Montowanie mechanizmu chodzika

______________________________________________________________________________________ „ Projekt współ finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego ”

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ Halina Śledziona Montowanie mechanizmu chodzika 731[05].Z1.03

Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2006

_________________________________________________________________________________ „ Projekt współ finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego ”

1

Recenzenci: mgr inż. Ireneusz Kocoń mgr inż. Leon Zujko Opracowanie redakcyjne: mgr inż. Halina Śledziona Konsultacja: mgr inż. Andrzej Zych Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej (731[05].Z1.03. Montowanie mechanizmu chodzika) zawartego w programie nauczania dla zawodu zegarmistrz. Wydawca: Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006.


2

SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 5 3. Cele kształcenia 6 4. Materiał nauczania 7 4.1. Działanie mechanizmu chodzika 7 4.1.1. Materiał nauczania 7 4.1.2. Pytania sprawdzające 10 4.1.3. Ćwiczenia 10 4.1.4. Sprawdzian postępów 12 4.2. Części mechanizmu chodzika 13 4.2.1. Materiał nauczania 13 4.2.2. Pytania sprawdzające 16 4.2.3. Ćwiczenia 16 4.2.4. Sprawdzian postępów 20 4.3. Podzespoły mechanizmu chodzika 21 4.3.1. Materiał nauczania 21 4.3.2. Pytania sprawdzające 29 4.3.3. Ćwiczenia 29 4.3.4. Sprawdzian postępów 31 4.4. Montaż mechanizmu chodzika 32 4.4.1. Materiał nauczania 32 4.4.2. Pytania sprawdzające 36 4.4.3. Ćwiczenia 36 4.4.4. Sprawdzian postępów 39 4.5. Sprawdzenie poprawności montażu chodzika 40 4.5.1. Materiał nauczania 40 4.5.2. Pytania sprawdzające 42 4.5.3. Ćwiczenia 42 4.5.4. Sprawdzian postępów 45 5. Sprawdzian osiągnięć 46 6. Literatura 51


3

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o budowie i zasadzie działania mechanizmów chodzika. Po zapoznaniu się z całością materiału zawartego w poradniku będziesz potrafił określić podstawowe funkcje jakie spełniają w mechanizmie zegarowym chodzika poszczególne podzespoły jak prawidłowo wykonać ich montaż a następnie z podzespołów prawidłowo zmontować mechanizm zegarowy. Po dokonaniu czynności montażowych będziesz potrafił dokonać oceny prawidłowości działania mechanizmu zegarowego i w razie konieczności dokonać czynności regulacyjnych.

Poradnik ten zawiera: Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś

mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej. Cele kształcenia tej jednostki modułowej. Materiał nauczania (rozdział 4) umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania

ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną literaturę oraz inne źródła informacji. Obejmuje on również ćwiczenia, które zawierają: − wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do realizacji ćwiczenia, − pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia, − sprawdzian teoretyczny,

Przykład zadań/ćwiczeń oraz zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki. Zaliczenie tego ćwiczenia jest dowodem osiągnięcia umiejętności praktycznych określonych w tej jednostce modułowej. Po przerobieniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej. Wykonując sprawdzian postępów powinieneś odpowiadać na pytanie tak lub nie, co oznacza, że opanowałeś materiał albo nie.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.

Bezpieczeństwo i higiena pracy W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp oraz

instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.


4

Schemat układu jednostek modułowych w module 731[05].Z1

731[ 05]. Z1

MONTAŻ ZEGARÓW I ZEGARKÓW

731[ 05]. Z1.01 Organizowanie stanowiska montażu mechanizmów

zegarowych

731[ 05]. Z1.02 Montowanie mechanizmu zegarowego

731[ 05]. Z1.03 Montowanie mechanizmu chodzika

731[ 05]. Z1.04 Montowanie zegarów - budzików

731[ 05]. Z1.05 Montowanie zegarów bijących

731[ 05]. Z1.06 Montowanie zegarów i zegarków mechanicznych

731[ 05]. Z1.07 Montowanie zegarów i zegarków elektrycznych i

elektronicznych


5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej powinieneś umieć: − zinterpretować dokumentację techniczną, − rozpoznać podstawowe rodzaje materiałów stosowanych w budowie zegarów, − scharakteryzować właściwości materiałów stosowanych w budowie zegarów, − wykonać pomiary warsztatowe, − wykonać proste obliczenia części mechanizmów zegarowych, − rozróżniać części i podzespoły mechanizmów zegarowego, − określić funkcje części i podzespołów w mechanizmie zegarowym, − scharakteryzować działanie mechanizmu zegarowego, − wykonać montaż mechanizmu zegarowego, − sprawdzić poprawność wykonania montażu mechanizmu zegarowego, − skorzystać z różnych źródeł informacji, − stosować przepisy bhp i przeciwpożarowe podczas zajęć w pracowni, − udzielić pierwszej pomocy osobie poszkodowanej.


6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: − zinterpretować dokumentację technologii montażu chodzika, − zidentyfikować części chodzika różniące ten mechanizm od mechanizmu zegarowego, − określić funkcję charakterystycznych części chodzika, − określić zasadę działania chodzika, − zaplanować montaż chodzika, − dobrać narzędzia robocze, pomiarowe i pomocnicze do montażu chodzika, − zorganizować stanowisko do montażu chodzika, − wykonać montaż mechanizmu chodzika, − sprawdzić poprawność i dokładność montażu chodzika, − wykonać podstawową regulację chodzika.


7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Działanie mechanizmu chodzika 4.1.1. Materiał nauczania

Chodzikiem nazywa się najprostszy zegar, który ma za zadanie wskazywać czas i nie ma dodatkowych urządzeń, jak np. urządzeń sygnałowych (budziki), dodatkowych urządzeń wskazujących (kalendarz).

Omówiony w jednostce modułowej 731[05]Z1.02 mechanizm zegarowy; zwanym bardzo często typowym mechanizmem zegarowym; jest również chodzikiem, różniącym się: − napędem (w przedstawionym mechanizmie zegarowym występuje napęd obciążnikowy), − regulatorem (w przedstawionym mechanizmie zegarowym regulator jest wahadłem), − wychwytem (w przedstawionym mechanizmie zegarowym występuje wychwyt

Grahama). Zasada działania chodzika jest podobna do działania podstawowego mechanizmu

zegarowego, omówionego w materiale nauczania – punkcie 4.2.1. w materiałach dla ucznia w jednostce modułowej 731[05] Z1.02. Mechanizm chodzika ma urządzenie naciągowe. Zasadę działania chodzika wyjaśnia rysunek nr 1. Działanie chodzika

Nakręcanie chodzika następuje przez pokręcanie główki 1 zamocowanej na wałku wyciągowym 2. Sprzęgnik 4 jest dociskany do zębnika naciągowego 3. Poprzez obrót główki 1 w prawo sprzęgnik 4 obraca zębnik 3, który poprzez koło naciągowe 5 obraca koło zapadkowe 6 wraz z wałkiem sprężyny 7 i naciąga sprężynę napędową 7.

Napięta sprężyna próbuje się rozwinąć. Wewnętrzny jej koniec zaczepiony jest na wałku, który nie może się z powrotem obracać, gdyż przeciwdziała zapadka wraz z kołem zapadkowym 6 Natomiast zewnętrzny koniec sprężyny, zaczepiony na haku znajdującym się na ściance bębna sprężyny napędowej 6 usiłuje obrócić bęben, który z kolei poprzez swój wieniec zębaty napędza zębnik minutowy. Na przedłużonym czopie osi minutowej osadzony jest ciasnoobrotowo ćwiertnik 14 jest osadzone koło minutowe 8 i następnie dalsze koła 9, 10, zębnik wychwytowy 11 z zamocowanym na nim kołem wychwytowym 11a. Z kołem wychwytowym współpracuje kotwica 12 oraz balans 13. Zęby koła wychwytowego 11a ześlizgują się kolejno po skośnych powierzchniach impulsu obu palet i przechylają kotwicę na przemian w obie strony. Ruch kotwicy jest przenoszony przez widełki 12 na palec przerzutowy, osadzony na osi balansu 13. W ten sposób balans otrzymuje impuls potrzebny do podtrzymania jego wahań. Włos, którego koniec wewnętrzny jest zamocowany na osi balansu a zewnętrzny osadzony na półmostku, reguluje ruchy balansu. Wahnięcia balansu odmierzają czas, a wskazówki wskazują go na tarczy.

W chodzikach o napędzie z ręcznym naciągiem, energia jest gromadzona w urządzeniu napędowym i pochodzi bezpośrednio od mięśni ludzkich. Odbywa się to za pomocą pokrętła zwanego „główką” lub „koronką” wystającą z obudowy i osadzoną na wałku naciągowym. Urządzenie naciągowe jest tak skonstruowane, że po odpowiednim przestawieniu może służyć również do przestawiania wskazówek.


8

Rys. 1. Zasada działania mechanizmu chodzika.[ 7 ]


9

Części składowe: 1- główka, 2 – wałek wyciągowy, 3 – zębnik naciągowy, 4 – sprzęgnik, 5 – koło naciągowe, 6 – koło zapadkowe, 7 – sprężyna, 8 –koło minutowe, 9 , 10 – koło zębate, 11 – zębnik wychwytowy, 12 – kotwica, 13 – balans, 14 – ćwiertnik, 15 i 16 – koła zębate. Działanie zespołu naciągowo-nastawczego przedstawia rysunek 2. Na wałku naciągowym 7 jest osadzone sprzęgło kłowe 5 oraz zębnik naciągowy 6. Sprzęgło 5 jest dociskane do zębnika naciągowego 6 za pomocą sprężyny 8. Przesunięcie wałka naciągowego 7 w lewo powoduje sprzęgnięcie się koła nastawczego 1 z sprzęgnikiem 3. Koło nastawne 1 jest osadzone w płycie dociskowej 2, natomiast sprężyna 9 zapewnia docisk nastawnika 10.

Rys. 2. Zespół naciągowo-nastawczy [7 ]. Części składowe: 1 – koło nastawne, 2 – płyta dociskowa, 3 – sprzęgnik, 4 – dźwignia, 5 – sprzęgło, 6 – zębnik naciągowy, 7 – wałek naciągowy, 8 – sprężyna, 9 – sprężyna, 10 – docisk nastawnika. Poniżej przedstawiony jest schemat blokowy typowego chodzika. Rys. 3. Schemat blokowy chodzika z napędem mechanicznym regulatora.

Urządzenie naciągowe

Wychwyt Regulator

Napęd mechaniczny

Przekładnia chodu

Urządzenie wskazujące


10

Regulator, w skład którego wchodzi balans wraz z sprężyną włoskowatą, odmierza równe odstępy czasu. Energia konieczna do utrzymania go w ruchu jest dostarczana z energii zmagazynowanej w sprężynie napędowej poprzez zespół przekładni zębatych, zwanych przekładniami chodu oraz wychwyt. Odstępy czasu odmierzane przez regulator są jednocześnie zliczane przez wychwyt i przekładnię chodu i dalej wskazane przez urządzenie wskazujące. Wychwyt i przekładnia chodu spełniają zatem podwójne zadanie: dostarczają energię do regulatora oraz zliczają jego wahnięcia. Mechanizm naciągowy służy do zasilania napędu. Szczegółowe opisy działania poszczególnych zespołów mechanizmu zamieszczone są w części 4.2.1 materiałów nauczania w poradniku dla ucznia, jednostki modułowej 731[05]Z1.02. 4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Określ jaki zespół chodzika służy do odmierzania równych odstępów czasu . 2. Określ jaki zespół w chodziku spełnia rolę magazynu energii. 3. Wyjaśnij jakie zadanie spełnia urządzenie naciągowe. 4. Określ jaką funkcję pełni w chodziku wychwyt. 5. Wyjaśnij dlaczego na rysunku 3, który przedstawia schemat blokowy chodzika są

zaznaczone dwie strzałki w przeciwnych kierunkach pomiędzy blokiem przekładni chodu a wychwytem / regulatorem.

6. Wyjaśnij na podstawie rysunku 2 w jaki sposób jest realizowany naciąg sprężyny napędowej i w jaki sposób obrót wskazówek.

7. Wyjaśnij różnicę pomiędzy sprężyną napędową a sprężyną balansu (włosem). 8. Określ na schemacie budowy chodzika miejsce zlokalizowania sprzęgła zapadkowego. 9. Wyjaśnij różnicę konstrukcyjną pomiędzy kołem zębatym a zębnikiem. 4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Na podstawie rysunku chodzika, wymień nazwy podzespołów oraz określ ich funkcję jaką spełnia każdy w mechanizmie chodzika: Wyniki ćwiczenia przedstaw w tabeli: Nr podzespołu

Nazwa podzespołu

Funkcja w mechanizmie zegarowym

1. 2. 3. 4. 5.

