National Cancer Institute of United StatesPolskie Towarzystwo Onkologii Klinicznej oraz Fundacja Tam i z Powrotem

Patronat merytoryczny: Polskie Towarzystwo Onkologii Klinicznej

CO

WA

RTO

WIE

DZI

EĆ

RAK PŁUCA

BEZPŁATNY

Kierując się poczuciem odpowiedzialności i chęcią rozwoju metod wspierania chorych na nowotwory i ich rodzin, środowiska medycznego, wolontariuszy, a także będąc świadomymi potrzeby współdziałania – Polskie Towarzystwo Onkologii Klinicznej i Fundacja „Tam i z powrotem” rozpoczęły w 2014 roku realizację Programu Edukacji Onkologicznej.

Program Edukacji Onkologicznej ma na celu upowszechnianie i propagowanie wiedzy o nowotworach, edukację osób zdrowych i osób z grupy podwyższonego ryzyka, osób chorych na nowotwory, ich rodzin i bliskich, a także wsparcie fachową wiedzą pracowników medycznych oraz wolontariuszy.

Do współpracy przy realizacji programu zaproszeni zostali Partnerzy oraz Sponsorzy, bez których wsparcia nie byłaby możliwa kontynuacja założeń programowych.

W tym miejscu chcielibyśmy serdecznie podziękować wszystkim, którzy przyczynili się do powstania programu oraz jego rozwoju.

Dziękujemy, że jesteście z nami!

Patronaty:

Naczelna Rada Pielęgniarek i Położnych

WWW.PROGRAMEDUKACJIONKOLOGICZNEJ.PL

„CO WARTO WIEDZIEĆ.RAK PŁUCA”

Tłumaczenie i adaptacja za pozwoleniem National Cancer Institute of United States

Wydawca: PRIMOPROWarszawa 2017

ISBN: 978-83-65908-07-0

Konsultacja merytoryczna: Prof. dr hab. med. Maciej Krzakowski, dr med. Magdalena Knetki - WróblewskaKonsultacja psychoonkologiczna: dr n. med. Mariola Kosowicz

Redakcja: Katarzyna Kowalska, Ewa PodymniakTłumaczenie: Joanna PieńkowskaKorekta: Katarzyna KuleszaOpracowanie graficzne: Tomasz Rupociński

Druk: Miller Druk Sp. z o.o.

Poradnik jest tłumaczeniem wydanego przez National Cancer Institute of United States„What You Need To Know About: Lung Cancer”.

Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie, powielanie i wykorzystywanie częścilub całości informacji, zdjęć i innych treści zawartych w publikacjiw jakiejkolwiek formie bez pisemnej zgody wydawcy zabronione.Niniejsza publikacja podlega ochronie na mocy prawa autorskiego.

PRIMOPRO 2017

Celem niniejszego poradnika jest ułatwienie dostępu do informacji o zagadnieniach związanych z chorobą nowotworową. Jakkolwiek Fundacja Tam i z powrotem informuje, iż wszelkie zawarte w poradniku treści mają charakter wyłącznie informacyjny. Zawsze w pierwszej kolejności należy kierować się zaleceniami lekarza prowadzącego.

Treści zawarte w poradniku nie mogą być traktowane jako konsultacje czy porady. Osoby korzy-stające z niniejszego opracowania powinny zawsze skonsultować prezentowane tu informacje z lekarzem. Zarówno Fundacja, jak i pracownicy i założyciele nie biorą na siebie odpowiedzialności za niewłaściwe zrozumienie ani wykorzystanie zawartych tu informacji. Pomimo, iż Fundacja dba o rzetelność redaktorską i merytoryczną zawartych informacji, jakiekolwiek ryzyko korzystania z po-radnika i zamieszczonych tu informacji ponoszą wyłącznie osoby z niego korzystające.

Pobierz bezpłatną aplikację i dowiedz się więcej na temat choroby nowotworowej.

Onkoteka to kompendium wiedzy na temat choroby nowotworowej. Najważniejsze informacje dla osób z chorobą nowotworową, ich rodzin i bliskich.

www.onkoteka.edu.pl

pobierz na IOS pobierz na ANDROID

FUNDACJA TAM I Z POWROTEM

Fundacja powstała z potrzeby wspomożenia chorych na nowotwory pacjentów polskich szpitali. W Radzie Fundacji zasiadają wybitni onkolodzy oraz osoby pragnące poświęcić swój czas i energię realizacji działań statutowych Fundacji.

Jednym z głównych zadań Fundacji jest prowadzenie szeroko pojętej działalności informa-cyjno-promocyjnej. Działalność ta ma na celu podniesienie w polskim społeczeństwie świa-domości i wiedzy na temat chorób nowotworowych, sposobów ich leczenia i profilaktyki.

Jesteśmy organizatorem akcji wydawniczej, której celem jest dostarczenie zainteresowanym – chorym i ich rodzinom – rzetelnej, fachowej wiedzy prezentowanej w zrozumiały i przystępny sposób. Wydawane w ramach akcji poradniki są bezpłatnie dystrybuowane w ośrodkach onkologicznych, szpitalach, przychodniach czy w fundacjach i stowarzyszeniach w całej Polsce. Poradniki można również bezpłatnie pobrać w formie elektronicznej. Dzięki wsparciu darczyńców, Fundacja do tej pory wydała i dostarczyła zainteresowanym ponad 2 miliony egzemplarzy poradników. Zainteresowanie przerosło wszelkie oczekiwania. Taki odbiór poka-zuje również, jak bardzo ważne jest wsparcie przez sponsorów i partnerów.

Polskie Towarzystwo Onkologii Klinicznej (PTOK) objęło akcję wydawniczą Honorowym Patro-natem. Wsparcie tej inicjatywy przez wybitnych specjalistów zrzeszonych w PTOK jest ogrom-nym wyróżnieniem i stanowi potwierdzenie rzetelności oraz wiarygodności poradników.

www.tamizpowrotem.org

Na stronie uzyskasz również informacje o organizacjach niosących pomoc pacjentom z cho-robami nowotworowymi i ich rodzinom, a także znajdziesz wiele informacji dotyczących sa-mej choroby.

Skontaktuj się z nami:

- jeśli jesteś zainteresowany współpracą z Fundacją: biuro@tamizpowrotem.org

- jeśli jesteś zainteresowany otrzymaniem i/lub dystrybucją poradników: wydawnictwo@tamizpowrotem.org

Jesteśmy też na Facebook’u i Twitterze!

Jeśli chcesz nam pomóc w poradniku znajdziesz przygotowany przekaz pocztowy. Wy-starczy wyciąć, uzupełnić o wybraną kwotę, dokonać wpłaty na poczcie lub w oddziale wybranego banku i gotowe!Dziękujemy, że jesteście z nami!

W ramach akcji prowadzone są dwie serie wydawnicze, w ramach których zostały wydane następujące pozycje:

Seria wydawnicza „Razem zwyciężymy raka!”:1. Po diagnozie. Poradnik dla pacjentów z chorobą nowotworową i ich rodzin.2. Seksualność kobiety w chorobie nowotworowej. Poradnik dla kobiet i ich partnerów.3. Seksualność mężczyzny w chorobie nowotworowej. Poradnik dla mężczyzn i ich partnerek.4. Pomoc socjalna – przewodnik dla pacjentów z chorobą nowotworową.5. Pielęgnacja pacjenta w chorobie nowotworowej.6. Chemioterapia i Ty. Poradnik dla pacjentów z chorobą nowotworową i ich rodzin.7. Żywienie a choroba nowotworowa. Poradnik dla pacjentów z chorobą nowotworową i ich rodzin.8. Gdy bliski choruje. Poradnik dla rodzin i opiekunów osób z chorobą nowotworową.9. Ból w chorobie nowotworowej. Poradnik dla pacjentów z chorobą nowotworową i ich rodzin.10. Mój rodzic ma nowotwór. Poradnik dla nastolatków.11. Radioterapia i Ty. Poradnik dla pacjentów z chorobą nowotworową i ich rodzin.12. Moja rehabilitacja. Poradnik dla pacjentów z chorobą nowotworową i ich rodzin.13. Życie po nowotworze. Poradnik dla osób po przebytej chorobie.14. Gdy nowotwór powraca. Poradnik dla osób z nawrotem choroby i ich bliskich.

Seria wydawnicza „Co warto wiedzieć”:Co warto wiedzieć. Rak skóry, czerniak i znamiona skóry.Co warto wiedzieć. Rak płuca.Co warto wiedzieć. Leczenie celowane chorych na nowotwory.Co warto wiedzieć. Rak nerki.Co warto wiedzieć. Przerzuty nowotworowe w kościach.Co warto wiedzieć. Rak piersi.Co warto wiedzieć. Rak gruczołu krokowego.Co warto wiedzieć. Rak jelita grubego.Co warto wiedzieć. Badania kliniczne.Co warto wiedzieć. Białaczka.Co warto wiedzieć. Rak wątroby.Co warto wiedzieć. Rak trzonu macicy.Co warto wiedzieć. Rak jajnika.Co warto wiedzieć. Rak szyjki macicy.Co warto wiedzieć. Immunoterapia.Co warto wiedzieć. Rak tarczycy.Co warto wiedzieć. Niedokrwistość w chorobie nowotworowej.Co warto wiedzieć. Szpiczak.Co warto wiedzieć. Powikłania zakrzepowo-zatorowe.

Poradniki są dostępne na stronie internetowej Fundacji oraz Programu Edukacji Onkologicznej:www.tamizpowrotem.org, www.programedukacjionkologicznej.pl.

SPIS TREŚCI

Wstęp .......................................................................................................................... 7

1. Płuca ....................................................................................................................... 7

2. Komórki nowotworowe ......................................................................................... 7

3. Czynniki ryzyka ...................................................................................................... 9

3.1. Jak zaprzestać palenia tytoniu? ....................................................................10

3.2. Badania przesiewowe .....................................................................................10

3.3. Objawy ..............................................................................................................11

3.4. Rozpoznanie .....................................................................................................11

3.5. Wykrywanie obecności komórek nowotworowych ....................................12

4. Typy raka płuca .................................................................................................... 13

4.1. Stopnie zaawansowania .................................................................................13

4.2. Stopnie zaawansowania drobnokomórkowego raka płuca .....................14

4.3. Stopnie zaawansowania niedrobnokomórkowego raka płuca ................14

5. Leczenie ................................................................................................................. 16

5.1. Leczenie chirurgiczne (operacyjne) ..............................................................17

5.2. Radioterapia.....................................................................................................18

5.3. Chemioterapia .................................................................................................19

5.4. Leczenie ukierunkowane (celowane) ...........................................................20

5.5. Immunoterapia ................................................................................................21

6. Opieka paliatywna ............................................................................................... 22

7. Odżywianie i aktywność....................................................................................... 23

8. Obserwacja po zakończeniu leczenia ............................................................... 23

9. Źródła wsparcia ..................................................................................................... 24

10. Nadzieje związane z badaniami nad nowotworami ....................................... 24

11. Słowniczek ........................................................................................................... 25

7

Wstęp

Niniejszy poradnik zawiera ważne in-formacje dotyczące nowotworu, który powstaje w płucach. Poradnik omawia rozpoznawanie, określanie zaawansowania, leczenie oraz opiekę paliatywną prowadzoną m.in. w celu uzyskania lepszej jakości życia osób chorych. Zdobycie wiedzy na temat postępo-wania medycznego wobec osób cho-rujących na nowotwory płuca może pomóc w aktywnym uczestniczeniu podczas wybierania najlepszej opieki nad Tobą.

