Inspiracje mazowieckie

Zakochany

Chopin

Nikt nie kwestionuje faktu, i niepo-wtarzalno dzie Fryderyka Chopina w znacznym stopniu wynika z inspiracji polsk muzyk ludow, gwnie Mazowsza. Pyta towarzyszca wystawie Zakochany Chopin. Inspiracje mazowieckie nagrana zostaa tak, aby peniej ukaza te zwiz-ki. Jej motywem przewodnim jest muzyka Chopina (wybrane Mazurki i pie) zagra-na na instrumentach ludowych zrekon-struowanych i tych, ktre w wielowiekowej tradycji muzycznej przetrway do dzisiaj. Obok utworw genialnego kompozytora prezentujemy rwnie najstarsze nagrania wiejskich muzykantw z terenu Mazow-sza, z ktrych wielu urodzio si jeszcze w XIX wieku. Stare zapisy, cho niedo-skonae technicznie co dodaje im wszak nostalgicznego wydwiku mimo upywu czasu nic nie straciy ze swej ywioowoci i pikna. Drugim wanym zadaniem pyty, obok ze-stawienia najbardziej ludowych utworw Chopina z moliwym rdem ich inspi-racji, jest prezentacja dwiku wszystkich przedstawionych na wystawie instrumen-tw muzycznych, ujta w form krtkich utworw.Pyta odwouje si rwnie do czasw daw-niejszych przenosi nas za spraw zabyt-kw muzycznych w klimat XV, XVI i XVII wieku. Dziki temu mamy moliwo zag-bienia si w szerszy kontekst polskiej trady-cji muzycznej, na ktrej gruncie narodzi si geniusz Chopina. Po wdrwce w przeszo i poszukiwa-niach zakltej w utworach kompozytora opowieci o muzyce Mazowsza, wybie-ramy si w duo dalsz podr ku dwi-kom, skalom i rytmom caego wiata: przez Bakany, Grecj, Persj po Indie, Chiny i Afryk. Opowiadamy o innych tradycjach muzycznych, o ich piknie i uniwersal-nych cechach, pozwalajcych im czy si z muzyk Fryderyka Chopina. Po raz ko-lejny prbujemy odpowiedzie na pytanie, dlaczego dziea genialnego kompozytora, zakorzenione silnie w polskiej kulturze, s rozumiane, kochane i grane na niemal ka-dym instrumencie we wszystkich zaktkach wiata. Maria Pomianowska

Tradycja, iNspiracja, kompoZycja

it is unquestionable, that the uniqueness of Fryderyk Chopins compositions to a large extent results from his inspiration of Polish folk music, especially from Masovia region. The CD accompanying the Chopin in Love. Masovian Inspirations exhibition was recorded to illustrate these relations. Its leitmotiv is Chopins music (a selection of mazurkas and a song) rendered by musicians playing folk instruments which were either reconstructed or authentic, as they survived in the centuries-long music tradition to our times. Apart from the compositions of the genius composer, this CD includes the oldest recordings of the rural musicians from Masovia region, the majority of whom were born still in the 19th century. The old recordings, although technically imperfect what in fact just adds to their nostalgic sound have not lost any of their vivid spontaneity or beauty.The second important task of the CD, apart from setting together the most folk Chopins compositions with their possible sources of inspiration, is the presentation of sounds of all displayed in the exhibition musical instruments, put in a form of short compositions. The CD refers also to the earlier times the musical relics take us for a journey in time to the atmosphere of the 15th, 16th and 17th century. Hence, we have an opportunity to thoroughly experience wider context of Polish musical tradition, in which Fryderyk Chopin was born.After traveling through the past and questing for the stories about Masovia music magicked in Chopins compositions we set out on a longer journey to the land of sounds, scales and rhythms from around the world: from the Balkans, Greece and Persia to India, China and Africa. We tell stories about different musical traditions, about their beauty and universal features, which link them to Fryderyk Chopins music. And again we try to answer the question why Chopins compositions, rooted in the Polish culture, are comprehensible, beloved and rendered by playing almost any type of instrument in every corner of the world.

TradiTion, inspiraTion, composiTion

Tak opowiada o swoich skrzypcach zmary kilka lat temu Kazimierz Meto jeden z ostatnich autentycznych wiejskich muzykantw. T wypowied przyjlimy jako motto dla pyty prezentujcej najstarsze ar-chiwalne nagrania ludowej muzyki skrzyp-cowej ze zbiorw Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk. Wybr taki podyktowany by rwnie okolicznociami wydania niniej-szej pyty, ktr suchacz otrzymuje u progu 2010 roku dwusetnej rocznicy urodzin pol-skiego kompozytora, Fryderyka Chopina. Cho w muzyce Chopina inspiracja pol-skim folklorem muzycznym stanowi istotny wyznacznik tzw. stylu narodowego, naszym celem nie byo poszukiwanie bezpored-nich odniesie jzyka muzycznego kompo-zytora do folkloru, ani podanie ladami Chopina po Mazowszu i innych regionach Polski. Chcielimy raczej, dokonujc wy-boru uwzgldniajcego w znacznej mierze najstarsz generacj utrwalonych w nagra-niach skrzypkw ludowych, a take ufajc w wierno tradycyjnego przekazu, uka-za suchaczowi klimat muzyczny dawnej, XIX-wiecznej wsi Polski rodkowej oraz stylu muzycznego i repertuaru, z jakimi rw-nie prawdopodobnie mg zetkn si Fryderyk Chopin. Wybr ograniczylimy do terenw historycznego Mazowsza, wkracza-jc take na tereny gdzie nie odnotowano pobytu kompozytora, m.in. Radomszczy-zny, Opoczyskiego, Podlasia zachoway si bowiem stamtd interesujce nagrania dokumentalne. Chopin, urodzony i wycho-wany na Mazowszu, spdza wakacje i po-drowa take po innych rejonach kraju, a zatem mia sposobno zetkn si z ludo-wym muzykowaniem bezporednio. Z przeprowadzonych bada wiadomo, e genialny kompozytor nie cytowa folkloru, ale czerpa z niego melodyczne i rytmiczne inspiracje, ktre ujte w ramy niepowtarzal-nej faktury fortepianowej zaowocoway dzie-ami o niekwestionowanej polskoci, a przy tym wybitnymi na skal wiatow. Mistrzowie muzyki ludowej odeszliby w za-pomnienie, gdyby nie utrwalony na tamie zapis ich kunsztu, wraliwoci i wyobrani, ktrych obraz pragniemy przedstawi na niniejszej pycie. Czy tak muzyk ludow mg sysze Fryderyk Chopin? Kto wieJacek Jackowski

Te skrZypce pamiTaj cZasy chopiNa

Used to say about his fiddle the late Kazimierz Meto one of the last authentic rural musicians. We adopted these words as a motto for our CD, which presents the oldest archival recordings of folk fiddle music from the collection of the Institute of Art of the Polish Academy of Sciences. Our choice was also determined by the special circumstances in which the CD will be published, i.e. in the year of the 200th anniversary of Chopins birth. Although in Chopins music the inspiration of Polish folklore constitutes an important indicator of the so-called national style, we aimed neither at searching for direct references to folklore in the composers musical language nor following Chopins traces in Masovia and other regions of Poland. We rather wanted - by choosing the oldest generation of preserved folk fiddle recordings and by trusting in the fidelity of the traditional message - to illustrate the musical atmosphere of the old, 19th century countryside of the middle part of Poland and the musical style and repertoire with which most probably Chopin and his contemporaries could have had contact. Our choice was limited not only to Masovia, but also to the lands were no clear evidence indicates Chopins presence, such as Radom, Opoczno, Podlachia, since some interesting recordings were preserved there. Chopin, born and brought up in Masovia region, but was spending summer also in other regions of Poland, where he had an opportunity to directly get to know folk music. Research on his work has revealed that the genius composer did not directly quote folklore, yet he derived from it some melodic and rhythmic inspirations and put them into a unique piano texture, which resulted in the masterpieces of very Polish character but with cosmopolitan flair. The masters of folk music would fall into oblivion, if it were not for the recordings where their artistry, and imagination have been preserved. And exactly these features we want to illustrate on the present CD. Did Chopin have an opportunity to listen to such music? Who knows

This fiddle remembers chopins Times

isBN 978-83-88654-91-6

ethnomuseum.pl | cay wiat w jednym miejscu

Masovian Inspirations

Chopin in Love

Inspiracje mazowieckie

Zakochany

Chopin

MasovianInspirations

Chopinin Love

Wydawnictwo towarzyszce wystawie

Publication accompanying the exhibition

2 3

The concept of our exhibition came into being in the first months of 2008, when the world of music was beginning to prepare for the celebrations of Chopin Year 2010. However, the general idea, involving the confrontation of rural, 19th-century instrumentarium with Chopins music and its unorthodox transcriptions that made Maria Pomianowska famous already in the 1990s, appeared many years earlier, during the never-ending media discussions on using the icons of the Polish culture in the campaigns aimed at promoting our country abroad, in which my wife, Elbieta, and I participated. At that time, still impressed by the extensive article on Polands image, printed in the October issue of Wallpaper magazine in 2001, we decided that for the sake of clarity of the visual message it should be thoroughly cleared of stereotypical surrogates of the polishness, such as the bison, krakowianka (a girl dressed in traditional regional clothes), lajkonik (a bearded man resembling a Tatar on a wooden horse), and Wyborowa vodka, leaving only the universal notions. This universal code combining the transparency of the plastic ornament and the clarity of the melodic structure turned out to be the motifs of Chopins music wandering through the world and are recognizable wherever they are heard. We have decided that Chopin was and still is the only icon of polishness that can be used to send a message about our culture without appealing to the stereotypical ideas.

