Euro

pejsk

a Si

eć E

kolo

gicz

na N

ATU

RA 2

000

Tworzenie sieci Natura 2000 jest od 1992 roku podstawowym zadaniem

w dziedzinie ochrony przyrody dla wszystkich krajów Unii Europejskiej.

W skład sieci wchodzą specjalne obszary ochrony siedlisk (tzw. obszary sie-

dliskowe) oraz specjalne obszary ochrony ptaków (tzw. obszary ptasie). Dla

zachowania spójności sieci ważne jest także utrzymywanie korytarzy ekolo-

gicznych łączących te obszary. Obszary Natura 2000 stanowią nową formę

ochrony przyrody w polskim prawodawstwie – dopełniają dotychczasowy

krajowy system obszarów chronionych i częściowo się z nim nakładają.

Na terenie kraju wyznaczanie i ochrona obszarów sieci Natura 2000 nadzo-

rowane są przez Ministerstwo Środowiska. Nad właściwym wyznaczeniem

tych obszarów i skutecznością ich ochrony czuwa Komisja Europejska. Pań-

stwa członkowskie UE mają jednak dużą dowolność w organizacji systemu

zarządzania obszarami i wyborze sposobów ich ochrony. Najważniejszy

jest efekt działań ochronnych, czyli zachowanie siedlisk i gatunków, które

są przedmiotem ochrony w obszarach Natura 2000. Każda inwestycja, która

może w istotny sposób wpłynąć na to, co chcemy w obszarze chronić, po-

winna zostać poddana procedurze oceny oddziaływania na środowisko. Nie

ma przeszkód dla realizacji działań i inwestycji w obszarach Natura 2000

lub poza nimi, jeśli nie mają znaczącego wpływu na podlegające ochronie

siedliska przyrodnicze a także siedliska gatunków roślin i zwierząt oraz ich

populacje.

Ochrona siedlisk gatunków oznacza, że oprócz ochrony populacji danego

gatunku przed bezpośrednim niszczeniem, chronimy tereny przez nie za-

mieszkiwane. Chcąc chronić np. nietoperze, nie wystarczy zabronić ich za-

bijania. Należy również zachować odpowiednie warunki w ich zimowiskach

(jaskiniach, podziemnych schronach), letnich schronieniach (np. na strychach

budynków, zwłaszcza starych kościołów), żerowiskach, a także utrzymywać

liniowe elementy krajobrazu łączące letnie schronienia z żerowiskami. Z ko-

lei, dla zachowania łąkowych gatunków roślin, niezbędne jest utrzymanie

ich półnaturalnych siedlisk poprzez użytkowanie kośne lub pasterskie.

Rozmawiajmy!Obszary Natura 2000 nie są typowymi obszarami chronionymi, takimi jak np. parki narodowe i rezerwaty przyrody, które obejmują najcenniejsze, naj-bardziej naturalne fragmenty naszej przyrody i powinny podlegać głównie ochronie ścisłej. W sieci Natura 2000 znalazły się tereny o charakterze pół-naturalnym lub wręcz zurbanizowane. Zakłada się, że na większości obsza-rów sieci będzie się godzić ochronę siedlisk i gatunków z gospodarowaniem człowieka, zgodnie z zasadami rozwoju zrównoważonego.

Wyznaczenie obszarów Natura 2000 i określanie celów ich ochrony opiera się wyłącznie na przesłankach przyrodniczych. Jednak sam sposób realizacji tej ochrony powinien być dostosowany do lokalnej specyfiki społecznej, go-spodarczej i kulturowej. Bowiem skuteczność ochrony siedlisk i gatunków na wyznaczonych obszarach sieci zależy od akceptacji i zaangażowania gospo-darzy tych terenów. Jednym z kluczowych działań jest włączenie lokalnych władz, mieszkańców i inwestorów w proces planowania zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000. Ustalenia w tym zakresie powinny być poprzedzo-ne dyskusjami o potrzebach w zakresie ochrony, o planowanych inwestycjach, o kierunkach rozwoju zainteresowanych gmin, słowem o przyszłości obszaru.

Ale uwaga, włączenie w sieć Natura 2000 parków narodowych i rezerwatów przyrody nie oznacza osłabienia dotychczasowego reżimu ich ochrony czy zmian w sposobie zarządzania i planowania ich ochrony, lecz raczej stanowi dodatkową gwarancję zachowania ich walorów przyrodniczych.