Poradnik zawiera również zestaw py-tań, które możesz chcieć zadać swo-jemu lekarzowi. Wiele osób uważa, że pomocnym jest zabrać listę pytań ze sobą na wizytę lekarską. W lepszym zapamiętaniu informacji od lekarza pomocne może być robienie notatek podczas rozmowy. Możesz również poprosić członka rodziny lub przyjacie-la, aby towarzyszyli Ci podczas wizyty u lekarza – brali aktywny udział w dys-kusji, notowali lub po prostu słuchali.Słowa, które mogą być dla Ciebie nowe, zostały zebrane w słowniczku na końcu tego poradnika. Znajdziesz tam definicje, które być może pomo-gą Ci zrozumieć słowa i zwroty, któ-re wypowiadane będą przez osoby w Twoim najbliższym otoczeniu lub per-sonel medyczny.

1. Płuca

Płuca są parzystym narządem w klatce piersiowej. Stanowią część układu od-dechowego. Powietrze dostaje się do układu oddechowego przez nos lub usta, przechodzi przez tchawicę i każde z dwóch oskrzeli, a następnie dostaje się do płuc. Kiedy bierzesz wdech, płuca napełniają się powietrzem i w ten spo-sób do Twojego organizmu jest dostar-czany tlen.

Podczas wydechu powietrze opuszcza płuca i w ten sposób pozbywasz się dwutlenku węgla. Prawe płuco składa się z trzech części (płatów), natomiast lewe płuco jest mniejsze i obejmuje dwa płaty.

2. Komórki nowotworowe

Rak rozpoczyna się w komórkach, z któ-rych składają się tkanki. Tkanki tworzą na-rządy ludzkiego ciała.Prawidłowe – zdrowe – komórki rosną i dzielą się, aby wytworzyć nowe komórki, kiedy organizm ich potrzebuje. Gdy pra-widłowe komórki się starzeją lub ulegają uszkodzeniu, dochodzi do ich obumiera-nia i są zastępowane przez nowe komórki.Czasami wspomniany proces przebiega nieprawidłowo. Nowe komórki powstają, kiedy organizm ich nie potrzebuje, a sta-re lub uszkodzone nie obumierają tak, jak powinny. Nagromadzenie nadmiaru ko-mórek często tworzy zgrubienie tkanki na-zywane potocznie guzem, a prawidłowo określane nazwą „nowotwór”.Komórki nowotworowe mogą być ła-godne (nie jest to rak) lub złośliwe (rak).

8

Komórki nowotworów łagodnych naj-częściej nie są szkodliwe w odróżnieniu od komórek nowotworów złośliwych.

Wyróżniamy:• łagodne nowotwory płuc, które:

◦ rzadko zagrażają życiu,◦ zwykle nie muszą być usuwane,◦ nie przenoszą się na sąsiadujące

narządy,◦ nie rozprzestrzeniają się do innych

części ciała.• złośliwe nowotwory płuc (najczę-

ściej – rak), które:◦ mogą stanowić zagrożenie życia,◦ mogą odrastać po usunięciu,

◦ mogą zajmować (naciekać) są-siednie tkanki i narządy,

◦ mogą rozprzestrzeniać się do in-nych części ciała.

Komórki nowotworowe mogą się roz-przestrzeniać przez oddzielanie się od pierwotnej zmiany. Przemieszczają się przez naczynia krwionośne lub naczy-nia limfatyczne, które dochodzą do wszystkich części ciała. Komórki nowo-tworowe wnikają do innych narządów i tworzą nowe zmiany nowotworowe, które mogą niszczyć narządy. Rozprze-strzenione komórki nowotworu określa-ne są nazwą przerzutów.

Cienka tkanka (opłucna) okrywa płuca i wyścieła wnętrze klatki piersiowej. Mię-dzy dwiema warstwami opłucnej znajduje się niewielka ilość płynu (płyn opłuc-nowy). Zwykle objętość płynu nie zwiększa się.

węzły chłonne tchawica

lewe oskrzele płucne

płat płuca

przepona

płat płuca

prawe oskrzele płucne

9

3. Czynniki ryzyka

Lekarze nie zawsze potrafią wyjaśnić, dlaczego u jednej osoby rozwinie się rak płuca, a u innej nie. Jednak wiado-mo, że osoba z określonymi czynnika-mi ryzyka może być bardziej podatna na rozwój raka płuca niż inna. Czynnik ryzyka zwiększa prawdopodobieństwo rozwoju choroby.

Z badań wynika, że czynnikami ryzyka wystąpienia raka płuca są:• dym tytoniowy Dym tytoniowy jest najważniejszym

czynnikiem ryzyka zachorowania. Szkodliwe substancje znajdujące się w dymie tytoniowym mogą uszka-dzać komórki w płucach. Palenie papierosów, fajki lub cygara może powodować raka płuca, a wdycha-nie dymu tytoniowego może wywo-ływać raka płuca również u osób niepalących. W im większym stopniu dana osoba jest narażona na dym tytoniowy, tym większe występuje ry-zyko zachorowania na raka płuca.

• radon Radon jest radioaktywnym gazem,

który jest bezbarwny, bezwonny oraz pozbawiony smaku. Znajduje się w glebie i skałach. Osoby, które pra-cują w kopalniach mogą być na-rażone na działanie radonu. Radon może znajdować się w materiałach, z których zbudowane są domy. Ra-don niszczy komórki w płucach, a osoby narażone na jego działanie znajdują się w grupie zwiększonego ryzyka zachorowania na raka płuca. Ryzyko zachorowania na raka płuca wskutek działania radonu jest jeszcze większe u palaczy tytoniu.

• azbest i inne związki chemiczne Osoby wykonujące określone zawo-

dy (np. praca w budownictwie lub przemyśle chemicznym) znajdują się w grupie osób o podwyższonym ryzyku zachorowań na raka płuca. Narażenie na działanie azbestu, ar-senu, chromu, niklu, sadzy, smoły i in-nych substancji może zwiększać ryzy-ko powstania raka płuca. Ryzyko jest największe dla osób z długoletnim czasem narażenia na działanie tych substancji. Ryzyko zachorowania na raka spowodowane tymi substan-cjami jest jeszcze większe dla pala-czy tytoniu.

• zanieczyszczenie powietrza Zanieczyszczenie powietrza może

zwiększać ryzyko zachorowania na raka płuca. Ryzyko to wzrasta w przy-padku palaczy tytoniu.

• zachorowania na raka płuca w rodzinie Osoby, których bliscy krewni (ojciec,

matka, brat lub siostra) chorowali na raka płuca, mogą należeć do grupy zwiększonego ryzyka zachorowań na tę chorobę, nawet jeżeli nie palą ty-toniu.

• wcześniejsze zachorowanie na raka płuca

Osoby, które już chorowały na raka płuca, są bardziej narażone na po-nowny rozwój tego nowotworu

(szczególnie w przypadku, gdy nie za-przestały palenia).

• wiek powyżej 65 roku życia Większość osób z rozpoznaniem raka

płuca ma powyżej 65 lat.

Naukowcy badają również inne możliwe czynniki ryzyka. Jednym z nich są prze-wlekłe choroby płuc (np. gruźlica lub zapalenie oskrzeli), które trwając latami

10

mogą zwiększać ryzyko zachorowania na raka płuca. Nie jest jednak jeszcze ostatecznie wyjaśnione, czy zachorowa-nia na określone choroby płuc stanowią czynnik ryzyka dla raka płuca.

Osoby, które podejrzewają, że mogą znajdować się w grupie ryzyka zacho-rowania na raka płuca, powinny za-sięgnąć porady lekarza. Lekarz może zasugerować sposoby zmniejszenia narażenia na czynniki ryzyka oraz za-planować odpowiednio częste wizyty kontrolne. Osoby, które były wcześniej wyleczone z raka lub innego nowotworu płuca, powinny regularnie przechodzić badania kontrolne po zakończeniu le-czenia.

Nowotwór płuca może powrócić po za-kończeniu leczenia lub może rozwinąć się kolejny nowotwór.

3.1. Jak zaprzestać palenia tytoniu?Zaprzestanie palenia tytoniu jest ważne dla każdego, kto używa wyrobów tyto-niowych (korzyści z zaprzestania palenia dotyczą również ludzi, którzy palą przez wiele lat). U osób, które już chorują na raka, zaprzestanie palenia tytoniu może zmniejszyć ryzyko ponownego zachoro-wania. Zaprzestanie palenia tytoniu może również zwiększyć skuteczność leczenia.

Istnieje wiele sposobów na uzyskanie po-mocy, m.in.:• zapytaj swojego lekarza o leki lub inne

możliwości stosowania nikotyny (np. plastry, guma, pastylki, aerozol do nosa lub inhalator). Twój lekarz może zapro-ponować kilka sposobów leczenia, któ-re pomagają ludziom rzucić palenie,

• poproś swojego lekarza o pomoc w znalezieniu lokalnych programów lub specjalistów, którzy pomagają w za-przestaniu palenia tytoniu,

• porozmawiaj ze swoim lekarzem, który może udzielić rad na temat:◦ sposobów zaprzestania palenia tyto-

niu,◦ grup, które wspierają osoby chcące

zaprzestać palenia tytoniu,◦ publikacji na temat rzucania palenia,◦ tego, jak wziąć udział w bada-

niach nad metodami zaprzestania palenia tytoniu.

3.2. Badania przesiewoweBadania przesiewowe mogą pomóc lekarzom wykrywać nowotwory (np. rak) we wczesnym okresie choroby, co umożliwia zastosowanie skutecznego leczenia i uzyskanie wyleczenia. Ba-dania przesiewowe okazały się bardzo pomocne w przypadku niektórych no-wotworów (rak piersi, rak szyjki macicy i rak jelita grubego). Obecnie nie ma ogólnie zaakceptowanego badania przesiewowego w kierunku wczesne-go wykrywania raka płuca. Niektóre metody wykrywania raka płuca (nisko-dawkowana spiralna tomografia kom-puterowa klatki piersiowej) są obecnie oceniane w badaniach jako poten-cjalne badania przesiewowe. Badania przesiewowe w kierunku raka płuca niosą ze sobą ryzyko nieuzasadnione-go podejrzenia nowotworu (tzw. wyniki „nieprawdziwie dodatnie”).

W części przypadków odbiegający od normy wynik badania może prowadzić do podejmowania innych działań (np. operacja lub biopsja w celu wykrycia

11

obecności komórek nowotworowych), mimo, że osoba z odbiegającym od normy wynikiem badania może nie być chora na raka płuca. Zobacz Roz-dział 10 pt. „Nadzieje związane z ba-daniami nad nowotworami”, żeby uzy-skać informacje na temat badań pod kątem raka płuca.

Możesz chcieć porozmawiać z leka-rzem o występujących u Ciebie czyn-nikach ryzyka oraz potencjalnych ko-rzyściach i zagrożeniach wynikających z badań przesiewowych pod kątem wczesnego wykrywania raka płuca. Jak każda inna decyzja medyczna, wola poddania się badaniom należy do Ciebie. Twoja decyzja może być łatwiejsza po tym, jak poznasz argu-menty za i przeciw badaniom przesie-wowym.