Koncepcja naszej wystawy powstaa w pierwszych miesicach 2008 roku, w czasie, kiedy muzyczny wiat rozpoczyna przygotowania do obchodw Roku Chopinowskiego 2010. Jednake generalny zamys, polegajcy na skonfrontowaniu wiejskiego, XIX-wiecznego instrumentarium z muzyk chopinowsk i jej nieortodoksyjnymi transkrypcjami, ktrym zasyna ju w latach 90. XX wieku Maria Pomianowska, na-rodzi si wiele lat wczeniej, w czasie niekoczcych si dyskusji medialnych, ktre prowadziem wsplnie z moj on Elbiet na temat wykorzystania ikon polskiej kultury w kampaniach promujcych nasz kraj w wiecie. Wwczas, pozostajc pod wraeniem obszernego artykuu na temat wizerunku Polski, ktry ukaza si w padziernikowym wydaniu magazynu Wallpaper z 2001 roku, uznalimy, e dla czytelnoci wizual-nego przekazu naley go starannie oczyci ze stereotypowych surogatw polskoci, takich jak ubr, krakowianka, lajkonik, Wyborowa, pozostawiajc w nim wycznie wyobraenia uniwersalne. Tym uni-wersalnym kodem, czcym przejrzysto ornamentu plastycznego z klarownoci struktury melodycznej okazay si wdrujce przez cay wiat i wszdzie rozpoznawalne motywy muzyki chopinowskiej. Uznalimy, e wizerunek kompozytora by i jest jedyn ikon polskoci, za pomoc ktrej mona zbudowa przekaz

dr ADAM CZYEWSKI

ZakochaniW choPiniE

In love with Chopin

4 5

o kulturze naszego kraju, nie odwoujc si jednak do stereotypowego szablonu. Pracujc nad tak pomyla-nym projektem prezentacji muzyki chopinowskiej, zamierzalimy pomin zarwno charakterystyczne kalki ikonografii chopinowskiej, jak i klasyczne wykonania utworw kompozytora. W marcu 2008 roku nasz pomys przybra ksztat wystawy. Opatrzylimy go roboczym tytuem Instrumenty, ktrych sucha mody Chopin. Koncepcja, ktr wwczas zarysowaem, w maju 2008 roku zilustrowana zostaa scenograficznym zamysem Grzegorza Wacawka oraz dwjki modych projektantw autorw pol-skiego pawilonu na wystaw Expo 2010 w Szanghaju, Marcina Mostafy i Natalii Paszkowskiej i przez cay rok torowaa drog mudnym staraniom o zapewnienie budetu odpowiedniego dla tak ambitnego projektu. W 2009 roku patronat nad wydarzeniem obj Marszaek Wojewdztwa Mazowieckiego, Adam Struzik. Re-alizacja wystawy moga wkroczy w decydujc faz. Do wsppracy zaprosiem Mari Pomianowsk, ktra przygotowaa szczegowy scenariusz wystawy, wpro-wadzajc do niej wiele dodatkowych wtkw, oraz wybitnego etnomuzykologa Ew Dahlig-Turek, wicedyrek-tora Instytutu Sztuki PAN, ktrej prace powicone rekonstrukcjom dawnych instrumentw nale do kano-nu literatury przedmiotu. Bezcenne zbiory fonograficzne Instytutu Sztuki, tworzone w latach 50. XX wieku przez wybitnych badaczy folkloru muzycznego, Jadwig i Mariana Sobieskich, posuyy do opracowania zasadniczego przekazu wystawy zbioru muzycznych ilustracji oywiajcych prezentowane repliki starych instrumentw z kolekcji Pastwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, a jednoczenie pozwalajcych zrozumie folklorystyczne wtki zakodowane w muzyce Fryderyka Chopina.Wystawa nie mogaby powsta, gdyby nie klimat intelektualny sprzyjajcy nowemu myleniu o promocji polskiej kultury za granic. Po premierze w Pastwowym Muzeum Etnograficznym w Warszawie wystawa odwiedzi wie-le miejsc na caym wiecie. Pozwoli tysicom wielbicieli muzyki chopinowskiej zrozumie nierozerwalny zwizek fenomenu jej uniwersalizmu z niewyczerpalnym rdem jej lokalnych, mazowieckich inspiracji.

4

While working on the project aimed at presenting Chopins music, according to such a design, we intended to omit both the distinctive copies of Chopins music and the classic renderings of his pieces.In March 2008, our idea took on the form of an exhibition. We gave it the working title: The instruments that young Chopin used to listen to. The concept that I drafted then was translated into the language of stage design in May 2008 by Grzegorz Wacawek and two young designers, authors of the Polish pavilion at Expo 2010 in Shanghai, Marcin Mostafa and Natalia Paszkowska. For a whole year it threaded our way as we were arduously seeking appropriate financing for such an ambitious project. In 2009, Adam Struzik, the Marshal of Masovia Voivodeship, assumed patronage of the event. The realization of the exhibition could enter its final phase. I invited Maria Pomianowska to join our team. She prepared a detailed exhibition scenario, introducing numerous additional threads as well as bringing the distinguished ethnomusicologist, Ewa Dahlig-Turek, deputy head of research in the Institute of Art of the Polish Academy of Sciences, whose works on the reconstruction of early instruments belong to the canon of literature on this subject. Priceless phonographic collection of the Institute of Art assembled in the 1950s by distinguished researchers of musical folklore, Jadwiga Sobieska and Marian Sobieski, were used in formulating the principal message of the exhibition, that is a collection of musical illustrations bringing to life the presented replicas of old instruments from the collection of the State Ethnography Museum in Warsaw, at the same time helping understand the folklore aspects encoded in the music of Fryderyk Chopin.This exhibition could not take place if it was not for the intellectual climate conducive to a new approach to promoting Polish culture abroad. After the premiere in the State Ethnographic Museum in Warsaw, the exhibition will travel to many destinations around the world. It will allow thousands of people who admire Chopins music to understand the inseparable connection between the phenomenon of its universality and the inexhaustible sources of its local, Masovian inspirations.dr Adam Czyewski Curator and author of the exhibition concept

6 7

Fryderyk Chopin, wybitny artysta, bywalec europejskich salonw, jak wielu innych XIX-wiecznych kompozy-torw szuka inspiracji u Bacha, Mozarta, Hndla czy van Beethovena. To, co wyrniao go spord rzeszy znakomitych twrcw muzyki, to niespotykana wraliwo na elementy ycia codziennego w jego najprostszych przejawach. Chopin zwraca uwag na to, co pierwotne i na pozr banalne. W tamtych czasach z pewnoci wiele osb wanie w ten sposb postrzegao muzyk ludow, gran na wiejskich weselach czy zabawach. Dla Chopina melodie, ktrych mia okazj sucha choby podczas wakacji w Szafarni, byy czym wieym, za-chwycajcym, a przede wszystkim prawdziwym. Z zainteresowaniem przysuchiwa si tradycyjnym piewom i muzykowaniu ludowych kapel. Fascynacja ta znalaza swoje odzwierciedlenie w wielu jego kompozycjach, dziki czemu styl i brzmienie chopinowskiej muzyki stay si rozpoznawalne na caym wiecie.Celem wystawy prezentowanej w Pastwowym Muzeum Etnograficznym jest pokazanie powiza, istniej-cych pomidzy trzema elementami: polsk tradycj ludow, muzyk Fryderyka Chopina oraz twrczoci lu-dow, pochodzc z rnych zaktkw wiata tak, w ktrej odczyta mona inspiracje dzieami polskiego kompozytora. Adam Czyewski, autor koncepcji wystawy i jej kurator, zaprosi do wsppracy nad projektem

about our exhibition

An outstanding artist and a frequent guest at the European salons, Fryderyk Chopin, like many other 19th-century composers, sought inspiration in Bach, Mozart, Hndel or van Beethoven. It was his unusual sensitivity to the elements of everyday life in its simplest manifestations that distinguished him from among many finest music composers. Chopin paid attention to what was banal and primordial in its nature. Many of his contemporaries surely considered as such folk music that was played during folk weddings or dances. For Chopin melodies that he had a chance to listen to, for example during holidays in Szafarnia, a village located in the Kuyavian-Pomeranian voivodeship, constituted something fresh, delightful and above all real. He listened to traditional songs and the music played by folk bands. This fascination was reflected in many of his compositions, thanks to which Chopins style and tone became recognizable in the whole world. The exhibition presented at the State Ethnographic Museum in Warsaw aims at showing links between folk tradition and Fryderyk Chopins music as well as display works of artists from the different parts of the world - tradition in which the inspirations with works of the Polish composer becomes aparent. Adam Czyewski, who came up with the concept

Projekt G. Wacawek, M. Mostafa i N. Paszkowska

Project G. Wacawek, M. Mostafa i N. Paszkowska

KArINA KoZIEj

o WystaWiE

8 9

muzycznymi. Dodatkow atrakcj stanowi prezentacja egzotycznego instrumentarium, w skad ktrego wcho-dz m.in. santur, kemancze czy sarangi.Treci prezentowane na wystawie zostay zamknite w futurystyczn form projektu modych designerw Grzegorza Wacawka, Marcina Mostafy i Natalii Paszkowskiej. Zetknicie tradycji z nowoczesnoci, oprcz oryginalnej kolorystyki i ksztatw, podkrelaj nowoczesne technologie, ktre pomog widzowi przenie si w czasy kompozytora. Dopenieniem wystawy jest towarzyszca jej publikacja zawierajca m.in. bogaty materia ikonograficzny, stanowicy ilustracj dla tekstw opisujcych zwizek twrczoci Chopina z muzyk i kultur tradycyjn. Niewtpliw atrakcj s doczone do katalogu dwie pyty CD prezentujce nagrania archiwalne z terenu Mazowsza oraz muzyk zespou pod kierownictwem Marii Pomianowskiej.

different parts of the world. Another attraction will be a presentation of exotic instruments, including santoor, kemeche and saranga. This incredibly interesting exhibition content was put into a modern plastic form created by a young designers Grzegorz Wacawek, Marcin Mostafa i Natalia Paszkowska. The fusion of tradition with modernity is emphasized, except for original colors and shapes, by the modern technologies, which will help the visitors to travel to the composers times.The exhibition is complemented by a publication that contains, among other things, a rich iconographic material, which constitutes an illustration for the articles describing the relation between Chopins music and traditional culture. An additional attraction is provided by a diversified music material presented in the form of two CD disks. The first one includes archival recordings from Masovia, the second one music performed by an ensemble of Maria Pomianowska.

wybitnych specjalistw z Instytutu Sztuki PAN, w tym Ew Dahlig-Turek, a take Mari Pomianowsk, liderk Zespou Polskiego, kompozytork i multiinstrumentalistk, popularyzujc muzyk Chopina poza granicami kraju. Na wystawie zostan zaprezentowane tradycyjne instrumenty na jakich grano na wsi mazowieckiej za czasw Chopina. Cz z nich, jak cymbay, basy czy dudy, jest nadal obecna w instrumentarium ludowym. Inne, jak suka bigorajska i mielecka czy fidel pocka, nie zachoway si do naszych czasw. Na wystawie zaprezentowane bd ich rekonstrukcje wykonane czy to na podstawie dokumentacji ikonograficznej, czy te znalezisk archeologicznych.Wan cz ekspozycji stanowi bd fonogramy prezentujce muzyczne portrety wykonawcw z terenu Ma-zowsza, ktrzy uczc si gry ze suchu od swych mistrzw, powtarzali repertuar obecny na wiejskich zabawach od dziesitkw lat. Prezentowane na wystawie archiwalne nagrania pochodz ze Zbiorw Fonograficznych Instytutu Sztuki PAN. Historia kolekcji nagra dwikowych polskiej muzyki tradycyjnej siga dwudziestolecia midzywojennego, jednak wikszo nagra pochodzcych z tego okresu zostaa zniszczona podczas drugiej wojny wiatowej. Po roku 1945, dziki dziaalnoci Jadwigi i Mariana Sobieskich, zaczto szybko odbudowywa zbiory. W latach 1950-1954, podczas Akcji Zbierania Folkloru Muzycznego, nagrano 46 tys. fonogramw. Na podstawie transkrypcji nagra powstay i wci powstaj liczne wydawnictwa pytowe, zawierajce rdowy materia pochodzcy ze Zbiorw Fonograficznych Instytutu Sztuki PAN. Jedna z pyt, Te skrzypce pamitaj czasy Chopina, zostaa przygotowana z okazji wystawy prezentowanej w Pastwowym Muzeum Etnograficz-nym. Dziki archiwalnym nagraniom muzykw urodzonych w drugiej poowie XIX i na pocztku XX wieku, bdzie mona pozna klimat dwikowy epoki, w ktrej y Fryderyk Chopin.Wystawa Zakochany Chopin. Inspiracje mazowieckie nie ogranicza si jednak do prezentacji kultury regionu, w ktrym wychowa si kompozytor. Zadaniem ekspozycji jest take pokazanie tego, w jaki sposb twrczo Chopina inspiruje muzykw pochodzcych z odlegych zaktkw wiata. Dlatego te podczas zwiedzania b-dzie mona usysze nagrania bdce swoist mieszank dobrze znanych nam dwikw z odlegymi tradycjami

