Nawigacja dla powracającychpolskieni.com/powrotnik.pdf · PODATKI UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE 10. 1....

Nawigacja dla powracających

ISBN 978-83-61638-00-1Wydanie I, Warszawa 2008

Publikacja jest dystrybuowana bezpłatnie

Zespół redakcyjny:

Anna Baranowska, Mirosław Bieniecki, Michał Boni, Maciej Duszczyk, Justyna Frelak, Iwona Grabowska, Maciej Grabowski, Janusz Grzyb,

Jerzy Idzikowski, Joanna Jaracz, Iwona Jędrzejczak, Paweł Kaczmarczyk, Agnieszka Kalisiewicz, Aldona Kamińska, Małgorzata Krasuska, Marcin Kulinicz,

Anna Lenkiewicz, Krzysztof Lewandowski, Łukasz Łotocki, Patrycja Matusz, Tomasz Niedziński, Marcin Parnowski, Aneta Piątkowska, Tosun Roszan,

Aleksandra Rusielewicz, Agnieszka Skiba, Renata Stefańska, Emilia Sumińska, Magdalena Sweklej, Paweł Szaniawski, Maciej Szczepański, Andrzej Śliwka,

Wojciech Tyciński, Lidia Węgierska, Jan Wróblewski

© Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich00-349 Warszawa, ul. Tamka 3

Publikacja współfinansowana przez Unię Europejskąw ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

WSTĘPWielu Polaków pracujących za granicą rozważa powrót do Polski. Ci, którzy się na to zdecydują, powinni należycie się do tego przy-gotować. Z myślą o nich powstał POWROTNIK, czyli praktyczny poradnik dla osób wracających do kraju.

Polacy, którzy wyemigrowali w poszukiwaniu pracy, wiedzą dos-konale, ile praktycznych i formalnych trudności musieli pokonać, zanim ustabilizowali swoje życie za granicą. Chociaż wrócić jest zdecydowanie łatwiej niż wyjechać, powrót również stanowi wyzwanie. Dlatego warto dokładnie go zaplanować, co pozwoli uniknąć wielu niepotrzebnych komplikacji i rozczarowań.

Przewodnikiem w drodze do domu może być nasz POWROTNIK stworzony z myślą o Polakach przebywających za granicą. Wiele miejsca poświęcamy formalnościom, które należy załatwić jesz-cze na emigracji, oraz tym, którymi będziemy musieli się zająć po powrocie do kraju. Radzimy między innymi, jak zorganizować przeprowadzkę i jak wypowiedzieć umowę o pracę. Podpowiada-my również, jak wykorzystać doświadczenie zdobyte za granicą w poszukiwaniu pracy w Polsce oraz, jak załatwić formalności niezbędne przy zakładaniu własnej działalności gospodarczej. Wyjaśniamy sprawy podatkowe, zwłaszcza te związane z abolicją podatkową adresowaną do Polaków, którzy pracowali za granicą.

Podczas pobytu za granicą obywatele polscy często zakładają rodziny, a potem wracają z nimi do Polski. W POWROTNIKU piszemy więc, jak zawrzeć małżeństwo z cudzoziemcem w Polsce oraz jak zarejestrować zagraniczny akt małżeństwa w urzędzie stanu cywilnego. Podpowiadamy również, jakich formalności należy dopełnić, rozpoczynając życie z małżonkiem obcokrajowcem w Polsce oraz jak zapisać dzieci do polskiej szkoły.

Podajemy też wiele ważnych informacji dotyczących świadczeń społecznych. Wyjaśniamy zasady przekazywania do Polski zasił-ków, rent i emerytur, do których nabyliśmy prawo podczas poby-tu za granicą.

Planując swój powrót do kraju, pamiętaj o tym, że w każdej chwili możesz skorzystać z pomocy ekspertów! Opracowując POWROT-NIK, staraliśmy się zawrzeć w nim jak najwięcej praktycznych informacji. Zdajemy sobie jednak sprawę, że opisanie w tego ro-dzaju publikacji wszystkich sytuacji, z jakimi mogą spotkać się osoby powracające do Polski, nie jest możliwe. Jeżeli po przeczy-

7

Wstęp

UWAGA

taniu POWROTNIKA, będziesz nadal mieć jakiekolwiek wątpli-wości dotyczące organizacji swojego powrotu do kraju, zaprasza-my do wejścia na stronę internetową www.powroty.gov.pl, gdzie możesz uzyskać odpowiedzi na swoje indywidualne pytania.

Mamy nadzieję, że wskazówki oraz informacje zawarte w PO-WROTNIKU, pomogą osobom wracającym do Polski na nowo ułożyć sobie życie w kraju.

O ile nie zostało to inaczej zaznaczone, przytaczane w POWROT-NIKU przepisy dotyczą powrotów z państw członkowskich EOG (czyli Europejskiego Obszaru Gospodarczego, do którego należy 27 państw członkowskich Unii Europejskiej, a także Norwegia, Islandia i Lichtenstein) oraz Szwajcarii.

Powrotnik został przygotowany zgodnie ze stanem prawnym na dzień 31 października 2008 r. Najbardziej aktualne informacje znajdują się na stronie internetowej www.powroty.gov.pl.

Zespół redakcyjny

8

1. Formalności przed powrotem

FORMALNOŚCI PRZED POWROTEMDobre przygotowanie do powrotu z zagranicy pozwoli nam unik-nąć wielu kłopotów, np. trudności z zapisaniem dzieci do szkoły czy nieuznania stażu pracy za granicą.

Poniżej przedstawiamy listę najważniejszych spraw, które należy załatwić przed powrotem do kraju. Nie wyczerpuje ona oczywiś- cie wszystkich formalności związanych z wyjazdem. Liczba i ro-dzaj spraw zależy bowiem od specyficznej sytuacji konkretnego polskiego emigranta. Pokazuje ona jednak, że przygotowania do wyjazdu mogą zająć nawet kilka tygodni.

Podejmując decyzję o powrocie, powinniśmy przede wszystkim uregulować nasze sprawy służbowe, z odpowiednim wyprzedze-niem wypowiadając umowę o pracę. Pracodawca jest zobowią-zany wydać nam odpowiednie dokumenty, potwierdzające nasze zatrudnienie. Najczęściej, świadectwo pracy lub inny dokument, powinien być przekazany niezwłocznie po zakończeniu umowy o pracę.

Warto również poprosić o referencje, które mogą być pomocne w znalezieniu pracy w Polsce. Pamiętajmy, że wystawienie refe-rencji nie jest obowiązkiem dotychczasowego pracodawcy, dlate-go ważne jest rozstanie się z nim w dobrej atmosferze.

W trakcie pracy za granicą powinniśmy gromadzić inne doku-menty, dotyczące naszego zatrudnienia, takie jak umowa o pra-cę czy tzw. paski wynagrodzenia. Mogą one bowiem okazać się pomocne przy naliczaniu naszej przyszłej emerytury czy renty, okresów składkowych czy wysokości wynagrodzenia.

Powrót do Polski po okresie pobytu i pracy za granicą wiąże się z koniecznością uregulowania naszych spraw z za-granicznym urzędem skarbowym. Jeśli opuszczamy kraj do-tychczasowego pobytu w trakcie trwania roku podatkowego, nie mamy najczęściej możliwości rozliczenia się z podatku za pośrednictwem pracodawcy. Dlatego też przed wyjazdem po-winniśmy udać się do urzędu podatkowego w celu otrzymania ewentualnego zwrotu nadpłaconego podatku. Bywa, że nie pła-ciliśmy podatków w Polsce, a byliśmy do tego zobowiązani. Według nowych przepisów osoby, które w latach 2002–2007 pracowały poza Polską, a w Polsce podlegały obowiązkowi po-datkowemu, mogą skorzystać z abolicji podatkowej (zob. pkt 6.8. „Abolicja – ułatwienia podatkowe dla migrantów powrotnych”).

Przed wyjazdem z kraju dotychczasowego pobytu należy uzyskać odpowiednie formularze, potwierdzające fakt opłacania składek

> więcej informacji www.powroty.gov.pl

1.

ZAKOŃCZENIE PRACY

PODATKI

UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE

10


na ubezpieczenie społeczne i uprawnienia do uzyskania świad-czeń socjalnych.

Jest to szczególnie istotne, jeśli pracowaliśmy na terenie państw należących do EOG lub w Szwajcarii, gdyż uprawnienia te mogą być swobodnie przenoszone pomiędzy ww. krajami a Polską. Wracając do Polski z jednego z tych krajów, należy zebrać odpowiednie formularze, np. E 104, które będą potwierdzeniem okresów pracy, ubezpieczenia i zamieszkania w danym państwie członkowskim.

Warto również postarać się o formularz E 301, dzięki któremu czas przepracowany za granicą zostanie nam zaliczony do okre-su niezbędnego do przyznania zasiłku dla osób bezrobotnych. Z wnioskiem o wydanie formularza należy wystąpić do instytucji odpowiedzialnej w danym państwie za przyznanie i wypłacanie zasiłków dla bezrobotnych (najczęściej urzędy pracy). Osoby, któ-re pobierają za granicą zasiłek dla bezrobotnych i zależy im na jego transferze do Polski, powinny postarać się o wydanie formu-larza E 303.

Osoby, uprawnione do świadczeń emerytalnych lub rentowych, zainteresowane ich przekazywaniem do Polski, powinny zło-żyć wniosek o transfer we właściwej instytucji zagranicznej lub w ZUS-ie.

Jeśli mieszkaliśmy za granicą z dzieckiem, musimy przed wyjaz-dem zadbać o zdobycie dokumentów, które pozwolą nam zapisać je do polskiej szkoły. Jeśli nie przywieziemy ze sobą świadectw czy też innych zaświadczeń dotyczących np. edukacji w języku polskim, dyrektor szkoły może mieć wątpliwości, do której klasy przyjąć dziecko.

Ze względu na dobro dziecka, najlepiej byłoby zaplanować przy-jazd do Polski w okresie wakacyjnym, aby mieć kilka dni lub tygodni na znalezienie szkoły spełniającej oczekiwania rodziców i ucznia (odległość od miejsca zamieszkania, typ szkoły, np. inte-gracyjna, sportowa, dwujęzyczna). Pozwoli to również na spokoj-ne załatwienie niezbędnych formalności (rozmowa z dyrektorem szkoły, ewentualna nostryfikacja świadectwa wydanego za grani-cą, czyli uznanie go za równoprawne z krajowym), a także zakup niezbędnych podręczników. Dziecko zaś będzie miało możliwość poznania rówieśników, jeszcze zanim staną się oni kolegami z klasy czy szkoły, a także oswojenia się z językiem polskim.

Nie ma żadnych przeszkód formalnych, aby w trakcie roku szkol-nego zapisać dziecko do polskiej szkoły. Wiązać się to może jednak z trudnościami adaptacyjnymi, z koniecznością indywi-dualnego nadrabiania zaległości i wyrównywania różnic pro-

DZIECI

13

gramowych. W takiej sytuacji dziecku i rodzicom może pomóc, oprócz wychowawcy klasy, także pedagog lub psycholog zatrud-niony w szkole.

Pamiętajmy o akcie urodzenia dziecka. Dokument ten będzie po-trzebny do zarejestrowania naszej pociechy w polskich księgach stanu cywilnego. Jest też konieczny do uzyskania numeru PESEL (jeśli nie uzyskaliśmy go wcześniej w Konsulacie RP) czy wyro-bienia dowodu osobistego (zob. pkt 3.2. „Paszport” lub pkt 3.6. „PESEL”).

Nie zapomnijmy również o zabraniu książeczki zdrowia i szcze-pień. Książeczka szczepień zawiera istotne informacje na temat szczepionek, które dostało nasze dziecko, oraz badań, które prze-szło. Jeżeli dziecko cierpi na jakąś chorobę przewlekłą, to koniecz-ny jest stosowny wpis w karcie zdrowia dziecka. Taka informacja będzie pomocna w kontynuowaniu leczenia w kraju.

Planując wyjazd z kraju, gdzie do tej pory mieszkaliśmy, należy uporać się z kwestiami mieszkaniowymi. Przede wszystkim powinniśmy sprawdzić w umowie, na podstawie której wy-najmowaliśmy mieszkanie, na jakich warunkach można ją wypowiedzieć. Jeżeli właściciel pobrał od nas depozyt, a w czasie korzystania z mieszkania nie nastąpiła poważna awaria, ani nic nie zostało w nim zniszczone, możemy liczyć na odzyskanie wpłaconych pieniędzy w całości. W związku z opuszczeniem dotychczasowego miejsca zamieszkania, konieczne jest także uregulowanie wszystkich rachunków. Musimy też zadbać o rozwiązanie umów z firmami, będącymi dostawcami różnych mediów (woda, ogrzewanie, gaz, prąd). Najlepiej w dniu prze-prowadzki umówić się z przedstawicielem danej firmy, który spisze stan licznika, aby następnie wystawić i przesłać rachunek końcowy na podany przez nas adres kontaktowy.

W związku z planowanym powrotem do Polski musimy zdecydo-wać, co zrobić z naszym kontem bankowym. Nie zawsze trzeba je zamykać. Może się przydać, jeśli mamy otrzymać zwrot zapłaco-nego podatku lub zaciągnęliśmy kredyt w banku zagranicznym. Jeśli nie planujemy żadnych tego rodzaju operacji, to jeszcze przed wyjazdem warto takie konto zamknąć. Sposób zamknięcia rachunku jest określony w regulaminie naszego banku lub w pod-pisanej umowie.

Jeśli wracamy do Polski z państw nienależących do EOG lub Szwajcarii (oraz OECD – Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju), to powinniśmy zamknąć rachunek bankowy najpóź-niej w ciągu 2 miesięcy od powrotu do Polski. Jeśli jednak nie chcemy likwidować rachunku, musimy przekazać Narodowemu Bankowi Polskiemu informację o jego otwarciu oraz kwartalne sprawozdania z obrotów i sald.


MIESZKANIE

FINANSE

12

UWAGA

2. Przeprowadzka

2. Przeprowadzka

PRZEPROWADZKAPrzeprowadzka to dobry moment na pozbycie się zbędnych przed-miotów, np. niepotrzebnych mebli, starych ubrań itp. Część do-bytku będziemy jednak chcieli zabrać ze sobą do Polski, co może wiązać się z koniecznością załatwienia pewnych formalności. Na szczęście nie są one skomplikowane, zwłaszcza, jeśli przywozimy swój majątek z jednego z państw należących do EOG lub Szwaj-carii. Warto wiedzieć, że nasze osobiste mienie jest zwolnione z cła.

Wielu Polaków powracających do kraju przywozi ze sobą zgroma-dzone za granicą oszczędności. Najbezpieczniejsze jest w takim wypadku skorzystanie z oferty banków lub wyspecjalizowanych firm świadczących usługi międzynarodowych przekazów pie-niężnych. Jeżeli jednak zdecydujemy się na wiezienie pieniędzy w gotówce, należy pamiętać o przepisach regulujących jej prze-wóz przez granicę.

Stosownych formalności musimy również dopełnić sprowadzając do Polski samochód. Jeżeli zamierzamy zabrać ze sobą zwierzęta bądź rośliny (w większej liczbie), musimy wcześniej uzyskać od-powiednie dokumenty. Planując zabranie ze sobą dzieła sztuki, warto wcześniej upewnić się, czy możemy je wywieźć z danego kraju.

W tym rozdziale dowiesz się:

• Jakie są zasady przewożenia mienia do Polski?• Ile pieniędzy można przewieźć przez granicę?• Na jakich zasadach w Polsce można poruszać się samocho-

dem z zagranicznymi numerami rejestracyjnymi?• Jakich formalności należy dopełnić, jeżeli planujemy zabrać

ze sobą do Polski zwierzęta domowe lub rośliny?• Jakie są ograniczenia przy wwozie zabytków do Polski?

Mienie przesiedleńcze

Czy przeprowadzając się z zagranicy, będę mógł swobodnie przewieźć swoje rzeczy przez granicę, czy też będę musiał wnieść jakieś opłaty? Jakich formalności muszę dopełnić?

2.

2.1.


14

Zasady przewozu mienia przesiedleńczego są uzależnione od państwa, z którego następuje przeprowadzka.

Rzeczy przywożone do Polski z terytorium EOG lub Szwajcarii, w tym również w ramach mienia przesiedleńczego, nie podlegają obowiązkowi zapłaty cła. Z dniem przystąpienia do UE Polska została bowiem objęta unią celną, co oznacza zakaz stosowania między państwami członkowskimi ceł przywozowych i wywozo-wych.

Również w wypadku osób przeprowadzających się z państwa trzeciego na obszar celny EOG lub Szwajcarii, mienie osobiste, nazywane w tym wypadku mieniem przesiedleńczym, jest zwol-nione z cła.

Zwolnienie z cła jest w tym wypadku ograniczone do mienia oso-bistego, czyli przedmiotów, które:

• pozostawały w naszym posiadaniu i były przez nas używa-ne w poprzednim miejscu zamieszkania przez co najmniej 6 miesięcy przed datą opuszczenia na stałe państwa dotych-czasowego pobytu,

• są przeznaczone do użytku w takim samym celu w nowym miejscu zamieszkania.

Oznacza to, że w wypadku mienia przenoszonego z państwa trze-ciego z cła nie są zwolnione nowo zakupione rzeczy (dotyczy to również samochodów). Fakt odpowiednio długiego okresu uży-wania rzeczy przywożonych można udowodnić, przedstawiając np. dowód ich zakupu w określonym czasie, a w wypadku pojaz-du – jego dowód rejestracyjny itp.

Mienie przesiedleńcze (mienie osobiste) to rzeczy przeznaczone na własny użytek lub do zaspokojenia potrzeb gospodarstwa do-mowego. Do mienia osobistego zalicza się m.in.:

• sprzęt gospodarstwa domowego, rowery i motocykle, pry-watne pojazdy mechaniczne i przyczepy do nich, przyczepy kempingowe, łodzie wycieczkowe i prywatne samoloty,

• zwierzęta domowe i zwierzęta wierzchowe, przenośne in-strumenty i sprzęt potrzebny do wykonywania rzemiosła lub zawodu przez osobę przewożącą mienie.

Pamiętajmy, aby nie wwozić dużej ilości rzeczy jednego rodzaju, np. sprzętu elektronicznego. Może to wskazywać, że są one przy-wożone w celach handlowych.

WARTO WIEDZIEĆ

2. Przeprowadzka

15


Zwolnienia z cła nie stosuje się do napojów alkoholowych, tyto-niu i wyrobów tytoniowych, środków transportu przeznaczonych do działalności gospodarczej oraz towarów wykorzystywanych w działalności zarobkowej lub zawodowej, innych niż przenośny sprzęt potrzebny do wykonywania zajęcia lub zawodu.

Decyzję w sprawie ewentualnego zwolnienia towarów z cła każdorazowo podejmuje organ celny, któremu towar zostaje przedstawiony wraz z odpowiednimi dokumentami. Rzeczy wchodzących w skład mienia przesiedleńczego nie można odstępować przez 12 miesięcy od dnia wjazdu do Polski. W przeciwnym razie traci się prawo do zwolnienia z cła.

Mienie przesiedleńcze możemy przywozić w kilku oddzielnych partiach w ciągu 12 miesięcy od daty ustalenia nowego miejsca zamieszkania.

Zwolnienie z cła nie oznacza zwolnienia z konieczności zapłaty podatku od towarów i usług oraz od podatku akcyzowego. Więcej informacji znajdziesz na stronie www.powroty.gov.pl.

Podstawa prawna:

1. Rozporządzenie Rady 918/83/EWG z dnia 28 marca 1983 roku ustanawiające wspólnotowy system zwolnień celnych (Dz. Urz. UE L 1983.105.1 z późn. zm.).

Przewóz dewiz

Ile pieniędzy mogę przewieźć przez granicę?

Jeżeli planujemy wwiezienie do Polski kwoty przekraczającej 10 000 euro w gotówce, to należy pamiętać o przepisach regulu-jących zasady przewożenia środków płatniczych przez granicę.

Przepisy te nie dotyczą osób przekraczających granicę z:

• innymi państwami obszaru Schengen, do którego należy obecnie większość państw członkowskich Unii Europejskiej (oprócz Bułgarii, Cypru, Irlandii, Rumunii oraz Wielkiej Bry-tanii i Irlandii Północnej),

• państwami będącymi stroną układów i porozumień z UE, ta-kimi jak: Islandia, Norwegia.

UWAGA

2.2.

16

2. Przeprowadzka

Jeśli wjeżdżamy do Polski z innego kraju i przywozimy środ-ki płatnicze, których łączna wartość przekracza 10 000 euro, to mamy obowiązek zgłosić to przy przekraczaniu granicy organom celnym lub organom Straży Granicznej. W tym celu należy wy-pełnić w dwóch egzemplarzach specjalną deklarację, którą funk-cjonariusz celny albo Straży Granicznej powinien opieczętować oraz podpisać.

Środki płatnicze to oprócz waluty polskiej i obcej również bank-noty i monety wycofane z obiegu, lecz podlegające wymianie, a także papiery wartościowe pełniące funkcję płatniczą: czeki, czeki podróżne czy weksle. Środkami płatniczymi w rozumieniu prawa dewizowego nie są natomiast karty płatnicze oraz karty kredytowe.

Jak obliczyć wartość przewożonych dewiz?

W celu ustalenia wartości w euro przywożonych do Polski środków płatniczych, należy stosować kursy średnie euro oraz innych walut obcych, ogłoszone przez Narodowy Bank Pol-ski w dniu poprzedzającym dokonanie tych czynności. W celu ustalenia wartości w euro 1000 dolarów amerykańskich, należy przeliczyć 1000 dolarów na złote, a następnie otrzymaną z tego przeliczenia kwotę w złotych należy przeliczyć na euro, stosując kursy średnie tych walut, ogłoszone przez NBP w dniu poprze-dzającym przywóz.

Na żądanie organów celnych lub organów Straży Granicznej, oso-ba przekraczająca granicę państwową musi przedstawić do kon-troli przywożone środki płatnicze. Organy te są także uprawnione do przeprowadzenia kontroli bagażu, pojazdu oraz kontroli oso-bistej w celu sprawdzenia, czy obowiązek zgłoszenia został wyko-nany w odniesieniu do wszystkich środków płatniczych. Kontroli mogą być poddane także osoby niedeklarujące przewożenia środ-ków płatniczych.

Niedopełnienie obowiązku zgłoszenia przywozu do Polski środ-ków płatniczych lub podanie w deklaracji nieprawdziwych da-nych podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe. Kara ta może być wymierzona w granicach od jednej dziesiątej do dwu-dziestokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę, które obecnie wynosi 1126 zł. Karze grzywny za wykroczenie skarbowe podlega także nieprzedstawienie środków płatniczych do kontroli organom celnym lub organom Straży Granicznej na ich żądanie.

WARTO WIEDZIEĆ

UWAGA

17


Obowiązek zgłoszenia środków płatniczych powyżej równowar-tości 10 000 euro dotyczy także ich wywozu z Polski.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 27 lipca 2002 roku – Prawo dewizowe (Dz. U. z 2002 r. Nr 141, poz. 1178 z późn. zm.).

2. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 29 czerwca 2007 roku w sprawie sposobu dokonywania potwierdzenia przywozu do kraju oraz wywozu za granicę wartości dewizowych lub krajowych środków płatniczych oraz wzoru zgłoszenia przywozu do kraju i wywozu za granicę tych wartości lub środków (Dz. U. z 2007 r. Nr 126, poz. 875).

3. Ustawa z dnia 10 września 1999 roku – Kodeks karny skarbo-wy (Dz. U. z 2007 r. Nr 111, poz. 765 z późn. zm.).

Dopuszczenie do ruchu pojazdu z zagranicy

Czy w Polsce mogę jeździć samochodem z zagra-nicznymi numerami rejestracyjnymi?

W Polsce można jeździć samochodem z zagranicznymi nume-rami rejestracyjnymi pod warunkiem spełnienia wymogów określonych w przepisach celnych, podatkowych oraz w prawie o ruchu drogowym.

Lista dokumentów, które jest obowiązany mieć przy sobie kie-rowca:

• dowód rejestracyjny,• dokument stwierdzający uprawnienie do kierowania pojaz-

dem, jeśli nie wynika ono z dowodu rejestracyjnego,• dokument stwierdzający dopuszczenie pojazdu do ruchu,• dokument stwierdzający zawarcie umowy obowiązkowego

ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojaz-du lub stwierdzający opłacenie składki tego ubezpieczenia.

Dodatkowe dokumenty muszą mieć przy sobie kierowcy wykonu-jący usługę przewozu.

Samochód zarejestrowany za granicą musi spełniać określone warunki techniczne. Musi mieć także tablice z numerem rejestra-cyjnym, składającym się z liter alfabetu łacińskiego i cyfr arab-skich. Samochód powinien być oznaczony znakiem określającym państwo, w którym jest zarejestrowany. Ostatni wymóg uznaje się

2.3.

18

2. Przeprowadzka

za spełniony również wtedy, kiedy znak ten jest umieszczony na tablicy rejestracyjnej.

Pojazd, w którym kierownica znajduje się po prawej stronie, nie może zostać w Polsce zarejestrowany, gdyż do wniosku o rejestra-cję należy dołączyć m.in. zaświadczenie o pozytywnym wyniku badania technicznego pojazdu. Aby uzyskać takie pozwolenie, pojazd musi być tak zbudowany, wyposażony i utrzymany, żeby korzystanie z niego zapewniało dostateczne pole widzenia kie-rowcy oraz łatwe, wygodne i pewne posługiwanie się urządze-niami do kierowania, hamowania, sygnalizacji i oświetlenia drogi przy równoczesnym jej obserwowaniu. Według obowiązujących przepisów, pojazd z kierownicą po prawej stronie nie spełnia tych warunków. Przepisy te nie dotyczą pojazdów unikatowych lub historycznych, zarejestrowanych jako samochody zabytkowe. W tym przypadku pojazdy z kierownicą po prawej stronie mogą być dopuszczone do ruchu.

Minister właściwy do spraw transportu może w indywidualnych, uzasadnionych wypadkach zezwolić na odstępstwo od wyżej wy-mienionych warunków technicznych.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 roku – Prawo o ruchu drogo-wym (Dz. U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908 z późn. zm.).

2. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 31 grudnia 2002 roku w sprawie warunków technicznych pojazdów oraz zakresu ich niezbędnego wyposażenia (Dz. U. z 2002 r. Nr 32, poz. 262 z późn. zm.).

3. Rozporządzenie Rady (EWG) nr 2913/9 z dnia 12 paździer-nika 1992 roku ustanawiające Wspólnotowy Kodeks Celny (Dz. Urz. UE L 1992.302.1 z późn. zm.).

Przewóz zwierząt domowych i roślin

Jakich formalności powinienem dopełnić przy wwożeniu do Polski zwierząt domowych?

Zwierzęta domowe towarzyszące podróżnym (dotyczy to tylko psów, kotów i fretek) mogą wjechać na terytorium Polski z państw członkowskich EOG lub Szwajcarii pod warunkiem, że:

• mają tatuaż lub wszczepiony mikroczip, zapewniający iden-tyfikację zwierzęcia,

19

UWAGA

2.4.


• są zaszczepione przeciwko wściekliźnie,• mają paszport wydany przez lekarza weterynarii.

W wypadku, gdy zwierzę podróżuje wraz ze swoim właścicielem z państwa leżącego poza Unią Europejską, powinno:

• mieć tatuaż lub wszczepiony mikroczip, zapewniający iden-tyfikację zwierzęcia,

• być zaszczepione przeciwko wściekliźnie,• mieć świadectwo zdrowia.

Jeśli podróżny przyjeżdża ze swoim zwierzęciem z Republiki San Marino, Szwajcarii, Norwegii i Lichtensteinu, zamiast świa-dectwa zdrowia zwierzę może posiadać paszport, który jest do-kumentem stosowanym podczas podróży pomiędzy państwami członkowskimi Unii Europejskiej.

Jeżeli podróżny przyjeżdża ze swoim zwierzęciem z państw trzecich innych niż Andora, Islandia, Lichtenstein, Monako, Nor-wegia, San Marino, Szwajcaria, Watykan, to zwierzę dodatkowo powinno być poddane badaniu efektywności szczepienia. Badanie to musi być wykonane w jednym z autoryzowanych labora-toriów, po upływie co najmniej 30 dni od dnia zaszczepienia, na 3 miesiące przed przywozem do Polski zwierzęcia. Lista labora-toriów uprawnionych do przeprowadzenia badania efektywności szczepienia znajduje się w decyzji Komisji z dnia 17 maja 2005 r. zmieniającej decyzję 2004/233/WE w zakresie wykazu laboratoriów uprawnionych do kontrolowania skuteczności szczepień przeciwko wściekliźnie u określonych domowych zwierząt mięsożernych. Więcej informacji znajdziesz na stronie www.powroty.gov.pl.

Jeśli w trakcie kontroli funkcjonariusz celny stwierdzi, że przy-wożone zwierzęta nie spełniają wyżej wymienionych wymagań, wezwie powiatowego lekarza weterynarii, który podejmuje jedną z następujących decyzji:

• zawracazwierzędojegokrajupochodzenialub• izolujezwierzępodkontroląprzezczasniezbędnydospeł-

nienia wymogów zdrowotnych, na koszt właściciela lub oso-by odpowiedzialnej za zwierzę, albo

• wostateczności,jeżelipowyższerozwiązanianiesąmożliwe,usypia zwierzę, bez rekompensaty finansowej.

Do czasu zastosowania tych środków zwierzę pozostaje pod dozo-rem organów celnych.

UWAGA

20

Zwierzęta wwożone do Polski muszą być poddane weterynaryjnej kontroli granicznej, jeżeli:

• podróżnemu towarzyszy więcej niż 5 sztuk zwierząt lub• są one przeznaczone do celów handlowych, albo • zwierzęta podróżują same, bez opieki właściciela.

Lista przejść granicznych, przez które podróżny może przewieźć do 5 sztuk zwierząt domowych (psów, kotów, fretek):

1. Na północno-wschodnim i wschodnim odcinku granicy pań-stwowej:

• na granicy z Federacją Rosyjską: Bezledy – drogowe, Branie-wo – kolejowe, Gołdap – drogowe, Gronowo – drogowe,

• na granicy państwowej z Białorusią: Bobrowniki – drogowe, Czeremcha – kolejowe, Kukuryki – drogowe, Kuźnica Biało-stocka – drogowe, kolejowe, Połowce – drogowe, Sławatycze – drogowe, Terespol – drogowe, kolejowe,

• na granicy państwowej z Ukrainą: Dorohusk – drogowe, ko-lejowe, Hrebenne – drogowe, kolejowe, Hrubieszów – kolejo-we, Korczowa – drogowe, Krościenko – drogowe, kolejowe, Medyka – drogowe, Przemyśl – kolejowe, Zosin – drogowe.

2. Morskie przejścia graniczne: Darłowo, Elbląg, Frombork, Gdańsk-Nowy Port, Gdynia, Kołobrzeg, Szczecin, Świnouj-ście, Ustka, Władysławowo.

3. Stałe lotnicze przejścia graniczne: Bydgoszcz-Szwederowo, Łódź-Lublinek, Gdańsk-Rębiechowo, Katowice-Pyrzowice, Kraków-Balice, Poznań-Ławica, Rzeszów-Jasionka, Szczecin-Goleniów, Warszawa-Okęcie, Wrocław-Strachowice.

Szczegółowe informacje na temat warunków, jakie muszą speł-niać żywe zwierzęta przywożone przez podróżnych (psy, koty, fretki, gady, płazy, gryzonie, ptaki, bezkręgowce), można uzy-skać na stronie internetowej Głównego Inspektoratu Weterynarii – www.wetgiw.gov.pl.

Należy pamiętać, że przewóz okazów gatunków zagrożonych wy-ginięciem, wymaga uzyskania specjalnych dokumentów, a ich brak grozi karą więzienia, karą pieniężną i konfiskatą przewo-żonych okazów. Przepisy te dotyczą nie tylko żywych i sprepa-rowanych zwierząt, ale i torebek, portfeli, pasków czy butów wykonanych np. ze skóry krokodyli lub węży, futer i skór dzikich zwierząt, wyrobów jubilerskich, do produkcji których wy-korzystano kość słoniową, pamiątek zawierających np. fragmenty koralowca oraz medykamentów wytworzonych z użyciem

2. Przeprowadzka

21

WIĘCEJ INFORMACJI

UWAGA


pochodnych z gatunków zagrożonych wyginięciem. Więcej infor-macji na temat regulacji oraz niezbędnych dokumentów na stro-nie www.powroty.gov.pl.

Jakich formalności powinienem dopełnić przy wwożeniu do Polski roślin na własne potrzeby?

Przewożone bezpośrednio z państw trzecich na terytorium Pol-ski rośliny, produkty roślinne lub przedmioty (tj. rzeczy inne niż rośliny i produkty roślinne, które mogą przenosić organizmy szkodliwe) podlegają granicznej kontroli fitosanitarnej i mogą być wprowadzane tylko w wyznaczonych punktach wwozu.

W wyniku kontroli granicznej wydawana jest decyzja, na mocy której przywiezione rośliny mogą zostać wprowadzone na obszar Polski lub też zakazuje się ich wprowadzenia. Może być również wydana decyzja, nakazująca określone postępowanie z przesyłką roślin, np. przeprowadzenie zabiegu odkażania.

Granicznej kontroli fitosanitarnej nie podlegają niewielkie ilości roślin, produktów roślinnych lub przedmiotów, jeżeli są prze-znaczone do użycia przez posiadacza lub odbiorcę do własnych niezarobkowych potrzeb. Więcej informacji znajdziesz na stronie www.powroty.gov.pl.

Kontroli fitosanitarnej nie podlegają:

• świeże owoce – do 5 kg,• świeże warzywa (z wyłączeniem bulw ziemniaków) – do 5 kg,• cięte rośliny ozdobne – do 50 szt.,• cięte drzewka choinkowe – 1 szt.,• części roślin iglastych – do 5 szt.

Podstawa prawna:

1. Rozporządzenie 998/2003/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 maja 2003 roku w sprawie wymogów doty-czących zdrowia zwierząt, stosowanych do przemieszczania zwierząt domowych o charakterze niehandlowym (Dz. Urz. UE L 2003.146.1 z późn. zm.).

2. Ustawa z dnia 18 grudnia 2003 roku o ochronie roślin (Dz. U. z 2004 r. Nr 11, poz. 94 z późn. zm.).

22

UWAGA

UWAGA

Przewóz zabytków

Czy istnieją jakieś ograniczenia przy wwozie za-bytków do Polski?

Poszczególne państwa chronią swoje dziedzictwo kulturowe, dlatego przewóz zabytków jest ograniczany przepisami prawa.

Do przewozu zabytków nie jest wymagane uzyskanie pozwo-lenia. Należy jednak taki przywóz zgłosić w urzędzie celnym, w celu objęcia przedmiotu procedurą dopuszczenia do obrotu lub inną procedurą celną. Warto także sprawdzić, czy w myśl ustawo-dawstwa kraju emigracji możliwy jest wywóz danego zabytku. Wywóz z Polski zabytków przywiezionych uprzednio w ramach mienia przesiedlenia może nastąpić tylko na podstawie pozwo-lenia. Wydaje je minister kultury lub wojewódzki konserwator za-bytków. Pozwolenia takie mogą być jednorazowe lub wielokrotne. Mogą być udzielone na stały wywóz zabytku za granicę lub na czasowy wywóz.

Pozwolenia nie wymagają m.in. zabytki przywiezione z teryto-rium państwa niebędącego członkiem EOG i Szwajcarii jeżeli:

• byłyoneobjęteprocedurądopuszczeniadoobrotuzezwol-nieniem od należności celnych przywozowych (czyli w ra-mach mienia przesiedleńczego),

• wywóztychzabytkównastępujeprzedupływem5latoddniadopuszczenia do obrotu.

Obowiązek uzyskania pozwolenia na wywóz nie dotyczy rów-nież:

• zabytków, przywiezionych z terytorium państwa niebędą-cego członkiem EOG i Szwajcarii, które są objęte procedurą odprawy czasowej lub procedurą uszlachetniania czynnego (jest ona stosowana do towarów wprowadzanych na obszar celny Wspólnoty w celu poddania ich określonym procesom uszlachetniania),

• zabytków przywiezionych z państw EOG i Szwajcarii na okres nie dłuższy niż 3 lata,

• zabytków niewpisanych do rejestru mających nie więcej niż 55 lat.

2. Przeprowadzka

23

2.5.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r. Nr 162, poz. 1568 z późn. zm.).

2. Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 19 kwietnia 2004 roku w sprawie wywozu zabytków i przedmiotów o ce-

chach zabytków za granicę (Dz. U. z 2004 r. Nr 84, poz. 789).


24

3. Formalności po powrocie


26

FORMALNOŚCI PO POWROCIEPamiętajmy, że po przyjeździe do kraju powinniśmy uregulować wszelkie kwestie formalne związane z naszym powrotem. Jest to niezbędne, jeżeli chcemy przygotować sobie grunt do życia w Polsce.

Przede wszystkim, należy upewnić się co do ważności naszych dokumentów, takich jak dowód osobisty, paszport i prawo jaz-dy. Jeżeli posiadamy nadal „książeczkowy” dowód osobisty, powinniśmy jak najszybciej wymienić go na nowy, plastiko-wy. Posiadanie ważnego dowodu jest naszym obowiązkiem, poza tym jego brak uniemożliwia np. odebranie listu polecone-go na poczcie czy załatwienie jakiejkolwiek sprawy w urzędzie. Mimo, iż do Polski można wjechać na podstawie paszportu, któ-ry stracił ważność, lepiej wymienić go na aktualny. Natomiast w sytuacji, gdy mamy ze sobą zagraniczne prawo jazdy, jego ważność będzie zależała od tego, w jakim kraju je wyrobiliśmy.

Jeżeli sprowadzamy do kraju samochód z zamiarem zarejestrowania go, powinniśmy pamiętać o dotrzymaniu stosownych terminów rejestracji przewidzianych przepisami. Istotne jest także terminowe dopełnienie obowiązku zameldowania się po powrocie do kraju. W niektórych przypadkach może też okazać się, że musimy wystąpić o numer PESEL (na przykład dla urodzonego za granicą dziecka czy współmałżonka – cudzoziemca) lub Numer Identyfikacji Podatkowej – NIP. W przypadku, gdy mamy nieuregulowany stosunek do służby wojskowej, powinniśmy pamiętać o konieczności zawiadomienia Wojskowej Komisji Uzupełnień o swoim powrocie do kraju.


• Jak zamienić stary dowód osobisty na nowy?• Jak wyrobić sobie paszport?• Czy prawo jazdy wyrobione za granicą jest ważne w Polsce? • Jak przerejestrować samochód przywieziony z zagranicy?• W jakim terminie po powrocie powinniśmy się zameldować?• Jak wyrobić PESEL i NIP?• Czy z powodu braku uregulowania stosunku do służby woj-

skowej lub służby w obcym wojsku grożą Ci jakieś konsek-wencje?

3.

27

Dowód osobisty

Nie zdążyłem w terminie wymienić „książeczko-wego” dowodu osobistego na nowy, plastikowy dokument. Jakich formalności muszę dopełnić? Czy grożą mi sankcje prawne za opóźnienie?

W Polsce obowiązują obecnie wyłącznie plastikowe dowody osobiste. Jeżeli mamy „książeczkowy” dowód osobisty, to po po-wrocie do Polski powinniśmy jak najszybciej wymienić go na do-wód plastikowy. Za uchylanie się od obowiązku posiadania lub wymiany dowodu osobistego grożą sankcje. Dowód osobisty jest dokumentem potwierdzającym tożsamość i obywatelstwo osoby, zatem jego brak może uniemożliwić dokonanie wielu czynności urzędowych.

Osoba, która ukończyła 18. rok życia i stale zamieszkuje w Polsce, ma obowiązek posiadać dowód osobisty. Bez ważnego dowodu nie załatwi żadnej sprawy w urzędach, bankach czy na poczcie itp.

Dowód osobisty wydaje wójt, burmistrz lub prezydent miasta, właściwy ze względu na miejsce zameldowania wnioskodawcy na pobyt stały. Jeśli nie mamy miejsca zameldowania na pobyt stały, musimy złożyć wniosek o wydanie dowodu w urzędzie właściwym dla miejsca ostatniego pobytu stałego. Jeżeli nigdy nie byliśmy zameldowani na pobyt stały, to organem właściwym do wydania dowodu jest organ gminy w dzielnicy Śródmieście w Warszawie.

W chwili obecnej trwają prace nad projektem ustawy o ewiden-cji ludności. Zgodnie z nowymi założeniami obowiązek meldun-kowy ma zostać zastąpiony rejestracją podstawowego miejsca zamieszkania. Zasady wydawania dowodów osobistych nie ule-gną zmianie.

Lista załączników, które należy złożyć wraz z wnioskiem o wy-danie dowodu osobistego:

• dwa aktualne zdjęcia,• dowód uiszczenia opłaty w wysokości 30 zł, wniesionej na

konto właściwego urzędu gminy,• odpis skrócony aktu stanu cywilnego (aktu małżeństwa –

w wypadku osób, które zawarły małżeństwo, aktu urodzenia – w wypadku osób, które nie wstąpiły w związek małżeński),

3.1.

WARTO WIEDZIEĆ

UWAGA


UWAGA

• poświadczenie obywatelstwa polskiego lub inny dokument potwierdzający posiadanie polskiego obywatelstwa, jeżeli dane zawarte w dokumentach budzą wątpliwości dotyczące obywatelstwa osoby – tylko wtedy, jeśli urząd tego zażąda.

