Białystok to jedna z miejscowości, naznaczona represjami stali-

nowskimi sprzed ponad 70 lat. W latach 1940-1941 władze sowie- ckie przeprowadziły na terenach II Rzeczypospolitej, zaanektowa- nych w 1939 r. do ZSRS, cztery masowe deportacje. To m.in. z Białegostoku odjeżdżały na Wschód składy kolejowe wypełnione zesłańcami, ciągnięte przez lokomotywy z czerwonymi gwiazdami.

Pragniemy upamiętnić osoby, którym przyszło zmierzyć się

z okrutnym losem i przypomnieć te tragiczne wydarzenia. Białystok i powstające w nim Muzeum Pamięci Sybiru to odpowiednie ku temu miejsce.

Naszymi adresatami będą zarów-no Sybiracy – bezpośredni

uczestnicy tych wydarzeń, jak i współcześni odbiorcy.

Białystok is one of the towns, marked by Stalinist repression

from over 70 years ago. In 1940-1941 the Soviet authorities enforced four mass deportations in the Second Polish Republic’s territory, annexed to the Soviet Union in 1939. It was, among others, the railway trains filled with exiles departing Bialystok to the East, pulled by locomotives with red stars.

We wish to commemorate the people who came to

face the cruel fate and remember these tragic events. Białystok and its Sybir Memorial Museum is an appropriate place to do it.

Our target audience are survivors - direct participants in these

events, as well as the contemporary audience.

Белосток – это одна из многих польских местностей,

которые более 70 лет тому назад ощутили на себе гнет сталинских репрессий. В 1940 – 1941 годах советская власть провела четыре массовые депортации на присоединенной к Советскому Союзу территории Второй Речь Посполитой. Из Белостока отъезжали на восток переполненные ссыльными поезда, которых тянули за собой локомотивы с красной звездой.

Желая почтить память людей, которым пришлось

столкнуться с жестокой судьбой, а также припомнить широкой общественности эти трагические события, наш город создает Музей Памяти Сибири.

Безусловно нашими посетителями будут не только

сибиряки – непосредственные участники этих событий, а равным образом и представители следующих поколений.

tożsamości i pamięci Polaków oraz otwierała przestrzeń dialogu z in-nymi narodami Europy.

Przyjęcie takiej perspekty-wy postrzegania problemu

Sybiru znajdzie odzwierciedlenie w charakterze ekspozycji. Opowieść sybiracką będziemy traktować zarówno jako źródło wiedzy, jak również środek rozbudzania u zwiedzających wrażliwości na dra-maty towarzyszące ludzkiemu życiu. Dzięki temu wystawy będą miały nie tylko charakter popularyzator-ski, ale i edukacyjny.

Ze względu na rangę i wielowątkowość, nietóre za-

gadnienia zostaną przedstawione obszerniej. Przykładowo część ekspozycji dotycząca lat 1939-1956 złożona będzie z obszer-nych modułów tematycznych, oznaczonych umownie hasłami: WYRWANIE, DROGA, POBYT, POWROTY i PAMIĘĆ.

W tworzonym obecnie mu- zeum zapewnimy prze-

strzeń na ekspozycje czasowe, różnorodne projekty i pomysły oraz inne przedsięwzięcia, wychodzące naprzeciw potrze-bom zwiedzających. Wielką wagę przykładamy do muzealiów – namacalnych dowodów bytności setek tysięcy obywateli polskich na Syberii. Nowoczesne formy ko-munikacji zapewnią zwiedzającym

Kilka słów o Muzeum…

Muzeum Pamięci Sybiru będzie zajmować się całością

zagadnień związanych z tematyką sybiracką. Na przykładzie losów mieszkańców naszego miasta i re-gionu będzie ukazywać nie tylko dra-mat wywózek, których doświadczali Polacy i inne narody tej części Europy, lecz również poruszać takie tematy jak: działalność nau-kowa, badawcza, odkrycia geo-graficzne czy dobrowolne osadnic-two. Poza rekonstrukcją minionych wydarzeń, przedstawimy uniwer- salizm ludzkich emocji i do-świadczeń. Naszą intencją jest, aby opowiadana w Muzeum Pamięci Sybiru historia stanowiła element

możliwość aktywnego uczestnicze-nia w omawianych wydarzeniach. Ekspozycja będzie budowana z myślą o wszystkich pokoleniach – zarówno o świadkach wyda-rzeń, ich dzieciach, ale także o najmłodszych, dla których będzie to prawdopodobnie pier-wsze zetknięcie się z tak odległą tematyką.

Muzeum Pamięci Sybiru ma również upamiętniać hart

ducha tych, którzy wbrew własnej woli znaleźli się na „nieludzkiej zie-mi”, ich pomysłowość, inicjatywę i wolę przetrwania. Ma ukazać Sybir jako symbol siły duchowej narodu polskiego.

Dyrektor Robert SadowskiMuzeumWojska w Białymstoku

- organizator Muzeum Pamięci Sybiru

A few words about Museum...

Sybir Memorial Museum will deal with issues related to the whole Siberian de-

portation subject matter. The fate of the residents of our city and region will exem-plify not only the drama of deportations, experienced by Polish people and other peoples of this part of Europe, but also raise issues such as scientific and research ac-tivities, geographical discoveries or volun- tary settlement. In addition to the past events reconstruction presentation, we will depict the universality of human emotion and experience. It is our intention that the story told in the Sybir Memorial Museum was part of the identity and memory of Polish people and opened a space for dia-logue with other nations of Europe.

The adoption of such a perspective of the Sybir issue perception will be re-

flected in the exhibition. The story of Si-berian deportations will be treated as a source of knowledge, as well as a means of fostering visitors’ sensitivity to the drama associated with human life. Therefore the exhibition will not only be of popularizing but also educational nature.

Due to the importance and multi-layer structure, some issues will be pre-

sented in a more comprehensive manner. For example, part of the exhibition relating to the years 1939-1956 will be composed of broad topical modules, conventionally defined as: RAVISHMENT, JOURNEY, SOJOURN, RETURNS and MEMORY. The museum will provide a space for tem-porary exhibitions, a variety of ideas and projects and other undertakings that meet the visitors’ needs. We attach great impor-tance to museum collections - tangible evi-dence of hundreds of thousands of Polish citizens’ sojourn in Siberia. Modern forms of communication will provide visitors the opportunity to actively participate in

these events. The exhibition will be built to serve all generations - the witnesses of the events, their children, but also the young-est, for whom it will probably be the first encounter with such a distant subject.

Sybir Memorial Museum commemorates the fortitude of those who involun-

tarily found themselves on the “inhuman land”, their ingenuity, initiative and deter-mination to survive. It presents Sybir as a symbol of the spiritual strength of the Polish people.

Director Robert Sadowski Army Museum in Białystok

- organizer of Sybir Memorial MuseumНесколько слов о музее...

Музей Памяти Сибири будет заниматься вопросами, связа-

нными с темой сибиряков. На примере судеб жителей нашего города и целого региона будут показаны не только ужасы депортаций, ставшие участью поляков и других народов этой части Европы, но также создадутся условия для проведения научно-исследовательских работ связанных с географическими открытиями или добровольным переселением.

Наряду с реконструкциями событий прошлого, постараемся показать

универсальность человеческих эмоций и испытаний. По нашему замыслу, за представленными человеческими судьбами в Музее Памяти Сибири очертается истинный характер поляков и наряду с этим создастся возможность проведения диалога с другими наро-дами Европы.