Strony internetowe:http://natura2000.mos.gov.pl/natura2000http://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000

Nat

ura

2000

w K

arpa

tach

BES

KID

MA

ŁY

Ostoja siedliskowaWidok z góry Żar © J. Zieliński

Nat

ura

2000

w K

arpa

tach

BES

KID

MA

ŁY

�

Nat

ura

2000

w K

arpa

tach

BES

KID

MA

ŁY

Nat

ura

2000

w K

arpa

tach

BES

KID

MA

ŁY

�

Obszar Natura 2000:

PLH240023 Beskid Mały

Powierzchnia: 7186,2 haIstniejące formy ochrony: Park Krajobrazowy Beskidu Małego (25770 ha; 1998); rezerwaty przyrody: „Madohora” (71,81 ha; 1960), „Szeroka w Beskidzie Małym” (49,51ha; 1960), „Zasolni-ca” (16,65 ha; 1973); 5 pomników przyrody (głównie przyrody nieożywionej – jaskinie).

Beskid Mały jest jedną z grup górskich należących do Zewnętrznych Karpat Zachodnich. Obejmuje obszar o długości ok. 30 km, przy szerokości 10–15 km i zajmuje powierzchnię około 400 km2. Pod względem geologicznym jest przedłużeniem Beskidu Śląskiego, gdzie granicą jest Brama Wilkowicka. Stanowi samodzielny masyw wznoszący się ponad łagodnymi wzniesieniami Pogórza Śląskie-go. Zbudowany jest z utworów serii śląskiej, reprezentowanych przez twarde, odporne na wietrzenie piaskowce godulskie, które przeławicowane są łupkami, piaskowcem i zlepieńcami istebniań-skimi dolnymi. Największe wzniesienia przekraczają 900 m n.p.m. i mieszczą się w jego południowej części (Czupel 933 m, Łamana Skała 929 m, Leskowiec 922 m, Magurka 909 m). Charakterystyczny dla Beskidu Małego jest przełom Soły, przecinający masyw na dwie części; zachodnią zwaną grupą Magurki Wilkowickiej i wschodnią (rejon Łamanej Skały i Leskowca). Obszar Natura 2000 składa się z 6 enklaw położonych w masywie Beskidu Małego, paśmie Ma-gury Wilkowickiej i grupie Łamanej Skały (ok. 18 % całego obszaru Beskidu Małego). Na omawianym terenie znajduje się kilkadziesiąt

Panorama Beskidu Małego © J. Zieliński

Nat

ura

2000

w K

arpa

tach

BES

KID

MA

ŁY

�

skałek, jaskiń i schronisk podskalnych. Do najcenniejszych należą: jaskinie Czarne Działy i Grota Komonieckiego – największa jaskinia erozyjno-wietrzeniowa w polskich Karpatach fliszowych.

Beskid Mały jako Specjalny Obszar

Ochrony Siedlisk – SOOS

Propozycja obszaru siedliskowego „Beskid Mały”, zgłoszona do KE w 2006 r., została przez Komisję Europejską zatwierdzona jako Obszar o Znaczeniu dla Wspólnoty. Teraz Minister Środowiska powinien ten obszar oficjalnie wyznaczyć jako Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk – SOOS.

Widok na Potrójną i Czarny Groń © J. Zieliński Widok na Złotą Górę spod Leskowca © J. Zieliński

Widok spod Czarnego Gronia na Klimaskę © J. Zieliński

Nat

ura

2000

w K

arpa

tach

BES

KID

MA

ŁY

�

„Beskid Mały” jest ważny dla ochrony 14 typów siedlisk przyrod-niczych oraz jako siedlisko kilku gatunków zwierząt.

Typ siedlisk przyrodniczych Natura 2000 w Beskidzie Małym

Siedliska nieleśne*6230 Górskie i niżowe murawy bliźniczkowe (Nardion – płaty bogate

florystycznie)*6430 Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne

(Convolvuletalia sepium)6510 Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenat-

herion elatioris)*7110 Torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą7140 Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością

z Scheuchzerio-Caricetae)7230 Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzy-

cowisk i mechowisk8220 Ściany skalne i urwiska krzemianowe ze zbiorowiskami z Androsa-

cion vandellii8310 Jaskinie niedostępne do zwiedzania

Siedliska leśne9110 Kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion)9130 Żyzne buczyny (Dentario glandulosae-Fagenion, Galio odorati-Fa-

genion)*9180 Jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stokach i zboczach (Tilio pla-typhylli-Acerion pseudoplatani)*91D0 Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis,