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) uważnie wysłuchać instruktażu nauczyciela. 2) dokładnie przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia punkt 4.1.1. 3) dokonać analizy rysunku mechanizmu chodzika.


11

4) zidentyfikować podzespoły i ich funkcje w mechanizmie. 5) wypełnić poprawnie tabelę. 6) dokonać analizy poprawności wykonanego ćwiczenia w oparciu o losowo

zaprezentowane wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy: – części i podzespoły mechanizmu chodzika, – plansza lub prezentacja komputerowa przedstawiająca budowę mechanizmu chodzika, – model rzeczywistego mechanizmu chodzika, – poradnik dla ucznia. Ćwiczenie 2

Na podstawie rysunku mechanizm chodzika złączonego w materiale dla ucznia (pkt.4.1.1.) oraz rzeczywistych podzespołów określ podzespoły współpracujące z wymienionymi w tabeli. Wyniki rozwiązania ćwiczenia wpisz w tabeli do kolumny „podzespół współpracujący. Nr podzespołu

Nazwa podzespołu

Nazwa podzespołu współpracującego

1 Regulator 2 Podzespół chodu 3 Wychwyt 4 Podzespół naciągu 5 Przekładnia wskazań 6 Podzespół napędowy


1) uważnie wysłuchać wskazówek nauczyciela. 2) dokładnie przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia - punkt 4.1.1. 3) dokonać analizy rysunku mechanizmu chodzika. 4) zidentyfikować podzespoły i ich funkcje w mechanizmie. 5) wypełnić poprawnie tabelę. 6) dokonać analizy poprawności wykonania ćwiczenia w oparciu o losowo zaprezentowane

poprawnie wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy: – części i podzespoły mechanizmu chodzika, – plansza lub prezentacja komputerowa przedstawiająca budowę mechanizmu chodzika, – model rzeczywistego mechanizmu chodzika, – poradnik dla ucznia. Ćwiczenie 3

Na podstawie rysunku 1 wyjaśniającego działanie mechanizmu chodzika przedstawionego w materiałach dla ucznia – materiał nauczania punkt 4.1.1., oraz modelu rzeczywistego mechanizmu chodzika: – określ powiązanie kinematyczne pomiędzy regulatorem a wychwytem,


12

– opisz, jaką funkcję wspólna spełniają te podzespoły w mechanizmie chodzika, – wybierz wymienione podzespoły z zbioru rzeczywistych części i podzespołów

mechanizmu chodzika.


1) uważnie wysłuchaj wskazówek nauczyciela. 2) dokładnie przeczytać materiał z poradnika dla ucznia – materiał nauczania pkt. 4.1.1., 3) dokonać analizy rysunku mechanizmu chodzika oraz modelu rzeczywistego mechanizmu

chodzika. 4) zidentyfikować wymienione w zadaniu podzespoły i ich funkcje w mechanizmie. 5) przygotować się do prezentacji rozwiązania zadania. 6) dokonać analizy poprawności wykonania ćwiczenia w oparciu o losowo zaprezentowane


Wyposażenie stanowiska pracy: – plansza lub prezentacja komputerowa przedstawiająca budowę mechanizmu chodzika, – model rzeczywistego mechanizmu chodzika (lub rzeczywisty mechanizm chodzika), – zbiory rzeczywistych części i podzespołów mechanizmu chodzika, – poradnik dla ucznia. 4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie

1) wyjaśnić schemat blokowy chodzika ? 2) scharakteryzować podstawowe zespoły w chodziku ? 3) wyjaśnić jakie funkcje spełniają zespoły w chodziku ? 4) nazwać części składowe chodzika ? 5) wyjaśnić zasadę działania mechanizmu naciągowego ? 6) określić z jakim podzespołem współpracuje mechanizm naciągowy ? 7) określić przebieg przeniesienia napędu od mechanizmu naciągowego

do przekładni wskazań ?

8) wyjaśnić celowość zastosowania mechanizmu zapadkowego ? 9) określić koła zębate, które tworzą przekładnie chodu ?


13

4.2. Części mechanizmu chodzika 4.2.1. Materiał nauczania Sprężyny napędowe Sprężyna napędowa jest nawinięta na wałku, na którym zahaczony jest jej koniec. Koniec zewnętrzny natomiast może być przymocowany do szkieletu mechanizmu albo wewnętrznej ścianki bębna. W zależności od tego, który końcem sprężyna napędza mechanizm chodzika, rozróżnia się: – napęd wewnętrznym końcem sprężyny, – napęd zewnętrznym końcem sprężyny. W napędzie wewnętrznym końcem sprężyny, sprężyna jest bez bębna, a jej koniec przymocowany do szkieletu mechanizmu. Wałek obraca się w czasie nakręcania obraca się w przeciwnym, kierunku niż w czasie napędzania mechanizmu. Zależność zamocowania sprężyny i kierunku jej nakręcania przedstawia rysunek 4.

Rys. 4. Kierunek nakręcania sprężyny [ 2 ].

W napędzie zewnętrznym końcem sprężyny sprężyna jest umieszczona w bębnie, jej koniec zewnętrzny zamocowany jest na wewnętrznej ściance bębna. Wałek sprężyny podczas nakręcania obraca się w tą sama stronę, co bęben w czasie napędzania mechanizmu. Sprężyna rozwijając się w bębnie, napędza go swym zewnętrznym końcem. Gdy sprężyna jest umieszczona w bębnie, można i drugi jej koniec wykorzystać do napędu drugiego napędu pomocniczego. Obydwa końce sprężyny napędowej są zaopatrzone w zaczepy, przedstawione na rysunku 5. Na wewnętrznym końcu sprężyny znajduje się otwór, służący do zaczepienia sprężyny na haku wystającym z wałka. Przykładowe rozwiązania konstrukcyjne zaczepów sprężyn napędowych przedstawia poniższy rysunek.

Rys. 5. Zaczepy hakowe sprężyn napędowych [ 2 ].

Moment napędowy sprężyny zależy od jej wymiarów (grubość, szerokość, długość) oraz od modułu sprężystości materiału z jakiego jest ona wykonana. Najczęściej oblicza się grubość sprężyny, gdyż grubość ma największy wpływ na moment napędowy. Podwojenie grubości sprężyny powoduje ośmiokrotny wzrost momentu napędowego. Ze wzrostem grubości


14

sprężyny zmniejsza się jej elastyczność, co z kolei zwiększa niebezpieczeństwo pęknięcia. Obliczenie grubości sprężyny pracującej w bębnie oblicza się na następującej zasadzie: sprężyna umieszczona w bębnie powinna zajmować połowę powierzchni bębna powstałej po odjęciu powierzchni zajętej przez wałek, druga połowa powstałej powierzchni powinna być wolna. Wewnętrzna średnica sprężyny rozwiniętej w bębnie powinna się równać zewnętrznej średnicy tej sprężyny po jej rozwinięciu.

Rys. 6. Sprężyna w bębnie: a) w stanie rozwiniętym, b) w stanie zwiniętym [ 2 ]

Balans Balans jest to element regulatora który wykonuje ruch obrotowo-zwrotny wokół osi

przechodzącej przez jego środek. Wyprowadzony z położenia równowagi (odchylony o pewien kąt) balans będzie się wahał w obie strony, lecz wahnięcia będą się zmniejszać, aż w końcu zupełnie ustaną. Wahnięciem nazywa się jeden ruch balansu między dwoma punktami zwrotnymi. Amplitudą nazywamy wychylenie balansu od położenia równowagi stałej do jednego z punktów zwrotnych.

Rys. 7. Schemat regulatora balansowego [ 7 ]. Części składowe: 1 – balans, 2 – wałek balansu, 3 – sprężyna zwrotna (włos), 4 – korpus.

Balans 1 jest tak ukształtowany, aby przy możliwie małym ciężarze miał możliwie duży moment bezwładności. W tym celu możliwie jak największa część masy balansu skupiona jest na jego obwodzie. Sprężyna zwrotna 3 ma zwykle kształt spirali Archimedesa. Wewnętrzny koniec sprężyny przytwierdzony jest do wałka balansu 2, a zewnętrzny (nieruchomy) do korpusu mechanizmu. Sprężynę zwrotną często nazywa się sprężyną włosową albo krótko włosem.


15

Regulacja okresu wahań balansu

Rys. 8. Balans z wkrętami regulacyjnym [ 7 ]. Regulacja okresu wahań polega na zmianie momentu bezwładności balansu. Można go stosować w przypadku , gdy na wieńcu balansu są wkręty. W celu opóźnienia chodu zegarka należy zwiększyć moment bezwładności balansu, a w celu przyspieszenia – zmniejszyć. Regulacji dokonuje się przez wymianę pary przeciwległych wkrętów obciążeniowych, które dokręcone są do oporu, na wkręty o innej masie lub podłożenie pod łby przeciwległych wkrętów odpowiednich podkładek. W wieńcach niektórych balansów, oprócz wkrętów obciążeniowych dokręconych do oporu, są także dwa lub cztery wkręty, które nie są dokręcone do oporu. Gwint tych wkrętów jest dopasowany tak ciasno, że nie mogą obrócić się podczas wahnięć balansu. Wkręcanie lub wykręcanie tych wkrętów zmienia moment bezwładności balansu. W przypadku gdy balans nie posiada wkrętów regulacyjnych, wyważanie balansu przeprowadza się przez zdjęcie warstwy materiału, np. wiercenie otworów na obwodzie balansu. Regulację okresu wahań balansu przeprowadza się również poprzez zmianę długości sprężyny włosowej w takim kierunku, że zwiększenie długości sprężyny włosowej wywoła zwiększenie się okresu balansu, czyli zegar będzie wskazywał opóźnienie. Przyspieszenie uzyskuje się przez działanie odwrotne. Do zmiany czynnej długości włosa służy przesuwka, którą przesuwa się w stronę znaków „ + ” lub „ – ”. Gdy wskazówkę przesuniemy w stron znaku „ – ” długość czynna włosa wzrasta, gdy przesuniemy w stronę znaku „ + ” długość czynna włosa maleje. Sprężyny włosowe Rozróżnia się dwa zasadnicze rodzaje włosów zegarowych: – włos spiralny – którego zwoje ułożone są w kształcie spirali Archimedesa, – włos śrubowy – którego układ zwojów ma kształt linii śrubowej. Sprężyna włosowa spiralna może być płaska lub bregetowska.

Rys. 9. Rodzaje sprężyn włosowych [ 8 ].


16

Wszystkie zwoje włosa płaskiego oraz punkt zamocowania zwoju zewnętrznego leżą w jednej płaszczyźnie rys 9a. Natomiast ostatni zwój zewnętrzny włosa bregetowskiego oraz punkt jego zamocowania znajdują się ponad spiralą rys.9b. Celem takiego ukształtowania włosa jest zapewnienie mu współosiowego zwijania się i rozwijania oraz utrzymania jego środka ciężkości na osi balansu. Łożyska, wałki, osie, koła zębate

Części składowe podzespołów i zespołów wchodzące w skład budowy chodzika mają taką samą konstrukcję jak w podstawowych mechanizmach zegarowych i zostały omówione w materiałach nauczania – punkt 4.3.1. w poradniku dla ucznia jednostki modułowej – 731[05] Z1.02 Szkielety mechanizmów chodzików Korpusy chodzików mają budowę szkieletową. Składa się ona z płyt, połączonych słupkami (filarkami). Płytę od strony tarczy nazywa się płytą przednią ( dolną ) a drugą płytę nazywa się płytą tylną (górną). W mechanizmach chodzików balans jest łożyskowany w półmostkach. Półmostki są ustalane względem płyty za pomocą kołków ustalających i przykręcane wkrętami. W zależności od rozwiązań konstrukcyjnych chodzików stosuje się więcej półmostków, w których mocuje się koło wychwytowe, koło sekundowe. Półmostki otrzymują nazwę od części w nich łożyskowanych, np. półmostek balansu. 4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Określ różnice pomiędzy napędem zewnętrznym końcem sprężyny a napędem

wewnętrznym końcem sprężyny. 2. Wyjaśnij podstawowe różnice wynikające z zastosowania napędu sprężynowego i napędu

obciążnikowi-strunowego. 3. Określ czynniki mające wpływ na moment napędowy sprężyny. 4. Wyjaśnij istotę działania regulatora balansu. 5. Scharakteryzuj pojęcia amplitudy regulatora balansu. 6. Określ sposób regulacji okresu wahań balansu poprzez zmianę momentu bezwładności. 7. Wyjaśnij jakie zadanie spełnia sprężyna włosowa w mechanizmie chodzika. 8. Określ wpływ długości sprężyny na czynną długość sprężyny włosowej. 9. Sklasyfikuj rodzaje sprężyn włosowych stosowanych w chodzikach. 10. Określ cel stosowania sprężyny włosowej bregetowskiej. 11. Nazwij podstawowe parametry koła zębatego. 4.2.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Z otrzymanych od nauczyciela zestawu części składowych mechanizmu chodzika należy wybrać części: 1 – balans, 2 – sprężyną włosową, 3 – sprężynę napędową, 4 – koło zapadkowe, 5 – łożysko mineralne, 6 – mostek,


17

7 – płytę zegarową. Wybrane części należy opisać w przedstawione tabelce.

l.p. Nazwa części: Opis części: zadanie jakie spełnia w mechanizmie zegarowym chodzika, podać rodzaje, materiał, z jakimi innymi częściami współpracuje.