Odpisu skróconego aktu stanu cywilnego nie załącza się, jeśli akt został sporządzony w urzędzie stanu cywilnego miejsca, w któ-rym osoba ubiega się o wydanie dowodu osobistego lub jeżeli dane osobowe od czasu wydania ostatniego dowodu osobistego nie zmieniły się, a w dokumentacji zgromadzonej w organie gmi-ny znajduje się odpis skrócony aktu stanu cywilnego.

Wniosek o wymianę dowodu osobistego należy złożyć osobiście. Osobiście należy również odebrać dowód. Nie jest możliwe zło-żenie wniosku oraz odbiór dokumentu za pośrednictwem pełno-mocnika czy też polskiego konsula poza granicami kraju.

Osobie, która nie odbierze dowodu osobistego w terminie wska-zanym przez urzędnika przy składaniu wniosku, nie grożą żadne sankcje. Dokument będzie czekał na odbiór w urzędzie przez cały okres jego ważności.

Dowód osobisty może także otrzymać osoba niepełnoletnia. Jeżeli dziecko nie ukończyło 13 lat, obydwoje rodzice muszą wyrazić zgodę na wyrobienie dowodu. Jeśli dziecko jest starsze, wystar-czy zgoda jednego z rodziców. W obydwu przypadkach rodzic bądź rodzice muszą stawić się osobiście wraz z dzieckiem, przed-stawiając do wglądu własne dowody osobiste. Dowód osobisty dziecka jest ważny 5 lat.

Okazanie do kontroli granicznej przy wjeździe do Polski „ksią-żeczkowego” dowodu osobistego, nie powoduje utraty prawa do wjazdu, gdyż zgodnie z Konstytucją RP obywatelowi polskiemu nie można zakazać powrotu do kraju.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 10 kwietnia 1974 roku o ewidencji ludności i dowodach osobistych (Dz. U. z 2006 r. Nr 139, poz. 993 z późn. zm.).

2. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21 listopada 2000 r. w sprawie wzoru dowodu osobistego oraz trybu postępowa-nia w sprawach wydawania dowodów osobistych, ich wy-miany, zwrotu lub utraty (Dz. U. z 2000 r. Nr 112, poz. 1182 z późn. zm.).


28

WARTO WIEDZIEĆ

WARTO WIEDZIEĆ

UWAGA

29

Paszport

Mój paszport stracił ważność. Czy będę mógł na jego podstawie wjechać do Polski? Jakich for-malności muszę dopełnić, aby otrzymać nowy paszport?

Wniosek o wydanie paszportu składa się w urzędzie wojewódz- kim właściwym ze względu na miejsce stałego pobytu wnioskodawcy. Za granicą wniosek należy złożyć w urzędzie konsularnym, właściwym ze względu na miejsce pobytu wnio-skującego.

Osoby, które przed planowanym opuszczeniem kraju dotychczasowego pobytu mają zamiar złożyć w konsulacie wniosek o wydanie paszportu, powinny wspólnie z konsulem rozważyć i ustalić, czy realne jest załatwienie tej sprawy ze względu na okres oczekiwania na dostarczenie paszportu z kraju. Zdecydowanie nie warto składać wniosku o paszport w konsulacie w sytuacji, kiedy istnieje przypuszczenie, iż wyjazd z kraju dotychczasowego pobytu nastąpi wcześniej niż dostarczenie paszportu do konsulatu. Konsul może w tej sytuacji wydać paszport tymczasowy na powrót osoby do kraju.

Pamiętajmy, żeby składając wniosek o wydanie paszportu, uży-wać tylko druków wniosków, udostępnionych przez organ pasz-portowy.

Lista załączników do wniosku o wydanie paszportu:

• dwie jednakowe kolorowe fotografie o wymiarach 35 x 45 mm,

Fotografia musi być wykonana w ciągu ostatnich 6 miesięcy, na jednolitym jasnym tle. Musi mieć dobrą ostrość oraz pokazywać wyraźnie oczy i twarz od wierzchołka głowy do górnej części barków, tak aby twarz zajmowała 70-80% fotografii. Zdjęcie ma przedstawiać osobę bez nakrycia głowy i okularów z ciemnymi szkłami, patrzącą na wprost z otwartymi oczami, nieprzesło-niętymi włosami, z naturalnym wyrazem twarzy i zamkniętymi ustami. Osoba z wrodzonymi lub nabytymi wadami wzroku może dołączyć do wniosku fotografie przedstawiające ją w okularach z ciemnymi szkłami (po okazaniu orzeczenia o niepełnospraw-ności z uwagi na wadę wzroku), a osoba nosząca nakrycie głowy zgodnie z zasadami swojego wyznania – fotografie przedstawiają-ce ją w nakryciu głowy (po okazaniu zaświadczenia o przynależ-ności do wspólnoty wyznaniowej.

3.2.

WARTO WIEDZIEĆ


UWAGA

• odpis skrócony lub zupełny aktu urodzenia – w wypadku ubiegania się o wydanie paszportu po raz pierwszy, jeżeli nie jest możliwe ustalenie tożsamości osoby ubiegającej się o paszport na podstawie innych dokumentów,

• odpis skrócony aktu małżeństwa – jeżeli osoba ubiegająca się o wydanie paszportu zawarła związek małżeński za granicą,

• pisemną zgodę rodziców lub ustanowionych przez sąd opie-kunów albo jednego z rodziców, gdy z orzeczenia sądu wy-nika, że prawo decydowania w sprawie wydania paszportu małoletniemu nie przysługuje drugiemu z rodziców (orzecze-nie sądu rodzinnego w wypadku braku zgodności stanowisk rodziców lub niemożności uzyskania zgody jednego lub oboj-ga rodziców),

• dowód uiszczenia opłaty paszportowej (zgodnie ze wskaza-niem organu paszportowego).

Przy składaniu wniosku o wydanie paszportu należy przedstawić do wglądu dowód osobisty lub inny dokument potwierdzający tożsamość i obywatelstwo polskie oraz ostatnio posiadany paszport.

Podstawowe opłaty za wydanie paszportu w kraju

Opłata za wydanie paszportu osobie pełnoletniej wynosi 140 zł. Emerytom, rencistom, uczniom i studentom przysługuje ulga w opłacie za wydanie paszportu, wynosząca 50% tej kwoty. Za wydanie paszportu osobom małoletnim, które w dniu złoże-nia wniosku nie ukończyły 7. roku życia, jest pobierana opłata w wysokości 30 zł, a dzieciom od 7 do 13 lat – 60 zł. Za wyda-nie paszportu tymczasowego od osób pełnoletnich pobiera się opłatę w wysokości 45 zł, a od osób małoletnich w wysokości 30 zł. Za wydanie paszportu w konsulacie pobierana jest opłata konsularna.

Wniosek o wydanie paszportu należy złożyć osobiście. Osobiście należy też odebrać paszport. Nie można tego uczynić za pośred-nictwem pełnomocnika.

W imieniu małoletniego wniosek o wydanie paszportu składają rodzice lub ustanowieni przez sąd opiekunowie. Przy składaniu wniosku jest wymagana jego obecność, natomiast odbioru pasz-portu dla małoletniego w wieku do 13 lat może dokonać jeden z rodziców lub ustanowionych przez sąd opiekunów. Małoletni, którzy ukończyli 13 lat, odbierają dokument osobiście, w obecno-ści przynajmniej jednego z rodziców lub opiekunów.


30

UWAGAW uzasadnionych wypadkach, zwłaszcza w warunkach szcze-gólnie utrudnionego dojazdu do urzędu konsularnego, na wnio-sek osoby ubiegającej się o wydanie dokumentu paszportowego, konsul może odstąpić od wymogu osobistego odbioru dokumentu paszportowego.

Czas oczekiwania na wydanie paszportu przez wojewodę wynosi około 30 dni. W kraju, w nagłych wypadkach, związanych z cho-robą lub pogrzebem członka rodziny albo potrzebą pilnego wyjaz-du za granicę, można otrzymać paszport tymczasowy.

Osobie, która nie odbierze paszportu w terminie wskazanym przez urzędnika przy składaniu wniosku, nie grożą żadne sank-cje. Dokument ten można odebrać w terminie późniejszym.

Utrata ważności dokumentu paszportowego nie pozbawia jego posiadacza prawa wjazdu na podstawie tego dokumentu na te-rytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Okres ważności paszportu

Paszport jest ważny przez 10 lat od daty jego wydania. Paszport wydany małoletniemu, który ukończył 5 lat, ale nie ukończył 13 lat, jest ważny 5 lat od daty jego wydania. Małoletniemu do ukończenia 5. roku życia wydaje się paszport tymczasowy, ważny przez 12 miesięcy od daty jego wydania. Na żądanie rodziców małoletniemu przed ukończeniem 5. roku życia może być wyda-ny paszport, którego okres ważności nie może przekroczyć 5 lat od daty jego wydania.

Jeżeli utraciłeś paszport lub uległ on zniszczeniu, masz obowią-zek niezwłocznie zawiadomić o tym organ paszportowy (biuro paszportów lub konsulat). Jeżeli po zgłoszeniu paszport zostanie odnaleziony i tak jest nieważny. Należy zwrócić go właściwemu miejscowo organowi paszportowemu.

Paszport zgłoszony jako utracony, zniszczony lub znaleziony tra-ci ważność z dniem zawiadomienia organu paszportowego o jego utracie, zniszczeniu lub znalezieniu.

Paszport podlega unieważnieniu:

• na wniosek sądu prowadzącego przeciwko posiadaczowi paszportu postępowanie w sprawie karnej lub postępowanie w sprawie o przestępstwo skarbowe, postępowanie w spra-wie nieletniego lub postępowanie cywilne,


UWAGA

31

WARTO WIEDZIEĆ

UWAGA

• na wniosek organu prowadzącego postępowanie przygoto-wawcze (policji i prokuratury), organu postępowania wyko-nawczego w sprawie karnej, w tym o przestępstwo skarbowe, przeciwko posiadaczowi paszportu,

• jeżeli został wydany z naruszeniem przepisów ustawy,• jeżeli posiadacz paszportu utracił obywatelstwo polskie.

Może się zdarzyć, że konsul wyda naszemu dziecku paszport tymczasowy bez zamieszczenia w nim numeru PESEL (np. wobec braku odpisu polskiego aktu urodzenia dziecka urodzonego za granicą). Trzeba pamiętać, że w kraju nie ma możliwości otrzymania następnego paszportu (także tymczasowego) bez numeru PESEL. Trzeba zatem postarać się o nadanie dziecku numeru PESEL. Wnioskując o nadanie numeru PESEL, należy przedłożyć odpis aktu urodzenia, wydany przez właściwy polski urząd stanu cywilnego (po wpisaniu do polskich ksiąg stanu cywilnego zagranicznego aktu urodzenia dziecka). Więcej informacji na temat uzyskania PESEL-u zob. pkt 3.6. „PESEL”.

Przed opuszczeniem kraju dotychczasowego pobytu, dobrze jest uzyskać szczegółową informację w kwestii wymogu legalizacji za-granicznego aktu urodzenia w Polsce czy ewentualnie uzyskania tzw. apostille (zaświadczenia) w celu właściwego przygotowania się do sprawy wpisania zagranicznego aktu urodzenia w polskim urzędzie stanu cywilnego.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 13 lipca z 2006 roku o dokumentach paszpor-towych (Dz. U. z 2006 r. Nr 143, poz. 1027 z późn. zm.).

2. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 sierpnia z 2006 roku w sprawie opłat za wydanie dokumentu paszpor-towego oraz ich zwrotu (Dz. U. z 2006 r. Nr 153, poz. 1091).

3. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administra-cji z dnia 24 sierpnia 2006 roku w sprawie dokumentów pasz-portowych oraz trybu postępowania w przypadku ujawnienia fałszerstw lub wad w tych dokumentach oraz w sytuacji ich zniszczenia (Dz. U. z 2006 r. Nr 152, poz. 1090 z późn. zm.).

Prawo jazdy

Mam prawo jazdy wydane w Polsce w latach dzie-więćdziesiątych. Czy jest ono nadal ważne?

Posługiwanie się prawem jazdy, wydanym w Polsce przed 1 lip-ca 1999 r., jest traktowane jak jazda bez ważnego dokumentu.


32

3.3.

Prawo jazdy wydaje lub wymienia starosta właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się, a w uzasadnio-nych wypadkach – starosta właściwy ze względu na miejsce cza-sowego pobytu.

Wnioski o wydanie (wymianę) prawa jazdy są dostępne w wy-działach komunikacji w starostwach powiatowych. Do wniosku trzeba dołączyć dowód uiszczenia opłaty w wysokości 70 zł oraz wniesienia opłaty ewidencyjnej wynoszącej 1 zł. Wniosek można złożyć osobiście lub drogą pocztową.

Wypełniając wniosek o wydanie lub wymianę prawa jazdy, war-to upewnić się, że nie pominęliśmy żadnej rubryki. W przeciw-nym razie zostaniemy wezwani do uzupełnienia wniosku, co znacznie wydłuży procedurę.

Mam zagraniczne prawo jazdy. Czy jest ono waż-ne w Polsce?

To, czy zagraniczne prawo jazdy jest ważne w Polsce i przez jaki okres, zależy od tego, w którym kraju zostało ono wydane.

Prawo jazdy wydane przez państwo członkowskie EOG lub Szwajcarię uprawnia do kierowania pojazdami na terytorium Pol-ski przez cały okres jego ważności.

Mimo, iż nie ma obowiązku wymiany prawa jazdy wydanego przez państwo członkowskie EOG lub Szwajcarię, warto to zrobić, żeby w razie zagubienia dokumentu uchronić się przed dodatko-wymi problemami.

Kwestie ważności zagranicznego prawa jazdy reguluje także Kon-wencja o ruchu drogowym z 1968 r. Stanowi ona, że prawo jaz-dy wydane w państwie, które jest stroną konwencji lub w innym państwie, pod warunkiem że wzór tego prawa jazdy jest zgodny ze wzorem określonym w Konwencji, jest ważne przez 6 miesięcy od daty rozpoczęcia stałego lub czasowego pobytu w Polsce, nie dłużej jednak niż przez okres jego ważności. W tym czasie należy takie prawo jazdy wymienić na polskie.

Stronami Konwencji o ruchu drogowym z 1968 r. są m.in.: Bia-łoruś, Bośnia i Hercegowina, Brazylia, Chorwacja, Izrael, Rosja, Ukraina. Pełną listę tych państw można znaleźć w Internecie, również na stronie internetowej Krajowej Rady Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego – www.krbrd.gov.pl.

WARTO WIEDZIEĆ


33

Prawo jazdy, wydane przez państwo niebędące członkiem EOG ani przez Szwajcarię, którego wzór nie jest zgodny ze wzorem określonym w Konwencji o ruchu drogowym z 1968 r., jest w Pol-sce nieważne.

Osoba, której prawo jazdy zostało wydane przez państwo człon-kowskie EOG lub Szwajcarię, państwo będące stroną Konwencji o ruchu drogowym z 1968 r. lub państwo trzecie (jeżeli wzór tego prawa jazdy jest zgodny ze wzorem określonym w tej Konwencji), może wymienić zagraniczne prawo jazdy na polskie bez koniecz-ności spełnienia dodatkowych warunków.

Podstawa prawna:

1. Dyrektywa Rady 91/439/EWG z dnia 29 lipca 1991 roku w sprawie praw jazdy (Dz. Urz. UE L 1991.237.1 z późn. zm.).

2. Konwencja o ruchu drogowym sporządzona w Wiedniu dnia 8 listopada 1968 roku (Dz. U. z 1988 r. Nr 5, poz. 40 z późn. zm.).


Przerejestrowanie samochodu przywiezio-nego z zagranicy

Przywiozłem do Polski samochód zakupiony i użytkowany za granicą. Gdzie i jak mam go przerejestrować? Ile wynoszą opłaty?

Samochód przywieziony z zagranicy należy zarejestrować w cią-gu 30 dni od daty jego sprowadzenia.

W celu rejestracji pojazdu w Polsce należy złożyć wniosek do sta-rosty właściwego ze względu na miejsce zamieszkania lub siedzi-bę firmy rejestrującego (jeżeli samochód ma być zarejestrowany na firmę).

Lista załączników do wniosku o rejestrację pojazdu:

• dowód własności pojazdu (np. umowa kupna, faktura) lub dokument potwierdzający powierzenie pojazdu – w wypad-ku powierzenia pojazdu przez zagraniczną osobę fizyczną lub prawną podmiotowi polskiemu,

• karta pojazdu – jeżeli była wydana,


34

UWAGA

3.4.

• wyciąg ze świadectwa homologacji albo odpis decyzji zwal-niającej pojazd z homologacji – jeżeli są wymagane,

• zaświadczenie o pozytywnym wyniku badania technicznego pojazdu,

• dowód rejestracyjny, jeżeli pojazd był zarejestrowany,• dowód odprawy celnej przywozowej – jeżeli pojazd został

sprowadzony z terytorium państwa niebędącego państwem członkowskim Unii Europejskiej i jest rejestrowany po raz pierwszy,

• dokument potwierdzający zapłatę akcyzy na terytorium Pol-ski lub zaświadczenie o zwolnieniu samochodu osobowego z obowiązku zapłaty akcyzy – jeżeli samochód osobowy zo-stał sprowadzony z terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej i jest rejestrowany po raz pierwszy,

• zaświadczenie wydane przez właściwy (ze względu na adres zamieszkania podatnika) organ podatkowy, potwierdzające opłacenie podatku od towarów i usług od pojazdów sprowa-dzanych z państw członkowskich Unii Europejskiej lub za-świadczenie o braku takiego obowiązku – jeżeli sprowadzany pojazd jest rejestrowany po raz pierwszy,

• dowód wpłaty na konto Narodowego Funduszu Ochro-ny Środowiska i Gospodarki Wodnej w wysokości 500 zł (na podstawie art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 20 stycznia 2005 roku o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji) lub oświadczenie o podleganiu obowiązkowi zapewniania sieci zbierania pojazdów (na podstawie art. 11 ust. 4 ww. ustawy) – jeżeli pojazd jest rejestrowany po raz pierwszy.

Dokumenty w języku obcym muszą być przetłumaczone na język polski przez tłumacza przysięgłego.

W razie podważenia autentyczności przedłożonych dokumentów, (bądź stwierdzenia w nich uchybień) starosta może odmówić reje-stracji pojazdu przywiezionego z zagranicy. Odwołanie od decy-zji starosty składa się do właściwego miejscowo Samorządowego Kolegium Odwoławczego.

Wydanie dokumentów dopuszczających pojazd do ruchu wiąże się z koniecznością wniesienia opłaty. Za dowód rejestracyjny dla pojazdu wraz z kompletem znaków legalizacyjnych i nalepką kontrolną na szybę pojazdu płaci się 75,50 zł, a za wydanie tablic samochodowych rejestracyjnych – 80 zł. Aktualne stawki opłat są dostępne na stronach internetowych Ministerstwa Infrastruktury (www.mi.gov.pl). Ponadto jest pobierana opłata skarbowa oraz opłata ewidencyjna.


35

UWAGA

Na stronie internetowej Ministerstwa Infrastruktury – www.mi.gov.pl – w zakładce Transport drogowy/Pojazdy/Reje-stracja pojazdów, można znaleźć więcej informacji dotyczących rejestracji, czasowej rejestracji pojazdów, wyrejestrowania oraz czasowego wycofania pojazdu z ruchu, a także aktualne stawki opłat.

Jeżeli rejestrujemy samochód, mamy też obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej (OC). Umowę taką należy zawrzeć najpóźniej w dniu rejestracji pojazdu.

Wyjątkiem są pojazdy historyczne – w ich wypadku obowiązek ubezpieczenia powstaje przed wprowadzeniem ich do ruchu.

Umowę ubezpieczenia zawiera się z wybranym zakładem ubez-pieczeń, który oferuje tego rodzaju ubezpieczenie.

Umowę obowiązkowego ubezpieczenia OC komunikacyjnego za-wiera się na okres 12 miesięcy.

Niekiedy jest możliwe zawarcie umowy na krótszy czas (tzw. ubezpieczenie krótkoterminowe). Wyjątek ten ma zastosowanie do m.in.:

• samochodu zarejestrowanego czasowo, pojazdu zarejestro-wanego za granicą,

• pojazdu wolnobieżnego (tj. pojazdu silnikowego, którego konstrukcja ogranicza prędkość jazdy do 25 km/h, z wyłącze-niem ciągnika rolniczego),

• pojazdu historycznego.

Umowę ubezpieczenia krótkoterminowego w odniesieniu do po-jazdów mechanicznych zarejestrowanych czasowo zawiera się na okres tej rejestracji, nie krótszy jednak niż 30 dni. Umowę ubez-pieczenia krótkoterminowego w odniesieniu do pojazdów histo-rycznych także zawiera się na czas nie krótszy niż 30 dni. Umowę ubezpieczenia krótkoterminowego w odniesieniu do pojazdów wolnobieżnych zawiera się na czas nie krótszy niż 3 miesiące.

Podstawa prawna:


2. Ustawa z dnia 20 stycznia 2005 roku o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji (Dz. U. z 2005 r. Nr 25, poz. 202 z późn. zm.).

3. Ustawa z dnia 22 maja z 2003 roku o ubezpieczeniach obo-wiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U.

UWAGA


36

WIĘCEJ INFORMACJI

WARTO WIEDZIEĆ

z 2003 r. Nr 124, poz. 1152 z późn. zm.).4. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 22 lipca 2002

roku w sprawie rejestracji i oznaczania pojazdów (Dz. U. z 2007 r. Nr 186, poz. 1322 z późn. zm.).

5. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 22 grudnia 2003 roku w sprawie wysokości opłat za wydanie dowodu rejestracyjnego, pozwolenia czasowego i tablic (tablicy) re-jestracyjnych pojazdów (Dz. U. z 2003 r. Nr 230, poz. 2302 z późn. zm.).

6. Rozporządzenie Ministra Transportu i Budownictwa z dnia 28 marca 2006 roku w sprawie wysokości opłat za kartę po-jazdu (Dz. U. 2006 r. Nr 59, poz. 421 z późn. zm.).

Zameldowanie

Nie jestem zameldowany w Polsce. W jakim ter-minie po powrocie do kraju mam obowiązek się zameldować?

Jeżeli po powrocie do Polski przebywamy pod danym adresem dłużej niż 3 doby, jesteśmy zobowiązani zameldować się na po-byt stały lub czasowy. Zameldowanie jest dokonywane od ręki.

Formalności związanych z meldunkiem należy dopełnić przed upływem 4. doby, licząc od dnia przybycia. Dokonuje się ich w urzędzie gminy właściwym ze względu na miejsce pobytu. W tym celu wypełniamy formularz Zgłoszenie pobytu stałego lub Zgłoszenie pobytu czasowego ponad 3 miesiące. Na formularzu tym będzie konieczne potwierdzenie faktu naszego pobytu, do-konane przez właściciela lub inny podmiot dysponujący tytułem prawnym do lokalu. Potwierdzenie powinno nastąpić w formie czytelnego podpisu z oznaczeniem daty jego złożenia.

Wraz z formularzem zgłoszenia pobytu należy złożyć następują-ce załączniki:

• zaświadczenie o wymeldowaniu z poprzedniego miejsca za-meldowania na pobyt stały (w wypadku zgłoszenia pobytu stałego),

• dowód osobisty, a w uzasadnionych wypadkach inny doku-ment pozwalający na ustalenie tożsamości (osoby niepełno-letnie nieposiadające dokumentu stwierdzającego tożsamość – odpis skrócony aktu urodzenia) – do wglądu,

• dokument potwierdzający tytuł prawny do lokalu (np. umo-wę cywilnoprawną, wypis z księgi wieczystej, decyzję admi-nistracyjną, orzeczenie sądu) – do wglądu.


37

3.5.

W zastępstwie osoby zobowiązanej do zameldowania się, czynno-ści zgłoszenia może dokonać członek rodziny, opiekun ustawowy lub faktyczny albo inna osoba.

Dzieci do lat 7 są zwolnione z obowiązku zameldowania na pobyt nieprzekraczający 3 miesięcy.

Zgodnie z nowymi założeniami projektowanej ustawy o ewidencji ludności obowiązek meldunkowy ma zostać zastąpiony rejestra-cją podstawowego miejsca zamieszkania. Nowe regulacje zakła-dają, że obywatel polski będzie miał 30 dni na dokonanie zgłosze-nia. Procedura zgłaszania będzie znacznie uproszczona np. nie będzie koniecznosci przedstawiania tytułu prawnego do lokalu przy dokonywaniu zgłoszenia oraz uzyskiwania potwierdzenia, od osoby dysponującej tytułem prawnym, faktu pobytu w lokalu. Zgłoszenie nowego podstawowego miejsca zamieszkania spowo-duje, że urząd wyrejestruje poprzednie podstawowe miejsce za-mieszkania, a zatem ograniczy się liczba wizyt osoby w urzędach, często od siebie oddalonych.

Podstawa prawna:


PESEL

Chciałbym uzyskać numer PESEL dla żony- -cudzoziemki oraz dziecka. Jakich formalności muszę dopełnić?

Aby otrzymać numer PESEL, należy złożyć odpowiedni wniosek w urzędzie gminy. Formularz wniosku jest dostępny na stronie internetowej MSWiA – www.mswia.gov.pl.

Numer PESEL to numer Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności. System ten zawiera dane osób zameldowa-nych w Polsce na pobyt stały lub czasowy trwający ponad 3 mie-siące oraz osób ubiegających się o wydanie dowodu osobistego lub paszportu.

PESEL składa się z 11 cyfr, które określają w kolejności: datę uro-dzenia (dzień, miesiąc, rok), liczbę porządkową, płeć i liczbę kon-trolną.


38

WARTO WIEDZIEĆ

3.6.

Numer PESEL jest nadawany: a) obywatelom polskim zameldowanym na pobyt stały lub cza-

sowy trwający ponad 3 miesiące, a także osobom ubiegają-cym się o wydanie dowodu osobistego,

b) cudzoziemcom zameldowanym na pobyt stały lub czasowy trwający ponad 3 miesiące,

c) obywatelom polskim i cudzoziemcom, którzy podlegają na terytorium Polski ubezpieczeniom społecznym lub ubezpie-czeniu zdrowotnemu z wyjątkiem osób, którym nadano ten numer na podstawie pkt a) i b),

d) obywatelom polskim zamieszkałym za granicą, ubiegającym się o wydanie paszportu.

Z wnioskiem o nadanie numeru PESEL najczęściej nie występuje zainteresowana osoba, ale upoważniony do tego podmiot:

• dla osób wymienionych w pkt a) i b) jest to organ gminy do-konujący czynności zameldowania,

• dla osób wymienionych w pkt c) – płatnik składek ubezpie-czeniowych (np. pracodawca),

• dla osób wymienionych w pkt d) – polski konsul.

Podstawa prawna:


NIP

Nie mam jeszcze numeru NIP, a niedługo wracam do Polski, żeby tu podjąć pracę. W jaki sposób mogę go uzyskać?

Nadanie NIP następuje w drodze decyzji wydanej przez naczel-nika urzędu skarbowego. W celu uzyskania NIP trzeba złożyć zgłoszenie identyfikacyjne do urzędu skarbowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania podatnika.

Formularze zgłoszeń identyfikacyjnych są dostępne w urzędzie skarbowym lub na stronie internetowej Ministerstwa Finansów – www.mf.gov.pl.


39

3.7.

UWAGA

Wniosek o nadanie numeru NIP może w naszym imieniu złożyć pełnomocnik. Musi on wówczas dołączyć do zgłoszenia uwie-rzytelnioną lub poświadczoną urzędowo kopię pełnomocnictwa. W wypadku udzielenia pełnomocnictwa wyłącznie do dokonania zgłoszenia identyfikacyjnego do wniosku dołącza się oryginał peł-nomocnictwa.

Każdy podatnik posiada tylko jeden numer identyfikacji podat-kowej (NIP). Zgłoszenia identyfikacyjnego dokonuje się jedno-krotnie, bez względu na rodzaj oraz liczbę opłacanych podatków, formę opodatkowania czy liczbę i rodzaj prowadzonych przedsię-biorstw. W wypadku zgonu podatnika decyzja o nadaniu numeru NIP wygasa z mocy samego prawa.

Mój mąż jest cudzoziemcem. Nie prowadzi dzia-łalności gospodarczej. Jak może uzyskać numer identyfikacji podatkowej (NIP)?

Jeśli nie prowadzimy działalności gospodarczej, wystarczy wy-pełnić formularz NIP-3. Formularz ten można znaleźć:

• w urzędzie skarbowym, • u płatnika podatków (pracodawcy pobierającego z wynagro-

dzenia zaliczki na podatek dochodowy), • w urzędzie gminy (podatnicy podatku od nieruchomości, rol-

nego lub leśnego),• na stronie internetowej Ministerstwa Finansów (zakładka Po-

datki/Formularze podatkowe).

Wypełniony i podpisany formularz zgłoszenia NIP-3 składamy u naczelnika urzędu skarbowego właściwego ze względu na adres zamieszkania. Możemy też przekazać go przez płatnika (praco-dawcę), urząd gminy lub przesłać drogą pocztową pod adresem urzędu skarbowego.

Prowadzę samodzielnie działalność gospodarczą w Polsce. Jakich formalności muszę dopełnić, aby uzyskać numer NIP?

Jeśli prowadzimy działalność gospodarczą, to wypełniamy formularz NIP-1 (tj. zgłoszenie identyfikacyjne osoby fizycznej prowadzącej samodzielnie działalność gospodarczą). Formularz ten można znaleźć:

• w urzędzie skarbowym, • w urzędzie gminy (przy okazji rejestracji działalności),


40

• na stronie internetowej Ministerstwa Finansów (zakładka Po-datki/Formularze podatkowe).

W wypadku podatników podatku od towarów i usług, niekorzy-stających ze zwolnienia od tego podatku, wypełniony i podpisa-ny formularz zgłoszenia NIP-1 należy złożyć u naczelnika urzędu skarbowego właściwego w sprawach tego podatku. W wypadku pozostałych podatników będących podatnikami podatku docho-dowego formularz należy złożyć u naczelnika urzędu skarbowego właściwego w sprawach tego podatku.

Lista dokumentów, które należy dołączyć do zgłoszenia NIP-1: • załącznik do zgłoszenia NIP-1 (NIP-B): informacja o rachun-

kach bankowych,• załącznik do zgłoszenia NIP-1 (NIP-C): informacja o miej-

scach prowadzenia działalności gospodarczej,• zaświadczenie o numerze identyfikacyjnym REGON,• wpis do ewidencji działalności gospodarczej,• dokument potwierdzający uprawnienia do korzystania z lo-

kalu lub nieruchomości, w którym znajduje się miejsce pro-wadzenia działalności gospodarczej,

• umowy rachunku bankowego.

Powinny to być uwierzytelnione lub urzędowo poświadczone kopie dokumentów potwierdzających informacje objęte zgłosze-niem.

W wypadku rejestracji w zakresie podatku od towarów i usług VAT (a więc rejestracji jako podatnik VAT, której dokonują osoby prowadzące działalność gospodarczą po osiągnięciu obrotów w wysokości 50 000 zł, jeśli działalność rozpoczęto z dniem 1.01.2008 r. W przypadku rozpoczęcia prowadzenia działalności w trakcie roku kalendarzowego, kwota ta jest pomniejszana o 1/365 za każdy dzień, który upłynął od początu roku) do zgłoszenia identyfikacyjnego NIP-1 należy dołączyć wypełniony i podpisany formularz VAT-R (tj. zgłoszenie rejestracyjne w zakresie podatku od towarów i usług), natomiast w wypadku dokonywania transakcji wewnątrzwspólnotowych formularz VAT-R/UE (tj. informację dotyczącą obowiązku podatkowego w zakresie transakcji wewnątrzwspólnotowych).

Po złożeniu Zgłoszenia rejestracyjnego w zakresie podatku od towarów i usług VAT-R, naczelnik urzędu skarbowego wy-daje Potwierdzenie zarejestrowania podmiotu jako podatnika VAT (VAT-5), po złożeniu zaś Informacji dotyczącej obowiązku podatkowego w zakresie transakcji wewnątrzwspólnotowych – Potwierdzenie zarejestrowania podmiotu jako podatnika VAT UE (VAT-5/UE).


41

UWAGA Decyzja w sprawie nadania NIP powinna być wydana nie później niż w ciągu jednego miesiąca od daty wpływu zgłoszenia NIP-3 lub NIP-1 do urzędu skarbowego. Decyzja o nadaniu NIP z re-guły jest doręczana listem poleconym za zwrotnym potwierdze-niem odbioru. Kiedy ją odbierzemy, decyzja wchodzi do obiegu prawnego.

Od decyzji o nadaniu NIP można się odwołać do właściwego dyrektora izby skarbowej za pośrednictwem naczelnika urzędu skarbowego, który wydał decyzję, w terminie 14 dni od dnia doręczenia tej decyzji. Odwołanie powinno zawierać zarzuty przeciw decyzji, określać istotę i zakres żądania będącego przedmiotem odwołania oraz wskazywać dowody uzasadniające żądanie.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 13 października 1995 roku o zasadach ewiden-cji i identyfikacji podatników i płatników (Dz. U. z 2004 r. Nr 269, poz. 2681 z późn. zm.).

2. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku – Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm.).

3. Ustawa z dnia 16 listopada 2006 roku o opłacie skarbowej (Dz. U. z 2006 r. Nr 225 poz. 1635 z późn. zm.).

4. Ustawa z dnia 11 marca 2004 roku o podatku od towarów i usług (Dz. U. z 2004 r. Nr 54, poz. 535 z późn. zm.).

5. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 14 listopada 2003 roku w sprawie wzorów formularzy zgłoszeń identyfi-kacyjnych (Dz. U. z 2003 r. Nr 202, poz. 1959 z późn. zm.).

Służba wojskowa

Wyjeżdżając za granicę, nie zawiadomiłem o tym Wojskowej Komisji Uzupełnień (WKU). Czy grożą mi z tego tytułu jakieś konsekwencje? Co powi-nienem zrobić po powrocie do Polski?

Osoby o nieuregulowanym stosunku do służby wojskowej powinny powiadomić Wojskową Komisję Uzupełnień o swoim powrocie do kraju.

Obywatele polscy:

• będący żołnierzami rezerwy, posiadającymi nadany przy-dział mobilizacyjny,

• którym nadano pracowniczy przydział mobilizacyjny,


42

3.8.

• będący poborowymi, którym wydano karty powołania do służby wojskowej

mają obowiązek powiadomienia właściwego wojskowego komen-danta uzupełnień (WKU) o wyjeździe za granicę z zamiarem po-bytu czasowego trwającego ponad 2 miesiące i o powrocie z tego pobytu.

Z kolei osoby:

• podlegające obowiązkowi czynnej służby wojskowej, które nie stawiły się do poboru od dnia 1 stycznia roku kalendarzo-wego, w którym kończą 19 lat oraz

• osoby, które zostały powołane do odbycia czynnej służby wojskowej, zasadniczej służby lub szkolenia poborowych w obronie cywilnej lub do służby zastępczej – od dnia do-ręczenia karty powołania (karty skierowania) do tych służb mają obowiązek uzyskania zezwolenia ministra obrony na-rodowej lub organu przez niego upoważnionego (WKU) na wyjazd i pobyt za granicą.

Jeżeli nie dopełnią tego obowiązku, grozi im kara grzywny lub kara ograniczenia wolności. Przedawnienie następuje po upływie 5 lat.

W najbliższym czasie rząd planuje daleko idące zmiany dotyczące powszechnej służby wojskowej. Więcej informacji na stronie www.powroty.gov.pl.

Służyłem w obcej armii. Czy grożą mi z tego tytu-łu jakieś konsekwencje po powrocie do Polski?

Obywatel polski może przyjąć służbę w obcym wojsku lub obcej organizacji wojskowej tylko po uzyskaniu odpowiedniej zgody ministra obrony narodowej (w wypadku osób będących byłymi żołnierzami zawodowymi) lub ministra spraw wewnętrznych i administracji.

Obywatele polscy, zamieszkujący lub przebywający czasowo po-wyżej 3 miesięcy za granicą, składają wniosek o udzielenie zgo-dy na służbę w obcym wojsku lub obcej organizacji wojskowej odpowiednio do ministra obrony narodowej lub ministra spraw wewnętrznych i administracji za pośrednictwem polskiego urzę-du konsularnego.


43

Przyjęcie służby w obcej armii bez uzyskania takiej zgody jest zagrożone karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Za przyjęcie obowiązków w zakazanej przez prawo międzynarodowe wojskowej służbie najemnej grozi kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat. Przedawnienie następuje po upływie 10 lat. Obywatele polscy, którzy mają również obywatelstwo innego państwa i stale w nim mieszkają, nie muszą mieć zgody na zaciągnięcie się do armii lub organizacji wojskowej tego państwa. Jeżeli te warunki zostaną zachowane, służba wojskowa w obcej armii nie będzie potraktowana jako przestępstwo.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2004 r. Nr 241, poz. 2416 z późn. zm.).

2. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku – Kodeks karny (Dz. U. z 1997 r. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.).


44

4. Praca

45

4. Praca

PRACAPoszukiwania pracy w Polsce najlepiej zacząć już na etapie pla-nowania powrotu. Ideałem jest sytuacja, w której znajdziemy za-trudnienie w kraju jeszcze podczas pobytu za granicą i wrócimy do Polski po to, żeby objąć konkretną posadę. W pierwszej części tego rozdziału podpowiadamy, jak można to zrobić.

Praca za granicą jest często okazją do zdobycia różnego rodzaju doświadczeń i umiejętności, które mogą zwiększyć szanse na sukces na rynku pracy po powrocie do kraju. Dlatego tak istot-nym jest, aby nasze dodatkowe umiejętności mogły być uznane w Polsce i stanowić atut w rozmowach z pracodawcą. Uznawanie kwalifikacji zawodowych jest szczegółowo regulowane przez przepisy Unii Europejskiej. Podobnie jest w przypadku stażu pra-cy za granicą – specjalne przepisy regulują, w jaki sposób udo-kumentowane okresy zatrudnienia za granicą są zaliczane do okresów pracy w Polsce w zakresie uprawnień pracowniczych.

Jeżeli przyjechał z nami do Polski cudzoziemiec (np. małżonek lub partner), również może podjąć w Polsce pracę – jednak pod ściśle określonymi warunkami (np. jeżeli nie jest obywatelem UE – dopiero po uzyskaniu zezwolenia).


• Jak szukać pracy w Polsce z zagranicy?• Na jakich zasadach mogą być w Polsce uznane nasze kwalifi-

kacje zawodowe zdobyte podczas pobytu za granicą?• Jak zaliczyć staż pracy za granicą do świadczeń pracowni-

czych np. do określenia długości urlopu wypoczynkowego?• Jakie przepisy regulują zatrudnienie cudzoziemców

w Polsce?

Poszukiwanie pracy w Polsce

Obecnie pracuję za granicą, ale gdybym znala-zła ciekawą pracę w Polsce, chętnie wróciłabym do kraju. Jak najskuteczniej poszukiwać pracy w Polsce, pozostając za granicą?

Ogłoszeń z ofertami możemy szukać w podobnych miejscach jak przed wyjazdem za granicę. Przede wszystkim w urzędach pra-cy, ogłoszeniach prasowych, Internecie, prywatnych portalach

4.1.


46

4.

UWAGA

pośrednictwa pracy, bezpośrednio na stronach internetowych firm oraz w systemie Europejskich Służb Zatrudnienia EURES.

Wiadomość o tym, że szukamy pracy w Polsce, warto przekazać rodzinie i znajomym w Polsce. Obecnie w kraju pracownicy są poszukiwani w wielu zawodach, więc ten krok może wystarczyć do znalezienia ciekawej oferty.

EURES to sieć współpracy pomiędzy urzędami pracy w 31 kra-jach europejskich, również w Polsce. Polscy pracownicy EURES coraz częściej jeżdżą na targi pracy w wielu krajach europej-skich z ofertami pracy w Polsce. Ponadto na stronie internetowej http://europa.eu.int/eures znajdziemy tysiące ofert pracy w kraju.

Można też skorzystać z usług agencji zatrudnienia. Jeszcze kilka lat temu agencje szukały pracowników do pracy w kraju lub za granicą wyłącznie w Polsce. Obecnie agencje rozszerzyły swój za-kres działania i rekrutują do pracy w kraju także Polaków pracują-cych za granicą. Jeżeli do pracy wyjechaliśmy za pośrednictwem agencji, to być może najprościej będzie skontaktować się z nią po-nownie i poprosić o pomoc w znalezieniu oferty pracy w kraju.

Korzystając z usług prywatnych agencji zatrudnienia, nie zapomi-najmy o przysługujących nam prawach i zachowaniu wszelkich środków ostrożności!

• Pamiętajmy,żeagencjaniemaprawapobieraćodnasopłatza znalezienie pracodawcy. Może żądać tylko zwrotu faktycz-nie poniesionych kosztów, takich jak tłumaczenie dokumen-tów czy koszty dojazdu. Takie koszty pojawiają się jednak raczej w sytuacji wyjazdu do pracy za granicę, niż powrotu do kraju. Jeżeli agencja będzie chciała nas obciążyć jakimiś kosztami, żądajmy rachunków.

• Upewnijmy się, czy pośrednik pracy posiada odpowiednicertyfikat (wykaz agencji zatrudnienia znajduje się na stronie internetowej www.kraz.praca.gov.pl).

• Sprawdźmy, czypośrednik zarejestrował swojądziałalność(w rejestrze ewidencji działalności gospodarczej lub Krajo-wym Rejestrze Sądowym), od jak dawna ją prowadzi i czy posiada własne biuro.