Vaccinio uliginosi-Pinetum, Pino mugo-Sphagnetum, Sphagno girgen-sohnii-Piceetum i brzozowo-sosnowe bagienne lasy borealne)

*91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Po-puletum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe)

9410 Górskie bory świerkowe Piceion abietis

*gwiazdką oznaczono priorytetowe typy siedlisk

Widok ze zbocza Potrójnej – wiosna © J. Zieliński

Nat

ura

2000

w K

arpa

tach

BES

KID

MA

ŁY

�

Nat

ura

2000

w K

arpa

tach

BES

KID

MA

ŁY

�

Siedliska przyrodnicze pokrywają łącznie 76,07 % powierzchni obszaru, z czego zdecydowaną większość zajmują siedliska leśne 73,26%, a pozostałe tylko 2,81%. Resztę obejmują tereny niekwa-lifikujące się jako siedliska przyrodnicze.

Największym walorem i zarazem obejmującym największy areał „Beskidu Małego” jest jeden z najlepiej wykształconych komplek-sów kwaśnych buczyn górskich; Luzulo luzuloidis-Fagetum i ży-znej buczyny Dentario glandulosae-Fagetum. W ich drzewostanie występuje głównie buk i jodła, czasami z niewielką domieszką świerka. Są one w większości typowo wykształcone i dobrze za-chowane. Obydwa siedliska zajmują prawie 70% powierzchni ob-szaru, co stawia „Beskid Mały” na czele obszarów istotnych dla zachowania buczyn w kraju.

Widok z Leskowca na Pilsko © J. Zieliński

Pracica, typowy potok beskidzki © J. Zieliński

Nat

ura

2000

w K

arpa

tach

BES

KID

MA

ŁY

�

Nat

ura

2000

w K

arpa

tach

BES

KID

MA

ŁY

�

Żyzne, wielogatunkowe lasy liściaste z dominacją jaworu Acer pseudoplatanus i dużym udziałem w runie miesiącznicy trwałej Lunarna rediviva obejmują zbiorowiska zaliczane do jaworzy-ny miesiącznicowej Lunario-Acerteum. Rozwijają się na glebach silnie szkieletowych o odczynie obojętnym lub słabo kwaśnym. Warstwę krzewów tworzą zazwyczaj bez czarny Sambucus nigra i wiciokrzew czarny Lonicera nigra. Siedliska te nie są licznie re-prezentowane – zajmują 2% obszaru.

Piętro regla dolnego reprezentują również świerczyny nawiązują-ce do górnoreglowych zespołów Plagiothecio-Piceetum rozwija-jących się na podłożach ubogich w węglan wapnia, na obszarach występowania piaskowców i krystalicznych skał bezwęglanowych. Panującym gatunkiem w warstwie drzew jest świerk Picea abies

Zbiornik Żywiecki © J. Zieliński Grota Komonieckiego © J. Zieliński

Beskid Mały wiosną © J. Zieliński

Nat

ura

2000

w K

arpa

tach

BES

KID

MA

ŁY

10

z niewielką domieszką jarzębiny Sorbus aucuparia, w warstwie krzewów obok podrostu świerka występuje wiciokrzew czarny. Zbiorowiska te zajmują niewielką część obszaru (1%). Fragmenta-rycznie swój udział zaznacza (0,01%) podmokła świerczyna gór-ska Bazzanio-Piceetum.

Podgórskie łęgi jesionowe, jak również płaty olszynki górskiej (0,25%) związane są z dolinami potoków. Wykształcają się z regu-ły w formie pasa wzdłuż cieków na płaskich dnach dolin i terasach potoków, często również spotyka się płaty położone u podstawy stoków, z których wypływa woda. Są one zazwyczaj corocznie za-silane w substancje odżywcze w wyniku wylewów rzek.

Siedliska nieleśne zajmują bardzo mały obszar w „Beskidzie Ma-łym”. Najliczniej są reprezentowane murawy bliźniczkowe ze związku Nardion (1%) oraz świeże łąki użytkowane ekstensywnie (związek Arrhenatherion elatioris). Murawy bliźniczkowe powsta-ły w wyniku długotrwałego, intensywnego wypasu łąk, często bez dodatkowego nawożenia. Taka gospodarka spowodowała zakwaszenie gleby i jej zubożenie w składniki mineralne. Siedlisko to uznano za priorytetowe, a najlepszym sposobem jego ochrony byłoby przywrócenie tradycyjnej gospodarki pasterskiej. Świeże łąki użytkowane ekstensywnie są elementem powstałym wskutek wycięcia lasu i zagospodarowania tych terenów jako łąki kośne. Zazwyczaj koszone są dwa razy do roku i umiarkowanie nawożo-ne, zajmują również 1% powierzchni obszaru.