of the exhibition and who looks after it, invited outstanding specialists from the Institute of Art of the Polish Academy of Sciences to cooperate, including Ewa Dahlig-Turek, Maria Pomianowska the leader of Zesp Polski, as well as a composer and multi-instrumentalist who popularizes Chopins music abroad. Among the exhibits there are, for example, traditional instruments that were used in the Masovian countryside in the times of Chopin. Some of them, like fiddle, cimbalom, folk bass or pipes are still present in the Polish folk instrumentarium. Other like Bilgoraj suka, fiddle from Mielec area or fiddle from Pock did not survive until today. However, their reconstructions, based either on iconographic sources or archeological finds, will be displayed at our exhibition.An important part of the exhibition is devoted to phonograms presenting musical portraits of artists from Masovia who had learnt to play by listening to their masters, and had been repeating the repertoire from folk dances for many years.The archival recordings that are presented at the exhibition come from the Sound Sources of the Institute of Art of the Polish Academy of Sciences. The history of collecting sound materials of Polish traditional music goes back to the interwar period, nevertheless most of the recordings from that time was damaged during the Second World War. After 1945, thanks to the activities of Jadwiga and Marian Sobieski, the archives started to be quickly reconstructed. In the years 1950-1954, during an action concerning gathering musical folklore (Akcja Zbierania Folkloru Muzycznego), 46,000 phonograms were recorded. On the basis of the transcription of recordings, many record companies that have source materials from the Sound Sources of the Institute of Art of the Polish Academy of Sciences were and are still created. One of the discs entitled This Fiddle Remembers Chopins Times, was prepared on the occasion of an exhibition presented in the State Ethnographic Museum in Warsaw. Thanks to the archival recordings of musicians born in the second half of the 19th century and at the beginning of the 20th century, it will be possible to explore the sound style of the epoch of Fryderyk Chopin.The exhibition Chopin in Love. Masovian Inspirations is not limited to the presentation of the Masovian culture, in which Chopin was brought up, but will also show the inspirations for the works of Fryderyk Chopin of musicians from different cultures. At the exhibition one will have a possibility to listen to the recordings that constitute a fusion of sounds, which are familiar to us, with musical traditions from

10 11

jaki obraz kultury ludowej mg pozna Fryderyk Chopin zanim, jako mody czowiek, na stae opuci oj-czyzn? Odpowied na to pytanie, cho tylko poredni, przynosz zachowane rda dotyczce folkloru muzycznego, w tym instrumentw ludowych. Utrwalony w nich repertuar muzyczny, opisy etnograficzne, a niekiedy take przedstawienia ikonograficzne, pozwalaj nam widzie kultur ludow pierwszej poowy XIX stulecia jako wci jeszcze bardzo tradycyjn i bogat. Chopin, urodzony i wychowany na Mazowszu, spdza wakacje take w Wielkopolsce i na Kujawach, a za-tem mia sposobno zetkn si z ludowym muzykowaniem tych regionw bezporednio, czego dowodem s m.in. znane, pene humoru zapiski z Szafarni, w ktrych mody Fryderyk dowcipnie relacjonowa popisy miejscowych piewaczek i muzykantw, a take swoje wasne wystpy w roli basisty. W jego listach do rodziny i przyjaci nie znajdujemy, co prawda, wielu odniesie do kultury ludowej, jed-nak o jej znajomoci, a take o emocjonalnym do stosunku kompozytora i jego przekonaniu, e muzyka

Polish folk instrumentarium of Fryderyk chopin

What impression of folk culture could young Fryderyk Chopin get before he left his fatherland forever?The answer to this question can be found, although only indirectly, in the preserved written documents about musical folklore, including those describing folk instruments. They contain musical repertoire, ethnographic descriptions and few iconographic representations which give evidence of the still traditional and diverse folk culture of the first half of the XIX century.Chopin, who was born and brought up in Masovia, was often spending summer holidays in Greater Poland and Kuyavia, which gave him an opportunity to directly acquaint himself to the folk music from these regions. Chopin documented this experience in the famous notes that he took during the summer

Muzykanci krakowscy, drzeworyt w: j.K. Haur, Skad albo skarbiec znakomitych sekretw oekonomiey zimianskiey, Krakw 1693.Krakows musicians, woodcut in: j.K. Haurs vademecum about landlord economics, Krakow 1693

1Fidel pocka, Muzeum Mazowieckie w Pocku.Fiddle from Pock, Masovian Museum in Pock.

dr hab. EWA DAHLIG-TurEK

PolskiE instrumEntarium ludoWE Za cZasW FrydEryka choPina

2

12 13

ludowa najpikniejsza jest w swojej nie skaonej niczym formie, wiadczy moe krytyczna opinia o opraco-wanym przez Oskara Kolberga zbiorze pieni ludowych z akompaniamentem fortepianu:[Nowakowski] Odda mi pieni Kolberga; dobre chci, za wskie plecy. Czsto podobne rzeczy widzc, myl, e lepiej nic, bo moz ten tylko skrzywia i trudniejsz robi prac geniuszowi, ktry kiedy tam prawd odwika. A a do czasu owego wszystkie te piknoci zostan z przyprawianymi nosami, rowane, z poobcinanymi nogami albo na szczudach, i pomiewiskiem bd tym, co lekko na nie spojrz [19 kwietnia 1847].O wpywie polskiej muzyki ludowej na twrczo kompozytorsk Chopina napisano ju wiele. Z przeprowadzo-nych bada wiadomo, e genialny kompozytor nie cytowa folkloru, ale czerpa z niego melodyczne i rytmiczne inspiracje, ktre ujte w ramy niepowtarzalnej faktury fortepianowej, zaowocoway dzieami o niekwestionowanej polskoci, a przy tym wybitnymi na skal wiatow. Obraz dwikowy znanej mu kultury ludowej mg zosta utrwalony dopiero znacznie pniej, gdy Thomas Alva Edison skonstruowa pierwszy fonograf (1877), jednak nieszczliwym zrzdzeniem losu najstarsze kolekcje nagra polskiego folkloru muzycznego, pochodzce z lat 30. XX wieku, zostay zniszczone w okresie II wojny wiatowej. Zapisy dwikowe, dokonane tu po jej zakoczeniu pozwoliy jednak ocali, cho z pewnoci w zuboonej ju formie, cz tego dziedzictwa w bogatych zasobach Zbiorw Fonograficznych Instytutu Sztuki PAN zachoway si, wrd wielu innych, nagrania piewaczki urodzo-nej w 1854 roku, czyli zaledwie pi lat po mierci wielkiego kompozytora.Aby odtworzy dzi wiat instrumentw ludowych, ktre za czasw Chopina, a wic w pierwszej poowie XIX wieku, mogy powszechnie wystpowa na Mazowszu, naley sign z jednej strony do literatury etnograficz-nej tego okresu, a z drugiej do kolekcji muzealnych, w ktrych ocalay instrumenty zapomniane lub stopniowo wychodzce z uycia. Jest to nieuchronny proces przemian kulturowo-spoecznych, ktre spychaj popularne niegdy narzdzia muzyczne, jak je nazywano, do roli eksponatw. Za czasw Chopina instrumenty te yy jednak peni ycia, suc zabawom tanecznym i (rzadziej) obrzdom.

stay at Szafarnia. The young composer described with humour several shows given by local singers and musicians, as well as his own bass performances. Even though Chopin only scarcely referred to folklore in his letters to family, his understanding of folk culture, emotional relation towards it and his conviction that folk music is the most beautiful in its very authentic form become apparent in his critic of Oskar Kolbergs folk song collection [Songs of the Polish People] with piano accompaniment:[Nowakowski] gave me Kolbergs songs; good intentions but too narrow shoulders. Often when I see such things I think that better nothing, since this toil only distorts and hinders the work of the genius who will at some point unravel the truth in it. And until that time all these beauties will remain with corrected noses, rouged, with clipped feet or on stilts, and will be the ridicule of those who look on them lightly. [19 April 1847].A lot has already been written about the influence of folk music on Chopins compositions. Research on his work has revealed that the genius composer did not directly quote folklore, yet he derived from it melodic and rhythmic inspirations and put them into a unique piano texture, which resulted in masterpieces of very Polish character but with cosmopolitan flair. Folk music in a familiar to Chopin form could be recorded only much later, when Thomas Alva Edison invented the first phonograph (1877), but unfortunately all the oldest recorded collections of Polish folk music from the 1930s were destroyed during Second World War. Owing to some postwar recordings part of this heritage has survived, yet in an impoverished form, and can be found in an extensive phonographic collection of the Institute of Art of the Polish Academy of Sciences where some recordings of a singer who was born in 1854, that is only five years after the famous composer had died, have been preserved.In order to reproduce the world of folk instruments popular in Masovia in Chopins times, i.e. in the first half of the XIX century, one should research into ethnographic literature of those times but also investigate museum collections, in which some forgotten and old fashioned instruments have been preserved. It is an

Suka bigorajska, akwarela, W. Gerson, 1895, Muzeum Narodowe w Warszawie.Bilgoraj suka, watercolour, W. Gerson, 1895, National Museum in Warsaw.

3

14 15

tomach, ale te nie s one reprezentatywne dla kultury ludowej. Mimo swojej ogromnej roli, grupa wystpuj-cych w Polsce membranofonw nie jest zbyt rozbudowana.O ile idiofony i membranofony peni funkcj haasotwrcz i/lub akompaniujc, to wrd aerofonw spo-tkamy najprostsze instrumenty o funkcji melodycznej, w postaci rnej wielkoci piszczaek bez otworw bocz-nych. Wrd wymienionych przez Kolberga aerofonw s zarwno wargowe (czyli wszelkie odmiany fletw, w tym flety naczyniowe), jak i stroikowe (klarnety i rne typy dud) oraz ustnikowe (ligawki, trombity, rogi). Ilo nazw w tej grupie instrumentw jest szczeglnie dua, co odzwierciedla zarwno zrnicowanie form, jak i bogactwo ich lokalnej terminologii.adna z grup instrumentw nie dorwnuje jednak swoim znaczeniem chordofonom (instrumentom strunowym). W Polsce znane s przede wszystkim chordofony smyczkowe, szarpane praktycznie nie wystpuj, natomiast uderza-ne (paeczkami) pojawiaj si na ograniczonym obszarze, jako dwa typy cymbaw tzw. rzeszowskie i wileskie.Nietypowym chordofonem smyczkowym jest lira korbowa, w ktrej struny pocierane s nie tyle smyczkiem, co ob-racanym za pomoc korby koem. Nie zachowaa si ona w polskiej kulturze ludowej, tote znamy j wycznie z dawnych rde oraz wykonywanych na ich podstawie wspczesnych rekonstrukcji. Ju za czasw Kolberga by to instrument w zaniku, wystpujcy jedynie na poudniowo-wschodnich terenach przedrozbiorowej Rzeczpospolitej.Chordofony smyczkowe to jednak przede wszystkim do dzi powszechnie zachowane skrzypce, wszechobecne w muzyce wszystkich regionw Polski, gdzie stanowi podstaw rnych typw kapel, a take basy. Te ostat-nie przyjy si powszechnie w kapelach ludowych, jako instrument akompaniujcy, burdonowo-rytmiczny. W niektrych regionach, np. na Podhalu, kapel w caoci tworzyy wanie instrumenty smyczkowe skrzypce (w obsadzie zwielokrotnionej) i basy. O podobnej, lecz jedynie dwusobowej kapeli, pisze pitnastoletni Chopin w swoim, adresowanym do rodzicw, licie z Szafarni na Kujawach (z 26 sierpnia 1825 roku). Opisuje w nim zabaw na okrne, podczas ktrej przygryway do taca skrzypki wraz z akompaniujc im basetl o jednej tylko stronie. Gra na niej sam Fryderyk, ktry tak tgo dudli, e si wszyscy zlecieli patrze. Taki

