ISBN 978-83-958096-6-8

narodowy instytut fryderyka chopina

prezentuje nowe nagrania

new recordings

of the fryderyk chopin

institute

w w w. c h o p i n . n i fc . p l

ch

op

in i je

go

eu

rop

ac

ho

pin

an

d h

is e

uro

pe

20

20

chopin i jego europa2020

„chopin i jego europa”

16. międzynarodowy

festiwal muzyczny

‘chopin and his europe’

the 16th international

music festival

warszawa, 15—31.08.2020

www.chopin.nifc.pl

——NIFCCD–112

FO

T.

WO

JCIE

CH

SU

RD

ZIE

L

FO

T.

WO

JCIE

CH

GR

ZĘ

DZ

IŃS

KI

——NIFCCD–108

program festiwalu d 3

28.08 s 17.00

4 s festival programme

28.08 PIĄTEK, g. 17.00FRIDAY 5:00 p.m.

Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej

Warsaw Philharmonic Concert Hall

Recital fortepianowy Piano recital

DMITRI ALEXEEV

program programme

Robert Schumann [1810–1856]Novelette F-dur op. 21 nr 1 (1838)Novelette in F major, Op. 21 No. 1Kreisleriana op. 16 Op. 16 (1838)

I. Äusserst bewegtII. Sehr innig und nicht zu raschIII. Sehr aufgeregtIV. Sehr langsamV. Sehr lebhaftVI. Sehr langsamVII. Sehr raschVIII. Schnell und spielend

Fryderyk Chopin [1810–1849]Rondo c-moll op. 1 (1825)Rondo in C minor, Op. 1Barkarola Fis-dur op. 60 (1846)Barcarolle in F sharp major, Op. 60

Aleksandr Skriabin [1872–1915]Alexander Scriabin5 Preludiów op. 16 (1895)5 Preludes, Op. 16

nr 1 H-dur No. 1 in B majornr 2 gis-moll No. 2 G sharp minornr 3 Ges-dur No. 3 in G flat majornr 4 es-moll No. 4 in E flat minornr 5 Fis-dur No. 5 in F sharp major

Walc As-dur op. 38 (1903)Waltz in A flat major, Op. 382 Poematy op. 69 (1913)2 Poems, Op. 69

I. AllegrettoII. Allegretto

Poemat „Vers la flamme” op. 72 (1914)Vers la flamme, Op. 72

program festiwalu d 5

Skomponowane w roku 1838 Noweletty op. 21 Roberta Schumanna to osiem niewielkich utworów o charakterze zróżnicowanym, w których dramat przeplata się z brawurą, liryką, a w innych miejscach z humorem. Nie bez przyczyny zapewne. Schumann wielbił bowiem Klarę Wieck, od września 1840 r. żonę, a przez całe życie opiekunkę i głos rozsądku w ich związku. Klara była znakomitą pianistką, zadziwiającą słuchaczy błyskotliwością gry, temperamentem i trafnością odczytania intencji kompozytora. „W Nowelettach Ty, moja narzeczona, ukazujesz się we wszelkich możliwych sytuacjach i okolicznościach i zawsze taka, że nie sposób Ci się oprzeć! Popatrz tylko na mnie! Twierdzę, że ten tylko mógł napisać Noweletty, kto zna takie oczy, jak Twoje, kto dotykał takich ust, ja Twoje – krótko mówiąc, napisać coś lepszego można, ale coś podobnego – nie” – wykrzykiwał wręcz kompozytor w liście z czerwca 1839 r. W Noweletcie pierwszej zaś, marsz grany Markiert und kräftig (Znacząco i krzepko) przeplata z poetyckim Trio, którego melodię czerpie z nokturnu autorstwa swej wybranki.

***

Schumann pisał fugi, fughetty i „utwory w formie kanonów”, a w kompozycjach romantycznych – miniaturach i ich cyklach – tworzył faktury wielowarstwowe zdradzające, oprócz genialnego talentu, także dogłębną znajomość barokowej techniki wielogłosowej. W Kreislerianach trudno jednak znaleźć bezpośrednie odwoływanie się do

epok minionych, to jeden z najczystszych przejawów romantyzmu w muzyce, szalona opowieść bez słów inspirowana równie szaloną, fikcyjną postacią literacką, stworzoną przez „guru” tamtych czasów – E.T.A. Hoffmanna. Koronkowe, rozdygotane faktury pełne są jednak szczegółów o wyrafinowanym kształcie kontrapunktycznym. Schumann Bachowi zawdzięczał wiele i nie krył tego. Wielbił też Chopina, na karcie tytułowej Kreislerian umieścił dedykację „Swemu przyjacielowi, F. Chopinowi” (Chopin odwdzięczył się skromniej – Balladę F-dur dedykował „panu Robertowi Schumannowi”), choć Klarze Wieck pisał: „Chcę to nazwać Kreisleriana. Główną tu rolę odgrywasz ty i chcę to poświęcić tobie – tak, tylko tobie, i nikomu innemu”. Narzeczona zrozumiała go w lot i dostawszy nuty donosiła: „Od razu siadłam do fortepianu i zaczęłam grać. Nie potrafisz sobie wyobrazić mojego zachwytu. Jakie to piękne, jak wiele tu humoru i zarazem tajemniczości!”.