1 Balans

2 Sprężyna włosowa

3 Sprężyna napędowa

4 Koło zapadkowe

5 Łożysko mineralne

6 Mostek

7 Płyta zegarowa


1) uważnie wysłuchać instruktażu nauczyciela, 2) dokładnie przeczytać materiał nauczania, pkt. 4.1.1. z poradnika dla ucznia oraz materiał

nauczania – punkt 4.3.1z poradnika dla ucznia z jednostki modułowej 731[05].Z1.02, 3) dokonać analizy rysunku mechanizmu chodzika, 4) wybierać części wskazane w temacie ćwiczenia, 5) wypełnić poprawnie tabelę, 6) dokonać analizy poprawności wykonania ćwiczenia w oparciu o losowo zaprezentowane


Wyposażenie stanowiska pracy: – części i podzespoły mechanizmu chodzika, – plansza lub prezentacja komputerowa przedstawiająca budowę mechanizmu chodzika, – model rzeczywistego mechanizmu chodzika, – poradniki dla ucznia do jednostek: 731[05]Z1.02 i 731[05]Z1.03 – foliogramy dotyczące budowy i działania chodzików. Ćwiczenie 2

Do wymienionych w punktach od 1-5 części mechanizmów chodzika przyporządkowano różne pojęcia, które dotyczą: funkcji w mechanizmie , właściwości konstrukcyjnych lub nazwy podzespołów mechanizmów . Należy wykreślić te pojęcia , które nie dotyczą części, do której przyporządkowano pojęcia. Z otrzymanego od nauczyciela zbioru rzeczywistych części chodzików wybierz części odpowiadające punktom 1-5 oraz uzasadnij przyporządkowane przez Ciebie pojęcia . 1 BALANS - regulator chodu, - panewka mineralna,


18

- wychwyt, - przekładnia wskazań, - zaczep hakowy. 2. SPRĘŻYNA NAPĘDOWA - zaczep, - długość czynna, - regulator chodu, - panewka, - przekładnia chodu. 3. SPRĘŻYNA WŁOSOWA - wychwyt, - długość czynna, - zaczep, - słupek, - spirala Archimedesa. - 4. ŁOŻYSKA - szkielet chodzika, - panewka, - czop, - panewka mineralna, - długość czynna. - wkręt regulacyjny. 5. KORPUS (SZKIELET) CHODZIKA - płyta przednia, - mostek, - słupek, - zaczep, - panewka, - przekładnia chodu.


1) uważnie wysłuchać instruktażu nauczyciela, 2) dokładnie przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia pkt.4.1.1. oraz materiał

nauczania punkt 4.3.1 poradnika dla ucznia z jednostki modułowej 731 [05].Z1.02 3) dokonać analizy rysunku mechanizmu chodzika, 4) wybierać części (punkt 1-5) wskazane w temacie ćwiczenia, 5) dokonać analizy pojęć podanych w ćwiczeniu w kontekście części mechanizmu chodzika, 6) przygotować się do prezentacji wykonanego zadania, 7) dokonać analizy poprawności wykonania ćwiczenia w oparciu o losowo zaprezentowane


Wyposażenie stanowiska pracy: – części i podzespoły mechanizmu chodzika, – plansza lub prezentacja komputerowa przedstawiająca budowę mechanizmu chodzika,


19

– model rzeczywistego mechanizmu chodzika, – poradniki dla ucznia do jednostek: 731[05]Z1.02 i 731[05]Z1.03. – fologramy dotyczące budowy i działania chodzików. Ćwiczenie 3 Otrzymany od nauczyciela balans należy wcisnąć na wałek balansu. Następnie należy dokonać wyważenia statycznego balansu. Wyważanie należy przeprowadzić z użyciem wyrównoważarki.

Rys. 10. Wyrównoważenie statyczne balansu [ 7 ]. Uwagi: 1. Podczas operacji montażu balansu na wałek należy zwrócić uwagę, że na 1/3 długości

podtoczenia balans powinien wejść z lekkim dociskiem, a dalej po kilku uderzeniach młotkiem.

2. Dokładnie wypoziomuj przyrząd. 3. Oczyść starannie ostrza przyrządu. 4. . Zmontowany zespół balansu umieścić na wyrównoważarce. 5. Wprawiając ruch balans, sprawdź wyważenie. 6. Przez odpowiednie wkręcanie i wykręcanie wkrętów regulacyjnych lub za pomocą

podkładek dokonać wyważania. 7. W przypadku gdy balans nie posiada wkrętów regulacyjnych należy nawiercać wieniec

balansu.


1) uważnie wysłuchać instruktażu nauczyciela, 2) dokładnie przeczytać materiał nauczania (pkt. 4.1.1.) z poradnika dla ucznia, oraz

materiał nauczania (pkt 4.3.1.) z poradnika dla ucznia z jednostki modułowej 731[05].Z1.02,

3) zorganizować stanowisko do wykonywania ćwiczenia, 4) wykonać ćwiczenia zgodnie z instrukcją, 5) przygotować się do prezentacji zadania, 6) dokonać analizy poprawności wykonanego ćwiczenia w oparciu o losowo

zaprezentowane poprawnie wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy: – balans oraz wałek balansu.


20

– wyrównoważarka, – instrukcja obsługi wyrównoważarki, – podstawowe narzędzia zegarmistrzowskie, – poradniki dla ucznia do jednostek: 731[05]Z1.02 i 731[05]Z1.03. 4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz Tak Nie 1) wyjaśnić zadanie jakie spełnia sprężyna napędowa w chodziku ? 2) wyjaśnić działanie sprężyny napędowej ? 3) określić jakie czynniki mają wpływ na działanie sprężyny ? 4) wyjaśnić cel stosowania balansu w chodziku ? 5) określić czynniki wpływających na pracę balansu ? 6) wyjaśnić zasady współpracy balansu z sprężyną włosową ? 7) określić własności sprężyny włosowej ? 8) wyjaśnić sposoby prowadzenia regulacji wahnięć balansu ? 9) określić cel stosowania kół zębatych w chodzikach ? 10) określić cel i rodzaje łożysk stosowanych w chodzikach ? 11) określić budowę korpusu ( szkieletu ) chodzika ? 12) przeprowadzić wyważanie balansu ?


21

4.3. Podzespoły mechanizmu chodzika 4.3.1. Materiał nauczania Urządzenie naciągowo-nastawcze

Urządzeniem naciągowym nazywa się zespół części mechanizmu chodzika służących do nakręcania zegarka, czyli gromadzenia energii potrzebnej do jego napędu. Obecnie stosuje się naciąg za pomocą główki, zwanej często koronką, osadzonej na wałku naciągowym. Urządzenie naciągowe jest tak skonstruowane, że po częściowym wysunięciu główki wraz z wałkiem naciągowym może ono służyć również do nastawiania wskazówek zegarka. W obecnie produkowanych zegarkach mechanicznych z naciągiem ręcznym stosowane są dwa zasadnicze rodzaje urządzeń naciągowych: - urządzenie naciągowe sprzęgnikowe, któremu stawia się wymagania dużej trwałości; - urządzenie naciągowe chybotkowe. Na rysunku nr 11 przedstawione jest najczęściej stosowane rozwiązanie konstrukcyjne urządzenia naciągowego- sprzęgnikowego stosowane w mechanizmach chodzika.

Rys. 11. Mechanizm naciagowo-nastawczy sprzęgnikowy [ 7 ]. Części składowe: 1 – główka, 2 – wałek naciągowy, 3 – zębnik, 4 – sprzęgnik. 5 – koło zębate, 6 – dźwignik, 7 – dźwignia, 8 – sprężyna, 9 – dźwignia, 10 – czop.

Główka 1 zamocowana jest na wałku naciągowym 2, który jest łożyskowany w korpusie lub na płycie mechanizmu. Na wałku osadzony jest obrotowo zębnik naciągowy 3, a na kwadratowej części wałka osadzony jest suwliwie sprzęgnik 4, zaopatrzony w dwa uzębienia; u dołu – uzębienie koronowe współpracujące z kołem zębatym 5, u góry – uzębienie o zębach skośnych, współpracujące z takim samym uzębieniem zębnika 3. Sprzęgnik 4 wraz z zębnikiem 3 stanowi więc jednokierunkowe sprzęgło kłowe. Wałek naciągowy jest zabezpieczony przed wysunięciem przez dźwignię 9, której czop 10 jest zagłębiony w rowku wałka. Dźwignia 9 może obracać się dookoła punktu „F” i jest utrzymywana w jednym z dwóch możliwych położeń przez sprężynę 6 z wycięciami „ a” i „ b”.


22

W położeniu naciągowym przedstawionym na rysunku 11a, sprzęgnik 4 jest dociskany do zębnika 3 przez sprężynę 8 za pośrednictwem dźwigni 7. Podczas obrotu główki w prawo, osadzony na kwadratowej części wałka sprzęgnik 4 obraca zębnik 3, który poprzez koło naciągowe i koło zapadkowe obraca wałek sprężyny. Podczas obrotu wałka w lewo zęby sprzęgnika ześlizgują się i przeskakują po zębach zębnika, natomiast przekładnia naciągowa i wałek sprężyny pozostają w spoczynku.

Położeniu nastawczym, przedstawionym na rysunku 11b, wyciągnięcie główki 1 powoduje obrót dźwigni 9, która naciska swym końcem na dźwignię 7, zaskakuje w jej wycięcie „e” i utrzymuje ją w położeniu dzięki zaskoczeniu kołka „f ” w wycięcie sprężynie 6. Koniec dźwigni 7 znajdujący się w rowku sprzęgła 4 przesuwa go w dół na wałku naciągowym aż do zazębienia się sprzęgnika z kołem nastawczym 5. Ruch obrotowy jest przenoszony ze sprzęgnika za pośrednictwem koła 5 na przekładnię wskazań, co powoduje przesuwanie wskazówek. Urządzenie zapadkowe

W zespole napędowym mechanizmu chodzika znajduje się urządzenie, które ma za zadanie: 1. zapobiegać gwałtownemu rozwinięciu się naciągniętej sprężyny napędowej, 2. przenosić moment napędowy na przekładnię chodu, 3. umożliwiać nakręcanie chodzika. W mechanizmach spotyka się różne odmiany rozwiązań konstrukcyjnych urządzeń zapadkowych. Zwykłe urządzenie zapadkowe przedstawia rysunek 12.

Rys. 12. Zasada działania urządzenia zapadkowego [ 1 ].

Części składowe: 1 – sprężynka, 2 – zapadka, 3 – koło zapadkowe. Urządzenie składa się z koła zapadkowego 3 osadzonego na wałku napędowym, zapadki 2 umocowanej obrotowo na płycie mechanizmu lub na kole napędowym oraz sprężynki 1 dociskającej zapadkę do zębów koła zapadkowego. Gdy na koło zapadkowe działa moment napędowy, usiłuje je obrócić w prawo, wtedy zapadka wciska się we wrąb koła i przenosi ten moment na koło napędowe napędzające przekładnię chodu. Natomiast w czasie nakręcania chodzika wałek napędowy wraz z kołem zapadkowym obraca się w lewo, a zapadka odpychana przez skośne boki zębów skacze po nich, dociskana sprężynką. Gdy nakręcanie ustaje, zapadka znowu się zatrzymuje we wrębie koła zapadkowego. W praktyce stosuje się urządzenie zapadkowe cofające. Zasadę działania tego urządzenia przedstawia rysunek 13.

Rys 13. Cofające urządzenie zapadkowe [ 2 ].


23

Części składowe: 1 – zapadka, 2 – kołek, 3 – koło zapadkowe, 4 – ząb, 5 – ząb. Zastosowanie cofającego urządzenia zapadkowego ma na celu: 1. zluzowanie zbyt zaciśniętych zwojów sprężyny po całkowitym nakręceniu, w celu

uniknięcia zupełnego zaniku momentu napędowego wskutek silnego tarcia między zwojami,

2. wykluczenie działania zbyt silnego momentu napędowego, jaki wytwarza sprężyna w końcowej fazie swego napięcia.