3.3. ObjawyRak płuca we wczesnym okresie roz-woju rzadko powoduje objawy. Jed-nak w miarę ich wzrastania, najczę-ściej pojawiają się:• kaszel, który się stopniowo nasila lub

nie ustaje,• problemy z oddechem (tzw. „płytki

oddech”),• nieustępujący ból w klatce piersiowej,• wykrztuszanie plwociny z krwią,• chrypka,• powtarzające się infekcje płuc (np.

powtarzające się zapalenia płuc),• ciągłe uczucie zmęczenia,• utrata masy ciała niezwiązana z gor-

szym odżywianiem.Najczęściej wymienione objawy nie wynikają z obecności raka, ponieważ są wywoływane również przez inne problemy zdrowotne. Ktokolwiek jed-

nak obserwuje u siebie takie objawy, powinien możliwie szybko skontakto-wać się z lekarzem i poddać odpo-wiednim badaniom oraz – w przypad-ku wykrycia przyczyny dolegliwości – ewentualnemu leczeniu.

3.4. RozpoznanieJeżeli obserwujesz objawy, które suge-rują obecność raka płuca, Twój lekarz musi sprawdzić, czy wywołane są nowo-tworem lub inną chorobą. Lekarz może pytać o przebyte przez Ciebie – lub wy-stępujące w rodzinie – choroby, a także może skierować Cię na badania krwi oraz jedno lub więcej z wymienionych badań:

• badanie lekarskie - lekarz sprawdza ogólne oznaki zdrowia, osłuchuje płuca i sprawdza obecność płynu w jamie opłucnej oraz może stwierdzić powiększenie węzłów chłonnych lub wątroby.

• badanie rentgenowskie klatki piersio-wej (RTG) - badania RTG klatki pier-siowej mogą wykazać nowotwór lub nietypową obecność płynu.

• badanie tomografii komputerowej (TK) - lekarze często używają tomogra-fii komputerowej, aby uzyskać obrazy narządów wewnątrz klatki piersiowej. Komputerowa tomografia jest urzą-dzeniem rentgenowskim połączonym z komputerem i wykonuje wiele zdjęć. Przy spiralnej tomografii komputerowej urządzenie wykrywające (skaner) ob-raca się dookoła Ciebie, kiedy leżysz na stole. Stół przesuwa się przez środek skanera. Uzyskane obrazy mogą poka-zać nowotwór, nietypową obecność płynu, powiększenie węzłów chłon-nych lub inne zmiany nieprawidłowe.

12

3.5. Wykrywanie obecności komórek nowotworowychJedyną pewną metodą potwierdze-nia obecności nowotworu płuca jest zbadanie mikroskopowe komórek lub tkanek przez patomorfologa. Patomor-folog bada próbkę pod mikroskopem oraz przeprowadza inne testy. Jest wiele sposobów uzyskiwania próbek. W celu pobrania próbek, lekarz może skierować Cię na jeden lub więcej te-stów, np.:

• cytologia plwociny - gęsty płyn (plwocina) wypluwany podczas kaszlu z płuc badany jest w laborato-rium pod kątem obecności komórek nowotworowych,

• torakocenteza - lekarz używa spe-cjalnej igły w celu pobrania płynu z jamy opłucnej, w laboratorium płyn jest badany pod kątem obecności komórek nowotworowych,

• bronchoskopia - lekarz wprowadza cienką i zakończoną źródłem światła rurkę (bronchoskop) poprzez nos lub usta do dróg oddechowych (tcha-wica i oskrzela), co pozwala zbadać układ oddechowy oraz pobrać prób-kę komórek za pomocą igły, szczo-teczki lub innego narzędzia (niekiedy lekarz może pobrać popłuczyny z po-dejrzanej okolicy, aby zebrać komórki),

• biopsja cienkoigłowa - lekarz uży-wa cienkiej igły, aby pobrać materiał tkankowy lub płyn z płuc, opłucnej lub węzła chłonnego (czasami lekarz uży-wa tomografii komputerowej lub innej metody obrazowania, aby wprowa-dzić igłę w odpowiednie miejsce, tzn. w zmianę w płucach lub węzeł chłonny),

• wideo-torakoskopia - chirurg wyko-nuje kilka małych nacięć ściany klatki

piersiowej, a następnie ogląda płuca oraz okoliczne struktury za pomocą cienkiej, zakończonej światłem rurki; jeżeli zaobserwuje nietypowy obszar, może być konieczne dokonanie biop-sji w celu sprawdzenia pod kątem obecności komórek nowotworowych,

• torakotomia - chirurg otwiera klatkę piersiową za pomocą długiego na-cięcia, co pozwala na usunięcie wę-złów chłonnych oraz innych tkanek,

• mediastinoskopia - chirurg wykonu-je nacięcie w górnej części mostka i umieszcza w klatce piersiowej cien-ką, zakończoną światłem rurkę, co umożliwia pobranie próbki materiału tkankowego lub węzłów chłonnych.

Zanim lekarz pobierze próbki do ba-dania, możesz chcieć zadać następu-jące pytania:• Która z procedur diagnostycznych

jest zalecana? W jaki sposób zosta-nie pobrana tkanka?

•Czybędęmusiałpozostaćwszpita-lu?Jeżelitak,tonajakdługo?

•Czy muszę się w określony sposóbprzygotować?

•Ileczasuzajmiebadanie?Czybędęprzytomny?Czyzabiegbędziezwią-zanyzwystępowaniembólu?

•Czywystępuje ryzyko? Jakie jest ry-zyko, że zabieg spowoduje tzw. za-padnięciesiępłuca?Jakiesąszanseinfekcji lub krwawienia po zabiegu?

•Jak długa będzie trwała rekonwale-scencja?

•Jak szybko będą znane wyniki? Ktomijewyjaśni?

•Jeżeli zostanie stwierdzony nowo-twór,ktoporozmawiazemnąona-stępnychkrokach?Kiedy?

13

4. Typy raka płuca

Patomorfolog bada plwocinę, płyn z jamy opłucnej, tkanki lub inne próbki pod kątem obecności komórek nowotworo-wych. Jeżeli odnajdzie komórki nowotwo-ru (np. komórki raka), to wówczas powi-nien opisać jego rodzaj. Określenie typu raka jest bardzo ważne, ponieważ w po-szczególnych rodzajach nowotworu płu-ca stosuje się odmienne metody leczenia. Nazwy najczęściej występujących typów raka pochodzą od wyglądu komórek no-wotworowych widzianych pod mikrosko-pem – nowotworem może być:

• drobnokomórkowy rak płuca (około 15% nowotworów płuca), który zwykle szybko rozprzestrzenia się i jednocześnie jest bardzo podatny na chemioterapię oraz radioterapię,

• niedrobnokomórkowy rak niedrobno-komórkowy rak płuca, większość nowo-tworów płuc nowotworów płuc - 85%, który to rozprzestrzenia się wolniej niż rak drobnokomórkowy.

4.1. Stopnie zaawansowaniaAby zaplanować najlepsze leczenie, Twój lekarz musi znać typ raka płuca oraz stopień (stadium) zaawansowania cho-roby. Ocena zaawansowania polega na starannie wykonanej próbie określenia tego, czy rak się rozprzestrzenił (jeśli tak, to na jakie okolice ciała). Rak płuca sze-rzy się najczęściej do węzłów chłonnych, mózgu, kości, wątroby i nadnerczy.Kiedy rak rozprzestrzenia się z pierwotne-go miejsca do innych części ciała, kolejny nowotwór (przerzut) składa się z tego sa-mego rodzaju komórek nowotworowych i ma taką samą nazwę jak pierwotny. Na przykład, jeżeli rak płuca rozprzestrzeni się

do wątroby, komórki rakowe w wątrobie są w rzeczywistości komórkami raka płu-ca. Chorobą jest rak płuca z przerzutami, a nie rak wątroby. Z tego powodu jest leczony jako rak płuca, a nie w sposób typowy dla raka wątroby. Lekarze nazy-wają kolejny nowotwór „wtórnym” lub przerzutem.

Ustalenie zaawansowania choroby może wymagać wykonania badań krwi oraz innych czynności, do których mogą należeć:

• tomografia komputerowa (TK) - może wykazać, czy rak rozprzestrzenił się do wątroby, nadnerczy, mózgu lub innych narządów. Możesz otrzymać kontrast podawany doustnie lub do naczynia żylnego ramienia lub dłoni. Kontrast pomaga uzyskać dokład-niejszy obraz obszarów ocenianych podczas badania. Jeżeli nowotwór jest widoczny w obrazie TK, to lekarz może zlecić wykonanie biopsji, aby wykryć komórki nowotworu.

• badania RTG lub izotopowe kości - badanie rentgenowskie kości może wykazać, że rak rozprzestrzenił się i zajmuje kości. W przypadku bada-nia izotopowego otrzymasz zastrzyk z małej ilości radioaktywnej substancji, która przemieszcza się wraz z krwią i przedostaje do kości. Urządzenie zwane skanerem wykrywa i mierzy stopień promieniowania. Skaner robi zdjęcia kości, a następnie przenoszo-ne są one na komputer lub taśmę.

• rezonans magnetyczny (MR) - lekarz może zlecić badanie MR mózgu, ko-ści lub innych narządów. Badanie MR

14

wykorzystuje silny magnes połączony z komputerem. Wykonywane są do-kładne zdjęcia okolic ocenianych i ko-dowane na komputerze.

• pozytonowa emisyjna tomografia komputerowa (PET) - lekarz wykorzystu-je PET, aby sprawdzić, czy nowotwór się rozprzestrzenił (jeśli nie udało się tego ustalić przy pomocy innych ba-dań). Otrzymujesz zastrzyk z małej ilości substancji radioaktywnej zawierającej glukozę. Urządzenie określa okolice, w których jest zwiększone zużywanie glu-kozy (okolice podejrzane o obecność zmian nowotworowych). Komórki no-wotworowe zużywają glukozę szybciej niż prawidłowe (niezmienione nowo-tworowo), a obszary nowotworowe są jaśniejsze na zdjęciach.

4.2. Stopnie zaawansowania drobnokomórkowego raka płucaLekarze opisują dwa stadia drobnoko-mórkowego raka płuca, którymi są:

• ograniczone stadium - rak znajduje się tylko w jednej połowie klatki piersiowej,

• rozległe stadium - rak obejmuje obie połowy klatki piersiowej lub zmiany no-wotworowe obecne są w innych, od-dalonych, narządach.

Ostatnio zaleca się określanie zaawan-sowania drobnokomórkowego raka płuca według zasad obowiązujących dla niedrobnokomórkowego raka (patrz kolejny rozdział).Sposoby leczenia są różne w zależności od stadium drobnokomórkowego raka płuca. Patrz Rozdział 5 pt. „Leczenie”, aby dowiedzieć się na temat możliwych sposobów leczenia.

4.3. Stopnie zaawansowania niedrobno-komórkowego raka płucaLekarze opisują zaawansowanie nie-drobnokomórkowego raka płuca na podstawie wielkości nowotworu w płucu oraz tego, czy rak rozprzestrzenił się do węzłów chłonnych lub innych narzą-dów. Najczęściej wyróżnia się:

• stadium utajone - komórki raka płuca znajdują się w plwocinie lub próbkach pobranych podczas bronchoskopii, ale rak nie jest uwidoczniony na pod-stawie innych badań (np. badanie to-mografii komputerowej).

• stadium 0 - komórki raka znajdują się tylko w najbardziej powierzchownych warstwach komórek bez ich przekra-czania (nowotwór przedinwazyjny, czyli in situ).

• stadium IA - rak płuca jest inwazyj-ny, przechodzi przez najbardziej po-wierzchowne warstwy komórek wy-ściełających, jest mniejszy niż 3 cm średnicy i jest otoczony prawidłowymi komórkami oraz nie nacieka oskrze-li, komórki nowotworu nie występują w okolicznych węzłach chłonnych.