***

Oficjalne opus pierwsze Fryderyka Chopina, Rondo c-moll, powstało gdy kompozytor miał lat piętnaście, nie dziwi zatem dedykacja dla Bogumiłowej Linde, żony dyrektora Liceum Warszawskiego; Fryderyk był jego uczniem, a Mikołaj Chopin – profesorem. Tych zaś, którzy z wypiekami na twarzy doszukują się w każdej kompozycji Chopina pierwiastków narodowych, niech nie zaskoczy tytuł umieszczony

6 s festival programme

na pierwszej stronie warszawskiego pierwodruku: RONDEAU|compose pour le|PIANOFORTE|et dedié| à Mme de Linde|PAR| FREDERIC CHOPIN|Propriete de l’editeur| à Varsovie chez A. Brzezina. Już wtedy „nazwa towaru” podana w języku znanym na całym świecie obiecywała lepszą sprzedaż. Utwór to wspaniały, bynajmniej nie uczniowski; bije z niego radość muzykowania, humor i dowcip twórcy, a wykonawcy dzisiejszemu daje okazję zmierzenia się z umiejętnościami wirtuozowskimi młodego geniusza.

Kacper Miklaszewski

***

Barkarola Fis-dur op. 60 należy dodzieł z pozoru tylko konwencjonalnych. Utwory tego typu stały się popularne w XVIII w. wraz z modą na wszystko, co „weneckie” – naśladowały w rozkołysanym metrum 8/6 lub 12/8 sentymentalne pieśni gondolierów z miasta na lagunie i należały raczej do obszaru muzyki trywialnej. Kolejne stulecie przyniosło przykłady barkaroli o wyższych artystycznych walorach, np. w operach (jak Opowieści Hoffmanna Jacques’a Offenbacha); także Schubert chętnie korzystał z tego motywu (Auf dem Wasser zu singen czy Des Fischers Liebesgluck). Późne arcydzieło Chopina, Barkarola Fis-dur komponowana w 1845 r., łączy z gatunkową tradycją metrum i ogólny charakter, jednak w swej doskonałości i pięknie dalece wykracza poza błahe salonowo-gondolowe konwencje, co oczywiście prowokowało

komentatorów do rozmaitych programowych interpretacji. Barkarola nieodmiennie zachwyca subtelnością, aurą tajemnicy, niejednoznacznością emocji. Porównywano ją do nokturnu – z tym gatunkiem łączy ją zestawienie akompaniamentu rozłożonych akordów z urzekającą kantyleną prawej ręki. Można tu więc znaleźć pewne paralele wobec pary nokturnów wydanych jako opus 27 w 1836 r. Konfrontowanie tych trzech kompozycji wydaje się szczególnie ciekawe przez pryzmat opinii autorów z różnych epok. Zadziwiająco zgodnie powracają w nich motywy uczuć, dialogów kochanków, miłosnych rozterek, cienia dramatu wiszącego nad miłością itp. (a owe egzegezy chętnie ekstrapolowano na osobiste doświadczenia kompozytora).

Piotr Maculewicz

***

Aleksander Skriabin, muzyczny wizjoner, ekstrawagancki nowator, idol czasu przełomu XIX i XX w., postać kontrowersyjna zarówno w dziedzinie muzyki, jak filozofii, poglądów estetycznych i widzenia posłannictwa artysty, był jednocześnie twórcą niezwykle silnie emocjonalnie związanym z muzyką Fryderyka Chopina. To bodaj najbardziej oryginalny i zarazem trafny przykład „Europy Chopina”. Sam wielokrotnie to podkreślał, a gdy w czasie przełomu estetycznego w latach 1902–1903 pozbywał się nut utworów wszystkich kompozytorów żyjących przed nim, oszczędził jedynie komplet dzieł Chopina. W zamkniętym owym

program festiwalu d 7

kryzysem pierwszym okresie twórczości, kiedy sprzeciw wobec konwencji oraz harmoniczne i fakturowe innowacje dopiero dojrzewały, pisał etiudy, mazurki, nokturny i preludia.