Wiele dodatkowych możliwości może się pojawić dopiero po przyjeździe do kraju. Warto śledzić na bieżąco ogłoszenia o pra-cy i odpowiadać na interesujące oferty. Pozwoli nam to uzyskać orientację na rynku pracy w zakresie zapotrzebowania na określo-ne zawody.

4. Praca

47

WARTO WIEDZIEĆ

Aby w trakcie poszukiwania pracy otrzymywać zasiłek dla bezro-botnych lub korzystać z ubezpieczenia zdrowotnego, można zgło-sić się do powiatowego urzędu pracy (zob. pkt 10.3.6. „Zasiłek dla bezrobotnych po powrocie do Polski”). Dzięki temu w okre-sie poszukiwania zatrudnienia będziemy mieli opłaconą składkę ubezpieczeniową i będziemy mogli korzystać z pomocy profesjo-nalnych służb zatrudnienia.

W nowelizacji Ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, której wejście w życie jest planowane 1 stycznia 2009 roku, znalazły się przepisy, zgodnie z którymi osoby po-wracające z zagranicy, bez rejestracji jako osoby bezrobotne lub poszukujące pracy, będą mogły korzystać z pośrednictwa, do-radztwa zawodowego oraz uzyskać informacje o zawodach. Usługi te będą świadczone przez powiatowe urzędy pracy.

Jeżeli w trakcie pracy w państwie EOG lub Szwajcarii nabyliśmy prawo do zasiłku dla bezrobotnych i zaczęliśmy go pobierać, to po powrocie do Polski możemy nadal go otrzymywać dzięki unijnej zasadzie transferu świadczeń, zob. pkt 10.2. „Transfer świadczeń społecznych z zagranicy”.

Powinniśmy także na bieżąco interesować się targami pracy, które odbywają się w naszym regionie. Jest to bardzo dobra okazja do spotkania z wieloma pracodawcami w jednym miejscu, porozma-wiania z nimi, zostawienia swojej aplikacji.

Informacje o najbliższych targach pracy znajdziesz na stronie www.powroty.gov.pl.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415 z późn. zm.).

Uznawanie kwalifikacji i uprawnień zawodo-wych zdobytych za granicą

Które kwalifikacje i uprawnienia zawodowe zdobyte za granicą wymagają uznania w Polsce? Jakich formalności w związku z tym należy dopełnić?

4.2.


48

WARTO WIEDZIEĆ

Z pracą za granicą najczęściej wiąże się zdobycie nowych kwali-fikacji często potwierdzonych certyfikatem. Może to nam pomóc w uzyskaniu pracy po powrocie.

Należy przede wszystkim określić i zaprezentować swoje doświadczenie polskiemu pracodawcy. W wypadku większości zawodów powinno wystarczyć przygotowanie przejrzystego życiorysu (CV). Jeśli podajemy nazwy zagranicznych firm i stanowisk, warto przetłumaczyć je na język polski i krótko opisać zakres obowiązków, jaki nam powierzono.

W wypadku zawodów, których wykonywanie wymaga posiadania kwalifikacji zawodowych unormowanych przepisami krajowymi (np. lekarz, prawnik), tryb uznania uprawnień zdobytych za gra-nicą zależy od kraju, w którym je uzyskaliśmy.

Uznawanie w Polsce zagranicznych dokumentów o wykształce-niu odbywa się:

a) w wypadku kwalifikacji zdobytych w jednym z państw członkowskich Europejskiego Obszaru Gospodarczego lub w Szwajcarii – na podstawie przepisów wspólnotowych,

b) w wypadku kwalifikacji zdobytych w pozostałych pań-stwach:

• na mocy umów międzynarodowych o uznawalności wy-kształcenia,

• w drodze nostryfikacji.

Nostryfikacja to inaczej uznanie zagranicznego dyplomu, tytułu lub stopnia naukowego za równoprawny z krajowym. Podlegają jej dokumenty pochodzące z krajów, z którymi Polska nie posiada umowy o wzajemnym uznawaniu dokumentów o wykształceniu. W pewnych sytuacjach nostryfikacja będzie konieczna, mimo że Polska podpisała z danym krajem wyżej wymienioną umowę. Dotyczy to np. dyplomów z danego kraju wydanych w okresie, kiedy umowa nie obowiązywała, bądź dokumentów, które nie są wymienione w danej umowie.

Dzięki członkostwu Polski w Unii Europejskiej najmniej kłopot- liwe jest uznawanie kwalifikacji zdobytych w państwach człon-kowskich Europejskiego Obszaru Gospodarczego lub Szwajcarii. W wielu zawodach (lekarz, pielęgniarka, położna, farmaceuta, dentysta, lekarz weterynarii, architekt) uznawanie kwalifikacji nabytych w tych krajach następuje automatycznie dzięki harmo-nizacji programów kształcenia.

WARTO WIEDZIEĆ

4. Praca

49

Dla innych zawodów lub działalności, których wykonywanie wymaga posiadania unormowanych przepisami krajowymi kwalifikacji zawodowych, został stworzony system uznawania kwalifikacji.

Podstawowym założeniem systemu uznawania kwalifikacji jest traktowanie pracownika mającego pełne kwalifikacje do wyko-nywania danego zawodu w jednym państwie członkowskim za wykwalifikowanego do wykonywania tego samego zawodu w in-nym państwie członkowskim. Jednakże w wypadku stwierdzenia różnic w kształceniu lub szkoleniu, bądź zakresie wykonywanych czynności zawodowych, osoba ubiegająca się o uznanie kwalifi-kacji może zostać zobowiązana do odbycia stażu adaptacyjnego, złożenia testu umiejętności lub wykazania się odpowiednim do-świadczeniem zawodowym.

Organami właściwymi w sprawach uznawania kwalifikacji zawo-dowych w Polsce są ministrowie kierujący poszczególnymi dzia-łami administracji rządowej lub upoważnione przez nich podle-głe jednostki organizacyjne, organy samorządów zawodowych, organizacje gospodarcze lub organy rejestrowe.

Postępowanie w sprawie uznania kwalifikacji wszczyna się na wniosek osoby zainteresowanej. Powinno ono zakończyć się wy-daniem decyzji nie później niż w terminie 3 miesięcy od dnia przedłożenia przez wnioskodawcę wszystkich niezbędnych do-kumentów. W szczególnych wypadkach termin wydania decyzji może być przedłużony o miesiąc.

Wnioski w sprawie uznania kwalifikacji składa się w języku pol-skim. Pisma i dokumenty w toku tego postępowania również na-leży złożyć w języku polskim lub wraz z tłumaczeniem na język polski dokonanym przez tłumacza przysięgłego. Wniosek składa się na formularzach udostępnianych nieodpłatnie przez Biuro Uznawalności Wykształcenia i Wymiany Międzynarodowej, które jest w Polsce organem właściwym do informowania w sprawach związanych z uznawaniem kwalifikacji zawodowych.

Biuro Uznawalności Wykształcenia i Wymiany Międzynarodowej ul. Smolna 13, 00-375 Warszawatel.: (022) 826 74 34fax: (022) 826 28 23strona internetowa: www.buwiwm.edu.ple-mail: [email protected]


50

UWAGA

Podstawa prawna:

1. Dyrektywa 2005/36/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 września 2005 roku w sprawie uznawania kwalifikacji zawodowych (Dz. Urz. UE L 2005, Nr 255, poz. 1 z późn. zm.).

2. Ustawa z dnia 18 marca 2008 roku o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkow-skich Unii Europejskiej (Dz. U. z 2008 r. Nr 63, poz. 394).

3. Ustawa z dnia 27 lipca 2005 roku – Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 2005 r. Nr 164, poz. 1365 z późn. zm.).

4. Ustawa z dnia 7 września 1991 roku o systemie oświa-ty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.).

5. Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 24 lutego 2006 roku w sprawie nostryfikacji dyplomów ukończenia studiów wyższych uzyskanych za granicą (Dz. U. z 2006 r. Nr 37, poz. 255 z późn. zm.).

6. Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 6 kwiet-nia 2006 roku w sprawie nostryfikacji świadectw szkolnych i świadectw maturalnych uzyskanych za granicą (Dz. U. z 2006 r. Nr 63, poz. 443).

7. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 3 czerwca 2005 roku w sprawie nostryfikacji stopni naukowych i stopni w zakresie sztuki uzyskanych za granicą (Dz. U. z 2005 r. Nr 104, poz. 874 z późn. zm.).

Uznawanie stażu pracy za granicą

Czy staż pracy wypracowany w trakcie pobytu za granicą zalicza się do stażu pracy w Polsce?

Udokumentowane okresy zatrudnienia obywateli polskich za granicą są zaliczane do okresów pracy w Polsce w zakresie uprawnień pracowniczych, jeśli pracownik był zatrudniony w państwie należącym do EOG lub w Szwajcarii, albo w innym państwie, ale opłacał składki na Fundusz Pracy w Polsce.

Pracując za granicą, powinniśmy pamiętać o gromadzeniu do-kumentów potwierdzających staż pracy. Okresy wcześniejszego zatrudnienia możemy udokumentować przede wszystkim świa-dectwem pracy, ale także innymi dokumentami prywatnymi i urzędowymi, takimi jak:

• umowa o pracę, • zaświadczenie wystawione przez pracodawcę,

4.3.

4. Praca

51

• odcinki wypłat wynagrodzenia, • zaświadczenia o objęciu pracownika ubezpieczeniem spo-

łecznym.

Uznanie stażu pracy za granicą jest istotne ze względu na uprawnienia pracownicze, przy których uwzględnia się okresy zatrudnienia u wszystkich pracodawców. Chodzi o następujące uprawnienia:

• nabycie prawa do urlopu wychowawczego (dla osób zatrud-nionych co najmniej 6 miesięcy),

• wymiar urlopu wypoczynkowego, • wymiar dodatku za wieloletnią pracę, • nabycie prawa do nagrody jubileuszowej oraz jej wysokość

(dla pracowników jednostek sfery budżetowej).

Jeżeli pracodawca nie będzie chciał przyjąć dokumentów doty-czących pracy za granicą, możemy odwołać się do sądu pracy.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415 z późn. zm.).

2. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 maja 1996 roku w sprawie zakresu prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych pracownika (Dz. U. z 1996 r. Nr 62, poz. 286 z późn. zm.).

Zatrudnienie cudzoziemców

Mój małżonek jest cudzoziemcem. Czy po prze-prowadzce do Polski będzie mógł tutaj praco-wać?

Możliwości pracy współmałżonka cudzoziemca będą się różniły w zależności od tego, jakiego państwa jest on obywatelem. Jeśli ma paszport jednego z państw Unii Europejskiej, innego państwa EOG lub Szwajcarii, to może wykonywać pracę bez konieczności uzyskania zezwolenia, na takich samych zasadach jak obywatel Polski.

WARTO WIEDZIEĆ

4.4.


52

UWAGA

UWAGA

Jeśli jest obywatelem innego państwa, to co do zasady powinien posiadać zezwolenie na pracę. Od tego obowiązku jest jednak wiele wyjątków.

Najważniejsza dla cudzoziemca – małżonka obywatela polskiego – jest możliwość pracy bez zezwolenia na pracę, jeżeli posiada zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony w Polsce, udzielone w związku z małżeństwem z obywatelem Polski. Po 3 latach małżeństwa i przynajmniej 2 latach przebywania w Polsce na podstawie takiego zezwolenia na czas oznaczony małżonek cudzoziemiec może uzyskać zezwolenie na osiedlenie, które daje pełne uprawnienia do pracy i wszystkich świadczeń społecznych.

Uzyskanie zezwolenia na zamieszkanie może trwać kilka miesię-cy. Warto rozpocząć tę procedurę jeszcze przed powrotem, składa-jąc odpowiedni wniosek w polskim konsulacie. W Polsce wniosek o zezwolenie na zamieszkanie składa się do wojewody i należy to zrobić wcześniej niż 45 dni przed upływem poprzedniego zezwo-lenia, wizy lub okresu dozwolonego pobytu bezwizowego.

Z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę zwolnionych jest jeszcze wiele innych grup cudzoziemców. Takie możliwości ma małżonek obywatela polskiego, jeżeli jest np. rezydentem dłu-goterminowym w innym państwie członkowskim UE i w Polsce uzyska zezwolenie na zamieszkanie w celu wykonywania pracy. Zwolnienia obejmują poza tym wiele kategorii pracowników, wśród których można wyróżnić nauczycieli języków obcych, na-ukowców czy obywateli państw sąsiadujących z Polską. W wy-padku każdej z kilkudziesięciu szczegółowych kategorii należy spełnić określone warunki. Dokładne informacje na ten temat można uzyskać w konsulatach lub urzędach wojewódzkich.

Uprawnienie do wjazdu do Polski bez wizy nie oznacza, że moż-na rozpocząć wykonywanie pracy, nawet w wypadku, gdy zezwo-lenie na pracę nie jest wymagane.

Jeżeli małżonek lub inny członek rodziny nie należy do żadnej kategorii zwolnionej z obowiązku posiadania zezwolenia na pra-cę, wówczas musi uzyskać zezwolenie na pracę. Wydaje je woje-woda (z wyjątkiem województwa mazowieckiego, gdzie procedu-rę prowadzi Wojewódzki Urząd Pracy) na wniosek pracodawcy. W wielu wypadkach pracodawca do skompletowania wniosku będzie potrzebował szczegółowych danych na temat przyszłego pracownika oraz dokumentów potwierdzających jego/jej kwalifi-kacje zawodowe, przetłumaczonych na język polski przez tłuma-cza przysięgłego.

4. Praca

53

UWAGA Możliwość wykonywania pracy w tzw. zawodach regulowanych jest uzależniona od spełnienia wielu wymagań w celu potwier-dzenia zagranicznych kwalifikacji zawodowych. Czasami może to wiązać się z koniecznością dodatkowych kursów lub egzaminów. Więcej szczegółów zob. pkt 4.2. „Uznawanie kwalifikacji i upraw-nień zawodowych zdobytych za granicą”.

Przed złożeniem wniosku o zezwolenie na pracę dla cudzoziemca pracodawca musi udowodnić, że nie mógł na to miejsce znaleźć obywatela Polski. W tym celu poszukuje pracownika za pośred-nictwem powiatowego urzędu pracy i negatywny wynik takiego poszukiwania daje szanse na zatrudnienie cudzoziemca.

Rozpatrywanie wniosku o zezwolenie na pracę zajmuje zazwyczaj około miesiąca. Wojewoda wydaje najpierw tzw. przyrzeczenie, na podstawie którego cudzoziemiec może uzyskać wizę lub ze-zwolenie na zamieszkanie w celu wykonywania pracy. Następnie wojewoda wydaje właściwe zezwolenie na pracę i dopiero wów-czas cudzoziemiec może zawrzeć umowę i zacząć pracować.

Zezwolenie na pracę nie jest tożsame z zezwoleniem na pobyt. Jeśli nawet cudzoziemiec jest zwolniony z obowiązku uzyskania zezwolenia, to musi uregulować kwestie związane z pobytem w Polsce. Więcej informacji na ten temat można zdobyć w urzę-dach wojewódzkich, w wydziałach zajmujących się kwestią le-galizacji pobytu cudzoziemców, a także w innych częściach tego poradnika:

• LegalizacjapobytuwPolscemałżonka/partneracudzoziemca.• LegalizacjapobytuwPolscedzieci.• LegalizacjapobytuwPolscepozostałychczłonkówrodziny

cudzoziemców.

Informacje szczegółowe dotyczące procedury wydawania zezwo-leń na pracę dla cudzoziemców można uzyskać we właściwym urzędzie wojewódzkim.

Wykonywanie pracy nielegalnie, np. bez zezwolenia, gdy jest ono wymagane, może się skończyć dla cudzoziemca nie tylko grzyw-ną, ale i deportacją oraz wpisaniem danych do spisu osób niepo-żądanych w Unii Europejskiej, co oznacza, że przez kilka lat nie będzie mógł wjechać do żadnego państwa obszaru Schengen.

Pod koniec 2008 r. zostanie opracowana nowelizacja przepisów, dotyczących uzyskiwania zezwoleń na pracę przez cudzoziem-ców. Nowe przepisy znacząco uproszczą procedurę uzyskiwania zezwoleń.

UWAGA

WARTO WIEDZIEĆ


54

UWAGA

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415 z późn. zm.).

2. Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 roku o cudzoziemcach (Dz. U. z 2006 r. Nr 234, poz. 1694 z późn. zm.).

3. Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej:

z dnia 21 lipca 2006 roku w sprawie trybu i warunków wyda-• wania zezwolenia na pracę cudzoziemca (Dz. U. z 2006 r. Nr 141, poz. 1002 z późn. zm.),z dnia 21 lipca 2006 r. w sprawie trybu i warunków wyda-• wania zezwolenia na pracę cudzoziemca zatrudnionego przy realizacji usługi eksportowej świadczonej przez pracodawcę zagranicznego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2006 r. Nr 141, poz. 1003 z późn. zm.),z dnia 21 lipca 2006 roku w sprawie określenia przypadków, • w których przyrzeczenie i zezwolenie na pracę cudzoziemca wydawane jest bez względu na sytuację na lokalnym rynku pracy i kryteria wydawania przyrzeczeń i zezwoleń na pracę cudzoziemców (Dz. U. z 2006 r. Nr 141, poz. 1004),z dnia 30 sierpnia 2006 roku w sprawie wykonywania pracy • przez cudzoziemców bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę (Dz. U. z 2006 r. Nr 156, poz. 1116 z późn. zm.),z dnia 17 października 2007 roku w sprawie wysokości wpła-• ty dokonywanej w związku ze złożeniem wniosku o wydanie zezwolenia na pracę cudzoziemca (Dz. U. z 2007 r. Nr 195, poz. 1409),z dnia 10 stycznia 2007 roku uchylające rozporządzenie • w sprawie zakresu ograniczeń w sferze wykonywania pracy przez cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2007 r. Nr 7, poz. 54).

4. Praca

55


56

5. Działalność gospodarcza

DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZAJedną z możliwości po powrocie do kraju jest założenie działal-ności gospodarczej. Dzięki temu można przenieść na grunt polski rozwiązania z innych krajów oraz wykorzystać zdobyte tam do-świadczenia. Wiele osób wyjeżdżało również za granicę między innymi po to, aby zdobyć środki, które miały zostać zainwesto-wane we własną firmę. Teraz chce zrealizować w praktyce swój cel. Ponadto, członkostwo w Unii Europejskiej stwarza wiele możliwości prowadzenia transgranicznej działalności gospodar-czej. Możliwe jest np. pozostanie za granicą i jednoczesne prowa-dzenie firmy w Polsce czy też otwieranie przedstawicielstw firm zarejestrowanych w innym państwie członkowskim.


• Jak założyć firmę?• Na jakie wsparcie mogą liczyć zarówno nowe, jak i już istnie-

jące podmioty gospodarcze?• Jak rozliczać się z fiskusem?• Jak prowadzić w Polsce firmę zarejestrowaną za granicą?• Czy możliwe jest przeniesienie firmy zagranicznej do Polski?• Co to jest spółka europejska?• W jaki sposób dokonać połączenia firmy zagranicznej z polską?• Jakie są zasady prowadzenia w Polsce działalności gospodar-

czej przez cudzoziemców?

Założenie firmy w Polsce

Po powrocie do Polski chciałbym założyć własną firmę. Jak to zrobić?

Formalności konieczne do założenia firmy w Polsce można załatwić w sześciu prostych krokach.

Jeśli planujemy rozpocząć prowadzenie działalności gospodar-czej, musimy przede wszystkim:

• przedstawić w urzędzie miasta lub gminy dowód tożsamości (paszport lub dowód osobisty) oraz

• wypełnić odpowiedni formularz.

Na tej podstawie wójt, burmistrz lub prezydent dokonają wpisu do Ewidencji Działalności Gospodarczej.

5.

5.1.


58

UWAGA

Wraz z wnioskiem o rejestrację należy złożyć wniosek o nadanie numeru REGON oraz NIP. Następnie trzeba założyć konto firmowe.

W ciągu 7 dni od rozpoczęcia wykonywania działalności gospo-darczej należy zgłosić firmę oraz siebie do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS).

Niektóre rodzaje działalności gospodarczej wymagają posiadania koncesji, zezwoleń, uprawnień lub wpisu do rejestru działalności regulowanej (np. lekarze, pielęgniarki, świadczący pomoc prawną).

Zakładanie działalności gospodarczej krok po kroku

I krok – rejestracja firmy w urzędzie miasta lub gminy

W urzędzie gminy właściwym ze względu na nasze miejsce za-mieszkania należy pobrać i wypełnić formularz „Zgłoszenie do ewidencji”. Przy składaniu formularza należy wnieść opłatę w wysokości 100 zł. Zaświadczenie o wpisie urząd wydaje w cią-gu 14 dni od daty złożenia wniosku. Od decyzji odmownej przy-sługuje odwołanie do wojewody.

W każdym wniosku powinno się znaleźć:

• oznaczenie przedsiębiorcy (czyli proponowana nazwa firmy) oraz jego numer ewidencyjny PESEL (jeśli go ma),

• oznaczenie miejsca zamieszkania i adresu przedsiębiorcy, a jeżeli stale wykonuje on działalność poza miejscem za-mieszkania – również wskazanie miejsca wykonywania tej działalności,

• określenie przedmiotu wykonywanej działalności gospodar-czej zgodnie z Polską Klasyfikacją Działalności (PKD),

• wskazanie daty rozpoczęcia działalności gospodarczej.

II krok – uzyskanie numeru REGON w urzędzie statystycznym

W ciągu 14 dni od uzyskania wpisu do Ewidencji Działalności Go-spodarczej należy wystąpić do właściwego dla miejsca zamiesz-kania urzędu statystycznego o dokonanie wpisu do Krajowego Rejestru Urzędowego Podmiotów Gospodarki Narodowej w celu nadania numeru statystycznego REGON. Należy wypełnić for-mularz wniosku RG-1, w którym wskazuje się rodzaj planowanej działalności gospodarczej. Do złożenia wniosku są wymagane:

• dowód osobisty,• kserokopia zaświadczenia o wpisie do Ewidencji Działalno-

ści Gospodarczej.


59

Wydanie wniosku i uzyskanie numeru REGON jest bezpłatne. Za-świadczenie o nadanym numerze REGON jest wydawane na ogół tego samego dnia, maksymalnie zaś w ciągu 14 dni.

III krok – założenie firmowego konta bankowego

Przedsiębiorca ma obowiązek założyć konto firmowe w wybra-nym przez siebie banku.

IV krok – NIP, wybór formy opodatkowania i pieczątka

W urzędzie skarbowym należy wypełnić formularz NIP-1. W wy-padku działalności jednoosobowej własny NIP staje się jednocze-śnie NIP-em firmy danej osoby.

Następnym ważnym krokiem jest wybór formy opodatkowania. Podstawową formą opodatkowania dochodów z pozarolniczej działalności gospodarczej są ogólne zasady opodatkowania. Ozna-cza to, że można rozliczyć się z fiskusem na zasadach ogólnych, tj. według progresywnej skali podatkowej lub 19% stawki podatku. Można też wybrać jedną ze zryczałtowanych form opodatkowa-nia:

• ryczałt od przychodów ewidencjonowanych lub• kartę podatkową.

Należy również zamówić pieczątkę firmową z nazwą firmy, dany-mi teleadresowymi, numerem NIP oraz numerem REGON.

V krok – zgłoszenie do ubezpieczenia w ZUS

W ciągu 7 dni od daty rozpoczęcia działalności gospodarczej na-leży zgłosić się do ZUS i wypełnić formularze:

• ZUS ZFA (zgłoszenie płatnika składek – osoby fizycznej) – równoznaczne ze zgłoszeniem firmy,

• ZUS ZPA (zgłoszenie płatnika składek – spółki cywilnej),• ZUS ZUA (zgłoszenie do ubezpieczenia osoby ubezpieczo-

nej) – jeżeli oprócz prowadzenia firmy podatnik nie będzie uzyskiwał żadnych innych dochodów.

VI krok – zgłoszenie do Państwowej Inspekcji Pracy

Jeśli w firmie zatrudniamy pracowników, to w ciągu 30 dni od daty zatrudnienia należy powiadomić na piśmie właściwego inspekto-ra pracy Państwowej Inspekcji Pracy i właściwego państwowego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju i zakresie prowadzonej działalności oraz liczbie pracowników.


60

UWAGA

Wnioski o nadanie numerów NIP i REGON można złożyć w urzędzie gminy wraz z wnioskiem o wpis do ewidencji.

Jeśli osoba prowadząca działalność gospodarczą zatrudnia pra-cowników, ma obowiązek opłacać także:

składki ZUS dla pracowników,• składki na Fundusz Pracy,• składki na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowni-• czych.

Niektóre z osób powracających do Polski z zagranicy zdecydują się na założenie spółki kapitałowej (spółki z ograniczoną odpo-wiedzialnością (z o.o.) lub spółki akcyjnej). Informacje na temat formalności związanych z rejestracją spółek kapitałowych znaj-dziesz na stronie www.powroty.gov.pl.

Na jakie wsparcie mogę liczyć jako przedsiębiorca?

W Polsce działa wiele instytucji i organizacji oferujących przed-siębiorcom, zwłaszcza tym rozpoczynającym działalność, infor-macje i dofinansowanie.

Krajowy System Usług dla Małych i Średnich Przedsiębior- ców (KSU)

Jest to sieć dobrowolnie współpracujących ze sobą nieko-mercyjnych organizacji, świadczących usługi na rzecz mi-kroprzedsiębiorców, małych i średnich przedsiębiorstw oraz osób podejmujących działalność gospodarczą. W jego ramach działają punkty konsultacyjne (PK). Jeśli prowadzimy małą lub średnią firmę, to w punkcie konsultacyjnym uzyskamy in-formacje dotyczące podstawowych zagadnień związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa i zarządzaniem nim oraz do-stępnych instrumentów wsparcia (w tym funduszy unijnych).

Adresy punktów konsultacyjnych w poszczególnych wojewódz-twach znajdziemy na stronie www.parp.gov.pl.

Fundusze pożyczkowe – pożyczki, doradztwo

Fundusze pożyczkowe stanowią alternatywę dla przedsiębiorców w zakresie pozyskiwania finansowania zewnętrznego. Udzielają pożyczek, które są przeznaczone przede wszystkim dla mikro- i małych przedsiębiorców oraz osób rozpoczynających działalność gospodarczą, mających trudności w zdobyciu finansowania komercyjnego (np. kredytu bankowego) z powodu braku wymaganych zabezpieczeń czy historii kredytowej. Fundusze

61


WARTO WIEDZIEĆ

pożyczkowe udzielają pożyczek, przeznaczonych na cele związane z podjęciem, prowadzeniem i rozwojem działalności gospodarczej. Więcej informacji o funduszach pożyczkowych znajdziemy na stronie www.parp.gov.pl.

Fundusz Mikro – pożyczki dla małych firm

Fundusz Mikro został założony w 1994 r. przez Polsko-Amerykań-ski Fundusz Przedsiębiorczości, aby promować rozwój małych przedsiębiorców. Jest on głównym przedsięwzięciem w zakresie mikrofinansowania w Polsce i największym w Europie Środ- kowej.

Celem Funduszu jest wspieranie rozwoju mikroprzedsiębiorczo-ści przez udostępnianie kapitału w formie pożyczek właścicielom małych firm. Przedsiębiorcy – klienci Funduszu Mikro – są ob-sługiwani przez doradców klienta w 37 oddziałach znajdujących się na terenie całego kraju. Więcej informacji o Funduszu Mikro znajdziemy na stronie www.funduszmikro.pl.

Bank Gospodarstwa Krajowego – fundusz kredytu technologicz-nego

Ze środków Funduszu Kredytu Technologicznego są udzielane kredyty technologiczne, przeznaczone na inwestycje wdrażające nowe technologie. Beneficjentem kredytu technologicznego może być mały (w tym mikro), średni oraz duży przedsiębiorca. Obowią-zuje różny tryb przyznawania kredytu – w zależności od wielkości przedsiębiorstwa, co wiąże się z udzielaną równocześnie pomocą publiczną, tzn. prawem do częściowego umorzenia części kredytu technologicznego. Więcej informacji o Banku Gospodarstwa Kra-jowego znajdziemy na stronie www.bgk.com.pl/fundusze/fkt.jsp.

Fundusze poręczeń kredytowych

Są instytucjami o charakterze non profit. Świadczą pomoc finansową w formie poręczeń dla małych rozwojowych firm nieposiadających wystarczającej historii kredytowej lub wymaganych przez bank zabezpieczeń. Poręczenia dotyczą z reguły 50–70% wielkości wnioskowanego kredytu. Poręczeniem mogą być objęte kredyty, pożyczki przeznaczone m.in. na rozpoczęcie czy rozszerzenie działalności. Więcej informacji na temat poręczenia kredytu można uzyskać na stronie Krajowego Stowarzyszenia Funduszy Poręczeniowych – www.ksfp.org.pl.


62

Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości – doradztwo

Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości to inicjatywa, zmie-rzająca do rozwoju przedsiębiorczości wśród młodych Polaków. To również największa sieć akademickich inkubatorów przed-siębiorczości w Europie, świadczących usługi proinnowacyjne. Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości realizują projekty społeczne i biznesowe na skalę ogólnopolską i regionalną, gro-madzą najwybitniejszych ekspertów młodej przedsiębiorczości oraz rozwijają Innowacyjną Gospodarkę w Polsce, aby zaszczepić młodym Polakom przedsiębiorczość. Więcej informacji o Akade-mickich Inkubatorach Przedsiębiorczości znajdziemy na stronie www.inkubatory.pl.

Sieć Aniołów Biznesu – finansowanie

Anioł Biznesu (ang. Business Angel) to inwestor prywatny, który własne nadwyżki finansowe lokuje w nowe, dobrze rokujące firmy. Dzięki zastrzykowi kapitałowemu mogą one szybko (w ciągu 2–4 lat) rozwinąć skrzydła, dając inwestorowi wysoki wzrost wartości jego udziałów. Więcej informacji o Sieci Aniołów Biznesu znajdziesz na stronach: www.lba.pl, www.silban.pl, www.polban.pl.

Dotacje z funduszy strukturalnych

W okresie programowania 2007–2013 mali i średni przedsię- biorcy mogą korzystać ze środków zgromadzonych w Regio-nalnych Programach Operacyjnych, opracowanych idywidu-alnie przez każde województwo. Szczegółowe informacje na temat programów operacyjnych, funduszy strukturalnych są umieszczone na stronie Ministerstwa Rozwoju Regional-nego www.mrr.gov.pl, na portalu funduszy strukturalnych www.funduszestrukturalne.gov.pl, a przede wszystkim na stro-nach właściwych urzędów marszałkowskich.

Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości

Instytucją, która prowadzi w Polsce działania ukierunkowane na wsparcie przedsiębiorczości jest Polska Agencja Rozwoju Przed-siębiorczości (www.parp.gov.pl). W celu jak najlepszego dotarcia do osób lub podmiotów gospodarczych zainteresowanych otrzy-maniem wsparcia, we wszystkich województwach zostały powo-łane do życia Punkty Konsultacyjne. Ich adresy można znaleźć na stronie PARP w zakładce Punkty konsultacyjne. W punktach tych, można uzyskać informacje m.in. o funduszach unijnych skiero-wanych do przedsiębiorców oraz otrzymać kompleksową pomoc

63


w wypełnieniu dokumentów niezbędnych do skorzystania z nich. Punkty informują o wspieraniu rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, eksportu, rozwoju regionalnego, wykorzystania nowych technik i technologii czy też tworzenia nowych miejsc pra-cy. Więcej informacji na ten temat na stronie www.powroty.gov.pl.

Jeżeli założę działalność gospodarczą, w jaki spo-sób będę musiał rozliczać się z fiskusem?

Podatek można płacić według zasad ogólnych, tj. według progre-sywnej skali podatkowej lub według 19% stawki podatku, albo w formie ryczałtu ewidencjonowanego lub karty podatkowej.

Na wybór formy opodatkowania przedsiębiorca ma czas:

• do 20 stycznia roku podatkowego lub• do dnia poprzedzającego dzień rozpoczęcia działalności, nie

później jednak niż w dniu uzyskania pierwszego przycho-du – jeżeli podatnik rozpoczyna prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej w trakcie roku podatkowego.

Jeżeli podatnik zdecyduje się na:

• opodatkowanie dochodów według 19% stawki podatku albo• w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych lub• karty podatkowej,

o wyborze tym powiadamia pisemnie naczelnika urzędu skarbo-wego.

Firma może odprowadzać podatek według skali progresywnej lub podatek według jednolitej 19% stawki.

W wypadku opodatkowania na zasadach ogólnych, a więc we-dług progresywnej skali podatkowej oraz opodatkowania według jednolitej 19% stawki podatku podatnicy są zobowiązani wpła-cać zaliczki na podatek dochodowy w ciągu roku podatkowego. Po zakończeniu roku podatkowego muszą złożyć do urzędu skar-bowego zeznanie podatkowe o wysokości osiągniętego dochodu (poniesionej straty) w terminie do 30 kwietnia roku następnego.

Osoby opłacające podatek według progresywnej skali podatkowej oraz według 19% stawki podatku mają obowiązek prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów lub ksiąg rachun- kowych.


64

UWAGA

UWAGAW wypadku korzystania z opodatkowania dochodów na ogólnych zasadach istnieje możliwość pomniejszania przychodów o koszty ich uzyskania. Tym samym podatek dochodowy jest uiszczany od faktycznie osiągniętego dochodu.

Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych jako formę opodatkowania mogą wybrać przedsiębiorcy, którzy w roku poprzedzającym rok podatkowy uzyskali z prowadzonej działalności gospodarczej przychody w wysokości nieprze-kraczającej 150 000 euro.

Z możliwości opodatkowania w tej formie mogą również skorzy-stać przedsiębiorcy, gdy prowadzą działalność w formie spółki cywilnej lub spółki jawnej, pod warunkiem, że nie przekroczą kwoty przychodu podanej wyżej.

Podstawę opodatkowania stanowi przychód bez pomniejszania o koszty jego uzyskania.

Stawki ryczałtu są zróżnicowane w zależności od rodzaju przy-chodów i wynoszą:

• 20% – od przychodów osiąganych z działalności w zakresie wolnych zawodów, a także przychodów z tytułu umowy naj-mu, podnajmu, dzierżawy, poddzierżawy lub innych umów o podobnym charakterze – od nadwyżki ponad kwotę stano-wiącą równowartość 4000 euro (15 072 zł w 2008 r.),

• 17% – od przychodów ze świadczenia niektórych usług nie-materialnych, m.in. wynajmu samochodów osobowych, ho-teli, pośrednictwa w handlu hurtowym,

• 8,5% – od przychodów m.in. z działalności usługowej, w tym od przychodów z działalności gastronomicznej w zakresie sprzedaży napojów o zawartości alkoholu powyżej 1,5%; od przychodów z tytułu umowy najmu, podnajmu, dzierżawy, poddzierżawy lub innych umów o podobnym charakterze – do kwoty stanowiącej równowartość 4000 euro (15 072 zł w 2008 r.),

• 5,5% – od przychodów z działalności wytwórczej i budowlanej,• 3% – od przychodów m.in. z działalności usługowej w zakre-

sie handlu oraz z działalności gastronomicznej, z wyjątkiem przychodów ze sprzedaży napojów o zawartości powyżej 1,5% alkoholu.

Podatnicy korzystający z tej formy opodatkowania są zobowiąza-ni do prowadzenia ewidencji przychodów. W ciągu roku podatko-wego, co miesiąc, należy obliczać kwotę podatku i dokonywać jej wpłaty na rachunek urzędu skarbowego. Podatnik może wybrać opłacanie podatku kwartalnie.

65


UWAGA

UWAGA

Po zakończeniu roku podatkowego należy złożyć w urzędzie skar-bowym zeznanie o wysokości uzyskanego przychodu (PIT-28), wysokości dokonanych odliczeń i należnego ryczałtu od przycho-dów ewidencjonowanych – w terminie do 31 stycznia następnego roku.

Z karty podatkowej mogą korzystać tylko podatnicy wy-konujący określone zawody. Dotyczy to głównie przed-siębiorców prowadzących drobną działalność handlową, usługową lub gastronomiczną samodzielnie lub w formie spółki cywilnej oraz zatrudniających niewielu pracowników.

Wysokość podatku dochodowego w formie karty podatkowej jest ustalana w drodze decyzji naczelnika urzędu skarbowego odręb-nie za każdy rok podatkowy. Stawki karty podatkowej są określo-ne kwotowo, a ich wysokość jest uzależniona od:

• rodzaju i zakresu prowadzonej działalności,• liczby zatrudnionych pracowników,• liczby mieszkańców miejscowości, w której jest prowadzona

działalność gospodarcza.

Podatnik dokonuje wpłaty tego podatku na rachunek urzędu skarbowego co miesiąc – do 7 dnia każdego miesiąca za miesiąc ubiegły, a za grudzień – do 28 grudnia roku podatkowego.

Podatnicy opodatkowani w formie karty podatkowej są zwolnieni od obowiązku prowadzenia ksiąg podatkowych, składania zeznań podatkowych oraz wpłacania zaliczek na podatek dochodowy.

Polski system podatkowy przewiduje rozwiązania skierowane do osób prowadzących działalność gospodarczą (pozarolniczą), z których warto skorzystać.

Pierwszym z nich – skierowanym wyłącznie do osób rozpoczynających po raz pierwszy prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej – jest tzw. kredyt podatkowy. Rozwiązanie to polega na tym, że podatnik może zostać zwolniony z obowiązku wpłacania zaliczek na podatek dochodowy w danym roku podatkowym, a „spłata” kredytu podatkowego następuje w kolejnych 5 latach (po 20% w każdym roku).

Drugim rozwiązaniem jest tzw. ulga inwestycyjna, z której mogą korzystać ci podatnicy, którzy w związku ze swoją działalnością gospodarczą ponoszą wydatki na nabycie nowych technologii (np. wykorzystują wyniki badań do prac rozwojowych). Ulga ta przewiduje odliczenie od podstaw opodatkowania tego typu wy-datków (do 50% kwoty poniesionych wydatków) oraz możliwość


66

WARTO WIEDZIEĆ

zaliczenia w całości odpisów amortyzacyjnych od nowych tech-nologii do kosztów podatkowych.

Mali podatnicy (o wartości przychodu do 800 tys. euro rocznie) oraz osoby rozpoczynające działalność gospodarczą mogą korzy-stać z przyspieszonej nowej metody jednorazowej amortyzacji. Przewidziano możliwość zaliczenia do kosztów podatkowych jednorazowych odpisów amortyzacyjnych od wybranych środ-ków trwałych (np. maszyn, urządzeń) o wartości do 50 tys. euro.Więcej informacji na stronie www.powroty.gov.pl.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 2 lipca 2004 roku o swobodzie działalności go-spodarczej (Dz. U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095 z późn. zm.).

2. Ustawa z dnia 19 listopada 1999 roku – Prawo działalności gospodarczej (Dz. U. z 1999 r. Nr 101, poz. 1178 z późn. zm.) – w zakresie ewidencji działalności gospodarczej.

3. Ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 roku o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 168, poz. 1186 z późn. zm.).

4. Ustawa z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 z późn. zm.).

5. Ustawa z dnia 20 listopada 1998 roku o zryczałtowanym po-datku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz. U. z 1998 r. Nr 144, poz. 930 z późn. zm.).

Prowadzenie w Polsce firmy zarejestrowanej za granicą

Czy istnieje możliwość działania w Polsce, opie-rając się na firmie, która jest zarejestrowana za granicą?

Przedsiębiorcy, którzy mają firmę zarejestrowaną za granicą, mogą w Polsce prowadzić działalność gospodarczą, tworząc oddział, przedstawicielstwo lub czasowo świadcząc usługi transgraniczne. Ta ostatnia możliwość odnosi się wyłącznie do przedsiębiorców z państw członkowskich EOG i Szwajcarii.

Przedsiębiorca zagraniczny tworzący oddział może prowadzić działalność gospodarczą wyłącznie w zakresie przedmiotu dzia-łalności przedsiębiorcy zagranicznego. Obowiązany jest ustano-wić w oddziale osobę upoważnioną do reprezentowania firmy.

5.2.

67


Aby otworzyć oddział, należy dokonać wpisu oddziału do Kra-jowego Rejestru Sądowego. Zgłoszenie oddziału przedsiębiorcy zagranicznego następuje na formularzu wniosku rejestrowego KRS W10, do którego należy dołączyć załączniki – odpowiednie urzędowe formularze. Więcej informacji na ten temat znajduje się na stronie www.ms.gov.pl.

Możliwość czasowego transgranicznego świadczenia usług wynika z przepisów prawa wspólnotowego. Na tej podstawie przedsiębiorcy zagraniczni z państw unijnych oraz z Norwegii, Lichtensteinu, Islandii i Szwajcarii mogą świadczyć na terytorium Polski czasowo usługi, bez konieczności jakiejkolwiek rejestracji.

Przedsiębiorca zagraniczny może także utworzyć na terenie Polski przedstawicielstwo. Zakres działania przedstawicielstwa może obejmować jednak wyłącznie prowadzenie działalności w zakresie reklamy i promocji przedsiębiorcy zagranicznego. Utworzenie przedstawicielstwa wymaga wpisu do rejestru przedstawicielstw przedsiębiorców zagranicznych, prowadzonego przez ministra gospodarki.

Wniosek dotyczący wpisu do rejestru przedstawicielstw przed-siębiorców zagranicznych, sporządzony w języku polskim, powi-nien zawierać:

• nazwę, siedzibę (adres) i formę prawną przedsiębiorcy two-rzącego przedstawicielstwo,

• przedmiot działalności gospodarczej przedsiębiorcy zagra-nicznego,

• imię, nazwisko oraz adres na terytorium Polski osoby upo-ważnionej w przedstawicielstwie do reprezentowania przed-siębiorcy zagranicznego,

• adres przedstawicielstwa na terytorium Polski.