Zapadka 1 jest zaopatrzona w dwa w dwa zęby 4 i 5, które wchodzą we wręby koła zapadkowego 3. Podczas nakręcania koła zapadkowe obraca się w prawo, jak na rys. 13a, zęby koła odchylają zapadkę, działając na ząb 5, i pokonują przy tym napięcie sprężynki 6, która stale dociska zapadkę za pośrednictwem kołka 2 wystającego od spodu. Gdy nakręcanie ustaje, koło zapadkowe 3 obraca się w lewo, jak na rys. 13b, i powoduje cofnięcie się zapadki 1 do chwili zatrzymania koła zapadkowego przez ząb 4. Podczas tego obrotu koło cofa się o 2 lub 3 zęby. Zbyt duże cofanie się koła zapadkowego sprawia wrażenie, że zapadka jest uszkodzona, gdyż nie zatrzymuje zaraz koła, a główka puszczona swobodnie obraca się z powrotem. Napędy sprężynowe

Zadaniem urządzenia napędowego w mechanizmie chodzika jest dostarczenie energii potrzebnej do utrzymania w ruchu regulatora i do pokonania oporów ruchu w przekładni zębatej i innych poruszających się w mechanizmie zespołów. Napęd sprężynowy zajmuje mniej miejsca niż napęd obciążnikowy (zasada działania omówiona w materiałach nauczania punkt – 4.4.1. poradnika dla ucznia, modułu 731[05]Z1.02) oraz działa niezależnie od położenia mechanizmu zegara. Sprężyna napędowa nawinięta jest na wałku, na którym zahaczony jest jej koniec wewnętrzny. Koniec zewnętrzny natomiast może być przymocowany do szkieletu mechanizmu lub do wewnętrznej ścianki bębna. W zależności od tego, którym końcem sprężyny napędza mechanizm zegara, rozróżni się: – napęd wewnętrznym końcem sprężyny, – napęd zewnętrznym końcem sprężyny. Rysunek 14 przedstawia zasadę działania napędu sprężynowego ze sprężyną napędzającą wewnętrznym końcem sprężyny.

Rys. 14. Konstrukcja napędu wewnętrznym końcem sprężyny [ 2 ]. Części składowe: 1 – sprężyna talerzykowa, 2 – koło napędowe, 3 – koło zapadkowe, 4 – wałek, 5 – zapadka, 6 – sprężyna, 7 – słupek.

Sprężyna 6 jest zaczepiona swym zewnętrznym końcem na słupku 7, a wewnętrznym końcem na wałku 4. W celu nagromadzenia energii sprężyna jest zwijana na tym wałku przez obracanie go kluczem nakręconym na nagwintowane jego zakończenie. Na wałku 4 jest zamocowane koło zapadkowe 3, które współpracuje z zapadką 5, zamocowana na kole


24

napędowym 2. Koło to jest umieszczone obrotowo na tulei koła zapadkowego i dociskane do niego sprężyną talerzykową 1. Podczas zwijania sprężyny koło napędowe 2 nie obraca się, gdyż jest zazębione z zębnikiem minutowym przekładni chodu. Po nakręceniu zegara naciągnięta sprężyna opiera się swym zewnętrznym końcem o słupek szkieletu, a wewnętrznym końcem obraca wałek 4 wraz z kołem zapadkowym i przez zapadkę także koło napędowe w kierunku przeciwnym do kierunku nakręcania zegara. Sprężyna jest zwykle bez osłony i rozwija się szeroko. Aby nie ocierała się o zębniki i osie przekładni, w płycie mechanizmu osadzony jest silny kołek, o który sprężyna się opiera i rozwija tylko na zewnątrz. Jednostronne rozwijanie się sprężyny i zabezpieczenia sąsiednich części mechanizmu przed zniszczeniem na wypadek jej pęknięcia stosuje się czasem nieruchomy bęben przymocowany do płyty, który ogranicza rozwijanie się sprężyny. Zasadniczą wadą napędu ze sprężyną o nieruchomym zewnętrznym końcu, jest zanikanie, a nawet odwracanie kierunku działania momentu napędowego na kole 2 podczas naciąganiu sprężyny. Dzieje się tak wskutek przejęcia momentu napędowego na wałku przez klucz zamiast przeniesienia go na koło 2 za pośrednictwem zapadki. W tych warunkach nie tylko moment napędowy nie jest przenoszony na koło 2, ale nawet wskutek ślizgania się zapadki na zębach koła zapadkowego oraz tarcia sprężyny talerzykowej o koło 2 powstaje moment skierowany przeciwnie niż moment napędowy. Napęd ten nie może wiec być stosowany w tych przypadkach, gdzie chwilowy zanik momentu stwarza możliwość uszkodzenia mechanizmu. Obecnie często stosuje się rozwiązanie konstrukcyjne z zastosowaniem urządzenia z cofającą się zapadką, przedstawione na rysunku 15.

Rys.15. Napęd sprężynowy z cofającą się zapadką [ 7 ]. Części składowe: 1 - zębnik, 2 – bęben, 3 – wałek, 4 – koło zębate, 5 – zapadka, koło zębate.

Rolę koła zapadkowego spełnia tu jedno z kół zębatych mechanizmu naciągowego, o zazębieniu zegarowym specjalnym. Zapadka 5 zaopatrzona jest w dwa zęby w tym celu, aby po naciągnięciu sprężyny koło zapadkowe mogło się cofnąć o pewien kąt, co zapobiega nadmiernemu zaciśnięciu się zwojów sprężyny. Między zaciśniętymi zwojami powstaje bowiem znaczne tarcie, które powoduje spadek wartości momentu napędowego, co może być przyczyną nawet zatrzymania się regulatora. Regulator balansowy z wychwytem

W celu lepszego zrozumienia zasady działania regulatora balansowego poniżej przedstawiona jest konstrukcja typowego regulatora.


25

Rys.16. Regulator balansowy z wychwytem szwajcarskim [ 7 ]. Części składowe: 1 – balans, 2 – tuleja, 3 – panewka poprzeczna, 4 – panewka wzdłużna, 5 – płytka nakrywkowa, 6 - przesuwka, 7 – kołki, 8 – sprężyna włosowa, 9 – płytka nakrywkowa, 10 – wałek balansu, 11 – panewka wzdłużna, 12 – panewka poprzeczna, 13 – przerzutnik, 15 – panewka, 16 – wałek, 17 – przerzutnik, 18 – kotwica, 19, 20 – kołki, 21,22 – palety, 23 – koło wychwytowe, 24 – mostek, 25 – mostek. 26, 27 – wkręty, 28 – mostek, 29 – płyta.

Balans 1 osadzony jest na wałku 10 na wcisk lub przez zanitowanie. Wałek łożyskowany jest w łożyskach mineralnych nakrywkowych. Każde z łożysk balansu składa się z dwóch panewek mineralnych, panewki poprzecznej 3 i 12 oraz z panewki wzdłużnej 4 i 11. Panewki poprzeczne 3 i 12 wciśnięte są w mostek 28 i płytę 29, natomiast panewki wzdłużne 4 i 11 są wciśnięte w mostek 28 i 29, natomiast panewki wzdłużne 4 i 11wciśniete są w płytki nakrywkowe 5 i 9, przykręcone do mostka i płyty za pomocą wkrętów. W celu uzyskania małych oporów tarcia w łożyskach, czopy balansu mają bardzo małą średnicę. Czopy maja kształt lejkowy, w celu uniknięcia naprężeń. Na wałku balansu osadzona jest tuleja 2 sprężyny włosowej 8.Tulejka jest przecięta, co pozwala na łatwe jej zdjęcie z wałka. Sprężyna włosowa jest zamocowana w tulei przez zakołkowanie w wywierconym w tulei otworze, lub przez zagniecenie naciętego w tulei rowka. Drugi zewnętrzny koniec sprężyny włosowej zakołkowany jest w klocku, który zamocowany jest w mostku 29.Do regulacji okresu wahań balansu służy przesuwka 6 osadzona sprężyście na stożkowej płytce nakrywkowej 5, dzięki przecięciu na obwodzie pierścienia przesuwki. Na końcu przesuwki znajdują się dwa kołki na obwodzie obejmujące zewnętrzny zwój sprężyny włosowej. Przez obrót przesuwki można zmienić czynną długość sprężyny włosowej. Na dolnej części wałka balansu jest wciśnięty przerzutnik 17. Ta część wałka jest stożkiem. Zastosowanie stożka o zbieżności 1:50 pozwala na łatwe zdejmowanie przerzutnika, chociaż osadzenie przerzutnika na wałku jest dość mocne. Z kołkiem przerzutnika 13 współpracuje kotwica 18 z którą współpracuje koło wychwytowe 23, napędzane od przekładni chodu. Kotwica i koło wychwytowe ułożyskowane są w zwykłych poprzecznych panewkach mineralnych.


26

Wychwyt szwajcarski

Rys. 17. Wychwyt szwajcarski [ 2 ]. Części składowe: 1 – koło balansu, 2 – sprężyna włosowa, 3 – oś balansu, 4 – palec przerzutowy, 5 – przerzutnik, 6 – widełki kotwicy, 7 – słupki, 8 – drążek widełek, 9 – kotwica, 10 i 11 – palety, 12 – zębnik, 13 – koło wychwytowe,

Głównymi elementami wychwytu szwajcarskiego jest koło wychwytowe 13 z zębnikiem 12, kotwica 9 z paletami 10 i 11, widełki 6 oraz przerzutnik 5 z palcem przerzutowym 4. Koło wychwytowe 13 ma prawie zawsze 15 zębów z poszerzonymi wierzchołkami, stanowiącymi powierzchnie impulsu. Wykonane jest najczęściej ze stali. Kotwica 9 ma dwa ramiona i drążek widełek 8 zakończony widełkami 6. Kotwica może być wykonana ze stali lub mosiądzu. W ramionach kotwicy osadzone są dwie palety: wejściowa 11 i wyjściowa 10. Palety wykonane są zwykle z rubinu syntetycznego. Powierzchnie palet są gładko polerowane – dwie z nich są pracując: powierzchnia spoczynku i powierzchnia impulsu. Widełki kotwicy 6 współpracują z palcem przerzutowym 4 osadzonym w przerzutniku 5. Do widełek przymocowany jest bezpiecznik, który współpracuje z kołnierzem przerzutnika i zabezpiecza kotwicę przed przypadkowym przeskokiem na drugą stronę, gdy palec przerzutowy znajduje się poza widełkami. Ruch kotwicy jest ograniczony słupkami 7. Przerzutnik 5 osadzony jest na osi balansu 3 pod balansem 1, a na wierzchu znajduje się włos 2. Osie wychwytu i balansu mogą być rozmieszczone w linii prostej lub pod kątem prostym. Czopy ułożyskowane są w łożyskach mineralnych.


27

Działanie wychwytu szwajcarskiego

Rys. 18. Fazy działania wychwytu szwajcarskiego [ 7 ]. Faza I - spoczynek

Balans pod działaniem sprężyny włosowej ze skrajnego położenia obraca się w lewo, jak na rysunku 12 a. Ząb koła wychwytowego spoczywa na powierzchni spoczynku palety wejściowej. Ponieważ powierzchnia ta tworzy z promieniem ”CF” kąt różny od prostego, siła normalna nacisku na paletę jest skierowana poniżej osi obrotu kotwicy „C”. Z tego powodu ząb koła wychwytowego wywiera na kotwicę moment przyciągania, który dociska kotwicę do lewego kołka ograniczającego. Gdyby z powodu przypadkowego wstrząsu kotwica odchyliła się od kołka, pod wpływem momentu przyciągania natychmiast powróci ona do poprzedniego położenia. Między kołkiem bezpiecznikowym i kołnierzem zabezpieczającym przerzutnika jest luz odpowiadający obrotowi kotwicy o kąt straconej drogi. W razie wstrząsu, kotwica może zatem odchylić się tylko o kąt ε, gdyż urządzenie zabezpieczające zabezpiecza kotwicę od ześlizgnięcia się zęba koła wychwytowego z powierzchni spoczynku na powierzchnię impulsu palety wejściowej i od przeskoczenia na drugą stronę prostej łączącej os kotwicy i oś balansu. Balans obraca się dalej w kierunku strzałki i kołek przerzutnika przejmuje teraz wewnętrzna powierzchnia kołowa rożka. Faza II – uwolnienie ze spoczynku

Kołek przerzutnika dobiega do wycięcia w widełkach i uderza w jego prawą stronę (I uderzenie). Kotwica napędzana przez balans, obraca się w prawo, wskutek czego paleta wejściowa zostaje wyrwana ze spoczynku. Ponieważ paleta i ząb koła wychwytowego są pochylone, koło wychwytowe podczas wyrywania palety ze spoczynku, nieznacznie się cofa. Cofanie się koła wychwytowego trwa aż do chwili kiedy wierzchołek palety znajdzie się na wierzchołku zęba koła wychwytowego. Faza III - impuls

Pod działaniem momentu napędowego ząb koła wychwytowego zasuwa się na powierzchnię impulsu palety i zaczyna napędzać kotwicę, która z kolei napędza balans. Z kołkiem przerzutowym współpracuje teraz lewa część widełek. Rozpoczyna się impuls, który jest przekazywany jest balansowi od koła wychwytowego, przez paletę i lewą powierzchnię boczną wycięcia widełek. Ostrze zęba dobiega do wewnętrznej krawędzi palety. Od tej chwili po powierzchni impulsu zęba ślizga się krawędź wewnętrzna palety. Impuls


28

odbywa się więc częściowo na powierzchni impulsu palety, częściowo zaś na powierzchni impulsu zęba. Faza IV- odpad i spad

Od chwili zakończenia impulsu kołek przerzutowy wyprzedza widełki i zaczyna biec swobodnie. Kotwica obraca się pod wpływem swej bezwładności, a równocześnie koło wychwytowe porusza się ruchem jednostajnie przyspieszonym przebywając kąt spadku, po czym przeciwległy ząb uderza o powierzchnię spoczynku palety wyjściowej (III uderzenie). Gdyby kotwica się nie obracała w tym czasie, uderzenie następowałoby w punkcie palety odpowiadającym zagłębieniu palety we wrębie międzyrębnym koła o kąt spoczynku β. W rzeczywistości ząb spadnie nieco dalej. Z powodu bezwładności kotwicy i momentu przyciągania, który wywiera ząb koła na powierzchnię spoczynku kotwicy, kotwica uderza o kołek ograniczający i zostaje do niego przyciągnięta (IV uderzenie). Ponieważ przyciąganie odbywa się bardzo szybko, kołek przerzutowy przebiega swobodnie w pobliżu prawego różka widełek kotwicy, a podczas dalszego obrotu balansu kołnierz zabezpieczający nie trze o ostrze bezpiecznika. Balans porusz się więc całkowicie swobodnie. Przekładnie zębate.