Этот ракурс восприятия темы Сибири найдет отражение в экспозиции

музея. История судьбы сибиряка будет представлена не только как источник исторической информации, но и как

средство пробуждения в посетителях музея глубокого сочувствия к чело-веческому несчастью. Благодаря это-му экспозиция музея будет иметь одновременно популяризаторский и об- разовательный характер.

В связи с своей важностью и мно-гопоточностью некоторые вопросы

экспозиции будут представлены в более полном объеме. Например, посвещенная 1939-1956 годам часть выставки будет состоять из широких тематических модулей, имеющих такие заглавия: ОТРЫВАНИЕ, ДОРОГА, ПРЕБЫВАНИЕ, ВОЗВРАЩЕНИЕ и ПАМЯТЬ. Музей предоставит свое пространство также временным выставкам, будет способствовать реализации различных идей, про-ектов и замыслов, отвечающих потре- бностям посетителей. Огромное значение имеют собранные музей- ные экспонаты - материальные свидетельства пребывания сотни тысяч поляков в Сибири. Современные формы коммуникации предоставят посетителям возможность принятия активного участия в этих событиях. Экспозиция музея будет создана для всех поколений - свидетелей событий, их детей и внуков, но и для тех, для кого она возможно станет первой встречей с этой темой.

Музей Памяти Сибири увековечит память о тех, кто невольно

оказался на “бесчеловечной земле», их решительность, деятельность, постановление выжить в этих нечеловеческих условиях. Покажет Сибирь как символ духовной силы польского народа.

Директор Роберт Садовский Музей армии в Белостоке

- oрганизатор Музея Памяти Сибири

Muzeum Pamięci Sybiru jest polską instytucją dokumentującą dzieje zesłań oraz dobrowolnego osadnictwa Polaków i innych narodów na ziemiach dawnego Imperium Rosyjskiego oraz Związku Sowieckiego od XVII wieku do cza-sów współczesnych. Budujemy pamięć o Sybirze jako symbolu carskich i stalinowskich represji, ale też przestrze-

ni aktywności naukowej, gospodarczej i kulturalnej. Wierzymy, że wspólnota doświadczeń wcześniejszych pokoleń stanowi płaszczyznę międzynarodowego dialogu i współpracy w duchu szacunku i zrozumienia.

MISJA MUZEUM PAMIĘCI SYBIRUMISSION OF SYBIR MEMORIAL MUSEUM

МИССИЯ МУЗЕЯ ПАМЯТИ СИБИРИ

Wizualizacja projektu architektonicznego Muzeum Pamięci SybiruDofinansowano przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Визуализация архитектурного проекта Музея Памяти СибириФинансируется совместно с Министерством культуры и национального наследия

Visualization of architectural design of Sybir Memorial MuseumCo-financed by the Ministry of Culture and National Heritage

Sybir Memorial Museum is a Polish institution documenting the history of exileand voluntary settlement of Poles and other nations in the lands of the former Russian Empire and the Soviet Union from the 17th century to the present day. We are building a memory of Sybir as a symbol of Tsarist and Stalinist repressions, but also the scientific, economic and cultural

activity. We believe that the community experience of earlier generations is a platform for international dialogue and cooperation in a spirit of respect and understanding

Музей Памяти Сибири является польским учреждением, документирующим историю принудительных ссылок и добровольного переселения поляков и других народов на территорию бывшей Российской империи и Советского Союза с XVII века до наших дней.Музей сохраняет память о Сибири как символ царской и сталинской

репрессии, но в то же время создает возможность для проведения научной, экономической и культурной деятельности. Мы убеждены, что опыт предыдущих поколений может послужить основой конструктивного международного диалога и сотрудничества в духе уважения и взаимопонимания.

Szanowni Państwo,Drodzy Sybiracy.

Z wielką radością przyjęłam wiadomość o powstawaniu

w Białymstoku Muzeum Pamięci Sybiru. To bardzo dobry wybór miejsca, gdyż w Białymstoku znajduje się już Pomnik – Grób Nieznanego Sybiraka i tu właśnie odbywają się coroczne Dni Pamięci Polskiego Sybiru. Białystok stał się stolicą Sybiraków, bardzo chętnie tam przyjeżdżamy, z satysfakcją ob-serwujemy aktywność społeczności i władz miasta oraz regionu. Mam też powody osobiste, by życzyć temu przedsięwzięciu pełnego sukcesu.

To właśnie z tego miasta został wywieziony przez NKWD mój

Mąż śp. Ryszard Kaczorowski. Przez więzienia w Grodnie i Mińsku trafił do łagru na Kołymie, skąd dalsza droga powiodła go do wojsk gen. Władysława Andersa. Mnie wywieziono z ro- dziną spod Stanisławowa do Kazachstanu, a po opuszczeniu ZSRS znalazłam się wraz z setka-mi innych dzieci polskich w osied-lu Koja w dalekiej afrykańskiej Ugandzie.

Przekazywaliśmy z Mężem opowieści o obywatelach

II Rzeczypospolitej na Syberii swym córkom i wnukom, jeździliśmy na uroczystości, cieszyliśmy się z dru- kowanych wspomnień i stawia- nych pomników. Mam świado-mość, że zrobiono dużo, ale wciąż za mało, by trudne prawdy syberyjskie utrwalić, zwłaszcza w kręgach ludzi młodych, pokazać nasze ofiary i dokonania, utrwalić pamięć w pierwszej kolejności o Tych, co zostali na zawsze w ob-cej ziemi. W obcej, ale zamieszkałej przez ludzi także nam życzliwych, cierpiących z winy stalinizmu.

Wiem, że z powstającego Muzeum bardzo byłby rad

Prezydent Ryszard Kaczorowski, który często powtarzał, że każde pokolenie musi poznać dzieje własnej ojczyzny, by udanie żyć i trudzić się z myślą o przyszłości, w zgodzie z innymi narodami.

Deklaruję, że będę wspierać – na ile to tylko możliwe

– dzieło budowy Muzeum Pamięci Sybiru w Białymstoku.

Z serdecznymi pozdrowieniamiKarolina Kaczorowska

Londyn, 5 lutego 2013 roku

Ladies and Gentlemen,Dear Sybiraks,

I was greatly delighted to receive the news of the Białystok Sybir Memorial Museum foun-

dation. It is a very good venue selection since the annual Polish Sybir Remembrance Days have already been held in Białystok at the Tomb of the Unknown Sybiraks Monument. Białystok has indeed become the capital of Sybiraks and we visit it willingly to observe with satisfaction the activities of communities and the local and regional authorities.

I also have my personal reasons to wish the Białystok undertaking a complete success.

It was this city that my late husband Ryszard Kaczorowski was beported from by the NKVD. He was taken to a labor camp in Kolyma through the prisons in Minsk and Grodno, from where he subsequently advanced to the military forces of General Władysław Anders. My family and I were deported to Kazakhstan from Stanisławów and after leaving USSR, I found myself along with hundreds of other Polish children in the Koja neighborhood of the distant African Uganda.

My husband and I passed on the stories about the citizens of the Second Polish

Republic in Sybir to our daughters and grand-children, participated in ceremonies, were pleased about the printed memories and erec-ted monuments. I am aware that a lot has been done, but still not enough especially among young people to commemorate the difficult Siberian truths, to show our sacrifices and achievements, primarily preserve the memory of the ones who were always in a foreign land. The foreign land was also inhabited by kind people sympathetic towards us and suffering from Stalinism.