As idiophones and membranophones functioned mainly as noisemakers and/or accompaniment, among aero-phones we find the simplest instruments of melodic function, i.e. flutes without fingerholes. Kolbergs description of aerophones includes edge instruments (i.e., all kinds of flutes, including vessel flutes), reed aerophones (such as clarinets and bagpipes), and natural trumpets with mouthpiece (such as ligawka, trembita, horn). The number of these instruments names is particularly significant, reflecting both the diversity of forms, and the richness of the local terminology. Neither of the aforementioned groups, however, signifies in Polish folk culture as much as the chordophones (stringed instruments). Bowed strings were the most widespread in Poland. Plucked string instruments were practically absent and striking chordophones (with beaters) were present only on the limited territory through two kinds of dulcimers: from Rzeszw and from Wilno regions.Hurdy gurdy, also known as wheel fiddle, is a very unique stringed chordophone in which strings are sounded by means of rosined wheel, and not by means of a bow. It had not been preserved in the Polish folk culture, so we know it only from the old records and modern reconstructions. Already in the times of Kolberg hurdy

Ukazuj to wyranie monografie regionalne Oskara Kolberga, zapocztkowane w 1865 roku tomem Sando-mierskie, a wchodzce w skad monumentalnego dziea Lud. Jego zwyczaje, sposb ycia, mowa, podania, przysowia, obrzdy, gusa, zabawy, pieni, muzyka i tace. Kolberg nie koncentrowa si na instrumentach muzycznych, ale rozproszone wzmianki niekiedy ograniczone jedynie do nazw pojawiaj si obficie we wszystkich tomach, czsto w kontekcie opisu obrzdu.Trzeba mie wiadomo, e niewiele instrumentw wystpowao w zasigu ograniczonym do wskiego regio-nu: w wikszoci przypadkw mamy do czynienia z formami rozpowszechnionymi w caym kraju, a niekiedy take na znacznie szerszym obszarze. Ludowe wytwrstwo instrumentw muzycznych rzdzi si swoimi pra-wami: stosowane s czsto miary naturalne (na dwa palce, na okie), a wariabilno form wynika z braku sztywno pojmowanych modeli. Std te, obok instrumentw starannie wykonanych i niekiedy piknie zdobio-nych, spotkamy egzemplarze prymitywne, jakby wyciosane siekier.Spord czterech gwnych grup, w ramach ktrych klasyfikowane s instrumenty muzyczne, w kulturze ludo-wej bogato reprezentowane s wszystkie. Licznie wystpuj idiofony (instrumenty samodwiczne), takie jak drewniane koatki i terkotki, o rnych wielkociach i ksztatach. W roli idiofonw wystpowa te mog rozma-ite sprzty codziennego uytku, zastosowane w celu wydobycia dwiku. Kolberg wymienia w tej funkcji m.in. uderzane wzajemnie o siebie, albo te o jak powierzchni kije, siekierki, opat, motek, naczynia, yki. Podaje ponadto wzmianki o rozmaitych formach grzechotek, dzwonkw, a take o drumli.Membranofony, a wic przede wszystkim rne odmiany bbnw, peniy, co prawda, pewn rol w procesjach religijnych, np. na Boe Ciao, jednak przede wszystkim stanowi do dzi wan grup instrumentw akom-paniujcych, nieodzownych w muzyce tanecznej, a taki gwnie charakter ma ludowa muzyka instrumentalna w Polsce. Grupa ta obejmuje zarwno proste, stosunkowo niewielkie bbenki z jednostronnie nacignit skr, a niekiedy take z metalowymi brzkadami, jak i wiksze bbny dwustronne, a nawet cae zestawy perkusyjne pojawiajce si po II wojnie wiatowej. Tych ostatnich nie znajdziemy jeszcze, oczywicie, w kolbergowskich

inevitable process of socio-cultural changes that turns formerly popular musical instruments into museum exhibits. In Chopins times these instruments, however, were used on an everyday basis, also during dances and less often during various rites. It is well presented in Oskar Kolbergs descriptive monographs, first published in 1865 in the volume Sandomierskie, which constituted a part of Lud (The Folk). Although Kolberg did not directly focus on musical instruments in his descriptions, he did mention them, sometimes only by names, throughout all the volumes. One needs to acknowledge that only few of these instruments were regionally specific. Most of them were widespread in the whole country, or even abroad. The way they were crafted also had its own rules: natural units of measure, such as two fingers or ell, and the variability of forms because of the lack of rigidly formed moulds. That is why, one could see some meticulously manufactured, beautifully decorated instruments right next to the primitive ones, with a rough and ready look.Folk instruments can be found in all four main divisions of musical instruments classification. There are numerous idiophones (self sounding instruments), such as wooden clappers and cog rattles of different sizes and shapes. Different domestic appliances were also used as idiophones. Kolberg described that they could produce sound by, for example, striking the parts of the instrument against themselves or against another object, such as sticks, axes, shovels, hammers, different utensils or spoons. He also mentions diverse rattles, bells and Jews harps. Although membranophones, which include different kinds of drums, were mainly used in religious proce-ssions, e.g. during Corpus Christi, they also served as accompanying instruments, indispensable in dance music, which was the most characteristic type of folk instrumental music in Poland. The variety of drums extends from very simple, rather small single-headed drums, sometimes with metal janglers attached, to bigger double-headed drums and finally to whole drums sets, known after the World War II. The latter were of course not mentioned by Kolberg, and they have not been representative for the folk culture. Despite their important role, membranophones were not the most common group of folk instruments in Poland.

Suka bigorajska, rysunek, T. Dowgird w: j.Karowicz, Narzdzia ludowe na wystawie muzycznej w Warszawie na wiosn r. 1888, Wisa, t.II, z. 2, 1888.Bilgoraj Suka, drawn by T. Dowgird in: j. Karowicz, Folk instruments at musical exhibition held in spring 1888 in Warsaw, Wisa, vol. II, issue 2, 1888

4

16 17

wanie skad kapeli - skrzypce i basy odnotowuje na Kujawach Oskar Kolberg; analogiczne kapele wystpo-way powszechnie take na Mazowszu.Basy ewoluoway od maych, rcznie robionych i czsto prymitywnie wykonanych dwu- (a nawet jedno-) stru-nowych baskw, poprzez odmiany regionalne (maryna) a po kontrabas. Kolberg podaje dla tego instrumen-tu szereg nazw lokalnych m.in. basetla, basica, huk. Skrzypcom warto powici wicej uwagi, jako e jest to chordofon o podstawowym znaczeniu dla naszej ludowej kultury muzycznej. Dzi rozpowszechniony jest gwnie model klasyczny, przeniesiony z profesjonalnej praktyki muzycznej. Do niedawna jednak wystpoway one w rnorodnoci typowej dla instrumentarium ludowego. Znaj-dujemy w nim m.in. skrzypki na desce may, wiczebny instrument sporzdzony z deski, nad ktr rozpite s druciane struny, czy te najbardziej popularne w praktyce ludowej skrzypce obione (dubane). W odrnieniu od skrzypiec klasycznych, w ktrych korpus jest klejony z osobnych elementw (pyta wierzchnia, pyta spodnia, boczki), w skrzypcach obionych spd wraz z boczkami i szyjk wykonany jest z jednego, podobionego od we-wntrz kawaka drewna, do ktrego przymocowana jest pyta wierzchnia. By moe taki wanie instrument mia na myli Kolberg, piszc o skrzypcach grubej roboty (Mazowsze) bd struganych (Pokucie).Niektre ze skrzypiec obionych s instrumentami prymitywnymi, inne natomiast, swoimi piknymi proporcja-mi i starannym wykonaniem, niewiele odbiegaj od skrzypiec profesjonalnych. Te ostatnie funkcjonoway w mu-zykowaniu ludowym, gwnie jako niskiej jakoci instrumenty fabryczne. Nierzadko rozbierano je na czci, aby sporzdzi szablon do samodzielnego budowania instrumentw. Za czasw Chopina norm byy jednak skrzypce obione, a w ten sam sposb wykonywano take basy.Skrzypce mona okreli jako chordofon ramieniowy, bowiem podczas gry muzyk trzyma instrument poziomo na ramieniu (lub nieco poniej, na piersi). Osobliwoci nie zachowan do naszych czasw, ale wystpujc jeszcze w XIX wieku, byy chordofony kolanowe trzymane pionowo na kolanie (jeli muzyk siedzia) lub zawie-szane na ramieniu, przy pomocy sznura. Najstarszym rdem ikonograficznym obrazujcym taki chordofon

gurdy was a rare instrument, which was used only in the South-Eastern regions of Poland from before the partitions.Stringed chordophones, however, are known for fiddles, which are used till today. They have been omnipresent in the music of all Polish regions, where they have constituted an important element of folk bands or have served as bass accompaniment, where they play a role of a rhythmic accompaniment with a drone effect. In some regions, such as in Podhale, the whole folk bands were composed exclusively from stringed instruments, particularly fiddles, often numerous, and bass instruments. 15-year-old Chopin mentioned a similar folk band, though composed of only two musicians, in a letter to his parents sent from Szafarnia (on August 26, 1825). He described in it one dancing evening with accompanying violins and with simple basolia with only one string. Fryderyk himself was playing that night so passionately that all the people came to watch him. Folk bands composed of violin and bass were, as Kolberg noted, present in the Kujavy region as well as in Masovia.Bass has evolved from a small, hand-made, roughly constructed stringed instrument with two (or even one) strings, through regional types of bass, to double bass. Kolberg cites several regional names for these instruments.More attention needs to be paid to fiddle, as it is the main chordophone in Polish folk musical culture. Today the classical model, used by professional musicians, is the most common. However, until quite recently, different types of fiddles, typical for the folk instrumentarium were also present. One could find e.g. violin on the board, a small instrument for practicing, made of a board with wire strings, or the most popular in folk music hollowed out fiddle, whose body and neck are made in one piece of wood that was hollowed out in the body and to which the soundboard is attached, contrary to the classical violin, in which the corpse is made out of separate elements (soundboard, back plate and ribs). Maybe it was this kind of fiddle, that was described by Kolberg, when he mentioned the rough and ready (in Masovia) or whittled (in Pokucie) fiddles.