W mechanizmie chodzika występują przekładnie zębate: 1. Przekładnia napędu – przenosi napęd od koła napędowego do zębnika minutowego. Przekładnia napędu jest to jedno lub dwustopniowa przekładnia przyspieszająca, która dostarcza energię od sprężyny do przekładni chodu. Od jej przełożenia zależy , jak długo zegar będzie chodził po jednym nakręceniu. Czas chodu po jednym nakręceniu nazywa się rezerwą napędu. Im zegar powinien mieć większą rezerwę napędu , tym przekładnia napędu musi charakteryzować się większym przełożeniem. Zegar nakręcany raz na dzień powinien mieć co najmniej 30 godzinną rezerwę napędu. Na taką rezerwę wystarcza jednostopniowa przekładnia napędowa., czyli składająca się z koła napędowego i zębnika minutowego. Zegar nakręcany raz na tydzień powinien mieć 8 dniową rezerwę napędu. Wtedy przełożenie jest 4 do 8 razy większe, więc dla takiej rezerwy stosuje się zwykle przekładnię dwustopniową, czyli składającą się dwóch par (koło i zębnik). Wtedy dodana jest jeszcze jedna oś, na której osadzony jest zębnik dodatkowy i koło dodatkowe.

Rys. 19. Dwustopnioowa przekładnia napędu [ 2 ]. Przełożenie przekładni napędu „ i ” oblicza się według wzoru: T i = − n gdzie: T – czas chodu zegara w godzinach, n – liczba obrotów koła napędowego, wykonanych po jednym nakręceniu zegara. Przełożenie przekładni jednostopniowej zawiera się w granicach od 6 : 1 do 16 : 1. większe przełożenie rozkłada się na 2 lub 3 mniejsze.


29

2. Przekładnia chodu - od koła minutowego do zębnika wychwytowego. Przekładnia chodu jest to jedno lub dwustopniowa przekładnia przyspieszająca , która przekazuje energię napędu do regulatora, w celu podtrzymania jego ruchu i zlicza obroty regulatora. Zwykła przekładnia chodu jest tak skonstruowana , że jedna oś obraca się raz na godzinę. Na tej osi osadza się wskazówkę minutową i z tego powodu nazywa się tą oś osią minutową. Przełożenie między osią minutową a osią koła wychwytowego jest zależne od liczby zębów koła wychwytowego. 3. Przekładnia wskazań - jest to dwustopniowa przekładnia zwalniająca , która napędza wskazówkę godzinową, przez co umożliwia wskazanie czasu odmierzanego przez regulator i zliczanego przez przekładnię chodu. 4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń 1. Wyjaśnij cel zastosowania urządzenia naciągowo-nastawczego w chodzikach. 2. Określ w jaki sposób realizowana jest funkcja naciągowa w urządzeniu naciągowo-

nastawczym. 3. Wyjaśnij w jaki sposób realizowana jest funkcja nastawcza w urządzeniu naciągowo-

nastawnym. 4. Określ cel stosowania urządzenia zapadkowego w chodzikach. 5. Określ zasadę działania urządzenia zapadkowego. 6. Wyjaśnij jaką wadę urządzenia zapadkowego usuwa cofająca się zapadka. 7. Określ zadanie jakie ma spełniać urządzenie napędowe w chodzikach. 8. Wyjaśnij różnicę pomiędzy rozwiązaniem konstrukcyjnym napędu stosowanym

w typowym mechanizmie zegarowym, a rozwiązaniem w chodziku. 9. Określ zalety stosowania napędów sprężynowych. 10. Wyjaśnij różnicę pomiędzy rozwiązaniem konstrukcyjnym regulatora wahadłowego,

a rozwiązaniem regulatora balansowego. 11. Wyjaśnij w jaki sposób odbywa się regulacja momentu bezwładnościowego w balansie. 4.3.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Na podstawie rysunku mechanizmu chodzika , wymień nazwy podzespołów oraz określ ich funkcję w chodziku: Wyniki ćwiczenia przedstaw w tabeli: Nr podzespołu

Nazwa podzespołu

Funkcja w mechanizmie chodzika

1. 2. 3. 4. 5.


1) uważnie wysłuchać wskazówek nauczyciela, 2) dokładnie przeczytać materiał nauczania (pkt.4.2.1) z poradnika dla ucznia, 3) dokonać analizy rysunku mechanizmu chodzika, 4) zidentyfikować podzespoły i ich funkcje w mechanizmie, 5) wypełnić poprawnie tabelę,


30

6) dokonać analizy poprawności wykonanego ćwiczenia, 7) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy. - części i podzespoły mechanizmu chodzika, - plansza lub prezentacja komputerowa przedstawiająca budowę mechanizmu chodzika, - model rzeczywistego mechanizmu chodzika, - poradnik dla ucznia, - foliogramy przedstawiające budowę mechanizmu chodzika. Ćwiczenie 2

Z otrzymanych od nauczyciela części wchodzących w skład mechanizmu chodzika wybierz części, które wchodzą w skład niżej wymienionych podzespołów. Następnie wykreśl te części, które zostały niewłaściwie przyporządkowane do wymienionych podzespołów. 1. Na regulator balansowy składa się: - sprężyna napędowa, - balans, - zapadka, - sprężyna włosowa, - główka, - wałek sprzęgnika, - słupek, - kotwica, - koło wychwytowe, - koło zapadkowe, - sprężyna talerzykowa, - paleta, - widełki, - oś balansu, - palec przerzutowy. 2. Na zespół napędowy składa się: - sprężyna napędowa, - koło zapadkowe, - sprężyna talerzykowa, - wałek naciągowy, - sprzęgnik, - sprężyna włosowa. - oś balansu, - paleta, - przerzutnik, - koło wychwytowe, - palec przerzutowy. 3. Na mechanizm naciągowo-nastawczy składa się: - sprężyny talerzykowej, - główka, - wałek naciągowy, - zębnik, - sprzęgnik, - kotwica, - koło nastawcze,


31

- słupek, - wałek naciągowy, - sprężyna napędowa, - balans, - koło zapadkowe, - zapadka.


1) uważnie wysłuchać instruktażu nauczyciela, 2) dokładnie przeczytać materiał nauczania punkt4.2.1 z poradnika dla ucznia, 3) dokonać analizy rysunku mechanizmu chodzika, 4) zidentyfikować podzespoły i ich funkcje w mechanizmie, 5) przyporządkować części do podzespołów wymienionych w ćwiczeniu, 6) wykreślić z wykazu te części, które nie wchodzą w skład wymienionych podzespołów, 7) dokonać analizy poprawności wykonanego ćwiczenia w oparciu o losowo


Wyposażenie stanowiska pracy: – części i podzespoły mechanizmu chodzika, – plansza lub prezentacja komputerowa przedstawiająca budowę mechanizmu chodzika, – model rzeczywistego mechanizmu chodzika, – poradnik dla ucznia, – foliogramy wyjaśniające zasadę działania i budowę chodzika. 4.3.5. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) określić jakie zadanie spełnia urządzenie naciągowo-nastawcze? 2) wyjaśnić zasadę działania urządzenia naciągowo-nastawcze? 3) określić cel stosowania zapadki w chodziku ? 4) określić miejsce urządzenia zapadkowego w układzie kinematycznym

chodzika ?

5) określić cel stosowania urządzenia cofającego zapadkę ? 6) określić cel stosowania urządzenia napędowego w chodzikach ? 7) wyjaśnić zalety napędu sprężynowego w stosunku do napędu

obciążnikowego ?

8) określić podstawowe części składowe urządzenia napędowego ? 9) wyjaśnić z jakim podzespołem współpracuje urządzenie napędowe w

chodziku ?

10) wyjaśnić zasadę działania regulatora balansowego ? 11) wyjaśnić podstawowe części składowe zespołu balansu ? 12) określić zalety wynikające z zastosowania regulatora balansowego w

chodzikach ?

13) określić współpracę zespołu balansu z wychwytem ? 14) wyjaśnić zasadę działania wychwytu szwajcarskiego ? 15) wymienić podstawowe części wychwytu szwajcarskiego ?


32

4.4. Montaż mechanizmu chodzika 4.4.1. Materiał nauczania

Szczegółowo montaż podstawowego mechanizmu zegarowego został omówiony w materiałach dla ucznia – materiał nauczania, punkt.4.5.4 – jednostki modułowej 731[05 ].Z1.02 – „ Montowanie typowego mechanizmu zegarowego”. Materiał zawiera uzupełnienie operacji montażowej zespołów jakie zawiera mechanizm chodzika.

Montaż zespołu napędowego Po oczyszczeniu wszystkich części mechanizmu chodzika i posortowaniu ich na

poszczególne podzespoły przystępuje się do montażu. Najpierw montuje się zespoły napędowe.

Sprężyny pracujące bez bębna dobiera się według wymiarów jej grubości i szerokości. Szerokość sprężyny powinna być o około 1 mm mniejsza od zmierzone części wałka przeznaczonej na sprężynę. Natomiast sprężynę pracującą w bębnie dobiera się według wymiarów bębna. Na opakowaniach sprężyny są podane jej wymiary oraz średnica wewnętrzna bębna do jakiego jest ona przeznaczona. Jeżeli więc zmierzy się średnicę bębna i do niej dobierze sprężynę, grubość jej będzie odpowiednia.

Rys. 20. Wymiary bębna dla doboru sprężyny [ 2 ].

Dwie sprężyny o tych samych wymiarach mogą mieć różną sprężystość, która zależy od materiału i technologii jej wykonania i jej kształtu. Sprężyny które po rozwinięciu przybierają kształt litery „ S ” wskazują większą sprężystość, dlatego ich grubość może być nieco mniejsza. Cieńsza sprężyna w takim samym bębnie daje większą liczbę obrotów wałka, a więc i większą rezerwę napędu. Lepiej więc stosować sprężynę cieńszą o większej sprężystości. Mniej szkodliwe dla chodu mechanizmu chodzika jest zawsze sprężyna słabsza. W napędach sprężynowych, istotną sprawą jest wkładanie zwiniętej sprężyny do bębna. Najlepiej tą operacje wykonać przy pomocy nawijarki. Trzeba dobrać taki bęben nawijarki, aby miał średnicę nieco mniejszą od średnicy bębna, w którym sprężyna pracuje. Następnie bęben nakłada się na bęben nawijarki i odkręcając korbę, wsuwa sprężynę do bębna. Jeżeli nie ma nawijarki, wkłada się sprężynę do bębna ręcznie. Jest to jednak sposób gorszy, gdyż przez zbyt silne zginanie deformują się zwoje sprężyny i ocierają później o bęben lub jego pokrywkę. W razie potrzeby należy docisnąć zwoje do dna bębna małym klockiem drewnianym i bardzo ostrożnie by nie uszkodzić sprężyny. Następnie wkłada się do bębna wałek sprężyny i zakłada zaczep na haku wałka. Potem smaruje się sprężynę i czopy wałka zamyka bęben pokrywką i dobija ją młotkiem przez drewnianą podkładkę. Po zamknięciu pokrywki należy sprawdzić luz wałka w bębnie. Montaż urządzenia naciągowo-nastawczego.