I know that President Ryszard Kaczorowski would be very glad about the emerging Muse-

um, as he often said that every generation must know the history of their own country to live well and ponder over the future, in reconcilia-tion with other nations.

I declare that I will support - as much as possible – for the construction work of Sybir

Memorial Museum in Białystok.

Yours sincerely,Karolina Kaczorowska

London, 5 February 2013

Дамы и господа,Уважаемые Сибиряки,

С огромной радостью я приняла известие о создании в Белостоке Музея Памяти

Сибири. Это замечательный выбор места, потому что в этом городе уже есть памятник «Могила Неизвестного Сибиряка» и здесь ежегодно празднуют Дни Памяти Польской Сибири. Можно смело сказать, что Белосток стал столицей сибиряков, куда мы всегда с охотой приезжаем, приглядываясь с большим удовлетворением не только общественным мероприятиям, но и деятельности местных органов власти.

У меня есть сугубо личные причины, чтобы пожелать удачи этому проекту.

Именно в этом городе был арестован сотрудниками НКВД мой покойный муж Рышард Качоровский. Его посадили в Гродненскую тюрьму, потом перевели в Минскую тюрьму и наконец сослали в трудовой лагерь на Колыму, откуда судьба привела его в армию генерала Владислава Андерса. Меня, как и всю нашу семью, вывезли из Станиславова и депортировали в Казахстан, а по выезде из Советского Союза я оказалась, вместе с сотнями других польских детей, в поселке Коя, в далекой африканской Уганде.

Мы с мужем часто рассказывали своим дочерям и внукам о вывезенных

в далекую Сибирь польских гражданах,

неоднократно ездили на торжества, связанные с сибиряками и всегда очень радовались появляющимся в прессе их воспоминаниям и поставленным памятникам. Я понимаю, что многое уже сделано, но все же недостаточно, чтобы трудную правду о Сибири, страданиях, жертвах и героических поступках сосланных людей поняла и доценила наша молодеж. Незмерно важно сделать все, чтобы сохранить память о тех, оставшихся навсегда в этой чужой, но дружественной и тоже очень пострадавшей во времена сталинизма земле.

Я знаю, что президент Рышард Качоровский был бы очень рад

строительству нового музея. Он часто повторял, что каждое поколение должно знать историю своей страны, чтобы уметь жить и трудиться для своего будущего вместе с другими народами.

Обещаю оказывать всяческое содействие созданию Музея Памяти Сибири в

Белостоке.

С уважениемКаролина Качоровска

Лондон, 5 февраля 2013 г.

Opinia o koncepcji wstępnej Muzeum Pamięci Sybiru

w Białymstoku (fragmenty)

Koncepcja została wypraco- wana przez kompetentny zes-

pół pra cowników merytorycznych Muzeum Wojska w Białymstoku. Zmierza do przygotowania pla-nowanej instytucji, która wzboga-ci dotychczasowe działania edu-kacyjne i badawcze macierzystej placówki, a jednocześnie eksponu-je szczególne znaczenie miasta (re-gionu) w dziejach powiązań pols-ko-rosyjskich (sowieckich) w skali ogólnokrajowej.

Jest to zatem wizja zarówno chara-kteru placówki, jak i zamysł

podstaw materialnych jej funk- cjonowania. Ujęcie to jest w za-sadzie słuszne, choć winno być

wzbogacone o punkt dotyczący placówki jako ogólnokrajowe-go centrum badań nad sprawa-mi polskiego Sybiru. Tego typu instytucji edu- kacyjno-nau-kowej nie ma w Polsce. Jej istnie-nie jest tym ważniejsze, iż proble-mem nie zajmują się dotychczas istniejące placówki bada- wcze, nie wyłączając Instytutu Pamięci Narodowej.

Słowo Sybir to w Polsce termin jed-noznaczny. Wskazuje na repres-

je na narodzie polskim ze stro- ny naszego wschodniego sąsiada (Moskwy, Imperium Rosyjskiego, Rosji Sowieckiej). Obok tego funkcjonuje termin geograficzny - Syberia, w której pracowa li (bądź osiedlali się) Polacy dobrowolnie (np. wieś Białystok w zachod-niej części krainy). Dobrze więc, że koncepcja przyszłej placówki zakłada eksponowanie treści także niemartyrolo gicznych, uniwersal-izm problemu oraz unowocześnienie formy publicznej prezentacji (w tym owe trzecie miejsce), co jest dziś codziennością tego typu placówek.

Warto pamiętać (i uwzględnić w projekcie), że dla

Rzeczypo spolitej problem Sybiru rozpoczął się na początku związków unijnych z Litwą i trwa nadal, w ostatnich latach choćby w post-aci działalności aktywnych grup

polonijnych. Choćby z tego wz-ględu należy poszerzyć zakres chro-nolo- giczny ekspozycji (…)

Projekt wstępny koncep-cji Muzeum Pamięci Sybiru

uważam za właściwy. W szczegółach scenariusz wystawy wymaga różnego rodzaju doprecyzowania w duchu uniwersalizmu proble-mu. Zaw sze jednak winno się mieć na uwadze, że powstająca placów-ka jest muzeum ogólnopolskim widzianym przez pryzmat doświad-czeń ludności Białegostoku. Słowem muzeum to ma działać nie tylko dzięki zaangażowaniu jego pra-cowników, ale także mieszkańców Podlasia. Z tego względu istotną sprawą jest już na etapie tworze-nia koncepcji, przyjęcie tezy o powstającym centrum nau-kowym pamięci Sybiru, w którym nurt działalności badawczej przej-mie powołane towarzystwo przyjaciół placówki.

***

Chciałbym także przekazać już powstałemu Muzeum swoje

zbiory, których znaczącą pozycją są rossica związane z Syberią i Sybirem.

Prof. dr hab. Zbigniew WójcikPrzewodniczący Komisji Badań

nad Historią Syberii Komitetu Historii Nauki i Techniki PAN

Review of the concept of Sybir Memorial Museum in Białystok (Fragments)

The conception was developed by a compe-tent substantial research team of the Army

Museum in Białystok. It aims to prepare the planned institution that will enhance existing educational and research activities of the moth-er institution, and simultaneously expose the particular importance of the city (region) in the history of Polish-Russian (Soviet) nationwide relations.

It is therefore a vision of the nature of the in-stitution, as well as the material basis concept

for its operation. This approach is pertinent in principle, but should be supplemented with a point on the institution as a national center for research on Polish “Sybir” affairs. There is no educational and scientific institutions of such type in Poland. Its existence is all the more im-portant that the problem is not concerned with its existing research institutes, including the In-stitute of National Remembrance.

The expression “Sybir” is a term unique to Poland. It indicates the repression of the

Polish nation from our eastern neighbor (Mos-cow, Russian Empire, Soviet Russia). In addi-tion there exists a geographical term “Siberia” where Poles worked (or settled) voluntarily (eg Bialystok town in the western part of the land). The concept of the future institution involves exposing content other than martyrological, the universality of the problem and the moderniza-tion of public presentation forms (including the “third place”), which is now a prevalence at in-stitutions of such kind.

It is worth remembering (and including in the project), that for the Poland - the Sybir

problem started with the early trade relations of the union with Lithuania and still conti-nues, in recent years, even in the form of active groups of Polish operations. Even for that ac-count the chronology of the exposition should be expanded (...)