Do wniosku o dokonanie wpisu do rejestru należy dołączyć nastę-pujące dokumenty:

• jeżeli przedsiębiorca zagraniczny działa na podstawie aktu założycielskiego, umowy lub statutu – odpis tego dokumentu,

• jeżeli przedsiębiorca zagraniczny istnieje lub wykonuje dzia-łalność na podstawie wpisu do rejestru – odpis z tego rejestru,

• oświadczenie przedsiębiorcy zagranicznego o ustanowieniu przedstawicielstwa na terytorium Polski,

• dokument potwierdzający tytuł prawny przedsiębiorcy zagra-nicznego do lokalu (nieruchomości), w którym działalność będzie wykonywana.


68

Dokumenty sporządzone w języku obcym należy przedstawić wraz z uwierzytelnionym tłumaczeniem na język polski. Opła-ta skarbowa od dokonania wpisu do rejestru przedstawicielstw przedsiębiorców zagranicznych wynosi 6713 zł. Należy ją uiścić w Urzędzie m.st. Warszawy dla Dzielnicy Śródmieście.

Wniosek o dokonanie wpisu do rejestru przedstawicielstw przedsiębiorców zagranicznych (zmiana danych we wpisie) wraz z wymaganymi dokumentami i dowodem wniesienia opła-ty skarbowej można przesłać pocztą pod adresem: Ministerstwo Gospodarki, Departament Administrowania Obrotem, pl. Trzech Krzyży 3/5, 00-507 Warszawa. Dokonanie wpisu do rejestru przedstawicielstw przedsiębiorców zagranicznych jest potwier-dzone przez wydanie zaświadczenia.

Podstawa prawna:

1. Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/2).

2. Ustawa z dnia 2 lipca 2004 roku o swobodzie działalności go-spodarczej (Dz. U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095 z późn. zm.).

3. Ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 roku o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 168, poz. 1186 z późn. zm.).

Przeniesienie firmy zagranicznej do Polski

Czy jest możliwe przeniesienie firmy zagranicz-nej do Polski? Jak przedstawia się kwestia opo-datkowania takiej firmy?

Przeniesienie spółki zagranicznej do Polski może polegać jedy-nie na zawiązaniu nowej spółki w Polsce, zgodnie z przepisami kodeksu spółek handlowych. Wyjątkiem jest spółka europejska.

W takiej sytuacji nie zostaje zachowana ciągłość prawna pomiędzy spółką zagraniczną a spółką zarejestrowaną w Polsce. Konieczne jest bowiem zlikwidowanie spółki za granicą i założenie nowej spółki w Polsce. Można do tego wykorzystać ten sam majątek.

Zgodnie z przepisami ustawy o swobodzie działalności gospo-darczej, spółka zagraniczna może natomiast otworzyć w Polsce oddział do prowadzenia działalności gospodarczej (zob. pkt 5.2. „Prowadzenie w Polsce firmy zarejestrowanej za granicą”).

5.3.

WARTO WIEDZIEĆ

69


Zmiana siedziby lub zarządu firmy powoduje powstanie w Polsce nieograniczonego obowiązku podatkowego w podatku dochodo-wym od osób prawnych. Oznacza to, że dochody firmy w całości są opodatkowane w Polsce, niezależnie od miejsca położenia źró-deł dochodów.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 15 września 2000 roku – Kodeks spółek han-dlowych (Dz. U. z 2000 r. Nr 94, poz. 1037 z późn. zm.).

2. Ustawa z dnia 2 lipca 2004 roku o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2005 r. Nr 155, poz. 1095 z późn. zm.).

3. Ustawa z dnia 15 lutego 1992 roku o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 z późn. zm.).

Spółka europejska

Chciałbym prowadzić działalność gospodarczą na terenie całej Unii Europejskiej. Podobno jest to możliwe w formie spółki europejskiej. Co to jest spółka europejska? Jakie są zasady jej za-kładania? W jaki sposób są uregulowane kwestie rozliczeń podatkowych?

Prowadzenie działalności gospodarczej na terenie całej Unii Eu-ropejskiej jest możliwe także w formie spółki europejskiej.

Spółka europejska (oficjalny skrót – SE) to forma prowadzenia działalności gospodarczej na obszarze całej Unii Europejskiej, regulowana przez przepisy wspólnotowe. Spółka europejska jest odpowiednikiem krajowej spółki akcyjnej.

Spółka europejska może być założona przez spółki akcyjne lub spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Może się to odbywać na drodze połączenia, przekształcenia lub założenia SE, po speł-nieniu dodatkowych wymagań działalności transgranicznej. Moż-liwość założenia SE mają spółki, których kapitał akcyjny wynosi co najmniej 120 000 euro.

Spółki europejskie oraz spółki zarejestrowane w Polsce mogą prowadzić działalność gospodarczą na terenie Polski na takich samych zasadach. Różnice dotyczą natomiast prowadzenia dzia-łalności poza granicami Polski.


70

UWAGA

5.4.

UWAGA

Spółki zarejestrowane w Polsce, które chcą prowadzić działal-ność na terenie UE, muszą czynić to w formie prawnej zgodnej z prawem krajowym państwa członkowskiego, na którego tere-nie zamierzają działać (np. jako oddział czy przedstawicielstwo).

Spółka europejska może natomiast prowadzić działalność gospo-darczą na terenie całej Unii Europejskiej, bez konieczności spełnie-nia dodatkowych warunków wymaganych przez prawo krajowe.

Z uwagi na małe zainteresowanie dotychczasową formą funk-cjonowania spółki europejskiej (SE) wśród małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) Komisja Europejska opracowała projekt rozporządzenia o statucie europejskiej spółki prywatnej (SPE). Jej zakładanie i prowadzenie ma być odformalizowane i uproszczone. Rozporządzenie to będzie zawierało pakiet wsparcia i ułatwień dla małych i średnich przedsiębiorstw, które chciałyby rozwinąć swoją działalność w innych krajach członkowskich Unii Europej-skiej. Przewidywany termin wejścia w życie tego rozporządzenia to 1 lipca 2010 r.

Zasady opodatkowania spółek europejskich podatkiem docho-dowym są określone przez prawo kraju, w którym spółka ma swoją statutową siedzibę. Spółki europejskie z siedzibą w Polsce podlegają nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu w Pol-sce. Oznacza to, że opodatkowaniu w Polsce podlega całość ich dochodów, niezależnie od miejsca położenia źródeł dochodów.

Zob. też pkt 5.5. „Połączenie firmy zagranicznej z polską”.

Podstawa prawna:

1. Rozporządzenie Rady nr 2157/2001/WE z dnia 8 października 2001 roku w sprawie statutu spółki europejskiej (SE) (Dz. Urz. UE L 2001.294.22 z późn. zm.).

2. Ustawa z dnia 4 marca 2005 roku o europejskim zgru-powaniu interesów gospodarczych i spółce europej-skiej (Dz. U. z 2005 r. Nr 62, poz. 551 z późn. zm.)

– w zakresie nieuregulowanym przez przepisy unijne.3. Ustawa z dnia 15 lutego 1992 roku o podatku dochodowym od

osób prawnych (Dz. U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 z późn. zm.).

71


WARTO WIEDZIEĆ

UWAGA

Połączenie firmy zagranicznej z polską

Czy jest możliwe połączenie firmy zagranicznej z polską? Jeśli tak, to jak przedstawia się kwestia opodatkowania takiej firmy?

W wypadku działalności gospodarczej prowadzonej przez osoby fizyczne, nie ma możliwości połączenia firmy zagranicznej z pol-ską. Możliwe jest natomiast, aby jeden przedsiębiorca wykony-wał działalność gospodarczą niezależnie w kilku krajach.

W celu formalnego połączenia firmy zagranicznej z polską, zain-teresowane podmioty mogą zawiązać spółkę handlową.

Możliwe jest także transgraniczne łączenie się spółek kapitało-wych (spółka z o.o. i spółka akcyjna) oraz spółki komandytowo- -akcyjnej. Tryb łączenia reguluje kodeks spółek handlowych.

W połączeniu może uczestniczyć spółka zarejestrowana w Polsce i spółka zagraniczna. W takiej sytuacji dochodzi do zachowania ciągłości prawnej.

Połączenie może polegać na:

• łączeniu się przez przejęcie – jest to przeniesienie całego ma-jątku spółki (przejmowanej) na inną spółkę (przejmującą) za udziały lub akcje, które spółka przejmująca wydaje wspólni-kom spółki przejmowanej bądź

• łączeniu się przez zawiązanie nowej spółki – w takim wy-padku na nowo zawiązaną spółkę kapitałową przechodzi majątek wszystkich łączących się spółek za udziały lub akcje nowej spółki.

Połączenie firmy zagranicznej z polską jest możliwe także, gdy jeden przedsiębiorca będący osobą fizyczną wykonuje działalność gospodarczą niezależnie w kilku krajach i chce dokonać połącze-nia tych działalności w jedno przedsiębiorstwo.

Musi on jednak liczyć się z pewnymi konsekwencjami w zakre-sie prawno-podatkowym. Po przeniesieniu firmy zagranicznej do Polski, a co za tym idzie – zmianie siedziby firmy – skutkiem jest powstanie w Polsce nieograniczonego obowiązku podatkowego w zakresie podatku dochodowego od osób prawnych. Oznacza to, że firma będzie płacić w Polsce podatek od całości swoich docho-dów, bez względu na miejsce ich osiągania. Natomiast samo prze-niesienie majątku firmy zagranicznej do Polski, w związku ze zmianą jej siedziby, nie podlega opodatkowaniu.


72

5.5.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 15 września 2000 roku – Kodeks spółek han-dlowych (Dz. U z 2000 r. Nr 94, poz. 1037 z późn. zm.).

2. Ustawa z dnia 15 lutego 1992 roku o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 z późn. zm.).

Podejmowanie działalności gospodarczej przez cudzoziemców

Na jakich zasadach cudzoziemcy mogą prowa-dzić działalność gospodarczą w Polsce?

Cudzoziemcy mieszkający w Polsce oraz obywatele państw Unii Europejskiej mogą podejmować i prowadzić działalność gospo-darczą w Polsce na takich samych zasadach jak obywatele polscy.

Zasada ta obowiązuje w stosunku do cudzoziemców, którzy po-siadają obywatelstwo dowolnego państwa należącego do EOG lub Szwajcarii. Ma ona zastosowanie także w wypadku cudzoziem-ców posiadających:

a) zezwolenie na osiedlenie,b) zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólno-

ty Europejskiej (WE),c) zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony, udzielone

w celu połączenia z rodziną lub cudzoziemcowi, który w in-nym kraju członkowskim uzyskał zezwolenie na pobyt rezy-denta długoterminowego WE oraz członkowi jego rodziny,

d) zgodę na pobyt tolerowany,e) status uchodźcy,f) ochronę uzupełniającą,g) ochronę czasową na terytorium Polski,h) Kartę Polaka.

Pozostali cudzoziemcy mają prawo do podejmowania i prowa-dzenia działalności gospodarczej wyłącznie w formie spółki: komandytowej, komandytowo-akcyjnej, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i akcyjnej, a także do przystępowania do takich spółek oraz obejmowania bądź nabywania ich udziałów lub akcji. Cudzoziemcy prowadzący działalność za granicą mogą na terenie Polski utworzyć oddział (zob. pkt 5.2. „Prowadzenie w Polsce firmy zarejestrowanej za granicą” oraz pkt 3.7. „NIP”).

5.6.

73


Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 2 lipca 2004 roku o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095 z późn. zm.).

2. Ustawa z dnia 14 lipca 2006 roku o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego te-rytorium obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i członków ich rodzin (Dz. U. z 2006 r. Nr 144, poz. 1043 z późn. zm.).


4. Ustawa z dnia 18 marca 2008 r. o zmianie ustawy o udziela-niu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2008 r. Nr 70, poz. 416).

74


6. Podatki

6. Podatki

PODATKI

Praca w dwóch krajach w ciągu tego samego roku podatkowego, może oznaczać konieczność rozliczenia się z podatków w obu tych państwach. Przepisy dotyczące tych rozliczeń są zawiłe, ale warto się z nimi szczegółowo zapoznać, żeby uniknąć niepotrzeb-nych komplikacji i w pełni wykorzystać istniejące zwolnienia i ulgi podatkowe. To zadanie może ułatwić lektura niniejszego działu, w którym opisujemy przekrojowo obowiązujące w Polsce przepisy i procedury podatkowe związane z pracą za granicą. Szczególną uwagę warto zwrócić na przepisy abolicyjne, wpro-wadzone z myślą o Polakach pracujących za granicą, a obecnie powracających do kraju. Mają one na celu ułatwienie rozliczeń i zrównanie sytuacji podatkowej wszystkich Polaków zarobkują-cych za granicą.


• W którym urzędzie skarbowym należy złożyć zeznanie PIT?• Jak opodatkowane są w Polsce dochody zagraniczne?• Na jakie ulgi podatkowe można liczyć?• Czy można rozliczać się wspólnie z małżonkiem lub

dzieckiem?• Jak można odliczyć koszty uzyskania przychodu poniesione

za granicą? • Co się dzieje, gdy mamy zaległości podatkowe wobec fiskusa?• Kto i na jakich warunkach może skorzystać z abolicji podat-

kowej?

Miejsce zamieszkania dla celów podatko-wych

W jaki sposób i w jakim terminie powinienem za-wiadomić urząd skarbowy, że zmieniłem miejsce zamieszkania? Czy grożą mi jakieś konsekwencje z powodu niezawiadomienia urzędu?

W wypadku zmiany miejsca zamieszkania, także w związ-ku z wyjazdem za granicę lub powrotem, musimy powia-domić o tym fakcie urząd skarbowy, w którym składamy zeznanie podatkowe. W języku urzędowym nazywa się to ak-tualizacją danych objętych zgłoszeniem identyfikacyjnym.

6.1.

6.


76

UWAGA

Zawiadomienie urzędu skarbowego jest obowiązkowe nie tylko wtedy, gdy zmieniamy miejsce zamieszkania, ale także gdy zmianie ulega nazwisko, obywatelstwo, adres zameldowania, rodzaj i numer dowodu tożsamości. W każdym takim przypadku należy dokonać zgłoszenia identyfikacyjnego we właściwym urzędzie skarbowym.

Termin złożenia zawiadomienia oraz rodzaj formularza zależy od tego, czy prowadzimy działalność gospodarczą.

Płatnicy podatku dochodowego od osób fizycznych, niepro-wadzący działalności gospodarczej, mają na dokonanie aktualizacji 30 dni od dnia, w którym nastąpiła zmiana danych. Obowiązuje ich formularz NIP-3. Formularze są dostępne w urzędach skarbowych, a także na stronie Ministerstwa Finansów – www.mf.gov.pl.

Osoby fizyczne, prowadzące działalność gospodarczą, są zobo-wiązane dokonać zgłoszenia nie później niż w terminie 14 dni od dnia, w którym nastąpiła zmiana danych. Robią to na formularzu NIP-1. Formularze są dostępne w urzędach skarbowych, a także na stronie Ministerstwa Finansów – www.mf.gov.pl.

Ponadto muszą dołączyć do zgłoszenia uwierzytelnione lub urzędowo poświadczone kopie dokumentów potwierdzających informacje objęte zgłoszeniem. W praktyce wystarczy posiadać przy sobie oryginały potrzebnych dokumentów i ich kopie, które urzędnik skarbowy poświadczy na miejscu w urzędzie.

Za niezaktualizowanie zgłoszenia identyfikacyjnego albo poda-nie w nim niepełnych lub niezgodnych ze stanem rzeczywistym danych grozi kara grzywny w wysokości od jednej dziesiątej do dwudziestokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia (wy-sokość minimalnego wynagrodzenia wynosi obecnie 1126 zł, w roku 2009 planowane jest podniesienie tej kwoty do 1276 zł).

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 13 października 1995 roku o zasadach ewiden-cji i identyfikacji podatnika i płatnika (Dz. U. z 2004 r. Nr 269, poz. 2681 z późn. zm.).

2. Ustawa z dnia 10 września 1999 roku – Kodeks karny skarbo-wy (Dz. U. z 2007 r. Nr 111, poz. 765 z późn. zm.).

WARTO WIEDZIEĆ

6. Podatki

77

Rozliczenia podatkowe a dochody z więcej niż jednego kraju

Otrzymuję dochody nie tylko w Polsce, ale także z zagranicy. Jakie obowiązują zasady rozliczeń podatkowych w takiej sytuacji?

Sposób opodatkowania dochodów uzyskiwanych za granicą za-leży od tego, w którym kraju jesteśmy zameldowani, a także czy Polska ma podpisaną z tym krajem umowę o unikaniu podwój-nego opodatkowania.

Ograniczony obowiązek podatkowy – dotyczy osób, które nie są zameldowane na terytorium Polski. Opodatkowaniu podlega tyl-ko ta część dochodu, która została osiągnięta w Polsce.

Nieograniczony obowiązek podatkowy – dotyczy osób zameldo-wanych w Polsce. Płacą one podatek od całości swoich docho-dów, bez względu na miejsce ich uzyskania.

W takiej sytuacji, dochody mogą być opodatkowane nie tylko w Polsce, ale również w kraju ich uzyskania. Aby uniknąć po-dwójnego opodatkowania dochodów, Polska podpisała z wieloma krajami na całym świecie umowy regulujące tę kwestię.

Umowy przewidują jeden z dwóch sposobów unikania podwój-nego opodatkowania dochodów:

• metodęwyłączeniazprogresją,• metodęproporcjonalnegoodliczenia.

Metoda wyłączenia z progresją – dochód uzyskany za granicą jest zwolniony od podatku w Polsce. Jest on brany pod uwagę jedynie przy obliczaniu stawki podatkowej, według której podatnik bę-dzie zobowiązany rozliczyć podatek od dochodów podlegających opodatkowaniu w Polsce. Ta metoda obowiązuje m.in. od 1 stycz-nia 2007 r. w umowie z Wielką Brytanią.

6.2.

PRZYKŁAD


78

UWAGA

Metoda proporcjonalnego odliczenia – dochód osiągany za gra-nicą jest opodatkowany w Polsce, ale od należnego podatku odli-cza się podatek zapłacony za granicą. Odliczenie to jest możliwe tylko do wysokości podatku przypadającego proporcjonalnie na dochód uzyskany w obcym państwie. Metoda proporcjonalnego odliczenia ma również zastosowanie w wypadku, kiedy docho-dy są uzyskiwane ze źródeł przychodów położonych w państwie, z którym Polska nie ma zawartej umowy o unikaniu podwójne-go opodatkowania (np. Irak, Arabia Saudyjska, Libia, Afganistan, Brazylia) lub zawarta umowa nie obejmuje danego terytorium (np. Hongkong).

Wybrane umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania wiążące Polskę (pełna lista jest dostępna na stronie www.powroty.gov.pl):

79

6. Podatki

PRZYKŁAD

BelgiaBelgia

01.01.1979 r.01.01.2005 r.

1978 r. Nr 24, poz. 1092004 r. Nr 211, poz. 2139 Proporcjonalnego odliczenia

Dania 01.01.2003 r. 2003 r. Nr 43, poz. 368 Proporcjonalnego odliczenia

Francja 01.01.1974 r. 1977 r. Nr 1, poz. 5

Hiszpania 01.01.1983 r. 1982 r. Nr 17, poz. 127

Holandia 01.01.2004 r. 2003 r. Nr 216, poz. 2120 Proporcjonalnego odliczenia

Irlandia 01.01.1996 r. 1996 r. Nr 29, poz. 129

Islandia 01.01.2000 r. 1999 r. Nr 79, poz. 890 Proporcjonalnego odliczenia

Niemcy 01.01.2005 r. 2005 r. Nr 12, poz. 90

Norwegia 01.01.1976 r. 1979 r. Nr 27, poz. 157

Portugalia 01.01.1999 r. 1998 r. Nr 48, poz. 304

Stany Zjednoczone 01.01.1974 r. 1976 r. Nr 31, poz. 178 Proporcjonalnego odliczenia

Szwajcaria 01.01.1993 r. 1993 r. Nr 22, poz. 92

Szwecja 01.01.1978 r.01.01.2006 r.

1977 r. Nr 13, poz. 512006 r. Nr 26, poz. 193

Wielka Brytania

01.04.1975 r.01.01.2007 r.

1978 r. Nr 7, poz. 20 2006 r. Nr 250, poz. 1840

Proporcjonalnego odliczenia

Włochy 01.01.1984 r. 1989 r. Nr 62, poz. 374

Wersja traktatowa

Wyłączenia z progresją










Obowiązuje od dnia

Miejsce publikacji – Dz. U.Metoda unikania

podwójnego opodatkowania

01.01.1974 r.01.01.2006 r01.01.2009 r.

.1975 r. Nr 24, poz. 129

2005 r. Nr 224, poz. 1921 Proporcjonalnego odliczeniaAustriaAustria Protokół

Państwo

Umowa


80


Od 2008 r. podatnik ma prawo odliczyć od podatku docho-dowego kwotę stanowiącą różnicę między podatkiem obliczo-nym przy zastosowaniu do przychodów z pracy za granicą metody odliczenia proporcjonalnego a kwotą podatku obli-czonego przy zastosowaniu do tych przychodów metody wy-łączenia z progresją. Podatnik, który w 2008 r. (i w latach następnych) uzyska przy-chody z pozarolniczej działalności gospodarczej opodatkowa-ne ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych, ma prawo dokonać zmniejszenia ryczałtu o kwotę ustaloną w powyższy sposób.Pierwszy raz z ulgi w podatku dochodowym będzie można sko-rzystać składając zeznanie podatkowe za rok 2008.

Podstawa prawna:


Ulgi i zwolnienia podatkowe

Czy pracując za granicą, ale odprowadzając po-datki też w Polsce, mam prawo korzystać z ulg i zwolnień podatkowych.

Tak. Rozliczając się z podatków w Polsce, automatycznie uzyskujemy prawo do korzystania z ulg i zwolnień podatkowych obowiązujących w naszym kraju.

Przepisy podatkowe przewidują możliwość dokonywania odli-czeń zarówno od dochodu, jak i od podatku.

WARTO WIEDZIEĆ

6.3.

BelgiaBelgia

01.01.1979 r.01.01.2005 r.

1978 r. Nr 24, poz. 1092004 r. Nr 211, poz. 2139 Proporcjonalnego odliczenia

Dania 01.01.2003 r. 2003 r. Nr 43, poz. 368 Proporcjonalnego odliczenia

Francja 01.01.1974 r. 1977 r. Nr 1, poz. 5

Hiszpania 01.01.1983 r. 1982 r. Nr 17, poz. 127

Holandia 01.01.2004 r. 2003 r. Nr 216, poz. 2120 Proporcjonalnego odliczenia

Irlandia 01.01.1996 r. 1996 r. Nr 29, poz. 129

Islandia 01.01.2000 r. 1999 r. Nr 79, poz. 890 Proporcjonalnego odliczenia

Niemcy 01.01.2005 r. 2005 r. Nr 12, poz. 90

Norwegia 01.01.1976 r. 1979 r. Nr 27, poz. 157

Portugalia 01.01.1999 r. 1998 r. Nr 48, poz. 304

Stany Zjednoczone 01.01.1974 r. 1976 r. Nr 31, poz. 178 Proporcjonalnego odliczenia

Szwajcaria 01.01.1993 r. 1993 r. Nr 22, poz. 92

Szwecja 01.01.1978 r.01.01.2006 r.

1977 r. Nr 13, poz. 512006 r. Nr 26, poz. 193

Wielka Brytania

01.04.1975 r.01.01.2007 r.

1978 r. Nr 7, poz. 20 2006 r. Nr 250, poz. 1840

Proporcjonalnego odliczenia

Włochy 01.01.1984 r. 1989 r. Nr 62, poz. 374

Wersja traktatowa











Obowiązuje od dnia

Miejsce publikacji – Dz. U.Metoda unikania

podwójnego opodatkowania

01.01.1974 r.01.01.2006 r01.01.2009 r.

.1975 r. Nr 24, poz. 129

2005 r. Nr 224, poz. 1921 Proporcjonalnego odliczeniaAustriaAustria Protokół

Państwo

Umowa


UWAGA

81

6. Podatki

Od dochodu możemy odliczyć:

• darowizny na cele pożytku publicznego,• darowizny na cele kultu religijnego,• darowizny na cele krwiodawstwa, • darowizny na działalność charytatywno – opiekuńczą dla ko-

ścielnych osób prawnych, • wydatki na cele rehabilitacyjne oraz wydatki związane z uła-

twieniem wykonywania czynności życiowych, poniesione w roku podatkowym przez podatnika będącego osobą niepeł-nosprawną lub podatnika, na którego utrzymaniu są osoby niepełnosprawne,

• wydatki poniesione przez podatnika z tytułu użytkowania sieci Internet w lokalu lub budynku będącym miejscem za-mieszkania podatnika,

• wydatki poniesione na nabycie nowych technologii – w wy-padku podatników uzyskujących przychody z działalności gospodarczej.

Oprócz wyżej wskazanych odliczeń od dochodu możliwe są również – na zasadzie praw nabytych – odliczenia m.in. w ramach tzw. ulgi na wynajem, w zakresie, w jakim wykazane w stosownym czasie w zeznaniu rocznym, najpóźniej za 2003 r., nie zostały faktycznie odli-czone z powodu braku wystarczającego dochodu. Prawa nabyte do odliczenia od dochodu dotyczą również zapłaconych odsetek od kredytu zaciągniętego na cele mieszkaniowe przed 2007 r.

Od podatku możemy odliczyć również ulgę w wysokości 1173,70 zł na każde dziecko – własne lub przysposobione – które wycho-wujemy w ciągu roku podatkowego. Z ulgi tej możemy skorzy-stać, jeśli dzieci:

• są małoletnie,• otrzymują zasiłek pielęgnacyjny, bez względu na ich wiek, • uczą się i nie ukończyły 25 roku życia, jeżeli dzieci te w roku

podatkowym nie uzyskały dochodów, z wyjątkiem docho-dów wolnych od podatku dochodowego, renty rodzinnej oraz dochodów w wysokości nie powodującej obowiązku zapłaty podatku.

Od podatku możemy też odliczyć – na zasadzie praw nabytych – poniesione wydatki na systematyczne oszczędzanie w kasie mieszkaniowej, a także odliczenia innych wydatków w ramach tzw. dużej ulgi mieszkaniowej, jak również z zakresu ulgi remon-towej - wykazanych w stosownym czasie w zeznaniu rocznym, najpóźniej za 2004 r., jednak nie odliczonych faktycznie z powo-du braku wystarczającego podatku.

82


W swoim zeznaniu podatkowym możemy wskazać jedną orga-nizację pożytku publicznego, na której konto zostanie przelany 1% naliczonego podatku. W ten sposób staniemy się dobroczyń-cą organizacji pożytku publicznego, które niosą pomoc potrze-bującym. Wystarczy w zeznaniu PIT wypełnić wniosek, poprzez wpisanie nazwy wybranej organizacji pożytku publicznego, jej numeru KRS oraz kwoty wsparcia w wysokości nieprzekra-czającej 1% podatku należnego. Przekazaniem „1%” zajmie się urząd skarbowy. Lista wszystkich organizacji, na rzecz których można przekazywać 1% podatku znajduje się na stronach in-ternetowych Ministerstwa Sprawiedliwości – www.ms.gov.pl.

Polskie prawo podatkowe przewiduje również szereg zwolnień po-datkowych. Obejmują one:

a) część przychodów osób mających miejsce zamieszkania w Polsce, a przebywających czasowo za granicą i uzyskujących tam docho-dy ze stosunku pracy, za każdy dzień pobytu za granicą, w którym pozostawali w stosunku pracy, w kwocie odpowiadającej 30% die-ty, określonej w przepisach w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnione-mu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju,

b) część dochodów osób mających miejsce zamieszkania w Polsce, a przebywających czasowo za granicą i uzyskujących tam docho-dy z tytułu:

• stypendiów – w wysokości stanowiącej równowartość diety z tytułu podróży służbowych poza granicami kraju, określonej w przepisach w sprawie wysokości oraz warunków ustalania na-leżności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w pań-stwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju, za każdy dzień, w któ-rym było otrzymywane stypendium,

• ryczałtów na koszty utrzymania i zakwaterowania wypłacanych z budżetu państwa w związku ze skierowaniem do pracy dydak-tycznej w szkołach i ośrodkach akademickich za granicą, przy-znanych na podstawie odrębnych przepisów,

c) dochody uzyskane z instytucji Unii Europejskiej i Europejskiego Banku Inwestycyjnego,

d) dochody z tytułu oszczędzania na indywidualnym koncie emery-talnym uzyskane w związku z:

• gromadzeniem i wypłatą środków przez oszczędzającego,• wypłatą środków dokonaną na rzecz osób uprawnionych do tych

środków po śmierci oszczędzającego,

WARTO WIEDZIEĆ

83

6. Podatki

• wypłatą transferową, ale zwolnienie to nie ma zastosowania, gdy oszczędzający

gromadził oszczędności na więcej niż jednym indywidual-nym koncie emerytalnym,

e) otrzymywane z zagranicy:

• renty inwalidzkie z tytułu inwalidztwa wojennego,• kwoty zaopatrzenia przyznane ofiarom wojny oraz członkom

ich rodzin,• renty wypadkowe osób, których inwalidztwo powstało

w związku z przymusowym pobytem na robotach w III Rze-szy Niemieckiej w latach 1939 - 1945.

Szczegółowe informacje na temat polskich przepisów podatko-wych można znaleźć na stronie internetowej Ministerstwa Finan-sów – www.mf.gov.pl – w zakładce Podatki.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 z późn. zm.),

2. Rozporządzenie nr 260/68 z dnia 29 lutego 1968 roku ustana-wiającego warunki i procedurę stosowania podatku na rzecz Wspólnot Europejskich (Dz. Urz. WE L 056, z 4.03.1968 r., z późn. zm.).

Wspólne rozliczanie podatku z małżonkiem przebywającym za granicą

Czy możliwe jest wspólne rozliczanie się z podat-ku z małżonkiem, który przebywa za granicą?

WIĘCEJ INFORMACJI

6.4.

Tak, ale w celu skorzystania z łącznego opodatkowania docho-dów konieczne jest złożenie stosownego wniosku. Z możliwości wspólnego rozliczenia podatku z małżonkiem pracującym za gra-nicą możemy skorzystać, jeśli spełnione są łącznie poniższe wy-magania:

• oboje małżonkowie muszą mieć miejsce zamieszkania na te-rytorium Polski, co oznacza, że podlegają nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu,

• między małżonkami musi istnieć przez cały rok podatkowy wspólność majątkowa,

• małżonkowie przez cały rok podatkowy muszą pozostawać w związku małżeńskim.

UWAGA

84


6.5.

Zasady te będą miały zastosowanie jeszcze tylko do rozliczenia podatku za rok 2008. Od 1 stycznia 2009 roku będzie możliwe wspólne rozliczanie się małżonków, nawet jeśli jedno z nich lub obydwoje nie będą mieli miejsca zamieszkania w Polsce. Warunkiem jest jednak, że 90% ich przychodów będzie uzyska-ne w Polsce i że będą oni rezydentami podatkowymi dowolnego państwa EOG lub Szwajcarii.

Wspólne opodatkowanie małżonków nie jest możliwe, jeżeli choćby jedno z nich prowadzi działalność gospodarczą opodat-kowaną według 19% stawki podatku, ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych lub podatkiem tonażowym (opodatkowaniu podatkiem tonażowym podlegają niektóre dochody (przychody) osiągane przez armatorów prowadzących działalność polegającą na świadczeniu usług w żegludze międzynarodowej, z wykorzy-staniem statków o pojemności brutto powyżej 100 GT każdy).

Podstawa prawna:


2. Ustawa z dnia 24 sierpnia 2006 r. o podatku tonażowym (Dz. U. z 2006 r. Nr 183 poz. 1353).

Opodatkowanie dochodów osób samotnie wychowujących dzieci

Czy jeżeli jestem osobą samotnie wychowującą dziecko, ma to wpływ na sposób rozliczania się z fiskusem?

Osoby samotnie wychowujące w Polsce dzieci mogą to zrobić na preferencyjnych zasadach.

W prawie polskim za osobę samotnie wychowującą dzieci uważa się jednego z rodziców albo opiekuna prawnego dziecka, jeżeli osoba ta jest panną, kawalerem, wdową, wdowcem, rozwódką, rozwodnikiem albo osobą, w stosunku do której sąd orzekł se-parację. Osobą samotnie wychowującą dziecko jest także osoba pozostająca w związku małżeńskim, jeżeli jej małżonek został pozbawiony praw rodzicielskich lub odbywa karę pozbawienia wolności.

WARTO WIEDZIEĆ

WARTO WIEDZIEĆ

UWAGA

UWAGA

85

6. Podatki

Możliwość wspólnego rozliczenia się istnieje w przypadku wy-chowania dzieci, które:

• są małoletnie,• otrzymywały zasiłek pielęgnacyjny – bez względu na ich wiek,• uczą się – do ukończenia 25 roku życia, jeżeli dzieci te

w roku podatkowym nie uzyskały dochodów, z wyjątkiem dochodów wolnych od podatku dochodowego, renty rodzin-nej oraz dochodów w wysokości niepowodującej obowiązku zapłaty podatku.

Przy korzystaniu przez osobę samotnie wychowującą dzieci z pre-ferencyjnego opodatkowania dochodów podatek oblicza się w po-dwójnej wysokości podatku obliczonego od połowy dochodów rodzica lub opiekuna prawnego. Do dochodów osoby samotnie wychowującej dzieci nie wlicza się dochodów opodatkowanych w sposób zryczałtowany (np. od wygranych w grach liczbowych, dywidend, odsetek od lokat bankowych itp.).

Aby skorzystać z tego sposobu opodatkowania, należy złożyć stosow-ny wniosek w rocznym zeznaniu podatkowym do dnia 30 kwietnia.

Osoba samotnie wychowująca dzieci nie ma prawa do preferen-cyjnego opodatkowania swoich dochodów, gdy ona lub jej dziec-ko prowadzi działalność gospodarczą opodatkowaną według 19% stawki podatku, ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych lub podatkiem tonażowym.

Szczegółowe informacje na temat polskich przepisów podatko-wych można znaleźć na stronie internetowej Ministerstwa Finan-sów – www.mf.gov.pl – w zakładce Podatki. Polecamy również kontakt bezpośrednio z urzędami skarbowymi.

Podstawa prawna:


2. Ustawa z dnia 24 sierpnia 2006 r. o podatku tonażowym (Dz. U. z 2006 r. Nr 183 poz. 1353).

Odliczanie kosztów uzyskania przychodu po-niesionych za granicą

Czy jest możliwość odliczania w zeznaniach po-datkowych kosztów pracy albo kosztów uzyska-

WIĘCEJ INFORMACJI

6.6.

UWAGA

UWAGA

86


nia przychodu w wypadku osób prowadzących działalność gospodarczą za granicą?

Osoba, która pracuje za granicą i rozlicza się z podatków w Pol-sce, ma prawo odliczyć od dochodu zryczałtowane koszty pracy. W przypadku osób przebywających czasowo za granicą i uzy-skujących dochody ze stosunku pracy, przysługuje dodatkowo zwolnienie od podatku części ich przychodów.

Za każdy dzień pobytu za granicą, w którym pozostajemy w stosunku pracy, od podatku zwolniona jest kwota naszego wynagrodzenia odpowiadająca 30% diety, określonej we właści-wych przepisach prawa (np. dla Holandii dieta wynosi 42 euro za dzień). Tabela z aktualnymi stawkami diet jest dostępna na stronie www.powroty.gov.pl.

Również osoba, która prowadzi za granicą działalność gospodarczą, może odliczyć od dochodu poniesione tam koszty. W tym wypadku kosztami uzyskania przychodów są wydatki poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów.

Koszty poniesione w walutach obcych przelicza się na złote według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z dnia roboczego poprzedzającego dzień poniesienia kosztu.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 z późn. zm.).

Zaległości podatkowe

Jakie grożą mi konsekwencje za niezłożenie ze-znań podatkowych i niezapłacenie należnych podatków podczas mojego pobytu za granicą? Jak długo grożą kary (jakie są terminy przedawnień)?

Konsekwencje niezłożenia zeznania podatkowego (PIT) lub uchylanie się od zapłacenia należnego podatku zależą od wysokości powstałej zaległości, a okres przedawnienia może wynosić nawet 20 lat.

W zależności od wysokości powstałej zaległości podatkowej, niezapłacenie należnego podatku stanowi:

6.7.

87

6. Podatki

• przestępstwo skarbowe, za które grozi kara grzywny w wysokości do 720 stawek dziennych lub kara pozbawienia wolności albo obie te kary łącznie, bądź też samoistna kara grzywny w wysokości do 720 stawek dziennych lub

• wykroczenie skarbowe, za które grozi kara grzywny w wysokości od jednej dziesiątej do dwudziestokrotności minimalnego wynagrodzenia.

Stawka dzienna ustalana jest przez sąd i nie może być niższa od jednej trzydziestej części minimalnego wynagrodzenia (obecnie 1126 zł), ani też przekraczać jej czterystukrotności.

Możliwość ukarania za niezłożenie zeznania podatkowego i niezapłacenie należnego podatku uznanego za przestępstwo skarbowe ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło:

• 5 lat – w przypadku, gdy jest ono zagrożone karą grzywny, karą ograniczenia wolności lub karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 3 lat;

• 10 lat - w przypadku, gdy jest ono zagrożone karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata.

Jeżeli przed upływem tych terminów zostanie wszczęte postępowanie przeciwko sprawcy przestępstwa skarbowego, to wówczas następuje przedłużenie biegu przedawnienia o odpowiednio kolejne 5 lat i 10 lat.

W wypadku zakwalifikowania czynu jako wykroczenia skarbo-wego, karalność ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynął rok. Jeśli przed upływem tego terminu wszczęto postępowanie przeciwko sprawcy, karalność czynu ustaje z upływem 2 lat od zakończenia tego roku.

Bieg przedawnienia przestępstwa i wykroczenia skarbowego rozpoczyna się z końcem roku, w którym upłynął termin płatności należności podatkowej.

Zobowiązanie podatkowe przedawnia się z upływem 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku. Oznacza to, że na skutek upływu czasu zobowiązanie podatkowe wygasa z mocy samego prawa i organ podatkowy nie może skutecznie domagać się od podatnika jego zapłaty. Zobowiązanie podatkowe przestaje istnieć. Okres ten może być przedłużony w wypadkach przerwania i zawieszenia biegu terminu przedawnienia, uregulowanych w ustawie Ordynacja podatkowa. Może to nastąpić w wyniku zastosowania np.: środka egzekucyjnego

UWAGA

WARTO WIEDZIEĆ

UWAGA

6.8.

88


czy wniesienia do sądu administracyjnego skargi na decyzję określającą wysokość zobowiązania podatkowego. Natomiast zobowiązania podatkowe zabezpieczone hipoteką lub zastawem skarbowym nie ulegają przedawnieniu, ale po upływie terminu przedawnienia zobowiązania te mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu.

W myśl najnowszych przepisów prawa mamy możliwość umorzenia swoich zaległości podatkowych powstałych w latach 2002-2007. Więcej informacji na ten temat zob. pkt 6.8. – „Abolicja – ułatwienia podatkowe dla migrantów powrotnych”.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm.),

2. Ustawa z dnia 10 września 1999r. Kodeks karny skarbowy (Dz.U. z 2007 r. Nr 111, poz. 765, z późn. zm.).

Abolicja – ułatwienia podatkowe dla migran-tów powrotnych

Kogo obejmuje abolicja podatkowa i jakie warunki powinni spełniać Polacy pracujący za granicą?

Od dnia 6 sierpnia 2008 r. obowiązuje ustawa o szczególnych rozwiązaniach dla podatników uzyskujących niektóre przychody poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, której celem jest zmniejszenie obciążeń podatkowych osób wracających do kraju.

Z rozwiązań przewidzianych w ustawie (abolicji podatkowej) mogą skorzystać podatnicy:

• którzy przynajmniej w jednym roku podatkowym w okresie od 2002 do 2007 roku uzyskiwali przychody z pracy za granicą, do których miała zastosowanie metoda proporcjonalnego odliczenia (zob. pkt 6.2. „Rozliczenia podatkowe, a dochody z więcej niż jednego kraju”), oraz

• w roku podatkowym, w którym uzyskali te przychody podlegali nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu w Polsce, tj. podlegali obowiązkowi podatkowemu od całości swoich dochodów (przychodów) bez względu na miejsce położenia źródeł przychodów.

UWAGA

UWAGA

89

6. Podatki

Ustawa nie ma zastosowania do państw takich jak Gibraltar, Księstwo Monako, Księstwo Lichtenstein czy Wyspa Man, które nazywane są potocznie „rajami podatkowymi”.Ustawa przewiduje trzy możliwości:

• umorzenie zaległości podatkowej w podatku dochodowym od osób fizycznych wraz z należnymi odsetkami – dla osób, które nie dokonały rozliczenia dochodów z pracy za granicą, pod warunkiem złożenia zeznania podatkowego za rok podatkowy, którego dotyczy wniosek,

• zwrot podatku dochodowego – dla osób, które dokonały takiego rozliczenia i zapłaciły podatek,

• umorzenie zaległości podatkowej w podatku dochodowym od osób fizycznych i zwrot podatku dochodowego – dla osób, które dokonały częściowej zapłaty podatku.