Jesienią 1895 r. Skriabin założył się z Mitrofanem Bielajewem (1836–1904), wydawcą i mecenasem muzyków rosyjskich, że do kwietnia roku następnego odda mu 48 preludiów. Jednego mu zabrakło, a wśród ukończonych znalazły się Preludia opus 16 – pięć miniatur zbliżonych rozmiarami do lakonicznych Preludiów Chopina, w tonacjach o maksymalnej liczbie znaków przykluczowych: H-dur – gis-moll, Ges-dur – es-moll i Fis-dur.

Kacper Miklaszewski

***

Walc As-dur op. 38 Aleksandra Skriabina emanowałby barwą „purpurowofioletową”. Napisany w roku 1903 jest całkiem pokaźnych rozmiarów tanecznym poematem. Skriabin zawarł w nim kilka ekstatycznych, efektownych kulminacji, kontrastujących z niezwykle delikatną – mającą przebiegać agevole, czyli „z łatwością” – początkową myślą muzyczną.

***

Na 2 lata przed śmiercią, tworzy Skriabin Dwa poematy op. 69, jedne z ostatnich, ale i jedne z najciekawszych utworów tego gatunku, jakie dane mu było napisać. Dyptyk

składa się z kontrastujących miniatur (choć obie identycznie oznaczone – Allegretto). W odróżnieniu od dość gęstej faktury etiud – sprawiają wrażenie ulotnych i świetlistych. Miniaturyzacja i zwięzłość wypowiedzi, operowanie jednym pomysłem, a przede wszystkim wyczulenie na świetliste barwy jest w Poematach na pierwszym planie. Pierwszy wydaje się być poważniejszy, jakby padały w nim jakieś pytania. Drugi – ruchliwszy i krotochwilnie nieokiełznany – wcale na nie odpowiedzi nie udziela.

Marcin Majchrowski

***

Poemat Vers la flamme op. 72 z 1914 r. jest jednym z ostatnich utworów Skriabina (początkowo miała to być kolejna, jedenasta sonata). W ekstatycznej narracji muzycznej następuje symboliczne przejście przez ogień, od mglistej ciemności ku oślepiającemu światłu. Warto podkreślić również, iż muzyka ta jest już praktycznie atonalna. Umieszczone w dzisiejszym programie utwory pokazują zatem drogę rozwoju indywidualnego języka muzycznego Skriabina, prowadzącą od romantyzmu do modernizmu.

Marta Tabakiernik

Schumann’s Novelletten, Op. 21, composed in 1831, are eight minor pieces of varied character, mingling dramatism with bravura, lyricism, and, in some places, a sense of humour. Quite

8 s festival programme

likely not without reason, for Schumann adored Klara Wieck, his wife since September 1840, and his guardian and the voice of reason in their union throughout the composer’s life. Klara was a highly accomplished pianist, surprising audiences with a gleam of genius in her playing, her temperament, and the accuracy with which she interpreted the composer’s intentions. ‘In the Novelletten, you, my fiancée, are revealed in all possible situations and contexts, always irresistible! Just look at me! I claim that he only could write the Novelletten who knows eyes like yours, and who has touched lips like yours – in a word, one can write a better but never a similar work’, the composer bellowed in a letter from June 1839. And he intertwined the march in the first Novellette, which is played Markiert und kräftig (Marked and strong), with a poetic trio whose melody he drew from Nocturne composed by his beloved.

Kacper Miklaszewski

transl. Piotr Krasnowolski

***

Robert Schumann (1810–1856) wrote fugues, fughettas and ‘works in the form of canons’, and in his Romantic compositions – miniatures and their cycles – he created multi-layered textures, revealing, apart from an ingenious talent, a deep knowledge of Baroque polyphonic techniques. However, references to earlier epochs are nowhere to be found in his Kreisleriana,

which represents one of the purest manifestations of romanticism in music, an impulsive tale without words inspired by an equally impulsive literary character created by the ‘guru’ of the day: E. T. A. Hoffmann. Nevertheless, its kaleidoscopic textures are replete with details of a refined contrapuntal design. Schumann did not deny that he was greatly indebted to Bach. He also adored Chopin, and on the title page of Kreisleriana he included a dedication ‘To my friend Fryderyk Chopin’ (Chopin returned the compliment more modestly, dedicating his F major Ballade to ‘Mr Robert Schumann’), despite writing to Clara Wieck: ‘I want to call this Kreisleriana. Yours is a leading role in this work and I want to dedicate it to you – yes, only to you and no one else’. His fiancée understood him instantly and, upon receiving the score, wrote: ‘I immediately sat down at the piano and began to play. You cannot imagine how delighted I was. How beautiful this is and how full of humour, yet also mystery!’