I consider the preliminary scheme of the Sybir Memorial Museum concept appropriate.

The details of the exhibition scenario require different types of clarification in the spirit

of problem universalism. However, one should bear in mind that the emerging institution is a Polish national museum seen through the prism of Białystok population’s experience. In other words the museum is supposed to operate not only with the involvement of its employees, but also the residents of Podlasie re-gion. For this reason, at the stage of the concept creation it is essential to adopt the thesis of the emerging “Sybir memory” science center, where research activity course will be assumed by an established institution fellowship.

I would like to transfer my collections to the already emerged Museum, including signifi-

cant items such as rossica related to Sybir and Siberia.

Prof. Assoc. Zbigniew WojcikPresident of the Commission for Study

of History of Siberia Committee of History of Science and Technology of PAN

Заключение o концепции создания Музея Памяти Сибири в Белостоке (фрагменты)

Концепция создания Музея Памяти Сибири разработана компетентной

профессиональной группой сотрудников Музея Армии в Белостоке. Запланированное новое учреждение имеет за задачу углубление и расширение научно-исследовательской и образовательной работы Музея Армии в Белостоке, одновременно подчеркивая какую важную роль играл город (и регион) в истории польско-русских (и советских отношений).

Она исчерпательно описывает будущий характер музея, а также материальную

основу его существования. В основном такая разработка является правильной, но придалось бы обогатить ее еще одним пунктом, связанным с ролью музея в качестве национального центра исследований по польской Сибири. В стране все еще не нет научно-образовательного учреждения такого типа. Его создание является незмерно важным, потому что ни один из существующих научно-исследовательских институтов, в том числе Институт национальной памяти, не занимается этой темой.

Слово «Сибирь» является неоднозначным на территории Польшы. С одной стороны,

оно подчеркивает тяжелые репрессии, которым был подвержен польский народ, нашим восточным соседом (Москвой, Российской империей, Советским Союзом). С другой стороны, существует географический термин «Сибирь» - означающий огромный район, где работали и оседлялись поляки совершенно добровольно (например, в деревне Белосток, находящейся в Западной Сибири). Прекрасно, что концепция будущего объекта включает в себя не только тему мученичества, а также универсализацию проблемы и модернизацию формы представления (в том числе «третье место»), в настоящее время являющееся обязательным в такого рода объектах.

Стоить помнить (и обязательно включить в проект), что для Польши проблема

Сибири началась еще во времена военно-политического союза Королевства Польского и Великого княжества Литовского и продолжается в настоящее время, например деятельность Полонии. Хотя бы ради этого, следовало бы хронологические рамки музейных экспозиций.

Считаю, что предварительная концепция создания Музея Памяти Сибири очень

удачная. Над проектом музея хорошо было бы еще немного поработать, он требует уточнения в духе универсализма поставленной проблемы. Надо также не забывать, что это музей национального значения, хотя и рассматриваемый сквозь призму населения Белостока. Коротко говоря, музей должен работать не только благодаря своим сотрудникам, но и жителям Подляского воеводства. Поэтому очень важно, чтобы еще на этапе создания концепции и принятия тезиса о новым научном центре «Памяти Сибири», создать дружество друзей музея.

Я хотел бы передать музею мою коллекцию, большая часть которой связана с темой

России и Сибири

профессор доц. Збигнев Вуйцикпредседатель Комиссии по изучению истории

Сибири Комитета по истории науки и техники ПАН

1

Muzeum Pamięci Sybiru będzie pierwszą w Polsce instytucją,

zajmującą się kompleksowo tematyką Sybiru. Gromadzimy pamiątki i archiwa-lia, nagrywamy wspomnienia osób repres-jonowanych w czasach stalinowskich. Popularyzujemy wiedzę na temat Sybiru poprzez wydawnictwa okolicznościowe, pokazy filmowe, wystawy, zajęcia edu-kacyjne i cykliczne konkursy, np. interdyscyplinarny konkurs adresowany do młodzieży „Umarłym pamięć, żyjącym pojednanie”. Jednocześnie działamy na polu naukowym, prowadząc kwerendy naukowe czy organizując i uczestnicząc w ogólnopolskich i międzynarodowych konferencjach.

Przyjęta koncepcja stwarza potrzebę realizowania programów wykraczają-

cych poza działania tylko muzealne. Przede wszystkim skupiamy się na wywóz-kach z XX w., ponieważ wciąż żyją osoby, którym udało się przetrwać te tragiczne czasy. Z ich świadectw zbudujemy główną część ekspozycji.

Sybir Memorial Museum will be the first institution in Poland, comprehensive-

ly involved with Sybir issues. We collect memorabilia and archives, record memo- ries of Stalinist repression victims. We promote awareness of Sybir by publish-ing occasional publications, film screen-ings, exhibitions, educational activities and periodical competitions, such as interdis-ciplinary competition for young people: “Memory to the deceased, reconciliation to the living”. At the same time we work in the research field, leading and organizing scien- tific queries and participating in national and international conferences.

The adopted approach creates the need for implementation of action pro-

grams beyond the museum. First of all, we focus on the deportations of the 20th century, because people who survived the tragic times are still alive. The main part of the exhibition will be based on their testimonies.

Музей Памяти Сибири будет первым польским учреждением,

занимающимся трудной темой ссылок в Сибирь. Мы собираем памятные вещи и архивные материалы, записываем воспоминания людей, переживших сталинские репрессии. Стараемся попу-ляризировать информацию о массовых депортациях в Сибирь с помощью пу- бликаций, фильмов, экспозиций, образовательных мероприятий для школьной молодежи и циклически повторяющихся конкурсов, таких как, например, междисциплинарный молодежный конкурс «Мертвым – вечная

память, живущим – примирение». Кроме того, мы работаем в области научных исследований, разрабатываем ведущие научные вопросы, организуем и участвуем в национальных и международных конференциях.

Успешная реализация наших целей создает потребность деятельности,

решительно выходящей за рамки традиционной музейной работы. Преиму- щественно наша работа будет заключа-ться в теме депортации народов в го-ды тоталитарного режима в ХХ веке. Благодаря тому, что все еще живы люди, пережившие эти трагические времена.

2

3

4

5

Okruchy wspomnień, strzępy do-kumentów, zniszczona fotografia,

osobliwa pamiątka… Tego typu zbiory składają się na kolekcję sybiracką i czynią nasze muzeum wyjątkowym. Każda z ta-kich pamiątek to oddzielna, niezwykła opowieść ludzkich losów. Te materialne ślady pamięci znajdą teraz swoje miejsce.

Zbiory muzealne są wciąż rozbu-dowywane; każdego dnia trafiają

do nas kolejne unikatowe pamiątki i wspomnienia. Zachęcamy wszystkich do włączenia się w akcję budowania ko-lekcji Muzeum Pamięci Sybiru. Być może w domowych archiwach znajdują się doku-menty, przedmioty, które mogą wzbogacić wiedzę na temat sybirackich losów i w przyszłości stać się częścią opowieści na temat jednego z tragicznych wydarzeń w historii Polski XX w.

Shreds of memories, fragments of docu-ments, destroyed photography, quaint

souvenir... The Sybir collection is com-prised of these, which makes our museum unique. Each of these relics is a separate, extraordinary story of human fate. These material memory traces will now have their place.