Swój niewielki udział zaznaczają w „Beskidzie Małym” ziołorośla górskie (0,5%), obejmujące niewielkie płaty fitocenoz nieleśnych

Las bukowy © J. Zieliński

Nat

ura

2000

w K

arpa

tach

BES

KID

MA

ŁY

10

Nat

ura

2000

w K

arpa

tach

BES

KID

MA

ŁY

11

składających się z eutroficznych, wysokich bylin. Czynnikiem wa-runkującym tworzenie się takiej roślinności jest duża kamienistość i wilgotność podłoża oraz dostęp do światła. Do najczęściej spo-tykanych ugrupowań ziołoroślowych należy zespół lepiężnika bia-łego Petasitetum albi.

Bardzo ubogo są reprezentowane siedliska związane z torfowi-skami, występują fragmentarycznie i zajmują tylko 0,21% całego obszaru.

Skały śródleśne w rejonie Leskowca czy Madohory często pora-stane są przez mszysto–paprociowe zbiorowiska rozwijające się na podłożach obojętnych lub kwaśnych reprezentowane głównie przez paprotkę pospolitą Polypodium vulgare, paprotnicę kruchą

Chronione świerki w rezerwacie „Madohora” © J. Zieliński

Jesienny widok spod Łamanej Skały © J. Zieliński

Nat

ura

2000

w K

arpa

tach

BES

KID

MA

ŁY

11

Nat

ura

2000

w K

arpa

tach

BES

KID

MA

ŁY

12

Cystopteris fragilis, zanokcicę skalną Asplenium trichomanes czy nerecznicę samczą Dryopteris filix-mas. Zbiorowiska te zajmują niespełna 0,1%.

Znikomy procent całego obszaru stanowią siedliska związane z jaskiniami nieudostępnionymi do zwiedzania. Występowa-nie roślin w biotopie jaskiniowym ograniczone jest do strefy przyotworowej, gdzie granicą jest strefa światła dziennego. W głębi jaskini mogą występować tylko organizmy saprofitycz-ne wykorzystujące gotową, dostającą się z zewnętrz materię organiczną, np. grzyby czy pleśnie. Okolice otworu porastają rośliny kwiatowe, w strefie światła rozproszonego występują już tylko paprocie i mchy. Siedliska tego typu występują m.in. na Madohorze.

Okazały jarząb w rezerwacie „Madohora” © J. Zieliński

Nerecznica samcza © J. Zieliński

Nat

ura

2000

w K

arpa

tach

BES

KID

MA

ŁY

12

Nat

ura

2000

w K

arpa

tach

BES

KID

MA

ŁY

13

Gatunki roślin Natura 2000 w Beskidzie Małym

Mchywidłoząb zielony Dicranum viridebezlist okrywowy Buxbaumia viridis

„Beskid Mały” jest ważny dla ochrony 2 gatunków mchów wy-mienionych w II Dyrektywie Siedliskowej.

Bezlist okrywowy Buxbaumia viridis – gatunek cieniolubny wystę-pujący na murszejącym drewnie, głównie bukowym i jodłowym preferujący siedliska świeże i wilgotne, jest gatunkiem bardzo rzadkim, jego obecność w „Beskidzie Małym” wymaga potwier-dzenia.

Pozostałości łąk bliźniczkowych © J. Zieliński

Lepiężnik różowy © J. Zieliński

Nat

ura

2000

w K

arpa

tach

BES

KID

MA

ŁY

13

Nat

ura

2000

w K

arpa

tach

BES

KID

MA

ŁY

1� Zarastające pola i łąki © J. Zieliński

Nat

ura

2000

w K

arpa

tach

BES

KID

MA

ŁY

1�

Nat

ura

2000

w K

arpa

tach

BES

KID

MA

ŁY

1�

Widłoząb zielony Dicranum viride – gatunek epifityczny, spotyka-ny również na skałach i glebie. Występuje najczęściej na pniach buków. W Karpatach potwierdzono występowanie tego gatunku tylko na 10 stanowiskach. Ze względu na swą rzadkość gatunek powinien być monitorowany.