• stadium IB - nowotwór jest większy i rozwinął się głębiej, ale komórki nowo-tworowe nie są obecne w okolicznych węzłach chłonnych, a nowotwór ma jedną z poniżej wymienionych cech:

• średnica 3-5 cm,• zajmuje oskrzele główne,• nacieka opłucną.

• Stadium IIA - rak płuca ma średnicę mniejszą niż 5 cm i komórki rakowe

15

są obecne w sąsiadujących węzłach chłonnych lub nowotwór ma 5-7 cm średnicy i komórki nowotworu nie wy-stępują w węzłach chłonnych.

• Stadium IIB - nowotwór cechuje jedno z poniższych:• komórki nowotworowe nie wystę-

pują w okolicznych węzłach chłon-nych, ale nowotwór jest większy niż 7 cm lub nacieka ścianę klatki piersio-wej, przeponę, opłucną, oskrzela lub tkankę otaczającą serce,

• komórki nowotworowe występują w okolicznych węzłach chłonnych oraz występuje jedno z poniższych:

▪ ma 5-7cm średnicy, ▪ nacieka oskrzele główne, ▪ nacieka opłucną.

• Stadium IIIA - nowotwór cechuje jed-no z poniższych:• komórki nowotworowe nie wystę-

pują w węzłach chłonnych, ale nowotwór nacieka serce, przełyk, kręgosłup lub obecne są guzki no-wotworowe w innym płacie tego samego płuca,

• komórki nowotworowe występują w węzłach chłonnych wewnątrzpłuc-nych i okołooskrzelowych, ale po tej samej stronie klatki piersiowej, co no-

wotwór płuca, a nowotwór ma śred-nicę większą lub równą niż 7 cm lub nacieka opłucną, osierdzie, oskrzele główne, serce, przełyk albo kręgo-słup,

• komórki nowotworowe występują w węzłach chłonnych w okolicy rozwidlenia tchawicy, po stronie no-wotworu bez względu na średnicę guza.

• Stadium IIIB - nowotwór cechuje jedno z poniższych:• komórki nowotworowe występują

w węzłach chłonnych w okolicy roz-widlenia tchawicy, po stronie nowo-tworu, a nowotwór nacieka serce, przełyk, kręgosłup,

• komórki nowotworowe występują w węzłach chłonnych w okolicy rozwidlenia tchawicy po stronie przeciwnej do nowotworu lub w węzłach chłonnych nadoboj-czykowych bez względu na wiel-kość nowotworu.

• Stadium IV - zmiany nowotworowe mogą znajdować się w drugim płucu, płynie z jamy opłucnowej lub w innych narządach (np. mózg, nadnercza, wą-troba lub kości).

16

5. Leczenie

W przypadku wykrycia raka płuca lekarz powinien skierować Cię do specjalisty mającego większe doświadczenie w le-czeniu tych nowotworów lub poprosić o jego opinię. Leczenie powinno być prowadzone przez zespół specjalistów. Specjaliści zajmujący się rakiem płuca to m.in. chirurdzy klatki piersiowej, onko-lodzy i pulmonolodzy oraz radioterapeu-ci. W Twoim zespole medycznym może znajdować się także specjalista w zakre-sie rehabilitacji układu oddechowego, pielęgniarka onkologiczna, dietetyk i psycholog.

Wybór sposobu leczenia zależy głównie od typu i zaawansowania nowotwo-ru. Chorzy z rozpoznaniem raka płuca mogą być poddani operacji, chemio-terapii, radioterapii, terapii ukierunkowa-nej lub leczeniu składającemu się z kilku wymienionych metod. Osoby z rozpo-znaniem ograniczonej postaci drobno-komórkowego raka płuca zwykle pod-dawane są radioterapii i chemioterapii. Przy bardzo małym nowotworze chorzy mogą być poddani operacji z uzupełnie-niem chemioterapią. Większość chorych z rozległym stadium tego nowotworu otrzymuje tylko chemioterapię.

Osoby chorujące na niedrobnokomór-kowego raka płuca mogą być pod-dane operacji, chemioterapii, leczeniu ukierunkowanemu, immunoterapii, ra-dioterapii oraz – najczęściej – leczeniu złożonemu z kilku tych metod. Wybór sposobów leczenia zależy przede wszyst-kim od stadium zaawansowania cho-roby oraz innych czynników (np. wiek, choroby współwystępujące). Niektórzy

chorzy w zaawansowanym stadium nie-drobnokomórkowego raka płuca są le-czeni jedynie objawowo.

W leczeniu raka płuca wykorzystywa-ne są:• miejscowe metody leczenia Leczenie chirurgiczne (operacyjne)

i radioterapia są metodami miejsco-wego postępowania. Usuwają lub niszczą nowotwór w klatce piersiowej (np. kiedy rak płuca rozprzestrzeni się do innych części ciała, postępo-wanie miejscowe może być wyko-rzystywane w celu kontroli choroby jedynie w określonych okolicach. Na przykład przerzuty raka płuca w mózgu mogą być kontrolowane za pomocą radioterapii).

• systemowe metody leczenia Chemioterapia i terapia ukierunko-

wana oraz immunoterapia są meto-dami postępowania systemowego. Leki przenikają do krwiobiegu i nisz-czą lub kontrolują nowotwór w ca-łym organizmie.

Lekarz może opisać dostępne dla Ciebie metody leczenia i oczekiwane rezultaty. Możesz chcieć wiedzieć, ja-kie są efekty uboczne (tzw. działania niepożądane) oraz jak leczenie może wpłynąć na Twoje codzienne czynno-ści. Podczas zwalczania nowotworu często zniszczeniu ulegają także zdro-we komórki i tkanki, co jest przyczyną występowania skutków ubocznych le-czenia. Skutki uboczne zależą przeważ-nie od rodzaju (np. są mniejsze podczas stosowania leków ukierunkowanych i immunoterapii w porównaniu do che-mioterapii) oraz intensywności stosowa-

17

nego leczenia (np. są bardziej nasilone podczas chemioradioterapii niż w przy-padku stosowania jednej z tych metod pojedynczo). Efekty uboczne mogą być różne dla różnych osób, a także w każdej z sesji leczenia. Zanim rozpocznie się leczenie, Twój lekarz wyjaśni możliwe efekty uboczne oraz zaproponuje spo-soby, jakimi można sobie z nimi radzić.Wspólnie z lekarzem możecie opraco-wać plan leczenia, który sprosta Twoim potrzebom medycznym i osobistym.

Możesz chcieć zadać lekarzowi nastę-pujące pytania, zanim rozpoczniesz le-czenie:•Jakiejeststadiummojejchoroby?Czyrakrozprzestrzeniłsiępozapłuca?Jeślitak,dokąd?

•Jakiesąmożliwościleczenia?Jakiesązalecanedlamnie?Dlaczego?

•Czy będę poddawany kilku różnymmetodomleczenia?

•Jakiesąoczekiwanekorzyścizkażde-go ze sposobów leczenia?

•Jakie jest ryzyko imożliwenastępstwauboczne dla każdego ze sposobówleczenia?Comożemyzrobić,abykon-trolowaćskutkiuboczne?

•Comogęzrobić,abyprzygotowaćsięna leczenie?

•Czy będę musiał długo pozostać wszpitalu?Jeżelitak,najakdługo?

•W jaki sposób leczenie wpłynie namojecodzienneżycie?

•Czy udział w badaniach klinicznychjestdlamniewskazany?

•Jakczęstopowinienemzgłaszaćsiędokontrolipozakończeniuleczenia?

5.1. Leczenie chirurgiczne (operacyjne)Celem leczenia chirurgicznego (ope-racyjnego) raka płuca jest doszczętne

usunięcie okolicy płuca, która zawiera nowotwór. Chirurg usuwa także okolicz-ne węzły chłonne.

Podczas operacji może zostać usunięte:

• część płuca (resekcja klinowa lub usu-nięcie segmentu płuca): chirurg usuwa część płuca zawierającą nowotwór,

• płat płuca (lobektomia lub lobektomia mankietowa): chirurg usuwa nowotwór z całym płatem płuca (jest to najczęst-szy typ operacji usunięcia raka płuca, a czasami wykonywana jest tzw. bilo-bektomia, czyli wycięcie dwóch pła-tów płuca),

• całość płuca (pneumonektomia): chi-rurg usuwa całe płuco.

Po operacji płuca w klatce piersiowej zbiera się powietrze i płyn. Dren (rurka) umieszczony w klatce piersiowej pozwa-la odciągać płyn. Poza tym pielęgniar-ka lub rehabilitant pokaże Ci ćwiczenia zmniejszające kaszel i wspomagające od-dychanie. Będziesz musiał wykonywać te ćwiczenia kilka razy dziennie.

Czas rekonwalescencji po operacji jest inny dla każdego. Twój pobyt w szpitalu może trwać tydzień lub dłużej. Może upłynąć kilka tygodni zanim powrócisz do normalnych czynności.

Leki mogą pomóc kontrolować ból po-operacyjny. Przed operacją powinieneś przedyskutować z lekarzem lub pielęgniar-ką plan postępowania przeciwbólowego. Po operacji Twój lekarz może dostosować zaplanowane postępowanie, jeżeli potrze-bujesz więcej środków przeciwbólowych.

18

Możeszzapoznaćsiętakżezporadnikiemnr9pt. „Ból w chorobie nowotworowej. Poradnikdlapacjentówiichrodzin”,któryzostałwyda-nywramachProgramuEdukacjiOnkologicznej i dostępny jest do bezpłatnego pobra-nia w formacie PDF na stronie Fundacji www.tamizpowrotem.orglubwww.programedukacjionkologicznej.plorazwmobilnejaplikacjiONKOTEKA.

Przed operacją możesz chcieć zadać le-karzowi następujące pytania:•Jakirodzajoperacji jestdlamniewska-

zany?•Jakbędęsięczućpooperacji?•Jeżelibędęodczuwaćból,czybędzie

on kontrolowany?•Jakdługopozostanęwszpitalu?•Czynastępstwaubocznebędąsięutrzy-mywaćprzezdługiczas?

•Kiedybędęmógłpowrócićdomoichnormalnychczynności?

5.2. RadioterapiaRadioterapia wykorzystuje promie-niowanie o wysokiej energii w celu niszczenia komórek nowotworowych. Radioterapia działa wyłącznie na ko-mórki w obrębie leczonego obszaru.Możesz zostać poddany napromienia-niu z zewnątrz (tzw. radioterapia wiąz-kami zewnętrznymi). Jest to najczęściej stosowany rodzaj radioterapii w przy-padku raka płuca. Promieniowanie jest dostarczane z dużego urządzenia, które znajduje się poza Twoim ciałem. Większość chorych może otrzymywać radioterapię w warunkach ambulato-ryjnych (jedynie niektórzy wymagają w czasie radioterapii pobytu w szpitalu). Leczenie odbywa się zwykle przez 5 dni w tygodniu i trwa kilka tygodni.

Innym rodzajem leczenia promieniami jest radioterapia wewnętrzna (brachy-terapia). Radioterapia wewnętrzna jest rzadziej stosowana u chorych na raka płuca. Promieniowanie pochodzi z ma-teriału radioaktywnego umieszczanego wewnątrz Twojego ciała.

Skutki uboczne zależą głównie od rodza-ju radioterapii, dawki promieniowania oraz okolicy ciała, która jest napromie-niana. Radioterapia zewnętrzna klatki piersiowej może powodować uszkodze-nia przełyku, które mogą prowadzić do wystąpienia trudności podczas połyka-nia. Możesz również odczuwać zmęcze-nie. Dodatkowo Twoja skóra w obszarze, gdzie było stosowane promieniowanie, może stać się zaczerwieniona, sucha i wrażliwa. Po radioterapii wewnętrznej pacjent może odkrztuszać niewielkie ilo-ści krwi. Wymienione następstwa ubocz-ne leczenia zwykle ustępują po zakoń-czeniu napromieniania.