The museum collections are still being expanded as every day next unique

relics and memories appear. We encourage everyone to join in the campaign to build Sybir Memorial Museum collection. The home archives may contain documents and items that can enhance the knowledge about the Sybir deportation fate and in the future may become part of the story on one of the tragic events in the history of the 20th century Poland.

Остатки воспоминаний, фрагменты документов, старые поврежденные

фотографии, памятные вещи... Эти предметы составляют нашу коллекцию, делая музей уникальным. Каждая из этих вещей является частью удивительной и неповторимой историей человеческой жизни, материальным следом человеческой памяти.

Музейная коллекция, по-прежнему, расширяется, каждый день мы

получаем новые уникальные предметы и воспоминания. Приглашаем всех присоединиться к кампании по созданию коллекции Музея Памя-ти Сибири. Возможно, в ваших домовых домашних архивах хранятся документы или предметы, которые могут помножить наши знания о судьбе сибиряков – одной из самых трагических страниц в истории Польши XX века.

6

7

Istnieje wiele pejoratywnych określeń, charakteryzujących rozciągniętą na milio-

nach kilometrów kwadratowych Syberię. Jednocześnie należy pamiętać, iż określenia „Syberia” i „Sybir” nie są tożsame. Sybir jest pojęciem znacznie szerszym niż geo-graficzna Syberia i symbolizuje los setek tysięcy ludzi na przestrzeni stuleci, których dotknęły represje ze strony władz carskich, a następnie sowieckich.

Pierwsze duże zesłania Polaków na Sybir rozpoczęły się w XVIII w., zaś w XIX

i na początku XX w. obok przesiedleń przymusowych, liczne były przypadki do-browolnej emigracji zarobkowej do Rosji. Podczas gdy z zaborów austro-węgierskiego i pruskiego, emigrowano „za chlebem” do Ameryki, mieszkańcy zaboru rosyjskiego stosunkowo często wybierali Syberię. Niejednokrotnie w znaczący sposób przy-czyniali się do rozwoju cywilizacyjne-go i kulturowego tej krainy. Należy jed-nak pamiętać, że o ile władzom carskim zależało na kolonizacji syberyjskich ziem, o tyle stalinowski system przesiedleń miał charakter czysto represyjny, stawiając za cel wyniszczenie grup społecznych bądź narodów uznanych za wrogie, a także ich dziedzictwa i kultury.

Jednym z zadań Muzeum Pamięci Sybiru będzie zmierzenie się z wieloma stereo-

typami i mitami oraz ukazanie pełnego ob-razu tego zagadnienia.

There are many pejorative terms charac- terizing Siberia stretched on millions

of square kilometers. It should also be borne in mind that the term “Siberia” and “Sybir” are not the same. Sybir is a much wider concept than a geographical Siberia and symbolizes the fate of hundreds of thousands of people over the centuries, who suffered repression by the tsarist au-thorities and the Soviet Union.

The first large deportation of Poles to Sybir began in the 18th, 19th and early

20th century and beside the forced reset-tlement, there were many cases of volun- tary emigration to Russia. During the Austro-Hungarian and Prussian annexa-tion, one sought livelihood and emigrated to America, while people of the Russian annexation sector relatively often chose Siberia, contributing significantly to the development of civilization and culture of this land. However, it must be noted that while the tsarist authorities wanted to co- lonize the lands of Siberia, the Stalinist system of resettlement was purely repres-sive, aiming at destruction of social groups or nations deemed hostile, as well as their heritage and culture.

One of the Sybir Memorial Museum’s objectives will be to face many stereo-

types and myths and to present a complete picture of the problem.

Существует много отрицательных терминов, характеризующих зани-

мающую миллионы квадратных кило-метров Сибирь. Следует также иметь в виду, что название “Сибирь” и «Sybir» имеют различные значения. «Sybir» является гораздо более широким понятием, чем географическая Сибирь и символизирует судьбу сотен тысяч людей на протяжении веков, которые подвергались репрессиям со стороны царских властей и Советского Союза.

Первые крупные депортации поля- ков в Сибирь начались в XVII

веке, а в XIX – начале XX веков кроме принудительных переселений, было немало случаев добровольной эмиграции в Россию. В то время как жители с оккупированных Австро-Венгерской Империей и Пруссией польских земель эмигрировали «за хлебом» в Америку, жители принад-лежащей России польской территории довольно часто выбрали Сибирь. Неоднократно переселенцы вносили значительный вклад в развитие циви-лизации и культуры этих земель. Однако нельзя забывать, что целью императорской России было освоение и коллонизация Сибири, в то время как сталинская система переселения имела чисто репрессивный характер – уничтожение целых социальных групп и народов, их культурного и исторического наследства.

Одной из задач Музея Памяти Сибири является развенчание

существующих стереотипов и мифов, что позволит представить полную картину этой проблемы.

The presence of Poles in remote areas of the Russian Empire indicates a num-

ber of researches and scientific discover-ies. People such as Benedict Dybowski, Jan Czerski, Bronislaw Pilsudski, Albert Sieroszewski and others became explorers of Siberia, contributing to civilization and culture in the development of these lands. The memory of Polish natural historians, geologists or ethnologists exists in the Far East to these days.

One of the acquired exhibits is a map of North Asia from 1906 (part of the

Richard Andree reference atlas). In the

Obecność Polaków w odległych rejo- nach Imperium Rosyjskiego to

również szereg badań i odkryć naukowych. Osoby takie jak: Benedykt Dybowski, Jan Czerski, Bronisław Piłsudski, Wacław Sieroszewski i inni stali się odkrywca-mi Syberii, wnosząc wkład cywilizacyjny i kulturowy w rozwój tamtych ziem. Do dzisiaj w dalekiej Azji trwa pamięć o polskich przyrodnikach, geologach, czy etnologach.

Jednym z pozyskanych eksponatów jest mapa Azji Północnej z 1906 r. (część

podręcznego atlasu Richarda Andrée).

Na posiadanym egzemplarzu próżno szukać śladów odkryć polskich zesłańców – badaczy Syberii. Nie zaznaczono tu Gór Czerskiego, Grzbietu Czekanowskiego i innych obiektów geograficznych, odkrytych i opisanych u schyłku XIX w. Potrzebne były dziesięciolecia, aby wiedza o polskich odkryciach trafiła do międzynarodowego kanonu naukowego.

Tematyce powyższej – eksploratorom odległych rejonów Azji - poświęcona

zostanie jedna z ekspozycji Muzeum Pamięci Sybiru.

8

Присутствие поляков в отдаленных районах Российской империи –

это также исследования и научные открытия. Например, Б. Дыбовский, Я. Черский, Б. Пилсудский, В. Серошевский и многие другие поль-ские ученые посвятили свою жизнь исследованию Сибири, внося свою лепту в развитие цивилизации и куль- туры этих земель. До сих пор на Дальнем Востоке жива память о польских естест-воиспытателях, геологах и этнологах.

Одним из музейных экспонатов является карта Северной Азии

item there are no traces of Polish exiles dis-coveries – Siberia researchers. There is no mark of Czerski Mountains, Czekanowski Ridge and other geographic features, dis-covered and described in the late 19th cen-tury. Decades had to pass for the Polish discoveries knowledge to come to interna-tional scientific canon.

One of the Sybir Memorial Museum ex-positions will be devoted to the above

issues of Polish explorers of distant parts of Asia.