Do innych rzadkich gatunków roślin występujących w „Beskidzie Małym”, ale nie objętych załącznikami Dyrektywy Siedliskowej możemy zaliczyć rzeżuchę trójlistkową Cardamine trifolia, której stanowisko na Madohorze jest najdalej wysuniętym na północ. Pasmo Leskowca jest również znane jako jedno z nielicznych miejsc poza Tatrami występowania subendemitu zachodniokar-packiego, jakim jest szafran spiski Crocus scepusiensis, do tej pory znane jest 10 jego stanowisk, z czego 7 potwierdzonych.

Młaka na skraju łąki © J. ZielińskiRezerwat „Madohora” – wychodnie zlepieńca © J. Zieliński

Zlepieniec © J. Zieliński

Nat

ura

2000

w K

arpa

tach

BES

KID

MA

ŁY

1�

Ponadto w „Beskidzie Małym” występuje wiele cennych gatun-ków roślin polskich Karpat; interesujące gatunki storczyków, ro-siczka okrągłolistna Drosera rotundifolia, goryczka trojeściowa Gentiana asclepiadea, ciemiężyca zielona Veratrum lobelianum czy śnieżyczka przebiśnieg Galanthus nivalis i krzew wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum, których wczesnowiosenne kwiaty dodają wiele uroku kontrastując z płatami ustępującego śniegu.

Gatunki zwierząt Natura 2000 w Beskidzie Małym

KręgowcePłazy kumak górski Bombina variegata traszka karpacka Triturus montandoni

Ssaki nocek duży Myotis myotis wilk Canis lupusniedźwiedź brunatny Ursus arctos wydra europejska Lutra lutra

Obszar Natura 2000 „Beskid Mały” jest miejscem występowania gatunków związanych głównie z siedliskami leśnymi (73,26%), ale o jego bioróżnorodności decydują również pozostałe, najbardziej zagrożone siedliska przyrodnicze (2,81%) do których należą pola-ny śródleśne, źródliska i młaki, dawne pola uprawne oraz łąki i pa-stwiska. Duże kompleksy leśne lasów mieszanych, obfitość jeleni i saren oraz bliskość Beskidu Wysokiego z Babią Górą sprawiają, że zaglądają tutaj nawet tak rzadkie ssaki, jak niedźwiedź brunatny Ursus arctos czy wilk Canis lupus. Nie brakuje tu innych chronio-

Kwietnik na rzeżusze łąkowej © J. Zieliński

Szafran spiski u podnóża Klimaski © J. Zieliński

Nat

ura

2000

w K

arpa

tach

BES

KID

MA

ŁY

1�

nych zwierząt, takich jak: ryjówka aksamitna Sorex araneus, ry-jówka górska Sorex alpinus, jeż zachodni, jeż europejski Erinaceus europaeus, popielica Glis glis – znajdująca się w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt i objęta Konwencją Berneńską, a także wydra eu-ropejska Lutra lutra. Spotyka się tu również nietoperze związane z jaskiniami rozmieszczonymi na terenie Rezerwatu Madohora, m.in.: nocka dużego Myotis myotis.

Znacznie więcej spotyka się tu chronionych gatunków ptaków. Do znajdujących się na liście gatunków ptaków z Załącznika I Dy-rektywy Rady 79/409/EWG należy: puszczyk uralski Strix uralensis, dzieżba gąsiorek Lanius collurio, jarząbek Bonasa bonasia, zimo-rodek Alcedo atthis i bocian czarny Ciconia nigra. Do ciekawszych chronionych i często obserwowanych gatunków należą: najwięk-

Storczyca kulista © J. Zieliński Rosiczka okrągłolistna © J. Zieliński

Dziewięćsił bezłodygowy © J. Zieliński

Nat

ura

2000

w K

arpa

tach

BES

KID

MA

ŁY

1�

szy dzięcioł Polski, zamieszkujący lasy bukowo-jodłowe, dzięcioł czarny Dryocopus martius, kruk Corvus corax czy myszołów Buteo buteo.

Warto zwrócić uwagę, że w „Beskidzie Małym” występują pra-wie wszystkie gatunki gadów z wyjątkiem żółwia błotnego i węża eskulapa. Spotkać tu można węże: żmiję zygzakowatą Vipera be-

rus (co najmniej dwie formy barwne – brązowa i szara), zaskrońca zwyczajnego Natrix natrix, gniewosza plamistego Coronella au-striaca oraz jaszczurki: beznogi padalec zwyczajy Anguis fragilis, jaszczurka żyworodna Lacerta vivipara i zwinka Lacerta agilis.