Przed rozpoczęciem radioterapii mo-żesz chcieć zadać lekarzowi następu-jące pytania:•Dlaczegopotrzebujęleczenia?•Jakirodzajradioterapiijestdlamnie

wskazany?•Kiedy rozpocznie i zakończy się le-

czenie?•Jakbędęsięczućwczasieleczenia?•Skądbędziemywiedzieć,żeradiote-rapiadziała?

•Czy są jakieś długotrwałe skutkiuboczne?

Możesz zapoznać się także z poradnikiem nr11pt.„RadioterapiaiTy.Poradnikdlapa-cjentów z chorobą nowotworową i ich ro-dzin”,któryzostałwydanywramachProgra-

19

muEdukacjiOnkologicznejidostępnyjestdobezpłatnego pobrania w formacie PDF nastronieFundacjiwww.tamizpowrotem.orglubwww.programedukacjionkologicznej.plorazwmobilnejaplikacjiONKOTEKA.

5.3. ChemioterapiaW chemioterapii wykorzystuje się leki, które niszczą komórki nowotworowe. Leki wnikają do krwiobiegu i mogą od-działywać na komórki nowotworowe znaj-dujące się w całym organizmie. Zwykle stosuje się więcej niż jeden lek, a w sche-macie chemioterapii powinna znaleźć się pochodna platyny (najlepiej – cis platyna) stosowana w skojarzeniu z drugim lekiem (np. winorelbina lub gemcytabina). Leki przeciwnowotworowe stosowane u cho-rych z rozpoznaniem raka płuca stoso-wane są zwykle dożylnie (jedynie niektóre mogą być przyjmowane doustnie).

Chemioterapię podaje się w cyklach. Między każdym cyklem leczenia jest okres przerwy. Długość przerwy i liczba cykli za-leży od stosowanych leków przeciwnowo-tworowych oraz skuteczności i tolerancji leczenia. Najczęściej podaje się 4-6 cykli chemioterapii, co 3 tygodnie.

Możesz być poddawany leczeniu w szpitalu lub – częściej – w ambulatorium (tzw. szpital dzienny), a niekiedy – w przy-padku leków stosowanych doustnie – w warunkach domowych. Dla niektórych osób może okazać się koniecznym, aby na czas leczenia znajdowały się w szpitalu.

Uboczne skutki chemioterapii zależą głównie od rodzaju i dawek stosowanych leków. Leki mogą uszkodzić prawidłowe komórki, które ulegają szybkim podziałom – należą do nich:

• komórki krwi Chemioterapia obniża poziom pra-

widłowych komórek krwi, co powo-dować może większą podatność na infekcje, większą skłonność do wy-stępowania zasinień skóry i krwawień lub uczucie osłabienia i zmęczenia.

Próbki krwi są pobierane, aby zba-dać poziom krwinek. Jeżeli liczba białych krwinek jest zbyt niska i wy-stępują objawy infekcji, to mogą po-móc leki zwiększające wytwarzanie komórek.

• komórki w cebulkach włosów Chemioterapia może powodować

utratę włosów. Twoje włosy odrosną po zakończeniu leczenia, ale mogą być nieco inne (mogą mieć np. zmie-niony kolor).

• komórki układu pokarmowego Chemioterapia może powodować

brak apetytu, mdłości i wymioty, bie-gunkę, suchość w jamie ustnej. Zapy-taj swojego lekarza, co może pomóc i jak radzić sobie z tymi problemami.

Niektóre leki stosowane w leczeniu raka płuca mogą powodować utratę słu-chu, bóle stawów, mrowienie lub drę-twienie dłoni i stóp. Efekty te zwykle zani-kają jakiś czas po zakończeniu leczenia.

Kiedy radioterapia i chemioterapia są stosowane jednocześnie, skutki uboczne mogą być bardziej dotkliwe.

Możeszzapoznaćsiętakżezporadnikiemnr6pt.„ChemioterapiaiTy.Poradnikdlapacjen-tów z chorobą nowotworową i ich rodzin”,który został wydany w ramach ProgramuEdukacji Onkologicznej i dostępny jest do

20

bezpłatnego pobrania w formacie PDF nastronieFundacjiwww.tamizpowrotem.orglubwww.programedukacjionkologicznej.plorazwmobilnejaplikacjiONKOTEKA.

5.4. Leczenie ukierunkowane (celowane)Leczenie ukierunkowane polega na blokowaniu wzrostu lub rozprzestrze-niania się komórek nowotworowych dzięki działaniu leków na odpowied-nie mechanizmy. Leki przedostają się do krwiobiegu i mogą wpływać na komórki nowotworowe w całym orga-nizmie.

W niedrobnokomórkowym raku płuca obecnie – w praktyce klinicznej – sto-sowane są tzw. inhibitory tyrozynowej kinazy (afatynib, erlotynib lub gefity-nib – w przypadku mutacji w genie EGFR oraz kryzotynib – w przypadku rearanżacji w genie ALK). Zaletą le-czenia celowanego jest dużo mniejsze ryzyko następstw ubocznych powsta-łych wskutek działania na prawidłowe komórki organizmu oraz większa – niż chemioterapii – skuteczność w przy-padku stosowania u chorych z okre-ślonymi zaburzeniami genetycznymi (mutacje w genie EGFR lub rearanża-cja w genie ALK). Leki ukierunkowane z grupy inhibitorów tyrozynowej kinazy mogą być stosowane u części cho-rych z rozpoznaniem zaawansowa-nego (stadium uogólnienia) niedrob-nokomórkowego raka płuca (przede wszystkim – rak gruczołowy). Z uwagi na skuteczność u chorych z określo-nymi zaburzeniami genetycznymi (cel leczenia), każdy chory na raka płuca o budowie innej niż rak płaskonabłon-kowy w stadium uogólnienia powinien mieć wykonane badanie w kierunku

określenia stanu genów EGFR oraz – w przypadku ujemnego wyniku wymie-nionego badania – również genu ALK. Wykrywanie zaburzeń genetycznych, które mogą być celem leczenia ukie-runkowanego, jest możliwe w badaniu materiału uzyskanego drogą pobrania komórek lub tkanek metodami trady-cyjnej biopsji (punkcja cienkoigłowa lub gruboigłowa oraz pobranie wycinka z guza) oraz przy wykorzystaniu tzw. płyn-nej biopsji.

Płynna biopsja polega na badaniu obecności zaburzeń genetycznych w różnych płynach ustrojowych (krew, mocz, plwocina, płyn mózgowo-rdze-niowy). Zaletą tzw. płynnej biopsji jest nieinwazyjne pobranie materiału. Biop-sja płynna umożliwia uzyskanie materia-łu do badania w przypadku trudności pobrania fragmentu tkanki metodami tradycyjnymi.

Leki ukierunkowane – w przypadku uzy-skania korzyści klinicznych – stosuje się w sposób ciągły aż do momentu wy-kazania wzrostu (progresji) zmian nowo-tworowych lub wystąpienia poważnych objawów niepożądanych. W przypadku wystąpienia progresji choroby podczas stosowania inhibitorów tyrozynowej ki-nazy EGFR pierwszej i drugiej generacji istnieje możliwość uzyskania ponownej odpowiedzi w następstwie stosowania leków anty-EGFR trzeciej generacji (przy-kład -ozymertynib) pod warunkiem wy-krycia specyficznej mutacji – T790M (tzw. „mutacja oporności”)

Działania niepożądane (uboczne) obej-mują – przede wszystkim – wysypkę skór-ną oraz biegunkę i – rzadziej – inne (np.

21

podwyższone ciśnienie krwi, ból brzucha, zaburzenia czynności wątroby lub od-dychania). Wystąpienie wymienionych objawów nie musi być bezwzględnym wskazaniem do przerwania leczenia – często wystarcza zastosowanie odpo-wiedniego leczenia objawowego, które zleci lekarz prowadzący. W przypadku niektórych inhibitorów tyrozynowej kina-zy EGFR możliwe jest również zmniejsze-nie dawki.

W czasie leczenia Twój lekarz będzie pytał o niepokojące Cię objawy. Skutki uboczne zwykle zanikają wraz z zakoń-czeniem leczenia.

Przed rozpoczęciem terapii ukierunko-wanej lub chemioterapii możesz chcieć zadać lekarzowi następujące pytania:

1.Jakie lekibędąpodawane?Jakiesąoczekiwane wyniki?

2.Kiedy rozpocznie się leczenie? Kie-dy zakończy się leczenie? Jakczęstobędęotrzymywaćleczenie?

3.Gdziebędęotrzymywaćleczenie?4.Ocopowinienemsięzatroszczyćpod-

czas leczenia?5.Skąd będzie wiadomo, że leczeniedziała?

6.O jakich efektach ubocznych powi-nienem informować? Czy mogę za-pobiec lub zmniejszać którekolwiek zefektów ubocznych?

7.Czy pojawią się jakieś długotrwałeskutki uboczne?

Możeszzapoznaćsiętakżezporadnikiempt.„Leczenie celowane chorych na nowotwo-ry”, który został wydany w ramach nowejserii wydawniczej zatytułowanej „Co wartowiedzieć”iwramachProgramuEdukacjiOn-

kologicznej. Dostępny jest do bezpłatnegopobraniawformaciePDFnastronieFundacjiwww.tamizpowrotem.org lub www.progra-medukacjionkologicznej.pl oraz w mobilnejaplikacjiONKOTEKA.

5.5. ImmunoterapiaImmunoterapia polega na wykorzysta-niu mechanizmów zwiększania odpor-ności w celu niszczenia komórek nowo-tworowych. Jest bardzo obiecującą i stale rozwijającą się metodą leczenia przeciwnowotworowego. Kwalifiko-wanie chorych powinno uwzględniać ocenę wielu czynników i odbywać się w specjalistycznych ośrodkach. W badaniach klinicznych wykazano, że leki wykorzystywane w immunote-rapii pozwalają uzyskać lepsze wyniki w porównaniu do klasycznej chemio-terapii. Immunoterapia jest leczeniem lepiej tolerowanym niż chemiotera-pia, co wpływa na lepszą jakość życia chorych. Stosowanie doustne umoż-liwia przyjmowanie leków w domu, a konieczne są jedynie okresowe wizy-ty u lekarza. Niekiedy – podczas immu-noterapii – mogą pojawiać się zabu-rzenia czynności niektórych narządów (np. tarczycy lub układu pokarmowe-go) i konieczne jest zgłaszanie leka-rzowi informacji na temat nieoczeki-wanych objawów, ponieważ należy wówczas zastosować odpowiednie postępowanie (w tym – modyfikowa-nie schematu leczenia).

Możeszzapoznaćsięzporadnikiempt.„Cowartowiedzieć. Immunoterapia”,któryzo-stałwydanywramachProgramuEdukacjiOnkologicznej i dostępny jest do bezpłat-nego pobrania w formacie PDF na stro-nie Fundacji www.tamizpowrotem.org lub

22

www.programedukacjionkologicznej.ploraz w mobilnej aplikacji ONKOTEKA.

6. Opieka paliatywna (lecze-nie paliatywne/objawowe)

Rak płuca i jego leczenie mogą po-wodować inne problemy zdrowotne. Opieka paliatywna może być koniecz-na w celu uniknięcia lub złagodzenia wspomnianych problemów. Leczenie objawowe powinno być dostępne za-równo podczas, jak i po zakończeniu leczenia onkologicznego. Może po-prawić jakość życia.