Pierwszą czynnością operacji montażu urządzenia naciągowo-nastawczego jest zamocowanie koła naciągowego a potem koła zapadkowego i zapadki. Koło naciągowe należy posmarować od spodu. Koło zapadkowe smarujemy tylko w przypadkach, gdy ociera


33

się o płytę. Jeżeli koło naciągowe i zespół zapadkowy mocowany jest w mostku, przykręcamy mostek do płyty. Po dokręcani mostka wkrętami do płyty należy wytrzeć łby wkrętów irchą. Odwracamy mechanizm na druga stronę i wkładamy sprzęgnik i zębnika naciągowy do wyfrezowania w płycie oraz wałek naciągowy na swoje miejsca i przykręca nastawnik. Następnie kolejno wmontowuje się: - wodzik i jego sprężynę, - zębnik nastawczy. Wszystkie te części w miejscach tarcia smaruje się. Prawidłowe działanie zespołu naciągowego jest zależne w dużej mierze od współpracy zębów sprzęgła. Zazębienie się sprzegnika z zębnikiem naciągowym powinno się odbywać na całej wysokości wszystkich zębów dociskanych do siebie sprężynką wodzika. Należy również sprawdzić współpracę nastawnika z wałkiem i wodzikiem oraz wodzika ze sprzęgnikiem. Montaż balansu na oś

Balans jest zamocowany na osi na wcisk, oraz zanitowania. Balans jest wciśnięty na podtoczenie na osi. Następnie nitowanie odbywa się na kowadełku nabijarki. Najpierw dobija się balans do kołnierza oporowego osi balansu. Kolejno nabijakiem zaokrąglonym o większej średnicy rozchyla się lekko brzegi wtłoczenia, a w końcu nituje się balans nabijakiem płaskim z otworem luźno dopasowanym do podtoczenia. Należy pamiętać, aby po każdym uderzeniu obracać nieco nabijak, uzyskując równomierne nitowanie i wygładzenie zakówki.

Po zanitowaniu balansu na osi należy sprawdzić w ósemce, czy nie wykazuje on bicia osiowego i ewentualnie go wyprostować. Sprawdzanie równowagi balansu odbywa się na wyważniku.

Kolejną operacją jest zamontowanie sprężyny włosowej. Najważniejszą czynnością przy dobieraniu włosa jest ustalenie jego długości, czyli wyszukanie miejsca, w którym ma być zakołkowany na klocku. Długość tą ustala się wyznaczając liczbę wahnięć balansu połączonego dobranym włosem. Najpierw oblicza się liczbę wahnięć danego balansu na godzinę, na podstawie przełożenia przekładni chodu. W większości zegarków liczba wynosi 18 000. Badany włos trzyma się w chwytakach w ten sposób, aby czop osi balansu dotykał szkła zegarka lub stopera, na którym odlicza się wahnięcia. Następnie pobudza się czyszczakiem balans do wahania i liczy jego wahnięcia przez pół minuty, zaczynając od pewnego miejsca wskazówki sekundowej. Jeżeli balans danego zegarka wykonuje 18 000 wahnięć na godzinę, to przez pół minuty powinien wykonać 150 wahnięć, a 75 wahnięć jednokierunkowych (okresów), gdyż liczy się tylko co drugie wahnięcie, zaczynając od zera. Gdy okaże się, że balans wykonał mniej wahnięć, trzeba uchwycić włos nieco bliżej pierścienia, skrócić go i znowu liczyć. Próby należy powtarzać do momentu, aż uzyska się potrzebne 75 wahnięć z możliwie dużą dokładnością. Włos należy uciąć o około ćwierć zwoju dłuższy od miejsca trzymania, aby zapewnić możliwość regulacji.

Znacznym ułatwieniem w dobieraniu włosa jest specjalny przyrząd w którym zakłada się balans dobieranym włosem. Montaż kotwicy do mechanizmu

Po zmontowaniu mechanizmu urządzenia naciągowo-nastawczego, montujemy zespół wskazań. Po założeniu koła zmianowego i przykręceniu płytki dociskowej sprawdza się działanie urządzenia naciągowo- nastawczego oraz przekładni chodu. Kolejną operacja montażową jest wstawienie kotwicy do mechanizmu. Drążek widełek, zwilżony olejem, przykleja się do słupków ograniczających. Po przykręceniu mostka kotwicy i sprawdzeniu jej luzu osiowego oraz współpracy z kołem wychwytowym smaruje się jej czopy i palety.


34

Po zamontowaniu wychwytu, należy sprawdzić jego prawidłowość działania. Sprawdzenie powinno odbywać się przy nakręconej sprężynie napędowej tylko na pół obrotu. W wychwycie szwajcarskim odległość osi uważa się za niezmienną z uwagi na zastosowanie łożysk mineralnych. Poprawki montażowe przeprowadza się tylko poprzez przesuwanie palet. Wady montażu mogą występować we współpracy, między: – kołem wychwytowym a kotwicą, – widełkami kotwicy a przerzutnikiem. Główną przyczyną wad jest błędnie ustawienie słupków ograniczających ruch kotwicy. Najpierw bada się współpracę kotwicy z kołem wychwytowym (balans nie zamontowany w mechanizmie), a potem widełek z przerzutnikiem. Badając współpracę kotwicy z kołem wychwytowym, sprawdza się w obu paletach spoczynek, drogę stracona, odpad i przyciąganie. Sprawdzanie należy wykonać na wszystkich zębach, gdyż koło może posiadać pewne błędy wykonania. Następnie należy sprawdzić luz widełek i bezpiecznika z przerzutnikiem. Spoczynek sprawdza się na obu paletach, czy jest jednakowy i prawidłowy. Spoczynek zwiększa się tylko przez przesuwanie palet.

Rys. 21. Spoczynek: a) prawidłowy, b) za mały, c) za duży [ 2 ].

Przyczyną niewłaściwego, ale jednakowego spoczynku, jest wadliwe ustawienie palet. Gdy spoczynek jest za mały, palety należy nieco wysunąć z kotwicy, a gdy spoczynek jest za duży – należy wsunąć je głębiej w kotwicę. Natomiast gdy droga stracona i luz widełek są jednakowe po obu stronach, a słupki ograniczające stoją prosto i prawidłowo, wtedy w celu zwiększenia spoczynku wysuwa się obie palety. Przyczyną niejednakowego spoczynku są wadliwe pochylenia powierzchni impulsu palet. Wada ta wynika z pomylenia palet podczas montażu. Należy sprawdzić prawidłowość zamontowania palety wejściowej i wyjściowej w widełkach. Wyrównanie spoczynku polega na dobraniu i osadzeniu odpowiednich palet. Przyczyną niejednakowego odpadu w montażu nowych części może być pomylenie zamontowania palet. Przyczyna źle osadzonych palet, skrzywienie ramienia kotwicy lub zgiętego drążka widełek może być słabe przyciąganie kotwicy. Usunięcie usterki polega na sprawdzeniu prawidłowego montażu palet oraz sprawdzenia montowanych części, czy podczas montażu nie zostały uszkodzone i ewentualnej wymianie na nowe. Wstawienie łożysk mineralnych

Obecnie stosuje się tylko łożyska mineralne z panewkami wciskanymi – zarówno łożyskowe, jak i nakrywkowe. Do wciskania panewek łożyskowych do półmostka służy specjalny przyrząd, zwany wyciskarką. Aby ułatwić wciśnięcie, należy posmarować obwód panewki olejem. Łożyska nakrywkowe wciska się w płytę nakrywkową równo z jej powierzchnią a współpracujące z nim panewki nieco głębiej, aby utworzyła się szczelina smarowa. Podczas montażu należy pamiętać o nasmarowaniu łożysk.


35

Montaż zespołu balansu do mechanizmu Po osadzeniu balansu na oś, przystępujemy do montażu sprężyny włosowej na osi

balansu. Osadzamy włos na osi, ustawiając klocek według punktu zaznaczonego na wieńcu. Jeżeli takiego punktu nie ma, trzeba założyć balans do mechanizmu, ustawić palec przerzutowy w wycięciu widełek znajdujących się między słupkami i zaznaczyć delikatna rysę na wieńcu na wprost środka otworu dla klocka. Następnie, nałożyć smar do łożysk, osobno na panewki mineralne i na łożyska nakrywkowe. Po wciśnięciu włosa na oś balansu, kładzie się balans wraz z włosem na odwróceniem półmostku i wkłada klocek do otworu uważając , aby ostatni zwój włosa wszedł do zamka. Klocek przykręca się wkrętem, zamyka zamek kluczem i wkłada balans razem z półmostkiem do mechanizmu. Podczas przykręcania półmostka balans powinien się poruszać po lekkim naciągnięciu sprężyny i puszczeniu go w ruch. Będzie to dowodem, że obydwa czopy znajdują się w otworach łożyskowych. Jeżeli balans się zatrzyma, nie należy silniej dokręcać, gdyż można uszkodzić czopy lub łożyska. W takim przypadku wkręt trzeba nieco odkręcić, uważając na ustawiczny ruch balansu i zamku. Po nieznacznym naciągnięciu sprężyny napędowej włos powinien przemieszczać się w zamku od kołka do klucza. Gdyby zwój przylegał tylko do jednej strony, należy go tuz przy klocku docisnąć wkrętakiem przeciwną stronę. Jeżeli włos został należycie osadzony na osi balansu, chód zegarka jest symetryczny. Nierówność chodu wyrównuje się obróceniem pierścienia włosa na osi balansu lub przesunięciem klocka włosa – jeżeli jest ruchomy. Po wyregulowaniu włosa sprawdza się chód zegarka w różnych pozycjach, po lekkim naciągnięciu sprężyny napędowej. Następnie należy sprawdzić współpracę balansu z kotwicą. Należy sprawdzić: – luzu palca przerzutowego w widełkach, – luzu rożków widełek, – luzu bezpiecznika. Luz palca przerzutowego widełkach kotwicy powinien być ograniczony do minimum, jednak nie można go zlikwidować, gdyż doprowadziło by to do zakleszczenia. W celu sprawdzenia luzu ustawia się kotwicę w położeniu. środkowym przez wprowadzenie palca w widełki i poruszania drążkiem w obie strony. Nie powinno się przy tym wyczuwać oporu, gdyż świadczy to o zbyt małym luzie. Za mały luz palca przerzutowego powiększ się wygładzeniem wycięcia widełek z pomocą polerownika. W celu sprawdzenia luzu rożków widełek obraca się balans na tyle, aby palec przerzutowy wyszedł z wycięcia widełek i znajdował się naprzeciwko rożka. Odstęp pomiędzy rożkami i palcem stanowi luz rożków. Po oddaleniu drążka widełek od słupka ograniczającego rożek powinien dotykać palca przerzutowego, przerzutowego ząb powinien pozostać jeszcze na spoczynku. Luz taki jest właściwy i powinien być jednakowy po obu stronach. Luz bezpiecznika sprawdza się w taki sam sposób, jak luz rożków, z tą różnicą, że robi się to na całym obwodzie kołnierz przerzutnika po obu stronach. Montaż pozostałych elementów mechanizmu chodzika

Montaż pozostałych elementów składowych, a więc zakładanie tarczy, nasadzenia wskazówek i umocowania mechanizmu w obudowie lub kopercie odbywa się w taki sam sposób jak montaż podstawowego mechanizmu zegara. Należy pamiętać, aby przed włożeniem mechanizmu zawsze wyjąć wałek naciągowy. Powinno się go wyjmować i wkładać w pozycji naciągowej. Przed włożeniem wałka należy go posmarować. Należy sprawdzić prawidłowość osadzenia mechanizmu w obudowie.