5

Wocianin ze skrzypcami z okolic Mielca, akwarela, S. Putiatycki, 1840, PME.

A peasant with fiddle from the Mielec region, watercolour, S. Putiatycki, 1840, The State Ethnographic Museum in Warsaw

18 19

waciwie tylko w pozycji kolanowej, a zatem moemy zgadywa, e na chordofonie pockim a nastpnie na instrumencie przedstawionym przez Haura grano tak wanie technik.Midzy wydaniem ksigi Haura a narodzinami Fryderyka Chopina upyno ponad sto lat. Czy mona zatem mie nadziej, e instrumenty kolanowe funkcjonoway jeszcze wwczas w kulturze, i e wielki kompozytor mg je zna? Z koca XIX wieku zachoway si wzmianki prasowe oraz przedstawienia ikonograficzne instrumentu ludowego, o nieco szokujcej nazwie suka. Zosta on zaprezentowany na odbywajcej si w Warszawie w 1888 roku wielkiej wystawie instrumentw muzycznych, na ktrej znalaz si w dziale narzdzi ludowych. Ten niezwyky chordofon, ktry okrelano wwczas w prasie jako staroytne nader skrzypce, stanowi ostatni udokumentowan form in-strumentw kolanowych. Dziki zainteresowaniu jakie wwczas wzbudzi, dysponujemy dzi zarwno artykuem autorstwa Jana Karowicza, wraz z ilustracjami wykonanymi przez Tadeusza Dowgirda (1888) il. 4, jak i akwa-rel namalowan przez Wojciecha Gersona (1895) il. 3, przedstawiajcymi ten sam eksponowany w Warszawie egzemplarz. Wieloma szczegami konstrukcyjnymi suka zbliona jest zarwno do chordofonu pockiego, jak i do instrumentu z drzeworytu Haura. Wszystkie te chordofony maj szerok szyjk (to wanie ten element sugeruje gr przy uyciu techniki paznokciowej) i pionowo (a nie bocznie, jak w skrzypcach) zamocowane koki. Do skrzy-piec upodabnia te instrumenty tzw. talia, czyli przewenie w rodkowej czci puda rezonansowego. Niejasna pozostaje jednak kwestia formy podstawka: na rysunku Dowgirda zdaje si ona odpowiada asymetrycznemu podstawkowi chordofonu pockiego, natomiast na akwareli Gersona wyranie przedstawiony jest podstawek o dwu dugich nkach, przechodzcych przez otwory rezonansowe, do spodu instrumentu. Spord wymienionych trzech instrumentw form najbardziej prymitywn reprezentuje chordofon pocki, za najbardziej wiolinizowan, a wic podobn do skrzypiec suka. Ta ostatnia, znana z jednego tylko egzemplarza, pochodzcego z okolic Bigoraja, najprawdopodobniej bya ju wwczas, tj. u schyku XIX wieku, instrumentem zanikym. Tak pozwalaj przypuszcza zapiski Karowicza, ale te i fakt, e nigdy pniej nie odnaleziono takich

Organological investigation has proved that fiddle from Pock is an older version of the instrument presented on Haurs woodcut. Thus, a documented history of knee chordophones in Poland should be moved back from the end of XVII to the mid XVI century.It was right then, in the mid XVI century, that a German theoretician Martin Agricola mentions in his Musica instrumentalis deudsch (edition from 1545) about a mysterious Polische Geigen (Polish Fiddle), played with the finger-nail technique, i.e. by pressing the strings to the fingerboard with nails, and not with fingertips. Such a technique was possible only in the vertical position of the instrument, thus we can guess, that this was the playing technique on the chordophone from Pock, and on the instrument presented by Haur.100 years had passed between publishing of Haurs book and Chopins birth. Is it possible then that the knee chordophones were still in use in the folk culture and that the great composer could have known them?Some press reports and iconographic representations from the end of XIX century represent a folk instrument of a shocking name suka (a bitch). This instrument was displayed at the great musical instrument exhibition in Warsaw in 1888, as a part of folk tools. This exceptional chordophone, which was described at the times in press as an ancient violin, is the last documented form of a knee chordophone. Due to the interest it aroused, Jan Karowicz decided to write an article about it, accompanied with some precise drawings by Tadeusz Dowgird (1888) il. 4, and Wojciech Gerson drew a sketch of it (1895) il. 3. Many construction details indicate that suka was similar to both fiddle from Pock and the instrument depicted by Haur. All these chordophones have a wide neck (which indicates the finger-nail playing technique) and dorsal placement of pegs, contrary to their side placement in violin. Suka reminds a violin because of its waist, i.e. the narrow part in the middle of the body. The form of the bridge remains still unclear as on the Dowgirds drawing it looks like the asymmetrical bridge of chordophone from Pock, but on the watercolour of Gerson the bridge is clearly represented on two long legs, passing through the f-holes to the bottom of the instrument.

jest drzeworyt z ksigi Jakuba Kazimierza Haura Skad abo skarbiec znakomitych sekretw oekonomiey zie-mianskiey (Krakw 1693: 155) il. 2. W przedstawionej na nim scenie, obrazujcej uwagi Haura o funkcjono-waniu karczmy, obok pary tancerzy widzimy trzyosobow kapel, a w jej skadzie m.in. muzyka grajcego na instrumencie, pionowo zwieszonym z ramienia. Nie wiadomo, w jakim rejonie Polski ma miejsce przedstawiona zabawa, jednak z uwagi na zwizki Haura z Maopolsk, mona przypuszcza, i chodzi o ten wanie region. Jak zatem powiza osobliwy instrument kolanowy z drzeworytu z instrumentarium Mazowsza? Odpowiedzi jest unikatowe znalezisko archeologiczne z poowy XVI wieku. Chodzi o tzw. chordofon pocki (lub te fidel pock czy skrzypice pockie wszystkie nazwy mona uzna za uprawnione), znaleziony jesieni 1985 roku w Pocku, podczas prac wykopaliskowych, prowadzonych przez Katedr Archeologii Pradziejowej i Wczesno-redniowiecznej Uniwersytetu Warszawskiego. Szczliwym zrzdzeniem losu instrument znaleziony wwczas w studni, sucej jako mietnisko, zachowa si w zasadzie w caoci, a nawet co stanowi ju zupeny ewe-nement z podstawkiem, ktrego szczeglna forma warta jest odnotowania. Zamiast bowiem typowego pod-stawka o nkach rwnej dugoci, w chordofonie pockim zachowa si podstawek znany z praktyki ludowej jeszcze w XX wieku, wystpujcy w wielkopolskich mazankach, czyli miniaturowym instrumencie podobnym do skrzypiec. Chodzi mianowicie o podstawek o nkach asymetrycznych, z ktrych krtsza oparta bya o pyt wierzchni, natomiast dusza przechodzia przez wycity w pycie otwr rezonansowy i opieraa si o dno instrumentu il. 1. Analizy instrumentologiczne pozwalaj uzna wykopalisko pockie za starsz form in-strumentu przedstawionego u Haura, dziki czemu mona przesun udokumentowan histori instrumentw kolanowych w Polsce z koca XVII na poow XVI stulecia.To wanie wwczas, w poowie XVI wieku, niemiecki teoretyk Martin Agricola w swoim traktacie Musica in-strumentalis deudsch (wydanie 1545) wspomina o tajemniczych Polische Geigen (polskich skrzypcach), na ktrych grano technik paznokciow, a wic nie poprzez waciwe dla skrzypiec przyciskanie strun do pod-strunnicy opuszkami palcw, ale przez boczny nacisk na strun pytk paznokcia. Taki sposb gry jest moliwy

Some of these hollowed out fiddles were very primitive, but some had such perfect proportions and were so meticulously crafted, that they did not differ much from the professional violin. In fact the latter functioned in folk music as a low quality manufactured instrument. Often it was taken into pieces in order to create a model for constructing new fiddle. In Chopins times fiddles hollowed out from one piece were the most popular kind, and what is more, bass was also similarly crafted. Fiddle can be described as a shoulder chordophone, as a musician holds the instrument horizontally on the shoulder (or little bit below it, on the chest). A particularity, that has not survived to this day, is a knee-chordophone, vertically held on the knee (in case a musician was sitting) or slung over the shoulder on a cord. The oldest iconographic source showing such a chordophone was a woodcut from Jakub Kazimierz Haurs vademecum about landlord economics (Krakw 1683:155). il. 2. On the image, which illustrates remarks about inns and habits of inns goers, one can see in the foreground a dancing couple accompanied by a three-men band including a musician with a vertically held instrument, which slung over his shoulder. It is still not clear, however, where this scene was taking place. But providing the close relation of Haur with Lesser Poland, it is possible that it was happening there. How to relate then this peculiar knee instrument from the wood engraving with Masovian instrumentarium? A unique archeological discovery from the mid-sixteenth century may be the answer the chordophone from Pock (also called Fiddle from Pock) was found in 1985 by the archeologists from the department of Archeology of Prehistory and Early Medieval Ages at University of Warsaw. Luckily the instrument, which was found in the disused well which has later served as a dump, was decently preserved and what is more it was preserved with a unique bridge. Instead of a typical bridge, with equally long legs, fiddle from Plock preserved a form that was known in the XX century Polish folk tradition only on a small fiddle called mazanki, from Greater Poland. In this bridge, with asymmetrical legs, the shorter leg was put on the soundboard, and the longer lone was passing to the back of the resonance box and was leaning against the bottom of the instrument. il. 1.

20 21

Wesele krakowskie, pocztwka, Wydawnictwo Salonu Malarzy Polskich, Krakw 1904.

Krakow wedding, a postcard, published by Polish Painters Salon, Krakow, 1904.

instrumentw w terenie. Mona by zatem przyj, e suka eksponowana w Warszawie w 1888 roku stanowia unikatowy relikt lokalnej praktyki muzycznej, gdyby nie wanie dwa wczeniejsze rda, wykopalisko pockie i drzeworyt Haura, dowodzce znacznie szerszego niegdy zasigu instrumentw kolanowych. Dochodzi do tego jeszcze jedno rdo, o ktrego istnieniu polscy instrumentolodzy do niedawna nie wiedzieli.Przechowywana w zbiorach Pastwowego Muzeum Etnograficznego akwarela autorstwa Stanisawa Putiatyc-kiego, przedstawiajca wocianina ze skrzypcami z okolic Mielca (1840) il. 5, stanowi kolejne porednie ogniwo, w rozwoju polskich instrumentw kolanowych. Wykonana z du dokadnoci, umoliwia wnikliw analiz tego chordofonu. Usytuowanie instrumentu podczas gry na kolanie siedzcego muzyka jednoznacz-nie lokuje go w grupie instrumentw kolanowych, a szeroka szyjka sugeruje zastosowanie techniki paznokcio-wej. Wobec swoich piknych proporcji, instrument ten moe by uznany za hybryd powszechnie ju wwczas znanych skrzypiec i bdcych w zaniku form kolanowych minionych stuleci. Oskar Kolberg nie odnotowuje adnych ladw instrumentw kolanowych poza by moe tajemniczym chordofonem, ktry okrela jako szerokie skrzypce z krtkim grubowochatym smyczkiem, pokazanym na wy-stawie etnograficznej w Koomyi w 1880 roku, a wic niedugo przed wystaw warszawsk. Czy mogo chodzi o podobny (lub nawet ten sam) instrument? Nie jest to wykluczone, poniewa, niezalenie od budowy puda rezonansowego, szeroka szyjka suki i skrzypiec z ryciny Putiatyckiego, niewtpliwie moe dawa wraenie masywnoci instrumentu. Akwarelka Putiatyckiego namalowana jeszcze za ycia Chopina, stanowi dowd na to, e owe reliktowe formy chordofonw w poowie XIX wieku nadal funkcjonoway w ludowej praktyce muzycznej. Cho zatem nie ma podstaw do przypuszcze, e mody kompozytor zetkn si kiedykolwiek z podobnymi odmianami instrumen-tw skrzypcowych, warto mie wiadomo, e przynajmniej teoretycznie byo to moliwe.