Twój lekarz może powiedzieć Ci wię-cej o poniższych problemach, a także o tym, jak je kontrolować.

• ból Twój lekarz lub specjalista w zakresie le-

czenia bólu może zaproponować spo-soby, aby usunąć lub zmniejszyć ból.

Możesz zapoznać się z poradnikiem nr 9 pt.„Bólw chorobie nowotworowej. Poradnik dlapacjentów i ich rodzin”, który został wydanyw ramachProgramuEdukacjiOnkologicznej idostępnyjestdobezpłatnegopobraniawfor-maciePDFnastronieFundacjiwww.tamizpow-rotem.org lub www.programedukacjionkolo-gicznej.plorazwmobilnejaplikacjiONKOTEKA.

• duszność i trudności z oddychaniem Osoby chorujące na raka płuca czę-sto mają problemy z oddychaniem. Lekarz może skierować Cię do specja-listy zajmującego się chorobami płuc (pulmonolog) lub specjalisty w zakresie rehabilitacji oddechowej. Niektórym chorym pomóc może terapia tlenowa, terapia fotodynamiczna, operacja la-

serowa, krioterapia lub protezowanie dróg oddechowych (stenty zakładane do oskrzeli).

• płyn w jamie opłucnej Zaawansowany nowotwór może po-

wodować zbieranie się płynu w płu-cach lub wokół nich, co powoduje trudności w oddychaniu. Chirurg może usunąć płyn, kiedy zbierze się go dużo. W niektórych przypadkach dokonuje się zabiegu, który zapobie-ga ponownemu zbieraniu się płynu.

U niektórych osób może być koniecz-ne założenie drenów w klatce piersio-wej, które ułatwiają usuwanie płynu.

• zapalenie płuc Możesz mieć zlecone badania rent-

genowskie płuc, aby zbadać Cię w przypadku podejrzenia zakażenia i zapalenia płuc. Leczenie zakażeń (w tym – zapalenia płuc) może być prowadzone przez Twojego lekarza.

• szerzenie się nowotworu do mózgu Rak płuca może rozprzestrzenić się do

mózgu (przerzuty w mózgu). Objawami przerzutów w mózgu mogą być bóle głowy, drgawki, kłopoty z chodzeniem oraz utrzymaniem równowagi. Leki przeciwobrzękowe, radioterapia oraz – w niektórych przypadkach – operacja mogą być pomocne w leczeniu.

Chorzy na drobnokomórkowego raka płuca po zakończeniu chemioterapii mogą być poddawani radioterapii mózgu w celu przeciwdziałania po-wstaniu przerzutów. Jest to profilaktycz-na radioterapia mózgu.

• szerzenie się nowotworu do kości Rak płuca, który rozprzestrzenia się do

23

kości może powodować ból i osłabie-nie struktury kości z ryzykiem powstawa-nia złamań. Poproś swojego lekarza o leki przeciwbólowe. Twój lekarz może także zaproponować zewnętrzną ra-dioterapię oraz leki obniżające ryzyko złamania kości.

• depresja i inne uczucia Po uzyskaniu rozpoznania poważnej

choroby często występuje smutek, lęk oraz zagubienie. Dla niektórych pomocna okazuje się rozmowa o występujących uczuciach. Rozważ spotkanie z psychologiem bądź uczestnictwo w grupie wsparcia.

7. Odżywianie i aktywność

Ważne jest, aby dobrze się odżywiać i w miarę możliwości pozostawać ak-tywnym. Potrzebujesz odpowiedniej ilości kalorii, aby utrzymać właściwą wagę podczas i po leczeniu przeciw-nowotworowym. Potrzebujesz także wystarczającej ilości białka, witamin i minerałów. Dobre odżywianie się może pomóc Ci czuć się lepiej i mieć więcej energii. Utrzymanie właściwego odżywiania może być trudne. Czasami, zwłaszcza podczas lub krótko po zakoń-czeniu leczenia, możesz nie mieć ape-tytu. Możesz czuć się niezbyt dobrze lub zmęczony. Możesz odkryć, że pokarmy smakują inaczej niż dotychczas. Ponad-to możesz odczuwać nudności, wymio-tować, mieć biegunkę oraz suchość w ustach. Lekarz, dietetyk lub inny specja-lista może zaproponować Ci sposoby radzenia sobie z tymi problemami. Wie-le osób odkrywa, że czują się lepiej, gdy pozostają aktywni. Spacery, joga, pły-wanie i inna aktywność fizyczna mogą

pomóc Ci utrzymać siłę i podnieść po-ziom energii. Jakąkolwiek aktywność fizyczną wybierzesz, porozmawiaj z le-karzem, zanim zaczniesz ćwiczyć. Poin-formuj też lekarza lub pielęgniarkę, gdy tylko aktywność wywołuje ból lub inne problemy.

Możeszzapoznaćsiętakżezporadnikiemnr7pt.„Żywienieachorobanowotworowa.Porad-nik dla pacjentów z chorobą nowotworowąi ichrodzin” lubzporadnikiemnr12pt.„Mojarehabilitacja. Poradnik dla pacjentów z cho-robąnowotworową i ich rodzin”,którezostaływydanewramachProgramuEdukacjiOnkolo-gicznejidostępnesądobezpłatnegopobrania wformaciePDFnastronieFundacjiwww.tamiz-powrotem.org lub Programu www.programe-dukacjionkologicznej.plorazwmobilnejaplika-cjiONKOTEKA.

8. Obserwacja po zakończe-niu leczenia

Po zakończeniu leczenia prowadzo-nego z powodu raka płuca konieczne będą regularne wizyty lekarskie. Na-wet jeżeli zmiany nowotworowe nie są już widoczne w badaniach radiolo-gicznych, choroba czasem powraca, głównie ze względu na ryzyko pozosta-nia niewykrytych komórek nowotworo-wych.

Wizyty kontrolne pomagają zapewnić wykrycie zmian Twojego stanu zdrowia i zastosowanie – o ile będzie konieczne – odpowiedniego leczenia. Podczas wizyt kontrolnych mogą być przepro-wadzane badania lekarskie, badania krwi, badania RTG (w tym TK), bron-choskopia.

24

Jeżeli masz jakiekolwiek problemy zdro-wotne w okresie między wizytami kontrol-nymi, skontaktuj się z lekarzem.

9. Źródła wsparcia

Wiadomość, że masz raka płuca, może zmienić życie Twoje i osób bliskich. Nor-malnym stanem jest to, że Ty, Twoja ro-dzina i Twoi znajomi będą mieć różne i czasami trudne do opanowania uczucia. Mogą wystąpić trudności w radzeniu so-bie z nimi.

Możesz martwić się o opiekę nad swoją rodziną, utrzymanie pracy, kontynuowa-nie codziennych czynności. Obawy do-tyczące leczenia oraz radzenia sobie z niepożądanymi działaniami, pobyty w szpitalu, koszty związane z prowadzeniem leczenia są również częste.

Ponieważ większość osób, które zachoro-wały na raka płuca, wcześniej paliło pa-pierosy, możesz mieć wrażenie, że więk-szość lekarzy lub innych osób zakłada, że Ty też jesteś lub byłeś palaczem (nawet, jeżeli tak nie było). Możesz odczuwać odpowiedzialność za zachorowanie na raka lub możesz mieć poczucie oskarże-nia ze strony innych osób. Częste jest u osób zmagających się z poważną choro-bą odczuwanie strachu, poczucia winy, złości i smutku. Pomocnym może być po-dzielenie się swoimi uczuciami z rodziną, przyjaciółmi, członkami zespołu medycz-nego lub inną osobą chorującą na raka.

Możesz także szukać pomocy u:• lekarzy, pielęgniarek i pozostałych

członków zespołu medycznego, którzy potrafią odpowiedzieć na wiele z Two-ich pytań,

• pracowników społecznych, terapeu-tów lub członków stowarzyszeń, jeżeli chcesz porozmawiać o swoich uczu-ciach lub obawach; często pracow-nicy społeczni mogą podpowiedzieć źródła pomocy finansowej opieki do-mowej lub wsparcia emocjonalnego,

• grup wsparcia, które umożliwiają spo-tykanie się z innymi pacjentami i ich rodzinami, aby podzielić się tym, w jaki sposób nauczyli się radzić sobie z cho-robą i skutkami leczenia.

Grupy wsparcia mogą działać w spo-sób tradycyjny, przez telefon lub przez Internet. Możesz chcieć porozmawiać z członkiem swojego zespołu medyczne-go lub poprosić ich o pomoc w znalezie-niu grupy wsparcia.

10. Nadzieje związane z ba-daniami nad nowotworami

Lekarze w różnych ośrodkach prowa-dzą wiele rodzajów badań klinicznych (badania, w których osoby dobrowolnie biorą udział). Badania kliniczne są pro-jektowane po to, aby odpowiedzieć na ważne pytania i odkryć, czy nowe metody postępowania są bezpieczne i efektywne. Badania te już doprowadziły do postępu, dzięki któremu wiele osób mogło żyć dłużej, a nadal są kontynu-owane. Naukowcy sprawdzają metody zapobiegania nowotworom płuca oraz sposoby wykrywania go. Starają się tak-że znaleźć lepsze sposoby leczenia po-przez m.in.:

• zapobieganie Prowadzone są badania nad możli-

wościami zapobiegania postępu raka płuca.

25

• badania przesiewowe Lekarze sprawdzają, czy badania

przesiewowe mogą umożliwić wcze-sne wykrywanie raka płuca oraz zmi-nimalizować ryzyko śmierci nim wy-wołane. W niektórych ośrodkach są prowadzone programy wczesnego wykrywania z wykorzystaniem spiralnej tomografii komputerowej.

• leczenie Naukowcy badają wiele sposobów

leczenia oraz ich kombinacji. Badania dotyczą:- chirurgia - możliwości usuwania

mniejszej objętości płuc i stosowa-niem radioterapii w celu niszczenia pozostałych komórek nowotworo-wych),

- chemioterapia - naukowcy testu-ją nowe leki przeciwnowotworowe oraz ich połączenia, a także moż-liwości kojarzenia chemioterapii z radioterapią,

- leczenie ukierunkowane - lekarze łączą nowe terapie ukierunkowa-ne oraz metody immunoterapii z chemioterapią i radioterapią,

- radioterapia - naukowcy badają, czy radioterapia mózgu może za-pobiec powstawaniu przerzutów u osób chorujących na drobnoko-mórkowego raka płuc.

Jeżeli jesteś zainteresowany udziałem w badaniach klinicznych, porozmawiaj z lekarzem. Osoby, które uczestniczą w badaniach klinicznych znacząco przy-czyniają się do poszerzenia wiedzy na temat raka płuca oraz możliwości jego

kontroli. Badania kliniczne mogą wiązać się z ryzykiem, przed którym badacze starają się jednak chronić swoich pa-cjentów.

Możeszzapoznaćsiętakżezporadnikiempt.„Cowartowiedzieć.Badaniakliniczne”,któryzostałwydanywramachProgramuEdukacjiOnkolo-gicznejidostępnyjestdobezpłatnegopobrania wformaciePDFnastronieFundacjiwww.tamiz-powrotem.org lub Programu www.programe-dukacjionkologicznej.plorazwmobilnejaplikacjiONKOTEKA.

11. Słowniczek

Azbest – naturalny materiał składający się z cieniutkich włókien. Azbest może wywoływać kilka poważnych chorób (w tym nowotwory).

Badanie kliniczne – rodzaj badań, w których nowe metody wykrywania, zapobiegania, rozpoznawania i lecze-nia choroby są oceniane u osób, które dobrowolnie wyrażają na to zgodę.