36

4.4.2 Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Określ w jakim celu stosujemy mycie części składowych mechanizmu? 2. Podaj kilka przykładów środków myjących. 3. Określ cel stosowania operacji smarowania podczas operacji montażu mechanizmów. 4. Wymień sposoby oznaczenia środków smarowych i podaj po jednym przykładzie. 5. Określ nazwę płyty szkieletowej od której zaczyna się proces montażu. 6. Wyjaśnij po jakiej operacji montażowej dokonujemy smarowania osi przekładni i jaki

olej jest zalecany do smarowania ? 7. Wyjaśnij zasadę współpracy regulatora z wychwytem. 8. Określ jakie będą skutki pominięcia smarowania albo niestarannego wykonania

operacji. 9. Wyjaśnij cel zastosowania sprzęgła zapadkowego w mechanizmie zegarowym. 10. Określ warunki doboru sprężyny napędowej pracującej w bębnie. 11. Określ warunki doboru sprężyny napędowej pracującej bez bębna. 12. Określ kolejność montowania urządzenia naciągowo-nastawczego. 13. Wymień czynności jakie należy wykonać podczas osadzania balansu na osi. 14. Określ sposób ustalania długości sprężyny włosowej. 15. Wymień czynności jakie należy wykonać podczas montażu kotwicy do mechanizmu. 16. Określić przyczynę powstawania wadliwej współpracy koło wychwytowego z kotwicą,

oraz podaj sposób jej usunięcia. 17. Określić przyczynę powstania wadliwej współpracy widełek kotwicy z przerzutnikiem,

oraz podaj sposób jej usunięcia. 18. Określ czynności montażu panewek mineralnych 19. Wymień czynności montażowe balansu do mechanizmu. 20. Określ warunki dobrej współpracy zespołu balansu z kotwicą. 4.4.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Z otrzymanych od nauczyciela części wchodzących w skład mechanizmu chodzika, należy wybrać te części, które wchodzą w skład podzespołów: – szkieletu (obudowy), – zespołu balansu, – przekładni chodu, – urządzenia naciągowo-nastawczego. – napędu, – przekładni wskazań. Wyniki należy wpisać do tabeli. Nazwa podzespołu / zespołu:

L.p Nazwa części: Ilość sztuk: Uwagi:


37


1) uważnie wysłuchać wskazówek nauczyciela, 2) dokładnie przeczytać materiał nauczania – punkt 4.5.1. z poradnika dla ucznia. 3) zidentyfikować części i podzespoły i ich funkcje w mechanizmie, 4) wybierać części w chodzące skład podzespołów, 5) wypełnić tabele, 6) przygotować się do prezentacji, 7) dokonać analizy poprawności wykonanego ćwiczenia w oparciu o losowo


Wyposażenie stanowiska pracy: – części i podzespoły mechanizmu chodzika, – plansza lub prezentacja komputerowa przedstawiająca budowę mechanizmu chodzika, – model rzeczywistego mechanizmu chodzika, – poradnik dla ucznia. Ćwiczenia 2

Z przyporządkowanych części do podzespołów wymienionych w ćwiczeniu nr 1 zmontuj podzespół wskazany przez nauczyciela. Kolejne czynności montażu, potrzebne narzędzia i przyrządy oraz ewentualne uwagi (dotyczące czynności montażowych) należy wpisać do tabelki.

Nazwa podzespołu/zespołu: Nr

czynności: Opis czynności Użyte narzędzia: Użyte przyrządy: Uwagi:


1) uważnie wysłuchać wskazówek nauczyciela, 2) dokładnie przeczytać materiał nauczania – punkt 4.5.1. z poradnika dla ucznia, 3) zidentyfikować części i podzespoły i ich funkcje w mechanizmie,


38

4) zaplanować montaż i wypełnić tabelę, 5) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 6) wybierać części wchodzące w skład zespołów, 7) zmontować wskazany przez nauczyciela podzespół, 8) dokonać oceny jakości wykonanego montażu, 9) przygotować się do prezentacji wyników ćwiczenia, 10) dokonać analizy poprawności wykonanego ćwiczenia w oparciu o losowo


Wyposażenie stanowiska pracy: – części i podzespoły mechanizmu chodzika, – plansza lub prezentacja komputerowa przedstawiająca budowę mechanizmu chodzika, – model rzeczywistego mechanizmu chodzika, – narzędzia i przyrządy konieczne do montażu mechanizmu chodzika, – poradnik dla ucznia. Ćwiczenie 3

Zachowując podstawowe zasady obowiązujące przy montażu mechanizmów chodzika oraz kolejność operacji montażowych wykonaj montaż chodzika. Po przeprowadzeniu montażu: 1. sprawdź poprawność przeprowadzonego montażu, 2. usuń ewentualne usterki, 3. wymień przyczyny powstania usterek.


1) uważnie wysłuchać wskazówek nauczyciela, 2) dokładnie przeczytać materiał nauczania – punkt 4.5.1. z poradnika dla ucznia, 3) zorganizować stanowisko pracy do wykonania montażu, 4) zidentyfikować części i podzespoły i ich funkcje w mechanizmie, 5) wykonać montaż mechanizmu chodzika zgodnie z uwagami podanymi w poradniku, 6) przygotować się do prezentacji wykonanego zadania, 7) dokonać analizy poprawności wykonanego ćwiczenia w oparciu o losowo


Wyposażenie stanowiska pracy: – części i podzespoły mechanizmu chodzika, – plansza lub prezentacja komputerowa przedstawiająca budowę mechanizmu chodzika, – model rzeczywistego mechanizmu chodzika, – narzędzia i przyrządy montażowe, – narzędzia i przyrządy kontrolne, – poradnik dla ucznia.


39

4.4.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) uzasadnić konieczność przeprowadzenia operacji mycia części przed

rozpoczęciem montażu ?

2) wymienić rodzaje środków myjących ? 3) wyjaśnić konieczność stosowania smarowania części podczas

wykonywania czynności montażowych ?

4) scharakteryzować rodzaje olejów i sposób ich znakowania ? 5) nazwać powierzchnię bazową do rozpoczęcia montażu chodzika ? 6) przyporządkować części do poszczególnych podzespołów ? 7) określić jakie usterki mogą wystąpić w zamontowanym podzespole

przypadku błędnego montażu ?

8) zmontować podzespoły mechanizmu chodzika ? 9) zmontować mechanizm chodzika ? 10) sprawdzić poprawność przeprowadzonego montażu ? 11) określić miejsce powstania usterki ? 12) określić sposób usunięcie usterki ? 13) dokonać prawidłowego demontażu mechanizmu chodzika ?


40

4.5. Sprawdzenie poprawności montażu chodzika 4.5.1. Materiał nauczania

Po wykonaniu montażu mechanizmu chodzika należy przeprowadzić jego regulację. Podstawowe zasady regulacji zostały omówione w materiałach nauczania w punkcie 4.5.1. w jednostce modułowej 731[ 05]. Z1.02 „ Montowanie typowego mechanizmu zegarowego”. Ostatnią operacją jest sprawdzenie poprawności wykonania montażu. Oceny jakości chodzika, tak jak i innych zegarów dokonuje się na podstawie ich cech: – dokładności wskazań, – niezawodność działania, – oraz cech użytkowych, jak: wygoda obsługi, estetyka wykonania. Poprawność wskazań zegara może być sprawdzana poprzez porównywanie jego wskazań odczytywanych wzrokowo z radiowym sygnałem czasu odbieranym słuchowo. Jednak dokładność ustalenia w ten sposób poprawki wskazań jest niewielka i nawet przy pewnej wprawie błąd może przekraczać 0,2 sekundy. Znacznie większą dokładność ustalenia poprawki wskazań badanego zegara można uzyskać za pomocą przyrządów zapisujących sygnału czasu, tzw. chronografów. Zasadę działania chronografu taśmowego przedstawia poniższy rysunek.

Rys. 22. Zasada działania chronografu taśmowego [ 7 ]. Elektromagnesy I i II podłączone są do zegarków, których wskazania są porównywane, lub jeden z nich może być podłączony do odbiornika radiowego odbierającego sygnał czasu, rys. 21 a. Na rysunku 21b jest przedstawiony przykład zapisu sygnału czasu na taśmie, sygnał oznaczony I, to sygnał nadawany przez Polskie Radio, natomiast sygnał oznaczony II, to sygnał sprawdzanego zegarka. Z wskazań zarejestrowanych na taśmie, rys. 22b, możemy odczytać poprawkę wskazań zegarka badanego C = t – t 2 = 57,7 – 60,0 = - 2,3 s. co oznacza, że zegar ten ma wskazania wyprzedzone w stosunku do czasu wzorcowego (śpieszy) o 2,3 sekundy.


41

Pomiaru przyrostu dobowego poprawki wykonuje się za pomocą specjalnych przyrządów, zwanych sprawdzarkami chodu lub chronokomparatorów. Przyrządy te umożliwiają wyznaczenie przyrostu dobowego znaczniej dokładnie i w krótszym czasie niż metodą wzrokową lub słuchową porównania wskazań zegara badanego z wskazaniem zegara wzorcowego. Za pomocą sprawdzarki ustala się również wady i usterki mechanizmu, np. wady zazębienia i łożysk, uszkodzenia i nie centryczność koła wychwytowego, niewyrównoważenie balansu. Sprawdzany chodzik umieszcza się na mikrofonie sprawdzarki. Wykres chodu uzyskuje się na taśmie. Poniżej przedstawiono przykłady zapisów uzyskanych na sprawdzarce Vibrograf produkcji szwajcarskiej.

Rys. 23. Zapisy uzyskane na sprawdzarce Vibrograf [ 7 ]. Znaczenie zapisów jest następujące: a) badany chodzik chodzi prawidłowo, b) badany chodzik wskazuje przyśpieszenie 12 sekund na dobę, c) badany chodzik wskazuje spóźnienie 15 sekund na dobę, d) oprócz śpieszenia chodzika wykres wskazuje nieprawidłowe ustawienie sprężyny

włosowej lub balansu, e) oprócz spóźnienia chodzika wykres wskazuje uszkodzenie (zgięcie lub złamanie)

jednego z zębów koła wychwytowego, f) oprócz śpieszenia chodzika wykres wskazuje nieprawidłowe działanie wychwytu

(wadliwa współpraca widełek kotwicy z przerzutnikiem), g) po zmianie położenia chodzika (wskazuje na to pozioma linia kreskowa) chodzik

wskazuje śpieszenie, co oznacza, że zegarek ma tzw. błąd pozycyjny, spowodowany niewyrównoważeniem balansu (środek ciężkości balansu znajduje się poza osią obrotu ),

h) wykres wskazuje bicie koła wychwytowego, i) wykres wskazuje niestałość amplitudy balansu, j) wadliwe przenoszenie sił w wychwycie, spowodowane np. zanieczyszczeniem

wychwytu.


42

Badany chodzik umieszcza się na mikrofonie sprawdzarki w różnych pozycjach. Jeżeli wykres wskazuje np. przyspieszenie, nie oznacza to jeszcze, że chodzik będzie przez całą dobę się spieszył. Po całkowitym naciągnięciu sprężyny napędowej zwykle chodzik spieszy, a przy końcu doby nieco spóźnia. Dlatego przesuwkę trzeba tak ustawić , aby po zupełnym nakręceniu chodzik nieco się spieszył. Należy pamiętać, że wyniki badania na sprawdzarce określają wady chodzika tylko w danej chwili. Stąd odchyłka wskazana jednego dnia na drugi dzień może być nieco inna. Niezależnie więc od przeprowadzonego sprawdzenia powinno się jeszcze przez kilka dni codziennie chodzik nakręcać i notować jego odchyłki wskazań. Sprawdzarka bowiem nie wskaże wad występujących w dłuższych odstępach czasu, którą można wykryć tylko przez obserwację chodzika w ciągu kilku dni.

Pomiary amplitudy regulatora balansowego i jej zmian pozwalają zyskać wiele istotnych informacji o działaniu mechanizmu chodzika. W stosowanych obecnie przyrządach do pomiaru amplitudy balansu wykorzystuje się metody pomiaru : bezwładnościowe, akustyczne (bada się odgłos uderzeń palet w wychwycie ) lub optyczne. Każda z tych metod stosowana jest w przyrządach wskazujących wartość chwilową jaki i rejestrujących amplitudę w funkcji czasu. W przyrządach, których działanie jest oparte na metodzie bezwładnościowej, zachowana jest zasad zachowania energii mechanicznej w odniesieniu do balansu. Mechanizm chodzika zamocowany jest w przyrządzie na obrotowym stoliku, którego oś obrotu w przybliżeniu pokrywa się z osią wałka minutowego mechanizmu. Podczas wahań balansu, zewnętrzny koniec sprężyny włosowej oddziałuje na mechanizm, powodując jego wychylenie wraz z stolikiem, Amplitudę tych wychyleń, która jest proporcjonalna do amplitudy balansu, mierzy się za pomocą czujników indukcyjnych. Sygnały tych czujników są wzmacniane i rejestrowane na wykresie w funkcji czasu. Jest to metoda porównawczą. Poza przyrządami wymienionymi, stosuje się jeszcze inne urządzenia i metody badania jakości, niezawodności i trwałości mechanizmów chodzików. 4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz , czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Określ cel stosowania regulacji mechanizmu chodzika i podstawowy warunek jaki musi

być spełniony aby regulacja była możliwa i skuteczna. 2. Wymień rodzaje regulacji i przykłady zastosowania w regulacji chodzika. 3. Wymień wewnętrzne i zewnętrzne przyczyny nierównej pracy regulatora chodzika. 4. Określ przyczynę nierównego tykania mechanizmu chodzika. 5. Określić sposób przeprowadzenia regulacji mechanizmu chodzika na podstawie zegara

wzorcowego. 6. Wymień zastosowanie w badaniach zegarków przyrządu – chronografu oraz podaj

przykład wykresu i zinterpretuj przedstawiony wykres. 7. Wymień przynajmniej trzy usterki chodzików, jakie można wykryć przy pomoc

sprawdzarki chodu (chronokomparatora). 4.5.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Na podstawie otrzymanego wykresu zapisu na taśmie chronografu sygnałów czasu należy odczytać poprawkę wskazań badanych chodzików: CA, CB, C C. Wykresy badanych mechanizmów chodzików: – chodzik nr 1 - sygnał „ A ”; – chodzik nr 2 - sygnał „ B ”


43

– chodzik nr 3 – sygnał „ C ”. Zaznaczony wykres sygnału I, jest sygnałem wzorcowym Polskiego Radia.