Among the three aforementioned instruments, the most primitive in form is fiddle from Pock, whereas the most advance in the violinization process, i.e. the most violin alike, is suka. The latter, known from only one copy from the Bilgoraj surroundings was already back then, i.e. at the very end of the 19th century, an extinct instrument. At least this is what can be supposed on the basis of both Karowicz notes and the fact that no other documents describing suka have been found in this region. Hence, it could have been stated that the suka, displayed in Warsaw in 1888, was a unique relict of the local music practice, but in fact the two previous sources, fiddle from Pock and the chordophone shown by Haur, contradict this thesis and prove that the knee chordophones had been used in much greater extent in the older times. Additionally this can be proved by a source, only recently known to the Polish organologists. Namely, a watercolour, now in the collection of the State Ethnographic Museum in Warsaw, which depicts a peasant with violin from Mielec. (1840) il. 5, which constitutes the next link in the development of the Polish knee chordophones. Thanks to this detailed illustration, the construction of the instrument can be thoroughly analyzed. As it is placed on the knee of the musician, it can be classified into a knee chordophone category, and a wide neck suggests a finger-nail technique of playing. Its beautiful proportions make out of this instrument a hybrid of a violin, which was already known at those times and a knee chordophones from the past.Oskar Kolberg did not present any other traces of knee chordophones, maybe except for, a mystical chordophone, which he described as a wide fiddle with shaggy bow, that was displayed at the ethnography exhibition in Koomyja in 1880, not long before the Warsaws exhibition. Could it be a similar (or even the same) instrument? It is possible, as independently from the construction of the body, the wide neck of suka and of the fiddle from Putiatyckis drawing may give an impression of a massive instrument. Putiatycki watercolour painted at Chopin times, gives evidence that these relict forms of chordophones from the mid 19th century had been functioning in the folk musical practice. Although there is no clear evidence that the young composer had contact with such types of stringed instruments, it is worth noting, that theoretically it could be possible.

22 23

Chordofony kolanowe stanowi niezwykle ciekaw, ale nadal jeszcze mao znan grup instrumentw. Rekon-strukcja takich nietypowych form, stanowi niewtpliwie dla badacza i lutnika due wyzwanie, bowiem nawet w przypadku, gdy maj oni do dyspozycji znalezisko archeologiczne, zawsze pozostaje pewien zakres niepew-noci co do szczegowych rozwiza. W odniesieniu do rde ikonograficznych margines dowolnoci inter-pretacji jest jeszcze szerszy, tote konieczne s wnikliwe badania porwnawcze, umoliwiajce podejmowanie decyzji, tak co do procesu technologicznego, jak i szczegw konstrukcyjnych instrumentw.Warto wspomnie, e pierwsza rekonstrukcja chordofonu pockiego wykonana zostaa przez lutnika Andrzeja Kuczkowskiego dla Pastwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, po czym po kilku latach powstay egzemplarze zarwno tego instrumentu jak i suki, wykonane na potrzeby praktyki muzycznej. Obecnie do tych cennych i ciekawych obiektw doczy kolejny rekonstrukcja kolanowych skrzypiec wedug Putiatyckiego.Instrumenty kolanowe i paznokciowa technika gry stanowi cznik midzy polskim instrumentarium ludowym, a tradycjami muzycznymi odlegych nieraz kultur. W podobny sposb grano w Rosji na wymarym w XIX wieku gudoku, tak te do dzi gra si w Bugarii (gaduka), krajach byej Jugosawii (lijerica), w Grecji i Kalabrii (lira) czy Turcji (kemene), a take w kulturach azjatyckich (np. indyjskie sarangi). Otwiera to szerokie pole wyobra-ni, ktra podsuwa obrazy i pozwala czy brzmienia instrumentw dalekich, a jednak bliskich; instrumentw, ktrych Chopin by moe nie zna, ale zna mg instrumentw Mazowsza, Polski, Europy, wiata.

Knee-chordophones constitute an exceptionally interesting, still not fully discovered group of instruments. reconstruction of such atypical forms constitute a great challenge for both researchers and luthiers, as even in the case of an archeological find, there is always a margin of uncertainty as far as the detailed solutions are concerned. In case of the iconographic sources the margin of freedom of interpretation is even wider. That is why comparative studies call for further research, which would enable an in-depth analysis of technological process as well as construction details of the instruments.It is worth mentioning that the first reconstruction of the chordophone from Pock has been done by a Warsaw luthier Andrzej Kuczkowski for the State Ethnographic Museum in Warsaw. Consequently more copies of this instrument and suka were done for the sake of musical practice. Today, another copy joined the valuable collection. Namely, a reconstruction of the vertically held fiddle represented by Putiatycki.Knee chordophones and finger-nail technique of playing constitute a link between Polish folk instrumentarium and musical traditions from far away cultures. A similar playing technique could be found in Russia in the extinct in the XIX century gudok. Some analogies can be found in Bulgarian gadulka, lijerica from former Yugoslavia, lyra from Crete and Calabria and Turkish kemene as well in instruments from Asian cultures (e.g. sarangi from India). This variety excites imagination, which creates images and allows integrating sounds of foreign instruments with the familiar ones. Instruments with whose Chopin might never have contact but he could have had instruments from Mazovia, Poland, Europe and other faraway countries.

Lira korbowa, rysunek, T. Dowgird w: j.Karowicz, Narzdzia ludowe na wystawie muzycznej w Warszawie na wiosn r. 1888, Wisa, t.II, z. 2, 1888.Hurdy-gurdy, drawn by T. Dowgird in: j. Karowicz, Folk instruments at musical exhibition held in spring 1888 in Warsaw, Wisa, vol. II, issue 2, 1888.

Scena z ycia wieniakw, drzeworyt, wyk. K. Krzyanowski, rys. H. Pilati, koniec XIX w.

A scene from the peasants life, woodcut, made by K. Krzyanowski, drawn by H. Pilati, end of the 19th century.

24 25

Fortepian i perski fletOsobowo artystyczna Fryderyka Chopina, jego uniwersalne, ponadczasowe pomysy muzyczne fascynoway mnie od dziecistwa. Kochaam pene energii polonezy i radosne, to znw melancholijne, mazurki, walce, preludia. By moe to, co tak mocno przycigao moj uwag, to przepikne melodie, w ktrych od czasu do czasu pobrzmie-wao echo polskich pieni ludowych, bliskich mi od zawsze. Byy one jednak tak finezyjnie wplecione w materi harmoniczn i rytmiczn kompozycji, e wydaway si za kadym razem nowe i niepowtarzalne. Z opowieci babci wiem, e moi bardzo dalecy przodkowie mieli genetyczne zwizki z Azj. Od kiedy sign pamici, podobay mi si melodie z dalekich egzotycznych krajw, pene melizmatw i melodycznych meandrw. Nie sprawiao mi adnego problemu suchanie koncertu e-moll Fryderyka Chopina, a zaraz potem perskich pieni z Kurdystanu. Fortepian o stroju temperowanym i perskie flety trzcinowe grajce wiertony podobay mi si w rwnym stopniu. Im byam starsza i coraz bardziej wiadomie suchaam pieni i melodii instrumentalnych z Kujaw, Kurpiw i innych miejsc naszego kraju, tym bardziej dziwio mnie, dlaczego sysz w nich echo melodii tureckich, perskich, a nawet indyj-skich. Czy to moja wyobrania? zastanawiaam si. Uczc si w szkole historii pojam, e Polska to kraj o burzli-wych losach, w duym stopniu uwarunkowanych unikalnym usytuowaniem w Europie. W zwizku z tym poddana bya przez wieki silnym wpywom z Pnocy, Poudnia, Zachodu i Wschodu. Badajc uwanie tradycyjn muzyk

chopin among world sounds. my story.

Piano and NeyFryderyk Chopins artistic personality and his universal, timeless musical ideas have fascinated me ever since my childhood. I have always adored waltzes, preludes, vivid polonaises and joyful but sometimes also melancholic mazurkas. Maybe my attention has been caught mainly by his beautiful melodies in which I could sometimes recognize Polish folk songs, which were so familiar to me. They were so precisely interwoven in the harmony and rhythmic composition, that they seemed new and unique every time I listened to them. I know, from my grandmas stories, that our distant ancestors had been related to some Asian people. Since I remember, I have been keen on melodies from faraway exotic countries, which have been full of melismata and melodic meanders. I did not see a problem in listening to Chopins piano concerto in E minor just before Persian songs from Kurdistan. Piano with a tempered tune and cane ney (i.e. a Persian flute) playing quarter tones equally pleased me. The older I got and the more aware I became while listening to the songs and instrumental melodies from Kuyavia, Kurpie and other Polish regions, the

MArIA PoMIANoWSKA

choPin W dWikach Wiata. moja historia.

26 27

Zdjcie z cyklu fotografii, prezentujcych tradycje muzyczne kultur caego wiata. Autor, Andrzej ojko, czonek Zwizku Polskich Artystw Fotografikw stworzy fotografiie-obrazy, inspirowane dzieami malarzy okresu renesansu i baroku. od lat ukazuje w swych pracach odchodzc w niepami, tradycyjn kultur Polski i innych narodw. Z Mari Pomianowsk i Zespoem Polskim wsppracuje od 2005 roku.