Badanie magnetycznego rezonansu (MR) – zapewnia uzyskanie lepszych obrazów narządów oraz tkanek mięk-kich niż inne metody obrazujące (np. TK lub RTG). Badanie MR jest wykorzy-stywane zwłaszcza w przypadku ob-razowania mózgu, kręgosłupa, tkanek miękkich stawów oraz wnętrza kości.

Biopsja – pobranie (np. wycięcie) materiału komórkowego w celu prze-prowadzenia badania patomorfolo-gicznego. Patomorfolog może zba-dać komórki pod mikroskopem lub za pomocą innych testów. Jeśli usuwany jest tylko fragment tkanki, jest to biop-

26

sja nacinająca. Jeżeli usuwany jest cały guzek lub podejrzany obszar, jest to biopsja wycinająca. W przypadku pobierania części zmiany lub płynu za pomocą igły, procedura nazywana jest biopsją igłową.

Biopsja cienkoigłowa lub gruboigłowa – metoda pobrania materiału tkanko-wego lub płynu za pomocą igły różnej (mniejszej lub większej) średnicy w celu zbadania pod mikroskopem.

Biopsja płynna – pobranie płynu ustrojo-wego (np. krew, mocz, plwocina lub płyn mózgowo-rdzeniowy) w celu wykonania badań dla wykrycia zaburzeń będących potencjalnym celem leczenia przeciwno-wotworowego.

Brachyterapia – metoda, która polega na wprowadzeniu radioaktywnego ma-teriału w okolice nowotworu. Nazywana także wewnętrzną radioterapią.

Bronchoskop – cienkie, podobne do rurki, narzędzie wykorzystywane do badania wnętrza tchawicy, oskrzeli (dróg powietrz-nych prowadzących do płuc) oraz płuc. Bronchoskop zawiera źródło światła oraz soczewkę, które umożliwiają obserwację. Może być także wyposażony w narzędzie umożliwiające usunięcie tkanki.

Bronchoskopia – procedura z wykorzy-staniem bronchoskopu wykonywana w celu zbadania wnętrza tchawicy, oskrzeli (dróg oddechowych prowadzących do płuc) oraz płuc. Bronchoskop jest wkła-dany poprzez nos lub usta. Bronchosko-pię stosuje się do wykrywania raka lub innego leczenia.

Chemioterapia – metoda leczenia przeciwnowotworowego, która wyko-rzystuje leki w celu niszczenia komórek nowotworu.

Chirurg klatki piersiowej – chirurg spe-cjalizujący się w operacjach narządów klatki piersiowej (w tym serca i płuc).

Chirurgia laserowa – zabieg chirurgicz-ny polegający na usunięciu tkanek lub zmienionych powierzchni (np. nowo-tworowych) za pomocą cięć wykorzy-stujących strumień lasera.

Cytologiczne badanie plwociny – ba-danie mikroskopowe komórek znaj-dujących się w plwocinie (śluzie oraz innych substancjach wykrztuszanych z płuc). Badanie pozwala wykryć niety-powe komórki, takie jak komórki raka płuca.

Częściowe usunięcie (segmentekto-mia) – operacja mająca na celu usu-nięcie części narządu. Może być wy-korzystywana do usunięcia nowotworu oraz części zdrowej tkanki wokół.

Czynnik ryzyka – czynnik, który może zwiększać prawdopodobieństwo wy-stąpienia choroby. Przykładowe czyn-niki ryzyka dla wystąpienia nowotworu to: wiek, zachorowania na nowotwory w rodzinie, używanie produktów niko-tynowych, określone sposoby żywie-nia, otyłość, narażenie na działanie promieniowania lub innych czynników rakotwórczych, określone zmiany ge-netyczne.

Dietetyk – specjalista zajmujący się opracowywaniem odpowiedniej diety

27

oraz odżywianiem, które umożliwiają utrzymanie zdrowego organizmu. Die-tetyk może pomagać zespołowi me-dycznemu w uzyskaniu lepszego stanu odżywienia.

Drobnokomórkowy rak płuc – agre-sywny (szybko rosnący) nowotwór, któ-ry powstaje w płucach i ma znaczną zdolność do rozprzestrzeniania do in-nych części ciała. Pod mikroskopem komórki nowotworowe są małe i owalne.

Dwutlenek węgla – bezbarwny i bez-wonny gaz. Produkt uboczny wytwa-rzany przez organizm. Dwutlenek wę-gla wędruje wraz z krwią z tkanek ciała do płuc. Wydychanie powoduje usu-wanie dwutlenku węgla z płuc.

Działanie (następstwo) uboczne – pro-blem pojawiający się, kiedy leczenie wpływa na zdrowe tkanki i narządy. Niektóre często występujące skutki uboczne podczas leczenia nowotwo-rów to zmęczenie, ból, mdłości, wy-mioty, obniżona liczba krwinek, wypa-danie włosów, suchość w ustach.

Gruźlica – choroba wywoływana określonym rodzajem bakterii, która roznoszona jest między ludźmi drogą powietrzną. Gruźlica może atakować różne części ciała, ale najczęściej zaj-muje płuca. Objawy gruźlicy mogą być nieobecne przez lata, ale ujawnić się mogą dopiero, gdy chory zapad-nie na poważną chorobę z upośle-dzeniem odporności (np. cukrzyca lub rak). Gruźlica zwykle może być wyle-czona za pomocą antybiotyków.

Immunoterapia – metoda lecze-nia wykorzystująca różne możliwości zwiększania odporności w celu niszczenia komórek nowotworowych. Ostatnio udo-wodniono skuteczność immunoterapii w kilku nowotworach (między innymi – nie-drobnokomórkowy rak płuca).

Kontrast – substancja, która pomaga ob-razować nieprawidłowe obszary. Poda-wany jest przez wstrzyknięcie dożylne lub – rzadziej – innymi drogami. Kontrastu uży-wa się podczas badań rentgenowskich, tomografii komputerowej, rezonansu ma-gnetycznego lub innych badań obrazują-cych.

Krioterapia – metoda wykorzystująca ni-skie temperatury do niszczenia zmian cho-robowych.

Leczenie miejscowe – leczenie, które dzia-ła jedynie na zmianę chorobową i najbliż-sze okolice.

Leczenie ukierunkowane (celowane) – rodzaj leczenia, które wykorzystuje działa-nie leków skutecznych w przypadku ziden-tyfikowania określonych zaburzeń gene-tycznych. W niedrobnokomórkowym raku płuca wykorzystywane są inhibitory tyrozy-nowej kinazy, które są aktywne przeciw-nowotworowo u chorych z mutacjami w genie EGFR lub z rearanżacją w genie ALK.

Lobektomia – zabieg chirurgiczny, który polega na wycięciu całego płata (np. płuca, wątroby, tarczycy, mózgu).

Lobektomia mankietowa – operacja, któ-ra polega na usunięciu płata płuca wraz z częścią oskrzela z powodu nowotworu. Pozostający płat lub płaty są z powrotem

28

łączone z oskrzelem. Operacja ta jest wy-konywana w celu oszczędzenia części płuca.

Łagodny, niezłośliwy, nienowotworowy – zmiana łagodna mogąca powiększyć się, ale nie rozprzestrzeniająca się do innych okolic organizmu.

Mediastinoskopia – procedura, któ-ra wykorzystuje mediastinoskop w celu badania przestrzeni między płucami, którą nazywamy śródpiersiem (szcze-gólnie wartościowa dla oceny węzłów chłonnych). Mediastinoskop jest cienkim, przypominającym rurkę narzędziem za-kończonym światłem i soczewką, które umożliwiają obserwację. Może posiadać także narzędzie umożliwiające usunięcie tkanki do badania mikroskopowego pod kątem oznak choroby. Mediastinoskop jest wprowadzany do klatki piersiowej poprzez małe nacięcie. Procedura ta jest zwykle wykonywana w celu pobra-nia próbki tkanki z węzłów chłonnych.

Mutacja genu – zaburzenie polegają-ce na nieprawidłowości w genie, które może skutkować powstaniem nowotwo-ru. Obecność określonych mutacji może być celem leczenia ukierunkowanego.

Naczynia limfatyczne – cienkie przewo-dy, którymi przepływa limfa (chłonka) i białe krwinki.

Nadnercze – niewielkie gruczoły produ-kujące hormony stereoidowe, adrena-linę i noradrenalinę. Hormony te poma-gają kontrolować tętno, ciśnienie krwi oraz inne ważne czynności organizmu. Są dwa nadnercza, po jednym nad każdą z nerek.

Niedrobnokomórkowy rak płuca – gru-pa nowotworów płuca, które nazywane są tak ze względu na rodzaj komórek no-wotworowych oraz ich obraz pod mikro-skopem. Do trzech głównych typów raka niedrobnokomórkowego należą: rak pła-skonabłonkowy, rak wielkokomórkowy i rak gruczołowy. Rak niedrobnokomór-kowy jest najczęściej występującym no-wotworem płuca.

Nowotwór (często – rak) – choroba, w której występuje nietypowy i niekontrolo-wany podział komórek. Jest to nietypo-wa tkanka, która powstaje, jeśli komórki dzielą się w większym stopniu niż powinny lub nie umierają, kiedy powinny. Mogą atakować sąsiednie tkanki oraz rozprze-strzeniać się poprzez układ krwionośny i limfatyczny do innych części ciała. No-wotwory mogą być łagodne lub złośliwe.

Nowotwór inwazyjny – nowotwór, który rozprzestrzenił się poza tkankę, w której się rozwijał i przechodzi na otaczające zdrowe tkanki.

Nowotwór przedinwazyjny – nowotwór rozwijający się wyłącznie w jednej gru-pie komórek i nie rozprzestrzeniający się poza nie.

Onkolog kliniczny – lekarz specjalizujący się w rozpoznawaniu i leczeniu nowo-tworów za pomocą chemioterapii, hor-monoterapii lub immunoterapii. Często jest lekarzem prowadzącym osoby cho-re na nowotwory i koordynującym po-stępowanie proponowane przez innych lekarzy.

Operacja, zabieg – procedura lecznicza polegająca na usuwaniu lub naprawie

29

części organizmu lub wykonywana w celu sprawdzenia tego, czy występuje choroba (tzw. operacja diagnostyczna).

Opłucna – cienka warstwa komórek otaczających płuca oraz wyściełają-cych wnętrze przestrzeni klatki piersiowej. Ochrania i wyścieła płuca. Opłucna wy-twarza niewielką ilość płynu, który działa nawilżająco, pozwalając płucom gład-ko poruszać się wewnątrz klatki piersio-wej podczas oddychania.

Oskrzela – szerokie części dróg odde-chowych łączące tchawicę i dalsze części płuc.

Patomorfolog – lekarz rozpoznający cho-roby na podstawie badania komórek i tkanek pod mikroskopem.

Pielęgniarka onkologiczna – pielęgniar-ka specjalizująca się w leczeniu i opiece nad osobami chorymi na nowotwory.

Plwocina – śluz i inne substancje wykrztu-szane z płuc.

Płat – część narządu (np. płuca).

Płuca – narząd parzysty w klatce piersio-wej, który odpowiada za zaopatrywanie organizmu w tlen i usuwanie dwutlenku węgla.

Pneumonektomia – operacja usunięcia całego płuca.

Pozytonowa emisyjna tomografia komputerowa (PET) – procedura, w której małe ilości radioaktywnej glu-kozy (cukru) są wstrzykiwane do żył, a skaner jest używany do robienia szcze-

gółowych zdjęć komputerowych ob-szarów wewnątrz ciała, w których zuży-wana jest glukoza. Ponieważ komórki nowotworowe zwykle zużywają więcej glukozy niż normalne komórki, zdjęcia mogą być wykorzystywane do zloka-lizowania komórek nowotworowych w organizmie.