Zarówno umorzenie zaległości podatkowej, jak i zwrot podatku dochodowego dotyczy różnicy pomiędzy podatkiem obliczonym zgodnie z metodą proporcjonalnego odliczenia, a podatkiem obliczonym zgodnie z metodą wyłączenia z progresją (zob. pkt 6.2. – „Rozliczenia podatkowe a dochody z więcej niż jednego kraju”).

Skorzystanie z opisanych wyżej możliwości wymaga złożenia odpowiedniego wniosku (PIT-AZ) w urzędzie skarbowym. Należy do niego dołączyć oświadczenie (AZ-O) potwierdzające wysokość uzyskanych przychodów z pracy i zapłaconego za granicą podatku, wykazanych we wniosku. Pamiętajmy, że składa się je pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań.

Wzór wniosku i oświadczenia określa rozporządzenie Ministra Finansów i są one dostępne na stronie internetowej Ministerstwa Finansów – www.mf.gov.pl. Kwota ewentualnego umorzenia zaległości podatkowej lub zwrotu podatku dochodowego jest obliczana przez urząd skarbowy.

Termin składania wniosków w urzędach skarbowych dla zeznań podatkowych dotyczących 2002 roku minął z dniem 6 października 2008 roku. Termin dla zeznań z lat 2003-2007 upływa 6 lutego 2009 roku. Urzędy skarbowe na załatwienie spraw z roku 2002 mają czas do 30 listopada 2008 roku, a dla wniosków dotyczących lat 2003- 2007 – pół roku od dnia ich złożenia.

WARTO WIEDZIEĆ

UWAGA

90


Wniosek o umorzenie zaległości podatkowej składamy w wypadku, gdy:

nie złożyliśmy zeznania podatkowego za rok objęty •wnioskiem,złożyliśmy zeznanie podatkowe za rok objęty wnioskiem, ale •nie zapłaciliśmy należnego podatku,złożyliśmy zeznanie podatkowe za rok objęty wnioskiem, •ale nie wykazaliśmy (w całości lub w części) uzyskanych przychodów z pracy za granicą.

Do wniosku o umorzenie zaległości podatkowej musimy dodatkowo dołączyć zeznanie podatkowe, którego dotyczy wniosek (za dany rok). Nie trzeba tego robić, jeżeli złożyliśmy zeznanie przed dniem wystąpienia z wnioskiem. Jeśli w złożonym (przed dniem złożenia wniosku) zeznaniu podatkowym za rok, którego dotyczy wniosek nie zostały wykazane dochody z zagranicy, lub wykazano je w części, należy do wniosku dołączyć korektę zeznania podatkowego za ten rok.

Wniosek o zwrot podatku dochodowego składamy wówczas, gdy złożyliśmy zeznanie podatkowe za rok objęty wnioskiem, wykazaliśmy w nim uzyskane przychody z pracy za granicą i zapłaciliśmy należny podatek.

Wniosek o umorzenie zaległości podatkowej i o zwrot podatku dochodowego składamy w przypadku, gdy złożyliśmy zeznanie podatkowe za rok objęty wnioskiem, ale wykazaliśmy w nim tylko część dochodów z zagranicy, lub wykazaliśmy te dochody w całości, ale wynikający z zeznania podatek zapłaciliśmy tylko w części.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 25 lipca 2008 r. o szczególnych rozwiązaniach dla podatników uzyskujących niektóre przychody poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2008 r. Nr 143 poz. 894).

7. Finanse osobiste

7. Finanse osobiste

92


FINANSE OSOBISTE

Podczas pobytu za granicą często korzystamy z tamtejszych usług finansowych. Otwieramy konto w miejscowym banku, inwestu-jemy pieniądze, zaciągamy zobowiązania, a środki na spokojną emeryturę wpłacamy do najlepszego naszym zdaniem funduszu emerytalnego. Kiedy podejmujemy decyzję o powrocie do Polski, pojawia się konieczność uporządkowania spraw finansowych.


• Czy można posiadać i użytkować konto w banku zagranicz-nym po powrocie do Polski?

• Czy po powrocie do kraju można inwestować w zagraniczne fundusze inwestycyjne?

• Czy pieniądze z zagranicznych funduszy emerytalnych pod-legają opodatkowaniu w Polsce?

• Jakie warunki muszą być spełnione, aby zagraniczny wyrok sądowy mógł być wykonany w Polsce?

Konto w banku zagranicznym

Czy można posiadać i użytkować konto w ban-ku zagranicznym? Jeśli tak, to jakich formalności trzeba dopełnić?

Osoby, które czasowo przebywają za granicą, a mają miejsce stałego zamieszkania w Polsce (rezydenci), mogą bez żadnych ograniczeń otwierać i posiadać rachunki w bankach za granicą, w tym we wszystkich państwach członkowskich Unii Europej-skiej.

Wiąże się to jednak z obowiązkiem przekazania Narodowemu Bankowi Polskiemu:

• informacji o otwarciu rachunku – w terminie do 20 dni od dnia jego otwarcia,

• kwartalnych sprawozdań z obrotów i sald na tym rachunku, w terminie do 20 dni po zakończeniu kwartału.

Powyższy obowiązek nie dotyczy osób fizycznych otwierających rachunki bankowe w czasie pobytu za granicą, jeżeli rachunki ta-kie są utrzymywane nie dłużej niż dwa miesiące od zakończenia

7.

7.1.

93

7. Finanse osobiste

pobytu, a stan zgromadzonych na nich środków nie przekracza na koniec kwartału równowartości 10.000 euro.

Rezydenci, po ostatecznym zakończeniu pobytu za granicą i po-wrocie do kraju, mogą nadal utrzymywać rachunki w bankach w krajach UE, EOG oraz Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju. Rachunki w pozostałych krajach powinny być za-mknięte w ciągu 2 miesięcy od dnia ostatecznego powrotu do kraju.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 27 lipca 2002 roku – Prawo dewizowe (Dz. U. z 2002 r. Nr 141, poz. 1178 z późn. zm.).

2. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 17 września 2007 roku w sprawie sposobu, zakresu i terminów wy-konywania przez rezydentów dokonujących obrotu de-wizowego oraz przedsiębiorców wykonujących dzia-łalność kantorową obowiązku przekazywania Narodo wemu Bankowi Polskiemu danych niezbędnych do sporzą dzania bilansu płatniczego oraz międzynarodowej pozycji inwestycyjnej (Dz. U. z 2007 r. Nr 183, poz. 1308).

Konto w zagranicznym funduszu inwesty- cyjnym

Czy po powrocie do kraju można inwestować w zagraniczne fundusze inwestycyjne?

W Polsce nie ma żadnych przeszkód w nabywaniu jednostek uczestnictwa zagranicznych funduszy inwestycyjnych.

Fundusz inwestycyjny, który działa w jednym z państw człon-kowskich Unii Europejskiej, Organizacji Współpracy Gospo-darczej i Rozwoju bądź Lichtensteinie, może prowadzić swoją działalność również na terenie Polski. Oznacza to, że możemy swobodnie nabywać jednostki uczestnictwa takiego funduszu za-równo bezpośrednio, jak i za pośrednictwem:

• wyspecjalizowanych spółek,• towarzystw,• domów maklerskich,• innych podmiotów posiadających zezwolenie Komisji Nad-

zoru Finansowego na tego typu działalność.

7.2.

94


Podstawa prawna:

1. Dyrektywa 2001/107/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 stycznia 2000 roku zmieniająca dyrektywę Rady 85/611/EWG w sprawie koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania w zbywalne pa-piery wartościowe (UCITS), w celu uregulowania działalno-ści spółek zarządzających i uproszczonych prospektów emi-syjnych (Dz. Urz. UE L 2002.41.20 z późn. zm.).

2. Ustawa z dnia 27 maja 2004 roku o funduszach inwestycyj-nych (Dz. U. z 2004 r. Nr 146, poz. 1546 z późn. zm.).

Konto w zagranicznym funduszu emerytalnym

Czy po powrocie do kraju mogę uczestniczyć w zagranicznym funduszu emerytalnym i jak przedstawia się kwestia opodatkowania pienię-dzy z zagranicznych funduszy emerytalnych?

W Polsce nie ma żadnych przeszkód dla uczestnictwa w zagra-nicznym funduszu emerytalnym. Sposób opodatkowania docho-dów z tych funduszy zależy od tego, czy Polska ma z danym kra-jem umowę o unikaniu podwójnego opodatkowania. Istotne jest również, jak w tym kraju są traktowane wypłaty z funduszu.

Polskie prawo nie zakazuje uczestnictwa w zagranicznych funduszach emerytalnych. Fundusz, który działa w jednym z państw członkowskich Unii Europejskiej, Organizacji Współ-pracy Gospodarczej i Rozwoju bądź Lichtensteinie, może pro-wadzić swoją działalność również na terenie Polski. Oznacza to, że możemy swobodnie uczestniczyć w takim funduszu emerytalnym.

Jeżeli dochody wypłacane z zagranicznego funduszu emerytal-nego są traktowane w danym państwie jako świadczenia emery-talne związane z zatrudnieniem, będą opodatkowane w miejscu naszego zamieszkania, zgodnie z zawartymi umowami. Tak jest w wypadku Niemiec, Holandii czy Szwajcarii. Niektóre umo-wy przewidują możliwość opodatkowania tego typu dochodów w państwie ich uzyskania. Takie rozwiązanie zostało przyjęte w umowie ze Stanami Zjednoczonymi.

7.3.

95

7. Finanse osobiste

UWAGA

Jeżeli jednak dochody te w państwie ich uzyskania są traktowane jako wpływy z tytułu posiadania akcji, wtedy państwo to ma pra-wo do nałożenia na nie podatku w wysokości określonej w umo-wie (zazwyczaj jest to 5–15% wypłacanej kwoty brutto).

Jeśli dochody z zagranicznego funduszu emerytalnego są opo-datkowane w państwie ich uzyskania, to należy zastosować określoną w umowie z tym krajem metodę unikania podwójne-go opodatkowania. Więcej na temat metod unikania podwójne-go opodatkowania w Polsce w pkt 6.2. „Rozliczenia podatkowe a dochody z więcej niż jednego kraju”.

Podstawa prawna:


Uznawanie orzeczeń sądów zagranicznych w sprawach cywilnych i handlowych

W jaki sposób przebiega procedura uznawania orzeczeń sądów zagranicznych w sprawach cy-wilnych i handlowych?

Uznanie wyroku sądu zagranicznego w sprawie cywilnej lub handlowej wymaga przeprowadzenia przed polskim sądem po-stępowania sądowego o stwierdzeniu jego wykonalności.

Orzeczenia sądów konkretnego państwa w zasadzie nie wywierają skutków prawnych poza terytorium tego państwa. Aby zagranicz-ny wyrok sądowy mógł być wykonany w Polsce, niezbędne jest przeprowadzenie postępowania o stwierdzenie wykonalności. Kwestie te reguluje Kodeks postępowania cywilnego oraz liczne umowy dwustronne i wielostronne, których stroną jest Polska.

W wypadku orzeczeń wydanych przez sądy państw członkow-skich Unii Europejskiej, zastosowanie znajdują przepisy prawa wspólnotowego. Zgodnie z nimi, wyroki w sprawach cywilnych i handlowych są uznawane bez konieczności przeprowadzania postępowania o stwierdzenie wykonalności. Jeżeli jednak na podstawie wyroku miałaby być wszczęta egzekucja, to niezbędne jest przeprowadzenie takiego postępowania przed polskim sądem okręgowym.

7.4.

WARTO WIEDZIEĆ

W sprawach roszczeń niespornych, po wydaniu orzeczenia sąd polski wystawia zaświadczenie ETE, czyli Europejski Tytuł Eg-zekucyjny. Skutkiem nadania orzeczeniu zaświadczenia ETE jest to, że niniejsze orzeczenie jest uznawane i wykonywane w każ-dym innym państwie członkowskim UE bez potrzeby prowadze-nia dodatkowego postępowania. Orzeczenie, któremu nadano zaświadczenie ETE, podlega wykonaniu według prawa państwa, w którym jest wykonywane. W Polsce orzeczenie opatrzone za-świadczeniem ETE, podlega wykonaniu po nadaniu klauzuli wykonalności, którą nadaje sąd rejonowy miejsca zamieszkania dłużnika.

Umowy międzynarodowe, regulujące kwestie uznawalno-ści wyroków, których stroną jest Polska i inne państwa, mają pierwszeństwo przed postanowieniami Kodeksu postępowania cywilnego. To one określają przesłanki i warunki stwierdzenia wykonalności orzeczeń sądów tych państw na terytorium Pol-ski.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 roku – Kodeks postępowa-nia cywilnego (Dz. U. z 1964 r. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.).

2. Rozporządzenie Rady (WE) 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 roku w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywil-nych i handlowych (Dz. Urz. UE L 2001.12.1 z późn. zm.).

3. Rozporządzenie (WE) NR 805/2004 Parlamentu Europejskie-go i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie utworzenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego dla roszczeń bezspor-nych (Dz. Urz. UE L 2004.143.15 z późn. zm.).

WARTO WIEDZIEĆ


96

8. Rodzina

8. Rodzina

8.1.

8.1.1.

RODZINAJeżeli za granicą przebywaliśmy razem z rodziną, decydując się na powrót do kraju będziemy musieli załatwić związane z tym formalności. Mogą one dotyczyć między innymi rejestracji w Pol-sce małżeństwa zawartego za granicą, legalizacji pobytu w Polsce współmałżonka – cudzoziemca, jak i nabycia przez niego polskie-go obywatelstwa.

Wiele spraw do załatwienia pojawia się również w sytuacji, gdy do Polski przeprowadzamy się z dzieckiem. Kluczowe jest roz-wiązanie problemów związanych z edukacją i porównywalnością programów szkolnych.

Zdarzają się przypadki, że po dłuższym okresie pobytu za granicą jednego z małżonków, związek rozpada się. Jednocześnie Polacy coraz częściej za granicą zawierają małżeństwa i rozwodzą się. Wszystkie te zdarzenia oznaczają konieczność załatwienia okre-ślonych formalności.

W tym rozdziale dowiesz się m.in:

• Jak zawrzeć lub zarejestrować małżeństwo z cudzoziemcem w Polsce? Jak zalegalizować jego pobyt w kraju?

• Na jakich zasadach dziecko urodzone za granicą może otrzymać polskie obywatelstwo? Jak załatwić formalności związane z urodzeniem dziecka za granicą i przeniesieniem go do polskiej szkoły?

• Jakie formalności należy załatwić w Polsce w przypadku rozwodu przeprowadzonego za granicą?

• Jakich formalności należy dopełnić, aby pochować w Polsce osobę zmarłą za granicą?

Małżonek/partner cudzoziemiec

Podróżowanie z małżonkiem/partnerem cu-dzoziemcem

Moja żona jest obywatelką państwa nienależącego do Unii Europejskiej. Czy będzie mogła wjechać ze mną do Polski?

8.

98


UWAGA

Jeżeli małżonek lub partner jest obywatelem tzw. kraju trzeciego (czyli nienależącego do EOG lub Szwajcarii), wjeżdżając do Pol-ski, musi posiadać paszport (dokument podróży) i wizę. Wyjąt-kiem może być wjazd w ramach ruchu bezwizowego czy wjazd na podstawie karty pobytu członka rodziny obywatela UE.

Jeżeli małżonek lub partner jest obywatelem państwa należącego do EOG lub Szwajcarii, może wjechać do Polski na podstawie ważnego dokumentu podróży lub innego dokumentu potwierdza-jącego jego tożsamość i obywatelstwo.

Po upływie 3 miesięcy obywatel EOG lub Szwajcarii przebywają-cy w Polsce ma obowiązek zarejestrować swój pobyt.Cudzoziemiec z tzw. krajów trzecich, zamierzający przebywać w Polsce przez okres dłuższy niż 3 miesiące, powinien ubiegać się o wydanie wizy pobytowej krajowej lub o udzielenie zezwole-nia na zamieszkanie na czas oznaczony.

Wizy wydaje lub odmawia ich wydania konsul. Lista państw, których obywatele muszą mieć wizę, aby wjechać do Polski, jest dostępna na stronie Ministerstwa Spraw Zagranicznych – www.msz.gov.pl.

Wizy pobytowe wydaje się jako wizy jednolite lub krajowe.

Wiza pobytowa jednolita uprawnia do wjazdu i nieprzerwane-go pobytu (bądź kilku pobytów) na terytorium państw obszaru Schengen. Strefa Schengen obejmuje następujące kraje: Austria, Belgia, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Niemcy, Gre-cja, Węgry, Włochy, Łotwa, Litwa, Luksemburg, Malta, Holan-dia, Polska, Portugalia, Słowacja, Słowenia, Hiszpania, Szwecja, Norwegia, Islandia. Maksymalny okres pobytu w ramach jednej wizy nie może przekroczyć 3 miesięcy (licząc wszystkie pobyty) w okresie 6 miesięcy od dnia pierwszego wjazdu.

Wiza pobytowa krajowa uprawnia do wjazdu i nieprzerwane-go pobytu (bądź kilku pobytów) tylko na terytorium Polski, przez okres nieprzekraczający łącznie roku.

Podstawa prawna:



WARTO WIEDZIEĆ

8. Rodzina

99

UWAGA

Legalizacja pobytu w Polsce małżonka/part-nera cudzoziemca

Chciałabym wrócić do Polski wraz z mężem, któ-ry jest cudzoziemcem. Jakich formalności muszę dopełnić, aby zalegalizować jego pobyt?

Sposób legalizacji pobytu zależy od tego, czy cudzoziemiec po-chodzi z kraju należącego do EOG lub ze Szwajcarii, czy też z tzw. kraju trzeciego.

Obywatel UE może przebywać na terytorium Polski przez okres do 3 miesięcy bez potrzeby uzyskiwania jakichkolwiek zezwoleń czy rejestracji (musi się tylko zameldować). Po upływie 3 miesię-cy ma jednak obowiązek zarejestrować swój pobyt.

W tym celu powinien złożyć wniosek u wojewody w miejscu swojego zamieszkania. Składa się go osobiście, najpóźniej następ-nego dnia po upływie 3 miesięcy od momentu wjazdu na teryto-rium Polski. Do wniosku należy dołączyć dokumenty lub pisem-ne oświadczenia, potwierdzające spełnianie warunków pobytu. Do wglądu zaś okazuje się ważny dokument podróży lub inny dokument poświadczający tożsamość i obywatelstwo.

Zarówno zarejestrowanie pobytu, jak i wydanie dokumentu po-twierdzającego rejestrację następuje niezwłocznie. Zaświadczenie może odebrać sam wnioskodawca lub ustanowiony przez niego pełnomocnik. Opłata za wydanie zaświadczenia wynosi 1 zł.

Obywatel UE, który nie zarejestrował swojego pobytu na teryto-rium Polski, podlega karze grzywny.

Cudzoziemiec niebędący obywatelem państwa członkowskiego UE, który planuje przebywać w Polsce przez okres dłuższy niż 3 miesiące, powinien ubiegać się o wydanie wizy pobytowej krajowej lub o udzielenie zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony (procedura wjazdu i pobytu do 3 miesięcy jest opisana w pkt 8.1.1. „Podróżowanie z małżonkiem/partnerem cudzoziem-cem”). Zezwolenie tego typu może uzyskać osoba, której zamiesz-kiwanie na terytorium Polski przez okres dłuższy niż 3 miesiące jest odpowiednio uzasadnione. Takim powodem jest np. bycie małżonkiem obywatela polskiego.

8.1.2.

100


UWAGA

Do uzyskania zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony przez małżonka obywatela polskiego nie jest wymagane posia-danie stabilnego i regularnego źródła dochodów oraz ubezpie-czenia zdrowotnego.

Zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony jest udzielane maksymalnie na 2 lata. Decyzję w sprawie udzielenia zezwolenia wydaje wojewoda właściwy ze względu na miejsce zamierzonego pobytu cudzoziemca. Z kolei cudzoziemiec przebywający za gra-nicą składa wniosek o zezwolenie na zamieszkanie na czas ozna-czony do właściwego wojewody za pośrednictwem konsula.

Wniosek o udzielenie zezwolenia na zamieszkanie na czas ozna-czony należy złożyć co najmniej 45 dni przed końcem legalnego pobytu, czyli kiedy ważna jest jeszcze wiza lub poprzednie ze-zwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony. Nie jest wymagane składanie wniosku osobiście. Decyzję w tej sprawie wojewoda powinien wydać jeszcze w trakcie legalnego pobytu cudzoziem-ca w Polsce. W wypadku gdy jest to niemożliwe, jest wydawana nowa wiza pobytowa krajowa ważna do czasu zakończenia pro-cedury.

Wniosek taki składa się na specjalnym formularzu. Cudzoziemiec ma obowiązek odpowiednio uzasadnić swój wniosek oraz przed-stawić ważny dokument podróży.

Do wniosku należy dołączyć:

• fotografie osób objętych wnioskiem,• dokumenty niezbędne do potwierdzenia danych zawartych

we wniosku i jego uzasadnienia,• tytuł prawny do zajmowania lokalu mieszkalnego oraz doku-

menty potwierdzające wysokość kosztów zamieszkania (np. rachunki za światło, gaz).

Małżonek obywatela polskiego, który uzyskał zezwolenie na za-mieszkanie na czas oznaczony w związku z zawarciem związku małżeńskiego, nie potrzebuje zezwolenia na pracę w Polsce.

Zamieszkanie w Polsce na pobyt stały

Małżonek obywatela polskiego lub partner obywatela polskiego mający obywatelstwo jednego z państw EOG lub Szwajcarii, po upływie 5 lat nieprzerwanego pobytu na terytorium Polski, nabywa prawo stałego pobytu. Otrzymuje dokument potwierdzający to prawo. Aby go uzyskać należy złożyć osobiście wniosek u wojewody w miejscu swojego zamieszkania. Przy składaniu

8. Rodzina

WARTO WIEDZIEĆ

WARTO WIEDZIEĆ

101

UWAGA

wniosku trzeba okazać ważny dokument podróży lub inny dokument potwierdzający tożsamość i obywatelstwo. Dokument może odebrać sam wnioskodawca lub ustanowiony przez niego pełnomocnik. Opłata za wydanie tego dokumentu wynosi 30 zł.

Małżonek obywatela polskiego, niebędący obywatelem państwa członkowskiego UE, może się starać o jedno z dwóch rodzajów zezwoleń na pobyt na czas nieoznaczony: zezwolenie na osiedle-nie się lub o zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnoty Europejskiej (WE).

Zezwolenie na osiedlenie się jest udzielane cudzoziemcowi, który:

• pozostaje w związku małżeńskim zawartym z obywatelem polskim przez minimum 3 lata oraz

• przez co najmniej 2 lata przebywał w Polsce na podstawie zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony.

Zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego WE udziela się cudzoziemcowi przebywającemu na terytorium Polski mini-mum przez okres 5 lat. Jednocześnie wymaga się, aby posiadał on:

• stabilne i regularne źródło dochodu wystarczającego do po-krycia kosztów utrzymania siebie i członków rodziny oraz

• ubezpieczenie zdrowotne.

Cudzoziemiec może złożyć wniosek o udzielenie zezwolenia na osiedlenie się lub zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowe-go WE tylko wtedy, jeśli przebywa na terytorium Polski legalnie.

Wniosek o udzielenie tych zezwoleń składa się na odpowied-nim formularzu do wojewody właściwego ze względu na miej-sce zamierzonego pobytu. Dodatkowo należy wniosek uzasadnić, przedstawić ważny dokument podróży oraz dołączyć:

• fotografie osób objętych wnioskiem,• dokumenty niezbędne do potwierdzenia danych zawartych

we wniosku i jego uzasadnienia,• tytuł prawny do zajmowania lokalu mieszkalnego oraz doku-

menty potwierdzające wysokość kosztów zamieszkania.

Jeśli decyzja nie zostanie wydana w okresie, kiedy cudzoziemiec legalnie przebywa w kraju, otrzyma on wizę pobytową krajową ważną do zakończenia postępowania.

102


UWAGA

Różnice między zezwoleniem na osiedlenie się a zezwoleniem na pobyt rezydenta długoterminowego WE.

Zezwolenie na osiedlenie się jest zezwoleniem o charakterze krajowym, natomiast zezwolenie na pobyt rezydenta długoter-minowego WE jest zezwoleniem o charakterze wspólnotowym i wynika z wdrożenia przez Polskę dyrektywy Rady 2003/109/WE z dnia 25 listopada 2003 r. dotyczącej statusu obywateli państw trzecich będących rezydentami długoterminowymi.

Zezwolenie na osiedlenie się jest przewidziane dla szczególnych kategorii cudzoziemców, bez konieczności spełnienia warunków dyrektywy (np. małżonek obywatela Polski może je uzyskać już po 2 latach pobytu w Polsce na podstawie zezwolenia na zamiesz-kanie na czas oznaczony) oraz dla cudzoziemców nieobjętych za-kresem wyżej wymienionej dyrektywy (np. uchodźcy).

Posiadacze zezwolenia na osiedlenie się oraz zezwolenia na po-byt rezydenta długoterminowego WE mogą wykonywać na tery-torium Polski pracę bez zezwolenia oraz prowadzić działalność gospodarczą na takich samych zasadach jak obywatele Polski.

Zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego WE daje na-tomiast możliwość ubiegania się o zezwolenie pobytowe w in-nym państwie UE, dzięki któremu uzyskuje się w tym państwie wiele uprawnień, m.in. prawo do pracy. Zezwolenie może zostać cofnięte, jeżeli cudzoziemiec opuścił terytorium Polski na okres przekraczający 6 lat lub terytorium UE na okres 12 miesięcy. Na-tomiast zezwolenie na osiedlenie się jest cofane, jeżeli cudzozie-miec opuścił Polskę na stałe.

Cudzoziemiec nie może posiadać obu rodzajów zezwoleń jed-nocześnie. Zezwolenie na osiedlenie się wygasa bowiem z mocy prawa z dniem uzyskania zezwolenia na pobyt rezydenta długo-terminowego WE w Polsce.

Cudzoziemiec, przebywający na terytorium Polski bez wizy lub zezwolenia na pobyt, naraża się na wydalenie oraz karę grzywny. Procedura wydalenia nie obejmuje cudzoziemca będącego mał-żonkiem obywatela polskiego.

8. Rodzina

103

Żyję w związku niesformalizowanym z cudzo-ziemcem. Czy mogę wraz z nim wrócić do Polski? Czy istnieje możliwość zalegalizowania jego po-bytu w Polsce?

Partner, który jest obywatelem kraju należącego do EOG lub Szwajcarii legalizuje pobyt w Polsce na takich samych zasadach jak obywatele UE. Partner, który jest obywatelem tzw. kraju trzeciego, do Polski dostaje się na zasadach dotyczących obywateli krajów trzecich. Może ubiegać się o wydanie wizy pobytowej jednolitej w celu do-łączenia do obywatela państwa członkowskiego EOG lub Szwaj-carii.

Jednocześnie ustawa o cudzoziemcach (art. 53a pkt 2) umożliwia uzyskanie zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony cudzo-ziemcowi, który ze względu na więzi o charakterze rodzinnym zamierza dołączyć do obywatela polskiego (lub obywatela pań-stwa członkowskiego EOG lub Szwajcarii) zamieszkującego na terytorium Polski. Trzeba jednak wykazać, że pobyt cudzoziem-ca na terytorium Polski dłużej niż 3 miesiące ma uzasadnienie.

W przeciwieństwie do małżonka, partner ubiegający się o zezwo-lenie jest obowiązany posiadać:

• stabilne i regularne źródło dochodu, wystarczającego do po-krycia kosztów utrzymania siebie i członków rodziny,

• ubezpieczenie zdrowotne,• tytuł prawny do zajmowania lokalu mieszkalnego oraz doku-

menty potwierdzające wysokość kosztów zamieszkania.

Po spełnieniu warunków, przewidzianych do uzyskania zezwole-nia na pobyt rezydenta długoterminowego WE, partner obywatela polskiego może starać się o zezwolenie na pobyt rezydenta długo-terminowego WE na zasadach ogólnych.

Cudzoziemiec o polskim pochodzeniu ma szansę zalegalizować swój pobyt w Polsce na uprzywilejowanych zasadach – na pod-stawie art. 52 ust. 5 Konstytucji RP. Oznacza to, że osoba, której polskie pochodzenie zostało odpowiednio potwierdzone, może osiedlić się na terytorium Polski na stałe. Ma możliwość złożenia wniosku o udzielenie zezwolenia na osiedlenie w czasie legalne-go pobytu na terytorium Polski.

Więcej informacji na stronie www.powroty.gov.pl.

104

WARTO WIEDZIEĆ


UWAGA

Podstawa prawna:



Zawarcie małżeństwa z cudzoziemcem w Polsce

Chciałabym zawrzeć związek małżeński z cudzo-ziemcem? Jakie kroki powinnam podjąć?

Cudzoziemiec, zamierzający zawrzeć małżeństwo w Polsce, jest obowiązany złożyć kierownikowi urzędu stanu cywilnego do-kument stwierdzający, że zgodnie z właściwym prawem może je zawrzeć, np. obywatel Hiszpanii powinien złożyć dokument stwierdzający, że zgodnie z prawem hiszpańskim może zawrzeć małżeństwo. Wymogu tego nie stosuje się wobec cudzoziemca niemającego obywatelstwa żadnego państwa, jeśli mieszka on w Polsce.

Osoby, które chcą zawrzeć związek małżeński, powinny złożyć lub przedstawić kierownikowi USC następujące dokumenty:

• dokument stwierdzający tożsamość, nie składa się odpisu skróconego aktu urodzenia, jeżeli został on sporządzony w urzędzie stanu cywilnego, w ktorym nastąpi sporządzenie aktu małżeństwa,

• odpis skrócony aktu urodzenia,• dowód ustania lub unieważnienia małżeństwa – jeżeli osoba

ta pozostawała poprzednio w związku małżeńskim,• dowód nieistnienia małżeństwa – jeżeli postępowanie o usta-

lenie nieistnienia małżeństwa toczyło się wobec tej osoby,• pisemne zapewnienie, że nie wie o istnieniu okoliczności

uniemożliwiających zawarcie małżeństwa,• zezwolenie na zawarcie małżeństwa – jeżeli wymagają tego

przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Jeśli nie możemy otrzymać takiego dokumentu (np. dlatego, że niektóre kraje go nie wydają), możemy uzyskać zwolnienie z obo-wiązku jego przedłożenia. Należy w tym celu złożyć stosowny

105

8. Rodzina

8.1.3.

wniosek do sądu rodzinnego, który w postępowaniu nieproceso-wym ustala, czy obywatel innego kraju może zawrzeć małżeństwo. Sądem właściwym jest sąd miejsca zamieszkania wnioskodawcy, a w wypadku braku miejsca zamieszkania – sąd miejsca jego po-bytu.

Małżeństwo można zawrzeć najwcześniej po upływie miesiąca od złożenia dokumentów do Urzędu Stanu Cywilnego. Kierow-nik USC może zezwolić na zawarcie małżeństwa przed upływem tego terminu, jeżeli przemawiają za tym ważne względy, np. życie jednej z osób jest zagrożone.

Polskie prawo zezwala również na zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika. W takim wypadku należy złożyć kierownikowi USC pisemne pełnomocnictwo, które musi zostać urzędowo po-świadczone i wymieniać osobę, z którą małżeństwo ma być za-warte.

W Polsce często są zawierane małżeństwa konkordatowe (małżeń-stwa wyznaniowe wywołujące jednocześnie skutki cywilnopraw-ne). W takim wypadku narzeczeni muszą złożyć duchownemu zaświadczenie, stwierdzające brak okoliczności uniemożliwiają-cych zawarcie małżeństwa. Dokument ten, wraz z informacją do-tyczącą oświadczeń w sprawie nazwisk przyszłych małżonków i ich dzieci, wydaje kierownik USC. Zaświadczenie to jest ważne przez 3 miesiące. Po upływie tego terminu traci moc. Wydając za-świadczenie, kierownik USC informuje o dalszych czynnościach koniecznych do zawarcia małżeństwa.

Według polskiego prawa, możemy zawrzeć małżeństwo niezależ-nie od wyznania i zakazów religijnych obowiązujących w kraju naszego przyszłego małżonka.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 roku – Kodeks rodzinny i opie-kuńczy (Dz. U. z 1964 r. Nr 9, poz. 59 z późn. zm.).

2. Ustawa z dnia 29 września 1986 roku – Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz. U. z 2004 r. Nr 161, poz. 1688 z późn. zm.).

Rejestracja małżeństwa zawartego za granicą

Zawarłam małżeństwo za granicą. Chciałabym je zarejestrować w Polsce. Jakich muszę dopełnić formalności?

106

8.1.4.

WARTO WIEDZIEĆ

WARTO WIEDZIEĆ


UWAGA

UWAGA

W celu rejestracji związku małżeńskiego zawartego poza grani-cami kraju, należy udać się z odpowiednim podaniem do urzędu stanu cywilnego.

Rejestracji małżeństwa zawartego za granicą możemy dokonać bez-pośrednio w urzędzie stanu cywilnego w Polsce: osobiście, za po-średnictwem najbliższej rodziny albo innej osoby upoważnionej.

Jeżeli rejestracji ma dokonać członek najbliższej rodziny, to nie musi posiadać naszego pełnomocnictwa. Jeśli rejestracji dokonuje dalszy krewny lub znajomy, musimy dać mu pisemne pełnomoc-nictwo.

Małżeństwo możemy również zarejestrować za pośrednictwem konsulatu. Takie rozwiązanie jest jednak bardziej kosztowne i cza-sochłonne niż w wypadku bezpośredniej rejestracji. Wniosek zło-żony za pośrednictwem konsulatu trafia bowiem zawsze do USC m.st. Warszawy, gdzie z uwagi na dużą liczbę składanych wnio-sków czas oczekiwania na rejestrację może być bardzo długi.

Rejestracji dokonuje się na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu. Może to nastąpić przez:

• wpisanie zagranicznego aktu stanu cywilnego, • odtworzenie aktu stanu cywilnego – w wypadku, gdy nie

można uzyskać zagranicznego odpisu aktu małżeństwa, • zarejestrowanie małżeństwa, które nie zostało zgłoszone za

granicą.

Wniosek o wpisanie zagranicznego aktu małżeństwa kieruje się do kierownika USC:

• właściwego ze względu na miejsce zamieszkania,• właściwego ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania –

jeśli wnioskodawca nie ma w kraju aktualnego miejsca za-mieszkania,

• m.st. Warszawy – jeśli wnioskodawca nigdy nie miał w kraju miejsca zamieszkania lub jeżeli wniosek składa konsul.

Do wniosku należy dołączyć:

• dokument zagraniczny wraz z jego tłumaczeniem, dokona-nym przez polskiego konsula lub tłumacza przysięgłego,

• dowód opłaty skarbowej.

W wypadku zarejestrowania zagranicznego aktu małżeństwa opłata wynosi 50 zł. Koszt odtworzenia aktu małżeństwa lub jego zarejestrowania wynosi 39 zł.

107

8. Rodzina

Dokumenty składane wraz z wnioskiem pozostają w urzędzie sta-nu cywilnego. Kierownik USC może wydać poświadczoną ksero-kopię złożonych dokumentów.

Jeżeli obywatel polski zawierający małżeństwo za granicą nie złożył oświadczenia w sprawie swojego nazwiska, może je zło-żyć wraz z wnioskiem o wpisanie aktu małżeństwa do polskiej księgi małżeństw. W wypadku małżeństwa zawartego przez oby-wateli polskich, mogą oni również złożyć oświadczenie o nazwi-sku dzieci zrodzonych z tego małżeństwa. Takie oświadczenie można złożyć również w wypadku małżeństwa mieszanego.

Podstawa prawna:


2. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Ad-ministracji z dnia 26 października 1998 roku w sprawie szczegółowych sposobów sporządzania aktów stanu cy-wilnego (Dz. U. z 1998 r. Nr 136, poz. 884 z późn. zm.).

Nabycie obywatelstwa polskiego

Moja żona cudzoziemka chciałaby uzyskać oby-watelstwo polskie. Jakich formalności musi dopeł-nić? Czy musi zrzec się swojego obywatelstwa?

Małżonkowie obywateli polskich mają możliwość szybszego nabycia obywatelstwa polskiego niż inne grupy cudzoziemców. Muszą oni jednak spełniać określone warunki i dopilnować ściśle wyznaczonych terminów.

Małżonek obywatela polskiego może skorzystać z uproszczonej procedury nabycia obywatelstwa polskiego w drodze oświadcze-nia woli nabycia obywatelstwa polskiego. Musi jednak spełniać łącznie następujące warunki:

• pozostawać co najmniej 3 lata w związku małżeńskim z oso-bą posiadającą obywatelstwo polskie,

• mieszkać w Polsce na podstawie zezwolenia na osiedlenie się lub zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego WE lub posiadać prawo stałego pobytu.

Oświadczenie woli nabycia obywatelstwa polskiego należy zło-żyć przed wojewodą.

8.1.5.

108

WARTO WIEDZIEĆ


UWAGAMożna to zrobić tylko w ściśle określonym terminie, a mianowi-cie:

3 lat i 6 miesięcy od dnia zawarcia związku małżeńskiego • z osobą posiadającą obywatelstwo polskie, albo6 miesięcy od dnia uzyskania zezwolenia na osiedlenie • się, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego WE lub uzyskania prawa stałego pobytu (w wypadku obywateli państw członkowskich EOG lub Szwajcarii).

Jeżeli nie dopilnujemy tego terminu, to pozostanie jedynie starać się o obywatelstwo polskie na zasadach ogólnych obowiązujących innych cudzoziemców.

W pozostałych wypadkach obywatelstwo polskie można nadać cudzoziemcowi, jeśli zamieszkuje on w Polsce co najmniej 5 lat. Małżonek obywatela polskiego może nabyć obywatelstwo pol-skie:

• na takich zasadach jak inni cudzoziemcy: w drodze nadania przez Prezydenta RP lub

• w formie uproszczonej: w drodze oświadczenia woli nabycia obywatelstwa polskiego.

Nadanie obywatelstwa polskiego może być uzależnione od złoże-nia dowodu utraty lub zwolnienia z obywatelstwa innego kraju.

W wypadku starania się o obywatelstwo na takich samych zasa-dach jak inni cudzoziemcy należy złożyć odpowiedni wniosek do Prezydenta RP za pośrednictwem wojewody. W wypadku osób mieszkających za granicą wniosek składa się za pośrednictwem konsula RP.

Dokumenty, które należy dołączyć do wniosku:

• zdjęcie,• dokumenty (potwierdzone kopie) potwierdzające tożsamość

i obywatelstwo oraz stan cywilny,• posiadaną kartę pobytu w Polsce,• własnoręcznie napisany życiorys,• oświadczenie o znajomości przepisów prawa dotyczących

posiadanego obywatelstwa obcego,• oświadczenie dotyczące ubiegania się o nadanie obywatel-

stwa polskiego w przeszłości,• dokument potwierdzający brak obywatelstwa polskiego –

w wypadku osób, które same (bądź ich wstępni) posiadały kiedyś obywatelstwo polskie. Takim dokumentem może być np. decyzja wojewody stwierdzająca utratę obywatelstwa polskiego.

109

8. Rodzina

WARTO WIEDZIEĆ

Wniosek z dokumentami można złożyć osobiście lub za pośred-nictwem pełnomocnika. W wypadku wysłania wniosku za po-średnictwem poczty wojewoda/konsul mogą wezwać nas w celu potwierdzenia złożonych kopii dokumentów oraz złożenia wy-maganych oświadczeń. Wniosek z dokumentami jest przekazywa-ny następnie do zaopiniowania ministrowi spraw wewnętrznych i administracji, a następnie do Kancelarii Prezydenta RP.

Dokumenty, które należy dołączyć do oświadczenia:

• dokument potwierdzający tożsamość i obywatelstwo, • dokument potwierdzający zawarcie i pozostawanie w związ-

ku małżeńskim z obywatelem polskim, • dokument potwierdzający posiadanie obywatelstwa polskie-

go przez współmałżonka,• dokumenty potwierdzające posiadanie któregoś z wyżej wy-

mienionych zezwoleń.

Decyzję w sprawie wydaje wojewoda, a organem odwoławczym jest minister spraw wewnętrznych i administracji. Opłata skarbo-wa za wydanie decyzji pozytywnej wynosi 219 zł.

Karta Polaka jest dokumentem potwierdzającym przynależność do narodu polskiego. Może być przyznana osobie nieposiadającej obywatelstwa polskiego. Przyznanie Karty Polaka nie oznacza nabycia polskiego obywatelstwa i nie jest dokumentem upraw-niającym do przekraczania polskiej granicy.

Osoba, której przyznano Kartę Polaka, może natomiast:

• bez opłat otrzymać wizę pobytową długoterminową,• podejmować na terenie Rzeczypospolitej Polskiej legalną

pracę bez konieczności posiadania zezwolenia na pracę,• prowadzić w Polsce działalność gospodarczą na takich sa-

mych zasadach jak obywatele polscy,• korzystać z bezpłatnego systemu oświaty w Polsce,• korzystać w Polsce z bezpłatnej opieki zdrowotnej w stanach

nagłych na takich samych zasadach jak obywatele polscy.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 15 lutego 1962 roku o obywatelstwie polskim (Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353 z poźn. zm.).

2. Ustawa z dnia 7 września 2007 r. o Karcie Polaka (Dz. U. z 2007 r. Nr 180, poz. 1280 z późn. zm.).

110

WARTO WIEDZIEĆ


UWAGA

UWAGA

Dzieci

Rejestracja w Polsce dziecka urodzonego za granicą

W jaki sposób i gdzie można dokonać rejestracji w Polsce dziecka urodzonego za granicą?