Płazy są reprezentowane tylko przez kilka gatunków występują-cych w Polsce – traszka karpacka Triturus montandoni i kumak

Kruszczyk szerokolistny © J. Zieliński Listera jajowata © J. Zieliński Kukułka plamista © J. Zieliński

Nat

ura

2000

w K

arpa

tach

BES

KID

MA

ŁY

1�

górski Bombina variegata, pozostałe to ropucha szara Bufo bufo, żaba trawna Rana temporaria oraz salamandra plamista Sala-mandra salamandra.

W potokach płynących w obszarze Natura 2000 „Beskidu Ma-łego” żyje głowacz białopłetwy Cottus gobio z listy gatunków krągłoustych i ryb z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG, wy-

stępujących w Polsce. Ryba ta o bardzo ciekawej biologii rozrodu wymaga wyjątkowo czystej i zimnej wody oraz nieuregulowane-go, kamienistego koryta potoku.

W „Beskidzie Małym”, podobnie jak w innych miejscach jej wystę-powania ciągłe mącenie wody wynikające z prac leśnych i regula-cyjnych jest podstawowym powodem zanikania tego gatunku.

Gółka długoostrogowa © J. Zieliński Ciemiężyca zielona © J. Zieliński Czosnek niedźwiedzi © J. Zieliński

Nat

ura

2000

w K

arpa

tach

BES

KID

MA

ŁY

20 Myszołów © S. Tworek

Nat

ura

2000

w K

arpa

tach

BES

KID

MA

ŁY

20

Nat

ura

2000

w K

arpa

tach

BES

KID

MA

ŁY

21

Duża różnorodność siedlisk „Beskidu Małego” wpłynęła również na bogactwo występujących tutaj bezkręgowców. Dzisiaj trud-no jest określić liczbę gatunków tu żyjących, gdyż poziom ich poznania jest stosunkowo mały. Z listy gatunków bezkręgow-ców z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG można wykazać jeden gatunek chrząszcza, biegacza urozmaiconego Carabus variolosus.

Nawet tak skromne przedstawienie przyrody „Beskidu Małego” wskazuje, że wyznaczone do ochrony obszary są jeszcze nieska-żone, w miarę ciche i stwarzają dogodne warunki również dla tak wymagających i rzadkich gatunków ptaków, jak puszczyk uralski czy dzięcioł czarny. Jest to szczególnie ważne w czasie, gdy nastę-puje w nich intensyfikacja pozyskania drewna, rozwój infrastruk-tury turystycznej czy zaniechanie działalności rolniczej.

Nocek © J. Zieliński

Biegacz urozmaicony © J. Zieliński

Nat

ura

2000

w K

arpa

tach

BES

KID

MA

ŁY

21

Nat

ura

2000

w K

arpa

tach

BES

KID

MA

ŁY

22

Ochrona siedlisk przyrodniczych

i gatunków Natura 2000 na terenie

PLH240023 Beskid Mały

Celem ochrony na obszarze Natura 2000 „Beskid Mały” jest utrzy-manie lub poprawa stanu wymienionych siedlisk przyrodniczych oraz gatunków. Oznacza to, że powierzchnia i charakter siedlisk przyrodniczych, siedlisk gatunków i wielkości ich populacji nie po-winny ulec pogorszeniu.

Warunki utrzymania i odtwarzania właściwego stanu siedlisk i ga-tunków zostaną dokładnie określone w zadaniach ochronnych, lub planie ochrony dla obszaru Natura 2000. Rozporządzanie ta-

Żmija zygzakowata © J. Zieliński

Zaskroniec zwyczajny © J. Zieliński

Jaszczurka zwinka (samiec) © J. Zieliński

Nat

ura

2000

w K

arpa

tach

BES

KID

MA

ŁY

23

kie będzie obejmowało przede wszystkim opis i ocenę istniejących i potencjalnych zagrożeń, opis sposobów eliminacji lub ogranicze-nia tych zagrożeń i ich skutków, a także zalecenia, określające inne niezbędne działania. Ważnym zadaniem będzie też monitoring stanu zachowania siedlisk i gatunków Natura 2000 w przyszłości.

Tylko niewielka część obszaru objęta jest bardziej restrykcyjnym reżimem ochronnym, gdzie obowiązują surowe zakazy i przyro-da jest chroniona jako całość (rezerwaty przyrody: „Madohora”, „Szeroka w Beskidzie Małym” i „Zasolnica”, Park Krajobrazowy Beskidu Małego oraz 5 pomników przyrody nieożywionej).