Photography with series of musical traditions from all over the world. Andrzej ojko a member of the Association of Polish Art Photographers. He creates painting-photographs, inspired by the renaissance and Baroque painters. For many years he has portrayed traditional Polish and foreign cultures which have been fading into oblivion. Since 2005 he has worked with Maria Pomianowska and Zesp Polski.

naszych przodkw, mona odnale w niej wiele wpyww z zewntrz, zarwno w materii melodycznej, jak i ryt-micznej. A przecie wpywy tureckie, tatarskie i perskie w kulturze polskiej nie s zjawiskiem nowym. Asymilowanie motyww byo do intensywne ju w XVI wieku. Nic zatem dziwnego, e w ludowych pieniach polskich czasami odezwie si echo czasw Tatarw i Turkw, podbijajcych Europ i przynoszcych ze sob rytmy i melodie z dalekiej Azji. Muzyk wsi, ktrej sucha w dziecistwie Chopin, zanim wyruszy na emigracj, z ca jej rnorodnoci, mona traktowa w pewnym stopniu jak anonimowy zapis rnorodnych wpyww z daleka i bliska. Indie Uczc si w szkole redniej gry na wiolonczeli, rozpoczam bliski kontakt z kulturami pozaeuropejskimi i ich instrumentarium. Fascynacja brzmieniem instrumentw smyczkowych Indii zaowocowaa podr do tego kraju i podjciem studiw nad technik gry na sarangi kolanowej fideli, nalecej do grupy instrumentw pnoc-no-indyjskich. Na sarangi gra si od kilkuset lat, niezmiennie tak zwan technik paznokciow, ktr poznaam gruntownie pod kierunkiem wielkich mistrzw muzyki indyjskiej Pandita Rama Narayana i Ustada Sabri Kha-na. Od 1984 roku rozpoczam z grup przyjaci pioniersk prac, polegajc na prezentacji form muzycz-nych i instrumentarium Indii w naszym kraju. Uwiadomiam sobie wtedy po raz pierwszy, jak powane bariery kulturowe istniej pomidzy tymi dwiema odlegymi od siebie tradycjami muzycznymi. Jednoczenie, od czasu do czasu, udawao mi si zauway midzy nimi pewne analogie. Rnice wizay si zarwno z inn barw brzmienia instrumentw indyjskich, uzyskan nieznanymi u nas technikami wydobycia dwiku, jak te z odmien-nym pojmowaniem przepywu czasu i pojciem pikna w muzyce. Byy to elementy estetycznie do trudne do zaakceptowania przez polskiego odbiorc. Z obiektywnych zatem przyczyn musiaam do elastycznie dostoso-wywa sposb grania na sarangi do wraliwoci oraz oczekiwa polskiego i europejskiego suchacza. Wizao si to z koniecznoci takiego doboru repertuaru, aby zainteresowa publiczno nie majc wczeniej kontaktu z muzyk Indii oraz ze sposobem grania na sarangi. Zaczam w tych warunkach eksperymentowa, tworzc

more surprising it was that I could recognize in these songs an echo of Turkish, Persian or even Indian melodies. I was wondering whether it was my imagination. At school I understood that Polands history was so dramatic mainly due to its specific geographic location in Europe it was under strong influence from North, South, West and East. A thorough investigation of the traditional music of our ancestors can reveal a great impact from outside countries on Polish melody and rhythm. As Turkish, Tatar and Persian influence on Polish culture was not a new phenomenon, it was assimilated into our music already in the XVI century. No wonder, that in Polish folk songs one can hear an echo of an era when Tatars and Turks were conquering Europe and bringing new rhythms and melodies from faraway Asia. Thus, young Chopin, before he emigrated, could listen to folk music in its full diversity, which can be treated as an anonymous record of different influences from faraway but also neighboring countries.

IndiaIn my high school, where I learnt to play cello, I have started to have a close contact with culture and instrumen - tarium from outside Europe. Fascination with the sound of Indian stringed instruments resulted in a trip to this country and classes on technique of playing sarangi vertically played fiddle of the Indian subcontinent. People have played on sarangi for couple hundred years, invariably with the finger-nail technique, which was showed to me by maestros of Indian music Pandita Rama Narayana and Ustada Sabri Khana. Since 1984 I have started with a group of friends a pioneer work of presenting the musical forms and Indian instrumentarium in Poland. It was back then that I realized, for the first time, the extent of cultural barriers that lie between these two different musical traditions. At the same time, I could sometimes see some analogies. The main differences lie in a different timbre of the Indian instruments, which is achieved by unknown to us techniques, but also in different perception of time flow and beauty in music. These were the aesthetic elements, which were difficult for the Polish listeners to accept. That is why I had to be flexible while playing on sarangi in order to satisfy the expectations and sensitivity of the Polish and European audience.

28 29

nowe techniki grania, modyfikujc znane mi formy muzyczne i opracowujc projekty, odwoujce si do dowiad-cze europejskich i azjatyckich. Powstay pierwsze wersje chopinowskich tematw muzycznych granych na instru-mentach indyjskich. Nie przeczuwaam, e dziki temu wrc znw do muzyki polskiej i rozpoczn fascynujc przygod z rekonstrukcj techniki grania na dwch zapomnianych, staropolskich instrumentach smyczkowych suce bigorajskiej i fideli pockiej.

Pozaeuropejskie podreI tak ponad 20 lat temu zacza si moja, trwajca do dzi, podr dookoa wiata. Cay czas spotykam ludzi i poznaj nowe instrumenty, inne kanony pikna, rytmy, barwy dwiku. Ta inno wci mnie fascynuje, a jedno-czenie prowokuje do zadania sobie pytania o moj wasn tosamo.Po latach studiw nad kultur i sztuk Indii, przyszed czas na podre do Korei, Japonii, Chin, na Bliski Wschd, do Afryki, Australii i na Syberi. Z biegiem lat coraz czciej odnosiam wraenie, e wspinam si na wysok gr, z ktrej wyraniej wida byo te elementy mojej wasnej tradycji muzycznej, ktrych nigdy wczeniej nie udao mi si dostrzec. Byo to jak odkrywanie nowych ldw. Im wicej spotka, tym czciej pojawiao si pytanie czym ja i moja kultura rnimy si od tych, ktre spotykam? Co nas czy, co dzieli, nie tylko w warstwie zewntrznych ksztatw i barw, ale te na poziomie emocji, potrzeb i oczekiwa wzgldem muzyki.

Suka bigorajskaW 1992 roku po raz pierwszy zetknam si z tematem zaginionego polskiego instrumentu suki bigorajskiej. Zbieg interesujcych okolicznoci sprawi, e bazujc na historycznych zapiskach i ustnej tradycji ludowej, pod-jam si rekonstrukcji techniki grania na tym instrumencie oraz tworzenia repertuaru na ten instrument. By to czas, gdy po zakoczeniu studiw w Akademii Muzycznej w klasie wiolonczeli, prowadziam oywion dziaal-no jako instrumentalistka grajca na rnych fidelach kolanowych z egzotycznych krajw wiata. W 1993 roku

I needed to choose my repertoire in such a way that it was of interest for the audience, which had neither heard Indian music nor seen the playing technique before. I have started to experiment in such a reality by creating new playing techniques, modifying the familiar musical forms and working out new musical projects, with references to my European and Asian experience. I had not even thought back than that thanks to this experience I will come back to the Polish music and that I will start a new adventure with reconstructing the technique of playing on two forgotten Polish stringed instruments, namely on suka from Bilgoraj and fiddle from Plock.

Voyages outside EuropeAnd that is how 20 years ago my world trip has started and has not ended till today. I have been meeting people, getting to know new instruments, different concepts of beauty, rhythm, timbre. Those differences seem still fascinating but also they provoke me to ask questions about my identity. After years of studies on Indian art and culture, I started travelling to Korea, Japan, China, Middle East, Africa, Australia and Siberia. With time I was getting more often the impression that I climb to a top of a high mountain, from which I can see more clearly the elements of my own musical tradition, which had been invisible to me. It almost felt like discovering new land. The more I saw, the more often I asked myself about the differences between me and my culture and the ones I meet while travelling. What unites us and what separates? Not only in the context of outer shapes and colours but on the level emotions, needs and expectations regarding music were concerned.

Bilgoraj SukaIn 1992 I heard for the first time about an extinct Polish instrument Bilgoraj suka. Thanks to many interesting circumstances I have started to reconstruct the playing technique on suka and to create a repertoire for it, based on the historical documents and oral folk tradition. It was after I had finished studies in the cello class

30 31

zupenie nowe spojrzenie, sprowadzajce muzyk ludow i mazurki Chopina do wsplnego mianownika. Granych w ten sposb utworw tego kompozytora jeszcze nie syszano. Aby zrealizowa artystycznie wizj programu, czcego muzyk Chopina z mazowieckimi pieniami i melodiami, wraz z przyjacilmi stworzyam w 1994 roku Zesp Polski. W bardzo krtkim czasie od momentu powstania, otrzymalimy zaproszenia na koncerty do Japonii, na Tajwan, do Belgii, Francji, Bugarii, Niemiec, Czech, Sowa-cji, Austrii, potem do Algierii, Izraela, Palestyny. Nagralimy kilka pyt CD oraz filmw i programw dla telewizji i radia. Wszdzie prezentowalimy chopinowskie utwory, gwnie te najbardziej nawizujce do muzyki ludowej, grane na suce bigorajskiej, fideli pockiej, cymbaach, basach, fujarkach i skrzypcach obionych, ktre przeplatali-my oryginalnymi melodiami z Mazowsza. Po wydaniu trzech pyt wyjechaam do Japonii na cae pi lat.

Chopin na Dalekim WschodzieCzas, ktry spdziam w Kraju Wschodzcego Soca pogbi moje dowiadczenia. Ludzie, ktrych spotykaam proci, z maych miasteczek i wsi Japonii, i ci z najwyszych sfer: dworu cesarskiego, dyplomacji, wiata muzycz-nego, czoowe gwiazdy muzyki klasycznej, jazzowej, folku, world music, ksztatujce gusta i potrzeby publicznoci na caym wiecie, przewijali si jak w kalejdoskopie. Kiedy YoYo Ma, wspaniay amerykaski muzyk o chiskim pochodzeniu, poprosi mnie o skomponowanie dla niego utworw na wiolonczel Stradivariusa, suk bigorajsk i fidel pock, a potem wsplne wystpy, wydawao mi si, e ni. Byo to wspaniae artystyczne dowiadczenie i wyzwanie. Mio Japoczykw do wszechobecnego w ich kraju Chopina omielia mnie do duo odwaniejszych muzyczno-instrumentalnych eksperymentw. Powsta wtedy program Chopin na Dalekim Wschodzie, w ktrym utwory Fryderyka Chopina zagrane zostay na tradycyjnych japoskich, chiskich i koreaskich instrumentach. Od tego czasu, gdziekolwiek wdrowaam z koncertami i z kimkolwiek nie graam, zawsze staraam si o przy-gotowanie utworu Chopina w niecodziennym wydaniu. Za kadym razem wzmacniao si moje przekonanie, e doskonaa muzyka ma to do siebie, i moe by zagrana na kadym instrumencie wiata i brzmi dobrze.

due to his inspiration drawn from folk music. Normally these two styles function in different contexts and belong to different traditions of rendition. Our programme was born to break the stereotype. We offered a new perspective, which reduced folk music and Chopins mazurkas equally. Such renditions of Chopins Mazurkas to a common denominator and thus we gave to the listner a completely new look on this In order to realize my artistic vision of the programme which fused Chopins music with songs and melodies from Masovia region, I established, with my friends, a music ensemble Zesp Polski in 1994. Shortly after, we got invitations to perform in Japan, Taiwan, Belgium, France, Bulgaria, Germany, Czech Republic, Slovakia, Austria, and afterwards in Algeria, Israel and Palestine. We have recorded a few CDds, films and TV/radio programmes. We were presenting Chopins compositions, particularly the ones that greatly referred to the folk, interwoven with original Masovian melodies by playing Bilgoraj suka, fiddle from Pock, folk bass, reeds and folk fiddle hollowed out from one piece of wood. After having recorded three CDs, I left to Japan for five years.