Rys. 24. Zapisy wskazań badanych zegarków.


1) uważnie wysłuchać wskazówek nauczyciela, 2) dokładnie przeczytać materiał nauczania – punkt 4.5.1 z poradnika dla ucznia, 3) odczytać zapisy wskazań badanych chodzików, 4) wyliczyć poprawki wskazań dla badanych chodzików, 5) dokonać analizy poprawności wykonanego ćwiczenia w oparciu o losowo


Wyposażenie stanowiska pracy: – plansza lub prezentacja komputerowa przedstawiająca budowę mechanizmu chodzika, – taśmy z wynikami badań chodzików, – poradnik dla ucznia. Ćwiczenie 2

Dokonaj regulacji wstępnej zmontowanego mechanizmu chodzika korzystając z zegara wzorcowego. Wykonując ćwiczenie należy zwrócić uwagę na: – zegar wzorcowy musi mieć taki sam okres wahań jak zegarek badany, – przyjąć okres obserwacji, np. 1 minuta.


1) uważnie wysłuchać wskazówek nauczyciela, 2) dokładnie przeczytać materiał nauczania z poradników, – materiał nauczania pkt. 4.5.1 - materiał dla ucznia z jednostki modułowej 731 [05].Z1.02, – materiał nauczania pkt. 4.5.1- materiał dla ucznia z jednostki modułowej 731[05].Z1.03,


44

3) wykonać ćwiczenie, 4) dokonać analizy poprawności wykonanego ćwiczenia w oparciu o losowo


Wyposażenie stanowiska pracy: – chodzik, – zegar wzorcowy, – poradniki dla ucznia do jednostek: 731[05]Z1.02 i 731[05]Z1.03. Ćwiczenie 3 1. Opracuj plan przeprowadzenia czynności regulacji wstępnej oraz plan regulacji

precyzyjnej sprawdzenia zmontowanego mechanizmu chodzika. Plan powinien zawierać nazwy czynności oraz narzędzia przyrządy kontrolne będące na wyposażeniu stanowiska.

2. Plan zapisz w tabeli. 3. Wykonaj czynności regulacyjne zgodnie z opracowanym planem.

Wykaz pomocy Nr

czyn- ności

Nazwa czynności Narzędzia: Przyrządy:

Uwagi


1) uważnie wysłuchać wskazówek nauczyciela, 2) dokładnie przeczytać materiał nauczania z poradników: – materiał nauczania pkt. 4.5.1 – poradnika dla ucznia z jednostki modułowej

731[05].Z1.02 – „ Montowanie mechanizmu zegarowego ”, – materiał nauczania pkt. 4.5.1 – poradnika dla ucznia z jednostki modułowej

731[05]Z1.03. 3) opracować plan regulacji i zapisać w tabeli, 4) zorganizować stanowisko pracy, 5) wykonać ćwiczenie z uwzględnieniem uwag podanych w materiałach nauczania, 6) dokonać analizy poprawności wykonanego ćwiczenia w oparciu o losowo


Wyposażenie stanowiska pracy: – kompletny mechanizm chodzika, – plansza lub prezentacja komputerowa przedstawiająca budowę chodzika, – wyposażenie w narzędzia i przyrządy kontrolne do regulacji, – poradniki dla ucznia do jednostek: 731[05]Z1.02 i 731[05]Z1.03.


45

4.5.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) sprawdzić poprawność zmontowanego mechanizmu chodzika ? 2) zlokalizować przyczynę wadliwego montażu ? 3) usunąć stwierdzoną usterkę ? 4) określić rodzaje regulacji mechanizmów chodzika ? 5) wyjaśnić zastosowanie chronografu w badaniu dokładności chodzika ? 6) określić zastosowanie sprawdzarki chodu (( chronokomparatora) ? 7) wymienić przynajmniej trzy usterki jakie można stwierdzić korzystając

z sprawdzarki chodu ?


46

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uważnie instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 3. Zapoznaj się z zestawem zadań. 4. Test zawiera 23 zadania o różnym stopniu trudności. Są to zadania otwarte, z luką

i wielokrotnego wyboru. 5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X lub wpisując prawidłową odpowiedź. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Test składa się z dwóch części o różnym stopniu trudności: I część – poziom podstawowy, II część - poziom ponad podstawowy.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny. 9. Na rozwiązanie testu masz 90 min.

Powodzenia

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH 1. Mechanizm chodzika jest wyposażony w: a) mechanizm bijący, b) mechanizm budzenia, c) mechanizm kalendarzowy, d) nie posiada dodatkowych urządzeń. 2. Do gromadzenia energii potrzebnej do napędu mechanizmu chodzika służy: a) mechanizm naciągowo-nastawczy, b) przekładnia chodu, c).wychwyt wraz z regulatorem, d).zespół wskazujący. 3. Sprężynę zwrotną współpracującą z balansem nazywa się: a) sprężyną napędową, b) sprężyną zapadkową, c) sprężyną włosową, d) sprężyną talerzykową. 4. Zadaniem regulatora balansowego jest; a) zliczanie wahnięć balansu, b) zwiększania momentu napędowego, c) odmierzanie równych odstępów czasu, d) regulowanie pracy mechanizmu wskazań. 5. Zadaniem wychwytu w mechanizmach chodzików jest: a) zliczanie odstępów czasu, b) zliczanie wahnięć balansu, c) odmierzanie równych odstępów czasu, d) zapewnienie energii napędowej dla balansu.


47

6. Przekładnia wskazań w mechanizmach chodzików ma za zadanie: a) wskazuje aktualny czas na tarczy zegara, b) służy do napędzania wskazówki godzinowej, c) przenosi napęd między przekładnią chodu a kołem wychwytowym, d) zapewnia stałość wahnięć balansu. 7. W przekładni chodu mechanizmu chodzika przełożenie między osią minutową a osią sekundową najczęściej wynosi: a). 60 : 1, b) 30 : 1, c) 1: 60, d) 120 : 1. 8. Widełki kotwicy w wychwycie szwajcarskim współpracują z: a) palcem przerzutowym osadzonym w przerzutniku, b) wodzikiem osadzonym w przerzutniku, c) kołnierzem przerzutnika, d) paletami. 9. W widełkach wychwytu szwajcarskiego mechanizmu chodzika zamontowane są palety, które współpracują z: a) z przerzutnikem, b) z balansem, c) z kołem wychwytowym, d) z palcem przerzutnika. 10. Przekładnia napędu jest to jedno lub dwustopniowa przekładnia ..........................., która dostarcza energię od sprężyny do przekładni chodu. 11. Szkielet płytowy składa się z trzech lub więcej ......................., które są połączone wspólnymi filarkami. 12. Dokładność ustalenia poprawki wskazań badanego zegara można uzyskać za pomocą przyrządów: a) chronografów. b) wyrównoważarki, c) suwmiarki, d) kątomierza uniwersalnego. 13. Montaż mechanizmu chodzika rozpoczynamy od montażu: a) montażu mechanizmu chodu, b) montażu regulatora balansu, c) urządzenia naciągowo-nastawczego, d) przekładni wskazań. 14. Urządzenie zapadkowe przeciwdziała rozwinięciu się sprężyny napędowej: a) tak, b) nie. 15. Wyprowadzony z stanu równowagi balans będzie się wahał w obie strony, ale wahnięcia się będą zmniejszać:


48

a) tak, b) nie. 16. Przekładnia napędu przenosi napęd od koła napędowego do zębnika minutowego: a) tak, b) nie. 17. Dokładność ustalenia poprawki wskazań mechanizmu chodzika można uzyskać za pomocą wyrównoważarki: a) tak, b) nie. 18. W wyniku błędnej kolejności zamocowania palet: wejściowej i wyjściowej w widełkach wychwytu szwajcarskiego nastąpi usterka w postaci: a) brak przyciągania kotwicy, b) niejednakowy spoczynek, c) za duża droga stracona, d) za duży odpad. 19. Powstawanie błędu pozycyjnego chodzika z regulatorem balansowym jest wynikiem: a) niewyrównoważenia balansu, b) za krótkiej sprężynie włosowej, c) za długiej sprężynie włosowej, d) za długiej osi balansu. 20. Koło wychwytowe wychwytu szwajcarskiego ma prawie zawsze ..................zębów. 21. Przedstawione są zapisy działania mechanizmu chodzika, uzyskane na sprawdzarce chodu (sprawdzarka Vibrograf). Kolejne wykresy wskazują: Wykres 1 Wykres 2 Wykres 3

a) opóźnienie chodu, przyspieszenie chodu, prawidłowy chód, b) prawidłowy chód, przyspieszenie chodu, opóźnienie chodu, c) prawidłowy chód, opóźniony chód, przyspieszony chód, d) przyspieszenie chodu, opóźnienie chodu, prawidłowy chód.

22. Podczas sprawdzania poprawności działania wychwytu szwajcarskiego w mechanizmie

chodzika, stwierdzono: - odpady prawidłowe i równe,

- droga stracona po stronie wejściowej za duża a po stronie wyjściowej prawidłowa.


49

Jaką czynność naprawczą należy wykonać, aby doprowadzić do jednakowych spoczynków. a) należy wysunąć paletę wyjściową, b) należy wsunąć paletę wyjściowa.

23. Rysunek przedstawia napęd chodzika wewnętrznym końcem sprężyny. Opisz działanie

Podzespołu wykorzystując numerację części podaną na rysunku.


50

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………........................................... Montowanie chodzików – 731[05].Z1.03 Zakreśl poprawną odpowiedź, wpisz brakujące wyrazy lub udziel odpowiedzi opisowej

Nr zadania

ODPOWIEDŹ

punkty

1. a b c d 2. a b c d 3. a b c d 4. a b c d 5. a b c d 6. a b c d 7. a b c d 8. a b c d 9. a B c d

10. .......................................................................................................... ..........................................................................................................

11. .....................................................................................................................................................................................................................

12. a b c d 13. a b c d

14. a b 15. a b 16. a b 17. a b 18. a b c d 19. a b c d 20.

………………………………………………………………………………………………………………………………………….

21. a b c d 22. a b

23.

.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Razem:


51

6. LITERATURA 1. Adler K.: Poradnik zegarmistrza. WPLiS. Warszawa. 1965 2. Bartnik ST.: Technologia mechanizmów zegarowych. Mechanizmy. WSiP, Warszawa,

1986 3. Bartnik St., Podwapiński W.: Zegarmistrzostwo, WSiP, Warszawa, 1992 4. Bartnik ST. , Podwapiński W.: Zegary, zegarki specjalne, ISBN, Warszawa, 1993 5. Bartnik ST. Podwapiński W.: Technologia mechanizmów zegarowych. Montaż,

konserwacja i naprawa, WSiP, Warszawa,1986 6. Głęboki Zegarmistrzowie warszawscy XIX w. PWN, Warszawa, 1992 7. Mrugalski Z.: Mechanizmy zegarowe, WNT, Warszawa, 1972 8. Mac S., Lwowski J.: Bezpieczeństwo i Higiena Pracy. Podręcznik dla szkół

zasadniczych. WSiP, Warszawa, 1999 9. Podwapiński W.: Zegarmistrzostwo. Zegary i zegarki. Tom 6. Wpis Warszawa, 1973 10. Podwapiński W.: Zegarmistrzostwo. Technologia warsztatowa. Tom 7, WPLiS,

Warszawa, 1962 11. Podwapiński W.: Zegarmistrzostwo. Elektryczne zegary pojedyncze. Tom 9. Libra,

Warszawa, 1973 12. Praca zbiorowa. Zegarmistrzostwo. Niepokalanów, 1956 13. Solis H. Lenart T.: Technologia i eksploatacja maszyn. WSiP, Warszawa, 1994 14. Tryliński Wł.: Zegary i zegarki. Wyd. Politechniki Warszawskiej, Warszawa, 1960 15. Tryliński Wł.: Drobne mechanizmy i przyrządy precyzyjne, WNT, Warszawa, 1961 16. Zegarmistrzostwo. Ilustrowany słownik zegarmistrzowski, PWN, Warszawa, 1990

Montowanie mechanizmu chodzika

Education

Transcript of Montowanie mechanizmu chodzika