Celem ochrony siedlisk leśnych powinno być utrzymanie areału i ich struktury poprzez stosowanie odpowiednich ekologicznych

Kumak górski © J. Zieliński

Głowacz białopłetwy pod lodem © J. Zieliński

Stawek na szlaku – miejsce rozrodu kumaka górskiego © J. Zieliński

Nat

ura

2000

w K

arpa

tach

BES

KID

MA

ŁY

2�

zasad przy podejmowaniu działań ochronnych związanych z go-spodarką leśną.

Najlepsze efekty ochrony łąk kośnych można uzyskać utrzymując ich areał i skład gatunkowy poprzez ekstensywne użytkowanie kośno-pastwiskowe i o ile to możliwe rezygnację z intensywnego użytkowania polegającego na podsiewaniu łąk wysokoproduk-tywnymi mieszankami traw i intensywnym nawożeniu.

Ochrona siedlisk związanych z jaskiniami niedostępnymi do zwiedzania należy utrzymywać na dotychczasowym poziomie, tzn. bez zagospodarowania turystycznego. Działania te łączą się również z ochroną nietoperzy, gdyż zapewniają w jaskiniach nie-zmieniony mikroklimat stwarzając tym samym dobre warunki do bytowania i hibernacji w okresie zimowym.

W przypadku występujących płazów w celu ochrony należy za-pewnić utrzymanie istniejących już miejsc rozrodu, a także rozwa-żyć stworzenie nowych, przez pozostawienie niewielkich zbiorni-ków wodnych wzdłuż dróg leśnych i w dolinach potoków.

Za obszar Natura 2000 odpowiedzialna jest Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. W jej zakresie jest zamówienie opracowań zadań ochronnych lub planu ochrony, jak i nadzorowanie ich wy-konania, a także inicjowanie działań edukacyjnych i propagator-skich oraz ścisła współpraca z samorządami lokalnymi i gospoda-rującymi terenem.

Tradycyjne wykopki w Rzykach © J. Zieliński

Nat

ura

2000

w K

arpa

tach

BES

KID

MA

ŁY

2�

Nat

ura

2000

w K

arpa

tach

BES

KID

MA

ŁY

Nat

ura

2000

w K

arpa

tach

BES

KID

MA

ŁY

2�

Obs

zary

NAT

URA

200

0 w

Kar

pata

chObszary ptasie

PLC180001 Bieszczady

PLC120001 Tatry

PLB120011 Babia Góra

PLB180002 Beskid Niski

PLB120001 Gorce

PLB180003 Góry Słonne

PLB120006 Pasmo Policy

PLB120008 Pieniny

PLB120007 Torfowiska Orawsko-Nowotarskie

Obszary siedliskowe

PLC180001 Bieszczady

PLC120001 Tatry

PLH120001 Babia Góra

PLH120033 Bednarka

PLH240023 Beskid Mały

PLH240005 Beskid Śląski

PLH240006 Beskid Żywiecki

PLH120021 Cerkiew w Łosiu koło Ropy

PLH120002 Czarna Orawa

PLH120024 Dolina Białki

PLH180013 Góry Słonne

PLH120022 Grota Zbójnicka na Łopieniu

PLH180011 Jasiołka

PLH120009 Kostrza

PLH240008 Kościół w Górkach Wielkich

PLH240007 Kościół w Radziechowach

PLH120039 Krynica

PLH120027 Luboń Wielki

PLH120036 Łabowa

PLH180015 Łysa Góra

PLH120025 Małe Pieniny

PLH120012 Na Policy

PLH120035 Nawojowa

PLH120023 Opactwo Cystersów w Szczyrzycu

PLH120018 Ostoja Gorczańska

PLH180014 Ostoja Jaśliska

PLH180001 Ostoja Magurska

PLH120019 Ostoja Popradzka

PLH120020 Ostoje Nietoperzy okolic Bukowca

PLH120013 Pieniny

PLH120037 Podkowce w Szczawnicy

PLH120026 Polana Biały Potok

PLH120016 Torfowiska Orawsko-Nowotarskie

PLH180018 Trzciana

Nat

ura

2000

w K

arpa

tach

BES

KID

MA

ŁY

2�

O PROJEKCIE Projekt Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach (PL1080) realizowany jest na terenie polskich Karpat, położonych w trzech województwach: małopolskim, podkarpackim i śląskim. Wdrażany będzie w latach 2007– 2011.