Dziecko urodzone poza granicami Polski można zarejestrować w urzędzie stanu cywilnego właściwym ze względu na miejsce ostatniego zamieszkania w Polsce jednego z rodziców. Rejestracja dziecka w urzędzie stanu cywilnego może nastąpić przez:

• wpisanie zagranicznego aktu urodzenia,• odtworzenie aktu urodzenia – w wypadku niemożności uzy-

skania zagranicznego odpisu aktu urodzenia,• zarejestrowanie urodzenia, jeżeli nie zostało ono zgłoszone

za granicą.

Akt urodzenia możemy zarejestrować osobiście, za pośred-nictwem najbliższej rodziny albo innej osoby upoważnionej (konieczne będzie wówczas pełnomocnictwo).

W rejestracji aktu urodzenia może również pośredniczyć konsu-lat. Jednak w wypadku rejestracji bezpośrednio w polskim USC czas oczekiwania na wydanie polskiego odpisu aktu urodzenia jest znacznie krótszy, a koszty postępowania niższe.

Do wniosku o rejestrację zagranicznego aktu urodzenia należy dołączyć następujące dokumenty:

• dokument zagraniczny (zagraniczny akt urodzenia) wraz z jego tłumaczeniem dokonanym przez polskiego konsula lub tłumacza przysięgłego,

• dowód dokonanej opłaty skarbowej.

W wypadku wpisania do polskich ksiąg stanu cywilnego treści aktu urodzenia wysokość opłaty skarbowej wynosi 50 zł. Opłata skarbowa od decyzji o odtworzeniu aktu urodzenia lub zarejestro-waniu urodzenia wynosi 39 zł.

Jeżeli w zagranicznym odpisie aktu stanu cywilnego brakuje nie-których danych wymaganych przez prawo polskie (np. nazwiska rodowego rodziców) lub jeśli zagraniczny akt stanu cywilnego za-

8.2.

8.2.1.

8. Rodzina

111

UWAGA

wiera oczywiste omyłki pisarskie, kierownik USC może dokonać ich sprostowania lub uzupełnienia. Należy wówczas do wniosku dołączyć odpisy aktów stanu cywilnego rodziców: odpis aktu małżeństwa lub odpisy aktów urodzeń.

Należy również pamiętać, iż istnieje możliwość otrzymywania za granicą świadczeń społecznych z tytułu urodzenia dziecka (w Polsce to tzw. becikowe). Więcej informacji na ten temat na stronie www.powroty.gov.pl.

Podstawa prawna:


Obywatelstwo dziecka urodzonego za granicą

Moje dziecko urodziło się za granicą. Jak przed-stawia się kwestia jego obywatelstwa?

Obywatelstwo dziecka urodzonego za granicą zależy od obywa-telstwa jego rodziców oraz od prawa obowiązującego w kraju, w którym się ono urodziło.

Jeżeli co najmniej jedno z rodziców posiada obywatelstwo pol-skie, dziecko nabywa polskie obywatelsktw bez względu na miej-sce urodzenia.W takim wypadku muszą oni w ciągu 3 miesięcy od dnia urodze-nia się dziecka złożyć wspólnie oświadczenie przed właściwym organem. Jest nim konsul – dla osób zamieszkałych za granicą lub starosta – dla osób zamieszkałych w Polsce.

W wypadku, gdy jeden z rodziców jest obywatelem obcego pań-stwa rodzice mogą wybrać dla swojego dziecka obywatelstwo państwa, którego obywatelem jest jeden z rodziców. Może to na-stąpić, jeżeli według prawa tego państwa dziecko nabywa jego obywatelstwo.

Zgodnie jednak z zasadą wyłączności obywatelstwa polskiego, obywatel polski podlega prawu polskiemu, chociażby prawo in-nego państwa uznawało go za obywatela tego państwa.

Podstawa prawna:


8.2.2.

112

WARTO WIEDZIEĆ


UWAGA

2. Ustawa z dnia 12 listopada 1965 roku – Prawo prywatne mię-dzynarodowe (Dz. U. z 1965 r. Nr 46, poz. 290 z późn. zm.).


Nabycie obywatelstwa polskiego przez dziecko

Chciałabym, aby moje dziecko nabyło obywatel-stwo polskie? Jakie kroki powinnam podjąć?

Sposób nabycia obywatelstwa polskiego przez dzieci cudzoziem-ca zależy od tego, w jakim są one wieku. Dzieci małoletnie z re-guły są objęte wnioskiem rodzica cudzoziemca starającego się o obywatelstwo.

Dzieci pełnoletnie mogą nabyć obywatelstwo polskie na takich samych zasadach jak każdy cudzoziemiec (zob. pkt 8.1.5 „Naby-cie obywatelstwa polskiego”).

Dzieci małoletnie z reguły są objęte wnioskiem rodzica cudzo-ziemca występującego z wnioskiem o nadanie obywatelstwa polskiego przez Prezydenta RP (tryb opisany w pkt 8.1.5 „Na-bycie obywatelstwa polskiego”). Nadanie obywatelstwa polskie-go obojgu rodzicom oznacza nadanie obywatelstwa również ich małoletniemu dziecku.

Dziecko, które ukończyło 16 lat, musi wyrazić zgodę na nadanie obywatelstwa polskiego.

Do wniosku składanego przez rodzica cudzoziemca należy dołą-czyć następujące dokumenty:

• zdjęcie dziecka, • akt urodzenia dziecka, • dokument potwierdzający jego tożsamość i obywatelstwo, • dokument potwierdzający, że drugi z rodziców jest obywate-

lem polskim.

Rodzic, obywatel polski, również może wystąpić o nadanie oby-watelstwa polskiego swojemu małoletniemu dziecku. Składa on wniosek do Prezydenta RP za pośrednictwem wojewody lub kon-sula. W takiej sytuacji drugi rodzic cudzoziemiec musi na piśmie wyrazić zgodę na nadanie dziecku obywatelstwa polskiego. Pismo to stanowi załącznik do składanego wniosku. W tym trybie mogą nabyć obywatelstwo również dzieci nieposiadające obywatelstwa polskiego – adoptowane przez obywateli polskich.

8.2.3.

8. Rodzina

113

UWAGA

Podstawa prawna:



Dokumenty dziecka

Czy przed wyjazdem do Polski powinienem wyrobić jakieś dokumenty dla dziecka?

Tak. Przy planowaniu powrotu do Polski lub wyjazdu do innego kraju w pierwszej kolejności należy pomyśleć o dokumentach wymaganych przy przekraczaniu z dziećmi granic.

Dokumentem uprawniającym do przekroczenia granicy państwo-wej jest przede wszystkim paszport, który musi być ważny mini-mum 6 miesięcy od daty rozpoczęcia podróży. Dlatego najbardziej praktycznym rozwiązaniem jest wyrobienie dziecku paszportu. Na jego podstawie dzieci mogą podróżować po całym świecie. Dowód osobisty umożliwia zagraniczny wyjazd tylko do krajów Unii Europejskiej. Przed podróżą do krajów niebędących człon-kiem UE powinniśmy również sprawdzić, czy wymagają one od Polaków posiadania wizy i jaka jest procedura jej uzyskania.

Do paszportów biometrycznych i tymczasowych nie można wpi-sywać dzieci.

Paszport dla dziecka można wyrobić w Polsce (w biurze paszpor-towym) bądź w Konsulacie Generalnym RP – w wypadku pobytu za granicą. Należy w takim wypadku złożyć takie same dokumen-ty, jakie są wymagane w kraju.

Jeśli staramy się o paszport za pośrednictwem konsulatu, to mu-simy pamiętać, że czas oczekiwania na paszport jest dłuższy niż w wypadku składania wniosku w Polsce. Warto w takiej sytuacji ustalić w konsulacie, czy realne jest otrzymanie paszportu przed planowanym wyjazdem z kraju zamieszkania.

Wniosek o wydanie paszportu osobie mającej poniżej 18 lat mu-szą złożyć obydwoje rodzice wraz z dzieckiem.

8.2.4.

114

WARTO WIEDZIEĆ


UWAGA

115

Wniosek może być złożony w obecności jednego rodzica, jeżeli dostarczy on na piśmie zgodę drugiego opiekuna na wyrobienie paszportu. Również w wyjątkowych sytuacjach, np. kiedy jeden z rodziców jest pozbawiony praw rodzicielskich bądź przebywa w innym kraju, podczas składania wniosku wystarczy jeden ro-dzic i dziecko.

Paszport jest ważny przez 10 lat od daty jego wydania. Paszport wydany dziecku w wieku 5–13 lat jest ważny 5 lat.

Dziecku, które nie skończyło jeszcze 5 lat, można wyrobić ważny 12 miesięcy paszport tymczasowy. Zrobiona do niego fotografia nie musi spełniać wymogów tzw. paszportów biometrycznych. Jeśli jednak uda się zrobić dziecku odpowiednie zdjęcie, lepiej wyrobić mu zwykły paszport ważny przez 5 lat.

Koszt wyrobienia paszportu zależy od wieku dziecka i wynosi:

• 30 zł – dla dzieci poniżej 7 lat,• 60 zł – dla dzieci w wieku 7–13 lat, • 70 zł – dla dzieci, które skończyły 13 lat.

W wypadku podróży w ramach EOG lub Szwajcarii można, za-miast paszportu, wyrobić dziecku dowód osobisty. Po dowód oso-bisty należy udać się do gminy, w której jesteśmy zameldowani. Nie możemy go zatem wyrobić za pośrednictwem Konsulatu RP.

W wypadku dzieci poniżej 13 lat obydwoje rodzice muszą wy-razić zgodę na wyrobienie dowodu. Jeśli dziecko jest starsze, to wystarczy zgoda jednego z rodziców. W obydwu wypadkach ro-dzic bądź rodzice muszą stawić się osobiście wraz z dzieckiem, okazując do wglądu własne dowody osobiste.

Wyrobienie dowodu kosztuje 30 zł. Na dokument czeka się do 30 dni. Dowód osobisty dziecka jest ważny 5 lat.

Sądowe pozwolenie na wydanie paszportu dla dziecka

Co należy zrobić, gdy jeden z rodziców nie zga-dza się na wyrobienie paszportu dla dziecka?

Jeśli jeden z rodziców nie zgadza się na wyrobienie dziecku pasz-portu, należy zwrócić się do sądu rodzinnego w celu uzyskania takiej zgody. Wniosek w tej sprawie składa się do wydziału ro-dzinnego i nieletnich.

8. Rodzina

8.2.5.

UWAGA

UWAGA

8.2.6.

Sądem właściwym do rozpoznania wniosku o wydanie zgody na uzyskanie paszportu przez dziecko jest:

• sąd rejonowy miejsca zamieszkania dziecka, • sąd rejonowy miejsca pobytu – jeśli dziecko nie ma miejsca

zamieszkania, • Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy – jeśli miejsca zamieszka-

nia bądź pobytu nie da się ustalić.

Za granicą dokument paszportowy może być wydany za zgodą tylko jednego rodzica. Paszport można otrzymać w ten sposób tylko w określonych wy-padkach, jeżeli przemawia za tym dobro dziecka, szczególnie wtedy gdy uzyskanie zgody drugiego rodzica jest niemożliwe lub znacznie utrudnione. Za granicą wydawaniem paszportów zaj-mują się polscy konsule.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 13 lipca 2006 roku o dokumentach paszporto-wych (Dz. U. Nr 143, poz. 1027 z późn. zm.).

2. Ustawa z dnia 13 lutego 1984 roku o funkcjach konsulów RP (Dz. U. z 2002 r. Nr 215, poz. 1823 z późn. zm.).

Ustalenie ojcostwa

W jaki sposób jest regulowana kwestia ojcostwa w świetle prawa polskiego, a w jaki sposób w świetle przepisów innych państw?

W świetle polskiego prawa istnieje domniemanie, iż ojcem dziec-ka jest mąż matki. Może ono zostać obalone tylko w postępowa-niu sądowym o zaprzeczenie ojcostwa.

Niekiedy zdarza się, że do Polski wraca kobieta z dzieckiem, któ-rego ojcem jest cudzoziemiec. Bywa, że takie dziecko rodzi mę-żatka.

W świetle polskiego prawa ojcem dziecka jest mąż matki, jeśli urodziło się ono w czasie trwania małżeństwa lub przed upływem 300 dni od ustania lub unieważnienia małżeństwa.

W sytuacji gdy dziecko urodzi się przed upływem 300 dni od ustania lub unieważnienia małżeństwa, ale matka dziecka wyj-dzie wcześniej za mąż, istnieje domniemanie, że ojcem dziecka jest drugi mąż matki.

116


UWAGA

Domniemania ojcostwa nie stosuje się, jeżeli dziecko urodziło się po upływie 300 dni od orzeczenia separacji.

Mąż, który ma wątpliwości, czy jest ojcem dziecka urodzonego przez żonę, może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa. Należy to zrobić w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o urodzeniu dziecka przez żonę. Bez prawomocnego wyroku zaprzeczającego ojcostwu domniemanie ojcostwa obowiązuje bezwzględnie, choćby było oczywiste, że dziecko nie mogło być spłodzone przez męża matki. Zaprzeczenia nie można dokonać w innym trybie, np. w drodze pozasądowego oświadczenia czy też ugody sądowej.

Jeśli ojciec cudzoziemiec nie uznał za granicą dziecka, to po powrocie do kraju należy w sądzie uregulować formalności związane z pochodzeniem dziecka. Jest to bardzo ważne, gdyż sąd może przyznać alimenty dopiero wtedy, gdy zostanie ustalone ojcostwo mężczyzny, którego matka dziecka wskazała jako ojca.

Kwestie ojcostwa w innych krajach są regulowane na podstawie wewnętrznych przepisów tych krajów.

Podstawa prawna:


Legalizacja pobytu dzieci w Polsce

W jaki sposób zalegalizować pobyt w Polsce dziecka mojego męża cudzoziemca?

Sposób legalizacji pobytu dziecka cudzoziemca zależy od tego, czy dziecko jest obywatelem kraju należącego do EOG lub Szwaj-carii, czy też tzw. kraju trzeciego. Znaczenie ma również wiek dziecka.

Jeżeli dziecko jest obywatelem państwa należącego do EOG lub Szwajcarii, to procedura legalizacji jego pobytu przebiega tak jak w wypadku obywateli tych państw (zob. pkt 8.1.4. „Legalizacja pobytu w Polsce małżonka/partnera cudzoziemca”). Różnica po-lega na tym, że dziecko małoletnie nie ma obowiązku osobistego składania wniosku o rejestrację pobytu oraz o potwierdzenie pra-wa pobytu stałego.

117

8. Rodzina

8.2.7.

Dziecko będące obywatelem tzw. kraju trzeciego może przeby-wać w Polsce na takich samych zasadach jak małżonek obywa-tela polskiego będący obywatelem kraju trzeciego (zob. pkt 8.1.4. „Legalizacja pobytu w Polsce małżonka/partnera cudzoziemca”).

Dla dziecka cudzoziemca można ubiegać się o zezwolenie na za-mieszkanie na czas oznaczony, a następnie na:

• zezwolenie na osiedlenie się (w określonych prawem przy-padkach) lub

• zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego WE (zob. pkt 8.1.4. „Legalizacja pobytu w Polsce małżonka/partnera cudzoziemca”).

Podstawa prawna:



Wyjazd dziecka za granicę a zgoda drugiego rodzica

Czy dziecko może wyjechać za granicę, jeżeli je-den z jego rodziców nie wyraża na to zgody?

Z zasady do wyjazdu dziecka za granicę jest potrzebna zgoda obojga rodziców, chyba że jeden z rodziców został całkowicie pozbawiony władzy rodzicielskiej.

W innych wypadkach uzyskanie zgody w postaci oświadczenia jest niezbędne. Jeżeli władza rodzicielska została ograniczona do współdecydowania o niektórych istotnych sprawach dziecka, jed-ną z takich istotnych spraw jest wyjazd dziecka za granicę.

Jeżeli rodzic, który nie został pozbawiony władzy rodzicielskiej, nie wyraża zgody na wyjazd, trzeba zwrócić się o zezwolenie do sądu opiekuńczego.

118

8.2.8.


UWAGA

UWAGA

Dziecko nie powinno przebywać za granicą tylko z jednym z ro-dziców bez zgody drugiego, który ma prawo współdecydowania o jego istotnych sprawach. Stanowi to naruszenie prawa, chyba że zezwolenia w tym zakresie udzielił sąd opiekuńczy.

Podstawa prawna:


Dzieci w szkole

Zamierzam wrócić do Polski z dziećmi w wieku szkolnym. Jak przygotować się do zapisania ich do polskiej szkoły?

Rodzaj formalności związanych z zapisywaniem dzieci do pol-skiej szkoły zależy od tego, czy posiadają one obywatelstwo pol-skie, czy są cudzoziemcami. W obu wypadkach należy pamiętać o zabraniu za sobą dokumentów, dotyczących edukacji dzieci za granicą.

Aby dziecko posiadające obywatelstwo polskie mogło bezproblemowo odnaleźć się w polskim systemie edukacji, przed powrotem do kraju powinniśmy zadbać o odpowiednie dokumenty. Pozwolą one potwierdzić spełnianie przez dziecko obowiązku szkolnego oraz uzyskane przez nie oceny. Na tej podstawie dyrektor szkoły będzie mógł przyjąć dziecko do odpowiedniej klasy, a kurator – dokonać nostryfikacji (uznania za równorzędne z polskim) świadectwa ukończenia szkoły na danym poziomie. Świadectwo takie powinno być wydane przez dyrekcję szkoły, do której uczęszczało dziecko.

Jeżeli dodatkowo dziecko brało udział w innych zajęciach orga-nizowanych przez społeczność polską za granicą (uczęszczało do szkółki sobotniej, do szkółki przyparafialnej itp.), gdzie miało za-jęcia z języka polskiego, historii i geografii Polski, polskiej kultury i tradycji, to również warto zabrać ze sobą do kraju dokument, poświadczający udział dziecka w tego typu zajęciach.

Przed wyjazdem należy odebrać:

ze szkoły lokalnej – świadectwa, jeśli w systemie szkolnym • danego państwa są wydawane, albo zaświadczenie wysta-wione przez dyrekcję szkoły, do której dziecko uczęszczało.

8.2.9.

8. Rodzina

119

UWAGA

120

Jeżeli przebywaliśmy w kraju pozaeuropejskim, jest wskaza-ne, aby otrzymane dokumenty potwierdzić w polskim konsu-lacie; zapobiegnie to ewentualnym problemom z uznaniem ich w polskiej szkole,ze szkoły polskiej, jeśli dziecko do takiej uczęszczało – świa-• dectwa z kolejnych kończonych klas.

Najkorzystniej z punktu widzenia dziecka byłoby zaplanować przyjazd do Polski w okresie wakacyjnym, aby mieć kilka dni lub tygodni na znalezienie szkoły spełniającej oczekiwania ro-dziców i ucznia (odległość od miejsca zamieszkania, typ szkoły, np. integracyjna, sportowa, dwujęzyczna). Pozwoli to również na spokojne załatwienie niezbędnych formalności (rozmowa z dy-rektorem szkoły, ewentualna nostryfikacja świadectwa wydanego za granicą), zakup podręczników. Dziecko zaś będzie miało moż-liwość poznania rówieśników, jeszcze zanim staną się oni kole-gami z klasy.

Co prawda możliwe jest, aby w trakcie roku szkolnego zapisać dziecko do polskiej szkoły. Wiązać się to może jednak z trudno-ściami adaptacyjnymi, z koniecznością indywidualnego nadra-biania zaległości i wyrównywania różnic programowych. W takiej sytuacji pomocą dziecku i rodzicom, oprócz wychowawcy klasy, służy pedagog lub psycholog zatrudniony w szkole.

Dzieci niebędące obywatelami polskimi korzystają z nauki i opieki w:

• przedszkolach, • szkołach podstawowych, • gimnazjach, • placówkach (w tym placówkach artystycznych)

na takich samych warunkach jak dzieci obywateli polskich.

Jeśli uczniowie cudzoziemscy, podlegający obowiązkowi szkol-nemu, nie znają języka polskiego albo znają go słabo, w stopniu niewystarczającym do korzystania z nauki, mają prawo do dodat-kowej, bezpłatnej nauki języka polskiego. Naukę języka organizu-je gmina.

Dzieci i młodzież powracająca z zagranicy mają możliwość kon-tynuowania nauki w języku obcym w gimnazjum i liceum dwu-języcznym. Szkoły te stanowią łatwiejszą formę włączenia się uczniów przybyłych z zagranicy w polski system edukacji. Na-uczanie w tych szkołach jest bowiem prowadzone w dwóch języ-kach: polskim oraz obcym, będącym drugim językiem nauczania.


UWAGA

121

Gimnazja i licea dwujęzyczne są ofertą dla tych osób, które znają język obcy nowożytny (głównie język angielski, francuski lub nie-miecki) i chcą kontynuować jego naukę na poziomie rozszerzo-nym. Uczniowie klas dwujęzycznych realizują znacznie szerszy program nauki języka obcego.

Organizację takich klas określa statut szkoły, z którym rodzice po-syłający dziecko do danej szkoły powinni się zapoznać.

Wykaz gimnazjów i liceów dwujęzycznych znajduje się na stronach internetowych Ministerstwa Edukacji Narodowej http://sio.men.gov.pl/wykaz_szkol/wykaz_szkol.php W udostęp- nionej przez Ministerstwo Edukacji Narodowej bazie danych obok danych teleadresowych każdej szkoły jest podany także adres strony internetowej.

W każdej szkole, nie tylko dwujęzycznej, są organizowane dodat-kowe zajęcia dla uczniów mających trudności z opanowaniem wiedzy i umiejętności określonych dla danego poziomu wieko-wego. Na zajęcia mogą więc uczęszczać dzieci mające trudności z adaptacją po powrocie z zagranicy. O tym, czy dziecko powinno uczęszczać na tego typu zajęcia, decyduje nauczyciel uczący da-nego przedmiotu w porozumieniu z wychowawcą klasy.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 7 września 1991 roku o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.).

2. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 4 paź-dziernika 2001 roku w sprawie przyjmowania osób niebę-dących obywatelami polskimi do publicznych przedszkoli, szkół, zakładów kształcenia nauczycieli i placówek (Dz. U. z 2001 r. Nr 131, poz. 1458).

Dzieci na studiach

Jakich formalności należy dopełnić przy przenoszeniu się z zagranicznej szkoły wyższej na polską? Czy istnieje możliwość korzystania ze stypendiów oraz pożyczek studenckich w wypadku osób nieposiadających obywatelstwa polskiego?

8. Rodzina

WARTO WIEDZIEĆ

8.2.10.

UWAGA

UWAGA

Student może przenieść się do wybranej szkoły wyższej, w tym także zagranicznej, za zgodą władz uczelni. Warunkiem przy-jęcia na studia jest wywiązanie się studenta ze wszystkich obo-wiązków wobec szkoły wyższej, którą opuszcza.

Osoby posiadające polskie obywatelstwo i jednocześnie obywa-telstwo innego państwa (lub kilku krajów) są traktowane na te-rytorium Polski jak obywatele polscy. Oznacza to, że osoby takie są przyjmowane na studia na zasadach i warunkach dotyczących obywateli polskich. Mają też prawo ubiegać się o pomoc material-ną (stypendia) oraz pożyczki i kredyty studenckie na zasadach i warunkach przewidzianych dla innych obywateli polskich.

W wypadku, gdy kandydaci legitymują się zagraniczną maturą, uczelnia przyjmująca może przeprowadzić dla nich dodatkowe egzaminy wstępne.

Na zasadach obowiązujących obywateli polskich mogą ponadto podejmować studia niektóre grupy cudzoziemców, w tym osoby:

• posiadające zezwolenie na osiedlenie się, • posiadające status uchodźcy, • korzystające z ochrony czasowej na terytorium Polski, • posiadające Kartę Polaka, • posiadające zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowe-

go WE, • które jako obywatele EOG lub Szwajcarii uzyskały status pra-

cownika migrującego bądź osoby pracującej na własny rachu-nek lub członka rodziny takiej osoby.

Obywatele państw członkowskich EOG i Szwajcarii oraz człon- kowie ich rodzin, posiadający środki finansowe niezbędne do pokrycia kosztów utrzymania podczas studiów, mogą podejmować i odbywać w Polsce studia, studia doktoranckie oraz inne formy kształcenia na zasadach dotyczących obywateli państw trzecich albo na zasadach obowiązujących obywateli polskich.

Jeżeli osoby te zostaną przyjęte na studia na zasadach dotyczą-cych obywateli polskich, przysługuje im, tak jak studentom pol-skim, prawo do ubiegania się o:

• stypendium za wyniki w nauce lub sporcie, • stypendium ministra za osiągnięcia w nauce, • stypendium ministra za wybitne osiągnięcia sportowe.

Odbywają także bezpłatnie studia stacjonarne w uczelniach pu-blicznych.

122


123

Jeśli natomiast kształcą się na płatnych studiach (niestacjonar-nych), to uiszczają opłaty (czesne) w wysokości przewidzianej dla studentów lub doktorantów z polskim obywatelstwem.

Nie przysługuje im natomiast prawo do ubiegania się o pomoc materialną o charakterze socjalnym, czyli o:

• stypendium socjalne, • stypendium specjalne dla osób niepełnosprawnych, • stypendium na wyżywienie, • stypendium mieszkaniowe, • zapomogi.

Nie są również uprawnione do ubiegania się o pożyczki i kredyty studenckie.

Cudzoziemcy, ubiegający się indywidualnie o przyjęcie na stu-dia (tj. nieuczestniczący w programach wymiany akademickiej/stypendialnej) w trybie innym niż przewidziany dla obywateli polskich, uzgadniają warunki odbywania studiów bezpośrednio z polską szkołą wyższą, w której zamierzają się kształcić. Powin-ni skontaktować się bezpośrednio z wybraną szkołą, aby uzyskać informacje o warunkach przyjęć na określone kierunki studiów, ewentualnej wysokości opłat za naukę, terminach składania do-kumentów i rodzajach dokumentów, które powinni złożyć. Ko-nieczny jest też zazwyczaj udział w postępowaniu kwalifikacyj-nym, chyba że podstawę przyjęć na określone kierunki studiów będą stanowić wyłącznie wyniki (oceny) uzyskane na egzaminie maturalnym.

Szczegółowe informacje o zasadach i kryteriach przyjęć na okre-ślone kierunki studiów oraz warunkach odbywania nauki moż-na uzyskać bezpośrednio w wybranej szkole wyższej. Dane tele-adresowe polskich szkół wyższych są dostępne na stronie www.mnisw.gov.pl, a uczelni medycznych i artystycznych również na stronach internetowych: www.mz.gov.pl oraz www.mkidn.gov.pl.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 27 lipca 2005 roku – Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 2005 r. Nr 164, poz. 1365 z późn. zm.).

8. Rodzina

WARTO WIEDZIEĆ

8.3.2.

Pozostali członkowie rodziny - cudzoziemcy

Legalizacja pobytu w Polsce

W jaki sposób zalegalizować w Polsce pobyt członka rodziny – cudzoziemca – niebędącego jego dzieckiem? Czy jest to możliwe?

Jeżeli członek rodziny cudzoziemca jest obywatelem państwa należącego do EOG lub Szwajcarii, to procedura legalizacji jego pobytu przebiega tak, jak w wypadku wszystkich innych obywa-teli tych krajów.

Jeżeli członek rodziny cudzoziemca jest obywatelem tzw. pań-stwa trzeciego (czyli państwa nie należącego do EOG), to może zalegalizować swój pobyt zgodnie z ustawą o cudzoziemcach. Zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony można udzielić cudzoziemcowi, którego pobyt na terytorium Polski przez okres dłuższy niż 3 miesiące zostanie odpowiednio przez niego uza-sadniony. Innymi słowy, jest on zobowiązany uzasadnić, że cel i okoliczności planowanego pobytu wymagają przebywania w Polsce ponad 3 miesiące.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 14 lipca 2006 roku o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego te-rytorium obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i członków ich rodzin (Dz. U. z 2006 r. Nr 144, poz. 1043).


Nabycie obywatelstwa polskiego

Czy matka mojej żony, cudzoziemka legalnie przebywająca w Polsce, będzie mogła w przyszło-ści ubiegać się o obywatelstwo polskie? Na jakich zasadach?

Jak każdy dorosły cudzoziemiec będzie mogła nabyć obywatelstwo polskie na zasadach ogólnych w drodze nadania przez Prezydenta RP. Tryb ten opisany jest w pkt 8.1.5 „Nabycie obywatelstwa polskiego”.

124


8.3.

8.3.1.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 15 lutego 1962 roku o obywatelstwie polskim (Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353 z późn. zm.).

Rozwód

Rejestracja rozwodu przeprowadzonego za granicą

Przeprowadziłem rozwód w zagranicznym są-dzie. W jaki sposób zarejestrować go w polskim urzędzie stanu cywilnego?

Rozwód, unieważnienie małżeństwa, separacja i zniesienie se-paracji powinny znaleźć swoje odzwierciedlenie w zapisach aktu małżeństwa.

W wypadku rozwodu za granicą należy dopełnić formalności również w Polsce. Wyrok rozwodowy wydany za granicą nie jest bowiem od razu prawomocny w Polsce. Oznacza to, że dopiero po uznaniu wyroku przez polski sąd można dokonywać zmian w księgach stanu cywilnego.Kwestie związane z procedurą uznawania wyroków zostały opi-sane w pkt 8.5 „Sprawy rodzinne i sąd”.

Podstawa prawna:

1. Rozporządzenie Rady 2201/2003/WE z dnia 27 listopada 2003 roku dotyczące jurysdykcji oraz uznawania i wykony-wania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylające rozporządzenie 1347/2000/WE (Dz. Urz. UE L 2003.338.1 z późn. zm.).


3. Konwencja o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych, sporządzona w Luga-no dnia 16 września 1988 r. (Dz. U. z 2000 r. Nr 10, poz. 132 z późn. zm.).

8.4.

8.4.1.

125

8. Rodzina

WARTO WIEDZIEĆ

WARTO WIEDZIEĆ

Alimenty od rodzica przebywającego za gra-nicą

W jaki sposób mogę dochodzić alimentów od oso-by przebywającej za granicą?

Na rodzicach ciąży obowiązek alimentacyjny w stosunku do dziecka, nawet jeśli przebywają oni za granicą. Sposób oraz miejsce dochodzenia roszczeń alimentacyjnych zależy od kraju pobytu dłużnika i osoby uprawnionej do alimentów.

Jeśli przebywający na emigracji rodzic uchyla się od płacenia ali-mentów, należy w pierwszej kolejności uzyskać w Polsce wyrok sądowy, zasądzający od niego alimenty w określonej wysokości. Dopiero wtedy można rozpocząć egzekwowanie alimentów.

Sposób wyegzekwowania alimentów zależy od tego, w jakim państwie mieszka dłużnik i czy Polska zawarła z tym krajem sto-sowną umowę, dotyczącą uznawania i wykonywania wyroków, również alimentacyjnych.

Jeśli dłużnik przebywa w kraju nienależącym do Unii Euro-pejskiej, to zastosowanie ma najczęściej Konwencja nowojorska o dochodzeniu roszczeń alimentacyjnych za granicą z 1956 r., któ-rej stroną jest obecnie ponad 60 państw. Na jej podstawie można zwrócić się do sądu w Polsce z wnioskiem, aby ten przesłał do sądu w kraju pobytu dłużnika dokumenty, upoważniające ten sąd do przeprowadzenia egzekucji zasądzonych alimentów.

Za czynności związane z przyjmowaniem wniosków i dokumen-tów uzasadniających roszczenia alimentacyjne nie pobiera się opłat.

Sąd polski w imieniu jednego z rodziców przekazuje do zagra-nicznego sądu w państwie, w którym przebywa nasz dłużnik, dokumenty potrzebne do wyegzekwowania zasądzonych w Pol-sce alimentów. Następnie, w zależności od konkretnej sytuacji, kieruje się sprawę do sądu kraju, w którym przebywa dłużnik alimentacyjny, w celu zasądzenia alimentów bądź nadaje się klauzulę wykonalności polskiemu orzeczeniu sądowemu.

Klauzula wykonalności jest postanowieniem sądu, stwier-dzającym, że na podstawie tego orzeczenia dopuszczal-ne jest wszczęcie postępowania egzekucyjnego w celu przymusowego wykonania przez dłużnika świadczenia.

126


8.4.2.

Jeżeli krajem pobytu dłużnika jest kraj należący do Unii Euro-pejskiej (z wyjątkiem Danii, w której konieczne jest uzyskanie wyroku sądu duńskiego), to istnieje możliwość dochodzenia alimentów przed sądem w miejscu, gdzie mieszka osoba upraw-niona oraz ich wyegzekwowanie bezpośrednio w kraju, w którym przebywa dłużnik alimentacyjny. Wniosek składa się do sądu, w którego okręgu przebywa osoba uchylająca się od płacenia ali-mentów.Wniosek w języku danego kraju można złożyć bezpośrednio do organu zajmującego się egzekucją alimentów (przeważnie jest to sąd). Inną możliwością jest zgłoszenie się do sądu polskiego, aby to on przekazał taki wniosek wraz z dokumentami do odpowied-niego organu w kraju unijnym.

Podstawa prawna:

1. Rozporządzenie Rady 44/2001/WE z dnia 22 grudnia 2000 roku w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywil-nych i handlowych (Dz. Urz. UE L 2001.12.1 z późn. zm.).

2. Konwencja o dochodzeniu roszczeń alimentacyjnych za granicą, sporządzona w Nowym Jorku dnia 20 czerwca 1956 roku (załącznik do Dz. U. z 1961 r. Nr 17, poz. 87 i 88).

3. Konwencja znosząca wymóg legalizacji zagranicznych do-kumentów urzędowych, sporządzona w Hadze dnia 5 paź-dziernika 1961 roku, która obowiązuje wobec Polski od 14 sierpnia 2005 roku (Dz. U. 2005 r. Nr 112, poz. 938 i 939).

4. Ustawa z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom upraw-nionym do alimentów (Dz. U. z 2007 r. Nr 192, poz. 1378).

Sprawy rodzinne i sąd

Uznawanie wyroków w sprawach rodzinnych

Jak wygląda procedura uznawania wyroków w sprawach rodzinnych wydawanych przez za-graniczne sądy?

Wyroki sądów zagranicznych w sprawach cywilnych wymagają uznania przez sądy polskie. Dopóki to nie nastąpi, dopóty na terytorium Polski wyrok rozwodowy nie jest ważny, a byli mał-żonkowie są tak traktowani, jakby nadal byli małżeństwem.

8. Rodzina

127

8.5.

8.5.1.

UWAGA Uznania nie wymagają prawomocne orzeczenia sądu zagranicz-nego w sprawach niemajątkowych obywateli obcych. Uznanie wyroku przez sąd polski jest jednak konieczne, jeżeli orzeczenie to ma być podstawą do zawarcia małżeństwa albo stanowić pod-stawę wpisu w księdze stanu cywilnego, w księdze wieczystej lub innym rejestrze w Polsce.

Aby wyrok sądu zagranicznego był ważny w Polsce, a osoba rozwiedziona mogła zawrzeć powtórne małżeństwo, orzeczenie wymaga uznania przez polski sąd. Oznacza to, iż trzeba przepro-wadzić osobne postępowanie przed sądem polskim o uznanie orzeczenia sądu zagranicznego.

Orzeczenie zagranicznego sądu w sprawach rodzinnych podlega uznaniu pod warunkiem wzajemności, gdy w państwie, z które-go pochodzi orzeczenie, uznawane są orzeczenia polskie, jeżeli:

• orzeczenie jest prawomocne w państwie, w którym zostało wydane,

• sprawa nie należy, według polskiego prawa lub umowy mię-dzynarodowej, do wyłącznej jurysdykcji sądów polskich lub sądów państwa trzeciego,

• strona nie była pozbawiona możliwości obrony, a w razie nieposiadania zdolności procesowej – należytego przedsta-wicielstwa,

• sprawa nie została prawomocnie osądzona przed sądem pol-skim albo nie wszczęto jej przed sądem polskim powołanym do jej rozstrzygnięcia, zanim orzeczenie sądu zagranicznego stało się prawomocne,

• orzeczenie nie jest sprzeczne z podstawowymi zasadami po-rządku prawnego naszego kraju,

• zastosowane w sprawie obce prawo nie różni się w sposób istotny od prawa polskiego.

Z wnioskiem o uznanie orzeczenia sądu zagranicznego o rozwód może wystąpić każdy, kto ma w tym interes prawny.

W celu uznania orzeczenia zagranicznego sądu, należy wystąpić z odpowiednim wnioskiem (formularz do pobrania w sekretaria-tach sądów) do sądu okręgowego w Polsce, który byłby właściwy do rozpoznania sprawy, czyli sądu, w którego okręgu małżonko-wie mieli ostatnie wspólne miejsce zamieszkania, pod warun-kiem, że w okręgu tym jedno z nich nadal przebywa. Gdy żaden z małżonków nie mieszka w tym okręgu, właściwy jest sąd miej-sca zamieszkania pozwanego, a gdy takiego nie można ustalić, to miejsce zamieszkania występującego z wnioskiem. Dołączamy do niego dokumenty dotyczące orzeczenia sądu zagranicznego, czyli:

128


UWAGA

UWAGA

• urzędowy odpis wyroku (przetłumaczony na język polski

przez tłumacza przysięgłego) oraz • stwierdzenie, że orzeczenie jest prawomocne, potwierdzone

przez polski konsulat za granicą.

Dopiero po uznaniu wyroku sądu rozwodowego można dokony-wać zmian w księgach stanu cywilnego.

W wypadku, gdy któraś ze stron nie zgadza się z postanowieniem sądu okręgowego, przysługuje jej apelacja, a od postanowienia sądu apelacyjnego – skarga kasacyjna. Można także żądać wzno-wienia postępowania, które zostało zakończone prawomocnym postanowieniem.

W razie prawomocnego uznania przez sąd polski zagranicznego wyroku orzekającego rozwód, unieważnienie małżeństwa albo ustalającego nieistnienie małżeństwa niemożliwe jest wniesienie apelacji ani skarga o wznowienie postępowania, jeżeli choćby jedna ze stron zawarła wcześniej nowy związek małżeński.

Podstawa prawna:


2. Rozporządzenie Rady 2201/2003/WE z dnia 27 listopada 2003 roku dotyczące jurysdykcji oraz uznawania i wykony-wania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylające rozporządzenie 1347/2000/WE (Dz. Urz. UE L 2003.338.1 z późn. zm.).

Władza rodzicielska

W jaki sposób przebiega procedura uznawania zagranicznych orzeczeń dotyczących opieki nad dziećmi oraz pozbawiania opieki rodzicielskiej (w ramach państw członkowskich Unii Europej-skiej)?

Orzeczenia wydane w jednym państwie członkowskim Unii Eu-ropejskiej są uznawane w innych państwach członkowskich bez potrzeby przeprowadzania specjalnego postępowania. Istnieje możliwość wniesienia odwołania od decyzji o odpowiedzialno-ści rodzicielskiej.

8. Rodzina

129

8.5.2.

UWAGA

130

Polskie prawo nie zawiera definicji władzy (odpowiedzialności) rodzicielskiej. Najogólniej można powiedzieć, że władza (odpo-wiedzialność) rodzicielska to zespół obowiązków i praw rodzi-ców względem małoletniego dziecka.

Obowiązkiem osoby sprawującej władzę rodzicielską jest opie-kowanie się dzieckiem, jego wychowywanie, troska o fizyczny i duchowy rozwój dziecka oraz kształcenie. Z reguły władza ro-dzicielska przysługuje obojgu rodzicom i każdy z nich ma takie same prawa i obowiązki.

Jeśli rodzice nie mogą porozumieć się w kwestiach istotnych dla dziecka, takich jak: miejsce zamieszkania dziecka, wybór szko-ły, wybór imienia i nazwiska, wyjazd za granicę, decyzję w tym względzie podejmuje sąd.

Sąd może ingerować we władzę rodzicielską na kilka sposobów. Może ograniczyć lub zawiesić władzę rodzicielską, gdy rodzic przebywający na emigracji nie utrzymuje kontaktów z dzieckiem. W skrajnych wypadkach sąd opiekuńczy może również pozbawić rodziców władzy rodzicielskiej.

Sądy, które zajmują się sprawami dotyczącymi odpowiedzialno-ści (władzy) rodzicielskiej to sądy państwa, w którym dziecko zamieszkuje. Zgodnie z rozporządzeniem unijnym regulującym te kwestie, sądami zajmującymi się sprawami legalnego przemiesz-czania się dziecka, bezprawnego uprowadzenia lub zatrzymania dziecka itp. są sądy miejsca zamieszkania dziecka.

Orzeczenia w zakresie ustalenia tzw. odpowiedzialności rodzicielskiej wydane w jednym państwie członkowskim są uznawane w innych państwach członkowskich bez potrzeby przeprowadzania specjalnego postępowania.

Przy składaniu wniosku o uznanie orzeczenia o odpowiedzialno-ści rodzicielskiej osobie uprawnionej przysługuje prawo do po-mocy prawnej, jeżeli taką pomoc przyznano jej w państwie po-chodzenia.

Podstawa prawna:

1. Rozporządzenie Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczące jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczą-cych odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylające rozporzą-dzenie (WE) nr 1347/2000 (Dz. Urz. UE L 2003.338.1).

WARTO WIEDZIEĆ


WARTO WIEDZIEĆ

UWAGA

131

Akty notarialne sporządzone za granicą

Czy akty notarialne sporządzane za granicą są ważne w obrocie prawnym w Polsce i czy należy je tłumaczyć?

Generalnie zagraniczne dokumenty urzędowe są ważne w Polsce i mają taki sam status jak polskie dokumenty urzędowe. Oznacza to w praktyce, iż nie ma konieczności ich legalizacji (poświad-czenia) przez przedstawicielstwo dyplomatyczne danego kraju.