с 1906 года (часть атласа немецкого географа Р. Андре). Не обозначены на ней географические открытия польских ссыльных – исследователей Сибири. Не увидим здесь Горы Черского, хребта Чекановского и других открытых в конце XIX века географических объектов. Понадобились долгие десяти-летия, чтобы информация о польских открытиях вписалась в международный научный канон.

польским исследователям отдален-ных районов Азии, будет посвещена

одна из экспозиций Музея Памяти Сибири

9

Syberia to nie tylko wielkie przestrze-nie i surowy klimat; jednocześnie

to niezwykła flora i fauna. Opisy pięknej, nieokiełznanej przyrody powracają zarów-no w świadectwach pozostawionych przez zesłanych w XVIII w. konfederatów bar-skich, XIX-wiecznych powstańców, bada-czy i osadników, jak i we wspomnieniach ofiar terroru stalinowskiego z lat 40. i 50. XX w.

Zachwyt nad naturą i niezwykłymi krajobrazami wyraźnie kontrastuje

z opisem niedoli. To wrażenie zdaje się być niejednokrotnie znacznie mocniej osa-dzone w pamięci Sybiraków, niż wspom-nienia doznanych cierpień.

Helena Łapińska z domu Mazurkiewicz, wywieziona w ramach kwietniowej

deportacji z 1940 r., swoją refleksję nad przyrodą opisała językiem barw, tworząc kolekcję 21 akwarel przedstawiających florę Syberii i Bliskiego Wschodu.

Siberia is not only the great space and harsh climate, but also the extraordi-

nary flora and fauna. Descriptions of the beautiful, untamed nature appear both in the testimonies left behind by the Bar con-federates deported in the 18th century, 19th-century insurgents, researchers and settlers, as well as in the memories of the victims of the Stalinist terror of the 40s and 50 of the 20th century.

The admiration of nature and extraor-dinary landscapes contrasts expressly

with the description of the misery. This im-pression appears to be often embedded in a much stronger Sybiraks’ memory than the memories of the endured suffering.

Helena Łapińska nee Mazurkiewicz, exiled in the deportation of April

1940, described her reflections on the na-ture in the manner of color, creating a col-lection of 21 watercolor paintings depic-ting the flora of Siberia and the Middle East.

Сибирь – это не только огромное пространство и суровый климат,

но также изумительная флора и фауна. Описания прекрасной, дикой природы можно найти в документах барских конфедератов депортированых в XVIII веке, повстанцев, исследователей и по- селенцев с XIX века, а также в воспо-минаниях жертв сталинского террора 40-х и 50-х годов XX века.

Восхищение природой чрезвычайно резко контрастирует с описанием

пережитых страданий. Иногда каже-тся, что память о красоте Сибири гораздо сильнее, чем воспоминания о пережитых страданиях.

Хеленa Лапинская, урожденная Мазуркевич, депортированная в

апреле 1940 года, поделилась своими впечатлениями с помощью языка красок. Она создала коллекцию состо-ящую из 21 акварели, изображающую растительный мир Сибири и Ближнего Востока.

10

Droga na Sybir w XVIII i XIX w. trwała z reguły kilka miesięcy: trasę nawet ok.

4000 km pokonywano najczęściej pieszo. W XX w., gdy zesłańców przewożono koleją, czas „podróży” uległ skróce-niu do 2-3 tygodni. Jednak transport nadal odbywał się w skrajnie trudnych warunkach.

Używane do przewozu zesłańców wago- ny towarowe nazywano „tiepłusz-

kami” – ze względu na niewielki, żeliwny piecyk znajdujący się w środku. Każdy wa-gon mieścił nie mniej niż 30 osób. Zależnie od pory roku „tiepłuszki”, pozbawione moż- liwości otwierania od wewnątrz, zamieniały się w oblodzone, bądź duszne „skrzynie”.

Co kilka dni konwojenci przynosili do wagonów wiadro gorącej wody

z charakterystycznym, metalicznym pos-makiem – niejednokrotnie zlewano ją wprost z kotła lokomotywy. Taka ilość nie wystarczała do celów spożywczych, nie mówiąc już o higienie. Zazwyczaj w pierwszych dniach podróży zesłańcy dysponowali zabraną ze sobą żywnością. Im podróż była dłuższa, w tym większym stopniu byli zdani na łaskę strażników.

The journey to Sybir in the 18th and 19th centuries usually lasted several

months: the approximate 4000km distance was usually traversed on foot. In the 20th century, when the exiles were transported by rail, the “traveling” time was shortened to 2-3 weeks but transportation was still held in extremely difficult conditions.

The freight wagons used for the exiles transportation were called “teplushky”

- because of the small iron stove in the cen-ter. Each wagon would carry not less than 30 people. Depending on the time of year, “teplushky”, lacking the ability to open from the inside, turned into ice or stuffy “chests”.

Every few days escorts brought a bucket of hot water with a distinctive metallic

taste - sometimes poured it directly from the boiler of the locomotive. This amount was insufficient for food, not to mention hygiene. Typically, in the early trip days the deportees possessed the food they took with them. The longer the journey, the more they were at the mercy of the guards.

Дорога в Сибирь в XVIII и XIX веках обычно длилась несколько месяцев:

заключенные шли пешком даже 4000 км. Однако в XX веке, когда изгнанников перевозили по железной дороге, время «путешествия» сократился до 2-3 недель. Но транспорт ссыльных, по-прежнему, совершался в чрезвычайно трудных условиях.

Используемые для перевозки ссыль-ных грузовые вагоны называли

теплушками из-за небольшой железной печки, находящейся в центре. В каждый вагон помещалось не менее 30 человек. В зависимости от времени года, теплу-шки превращались в ледяные или парные плотно закрытые коробки.

Каждые несколько дней сопрово-ждающие вагон охранники прино-

сили ведро горячей воды металли-ческим вкусом, потому что воду часто наливали прямо из котла паровоза. Та- ким количеством воды не можно было даже утолить жажду всех находя-щихся в вагоне, не говоря уже о гигие- не. Как правило, в первые дни депорти-рованные имели с собой еду, но ожидала их далекая дорога, рано или позже, попадали во власть охранников.

11

12

Zesłańców w latach 40. i 50. XX w. obowiązywała żelazna zasada - Кто не

работает, тот не кушает (Kto nie pracuje, ten nie je). Przymus pracy obejmował oso-by w wieku od 16 do 60 lat, choć zdarzało się, iż pracowały nawet 9-letnie dzieci. Płaca za wykonywaną pracę pozwalała je-dynie na skromną wegetację. W relacjach świadków najczęściej wspomina się o pra-cach przy wyrębie lasów, w kopalniach lub w kołchozach.

Aksamitne włókna bawełny, wido-czne na fotografii, przez ponad pół

wieku znajdowały się w posiadaniu ro- dziny Lisowskich, zesłanej do Południo-wego Kazachstanu w 1952 r. (w ramach walki z polskimi rolnikami, którzy po 1944 roku pozostali poza granicami kraju, na terenie sowieckiej Białorusi). Lisowscy przez cztery kolejne lata utrzy-mywali się pracując na plantacjach bawełny. Każdego dnia do zawieszanych na szyi worków trafiało po kilkadziesiąt kilogramów śnieżnobiałych kul bawełny…

In the 40’s and 50’s of the 20th century the following rule of thumb applied to exiles

- Кто не работает, тот не кушает (who does not work shall not eat). Labor coer-cion affected people aged 16 to 60, how-ever, sometimes even 9-year-old children happened to work. Pay for the work al-lowed only a modest vegetation. Most eye-witnesses refer to the forest felling, mines, or the collective farm work.