Chopin in East AsiaThe time I spent in the Land of the Rising Sun enriched my experience. I met there all kinds of people; simple villagers and countrymen, but also Japanese elite from the Emperors court, diplomats, music world celebrities of classical, jazz, folk and world music, who set trends in music and answer to the needs of audience around the world. When the world-wide famous American cellist, with Chinese roots, YoYo Ma asked me to compose for him some pieces for Stradivarius cello, Bilgoraj suka and fiddle from Pock I thought I was dreaming. But in was a real, amazing artistic experience and challenge. The fact Japanese people love Chopin, who is omnipresent on the islands, encouraged me to more bravely experiment with music and instruments. It was then that Chopin in East Asia programme was created, in which traditional Japanese, Chinese and Korean instruments were used to render Chopins pieces. Since then, wherever I was performing and with whoever I was playing, I have always tried to prepare at least one Chopins composition in an unusual way. It reinforced my conviction that perfect music can be played on any instrument in the world and will sound well.

przygotowywaam koncert w Akademii Muzycznej w Warszawie. Jego tytu brzmia Magia smyczka. Chciaam zaprezentowa przebogat gam instrumentw smyczkowych rnych kultur wiata, grajc na nich wraz z innymi muzykami. Udao si zgromadzi wielu modych ludzi, zafascynowanych muzyk pozaeuropejsk, gwnie Azji. Grali na instrumentach europejskich, indyjskich, mongolskich, chiskich. I wanie, na dzie przed koncertem, pk mi podstawek w mongolskim morin-churze. Znajomy poleci mi wyjtkowego lutnika warszawskiego Andrzeja Kuczkowskiego, ktry mg pomc w tak nagej sprawie. Byo to przeomowe spotkanie. Gdy Andrzej zobaczy moje azjatyckie instrumenty i dowiedzia si, jak naley na nich gra, powiedzia tylko: Na to czekamy. Wtedy ju bowiem, wraz z Ew Dahlig, wybitn specjalistk w dziedzinie instrumentw, mieli za sob proces rekonstrukcji suki bigorajskiej, ale wycznie na potrzeby muzealne. W tym czasie nie byo w Polsce nikogo, kto znaby tak do-brze technik paznokciow, zapomnian w naszym kraju od prawie stu lat. I tak moja historia zacza zatacza niespodziewane koo. Studia w Indiach i innych krajach Azji okazay si przydatne w oywieniu wymarej polskiej tradycji grania na suce bigorajskiej, a krtko potem fideli pockiej. Z ochot przyjam to wyzwanie. Rozpocz si fascynujcy okres odtwarzania i tworzenia na nowo techniki grania metod paznokciow, ktra, jak si dowie-dziaam, bya powszechna na ziemiach polskich w ubiegych stuleciach. Dugie rozmowy z Ew Dahlig i jej bogata wiedza na temat instrumentw smyczkowych na ziemiach polskich, zainspiroway mnie na lata. Niedugo poniej spotkaam Zbigniewa Butryna z Janowa Lubelskiego, czowieka, ktry zacz budowa suki bigorajskie bazujc na obrazkach ze znaczkw pocztowych. Ale to ju inna fasynujca historia.

Chopin na ludowoNa pocztku lat 90. pojawi si w mojej wyobrani pomys programu Chopin na ludowo. Jego zaoenia byy jasne i klarowne. Nikt nie kwestionuje faktu, e niepowtarzalno dzie Chopina w znacznym stopniu wynika z inspiracji muzyk ludow. Zwyczajowo jednak oba te zjawiska funkcjonuj w odmiennym kontekcie i nale do rnych tradycji wykonawczych. Program narodzi si z chci przeamania tego stereotypu. Zaproponowalimy

at the Academy of Music, and played for some time on knee fiddles from exotic countries around the world. They are usually played with a so-called finger-nail technique. In 1993 I prepared a concert for the Warsaw Academy of Music. It was entitled Magic of the bow. I wanted to present the wide variety of bow instruments from different world cultures, by playing on them with other musicians. I succeeded in gathering numerous young people, fascinated with Extra-European music, mainly Asian. They were playing European, Indian, Mongolian and Chinese instruments. And it was a day before the concert that a bridge in my Mongolian morin-khur broke. A friend of mine recommended me an exceptional luthier in Warsaw Andrzej Kuczkowski who could help in an emergency. It was a crucial meeting. When Andrzej saw my Asian instruments and I told him how to play on them, the only comment he gave was: we have been waiting exactly for that. At that time, Kuczkowski together with Ewa Dahlig, a famous Polish organologist, had already reconstructed Bilgoraj suka, but only for museum purposes. There was no one, who really mastered the finger-nail technique of playing, which had been forgotten in Poland for almost a century. That is how my story has unexpectedly started to come full circle. Studies in India and other Asian countries turned out to be useful in reviving already extinct Polish tradition of playing Bilgoraj suka and shortly after fiddle from Pock. I willingly picked up the gauntlet. A fascinating time of reconstructing and recreating finger-nail technique of playing started. I found out that in Poland it was a common technique in previous centuries. Long discussions and consultations with Ewa Dahlig, her extensive knowledge about bow instruments on the Polish soil have inspired me for years. Shortly afterwards, I met Zbigniew Butryn from Janw Lubelski, who had started reconstructing Bilgoraj suka on the basis of images from postage stamps. But this a different fascinating story.

At the roots of Fryderyk Chopin musicAt the beginning of the 90s an idea of a programme At the roots of Fryderyk Chopin music came to my mind. It was a very clear-cut concept. Nobody argues with the fact that the uniqueness of Chopins compositions is mostly

32 33

Improwizacja Musz jeszcze wspomnie o improwizacji. To bardzo wane zagadnienie stao si dla mnie w pewnym momen-cie rodzajem mentalnego pomostu pomidzy muzyk Chopina, a muzyk etniczn rnych narodw wiata. Z przekazw historycznych wiemy, e Chopin, obok komponowania, ju od najmodszych lat przez cae swoje ycie improwizowa i to nie tylko na tematy popularnych polskich pieni ludowych. Zawsze byam ciekawa, jak gra, gdy dzieli si na poczekaniu z krgiem wybranych suchaczy kreowan muzyk. Byam kilka razy wiadkiem chwil improwizacji wybitnego twrcy muzyki. Zdarzao si, e wznosi si na wyyny niedostpne mu wtedy, gdy komponowa. To by ten magiczny moment tworzenia na ywo. W przypadku Chopina opinia tych, ktrzy go suchali bya zgodna jego kompozycje s pono tylko skromnym echem jego improwizacji. Delacroix twierdzi, e improwizacje Chopina byy duo mielsze ni jego ukoczone dziea. Byy te niezwykle oryginalne. W przeciwie-stwie do wielu improwizatorw, w ktrych grze pobrzmiewa to co ju syszelimy, Chopin czemu wiadectwo da Julian Fontana nigdy nie przypomnia frazy jakiegokolwiek kompozytora, ani te nigdy nie dotkn adnego ze swoich dzie. Takie wasnie podejcie do muzyki pielgnuj do dzi kultury Azji liczce sobie kilka tysicy lat rozwoju. Tworzenie na ywo przenika si tam z graniem czy piewaniem utworw zakomponowanych. Koncerty, przesycone tak muzyk, potrafi poruszy do gbi.

WielokulturowoPo powrocie do kraju, w 2002 roku, zaczam dostrzega jak w cigu ostatnich lat, po przeomowych przemianach w Polsce, przybywa spoecznoci o odmiennej od naszej tradycji kulturowej, jzyku, obyczajach i religii.I chocia jest to okazja do wzbogacenia si przez poznanie innych sposobw komunikacji, nadal istnieje wie-le przeszkd na tej drodze. Wikszo z nich, w moim odczuciu, wynika z niewiedzy. Ona za rodzi dezapro-bat i wrogo. wiat si kurczy i pozostaje tylko dojrze do nowych czasw. Jeszcze 100 lat temu nie byo tak nieograniczonych moliwoci kontaktw midzykulturowych, poprzez rodki transportu i massmedia.

ImprovisationI need to mention here improvisation. This very important aspect became for me, at some point, a kind of a mental bridge between Chopins music and ethnic music from different parts of the world. We know, from historical records, that Chopin apart from composing was also improvising. And he was doing the latter throughout his whole life, since his early childhood, and not only on popular Polish folk songs. I have been always interested how Chopin played when he was sharing his music ad hoc with some selected audience. Couple of times I could witness a genius musician improvising. And sometimes he reached the heights of perfections, inaccessible to him even while composing. It was this magic moment of creating live. In case of Chopin, the opinion of his audience was unanimous: composers finished compositions were merely reflections and echoes of his improvisations. Delocroix thought, that Chopins improvisations were much more courageous than his completed pieces. They were also overwhelmingly original. Contrary to the improvisations of other musicians, in which one can hear what has already been heard, Chopin, as Julian Fontana put it, never referred to phrases of other composers, and never even touched upon his own works. Such an attitude towards music is fostered till now in Asian cultures, which are several thousand year old. Live creation intermingles there with playing or singing the composed pieces. And as such concerts with improvised music may be profoundly moving.

MulticulturalismAfter returning home in 2002, I have started to notice something new in Poland, that has been taking place since 1989 critical changes namely, there have been more communities of different cultures living in Poland. And although this situation creates great opportunities to enrich oneself, there are still several barriers to overcome. Most of them, in my opinion, result from lack of knowledge, which may cause disapproval and hostility. The world shrinks and we need to acknowledge that. Only 100 years ago there were no such unlimited means of intercultural communication through transport and mass media. The access to knowledge about other cultures, for the first

34 35

time in the history, enables many people to find common, universally understood elements. The history of musical instruments, as journey into the past, shows how many relations European music has with other world cultures.

Chopin among world soundsMany years of my exotic journeys and meetings with people from the faraway places resulted in quite an original idea. It was based on more than 20 years of studies on music and instruments of other cultures. It was inspired by uniqueness of Polish folk music from the Lowlands and focused on my beloved Chopins pieces. One day, when all these elements met together, I thought whether it would be possible to transplant music of the genius composer into Paris of XXI century. What could have happened if Chopin was living today and emigrated to Paris today, and not 180 years ago? How much has world changed during these two centuries? With what kind of world music could Chopin acquaint himself now and which ones would inspire him? What instruments and their timbre could he got to know? Now, in the beginning of the XXI century, when Paris is a big cultural melting pot and everyday there is a possibility to listen to concert of Persian, African, Indian, Chinese, Japanese, South African, or even Australian-Aboriginal music.At the roots of Fryderyk Chopin music programme has showed how well the simplest Polish folk instruments can play piano Mazurkas or Polonaises. Chopin among world sounds is a meeting with instruments and melodies from other continents. Magic story of Masovian music, which is told in Chopins pieces, develops into a story of sounds, scales and rhythms of the whole world; from Balkans, Greece, Persia, India, China, Africa, America and further away. It talks about the beauty of other musical traditions and their universal features, which allow us to find the link with Chopins music. It is also the next attempt to answer the question why Chopins music, which is so closely related to Polish, mainly Masovian music, is understood, beloved and played almost everywhere in the world and can be rendered with any musical instrument.

Tak szeroki dostp do wiedzy na temat innych kultur, po raz pierwszy w historii, daje ogromnej liczbie ludzi szans na odnajdywanie wsplnych, zrozumiaych dla nas wszystkich elementw. Historia instrumentw muzycznych, jako podr w przeszo, ukazuje jak wiele zwizkw ma muzyka europejska z innymi, czsto egzotycznymi, kulturami wiata.