Od powyższej reguły są jednak pewne wyjątki. Jeżeli dokument dotyczy przeniesienia własności nieruchomości położonej w Pol-sce, to powinien być on poświadczony przez polski konsulat. To samo powinno się zrobić w wypadku dokumentu, który wywołu-je wątpliwości co do jego autentyczności. Konieczność legalizacji obejmuje również tłumaczone dokumenty (np. orzeczenia rozwo-dowe), które mają być podstawą do zdecydowania o wykonalno-ści orzeczenia sądowego w Polsce.

Legalizacja dokumentu zagranicznego oznacza, iż konsul poświadcza autentyczność podpisu, charakter dokumentu i niekiedy tożsamość pieczęci lub stempla, którym jest on opatrzony. Legalizacja dokumentów ma zabezpieczyć przed napływem obcych dokumentów, których kontrola prawdziwości byłaby znacznie utrudniona.

Notary public a polski notariuszIstnieje istotna różnica pomiędzy osobami posługującymi się tytułem notariusza w Polsce a osobami z tytułem notary public działającymi w krajach anglosaskich. Notary public jest urzęd-nikiem państwowym, uprawnionym jedynie do poświadczania autentyczności podpisu danej osoby na dokumencie. Nie ma on uprawnień w zakresie sporządzania aktów notarialnych. Kompe-tencje notary public nie odpowiadają zatem kompetencjom pol-skich notariuszy.

Podstawa prawna:

1. Konwencja znosząca wymóg legalizacji zagranicznych do-kumentów urzędowych, sporządzona w Hadze dnia 5 paź-dziernika 1961 roku, która obowiązuje wobec Polski od 14 sierpnia 2005 roku (Dz. U. Nr 112, poz. 938 i 939).

2. Rozporządzenie[Rozporządzenie] Rady 44/2001/WE z dnia 22 grudnia 2000 roku w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach

8. Rodzina

8.5.3.

WARTO WIEDZIEĆ

UWAGA

132


cywilnych i handlowych (Dz. Urz. UE L 2001.12.1 z późn. zm.).

3. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady 805/2004 WE z dnia 21 kwietnia 2004 roku w sprawie utwo-rzenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego dla roszczeń bez-spornych (Dz. Urz. UE L 2004.143.15 z późn. zm.).


Utrata bliskiej osoby

Sprowadzanie ciała osoby zmarłej poza gra-nicami kraju

Mój mąż zmarł podczas pobytu za granicą. Jakich formalności muszę dopełnić, aby sprowadzić jego zwłoki do Polski, żeby móc go pochować w Polsce?

Pierwszym krokiem, jaki należy podjąć, jest uzyskanie zezwo-lenia od odpowiedniego starosty w zależności od miejsca plano-wanego pogrzebu. Na podstawie takiego zezwolenia otrzymuje się następnie zaświadczenie polskiego konsula.

Wniosek o wydanie zezwolenia, składany zarówno do starosty, jak i do konsula, powinien zawierać następujące dane:

• nazwisko, imię lub imiona, nazwisko rodowe, datę i miejsce urodzenia, ostatnie miejsce zamieszkania osoby zmarłej,

• datę i miejsce zgonu,• miejsce, z którego zmarły zostanie przewieziony, miejsce po-

chówku,• środek transportu, którym zostanie przewieziony do kraju,• nazwisko, imię lub imiona, adres zamieszkania wnioskodaw-

cy oraz numer i seria dokumentu tożsamości.

Za wydanie zezwolenia na sprowadzenie zmarłego z zagranicy nie płaci się opłaty skarbowej. Starosta wydaje decyzję niezwłocznie, najpóźniej w ciągu 3 dni od dnia otrzymania wniosku.

8.6.

8.6.1.

UWAGA

133

Do wniosku składanego do starosty należy dołączyć:

• przetłumaczony na język polski akt zgonu lub inny dokument stwierdzający zgon oraz jego przyczynę,

• w wypadku nieokreślenia przyczyny zgonu w wyżej wymie-nionych dokumentach do wniosku dołącza się odpowiednią dokumentację, która wyklucza śmierć na skutek choroby zakaźnej.

Do wniosku składanego do konsula należy dołączyć:

• pozwolenie wydane przez starostę,• akt zgonu lub inny dokument stwierdzający zgon.

W wypadku śmierci spowodowanej chorobą zakaźną obowiązu-ją pewne ograniczenia co do możliwości pogrzebu w Polsce. W odniesieniu do ściśle określonych chorób starosta może wyrazić zgodę na sprowadzenie ciała zmarłego dopiero po upływie 2 lat.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 31 stycznia 1959 roku o cmentarzach i chowa-niu zmarłych (Dz. U. z 2000 r. Nr 23, poz. 295 z późn. zm.).

2. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 grudnia 2007 roku w sprawie wydawania pozwoleń i zaświadczeń na przewóz zwłok i szczątków ludzkich (Dz. U. z 2007 r. Nr 249, poz. 1866).

3. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 grudnia 2001 roku w sprawie wykazu chorób zakaźnych, w przypadku których stwierdzenie zgonu wymaga szczególnego postępowania ze zwłokami osób zmarłych na te choroby (Dz. U. z 2001 r. Nr 152, poz. 1742).

Zgłoszenie w Polsce zgonu osoby zmarłej za granicą

Gdzie i w jaki sposób zarejestrować zgon osoby zmarłej za granicą?

Fakt narodzin, małżeństwa lub śmierci danej osoby powinien zostać zgłoszony we właściwym urzędzie stanu cywilnego. Zgon, który nastąpił w Polsce, rejestruje się w urzędzie stanu cywil-nego miejsca zdarzenia. W wyjątkowych wypadkach zgłoszenia zgonu winno dokonać się w urzędzie stanu cywilnego ostatnie-go miejsca zamieszkania zmarłego lub miejsca jego pochówku, bądź w USC dzielnicy Śródmieście m.st. Warszawy.

8. Rodzina

8.6.2.

134

Akt zgonu, który nastąpił za granicą, również powinien zostać wpisany do polskich ksiąg stanu cywilnego.

Do wpisania aktu zgonu sporządzonego za granicą są niezbędne:

oryginalny odpis aktu zgonu lub fotokopia/kserokopia doku-• mentu (poświadczona przez organ, który przechowuje orygi-nały ksiąg; dokument musi być przetłumaczony przez tłuma-cza przysięgłego),podanie wraz z oświadczeniem strony, że dotychczas nie wy-• stępowała z podobnym wnioskiem do urzędów stanu cywil-nego na terenie Polski,dowód osobisty (paszport w wypadku cudzoziemca).•

Urodzenie, zawarcie małżeństwa lub zgon, które nastąpiły za granicą i nie zostały zarejestrowane w zagranicznych księgach stanu cywilnego, można zarejestrować w polskich księgach sta-nu cywilnego.

Podstawa prawna:


2. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Admini-stracji z dnia 26 października 1998 roku w sprawie szczegółowych sposobów sporządzania aktów stanu cywilnego (Dz. U. z 1998 r. Nr 136, poz. 884 z późn. zm.).

WARTO WIEDZIEĆ

UWAGA


9. Zdrowie

141

9. Zdrowie

136

ZDROWIEWracając do kraju po okresie dłuższego pobytu za granicą, po-winniśmy upewnić się co do tego, czy przysługuje nam prawo do opieki zdrowotnej. Co do zasady, warunkiem koniecznym dostępu do bezpłatnej służby zdrowia jest posiadanie ważnego ubezpieczenia zdrowotnego. Należy zadbać o to, aby przez pierw-szy okres po powrocie mieć prawo do bezpłatnej opieki zdrowot-nej. Umożliwia to Europejska Karta Ubezpieczenia Zdrowotnego. Trzeba również zadbać o ubezpieczenie członków rodziny, którzy razem z nami wracają do kraju.


• Na jakich warunkach można korzystać w Polsce z bezpłatnej opieki zdrowotnej?

• Do jakich świadczeń zdrowotnych mają dostęp posiadacze Europejskiej Karty Ubezpieczenia Zdrowotnego?

• Które placówki ochrony zdrowia w Polsce w razie nagłego wypadku honorują zagraniczne ubezpieczenia?

• Jaki zakres opieki medycznej przysługuje mojemu partnero-wi, który nie ma polskiego obywatelstwa?

Rejestracja w systemie ubezpieczenia zdro-wotnego

Na jakich warunkach można korzystać w Polsce z bezpłatnej opieki zdrowotnej?

Prawo do bezpłatnej opieki medycznej w placówkach medycz-nych posiadających umowy o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej z NFZ przysługujące osobom objętym powszechnym ubezpieczeniem zdrowotnym.

Ubezpieczonymi w Narodowym Funduszu Zdrowia (NFZ) – jeże-li podlegają obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego albo ubez-pieczają się dobrowolnie – są m.in.:

• osoby posiadające obywatelstwo państwa członkowskiego Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) lub Szwajcarii, zamieszkujące na terytorium państwa członkowskiego EOG lub Szwajcarii, w tym oczywiście obywatele polscy,

• osoby nieposiadające obywatelstwa państwa członkowskie-go EOG lub Szwajcarii, przebywające na terytorium Polski na podstawie wizy pobytowej w celu wykonywania pracy,

9.

9.1.


137

zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony, zezwolenia na osiedlenie się, zezwolenia na pobyt rezydenta długoter-minowego WE, zgody na pobyt tolerowany lub posiadające status uchodźcy albo korzystające z ochrony uzupełniającej lub z ochrony czasowej,

• osoby nieposiadające obywatelstwa państwa członkowskiego EOG lub Szwajcarii, legalnie zamieszkujące na terytorium in-nego niż Polska państwa członkowskiego EOG lub Szwajcarii.

Obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne

Obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego podlegają m.in.: pracownicy, osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą lub osoby z nimi współpracujące, osoby zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych, np. umowy zlecenia, umowy agencyjnej, dzieci, emeryci/renciści, a także niektóre inne grupy osób.

Prawo do ubezpieczenia zdrowotnego mają także osoby bezrobot-ne, zarejestrowane w powiatowym urzędzie pracy oraz pobierają-ce zasiłek stały z pomocy społecznej. Zgłoszenia do ubezpieczenia zdrowotnego i opłacania składek dokonuje wówczas odpo-wiednio powiatowy urząd pracy i ośrodek pomocy społecznej.

Osoba podlegająca obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego uzyskuje prawo do świadczeń opieki zdrowotnej od momentu zgłoszenia do Narodowego Funduszu Zdrowia.

Osoba podlegająca obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego ma obowiązek zgłosić do Funduszu członków rodziny, którzy uzyskują po zgłoszeniu prawo do świadczeń opieki zdrowotnej na takich samych zasadach i w takim samym zakresie jak osoba ubezpieczona. Za członka rodziny uznaje się następujące osoby:

• dziecko własne, dziecko małżonka, dziecko przysposobione (adoptowane), wnuka albo dziecko obce, dla którego ustanowiono opiekę, albo dziecko obce w ramach rodziny zastępczej,

• małżonka,• wstępnych (rodziców, dziadków), pozostających z ubezpie-

czonym we wspólnym gospodarstwie domowym.

Dziecko jest uznawane za członka rodziny do ukończenia przez nie 18 lat, a jeżeli kształci się dalej – do ukończenia 26 lat, jeżeli zaś posiada orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności lub inne traktowane na równi – bez ograniczenia wieku.

WARTO WIEDZIEĆ

9. Zdrowie

UWAGA

Prawo do świadczeń opieki zdrowotnej na koszt NFZ ma tak-że cudzoziemiec - członek rodziny osoby ubezpieczonej w NFZ, mieszkający w innym państwie członkowskim Europejskiego Obszaru Gospodarczego lub Szwajcarii. O tym, czy dana osoba może być uznana za członka rodziny, decyduje prawo państwa, w którym ona zamieszkuje.

Zgłoszenia do ubezpieczenia zdrowotnego osoby podlegającej obowiązkowi tego ubezpieczenia i członków jej rodziny dokonuje płatnik składki na ubezpieczenie zdrowotne, np. pracodawca, zleceniodawca, szkoła, uczelnia, ośrodek pomocy społecznej, ZUS – w wypadku emerytów lub rencistów, KRUS – w wypadku rolników. Samodzielnie musi to robić osoba prowadząca działalność gospodarczą itd.

Pracownik, emeryt lub rencista itd. powinien powiadomić płat-nika składki (np. pracodawcę, ZUS) o konieczności zgłoszenia członków rodziny do ubezpieczenia zdrowotnego, wypełnić od-powiedni formularz (ZUS ZCNA) i złożyć go u płatnika składki.

Za członków rodziny nie opłaca się dodatkowej składki.

Składka na ubezpieczenie zdrowotne wynosi obecnie 9% podstawy jej wymiaru, przy czym 7,75% składki jest pobierane z zaliczki na podatek dochodowy.

Prawo do świadczeń opieki zdrowotnej osób objętych obowiąz-kiem ubezpieczenia zdrowotnego oraz zgłoszonych przez nich członków rodziny ustaje po upływie 30 dni od dnia wygaśnię-cia obowiązku ubezpieczenia zdrowotnego czyli od momentu zakończenia opłacania składek. Pomimo wygaśnięcia obowiązku ubezpieczenia osoby te mają wraz z członkami rodziny prawo do świadczeń opieki zdrowotnej w okresie pobierania przez te oso-by zasiłku przyznanego na podstawie przepisów o ubezpieczeniu chorobowym lub wypadkowym. Osoby ubiegające się o przyzna-nie emerytury lub renty pomimo wygaśnięcia obowiązku ubez-pieczenia mają wraz z członkami rodziny prawo do świadczeń z ubezpieczenia zdrowotnego w okresie trwania postępowania w sprawie tych świadczeń. Prawo do świadczeń opieki zdrowot-nej dla osób, które ukończyły szkołę średnią lub wyższą, wygasa po upływie 4 miesięcy od zakończenia nauki lub skreślenia z listy uczniów bądź studentów.

Dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne

Osoby nieobjęte obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego, a nie-będące członkami rodzin osób ubezpieczonych, mogą ubezpie-

138

UWAGA


WARTO WIEDZIEĆ

UWAGA

UWAGA

139

czyć się w NFZ dobrowolnie. Warunkiem dobrowolnego ubezpie-czenia zdrowotnego jest udokumentowane posiadanie miejsca zamieszkania w Polsce oraz opłacanie składki na ubezpieczenie zdrowotne.

Może być wymagane wniesienie dodatkowej opłaty, jeżeli oso-ba ubiegająca się o objęcie ubezpieczeniem dobrowolnym miała przerwę w ubezpieczeniu zdrowotnym w Polsce lub do tej pory nie była w naszym kraju ubezpieczona.

Wysokość opłaty zależy od tego, jak długo trwała przerwa w ubez-pieczeniu zdrowotnym. Jeśli przerwa trwała:

od 3 miesięcy do roku – opłata wynosi 638,07 zł,• powyżej 1–2 lat – 1595,18 zł,• powyżej 2–5 lat – 3190,35 zł,• powyżej 5–10 lat – 4785,53 zł.•

Umowę dobrowolnego ubezpieczenia zawiera się w oddziale wo-jewódzkim NFZ właściwym dla miejsca zamieszkania w Polsce.

Świadczenia opieki zdrowotnej są udzielane na koszt NFZ po za-warciu umowy dobrowolnego ubezpieczenia, opłaceniu składki i wniesieniu wyżej wymienionej dodatkowej opłaty.

W celu zgłoszenia do ubezpieczenia należy wypełnić formularz ZUS ZZA. Podajemy w tym dokumencie następujący kod tytu-łu ubezpieczenia „24 10”, co oznacza osobę objętą dobrowolnym ubezpieczeniem zdrowotnym. Wraz ze swoim zgłoszeniem oso-ba ubezpieczona dobrowolnie powinna zgłosić do ubezpieczenia zdrowotnego uprawnionych członków rodziny na formularzu ZUS ZCNA.

Osoba zgłoszona do dobrowolnego ubezpieczenia zdrowotnego jest zobowiązana w terminie do 15. dnia następnego miesiąca do złożenia deklaracji rozliczeniowej ZUS DRA oraz opłacenia składki na ubezpieczenie zdrowotne. Deklaracja rozliczeniowa powinna być składana za każdy miesiąc kalendarzowy podlega-nia ubezpieczeniu zdrowotnemu, nawet gdy nic się nie zmieniło w stosunku do poprzedniego miesiąca. W wypadku rezygnacji z dobrowolnego ubezpieczenia zdrowotnego należy dokonać wy-rejestrowania z ubezpieczenia na formularzu ZUS ZWUA.

Wysokość miesięcznej składki na dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne stanowi 9% zadeklarowanej kwoty miesięcznego do-chodu.

9. Zdrowie

UWAGA

Wysokość dochodu nie może być jednak niższa od kwoty odpo-wiadającej przeciętnemu miesięcznemu wynagrodzeniu w sekto-rze przedsiębiorstw z poprzedniego kwartału, włącznie z wypła-tami z zysku. Wysokość tego wynagrodzenia jest ogłaszana przez Prezesa GUS w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”.

Przykładowo, we wrześniu 2008 r. przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw wyniosło 3171,65 zł, a składka na dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne – około 286 zł.

Osoba ubezpieczona dobrowolnie przestaje być objęta ubezpie-czeniem zdrowotnym z dniem rozwiązania umowy z NFZ lub po upływie miesiąca nieprzerwanej zaległości w opłacaniu składek.

Czy można wymienić sytuacje, w których przy-sługuje bezpłatna publiczna pomoc medyczna, nawet jeżeli nie posiada się ubezpieczenia zdro-wotnego?

Prawo do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środ-ków publicznych mają w Polsce także niektórzy świadczenio-biorcy nieubezpieczeni w NFZ.

Są to:

• obywatele polscy mający miejsce zamieszkania w Polsce, któ-rzy spełniają kryterium dochodowe przewidziane w ustawie o pomocy społecznej – na podstawie decyzji właściwego dla miejsca zamieszkania wójta, burmistrza lub prezydenta miasta,

• obywatele polscy mający miejsce zamieszkania w Polsce, którzy nie ukończyli 18. roku życia,• kobiety mające polskie obywatelstwo, które są w okresie ciąży, porodu i połogu.

Do bezpłatnych świadczeń zdrowotnych – bez względu na upraw-nienia z tytułu ubezpieczenia zdrowotnego – mają także prawo: osoby uzależnione od alkoholu, narkotyków i innych środków odurzających, osoby chore psychicznie, osoby chore na choroby zakaźne (tylko w zakresie leczenia tych uzależnień i chorób). Niniejsze świadczenia są finansowane z budżetu państwa.

Osobom nieposiadającym obywatelstwa polskiego i nieubezpie-czonym w NFZ świadczenia zdrowotne są udzielane na zasadach określonych w przepisach odrębnych i umowach międzynarodo-wych.

140

WARTO WIEDZIEĆ


UWAGA

UWAGA

141

Dodatkowe informacje można uzyskać na stronie internetowej Narodowego Funduszu Zdrowia – www.nfz.gov.pl lub Zakładu Ubezpieczeń Społecznych – www.zus.pl oraz w każdej jednostce terenowej ZUS.

Podstawa prawna:

1. Rozporządzenie Rady 1408/71/EWG z dnia 14 czerwca 1971 roku w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzą-cych działalność na własny rachunek i do członków ich ro-dzin przemieszczających się we Wspólnocie (Dz. Urz. UE L 1971.149.2 z późn. zm.).

2. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 210, poz. 2135 z późn. zm.).

3. Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2004 r. Nr 64, poz. 593 z późn. zm.).

Europejska Karta Ubezpieczenia Zdrowotnego

Do jakich świadczeń opieki zdrowotnej mam dostęp, będąc posiadaczem Europejskiej Karty Ubezpieczenia Zdrowotnego?

Posiadacz Europejskiej Karty Ubezpieczenia Zdrowotnego (EKUZ) ma prawo do niezbędnych świadczeń opieki zdrowotnej w każdym państwie członkowskim EOG oraz Szwajcarii.

Europejska Karta Ubezpieczenia Zdrowotnego (EKUZ, ang. EHIC) jest wydawana każdej osobie mającej prawo do świadczeń opieki zdrowotnej w państwie członkowskim EOG i Szwajcarii, udającej się na terytorium innego z tych państw.

Kartę wystawiają właściwe instytucje ubezpieczeniowe w pań-stwie, którego ustawodawstwu dana osoba wraz z członkami rodziny aktualnie podlega (np. kasy chorych w Niemczech, Cze-chach, Austrii; NHS w Wielkiej Brytanii, NFZ w Polsce).

Nie stosuje się wspólnych Kart, np. dla pracownika i członków jego rodziny. Każda osoba uprawniona do świadczeń zdrowot-nych otrzymuje oddzielną Kartę.

Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ) nie wydaje Europejskich Kart Ubezpieczenia Zdrowotnego osobom nieubezpieczonym

9.2.

WIĘCEJ INFORMACJI

9. Zdrowie

UWAGA

w Polsce. Wyjątek od tej zasady stanowią emeryci i renciści wraz z członkami swoich rodzin mieszkający w Polsce, a ubezpieczeni w innym państwie objętym EKUZ. Jeżeli osoba wykonuje działalność zawodową w innym państwie członkowskim EOG lub Szwajcarii, a zamieszkuje na stałe wraz z członkami rodziny w Polsce, to instytucja właściwa w państwie zatrudnienia lub prowadzenia działalności gospodarczej wystawia dla całej rodziny formularz E 106, który uprawnia do korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej w Polsce w pełnym zakresie.

Na terytorium Polski NFZ wystawia również formularze E 121 (w wypadku emerytów, rencistów i członków ich rodzin) alboE 109 (w wypadku członków rodziny pracownika). Uprawniają one ich posiadaczy do pełnego zakresu świadczeń opieki zdrowotnej, jakby byli ubezpieczeni w Polsce.

Formularze E 106, E 109 i E 121 należy zarejestrować w oddziale wojewódzkim NFZ właściwym dla miejsca zamieszkania ich posiadaczy w Polsce. Okres ważności tych formularzy określa wystawiająca je instytucja ubezpieczeniowa.

Okres ważności EKUZ indywidualnie określa każde państwo członkowskie. Może on wynosić od kilku miesięcy do kilku lat. W okresie ważności EKUZ jej posiadacz ma prawo do nie-zbędnych ze wskazań medycznych świadczeń opieki zdrowot-nej w każdym innym państwie członkowskim EOG lub Szwaj- carii.

Zakres świadczeń zdrowotnych w każdym wypadku określa lekarz przyjmujący pacjenta. Oznacza to, że niektóre świad-czenia mogą być udzielone dopiero po powrocie do państwa zamieszkania. Ponadto w niektórych wypadkach na określone świadczenia pacjent musi się wcześniej umówić z zagranicz-nym świadczeniodawcą.

Rzeczowe świadczenia zdrowotne przysługują zgodnie z usta-wodawstwem kraju, w którym dana osoba aktualnie przebywa i w którym to świadczenie jest jej udzielane. Wynika to z zasady równego traktowania, jak również z ogólnej reguły, że w prakty-ce zarówno lekarze, jak i odpowiednie instytucje zawsze stosują przepisy własnego kraju, nawet gdy dana osoba jest ubezpieczona w innym państwie.

142

WARTO WIEDZIEĆ


UWAGA

143

Tej samej zasadzie podlegają kwestie odpłatności za usługi i świad-czenia zdrowotne na terytorium krajów objętych EKUZ. Sprawy te regulują ustawodawstwa poszczególnych państw. Oznacza to, że jeżeli na podstawie ustawodawstwa danego państwa świad-czenie zdrowotne przysługuje pacjentom bezpłatnie, to również obywatel innego państwa posiadający EKUZ będzie miał prawo do bezpłatnych świadczeń.

Jeśli przepisy danego państwa przewidują odpłatność za dane świadczenia zdrowotne (na zasadzie współpłacenia lub pełnej odpłatności), to wówczas również obywatel innego państwa po-siadający EKUZ będzie musiał pokryć koszty danego świadcze-nia. W Polsce udzielanie świadczeń zdrowotnych przez placówki posiadające umowę z NFZ jest bezpłatne.

Instytucje ubezpieczeniowe państw objętych EKUZ rozliczają między sobą tylko te koszty opieki zdrowotnej, które w danym państwie ponoszą instytucje ubezpieczenia zdrowotnego.

Temat świadczenia pomocy medycznej w sytuacjach nagłych zarówno osobom posiadającym EKUZ, jak i jej nieposiadającym dokładniej jest opisany w pkt 9.3 „Nagłe wypadki a zagraniczne ubezpieczenia zdrowotne”.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 210, poz. 2135).

2. Rozporządzenie z dnia 18 lipca 2008 r. w sprawie sposobu i trybu finansowania z budżetu państwa świadczeń opieki zdrowotnej (Dz. U. z 2008 r. Nr 137, poz. 858).

3. Rozporządzenie z dnia 18 kwietnia 2005 r. w sprawie regulaminu negocjacji dotyczących projektu ogólnych warunków umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej (Dz. U. z 2005 r. Nr 68, poz. 608).

9. Zdrowie

UWAGA

Nagłe wypadki a zagraniczne ubezpieczenia zdrowotne

Które placówki ochrony zdrowia w Polsce w razie nagłego wypadku honorują zagraniczne ubezpie-czenia?

Posiadacz Europejskiej Karty Ubezpieczenia Zdrowotnego (EKUZ) w sytuacji nagłego zachorowania, wypadku, zagrożenia życia lub zdrowia może zwrócić się w Polsce o pomoc do każdej placówki opieki medycznej, która posiada umowę o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej z Narodowym Funduszem Zdro-wia.

Skorzystanie z usług medycznych w placówce opieki medycznej, która nie jest związana umową z NFZ, oznacza konieczność ponie-sienia pełnych kosztów leczenia. Wyjątek stanowią świadczenia udzielane w stanie nagłym, gdy nie ma możliwości dotarcia do placówki, która posiada umowę z Funduszem. Wówczas Fundusz finansuje koszty niezbędnych świadczeń zdrowotnych, udzielo-nych w stanie nagłego zagrożenia zdrowia lub życia, a następnie obciąża nimi właściwą instytucję zagraniczną.

Niezbędne świadczenia w stanach nagłych udzielane są także oso-bom, które nie posiadają EKUZ, ale zwykle w takich sytuacjach należy ponieść całość kosztów leczenia, a następnie ubiegać się o ich zwrot we właściwej zagranicznej instytucji ubezpieczenio-wej. Istnieje również możliwość, aby właściwa instytucja ubez-pieczeniowa w państwie pobytu zwróciła się do odpowiedniej in-stytucji w tym państwie członkowskim, w którym dana osoba jest ubezpieczona, o wystawienie Certyfikatu Tymczasowo Zastępu-jącego EKUZ lub właściwej EKUZ. Po otrzymaniu jednego z tych dokumentów pacjent nie musi ponosić kosztów leczenia.

Informacje o placówkach opieki medycznej, które podpisały umowę z Narodowym Funduszem Zdrowia o udzielaniu świad-czeń opieki medycznej, można uzyskać w wojewódzkich oddzia-łach NFZ. Ich adresy i numery telefonów są dostępne na stronie internetowej Funduszu – www.nfz.gov.pl.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 210, poz. 2135).

144

WARTO WIEDZIEĆ


9.3.

145


Usługi medyczne dla małżonka/partnera cu-dzoziemca w Polsce

Jaki zakres opieki medycznej przysługuje mojemu partnerowi, który nie ma polskiego obywatelstwa?

Cudzoziemiec, który jest małżonkiem lub partnerem obywatela polskiego, ma prawo do pełnego zakresu świadczeń zdrowotnych w Polsce, jeżeli jest posiadaczem Europejskiej Karty Ubezpieczenia Zdrowotnego, został zgłoszony do ubezpieczenia zdrowotnego w NFZ przez swojego polskiego małżonka lub wykupi komercyjną polisę ubezpieczeniową.

Więcej informacji na temat Europejskiej Karty Ubezpieczenia Zdrowotnego można znaleźć w pkt 9.2. „Europejska Karta Ubez-pieczenia Zdrowotnego” oraz w pkt 9.3. „Nagłe wypadki a zagra-niczne ubezpieczenie zdrowotne”.

Jeżeli cudzoziemiec jest obywatelem państwa nieobjętego dzia-łaniem EKUZ, z którym Polska ma zawartą umowę lub porozu-mienie dwustronne o współpracy w dziedzinie ochrony zdrowia albo o zabezpieczeniu społecznym, to może korzystać ze świad-czeń opieki zdrowotnej na zasadach określonych w tej umowie lub porozumieniu.

Obecnie Polska jest związana następującymi umowami/porozu-mieniami dwustronnymi, dotyczącymi współpracy w zakresie ochrony zdrowia:

• Umową o ubezpieczeniu społecznym między Rządem PRL a Rządem Federacyjnej Ludowej Republiki Jugosławii (obec-nie realizowaną przez Polskę oraz Bośnię i Hercegowinę, Serbię, Czarnogórę, Chorwację),

• Protokołem o współpracy między MZiOS RP a Minister-stwem Zdrowia i Przemysłu Medycznego Federacji Rosyj-skiej w dziedzinie ochrony zdrowia i nauk medycznych,

WARTO WIEDZIEĆ

9. Zdrowie

9.4.

• Porozumieniem między Ministerstwem Zdrowia i Opieki Społecznej RP i Ministerstwem Zdrowia Republiki Albanii o współpracy w dziedzinie ochrony zdrowia i nauk medycznych.

Jeżeli małżonek lub partner nie posiada Karty oraz nie został zgłoszony do ubezpieczenia przez współmałżonka w przypadku korzystania z opieki zdrowotnej w Polsce będzie zobowiązany do poniesienia pełnych kosztów leczenia. Osoby takie mogą – przed udaniem się do Polski – wykupić komercyjną polisę ubezpiecze-niową. Zakres świadczeń zdrowotnych oraz okres ich udzielania określa wtedy umowa ubezpieczenia zawarta z prywatnym ubez-pieczycielem.

Taką prywatną polisę mogą także wykupić posiadacze EKUZ. Kar-ta nie uprawnia bowiem do świadczeń zdrowotnych, które nie przysługują w Polsce osobom ubezpieczonym w NFZ (np. opera-cji plastycznych, odpłatnych świadczeń dentystycznych, dopłat do leczenia uzdrowiskowego, świadczeń udzielanych przez pry-watne szpitale lub prywatne praktyki lekarzy specjalistów itd.). Na podstawie EKUZ nie można również skorzystać z usług trans-portu sanitarnego w celu przewiezienia pacjenta do państwa jego zamieszkania po zakończeniu leczenia lub na życzenie pacjenta w jego trakcie. Koszty transportu ponosi w takim wypadku osoba zainteresowana lub prywatny ubezpieczyciel.

Od dnia wejścia Polski do strefy Schengen obywatele państw objętych obowiązkiem wizowym, przy przekraczaniu granic ze-wnętrznych UE (w tym granic Polski), muszą posiadać ubezpie-czenie zdrowotne, aby otrzymać wizę. Ubezpieczenie to musi opiewać na sumę gwarancyjną nie mniejszą niż 30 tys. euro i obejmować wszystkie państwa strefy. Zatem małżonek lub part-ner osoby będącej obywatelem polskim, który zamieszkuje i jest ubezpieczony w państwie trzecim, a w Polsce przebywa na pod-stawie wizy wjazdowej typu Schengen, powinien posiadać wła-sne ubezpieczenie zdrowotne.

Określenie zakresu odpowiedzialności ubezpieczyciela (zakresu świadczeń opieki zdrowotnej) powinno znaleźć się w umowie ubezpieczenia, zawieranej pomiędzy ubezpieczycielem a osobą udającą się poza granice państwa zamieszkania. Umowa ta po-winna obejmować możliwie najszerszy zakres świadczeń, biorąc pod uwagę czas pobytu osoby ubezpieczanej za granicą oraz indy-widualne ryzyko zdrowotne.

146

UWAGA


UWAGA

Podstawa prawna:

1. Rozporządzenie Rady (WE) nr 539/2001 z dnia 15 marca 2001 r. wymieniające państwa trzecie, których obywatele muszą posiadać wizy podczas przekraczania granic zewnętrznych (UE) oraz te, których obywatele są zwolnieni z tego wymogu (Dz. Urz. UE L 2001.81.1 z późn. zm.).

147

9. Zdrowie

10. Świadczenia społeczne

10.1.

ŚWIADCZENIA SPOŁECZNEWracając do Polski po okresie pracy za granicą musimy zadbać o załatwienie przed wyjazdem wszelkich formalności związa- nych ze świadczeniami społecznymi. Jest to bardzo ważne, ponieważ zależy od tego prawo do uzyskania świadczeń społecznych w przyszłości, a więc emerytury, renty czy świad- czenia rodzinnego nie tylko w kraju, w którym pracujemy teraz, ale równieżw Polsce.

W zdecydowanie uprzywilejowanej sytuacji są Polacy, którzy wra-cają do Polski po okresie pracy w państwach członkowskich EOG oraz Szwajcarii, a także w państwach z którymi Polska zawarła umowy o ubezpieczeniu społecznym. W przypadku tych krajów możemy liczyć na wiele korzyści takich jak: zaliczenie okresów pracy za granicą do podstawy wymiaru przyszłej emerytury lub renty, transferu do aktualnego miejsca naszego zamieszkania świadczeń rodzinnych, świadczeń wypadkowych, czy zasiłków dla bezrobotnych. Przed powrotem do kraju musimy zatem za-troszczyć się o zebranie we właściwych instytucjach odpowied-niej dokumentacji.


• W jaki sposób naliczane są emerytury i renty w przypadku kiedy pracowaliśmy w kilku krajach?

• Jak wygląda kwestia transferowania świadczeń społecznych np. zasiłków dla bezrobotnych czy rent rodzinnych pomię-dzy różnymi państwami członkowskimi EOG i Szwajcarii?

• W jaki sposób są regulowane kwestie ubezpieczeniowe w przypadku zatrudnienia w kilku państwach członkow-skich?

• Jak wygląda naliczanie świadczeń z ubezpieczeń społecz-nych w jednym państwie, jeżeli uzyskujemy dochody z pracy w innym?

Działalność zarobkowa w kilku krajach a ubezpieczenia społeczne

Jak przedstawia się kwestia ubezpieczenia społecznego w razie prowadzenia działalności gospodarczej w kilku krajach?

Zdarza się, że ktoś pracuje lub prowadzi działalność gospodar-czą w kilku państwach jednocześnie. W takim wypadku sposób

10.

150


151

opłacania składek na ubezpieczenie społeczne zależy od tego, w jakich krajach jest prowadzona aktywność zarobkowa.

a) W wypadku krajów należących do EOG oraz Szwajcarii kwe-stię ubezpieczenia społecznego regulują przepisy unijne.

Są trzy sytuacje, w jakich może się znaleźć osoba zatrudniona na terytorium dwóch (lub więcej) państw członkowskich:

• gdy wykonuje pracę na rzecz jednego pracodawcy, ale w kil-ku państwach równocześnie – wtedy stosuje się przepisy państwa, w którym ma ona miejsce zamieszkania (jeżeli ja-kakolwiek część działalności jest wykonywana na terytorium tego państwa),

• gdy wykonuje pracę na rzecz kilku pracodawców z różnych państw członkowskich – wtedy również decydujące znacze-nie ma miejsce zamieszkania,

• gdy wykonuje pracę w kilku państwach jednocześnie, ale nie w państwie miejsca zamieszkania – wtedy zastosowanie mają przepisy państwa, w którym znajduje się siedziba pracodawcy.

Osobę mieszkającą w Polsce obowiązują polskie przepisy z za-kresu zabezpieczenia społecznego, a zagraniczny pracodawca jest zobowiązany do opłacania składek na ubezpieczenie spo-łeczne do polskiego systemu. Gdy pracodawca nie ma siedziby w Polsce, może uzgodnić z polskim pracownikiem, że jego zo-bowiązania w zakresie opłacania składek będzie wypełniał za niego pracownik.

Prowadząc działalność na własny rachunek na terytorium dwóch (lub więcej) państw członkowskich EOG lub Szwajcarii, podlega-my ustawodawstwu państwa, na którego terytorium zamieszkuje-my (jeżeli wykonujemy jakąkolwiek część swojej działalności na terytorium tego państwa).

Jeżeli nie prowadzimy działalności na terytorium państwa człon-kowskiego EOG lub Szwajcarii, które zamieszkujemy, to podlega-my ustawodawstwu państwa członkowskiego, na którego teryto-rium prowadzimy swoją główną działalność.

Kryteria, służące do określania głównej działalności, to przede wszystkim:

• miejsce, gdzie znajduje się stałe miejsce działalności lub jest prowadzona stała działalność,

• w razie braku takiego miejsca – zwyczajowy charakter lub okres wykonywania działalności, liczba wykonywanych świadczeń i wynikający z nich dochód.


WARTOWIEDZIEĆ

UWAGA

Zasady te stosuje się zarówno, gdy mamy zarejestrowaną działal-ność tylko w jednym państwie, ale prowadzimy ją na terytorium kilku państw, jak i wówczas, gdy działalność została zarejestro-wana w różnych państwach.

Jeżeli zarejestrowaliśmy działalność gospodarczą w kilku państwach i obowiązują nas polskie przepisy z zakresu zabezpieczenia społecznego, to uzyskujemy przychody z kilku rodzajów działalności i musimy opłacać składki na ubezpieczenie społeczne od każdego rodzaju działalności.

Jeśli działalność jest prowadzona w formie spółek i uzyskujemy przychody z więcej niż jednej spółki w ramach tego samego ro-dzaju działalności, to musimy płacić składki odrębnie od każdej prowadzonej spółki.

W celu stwierdzenia, jaką działalność za granicą prowadzi dana osoba, jednostka terenowa ZUS wystawia formularz E 101. Opiera się przy tym na oświadczeniu osoby, która występuje o wydanie formularza.

b) W wypadku wykonywania pracy lub działalności gospodarczej na terenie dwóch państw, z którymi Polska zawarła umowę bilateralną (dwustronną) o ubezpieczeniu społecznym, obowiązują postanowienia umowy. Obecnie Polska ma w tym zakresie zawartą jedynie umowę z Macedonią (weszła w życie 1 lipca 2007 r.), która stanowi, że przedsiębiorcę dotyczą przepisy wynikające z jego miejsca zamieszkania.

c) W wypadku państw trzecich, z którymi Polska nie jest związana umowami międzynarodowymi, ubezpieczeniom społecznym podlega się z tytułu pracy lub działalności wy-konywanej w Polsce na zasadach ogólnych.

Podstawa prawna:

1. Rozporządzenie Rady 1408/71/EWG z 14 czerwca 1971 roku o stosowaniu systemów zabezpieczenia społecznego do pra-cowników, osób pracujących na własny rachunek oraz do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie (Dz. Urz. UE L 1971.149.2 z późn. zm.).

2. Rozporządzenie Rady 574/72/EWG z dnia 21 marca 1972 roku w sprawie wykonywania rozporządzenia 1408/71/EWG w sprawie stosowania systemów zabez-pieczenia społecznego w stosunku do pracowników na-jemnych, osób prowadzących działalność na własny ra-chunek oraz do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie (Dz. Urz. UE L 1972.74.1 z późn. zm.).

3. Umowa z dnia 6 kwietnia 2006 roku między Rzeczpospolitą

152


UWAGA

153

Polską a Republiką Macedonii o zabezpieczeniu społecznym (Dz. U. z 2007 r. Nr 229, poz. 1686).

4. Ustawa z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubez-pieczeń społecznych (Dz. U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 z późn. zm.).

5. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 210, poz. 2135 z późn. zm.).

Transfer świadczeń społecznych z zagranicy

Na czym polega koordynacja systemów zabezpie-czenia społecznego na terenie Europejskiego Ob-szaru Gospodarczego i Szwajcarii?

Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego oznacza, iż osoby podejmujące pracę w państwach członkowskich unikają negatywnych następstw podlegania systemom zabezpieczenia społecznego różnych państw.

Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego w państwach członkowskich EOG i Szwajcarii obejmuje wszystkie świadczenia społeczne. Zapewnia równe traktowanie każdego obywatela tych państw i daje mu prawo do opieki lekarskiej.

Są to świadczenia pieniężne z tytułu:

• inwalidztwa/niezdolności do pracy (renty), • starości (emerytury), • śmierci żywiciela rodziny (renty rodzinne dla pozostających

przy życiu członków rodziny po śmierci żywiciela), • wypadków przy pracy i chorób zawodowych (renty), • śmierci (zasiłki pogrzebowe).

Transfer wymienionych świadczeń jest regulowany przez:

• przepisy wspólnotowe dotyczące koordynacji systemów za-bezpieczenia społecznego – w wypadku państw członkow-skich EOG i Szwajcarii,

• międzynarodowe umowy o zabezpieczeniu społecznym łą-czące dane państwo z Polską,

• wewnętrzne ustawodawstwo danego państwa, które nie ogra-nicza wypłaty świadczeń nabytych na jego mocy do swojego terytorium.

10.2.


UWAGA

WIĘCEJ INFORMACJI

Transferowi nie podlegają tzw. specjalne świadczenia pieniężne nieskładkowe, wpisane w załączniku do odpowiedniego rozpo-rządzenia wspólnotowego na wniosek państw. Przykładowo:

• emerytura socjalna wynikająca z art. 89 Kodeksu zabezpie-czenia społecznego (Bułgaria),

• zasiłek dla osób dorosłych niepełnosprawnych wynikający z ustawy o świadczeniach socjalnych dla osób niepełno-sprawnych (Estonia),

• świadczenia pieniężne z tytułu pomocy osobom starszym i inwalidom niezdolnym do pracy wynikające z dekretu kró-lewskiego oraz nieskładkowe renty inwalidzkie i emerytury określone w ustawie powszechnej w sprawie zabezpieczenia społecznego (Hiszpania),

• renty nieskładkowe dla wdów i wdowców wynikające z ustawy o pomocy społecznej (Irlandia),

• zasiłki na utrzymanie w wypadku niepełnosprawności wy-nikające z ustawy z 1991 r. o zasiłku na utrzymanie w wy-padku niepełnosprawności (Wielka Brytania).