The velvet cotton fibers, visible in the photograph, for more than half a cen-

tury were held by the Lisowski family, exi-led to southern Kazakhstan in 1952 (as part of the fight against Polish farmers, who, af-ter 1944 stayed in the Soviet Belarus out-side of their country). The Lisowski family for four consecutive years lived by cotton plantation work. Each day, seve-ral doz-en kilograms of snow-white cotton balls were placed in the bags hung around their necks...

Ccыльных в 40-х и 50-х годах XX века обязывало железное

правило – Кто не работает, тот не ест. Принудительными работами были охвачены все ссыльные в возрасте от 16 до 60 лет, хотя часто работали даже 9-летние дети. За заработные деньги многого нельзя было купить. Большинство очевидцев тех событий чаще всего рассказывает о тяжелых работах при вырубке леса, в шахтах или в колхозах.

Видимое на фотографии бархатное хлопковое волокно более 50 лет

сохранялось в семье Лисовских, сосланых в южный Казахстан в 1952 году (во время борьбы с польскими крестьянами, которые после 1944 года оказались за пределами Польши на территории советской Беларуси). Четыре года подряд семья Лисовских работала на хлопковых плантациях. Изо дня в день наполняли висящие на шеи мешки десятками килограммов белоснежного хлопка...

13 14 15

16

Odrębnym zagadnieniem jest los dzie-ci na zesłaniu. Podobnie jak dorośli

wykonywali prace ponad siły, znosząc głód, zimno i choroby. Część ocalałych dzieci wydostała się z ZSRS wraz z armią gen. Władysława Andersa i rozproszyła się po świecie, znajdując dom w Afryce, Australii, Nowej Zelandii czy w krajach Ameryki Północnej…

Pięcioletnia Zofia Dąbrowska wraz z matką trafiła do obwodu archangiel-

skiego zimą 1940 r. Po niemal dwóch latach od deportacji dotarły na Bliski Wschód. Stamtąd skierowano je do Tengeru w Tanganice (obecnie Tanzania). W latach 1942-1952 znajdował się tam największy w Afryce Wschodniej obóz z ok. 5000 pol-skich uchodźców.

Podczas pobytu w ZSRS jedyną namias-tką dzieciństwa Zofii była skromna za-

bawka – lalka, zabrana z rodzinnego domu. Kiedy zaginęła, zastąpił ją stary grzy-bek do cerowania, który – niczym amulet – wędrował z dziewczynką aż do Polski. Zofia przywiozła do kraju jeszcze jedną, niezwykłą pamiątkę. W obozie ewakua-cyjnym w Mombasie, zafascynowały ją wyrzucane na brzeg oceanu rozgwiazdy. Jedną z nich zabrała ze sobą.

The fate of the children in exile is a sepa-rate issue. They performed work over

strength, enduring hunger, cold and di-sease similarly as adults. Some of the survi-ving children had escaped from the Soviet Union along with the army of General Władysław Anders and scattered around the world, finding a home in Africa, New Zealand, Australia, and North America...

The five-year old Zofia Dąbrowska and her mother went to the Arkhangelsk

region in the winter of 1940, and reached the Middle East after almost two years of deportation. From there they were sent to Tengeru in Tanganyika (now Tanzania), where between 1942 and 1952 there was the largest refugee camp in East Africa with about 5,000 Polish refugees.

During her stay in the USSR the only childhood substitute for Zofia was

her modest toy - a doll, taken from the family home. When she lost it, it was re-placed with an old darning mushroom, which travelled all the way from Poland with her like an amulet. Zofia brought another unusual souvenir to the country. In the evacuation camp in Mombasa, she was fascinated by starfish washed ashore the ocean. She took one of them.

Отдельной темой является судьба детей, репрессированных роди-

телей. Так же, как и взрослые, они тяжело работают, страдают от голода, холода и болезней. Некоторым из них, бежавшим из Советского Союза вместе с армией ген. В. Андерса и разъеха-вшимся по всему миру, удалось найти свой второй дом в Африке, Австралии, Новой Зеландии, Северной Америке...

Пятилетняя София Домбровская и ее мать, депортированные в Архангель-

скую область зимой 1940 года, после почти двух лет изгнания оказались на Ближнем Востоке. Оттуда их переправили в Тенгеру в Танганьике (ныне Танзания), где с 1942 по 1952 год находился самый большой лагерь польских беженцев в Восточной Африке, в котором было около 5000 человек.

Во время своего пребывания в СССР единственной игрушкой маленькой

Софии была кукла, которую она успела взять еще из семейного дома. Когда кукла потерялась, заменил ее старый штопочный грибок, который, как амулет, путешествовал с девочкой до самой Польши. София привезла домой еще один необычный сувенир. В лагере беженцев в Момбасе девочку очаровали выброшенные на берег океана морские звезды. Одну из них она взяла с собой.

17 18 19

20

Momentem przełomowym dla oby-wateli polskich deportowanych

do ZSRS było podpisanie w 1941 r. układu Sikorski-Majski. Przewidywał on m.in. amnestię dla wszystkich zesłanych oraz utworzenie w ZSRS polskich formacji wojskowych.

Do wyznaczonych miejsc koncentracji, zwalniani z zesłania Polacy przybywa-

li całymi rodzinami. W wyniku zawirowań politycznych nie doszło do zorganizowania armii polskiej w ZSRS. Tysiące osób zostało ostatecznie przetransportowanych do Iranu, gdzie pieczę nad powstawaniem jednostek przejęli Brytyjczycy.

Kolejną szansą na ucieczkę z łagrów stały się organizowane od 1943 r.

u boku Armii Czerwonej formacje oddane pod komendę gen. Zygmunta Berlinga. Pozostali zesłańcy wracali do kraju na mocy dwóch umów repatriacyjnych w latach 1944-1946 oraz 1956-1958.

The turning point for Polish citizens deported to the Soviet Union was the

signing of the Sikorski–Mayski pact in 1941. It stipulated, among others, amnes-ty for all deportees and the foundation of Polish military formations in the Soviet Union.

Poles released from exile came with their families to designated concentration

places. As a result of the political turmoil the Polish Army in the USSR was not or-ganized. Thousands of people were even-tually transported to Iran, where charge of the military units formation was adopted by the British.

The army formations under the com-mand of General Zygmunt Berling or-

ganized since 1943 alongside the Red Army became another chance to escape from the camps. Other exiles returned to the coun-try under the two repatriation contracts in the 1944-1946 and 1956-1958.

Поворотным моментом для польских граждан, депортированных в Совет-

ский Союз стало подписание в 1941 году договора Сикорского-Майского. Он предусматривал, среди прочего, амнистию для всех депортированных в Советский Союз и создание польских воинских формирований.

Уволенные поляки приходили со своими семьями к определенным

местам сбора. Однако в результате политических потрясений не удалось организовать польскую армию на территории СССР. В конечном итоге тысячи людей были отправлены в Иран, где правительство Великобритании занялось формированием польской армии.

Следующая возможность вырваться из лагеря появилась в 1943 году,

когда формировались польские военные части под командованием генерала Зигмунта Берлинга. Некоторым ссыль-ным удалось вернуться в страну в рамках двух договоров о репатриации в 1944 – 1946 годах и 1956 – 1958 годах.