***

Fryderyk Chopin’s official first opus, the Rondo in C minor, was written when the composer was fifteen, and so one is not surprised by the dedication to Bogumiła Linde, wife of the director of the Warsaw Lyceum; Fryderyk Chopin was a pupil there, and his father, Mikołaj, a teacher. And those who search for national elements in every Chopin composition should not be surprised at

program festiwalu d 9

the title placed on the first page of the Warsaw first edition: RONDEAU|compose pour le|PIANOFORTE|et dedié| à Mme de Linde|PAR| FREDERIC CHOPIN|Propriete de l’editeur|à Varsovie chez A. Brzezina. In those days, giving the ‘product name’ in a language known all over the world promised better sales. This is a wonderful work, far from a pupil’s daubings; it exudes a joy in making music, the composer’s humour and wit, and gives the present-day performer an opportunity to measure up to the young genius’s virtuosic skills.

Kacper Miklaszewski

***

The Barcarolle in F sharp major, Op. 60 is one of those works which are only ostensibly conventional. Works of this type became popular during the eighteenth century, along with the fashion for everything ‘Venetian’ – they imitated, in a rocking 6/8 or 12/8 metre, the sentimental songs of the gondoliers of Venice and belonged rather to the domain of trivial music. The following century brought examples of barcarolles displaying superior artistic qualities, as in operas (such as Jacques Offenbach’s Les contes d’Hoffmann); Schubert also readily drew on this motif (Auf dem Wasser zu singen and Des Fischers Liebesgluck). A late masterwork of Chopin’s (composed in 1845), the Barcarolle has the metre and overall character of the generic tradition, yet in its excellence and beauty it goes way beyond the shallow salon-gondola

commentators to roll out various programmatic interpretations. The Barcarolle unerringly charms listeners with its subtlety, its air of mystery and its emotional ambiguity. It has been compared to a nocturne, and it is indeed linked to that genre by combining an accompaniment of broken chords with a captivating right-hand cantilena. So we can find here parallels with the pair of nocturnes published as opus 27 in 1836. Comparison of these three compositions seems particularly interesting in light of the opinions expressed by writers from various eras. It is surprising to note how often motifs of feelings, lovers’ dialogues, problems of the heart, love overshadowed by drama, and so on, recur in such exegeses, which have often been extrapolated to the composer’s personal experiences.

Piotr Maculewicz

transl. John Comber

***

Alexander Scriabin – a music visionary, an extravagant innovator, an idol during the late 19th and early 20th centuries, and a controversial figure in the realms of music, philosophy, aesthetic opinion, and perception of the artist’s vocation – was at the same time an artist bound to the music of Fryderyk Chopin with exceptionally strong emotional ties. They may perhaps be the most original and truthful example of ‘Chopin’s Europe’. Scriabin emphasised the link repeatedly, and when he was getting rid

10 s festival programme

of the scores of all the composers who lived before him during his aesthetic breakthrough in 1902–03, he kept only the complete works of Chopin. However, in the early period of activity during the aforementioned crisis, when his challenge to convention and harmonic and textural innovation were still developing, he wrote etudes, mazurkas, nocturnes, and preludes.

In the autumn of 1895 Scriabin wagered with Mitrofan Belyayev (1836–1904), publisher and patron of Russian musicians, that he would present him with 48 preludes by the following April. He was one short, and the number of the completed works included Preludes Op. 16: five miniatures almost the same size as Chopin’s laconic preludes, which had key signatures with the maximum number of accidentals: B major – G sharp minor, G flat major – E flat minor, and in F sharp major.

Kacper Miklaszewski

transl. Piotr Krasnowolski

***

The Waltz in A flat major, Op. 38 by Aleksandr Skriabin emanates with a ‘purple-cum-violet’ colour. Written in 1903, it has the dimensions of a tone poem, with several ecstatic and effective culminations contrasted with an exceptionally delicate opening theme – intended to run agevole, ‘with ease’.

***

Two years before his death, Scriabin composed the Two Poems, Op. 69, among the last, but also among the most interesting he ever wrote in the genre. This diptych consists of two contrasted miniatures (though both identically marked: Allegretto). Unlike the somewhat dense textures of his etudes, they give an impression of fleetingness and luminosity. The most prominent features of the Poems are a miniaturized and condensed form of expression, the exploitation of a single idea, and above all a sensitivity to bright tone colours. The first Poem seems to be the more serious, as if posing questions, to which the second – animated and exuberant – fails to give answers.

Marcin Majchrowski

***

The poem Vers la flamme, Op. 72, from 1914, is one of Scriabin’s last works (it was originally meant to be another sonata – his eleventh). In the ecstatic musical narration, there is a symbolic passage through fire, from murky darkness towards blinding light. It is also worth emphasising that this music is practically atonal. Thus the works included on our programme show the path of development taken by Scriabin’s individual musical language, leading from romanticism to modernism.

Marta Tabakiernik

transl. John Comber