Nie mogą być też transferowane świadczenia pomocy społecznej oraz świadczenia dla ofiar wojny lub jej skutków.

W jaki sposób jest uregulowane transferowanie zagranicznych emerytur i rent do Polski z krajów Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Szwaj-carii?

Uzyskana w państwie członkowskim Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) i Szwajcarii emerytura lub renta będzie transferowana do naszego nowego miejsca zamieszkania w in-nym państwie członkowskim.

Zagraniczne instytucje ubezpieczeniowe państw członkowskich EOG i Szwajcarii przekazują emerytury i renty przysługujące z tych instytucji osobom zamieszkałym w Polsce bezpośrednio na ra-chunki bankowe lub w formie czeków bankierskich albo drogą pocztową w formie międzynarodowych przekazów pocztowych.

Szczegółowe informacje dotyczące formy wypłaty emerytur i rent przez zagraniczne instytucje ubezpieczeniowe państw członkowskich, w tym informacje dotyczące ewentualnego po-noszenia kosztów związanych z transferem świadczeń, możemy uzyskać w zagranicznych instytucjach ubezpieczeniowych, wy-płacających te świadczenia.

154


WARTO WIEDZIEĆ

UWAGA

155

Jeżeli chcemy, aby nasze świadczenia emerytalne lub rentowe, do których jesteśmy uprawnieni w innym państwie członkowskim EOG lub Szwajcarii, były transferowane do Polski, powinniśmy złożyć wniosek o transfer we właściwej instytucji zagranicznej lub w ZUS. Zakład Ubezpieczeń Społecznych przekaże nasz wniosek o transfer do właściwej instytucji zagranicznej.

W jaki sposób jest uregulowane transferowanie zagranicznych świadczeń rodzinnych do Polski z krajów Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Szwajcarii?

W państwach członkowskich EOG i w Szwajcarii świadczenia rodzinne mogą być transferowane do kraju, w którym mieszkają uprawnieni do nich członkowie rodziny.

Zgodnie z prawem wspólnotowym świadczenia rodzinne to wszelkie świadczenia rzeczowe lub pieniężne, wyrównujące koszty utrzymania rodziny, przewidziane w ustawodawstwie danego państwa członkowskiego.

Jeżeli jeden z rodziców pracuje za granicą i opłaca tam składki na ubezpieczenie społeczne, a drugi wraz z dziećmi mieszka w Pol-sce i jest nieaktywny zawodowo, to właściwe do wypłaty świad-czeń rodzinnych jest państwo zatrudnienia.

W wypadku zaś, gdy obydwoje rodzice są aktywni zawodowo w dwóch różnych państwach członkowskich EOG lub Szwajcarii, to właściwe do wypłaty świadczeń rodzinnych będzie państwo, w którym mieszkają członkowie rodziny (dzieci).

W celu ustalenia właściwego ustawodawstwa oraz określenia uprawnienia do świadczeń rodzinnych drugiego z rodziców in-stytucja państwa zatrudnienia wysyła formularze z serii E 400 do polskiej instytucji właściwej, czyli Regionalnego Ośrodka Polity-ki Społecznej (ROPS).Po sprawdzeniu sytuacji dotyczącej wykonywania działalności zawodowej przez drugiego z rodziców, potwierdzeniu liczby i wieku członków rodziny oraz ewentualnego uprawnienia do świadczeń rodzinnych w Polsce, ROPS odsyła uzupełnione formularze do instytucji właściwej państwa zatrudnienia. Po uzyskaniu pełnych informacji zostaje wydana decyzja o ewentualnym przyznaniu świadczeń rodzinnych za granicą na członków rodziny (dzieci) zamieszkujących w innym państwie.


WARTO WIEDZIEĆ

UWAGA

UWAGA

Każde państwo ustala zasady przyznawania i wysokość świad-czeń rodzinnych na podstawie swoich wewnętrznych przepisów. W celu zweryfikowania uprawnienia do świadczeń rodzinnych instytucja właściwa w danym państwie żąda dokumentów po-twierdzających m.in. zatrudnienie na terytorium tego państwa, odprowadzanie składek na ubezpieczenie społeczne, podatków.

Jeżeli świadczenia rodzinne w państwie właściwym do wypłaty świadczeń rodzinnych są niższe niż świadczenia przewidziane w drugim państwie, to wówczas instytucja tego drugiego państwa jest zobowiązana do wypłaty różnicy między wysokościami tych świadczeń.

Warunkiem uzyskania świadczeń rodzinnych za granicą jest zło-żenie wniosku we właściwej instytucji w danym państwie. Ich lista jest dostępna na stronie internetowej Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej – www.mpips.gov.pl.

Przepisy wspólnotowe w zakresie przyznania świadczeń rodzin-nych dotyczą każdego, kto:

• jest zatrudniony u pracodawcy zagranicznego lub pracuje za granicą na własny rachunek,

• studiuje w innym państwie członkowskim,• pracował w innym państwie i z tego tytułu otrzymuje z tego

państwa emeryturę lub rentę, natomiast mieszka z rodziną w Polsce,

• otrzymuje polską emeryturę lub rentę, ale wyprowadził się za granicę,

• otrzymuje polski lub zagraniczny zasiłek dla bezrobotnych, mieszka w Polsce lub za granicą,

• jest sierotą po pracowniku najemnym, osobie pracującej na własny rachunek, emerycie lub renciście, mieszka w Polsce lub za granicą.

Świadczenia rodzinne z krajów trzecich nie są transferowane do Polski.

Czy i w jaki sposób można ubiegać się o zasiłek lub rentę dla migranta powrotnego (lub jego dzie-ci), który po wypadku przy pracy za granicą utra-cił zdolność do pracy?

Renty wypadkowe przyznawane są przez instytucję tego pań-stwa, którego ustawodawstwu podlegamy w chwili wypadku lub w czasie wykonywania pracy, w której wyniku powstała choro-ba zawodowa.

156


WARTO WIEDZIEĆ

157

W krajach członkowskich EOG i Szwajcarii oraz w krajach umow-nych (tj. takich, z którymi Polska ma podpisaną umowę o ubez-pieczeniu społecznym) świadczenia z tytułu wypadków przy pracy lub chorób zawodowych są przyznawane i wypłacane przez właściwe instytucje tych państw. Zasady nabywania uprawnień i wypłaty takich świadczeń regulują wewnętrzne ustawodawstwa państw, którym podlegamy w chwili wypadku przy pracy lub w czasie wykonywania pracy, w której wyniku powstała choroba zawodowa.

Jeżeli Polak uległ wypadkowi przy pracy w czasie zatrudnienia np. w Wielkiej Brytanii, z tytułu którego podlegał ubezpiecze-niom społecznym w systemie tego państwa, instytucją właściwą do rozpatrzenia uprawnień do renty z tytułu tego wypadku jest brytyjska instytucja ubezpieczeniowa, nawet jeżeli pracownik ten mieszka w Polsce. Osoba taka może również ubiegać się w ZUS o polską rentę z tytułu niezdolności do pracy z ogólnego stanu zdrowia, jeżeli przed zatrudnieniem w Wielkiej Brytanii podlegała ubezpieczeniom społecznym w Polsce z tytułu zatrud-nienia lub prowadzenia pozarolniczej działalności na własny ra-chunek i spełnia warunki wymagane do tej renty. Jeśli będzie to konieczne, przy rozpatrywaniu wniosku o rentę w Polsce zosta-ną uwzględnione także okresy ubezpieczenia przebyte w Wiel-kiej Brytanii.

Jeżeli mieszkamy w Polsce, wniosek o zagraniczną rentę z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej z państwa człon-kowskiego lub państwa umownego możemy złożyć bezpośrednio we właściwej zagranicznej instytucji ubezpieczeniowej lub za po-średnictwem ZUS-u, który:

• przekaże nasz wniosek do właściwej zagranicznej instytucji państwa członkowskiego lub umownego,

• skompletuje taki wniosek,• a także na zlecenie właściwej zagranicznej instytucji państwa

członkowskiego lub umownego przeprowadzi badania lekar-skie i sporządzi opinię lekarską.

Opinia ta zostanie przekazana za granicę w celu wykorzystania do oceny stanu zdrowia związanego z wypadkiem przy pracy lub z chorobą zawodową.

W przypadku osób, które uległy wypadkowi przy pracy lub zapa-dły na chorobę zawodową w czasie pracy w państwie, z którym Polska nie ma podpisanej umowy o ubezpieczeniu społecznym, uprawnienia do renty są rozpatrywane zgodnie z ustawodaw-stwem tego państwa. Jeśli mieszkamy w Polsce, to wniosek o te


PRZYKŁAD

UWAGA

UWAGA

świadczenia powinniśmy złożyć bezpośrednio do właściwej in-stytucji ubezpieczeniowej tego państwa.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie ma podstaw prawnych do pośredniczenia lub pomocy w uzyskaniu rent z państw, z którymi Polska nie ma podpisanych odpowiednich umów.

W jaki sposób jest uregulowane transferowanie zasiłków dla bezrobotnych do Polski z krajów Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Szwaj-carii?

Osoba bezrobotna, która ma prawo do świadczeń z tytułu bez-robocia w państwie swojego ostatniego zatrudnienia i udaje się do innego kraju EOG lub Szwajcarii w celu poszukiwania pracy, ma prawo do transferu zasiłku dla bezrobotnych. Należy w tym celu uzyskać odpowiedni formularz (E303).

Transfer zasiłku dla bezrobotnych oznacza, że po przyjeździe do innego kraju będziemy mogli pobierać ten zasiłek przez okres maksymalnie 3 miesięcy. Należy pamiętać, że prawo do transfe-rowania zasiłku dla bezrobotnych może być realizowane jedynie wówczas, kiedy migrujemy w celu poszukiwania pracy i podjęcia zatrudnienia. Nie ma natomiast możliwości transferu, gdy wy-jeżdżamy w celu podjęcia studiów lub rozpoczęcia działalności gospodarczej.

Jeśli chcemy pobierać „zagraniczny” zasiłek dla bezrobotnych w Polsce, musimy zgłosić we właściwej instytucji kraju, w którym go otrzymujemy zamiar wyjazdu do Polski w celu poszukiwania pracy. Najczęściej będzie to ta sama instytucja, która decyduje o przyznaniu zasiłku i go wypłaca.

Należy też złożyć wniosek o wydanie formularza E 303, który jest zaświadczeniem dotyczącym zachowania prawa do świadczeń dla bezrobotnych.

Wniosek o wystawienie formularza E 303 należy złożyć przed wyjazdem z państwa ostatniego zatrudnienia, o tyle wcześnie, aby otrzymać go przed opuszczeniem kraju i przyjechać do Polski z już wystawionym formularzem.

Po przyjeździe do kraju mamy obowiązek zarejestrowania się w powiatowym urzędzie pracy, właściwym ze względu na miej-

158


UWAGA

159

sce naszego zamieszkania, jako osoba poszukująca pracy i podpo-rządkować się wymogom stawianym przez ten urząd.

Aby transferowany zasiłek mógł być wypłacony od dnia wyjaz-du z państwa ostatniego zatrudnienia, musimy zarejestrować się w powiatowym urzędzie pracy w Polsce w ciągu 7 dni. Następnie trzeba udać się do wojewódzkiego urzędu pracy i złożyć tam for-mularz E 303.

W jaki sposób jest uregulowana wypłata zagra-nicznych emerytur i rent z państw nieobjętych wzajemnymi umowami o ubezpieczeniu społecz-nym osobom zamieszkałym w Polsce?

Zasady wypłaty do Polski emerytur i rent z państw, z którymi Polska nie ma podpisanych umów o ubezpieczeniu społecznym, regulują wyłącznie wewnętrzne przepisy tych państw.

Prawo w niektórych państwach nie przewiduje możliwości trans-feru emerytur i rent za granicę. Mogą w nich obowiązywać przepi-sy, zgodnie z którymi emerytury i renty są wypłacane na rachunki bankowe wyłącznie w tych państwach albo też wypłata świad-czenia zostaje zawieszona w związku z wyjazdem uprawnionej osoby za granicę.

Jeśli pobieramy zagraniczne świadczenia emerytalno-rentowe, a zamierzamy przesiedlić się do Polski, to przed wyjazdem powinniśmy uzyskać informację w instytucji wypłacającej świad-czenia, czy i na jakich warunkach jest możliwy transfer świad-czeń do Polski.

Podstawa prawna:

1. Rozporządzenie Rady (EWG) nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 roku w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzą-cych działalność na własny rachunek i do członków ich ro-dzin przemieszczających się we Wspólnocie (Dz. Urz. WE L 149, s. 2 i nast., z późn. zm.).


UWAGA

Praca za granicą a świadczenia społeczne w Polsce

Składanie wniosku o emeryturę/rentę

Gdzie osoba pracująca za granicą powinna zło-żyć wniosek o emeryturę/rentę?

Osoba, która była ubezpieczona w więcej niż jednym państwie członkowskim, wniosek o emeryturę lub rentę składa w instytu-cji ubezpieczeniowej tylko jednego państwa członkowskiego.

Osoba, która może udokumentować w więcej niż jednym pań-stwie członkowskim EOG lub w dwóch państwach objętych umo-wami o ubezpieczeniu społecznym, wniosek o emeryturę lub ren-tę składa w instytucji ubezpieczeniowej jednego z tych państw. Nie ma więc konieczności składania wniosku odrębnie w każdym państwie, w którym zostały przebyte okresy ubezpieczenia.

Złożenie wniosku uruchamia automatycznie równoczesne rozpa-trywanie naszych uprawnień do emerytury i renty we wszystkich państwach członkowskich lub w obydwu państwach umownych, w których podlegaliśmy ubezpieczeniom. Data złożenia wniosku jest wiążąca dla instytucji wszystkich zainteresowanych państw członkowskich i umownych.

Jeżeli mieszkamy w Polsce i byliśmy ubezpieczeni w Polsce oraz w innych państwach członkowskich EOG i Szwajcarii lub umow-nych, to wniosek o emeryturę lub rentę składamy do polskiej instytucji ubezpieczeń społecznych (np. do ZUS-u).

Do tego wniosku powinniśmy dołączyć:

• dokumenty potwierdzające okresy ubezpieczenia w Polsce,• dokumenty potwierdzające okresy ubezpieczenia lub za-

mieszkania za granicą w państwach członkowskich lub umownych,

• wszelkie inne dowody uzasadniające ubieganie się o określo-ne świadczenia.

Do wniosku o rentę rodzinną należy dołączyć m.in. wyciąg z aktu zgonu zmarłej osoby ubezpieczonej i z aktu małżeństwa.

160


10.3.

UWAGA

10.3.1.

161

Osoba zamieszkała w Polsce, posiadająca wyłącznie zagranicz-ne okresy ubezpieczenia w państwach członkowskich lub w pań-stwach umownych, wniosek o zagraniczne świadczenia emerytal-no-rentowe może złożyć bezpośrednio do zagranicznej instytucji ubezpieczeniowej lub za pośrednictwem ZUS-u, spełniającego w odniesieniu do takiej osoby funkcję instytucji miejsca zamiesz-kania.

Jeżeli wniosek o emeryturę lub rentę podlegającą koordynacji wspólnotowej lub umownej składamy w instytucji państwa za-mieszkania, instytucja ta jest obowiązana do skompletowania wniosku o emeryturę/rentę przysługującą na podstawie przepi-sów prawnych państwa, którego instytucja ustala świadczenia (tzw. państwa właściwego) i do przekazania takiego wniosku do właściwej instytucji ubezpieczeniowej w tym państwie.

Jeśli wniosek o emeryturę lub rentę podlegającą koordynacji wspólnotowej lub umownej złoży osoba zamieszkała w Polsce, posiadająca okresy ubezpieczenia w Polsce i za granicą w pań-stwach członkowskich lub w państwach umownych, wniosek ten jest rozpatrywany w Polsce.

Wniosek o emeryturę lub rentę jest rozpatrywany przez ZUS, jeżeli osoba zainteresowana była w Polsce pracownikiem lub pro-wadziła pozarolniczą działalność na własny rachunek. W odnie-sieniu do rolników instytucją właściwą do załatwiania wniosków emerytalno-rentowych jest natomiast KRUS.

Rozpatrywaniem wniosków o świadczenia emerytalne lub rentowe podlegające koordynacji wspólnotowej, a także kompletowaniem wniosków o świadczenia zagraniczne, zajmuje się 6 terenowych jednostek ZUS, wyznaczonych do realizacji spraw emerytalno-rentowych podlegających koordynacji wspólnotowej.

Lista wyznaczonych terenowych jednostek ZUS-u jest dostęp-na na stronie www.powroty.gov.pl. Wszelkie pytania dotyczące systemu ubezpieczeń społecznych, a w szczególności rodzaju dokumentów wymaganych do przyznania świadczeń emerytal-no-rentowych w Polsce, należy kierować do Zakładu Ubezpie-czeń Społecznych. W każdej jednostce terenowej ZUS jest prowa-dzone indywidualne poradnictwo. Informacje można otrzymać również telefonicznie oraz na stronie internetowej www.zus.pl.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 z późn. zm.).


WARTO WIEDZIEĆ

WIĘCEJ INFORMACJI

162


2. Ustawa z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpie-czeń społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 z późn. zm.).

3. Rozporządzenie Rady EWG Nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. o stosowaniu systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie (Dz. Urz. UE L 1971.149.2 z późn. zm.).

4. Rozporządzenie Rady EWG Nr 574/72 z dnia 21 marca 1972 r. w sprawie wykonania rozporządzenia Nr 1408/71 (Dz. Urz. UE L 1972.74.1 z późn. zm.).

Zaliczanie okresów ubezpieczenia pracow-niczego dla celów emerytalno-rentowych w Polsce

Czy ZUS uwzględni okres ubezpieczenia z innego państwa członkowskiego ustalając moją emery-turę?

Osoba zainteresowana uzyskaniem prawa do emerytury lub ren-ty w jednym z państw członkowskich EOG lub Szwajcarii, ma prawo do uwzględnienia – przy ustalaniu prawa do tych świad-czeń – okresów ubezpieczenia lub zamieszkania we wszystkich innych państwach członkowskich.

Przy ustalaniu polskiej emerytury lub renty ZUS uwzględnia za-graniczne okresy ubezpieczenia lub zamieszkania w państwach członkowskich EOG, Szwajcarii lub w państwach umownych.

Okresy ubezpieczenia w państwie, z którym Polska nie podpisała umów, nie będą brane pod uwagę przy ustalaniu emerytury lub renty w Polsce.

Jeżeli chcemy uzyskać prawo do emerytury lub renty w jednym z państw członkowskich lub umownych, a nie posiadamy okre-su ubezpieczenia wymaganego do uzyskania świadczenia z tego państwa, instytucja tego państwa uwzględnia (dolicza, sumuje) również zagraniczne okresy naszego ubezpieczenia lub zamiesz-kania we wszystkich innych państwach członkowskich lub umownych.

Jeżeli np. 65-letni mężczyzna, urodzony przed 31 grudnia 1948 r., ubiegający się o emeryturę z ZUS-u nie posiada obligatoryjne-go 25-letniego okresu ubezpieczenia (okresu składkowego i nie-

10.3.2.

UWAGA

PRZYKŁAD

UWAGA

163


składkowego), wymaganego w Polsce do uzyskania emerytury, ZUS uwzględni (zsumuje) również zagraniczne okresy ubezpie-czenia (zamieszkania) przebyte przez tego mężczyznę w innych państwach członkowskich (np. w Austrii, Danii, Niemczech czy Irlandii) i sprawdzi, czy po doliczeniu okresów zagranicznych osoba ta spełnia warunki do przyznania emerytury w Polsce.

Jeżeli do uzyskania prawa do emerytury lub renty w danym pań-stwie członkowskim konieczne jest uwzględnienie zagranicznych okresów ubezpieczenia (zamieszkania), przebytych przez nas w innych państwach członkowskich lub umownych, wysokość emerytury lub renty jest obliczana w następujący sposób:

a) instytucja państwa ustalającego emeryturę lub rentę oblicza pełną kwotę świadczenia, jaka przysługiwałaby nam, gdyby wszystkie nasze okresy ubezpieczenia (zamieszkania) zostały przebyte w państwie ustalającym świadczenie,

b) następnie na podstawie kwoty pełnej instytucja ta oblicza czę-ściową kwotę świadczenia; kwota ta odpowiada stosunkowi okresów ubezpieczenia w państwie ustalającym świadczenie do sumy wszystkich okresów ubezpieczenia we wszystkich zainteresowanych państwach członkowskich lub w obydwu państwach związanych umową w dziedzinie ubezpieczeń społecznych.

Tak obliczona kwota emerytury częściowej stanowi kwotę nasze-go świadczenia z instytucji ubezpieczeniowej danego państwa i będzie ona transferowana do kraju, w którym zamieszkujemy.

W przypadku, kiedy pracowaliśmy w państwie czlonkowskim EOG i Szwajcarii lub też państwie trzecim, z którym Polska pod-pisała odpowiednie umowy, a okres zatrudnienia nie przekroczył łącznie 12 miesięcy (w przypadku Jugosławii 6 miesięcy), jest ono zwolnione z ustalania naszego prawa do emerytury lub renty. Jest to możliwe tylko wtedy, gdy wewnętrzne przepisy tego pań-stwa przewidują przyznawanie świadczenia z tytułu tak krótkiego okresu ubezpieczenia.

Okres ten jednak nie przepada, w razie bowiem przyznania emerytury lub renty przez instytucję innego państwa członkow-skiego lub umownego, instytucja tego państwa jest obowiązana uwzględnić także ten okres przy ustalaniu własnych świadczeń. Stanie się tak wówczas, gdy wysokość świadczeń należnych z tego państwa zależy od długości okresu ubezpieczenia.

Dla ZUS-u podstawę do uwzględnienia przy ustalaniu polskiej emerytury lub renty, zagranicznych okresów ubezpieczenia lub zamieszkania, stanowią informacje o takich okresach, potwier-

WARTO WIEDZIEĆ

164


dzone przez zagraniczną instytucję ubezpieczeniową państwa członkowskiego lub umownego na formularzach uzgodnionych w stosunkach dwustronnych lub wielostronnych.

Inne zasady obowiązują w wypadku osób powracających do Polski z Niemiec, które pobierają niemieckie świadczenia emerytalno-rentowe przyznane z zastosowaniem umowy polsko-niemieckiej z 1975 r. o zaopatrzeniu emerytalnym i wypadkowym, tj. osób, które przed 1 stycznia 1991 r. przesiedliły się z Polski do Niemiec i uzyskały niemieckie świadczenia z uwzględnieniem okresów ubezpieczenia przebytych w Polsce przed tą datą.Jeżeli niemieckie świadczenia zostały przyznane wyłącznie za polskie okresy ubezpieczenia na podstawie wyżej wymienionej umowy, to powrót do Polski powoduje wstrzymanie wypłaty tego świadczenia przez niemiecką instytucję ubezpieczeniową.Natomiast, gdy niemieckie świadczenia zostały przyznane zarów-no za polskie okresy ubezpieczenia, jak i za okresy niemieckie, powrót do Polski spowoduje konieczność dokonania przez nie-miecką instytucję ubezpieczeniową rewizji niemieckiego świad-czenia przez wyłączenie polskich okresów ubezpieczenia. Trans-ferowi podlegają wówczas niemieckie świadczenia ustalone za okresy ubezpieczenia przebyte wyłącznie w Niemczech. Z tytu-łu okresów ubezpieczenia przebytych w Polsce zainteresowany może ubiegać się o świadczenia emerytalno-rentowe z ZUS.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 z późn. zm.).


3. Rozporządzenie Rady EWG Nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. o stosowaniu systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie (Dz. Urz. UE L 1971.149.2 z późn. zm.).

4. Rozporządzenie Rady EWG Nr 574/72 z dnia 21 marca 1972 r. w sprawie wykonania rozporządzenia Nr 1408/71 (Dz. Urz. UE L 1972.74.1 z późn. zm.).

UWAGA

165


Dochody uzyskiwane w czasie pracy za gra-nicą a renty i emerytury w Polsce

Czy zagraniczne dochody uzyskiwane w czasie pracy za granicą mogą być, bądź są uwzględnia-ne przy ustalaniu podstaw wymiaru rent i emery-tur w Polsce?

Zagraniczne dochody uzyskiwane w czasie pracy wykonywanej poza granicami Polski nie są uwzględniane przy ustalaniu pod-staw wymiaru emerytur i rent z ZUS-u.

Podstawę wymiaru polskich emerytur i rent stanowi przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i ren-towe lub na ubezpieczenie społeczne na podstawie polskich przepisów prawa w okresie 10 kolejnych lat kalendarzowych wy-branych przez nas samych z ostatnich 20 lat kalendarzowych po-przedzających bezpośrednio rok, w którym zgłosiliśmy wniosek o emeryturę.

Pracując za granicą musimy zadbać o dokumenty, które będą po-świadczały fakt ubezpieczenia.

Jeżeli oprócz polskich okresów ubezpieczenia posiadamy również okresy ubezpieczenia przebyte za granicą w państwach człon-kowskich EOG i Szwajcarii lub państwach umownych, to przy ustalaniu tych 10 kolejnych lat kalendarzowych nie uwzględnia się lat, w których przez cały rok podlegaliśmy ubezpieczeniu za granicą. Może się więc zdarzyć, że po wyłączeniu lat pozostawa-nia w ubezpieczeniu za granicą w 20-leciu poprzedzającym złoże-nie wniosku pozostanie mniej niż 10 lat ubezpieczenia w Polsce, z których można ustalić podstawę wymiaru świadczenia.

Jeżeli w okresie 20 lat kalendarzowych, poprzedzających rok zło-żenia wniosku o emeryturę lub rentę, nie byliśmy ubezpieczeni w Polsce, to podstawę wymiaru naszej emerytury lub renty sta-nowi przeciętna podstawa wymiaru składki ubezpieczeniowej na podstawie polskich przepisów prawnych w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w któ-rym przystąpiliśmy po raz pierwszy do ubezpieczenia za granicą w państwie członkowskim lub umownym.

Na nasz wniosek podstawę wymiaru emerytury lub renty stano-wić może także przeciętna podstawa wymiaru składki na ubez-

10.3.3.

UWAGA

UWAGA

166


pieczenia społeczne na podstawie polskich przepisów prawnych w okresie 20 lat kalendarzowych przypadających przed rokiem złożenia wniosku o emeryturę, wybranych z całego okresu podle-gania ubezpieczeniu w Polsce.

Osobom, które przebyły okresy ubezpieczenia w Polsce oraz w państwach, z którymi Polska nie posiada umowy, podstawę wymiaru emerytury lub renty z ZUS ustala się na podstawie prze-ciętnej podstawy wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne na podstawie polskich przepisów prawa w okresie 10 kolejnych lat kalendarzowych, wybranych z 20 lat poprzedzających rok zgłoszenia wniosku o emeryturę lub rentę.

W wypadku, gdy takie 10-lecie obejmuje okresy ubezpieczenia za granicą w państwach, z którymi Polska nie posiada umowy, podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne w Pol-sce w takich latach stanowi „0”. Można też podstawę wymiaru ustalić na podstawie 20 dowolnie wybranych lat kalendarzowych z całego okresu życia zawodowego, przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. 2007 r. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 z późn. zm.).

Świadczenia rodzinne i alimentacyjne w Pol-sce a dochody zagraniczne

Czy dochody uzyskiwane za granicą stanowią podstawę wymiaru świadczeń rodzinnych i ali-mentacyjnych w Polsce?

Dochody uzyskiwane za granicą są brane pod uwagę przy ustalaniu prawa do świadczeń rodzinnych i alimentacyjnych w Polsce.

Od dochodu rodziny są uzależnione następujące świadczenia ro-dzinne i alimentacyjne:

• zasiłek rodzinny wraz z dodatkami z tytułu: urodzenia dziec-ka, opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu

10.3.4.

167


wychowawczego, samotnego wychowywania dziecka, wy-chowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej, kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego, rozpoczęcia roku szkolnego, podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miej-scem zamieszkania,

• świadczenie pielęgnacyjne,• świadczenie z funduszu alimentacyjnego.

Dwa rodzaje świadczeń rodzinnych są niezależne od wysokości dochodu rodziny:

• jednorazowazapomogaztytułuurodzeniadziecka(becikowe),• zasiłekpielęgnacyjny.

Prawo do wyżej wymienionych świadczeń, uzależnionych od dochodu rodziny, jest ustalane na podstawie dochodów opodat-kowanych i nieopodatkowanych w Polsce, a także dochodów uzyskiwanych poza Polską, pomniejszonych odpowiednio o za-płacone za granicą:

• podatek dochodowy,• składki na obowiązkowe ubezpieczenie społeczne,• składki na obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne.

W związku z tym dochody osiągnięte poza granicami Polski mogą mieć wpływ na ustalenie prawa do niektórych świadczeń w Pol-sce.

Prawo do świadczeń rodzinnych ustala się na okres zasiłkowy od 1 września do 31 sierpnia następnego roku na podstawie osiągnię-tych przez rodzinę dochodów w roku kalendarzowym poprzedza-jącym okres zasiłkowy (np. w okresie zasiłkowym 2008/2009 są brane pod uwagę dochody osiągnięte w 2007 r.).

Prawo do świadczeń z funduszu alimentacyjnego jest ustalane na okres świadczeniowy trwający od 1 października do 30 września następnego roku na podstawie dochodów z roku poprzedzającego okres świadczeniowy (np. w okresie świadczeniowym 2008/2009 będą to dochody z 2007 r.).

Zasiłek rodzinny wraz z dodatkami przysługuje rodzinie, jeże-li jej dochód w roku poprzedzającym okres zasiłkowy nie prze-kracza kwoty 504 zł w przeliczeniu na osobę. Jeżeli członkiem rodziny jest dziecko z orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o umiarkowanym albo o znacznym stopniu niepeł-nosprawności, to zasiłek rodzinny przysługuje, jeśli dochód ro-dziny w przeliczeniu na osobę nie przekracza kwoty 583 zł.

UWAGA

Kryteria dochodowe warunkujące prawo do świadczeń rodzin-nych podlegają weryfikacji co 3 lata. Najbliższa weryfikacja na-stąpi od 1 września 2009 r. (wówczas podstawą ustalania upraw-nień do świadczeń rodzinnych będą dochody z 2008 r.). Prawo do świadczenia z funduszu alimentacyjnego (przyznawane począw-szy od 1 października 2008 r.) przysługuje, jeśli dochód na osobę w rodzinie nie przekracza kwoty 725 zł.

W Polsce świadczenia rodzinne i świadczenia z funduszu alimen-tacyjnego są przyznawane przez urząd gminy lub ośrodek pomo-cy społecznej w gminie właściwej ze względu na miejsce zamiesz-kania osoby starającej się o nie.

Szczegółowe informacje na temat świadczeń rodzinnych oraz świadczenia z funduszu alimentacyjnego znajdują się na stro-nie internetowej Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej – www.mpips.gov.pl.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzin-nych (Dz. U. z 2006 r. Nr 139, poz 992 z późn. zm.).

2. Ustawa z dnia 7 września 2007 roku o popmocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. z 2007 r. Nr 192, poz 1378 z późn. zm.).

Świadczenia rodzinne w Polsce a rodzina przebywająca za granicą

Czy przysługują mi świadczenia rodzinne w Pol-sce, jeżeli moja rodzina przebywa za granicą?

Fakt zamieszkania rodziny za granicą nie ma wpływu na prawo do świadczeń rodzinnych w Polsce.

Świadczenia rodzinne przysługują osobom zamieszkującym na terytorium Polski przez okres zasiłkowy, w którym otrzymują świadczenia rodzinne, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy międzynaro-dowe o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.

W wypadku obywatela polskiego lub cudzoziemca, który jest objęty przepisami o koordynacji systemów zabezpieczenia spo-

168


WIĘCEJ INFORMACJI

10.3.5.

10.3.6.

UWAGA

UWAGA

169

łecznego lub umów dwustronnych o zabezpieczeniu społecznym, fakt zamieszkiwania jego rodziny za granicą nie ma wpływu na uprawnienie do świadczeń rodzinnych.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 28 listopada 2003 roku o świadczeniach ro-dzinnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992 z późn. zm.).

2. Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach (Dz. U. z 2006 r. Nr 234, poz. 1694 z późn. zm.).

Zasiłek dla bezrobotnych po powrocie do Polski

Czy po powrocie do Polski przysługuje mi zasiłek dla bezrobotnych?

Osoba, która po okresie pracy za granicą wróciła do Polski i nie może znaleźć zatrudnienia, ma prawo do świadczenia dla bez-robotnych dzięki zasadzie sumowania okresów ubezpieczenia i zatrudnienia.

Może zdarzyć się, że po powrocie do Polski nie możemy zna-leźć pracy. Jeśli pracowaliśmy w państwie członkowskim EOG lub Szwajcarii, to mamy prawo do otrzymywania świadczenia dla osób bezrobotnych. Jest to możliwe dzięki tzw. zasadzie su-mowania okresów ubezpieczenia i zatrudnienia, której istotą jest umożliwienie uzyskania świadczeń osobie pracującej w dwóch (lub więcej) państwach członkowskich.

Zasadzie sumowania podlegają wyłącznie okresy pracy w cha-rakterze pracownika najemnego. Oznacza to, że okresy pracy za granicą na własny rachunek nie mogą być podstawą do nabycia prawa do zasiłku dla bezrobotnych.

W celu zaliczenia okresów zatrudnienia z innego państwa przy ubieganiu się o zasiłek w Polsce wymagane jest, żeby ostatni okres zatrudnienia był w państwie, w którym osoba bezrobotna będzie się ubiegała o zasiłek dla bezrobotnych. W praktyce ozna-cza to, że aby móc po powrocie z zagranicy ubiegać się o zasiłek w Polsce, należy przepracować w kraju przynajmniej jeden dzień.

Przepisy przewidują jednak wyjątek od tej zasady. Polega on na tym, że osoba bezrobotna, która przez pewien (niedługi) okres


10.3.6.

UWAGA

była zatrudniona w innym państwie członkowskim (np. jako pra-cownik sezonowy), ale przez cały czas przebywania za granicą ośrodek jej interesów życiowych koncentrował się w Polsce (np. w Polsce mieszkał małżonek i dzieci osoby bezrobotnej), może ubiegać się o przyznanie prawa do zasiłku w Polsce jako osoba powracająca do miejsca swojego stałego zamieszkania.

Aby okres przepracowany za granicą mógł zostać dodany do okre-su wymaganego do przyznania prawa do zasiłku dla bezrobotnych w Polsce, musimy uzyskać w państwie zatrudnienia formularz E 301. Jest on jedynym uznawanym dokumentem, potwierdza-jącym okresy ubezpieczenia lub zatrudnienia przebyte w innym państwie członkowskim. Z wnioskiem o wydanie formularza na-leży wystąpić do instytucji odpowiedzialnej w danym państwie za przyznanie i wydawanie zasiłków dla bezrobotnych.

Jeśli po powrocie do Polski nie możemy znaleźć zatrudnienia, po-winniśmy zarejestrować się w powiatowym urzędzie pracy, wła-ściwym ze względu na miejsce naszego zamieszkania oraz złożyć tam wszelkie dokumenty konieczne do przyznania prawa do za-siłku wraz z formularzem E 301.

Powiatowy urząd pracy przekaże sprawę do wojewódzkiego urzę-du pracy w celu podjęcia decyzji w kwestii przyznania prawa do zasiłku dla bezrobotnych na zasadach koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Jeśli nie mamy formularza E 301, uzyska go za nas wojewódzki urząd pracy po dostarczeniu do-kumentów potwierdzających pracę za granicą. Przedłuży to jed-nak procedurę, gdyż zasiłek dla bezrobotnych będzie przyznany dopiero od dnia pełnego udokumentowania prawa, tzn. od dnia złożenia kompletu dokumentów, w tym formularza E 301. Opóź-nienie w dostarczeniu formularza może także spowodować, że nie uzyskamy prawa do zasiłku w związku z utratą statusu osoby bezrobotnej, np. na skutek podjęcia w tym czasie zatrudnienia.

Zasiłek dla bezrobotnych będzie przyznany na podstawie pol-skich przepisów i wypłacany w wysokości przysługującej zgod-nie z polskim prawem.

Podstawa prawna:


170


UWAGA10.3.7.

WARTO WIEDZIEĆ

171

2. Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (tekst jedn. Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415).

Zaległości w składkach na ubezpieczenie społeczne

Nie płaciłem składek na ubezpieczenie społecz-ne. Jakie grożą mi z tego tytułu konsekwencje?

Nieterminowe płacenie składek na ubezpieczenie społeczne wią-że się z obowiązkiem zapłaty odsetek za zwłokę. W razie nie-opłacenia składek lub opłacenia ich w zaniżonej wysokości ZUS może wymierzyć nam dodatkową opłatę do wysokości 100% nieopłaconych składek. Od decyzji tej przysługuje odwołanie do sądu ubezpieczeń społecznych.

Jeżeli nie stać nas na jednorazową spłatę zadłużenia, możemy zło-żyć wniosek do ZUS o rozłożenie zaległości na raty. Jeśli zosta-nie podpisana umowa o ratalnej spłacie należności, to odsetki za zwłokę nie są naliczane, począwszy od dnia następnego po dniu wpływu wniosku w tej sprawie. Osoby zatrudniające pracowni-ków nie mogą rozłożyć na raty zadłużenia dotyczącego składek w części finansowanej przez ubezpieczonych oraz na ubezpiecze-nie zdrowotne.

Nieopłacone w terminie składki oraz odsetki za zwłokę, koszty egzekucyjne, koszty upomnienia i dodatkowa opłata podlegają ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji lub egzekucji sądowej.

Jeżeli płatnik składek albo osoba zobowiązana do działania w imieniu płatnika nie dopełnia obowiązków z zakresu ubezpie-czeń społecznych, a w szczególności:

nie dopełnia obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia • społeczne w przewidzianym przepisami terminie,nie zgłasza wymaganych ustawą danych lub zgłasza niepraw-• dziwe dane albo udziela w tych sprawach nieprawdziwych wyjaśnień lub odmawia ich udzielenia,udaremnia lub utrudnia przeprowadzenie kontroli,• nie dopełnia obowiązku wypłacania świadczeń z ubezpie-• czeń społecznych i zasiłków finansowanych z budżetu pań-stwa albo wypłaca je nienależnie,


10.3.7.

UWAGA

UWAGA

nie prowadzi dokumentacji związanej z obliczaniem składek • oraz z wypłatą świadczeń z ubezpieczeń społecznych,nie dopełnia obowiązku przesyłania deklaracji rozliczenio-• wych oraz imiennych raportów miesięcznych w przewidzia-nym terminie,

podlega karze grzywny do 5000 zł. Wymierzenie oraz wysokość kary należy do kompetencji sądów cywilnych (sądów grodz-kich).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych ma również prawo występowa-nia z wnioskami o założenie księgi wieczystej oraz dokonywania wpisów hipotecznych na nieruchomościach będących własnością dłużnika. Możliwe jest również dokonanie zastawu na wszystkich będących własnością dłużnika oraz stanowiących współwłasność łączną dłużnika i jego małżonka rzeczach ruchomych oraz zby-walnych prawach majątkowych.

Wszelkie pytania dotyczące systemu ubezpieczeń społecznych w Polsce należy kierować do ZUS-u. W każdej jednostce tere-nowej ZUS mieści się sala obsługi klienta, gdzie można uzyskać informacje dotyczące ubezpieczeń społecznych, jak również jest prowadzone indywidualne poradnictwo.

Podstawa prawna:


2. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku – Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm.).

3. Ustawa z dnia 17 czerwca 1966 roku o postępowaniu egze-kucyjnym w administracji (Dz. U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954 z późn. zm.).

172


WIĘCEJ INFORMACJI

173

ZAKOŃCZENIEW POWROTNIKU staraliśmy się odpowiedzieć na jak najwięcej pytań, które mogą nurtować osoby planujące powrót do kraju. Jesteśmy jednak w pełni świadomi, iż w nawet najbardziej rozbu-dowanej publikacji nie jest możliwe uwzględnienie całości pro-blematyki powrotów do Polski. Wiele spraw, z którymi zetknie się Polak powracający do kraju, będzie wynikało z jego osobistej sytuacji i będzie wymagało często specyficznych rozwiązań.

Jeśli nie znaleźliście w POWROTNIKU poszukiwanych infor-macji zachęcamy do odwiedzenia portalu www.powroty.gov.pl, pomyślanego jako źródło wiadomości i porad związanych z po-wrotem do kraju. Redakcja portalu – we współpracy z szerokim gronem specjalistów z dziedziny rynku pracy, podatków, działal-ności gospodarczej, edukacji i innych – jest gotowa, by odpowie-dzieć na wszelkie możliwe pytania internautów.

Dobre przygotowanie do powrotu na pewno pomoże uniknąć wie-lu niepotrzebnych komplikacji. Mamy nadzieję, iż POWROTNIK stanie się Waszym podręcznym doradcą w drodze do domu. Udanego lądowania!

Nawigacja dla powracającychpolskieni.com/powrotnik.pdf · PODATKI UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE 10. 1....

Documents

Transcript of Nawigacja dla powracającychpolskieni.com/powrotnik.pdf · PODATKI UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE 10. 1....