Obs

zary

NAT

URA

200

0 w

Kar

pata

ch

Cele projektu:• Zaangażowanie lokalnych społeczności i instytucji oraz środowiska nauko-

wego do współtworzenia sieci Natura 2000 na rzecz racjonalnej ochrony przyrody w Karpatach.

• Wypracowanie strategii zarządzania obszarami Natura 2000 oraz pilotażo-we wdrożenie działań na rzecz aktywnej ochrony siedlisk przyrodniczych.

• Stworzenie systemu przepływu i udostępniania informacji o obszarach Natura 2000.

• Upowszechnienie wiedzy o zasobach przyrodniczych i kulturowych Karpat (programy edukacyjne, konkursy).

• Określenie istniejących i potencjalnych konfliktów między rozwojem gospo-darczym i ochroną przyrody oraz wskazanie sposobów ich rozwiązania.

Strategie zarządzaniaEuropejski program Natura 2000 ma na celu utworzenie spójnej sieci obsza-rów ochrony siedlisk przyrodniczych i gatunków szczególnie zagrożonych w skali Europy. Na terenie polskich Karpat zaprojektowano ponad 30 Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk i Obszarów Specjalnej Ochrony Ptaków.Tworzenie sieci Natura 2000 spotyka się z licznymi problemami organizacyjny-mi, dezinformacją i oporem społecznym. Stąd pomysł, aby wspólnie z instytu-cjami zarządzającymi, ekspertami i stronami zainteresowanymi zebrać informa-cje istotne dla planowania przestrzennego na obszarach sieci.Na ich podstawie dla każdego z obszarów zostanie uzgodniona strategia zarzą-dzania, która zawierać będzie między innymi:• dane o zasobach przyrodniczych i kulturowych oraz uwarunkowaniach

socjo-ekonomicznych; • wskazania do niezbędnych działań ochronnych; • opis konfliktów i propozycje ich rozwiązania.

System informacjiMateriały te zostaną wykorzystane w planach zadań ochronnych lub w planach ochrony obszarów Natura 2000, a także pomogą w podejmowaniu decyzji do-tyczących zagospodarowania przestrzennego.Istotny jest również powszechny dostęp do informacji o siedliskach przyrodni-czych i gatunkach, które chronimy w sieci Natura 2000. Dlatego w ramach pro-jektu powstanie system informacyjny udostępniony na stronie internetowej.

Aktywna ochronaSkuteczna ochrona przyrody to nie tylko obejmowanie ochroną prawną kolej-nych obszarów, ale przede wszystkim przemyślane i właściwie zaplanowane działania ochronne, m.in. zabiegi aktywnej ochrony siedlisk przyrodniczych.Dla efektywnej ochrony kluczowe są również akceptacja i zaangażowanie lo-kalnych społeczności, a także wiedza na temat wartości chronionych zasobów przyrodniczych.Projekt „Natura 2000 w Karpatach” obejmuje wprowadzenie pilotażowych działań na rzecz czynnej ochrony szczególnie cennych siedlisk przyrodniczych, m.in. górskich polan, torfowisk, młak oraz terenów leśnych. Podjęte zostaną także prace, których celem jest zapobieganie szkodom wywoływanym przez chronione gatunki drapieżników.

EdukacjaW ramach projektu „Natura 2000 w Karpatach” zaplanowano szereg działań edukacyjnych. Przygotowane zostaną programy edukacyjne, skierowane m.in. do uczniów szkół podstawowych i gimnazjalnych, których celem będzie upo-wszechnianie wiedzy o zasobach przyrodniczych i kulturowych Karpat, a także konkursy, wystawy i wydawnictwa.

Projekt „Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrówno-ważonego rozwoju w Karpatach” realizowany jest w Instytucie Ochrony Przyro-dy Polskiej Akademii Nauk w ramach Mechanizmu Finansowego Europej-skiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia).

Projekt współfinansowany przez Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w Krakowie i Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w Rzeszowie.Wydano z pomocą finansową: Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowi-ska i Gospodarki Wodnej w KatowicachTekst: Edward Walusiak, Jan ZielińskiRedakcja: Monika GrzegorczykProjekt serii, skład i łamanie: Larus Studio Witold ZiajaProjekt okładki: Edward BobełWydrukowano na papierze ekologicznym.Kraków 2009Strona projektu: www.iop.krakow.pl/karpaty