21 22 23

Zapraszamy Państwa do współpracy przy tworzeniu Muzeum Pamięci Sybiru.  Liczy się każda pamiątka, każda fotografia, każde wspomnienie. Dziękujemy tym, którzy już teraz nas wspierają!

Wizualizacja projektu architektonicznego Muzeum Pamięci SybiruDofinansowano przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Визуализация архитектурного проекта Музея Памяти СибириФинансируется совместно с Министерством культуры и национального наследия

Visualization of architectural design of Sybir Memorial MuseumCo-financed by the Ministry of Culture and National Heritage

We would like to invite You to cooperation in creating Sybir Memorial Museum.Every single token of remembrance, photos and memories are valuable for us.

Thanks everyone that support us all time! 

Мы приглашаем Вас к сотрудничеству в созданию Музея Памяти Сибири.  Нам важен каждый сувенир, каждая фотография, каждое воспоминание. 

Спасибо тем, кто поддерживает нас уже сейчас!

ZDJĘCIA:1. Fragment ekspozycji Muzeum Wojska w Białymstoku „Na okrutnej ziemi. Losy Polaków zesłanych na Sybir od XVIII w. do 1956 r.”2. Dzieci w czasie zajęć edukacyjnych organizowanych przez Muzeum Wojska w Białymstoku3. Wizyta Prezydenta RP Bronisława Komorowskiego w Białymstoku, 6 września 2012 r.4. Otwarcie wystawy „Skazani na Sybir” w siedzibie Sejmu RP, kwiecień 2011 r.5. Droga do kopalni molibdenu w Charbiej (Federacja Rosyjska), zbudowana w latach 40. XX w. przez więźniów łagru, fot. Jacek Matecki6. Fragment ekspozycji „Na okrutnej ziemi...”7. Drzeworyt z XIX w. przedstawiający polską rodzinę wywożoną na Sybir autorstwa M. Charles’a8. Mapa północnej Azji z 1906 r.9. Akwarele autorstwa zesłanki Heleny Łapińskiej z d. Mazurkiewicz, lata 40. XX w.10. Jeden z większych i cenniejszych eksponatów: wagon rosyjski wz.1892. Między innymi, tego typu wagonami wywożono obywateli polskich na Syberię i do Kazachstanu11. Zaaranżowane wnętrze wagonu12. Grupa robotników w tajdze, obwód gorkowski, lata 40. XX w.13. Zesłanka Stanisława Jatel z d. Lisowska, Kazachstan 1953 r.14. Kwiat bawełny przywieziony z Kazachstanu do Polski przez rodzinę Lisowskich w 1956 r.15. Młodzież szkolna podczas zbiorów bawełny, Kazachstan 1952-195616. Grupa uczniów IV klasy Zaczaczewskiej Szkoły Podstawowej w obwodzie archangielskim, 1943 r.17, 18, 19. Pamiątki Zofii Sądel z d. Dąbrowska20. Powitanie gen. Władysława Sikorskiego na stacji w Tockoje, 12 grudnia 1941 r.21, 23. Defilada 6. Lwowskiej Dywizji Piechoty przed Wodzem Naczelnym gen. W. Sikorskim, Tockoje, 12 grudnia 1941 r.22. Pożegnanie mężczyzn wstępujących do armii gen. Władysława Andersa, Airtau Kazachstan, luty 1942 r.

PHOTOS:1.Part of the exhibition “On the merciless land. The fate of Poles exiled to Sybir between the 18th century and 1956.” by the Army Museum in Białystok.2. Children participating in the educational activities organised by the Army Museum in Białystok.3. Visit of the Polish President Bronisław Komorowski in Białystok, 6 September 2012.4. Opening of the exhibition „Doomed to Siberia” in the Houses of the Polish Parliament, April 2011.5. A road leading to the molybdenum mine in Charbiej (the Russian Federation), built in 1940s by the prisoners of the Gulag camp, photo by Jacek Matecki6. Part of the exhibition „On the merciless land…”7.A 19th century woodcut depicting a Polish family being deported to Siberia, by M. Charles8. A map of northern Asia dating back to 1906.9. Watercolours by an exile Helena Łapińska nee Mazurkiewicz, 1940s.10.The biggest and one of the most precious exhibits: a Russian carriage modelled on 1892. Used along other vehicles for transporting Polish citizens to Siberia and Kazakhstan.11. An arranged interior of the carriage.12. A group of workers in taiga, Gorkovsky district, 1940s.13. An exile Stanisława Jatel nee Lisowska, Kazakhstan 1953.14. A cotton flower brought from Kazakhstan to Poland by the Lisowski family in 1956.15. Schoolchildren during cotton harvest, Kazakhstan 1952-195616. A group of fourth-year students at the Zaczaczevska Primary School in the Arkhangelsk Oblast, 1943.17,18,19. Memorabilia of Zofia Sądel nee Dąbrowska.20. Salutation of General Władysław Sikorski at the station in Tockoje, 12 December 1941.21, 23. Parade of 6th Lvov Infantry Division under the Commander in Chief, General W. Sikorski, Tockoje 12 December 1941.22. Farewell to the men joining the army under General Władysław Sikorski, Airtau Kazakhstan, February 1942.

ФОТО:1. Фрагмент выставки Музея армии в Белостоке «Жестокая земля. Судьба поляков, сосланных в Сибирь с XVIII века по 1956 год».2. Дети во время образовательных мероприятий, организованных Музеем армии в Белостоке3. Визит президента Польши Бронислава Коморовского в Белостоке, 6 сентября 2012 года4. Открытие выставки «Приговорен к ссылке в Сибирь» в здании Сената Польши, апрель 2011 года5. Дорога в молибденовую шахту в поселке Харбей (Российская Федерация), построенная в 40-х годах XX века заключенными ГУЛАГа, фото Яцек Maтецки6. Фрагмент выставки «На жестокой земле ...»7. Гравюра на дереве XIX века изображающая польскую депортируемую в Сибирь семью, автор М. Чарльз8. Карта Северной Азии с 1906 года9. Акварель ссыльной Хелены Лапинской, урожденной Мазуркевич, 40-й год XX века10. Самый большой и один из самых ценных экспонатов: русский вагон, модель 1892 года. В таких вагонах польские граждане были депортированы в Сибирь и Казахстан11. Аранжировка внутри вагона12. Группа рабочих в тайге, Горьковская область, 40-ые года XX века13. Ссыльная Станислава Ятель, урожденная Лисовская, Казахстан, 1953 год14. Цветок хлопка привезенный в Польшу из Казахстана семьей Лисовских в 1956 году.15. Школьники во время сбора урожая хлопка, Казахстан, 1952-1956 года16. Группа ученников 4-го класса начальной школы в поселке Зачачево, Архангельская область, 1943 год17,18,19. Памятные вещи Софии Сондель, урожденной Домбровской 20. Приветствие генерала Владислава Сикорского на станции Toцкое, 12 декабря 1941 года.21, 23. Парад 6-й Львовской пехотной дивизии перед главнокомандующим генералом В. Сикорским, Toцкое, 12 декабря 1941 года.22. Прощание с мужчинами вступающими в армию генерала Владислава Андерса, Айыртау Казахстан, февраль 1942 год.

Białystok 2013

Muzeum Wojska w Białymstoku 15-089 Białystok, ul. Jana Kilińskiego 7

tel. 85 741-64-49e-mail: sybir@mwb.com.pl

www.mwb.com.plwww.sybir.com.pl