Promieniowanie rentgenowskie (RTG) – rodzaj promieniowania o wysokiej energii. W małych dawkach promie-niowanie RTG używane jest do rozpo-znawania różnych chorób za pomocą zdjęć wnętrza organizmu. W dużych dawkach, promieniowanie RTG wyko-rzystuje się do leczenia nowotworów.

Profilaktyczna radioterapia mózgu – ra-dioterapia głowy w celu zminimalizo-wania ryzyka rozprzestrzenia się nowo-tworu do mózgu.

Przełyk – umięśniony przewód, przez który przechodzi pożywienie z gardła do żołądka.

Przepona – cienki mięsień poniżej płuc i serca, który oddziela klatkę piersiową i jamę brzuszną.

Przerzuty – zmiany nowotworowe, które powstają wskutek rozprzestrzeniania się nowotworu z jednej części organizmu do innych okolic. Nowotwory z komórek pierwotnie powstałych w innych czę-ściach ciała nazywane są przerzutami. Przerzuty zawierają komórki podobne do pierwotnego nowotworu.

Pulmonolog (pneumonolog) – lekarz, który specjalizuje się w chorobach płuc.

30

Radioaktywny – wydzielający promie-niowanie radioaktywne.

Radioterapeuta – lekarz specjalizujący się w radioterapii, jako metodzie lecze-nia chorych na nowotwory.

Radioterapia – wykorzystanie źródeł pro-mieniowania o dużej energii (rentgenow-skiego, gamma, neutronowego i innych) do niszczenia komórek nowotworowych. Promieniowanie może pochodzić z urzą-dzenia znajdującego się na zewnątrz or-ganizmu osoby leczonej (teleterapia) lub z radioaktywnego materiału umieszczo-nego w komórkach ciała znajdujących się w pobliżu nowotworu (terapia kon-taktowa, brachyterapia). Radioterapia systemowa wykorzystuje substancje ra-dioaktywne (np. znakowane izotopowo przeciwciała monoklonalne).

Resekcja klinowa – zabieg chirurgiczny usunięcia fragmentu narządu. Może być wykorzystana do usunięcia nowotworu i niewielkiej ilości prawidłowej tkanki ota-czającej.

Rezonans magnetyczny (MR) – procedu-ra, w której wykorzystywane są fale radio-we oraz bardzo silny magnes połączony z komputerem wykonującym szczegó-łowe zdjęcia obszarów wewnątrz ciała. Obrazy te pokazują różnice pomiędzy normalnymi i chorymi tkankami.

Specjalista w zakresie rehabilitacji odde-chowej – specjalista zajmujący się oceną wydolności oddechowej oraz postępo-waniem w celu zmniejszenia problemów związanych z oddychaniem oraz niewy-dolnością.

Spiralna tomografia komputerowa – me-toda uzyskania bardzo szczegółowego obrazu, obszarów wewnątrz organizmu. Obrazy tworzone są przez komputer po-łączony z aparatem RTG, który skanuje ciało po linii spiralnej.

Stadium utajone raka niedrobnokomór-kowego płuca – komórki nowotworowe występują w plwocinie (wykrztuszanym śluzie), ale nie można wykryć nowotwo-ru za pomocą metod obrazowania lub bronchoskopii lub nowotwór pierwotny jest zbyt mały, aby był wykrywalny.

Stent – przedmiot umieszczany w organi-zmie (np. naczynie lub przewód pokar-mowy lub drogi oddechowe), aby utrzy-mać drożność.

Stopień zaawansowania – stopień za-awansowania nowotworu w organizmie. Jeśli nowotwór się rozprzestrzenił, stopień zaawansowania określa zasięg w stosun-ku do pierwotnego umiejscowienia.

Tchawica – część dróg oddechowych prowadząca z krtani do oskrzeli (szero-ka droga oddechowa prowadząca do płuc).

Terapia fotodynamiczna – leczenie z wy-korzystaniem substancji, które stają się ak-tywne pod wpływem działania światła i niszczą komórki nowotworowe.

Terapia systemowa – leczenie wykorzy-stujące substancje, które przemieszczają się wraz z krwią i docierają do komórek i wpływają na nie w całym ciele.

Terapia tlenowa – leczenie, w którym wykorzystuje się zbiornik z tlenem lub ma-

31

szynę zwaną koncentratorem w celu podawania tlenu ludziom mającym problemy z oddychaniem. Tlen może być podawany poprzez rurkę do nosa, maskę lub w namiocie. Dodatkowy tlen jest wdychany wraz z normalnym powie-trzem. Nazywa się ją także uzupełniającą terapią tlenową.

Tomografia komputerowa (TK) – wyko-nywane seryjnie szczegółowe badania wnętrza ciała; metoda wykorzystuje ob-razy tworzone komputerowo.

Torakocenteza – usunięcie płynu z jamy opłucnej za pomocą igły wprowadzanej między żebra.

Torakotomia – operacja otwarcia klatki piersiowej.

Układ oddechowy – narządy, które uczestniczą w oddychaniu (w tym - nos, gardło, krtań, tchawica, oskrzela i płuca).

Układ pokarmowy – narządy, przez które przechodzi pokarm oraz napoje, które są połykane, a następnie trawione. Narzą-dami tymi są: usta, przełyk, żołądek, jelita cienkie i grube, odbyt oraz wątroba, pę-cherzyk żółciowy i trzustka.

Węzeł chłonny (gruczoł limfatyczny) – okrągła masa tkanki limfatycznej otoczo-na tkanką łączną. Węzły chłonne filtrują limfę (chłonka to płyn limfatyczny) i ma-gazynują limfocyty (białe komórki krwi). Są zlokalizowane wzdłuż naczyń limfa-tycznych.

Wideoterakoskopia – badanie wnę-trza klatki piersiowej za pomocą to-rakoskopu z możliwością oglądania

uzyskanego obrazu. Torakoskop to cien-kie, przypominające rurkę, narzędzie ze światłem i soczewką umożliwiającymi obserwację. Może być także zakończo-ny narzędziem umożliwiającym usunię-cie tkanki w celu jej zbadania pod mi-kroskopem pod kątem obecności oznak choroby.

Zakażenie (infekcja) – wniknięcie i na-mnażanie czynników bakteryjnych lub wirusowych oraz grzybiczych w organi-zmie. Zakażenie może pojawić się w każ-dej części organizmu i rozprzestrzeniać w nim. W następstwie zakażenia wystę-puje gorączka oraz inne problemy w zależności od miejsca zakażenia. Kiedy naturalny system obronny jest silny, orga-nizm zwykle zwalcza zarazki i zapobiega infekcji. Niektóre metody leczenia nowo-tworów mogą osłabiać naturalny system obronny organizmu.

Zapalenie oskrzeli – stan zapalny, zwią-zany z zakażeniem, objawia się obrzę-kiem i zaczerwienieniem błony śluzowej oskrzeli.

Zapalenie płuc – stan zapalny związa-ny z zakażeniem, objawia się kaszlem i złym samopoczuciem.

Złośliwy nowotwór – nowotwór o możli-wości naciekania i niszczenia sąsiadu-jących tkanek oraz rozprzestrzeniania się do innych części organizmu.

Chcesz Nam pomóc i wesprzeć Program Edukacji Onkologicznej?Wytnij zamieszczony poniżej przekaz pocztowy i dokonaj przelewu na wybraną przez siebie kwotę.Każde wsparcie jest dla nas bezcenne. Dziękujemy!

Możesz również w łatwy sposób dokonać przelewu poprzez naszą stronę www.tamizpowrotem.org korzystając z systemu płatności Dotpay (przejście do systemu przy wyborze opcji „Przekaż darowiznę” na stronie głównej).

ul. Nowoursynowska 143K lok. U2, Warszawa tel. 22 401 2 801, 606 908 388

Cent rum Edukac j i Zd rowotne j to wy-ją tkowe na mapie war s zawsk iego U r synowa mie j sce , o fe ru jące us ług i ma jące na ce lu s ze roko rozumiane p ropagowan ie edukac j i zd rowotne j .

W ramach codz iennych aktywno-śc i , p rowadzone są porady spe-c ja l i s tyczne i wsparc ie m. in . psy-cholog iczne, psych ia t ryczne o raz doradz two d ie te tyczne.

Oferu jemy indywidua lną psychote-rap ię w tym in te rwenc ję k ryzysową, te rap ię uza leżn ień , te rap ię rodz inną czy małżeńską .

Zapraszamy na spotkan ia g rup wsparc ia , war s z taty , s zko len ia , jak równ ież za jęc ia m. in . rozwo jowe, p las tyczne, muzyczne czy ruchowe.

Rea l i zu jemy także św iadczen ia w ramach dof inansowan ia z p ie rw-s zego, ogó lnopo l sk iego P rogramu Edukac j i Onko log iczne j .

www.cent rumedukacj i zd rowotne j .p l

Rak płuca jest najczęściej występującym nowotworem u mężczyzn i zajmuje drugiemiejsce pod względem częstości występowania u kobiet. Stanowi również najwięk-

sze wyzwanie w onkologii z powodu niekorzystnego rokowania – możliwość uzyskania wyleczenia istnieje u większości chorych jedynie w przypadku wczesnego rozpozna-nia i zastosowania chirurgicznego leczenia. Rak płuca jest chorobą, której można zapobiegać – podstawowym czynnikiem przyczynowym jest działanie składników dymu tytoniowego i wyeliminowanie czynnego palenia papierosów oraz narażenia osób niepalących na szkodliwe substancje dymu stanowi najskuteczniejszą metodę zapobiegania. Istotne znaczenie ma zwracanie uwagi na objawy, które mogą suge-rować obecność raka płuca – przykładami mogą być zmiany charakteru kaszlu lub częste zakażenia układu oddechowego u osób palących papierosy. Wymienione i inne objawy uzasadniają wykonanie badań, które pozwolą wyjaśnić przyczynę. Jeżeli badania potwierdzą obecność raka płuca, zasadnicze znaczenie ma zastosowanie właściwego leczenia.

Poradnik pt. „Co warto wiedzieć. Rak płuca” zawiera ważne informacje na temat przy-czyn i istoty wspomnianego nowotworu oraz wiele wskazówek dotyczących postępo-wania w czasie i po zakończeniu leczenia. Szanse powodzenia leczenia chorych naraka płuca zależą w znacznym stopniu od sprawnego przeprowadzenia leczenia, co z kolei jest wielokrotnie uwarunkowane prowadzeniem odpowiedniego trybu życia. Niezwykle ważne jest to, aby chorzy rozumieli cel i zasady leczenia. Współpraca cho-rego z zespołem leczącym stanowi bardzo istotny warunek przeprowadzenia leczenia bez zakłóceń. Świadomość istoty leczenia i sposobów unikania lub zmniejszania stopnia nasilenia powikłań zwiększa szansę prawidłowej realizacji leczenia.

Mam nadzieję, że poradnik „Co warto wiedzieć. Rak płuca” będzie pomocny dla wielu chorych oraz przyczyni się do zwiększenia szansy osiągnięcia sukcesu w walce z cho-robą,czego Wszystkim życzę!

Prof. dr hab. med. Maciej Krzakowski WarszawaKierownik Kliniki Nowotworów Płuca i Klatki PiersiowejCentrum Onkologii - Instytutuim. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie

Patron merytoryczy: Organizator: Wydawca:Wydane w ramachProgramu: