Młodzi polscy chadecy na emigracji (zjednoczenie i sprawy międzynarodowe)

7/24/2019 Modzi polscy chadecy na emigracji (zjednoczenie i sprawy midzynarodowe)

1/50

Sawomir UKASIEWICZ

MODZI POLSCY CHADECY

NA EMIGRACJI

Przewartociowania spowodowane wojn stworzyy warunkisprzyjajce rozwojowi stronnictw politycznych odwoujcych sido wartoci i etyki chrzecijaskiej w yciu publicznym.Dowodziy tego wyniki wyborw w zachodniej czci Europy.W pierwszych latach powojennych, w krajach takich jak Belgia,Holandia, Luksemburg, Francja, Niemcy (zachodnie), Wochy,

Austria, czy Szwajcaria, partie chadeckie zdobyy siln, albonawet dominujc pozycj1. Jak due byo znaczenie nurtuchrzecijasko-demokratycznego w polityce europejskiej,wiadcz nazwiska chadeckich politykw uznawanych za ojcwzjednoczenia Europy: Alcide de Gasperi, Robert Schuman,Konrad Adenauer, Paul van Zeeland2.

Zjawisko to dostrzegali take przebywajcy na emigracjipolscy chadecy. W 1952 roku Edward Bobrowski, jeden z

5 0

1. Por. R. Papini, The Christian Democrat International, Lanham--Boulder-New York-London 1997, s. 52.

2. Zob. J. ukaszewski, Cel: Europa. Dziewi esejw o budowniczychjednoci europejskiej, Warszawa 2002. Aktualnie mamy te do czynieniaze szczeglnym rozwojem bada nad histori europejskiej chrzecijaskiejdemokracji, czego dowodzi w omwieniu ostatnich publikacji na ten tematW. Kaiser, Christian Democracy in Twentieth-century Europe. ReviewArticle, Journal of Contemporary History 2004, vol. 39(1), s. 127-135.


2/50

liderw modych chadekw na emigracji pisa:

Ruch chrzecijasko-demokratyczny stanowi powan si wobecnym ustroju wiata; zacienia on coraz mocniej swe wizymidzynarodowe; tote Polacy powoujcy si na jego ideologi

winni zaj w nim nalene im miejsce i, ledzc jego rozwj naZachodzie, przygotowywa si do wskrzeszenia na uwolnionejziemi ojczystej polskiego ruchu chrzecijasko-spoecznego3.

Na przeszkodzie realizacji tych zaoe stao rozbiciepolskiego ruchu chadeckiego oraz sytuacja w kraju.

Pomimo wysikw podejmowanych przez pastwo komu-nistyczne i przy bardzo trudnych warunkach emigracyjnej egzy-stencji chadecja dosy dugo utrzymaa si na scenie politycznej.

Udao si jej nawet osign pewn pozycj midzynarodow,m.in. dziki dynamicznym modym dziaaczom. Ich historia,dzisiaj nieco zapomniana, warta jest przypomnienia. Zwaszcza,e ich zaangaowanie wzbudzio zainteresowanie badaczy z za-chodniej czci Europy, takich jak: Wolfram Kaiser, IdesbaldGoddeeris, Partick Pasture4. Z polskich autorw szerzej wspo-

51

3. M. Kastor [E. Bobrowski], Ruch chrzecijasko-demokratycznywrd emigracji polskiej i na wiecie, Zjednoczenie Chrzecijasko-Spo-ecznych Organizacji Modzieowych [Zjednoczenie CSOM], nr 1(14),

VI 1952, s. 23. Chciabym szczeglnie podzikowa Panu StanisawowiGebhardtowi za udostpnienie swojej kolekcji Zjednoczenia CSOM.

4. Autorzy zachodni skupiaj si na prbie oceny siy oddziaywaniapolskich chadekw na rodowisko midzynarodowe. Zob. I. Goddeeris,Exiles Strategies for Lobbying in International Organizations: EasternEuropean Participation in the Nouvelles quipes Internationales, Euro-pean Review of History 2004, t. 11, nr 3, s. 383-400; idem, Stefan Glaser.Collaborator in European umbrella organizations, w:Intgration ou repr-sentation? Les exils polonais en Belgique et la construction europenne,red. M. Dumoulin, I. Goddeeris, Louvain-la-Neuve 2005, s. 79-98; P. Pa-sture, Jan Kuakowski. From exile to international trade union leader anddiplomat, ibidem, s. 99-120. Wane szczegy przynosz take nastpujce

prace: W. Kaiser, Cooperation of European Catholic Politicians in Exile inBritain and the USA during the Second World War, Journal ofContemporary History 2000, t. 35(3), s. 439-465; S. Delureanu,Les exilsde lEurope centrale et orientale dans le mouvement europen dinspirationchrtienne 1947-1965, w: Christdemokratie in Europa im 20. Jahrhundert.Christian Democracy in 20th Century Europe. La Dmocratie Chrtienneen Europe au XXe siecle, red. M. Gehler, W. Kaiser, H. Wohnout, Wien-Kln-Weimar 2001, s. 720-736; R. Papini, op. ci t., P. Pasture, Histoire du


3/50

mina o tych sprawach Janusz Zabocki5, a nowy impuls bada-niom chcieli nada uczestnicy spotkania zorganizowanego w ma-

ju 2004 roku w Polskim Instytucie Spraw Midzynarodowych6.Trudnoci z rekonstrukcj historii polskiej chadecji po II

wojnie wiatowej wynikaj w duej mierze z rozproszeniamateriaw rdowych. Przykadowo dla potrzeb niniejszegoartykuu wykorzystano zbiory znajdujce si w Nowym Jorku(kolekcja Karola Popiela w Polskim Instytucie Naukowym),Lublinie (kolekcja Konrada Sieniewicza w Bibliotece Katolickie-go Uniwersytetu Lubelskiego KUL) i Wrocawiu (dokumentyzgromadzone w zbiorach prywatnych Stanisawa Gebhardta).Bezcenn warto maj take rozmowy odbyte z nieyjc juZofi Fedorowicz-Grzelak oraz Janem Kuakowskim, Jerzym

Kulczyckim, Stanisawem Gebhardtem i Maciejem Morawskim,ktrym niniejszym skadam podzikowania. Istotnym uzupe-nieniem s take materiay zgromadzone w archiwum InstytutuPamici Narodowej w Warszawie7. Z niektrych kolekcji nie

5 2

syndicalisme chrtien international. La difficile recherche dune troisiemevoie, Paris 1999. Bardzo wana wydaje si zapowiadana dopiero ksikaW. Kaisera, Christian Democracy and the Origins of European Union.

5. Por. J. Zabocki, Chrzecijaska Demokracja w kraju i na emigracji1947-1970, Lublin 1999. Dla charakterystyki rodowisk chrzecijaskich wPRL wane s m.in. prace Andrzeja Friszke, takie jak Oaza na Kopernika:

Klub Inteligencji Katolickiej 1956-1989, Warszawa 1997; Koo poswZnak w Sejmie PRL 1957-1976, Warszawa 2002. Dla rekonstrukcji cha-deckiej myli politycznej na emigracji przydatny jest wybr tekstw Chrze-cijaska myl spoeczna na emigracji, red. Z. Tkocz, Londyn-Lublin 1991.

6. Pokosiem tego spotkania jest cz wydanego zupenie wieozbioru wspomnie i rozmw z polskimi emigrantami w wydawnictwiewiadectwa. Testimonianze, t. 4,Pro publico bono. Polityczna, spoecznai kulturalna dziaalno Polakw w Rzymie w XX wieku, red. E. Przdka,Rzym 2006. Znalazy si tam m.in. wspomnienia Konrada Sieniewicza,Stanisawa Gebhardta, Macieja Morawskiego, Jerzego Kulczyckiego,Stanisawa A. Morawskiego. W warszawskim spotkaniu uczestniczy takeJan Kuakowski, ktrego obszerne wspomnienia ukazay si jako ksika

Spotkania na Bagateli. Polska, Europa, wiat. Z Janem Kuakowskimrozmawia Leszek Jesie, Warszawa 2004.

7. Tekst ten nie powstaby przede wszystkim bez inspiracji i pomocyJacka Krawczyka oraz Pawa Zitary. Podzikowania nale si rwnieinstytucjom, ktrych wsparcie umoliwio przeprowadzenie odpowiednichbada, tj. Fundacji Kociuszkowskiej, Funduszowi im. Jana i SusaneBrzkowskich, Centrum Europejskiemu Natolin oraz Instytutowi PamiciNarodowej.


4/50

miaem moliwoci skorzysta, jak chociaby z belgijskich ar-chiww Nouvelles quipes Internationales (NEI), ktrych za-warto znamy jednak dziki opracowaniom I. Goddeerisa, czyS. Delureanu.

W swojej aktywnoci, pierwotnie w cieniu starszegopokolenia, modzi chadecy duo lepiej radzili sobie z podziaamipolitycznymi. Sprawy czsto trudne do przeprowadzenia w oniestarej emigracji atwiej mona byo realizowa w gronie ludzimodych, nie obcionych jeszcze bagaem politycznych ktni.Modzie dobitniej te artykuowaa potrzeb zjednoczeniawysikw emigracji, a wsplny front dawa lepsze efekty w walcez ideologi komunizmu i gwarantowa silniejsz pozycj politycz-n w relacjach midzynarodowych. Pod hasami zjednoczeniaruchu chadeckiego modzi chadecy, wspierani zreszt przezswoich starszych kolegw, zdolni byli angaowa si zarwno wsprawy Ameryki aciskiej, jak i prowadzi po 1956 roku inten-sywn akcj stypendialn dla osb przyjedajcych z Polski.Opowie o ich perypetiach w wczesnej emigracyjnej rzeczywis-toci politycznej i zaangaowaniu na rzecz zjednoczenia Europytrzeba jednak zacz od charakterystyki owej rzeczywistoci, a

szczeglnie od przypomnienia kilku faktw z historii Stron-nictwa Pracy. Historia modych chadekw nieustannieprzeplataa si z histori ich politycznych patronw.

W lipcu 1945 roku Karol Popiel, przywdca SP na emi-gracji w czasie wojny, polityk bliski generaowi WadysawowiSikorskiemu, zdecydowa si na powrt do kraju. Wywodzc siz ugrupowania opozycyjnego wobec rzdw przedwrzeniowychby moe widzia szans w systemie politycznym, w ktrymzabrako miejsca dla sanacji. To czyo go z Mikoajczykiemi w jakim sensie otwierao przestrze do rozmw zkomunistami. Razem z Popielem przyjechali take inniczonkowie SP, przekonani, e dalsze dziaanie bdzie monaoprze na krajowych strukturach SP, Unii i Chrzecijaskiego

5 3


5/50

Zjednoczenia Zawodowego. Po dwch latach, po ogoszonychoficjalnie wynikach referendum i wyborw, kiedy wpadzierniku 1947 roku Popiel wyjeda z Polski, nie mia juzudze, e dziaalno legalnego SP nie jest moliwa na terenie

kraju8

. Tym bardziej nierealne stawao si wzmacnianie rolichadecji, tak jak miao to miejsce w pastwach zachodnich.Popiel znalaz si ponownie poza granicami kraju, tym

razem ju nie jako uchodca czekajcy zakoczenia wojny, alejako emigrant polityczny. Jednak na emigracji zasta sytuacjzgoa odmienn ni latem 1945 roku. Trudnoci rodziozarwno rozbicie emigracji i orodkw wadzy spowodowanebezporednio mierci Prezydenta Raczkiewicza w czerwcu 1947roku, jak i rozbicie ugrupowa chadeckich. Po 1945 roku naemigracji szybko wykrystalizoway si trzy gwne odamy SP.Pierwszy podzia nastpi zaraz po wyjedzie do kraju m.in.Popiela, gen. Izydora Modelskiego i ks. Zygmunta Kaczyskie-go. Na emigracji pozosta tzw. Komitet Zagraniczny SP z gen.

Jzefem Hallerem, Stanisawem Sopickim9 i Bronisawem Ku-nierzem. Przyczyn tego rozamu by stosunek do postanowie

jataskich i dwuletniego epizodu krajowego, na ktry zdecy-dowa si K. Popiel. To w naturalny sposb umacniao sojuszPopiela z Mikoajczykiem, oskaranym przez wikszo emigracjio zalegalizowanie rzdw komunistw w kraju. Oskarenia te nie

paralioway jednak aktywnoci PSL i SP, ktre traktowaybowiem epizod krajowy jako probierz realnego poparciaudzielonego przez Polakw w kraju. To z kolei jednao imprzychylno Amerykanw. Pocztkowo te wydawao si, eMikoajczyk bdzie mia szans zbudowania silnego orodkawadzy, alternatywnego dla nieuznawanego przez USA rzdulondyskiego. Orodka wanego dla kraju, a jednoczeniereprezentatywnego dla emigracji. Szybko wyrosa jednakzupenie nowa struktura Rada Polityczna, opozycyjna wobec

zamku, krytyczna wobec Jaty i w rozmowach z Amerykanami

5 4

8. Na temat przejcia i wchonicia SP zob. M. Piotrowski, Suba ideiczy serwilizm? Zygmunt Felczak i Feliks Widy-Wirski w najnowszychdziejach Polski, Lublin 1994.

9. Pogldy Sopickiego przypomnia T. Wolsza, Dziaalno politycznai pogldy Stanisawa Sopickiego (1941-1976), Polska 1944/45-1989, t. 4,1999, s. 241-260.


6/50

posiadajca rwnie siln pozycj, jak orodek Mikoajczyka. Wmiar upywu czasu aktywa Rady zaczy zwykowa.Niewtpliwie przyczyni si do tego take rozam w PSL. OdMikoajczyka odesza grupa ludowcw pod przywdztwem

Stefana Korboskiego, tworzc z czasem PSL-OJN (OdamJednoci Narodowej) i przystpia do Rady Politycznej. W tensposb do 1950 roku wykrystalizoway si trzy orodki wadzyemigracyjnej, ktre przez kolejne lata konkuroway ze sob.

Zdeterminowao to podziay w SP. Nie powiody si prbygrupy Popiela zblienia z PPS i zbudowania wsplnego blokupolitycznego z PSL i SD10. Pozostawao zatem podejmowanieinicjatyw w imieniu cieszcego si poparciem AmerykanwPolskiego Narodowego Komitetu Demokratycznego (PNKD)oraz rozwijanie dziaalnoci w oparciu o midzynarodowe orga-nizacje chadeckie11. Grupa Hallera rozpada si na cz kiero-wan przez Stanisawa Sopickiego i Hugona Hankego, pozosta-jc przy rzdzie londyskim oraz cz Hallera i Kunierza,ktra zgosia akces do Rady Politycznej. Poszczeglne odamySP w kolejnych latach podlegay dalszym przegrupowaniom dochodzio zarwno do rozamw, jak i prb zjednoczenia. Naprzykad po ucieczce H. Hankego do Polski poczyy si ze sobskrzyda Sopickiego i Kunierza12, aby za jaki czas ponownie si

5 5

10. Por. A. Friszke, ycie polityczne emigracji, Warszawa 1999, s. 132-133.

11. Dziaalno na arenie midzynarodowej podejmowana przezczonkw emigracyjnego Stronnictwa Pracy nie bya eksponowana wistniejcych prbach syntez historii polskiej emigracji, co wynika zapewnez faktu, e na emigracji nie stanowio ono znaczcej siy, a dziaaniapodejmowane byy pierwotnie pod duo czytelniejszym szyldem PNKD.Szerzej na ten temat pisze J. Zabocki, op.cit., s. 71-72, 80-83, 92-93, 95-99, 101-103, 105, 177-179, 202-204. Por. take P. Machcewicz, Emigracjaw polityce midzynarodowej, Warszawa 1999, s. 52 i n. Powaniejszejprby opisu podj si czonek SP, S. Gebhardt, M i d z y n a r o d o w eorganizacje chrzecijasko-demokratyczne, w: Materiay do dziejw

polskiego uchodstwa niepodlegociowego 1945-1990, t. IV, A k c j aniepodlegociowa na terenie midzynarodowym, red. T. Piesakowski,Londyn 1999, s. 115-139. W ksice K. Tarki, Emigracyjna dyplomacja.Polityka zagraniczna Rzdu RP na Uchodstwie 1945-1990, Warszawa2003, mona znale jedynie informacje o pogldach i dziaaniach S.Sopickiego zwizanego z rzdem londyskim.

12. W literaturze omawiajcej spraw H. Hankego, waciwie umykawtek konsekwencji jego sprawy dla funkcjonowania chrzecijaskiej demo-


7/50

rozej. To z kolei ju po mierci Hallera umoliwio nakrtko zjednoczenie frakcji Popiela i Kunierza podczas kongresurzymskiego w 1965 roku13.

Stawiajc czoa tym przegrupowaniom chadecy skupieni

wok Popiela podjli wysiek budowania pozycji midzynaro-dowej. Widzieli w tym jedyn szans oddziaywania na politykwiatow i zmian ukadu si, tak aby powstay warunki doodzyskania przez Polsk niepodlegoci i ich powrotu do kraju.Std wynikaa dwutorowo dziaa SP. Po pierwsze istotnymczynnikiem bya polityka amerykaska, ktra na przeomie lat40. i 50. coraz goniej odwoywaa si do hase wyzwalania na-rodw zza elaznej kurtyny. Po drugie SP odkd jego waniejsiczonkowie, jak K. Sieniewicz, a pniej K. Popiel, znaleli sina Zachodzie uczestniczyo w pracach midzynarodowegoruchu chrzecijasko-demokratycznego, najpierw jako czonekNouvelles quipes Internationales, a pniej inspirujc i to-warzyszc powstaniu ruchu oglnowiatowego.

Wtek ten zwizany jest z kilkoma wanymi dla wczesnychczasw kwestiami. Po pierwsze, z postpujcym w tym czasieprocesem jednoczenia Europy Zachodniej, ktremu polscychadecy starali si asystowa, m.in. utrzymujc kontakty z takimipostaciami, jak Robert Schumann czy Konrad Adenauer. Podrugie, ogromn rol w tych procesach odgrywaa modzie, w

5 6

mokracji na emigracji. Por. K. Tarka, Powrt premiera. Emigracja o spra-wie Hugona Hankego, Przegld Polonijny 2001, z. 3 s. 19-33; S.Cenckiewicz, Geneza, dziaalno i udzia rozgoni Kraj w akcji reemi-gracyjnej (1955-1957). O nowych metodach walki bezpieki z emigracj iPoloni, w: idem, Oczami bezpieki. Szkice i materiay z dziejw aparatubezpieczestwa PRL, Krakw 2004, s. 78 i n.; K. Tarka, Hugo Hanke

p r e m i e r - a g e n t, Zeszyty Historyczne 2005, z. 152, s. 26-44. WgZabockiego Hanke z Sopickim jedynie bezprawnie uywali szylduStronnictwa Pracy. J. Zabocki, op.cit., s. 86.

13. Szerzej zob. M. Orowski, Genera Jzef Haller 1873-1960, Krakw2007, s. 483, 502-514; J. Zabocki, op.cit., s. 68-69, 83-87, 99-100, 189-

190. Na podziay te wpyw bez wtpienia miaa take dziaalno organwbezpieczestwa PRL, czego najlepsz ilustracj jest sprawa Hankego, czyrozejcia si SP i PSL na tle sprawy Eustachiewicza, ewidentnie

prowokowanej przez agenta sub komunistycznych Adama Bitoskiego,pseud. Beatrice. Zob. K. Tarka, Powrt premiera: emigracja o sprawieHugona Hankego, Przegld Polonijny 2001, z. 3, s. 19-33; idem, HugoHanke...; P. Zitara, Seweryna Eustachiewicza przypadki, Zeszyty Histo-ryczne 2006, z. 158, s. 35-71.


8/50

tym take modzie o pogldach chrzecijasko-spoecznych. Wich wspomnieniach pojawia si np. nazwisko modego HelmutaKohla, ktrego mieli okazj spotyka podczas spotka chadec-kich modziewek europejskich. Paszczyzna modzieowa bya

tym waniejsza, e stanowia element zmaga zimnowojennych.Na tym polu, szczeglnie w latach 50. doszo do wyranego zde-rzenia z kampani modzieow prowadzon na Zachodzie przezkomunistw. Take w przypadku powrotu do kraju po udanejrealizacji amerykaskiej polityki wyzwalania modzie miaastanowi zaplecze polityczne. Po trzecie uczestnictwo w polityceamerykaskiej oraz w midzynarodowej dziaalnoci chadeckiejzaowocowao z czasem powstaniem wiatowej Unii Chrze-cijasko-Demokratycznej.

Unia wiatowa nie powstaaby bez istniejcej wczeniej euro-

pejskiej midzynarodwki chadeckiej Nouvelles quipes Inter-nationales (Nowe Ekipy Midzynarodowe). Formalnie powstayw 1947 roku, chocia ich korzenie sigaj okresu wczeniejszego.Od samego pocztku daway moliwo wymiany dowiadcze iwspdziaania dla rosncych w si chadecji zachodnio-europejskich francuskiej (Mouvement Rpublicain Populaire MRP), woskiej, niemieckiej itd. To z kolei stwarzao dobry kli-mat do realizacji dalekosinych celw, takich jak pojednaniefrancusko-niemieckie i odbudowa zrujnowanych pastw. Wrd

tych celw znalazo si take konstruowanie jednoci europejskiej,traktowanej jako wstp do unii wiatowej, gwarantujcej demo-kracj, pokj oraz rozwj ekonomiczny i spoeczny14. W dziaa-niach NEI na rzecz jednoci europejskiej15 od samego pocztkuaktywnie wczali si reprezentanci rodkowoeuropejskichemigrantw, jak i czonkowie sekcji modzieowej.

Swoje miejsce w pracach NEI mieli take polscy chadecy.Konrad Sieniewicz uczestniczy ju w pierwszym kongresie od31 maja do 3 czerwca 1947 roku w Chaudfontaine (Liege). Ho-norowym przewodniczcym kongresu by Paul van Zeeland16.

5 7

14. R. Papini, op.cit., s. 54.15. Sprawy te poruszano take podczas wspomnianych poniej niefor-

malnych spotka genewskich, czego przykadem jest np. dyskusja, jak w1950 roku przeprowadzono nad planem Schumana, wcielonym w ycie rok

pniej. R. Papini, op.cit., s. 75, 133.16. Paul van Zeeland (1893-1973), polityk belgijski, przed wojn dwu-

krotny premier rzdu. W czasie wojny na emigracji w Wielkiej Brytanii,


9/50

Polityk o tyle wany, e jeszcze w okresie II wojny wiatowejutrzymywa kontakty z polskimi emigrantami w Londynie, dys-kutujc z nimi m.in. sprawy przyszej konstrukcji europejskiej.21 marca 1948 roku reprezentacja polska w skadzie: Karol

Popiel, Stefan Glaser, Konrad Sieniewicz, Tadeusz hr. Plater-Zyberk, Seweryn Eustachiewicz, Franciszek Gazka, staa siczonkiem zwyczajnym NEI17.

Pord komisji powoanych do ycia podczas kongresu NEIwe wrzeniu 1948 znalaza si komisja modzieowa, ktrej prze-wodniczy Franciszek Gazka18. Z czasem zostaa przeksztaconaw sekcj modzieow, w skad ktrej wchodzili przedstawicielemodych polskich chadekw. Na III Zjazd MidzynarodowejSekcji Modzieowej NEI (29 wrzenia do 3 padziernika 1950roku w Konstancji w Niemczech) Polska Ekipa Modzieowawydelegowaa Edwarda Bobrowskiego oraz Jerzego (Georgea)Sambora19. Wanym wydarzeniem w historii sekcji by zwoanywe wrzeniu 1952 roku kongres w Villach w Austrii, ktry zgro-madzi przynajmniej kilkanacie tysicy modziey europejskiej20.

5 8

utrzymywa kontakty m.in. z rzdem gen. Sikorskiego, prowadzc rozmowyo przyszoci Europy. Po wojnie zaangaowany w dziaania na rzeczzjednoczonej Europy, jako minister spraw zagranicznych Belgii (1949-1954) uczestniczy w powoaniu do ycia Europejskiej Wsplnoty Wgla iStali oraz NATO. W 1956 roku wycofa si z ycia politycznego.

17. Polska w Midzynarodwce Chrzecijaskiej, Archiwum PolskiegoInstytutu Naukowego w Ameryce [PIASA Polish Institute of Arts andSciences in America], kol. 009/27. Zob. te I. Goddeeris, op.cit., s. 383-400. Partie emigracyjne bray udzia w pracach NEI a do 1971 roku, kiedypod naciskiem niemieckim i szwajcarskim doszo do tzw. defenestracji,czyli wykluczenia przedstawicieli rodkowoeuropejskich, ktrych uznano zaniereprezentatywnych. R. Papini, op.cit., s. 79.

18. Midzynarodwka chrzecijasko-spoeczna, wrzesie 1948, Archi-wum Stanisawa Gebhardta [ASG], dokument relacjonujcy ustalenia Kon-gresu NEI w Hadze, ktry odby si w dniach 17-19 IX 1948 r. W ramachstaej komisji politycznej, powstaa take podkomisja rodkowoeuropejska,kierowana przez Ivo Duchacka, w ktrej reprezentantem Polski by Sie-

niewicz.19. Jerzy Sambor peni funkcje sekretarza Chrzecijasko-Spoecznej

Grupy Modziey. Po jego wyjedzie z Londynu wiosn 1951 roku, jegoobowizki przej Z. Rutkowski. Za Zjednoczenie CSOM, nr 3, marzec--kwiecie-maj 1951, s. 22.

20. Zob. m.in. 18 000 modziey manifestuje za Zjednoczon EuropNarodowiec nr 204, 28 VIII 1952 r.; B. Braine, 20 000 Christians on themarch, Evening News, 27 VIII 1952 r. W skadzie polskiej ekipy znaleli


10/50

Wtedy te sekcja zostaa przeksztacona w MidzynarodowUni Modych Chrzecijaskich Demokratw (UIJDC lubIUYCD)21. Jej przedstawiciele mieli moliwo zabierania gosupodczas prac NEI, m.in. zasiadali w gwnym organie

wykonawczym NEI (steering committee). Stanowisko sekretarzageneralnego Unii obj Edward Bobrowski. Piastowa je a dojesieni 1956 roku, kiedy zoy prob o zwolnienie z dniem 1stycznia 1957 roku22. Pozosta jednak czonkiem prezydiumKomitetu Wykonawczego UIJDC. Du rol w pracach Uniiodgrywa take Stanisaw Gebhardt, ktry wchodzi w skadtego prezydium, jako kierownik biura ds. Azji i Afryki2 3.Wedug szacunkw podawanych na rok 1954, UIJDC skupiaaokoo ptora miliona modych ludzi rnych narodowoci, cosprawiao, e bya jedn z silniejszych organizacji modzieowych

w Europie.

Midzynarodwka rodkowoeuropejskich chadekw

Drugim wanym forum midzynarodowym, stworzonymprzez chadekw bya Chrzecijasko-Demokratyczna Unia Eu-ropy rodkowej (CDUCE) 24. Powstaa dziki poparciu ame-rykaskiemu w lipcu 1950 roku. Pierwotnie jej siedziba miecia

si w Waszyngtonie, a od 1951 roku w Nowym Jorku25

. Ta dru-

5 9

si m.in. E. Bobrowski (przewodniczcy delegacji), Stanisaw Gabler, IrenaGebhardt, Stanisaw Gebhardt, Przemysaw Kabza, Witold Kawecki,Kazimierz Lichnowski, Jerzy Sambor, Jzef Winiewski. Europa ojczyzna

przyszoci, Narodowiec nr 203, 27 VIII 1952 r.21. W dokumentach operowano gwnie nazwami i skrtami z jzyka

angielskiego International Union of Young Christian Democtars (IUYCD)lub francuskiego Union Internationale des Jeunes Dmocrates Chrtiens(UIJDC). Prezesem w 1952 roku by Szwajcar Leo Schurmann, asekretarzem generalnym Austriak Rudolf Lewandowski. R. Papini, op.cit.,s. 57. Por. M. Kastor, Ruch..., op.cit., s. 22.

22. List prezesa UIJDC, Franco Nobiliego z 23 XI 1956 r., zawiada-miajcy o koniecznoci wyboru nowego sekretarza generalnego, ASG.

23. Penic t funkcj Gebhardt przygotowywa raporty na tematdziaalnoci UIJDC dla potrzeb CDUCE, a ich kopie zachoway si w jegoarchiwum.

24. Christian Democratic Union of Central Europe.25. Na temat samej organizacji duo wicej informacji mona znale

w literaturze zachodniej, ni np. w opracowaniach polskich autorw. Por.


11/50

ga lokalizacja zwizana bya z faktem, e w Nowym Jorku znaj-dowaa si kwatera gwna Komitetu Wolnej Europy (KWE),amerykaskiej instytucji koordynujcej dziaania emigrantwrodkowoeuropejskich na ideologicznym, psychologicznym i

kulturowym froncie zimnej wojny. Na przeomie maja i czerwca1951 roku ruszy oddzia Unii w Nowym Jorku. Jednoczeniepowstay placwki w Rzymie (Marko Krajnc) i Paryu (BolesawBiega). Unia Miaa swoich przedstawicieli take na Benelux(Jules Kovacs) i w Niemczech (Mykolas Krupavicius). Z czasempowstaway kolejne sekretariaty w Paryu (1957) i Rzymie(1962). Ostatecznie w 1964 roku do Rzymu przenis si takesekretariat amerykaski.

W CDUCE znaleli si przedstawiciele partii chrzecija-sko-demokratycznych z Czechosowacji, Wgier, otwy, Litwy,Polski oraz soweska partia z Jugosawii. Przewodniczcymzosta Jozsef Kzi-Horvth, a wiceprzewodniczcymi Miha Krekz Jugosawii, Kazys Pakstas z Litwy, Karol Popiel oraz IvoDuchacek, a pniej Adolf Prohazka z Czechosowacji. Z pol-skiej strony, obok Popiela, najwiksz rol odgrywa KonradSieniewicz, ktry przez wiele lat sprawowa funkcj sekretarzageneralnego26.

W jednej z pierwszych rezolucji stwierdzano, e rolaCDUCE na terenie USA ma by analogiczna do tej, jak odgry-

way NEI w Europie27. W projekcie statutu, obok hasa oparciasi w dziaaniu o doktryn chrzecijasko-spoeczn, wspdzia-ania z innymi stronnictwami chrzecijasko-demokratycznymi,

6 0

R. Papini, op.cit., s. 76 i n.; S. Delureanu, op.cit.; Z polskich autorw oCDUCE pisali m.in. J. Zabocki, o p . c i t .; P. Machcewicz, o p . c i t .; S.ukasiewicz, rodkowoeuropejskie inicjatywy federalistyczne realizowanena terenie Stanw Zjednoczonych w latach 1949-1956, Dzieje Najnowsze2003, nr 1, s. 69-83.

26. Pozostali czonkowie Komitetu Wykonawczego to skarbnik PranasVainauskas z Litwy oraz czonkowie: Ivo Duchacek (Czechosowacja),Zdravko Kalan (Jugosawia), Edward Stukels (otwa), Laszlo Varga(Wgry). W Komisji Wydawniczej zasiadali Bohumir Bunza, Joseph Czako,Ludovik Push, Janusz leszyski, Vladas Viliamas. Za Christian Democracyin Central Europe. Achievements and Aspirations of the Christian De-mocratic Movement, [New York] 1952. Por. take J. Zabocki, op.cit., s. 81.

27. Draft Resolution adopted on August 16th, 1950, by TemporaryExecutive Committee of the Christian-Democratic Union of Central Europe,PIASA, kol. 009/27.


12/50

prowadzenia akcji niepodlegociowej i demokratycznej, zostaysformuowane nastpujce cele: prowadzenie akcji politycznejmajcej na celu federacj krajw Europy rodkowej; dziaalnozmierzajca do integracji regionu rodkowo-europejskiego do

zjednoczonej i niepodzielnej Europy, tworzcej polityczn ikulturaln cao28. W dokumentach CDUCE podkrelanoidentyczno zaoe, jakie przywiecaj chadecjom rodkowo-europejskim z tymi, jakimi kieruj si chadecje zachodnio-europejskie. Miao to niebagatelne znaczenie, bowiem tacypolitycy, jak Luigi Sturzo, Alcide de Gasperi, Robert Schuman,czy Konrad Adenauer, byli duo lepiej kojarzeni w USA29.

Haso federalizmu obecne w deklaracjach CDUCE miaoby realizowane w praktyczny sposb poprzez wspprac partiichrzecijasko-demokratycznych wchodzcych w skad Unii.Przewidywano take, e to wanie partie chrzecijasko-demo-kratyczne zdobd najwiksz popularno w wyzwolonychspoeczestwach (po realizacji hasa wczesnej polityki amery-kaskiej liberation), podczas gdy partie okrelone jako szowi-nistyczno-nacjonalistyczne powinny utraci swoje wpywy, takeze wzgldu na swj niechtny stosunek do federacji. Kolejnymetapem na drodze federalizmu miaa by wsppraca organizacjimidzynarodowych: chadeckich (CDUCE), ludowych (Midzy-narodowa Unia Chopska), liberalnych (Committee of Liberal

Exiles) i socjalistycznych (jak Bureau International Socialiste desPays de lAutre Cot du Rideau de Fer). CDUCE miaareprezentowa interesy rodkowoeuropejskie, jak rwnie miaanie nadziej rychego wyzwolenia30.

Podobnie jak w przypadku NEI wanym polem aktywnocibyy sprawy modzieowe. 2 lutego 1952 roku w Paryu powsta-a Sekcja Modzieowa CDUCE, zoona z reprezentantwmodziey chadeckiej analogicznie jak w samej CDUCE pochodzcej z Czechosowacji, Wgier, otwy, Litwy, Polski i

6 1

28. Statut [CDUCE]. Projekt, PIASA, kol. 009/27.29. Jest to expressis verbis sformuowane w niezatytuowanym

dokumencie opisujcym powstanie CDUCE, ktrego kopia znajduje si wHistorical Archives of European Union we Florencji [HAEU], sygn. WL26, k. 133-134.

30. List CDUCE do Fredericka R. Dolbeare, wczenie wiceprezesaKWE, z 18 XII 1950 r., PIASA, kol. 009/27.


13/50

Jugosawii (Sowenii)31. Jej podstawowym organem by KomitetCentralny zoony z 20 przedstawicieli32. Tutaj rwnie sekreta-rzem generalnym zosta Edward Bobrowski, a w skadzie Komi-tetu Centralnego znaleli si Stanisaw Gebhardt oraz Zygmunt

Jdryka33

. Bobrowski by take przedstawicielem Sekcji UniiModych w Paryu, a Gebhardt Oddziau (komitetu regional-nego) Sekcji Unii Modych w Londynie34. W 1953 rokuBobrowski komunikowa powstanie grup regionalnych w Belgii(Bruksela-Louvain), Strasbourgu (przy Kolegium Wolnej Euro-py) oraz w Monachium i Rzymie35. Istniaa take amerykaskaga CDUCE Youth Section, w ktrej przedstawicielem Polskiby George (Jerzy) Sambor36. Wzgldn stabilno funkcjono-wania sekcji mia te zapewni stay budet, przyznany w poo-wie 1951 roku przez KWE37. Poniewa szereg dziaa koordy-

nowano z dziaaniami CDUCE, wan rol odgrywa przedsta-wiciel tej ostatniej w Paryu Seweryn Eustachiewicz.W ramach sekcji dziaao 5 komisji: polityczno-informacyj-

na, federalistyczna, ekonomiczno-spoeczna, kulturalno-pedago-giczna oraz organizacji i wychowania modziey. Warto te wcaoci przytoczy przyjt jednomylnie deklaracj celw:

koordynowa dziaalno chrzecijasko-spoecznych ruchw mo-dzieowych krajw zza elaznej kurtyny;

6 2

31. J. Renner, Report of the Youth Section to the First InternationalCongress of the Christain Democratic Union of Central Europe, New York March 13, 1953, ASG.

32. Prezesem zosta Czechosowak Dimitrij Pavlista, jego zastpcamiWgier Csaba Skultety, Litwin Adolfas Venskus i Jugosowianin FranZajdela. Dosy szybko doszo do dalszych zmian organizacyjnych i Pavlistzastpi Czechosowak Jan Renner, a w Komitecie Centralnym znaleli siHenryk Grdkowski, Kazimierz Lichnowski i Jerzy Sambor.

33. Zjednoczenie CSOM nr 3(13) z marca-kwietnia-maja 1951 r., s.22-23.

34. Ten ostatni jednak nie przejawia wikszej dziaalnoci, przedewszystkim z powodw finansowych. Latem 1953 roku Gebhardt monitowao przyznanie budetu, powoujc si na wniosek zoony 18 miesicywczeniej! Sprawozdanie S. Gebhardta dla USA, b.d., ASG.

35. E. Bobrowski, Rapport. Lactivite de la section des jeunes delUnion Chrtienne-Dmocrate dEurope Centrale durant ses premieresdeux annes de fonctionnement, Paris, le 15 Fvrier 1953, ASG.

36. Formation of American Branch CDUCE Youth Section, ChristianDemocratic New Service, nr 12, 13 (51,52), July 30, 1953, s. 2.

37. E. Bobrowski, op.cit.


14/50

sprowadza uwag wiata zachodniego na problemy i potrzebymodziey uchodczej;broni na Zachodzie interesw modziey poddanej pod terrorfizyczny i moralny bezbonego komunizmu za elazn kurtyn;pomaga w miar posiadanych rodkw tej modziey w znoszeniu

jej obecnego niewolnictwa, informowa j o realizacjach i o walceprzeciwko imperializmowi sowieckiemu wiata wolnego, udostp-ni jej korzystanie wszelkimi moliwymi drogami ze wspczesnejmyli demokratycznej i chrzecijaskiej;opracowa gwne zasady organizacji politycznej, gospodarczej ispoecznej Europy rodkowo-Wschodniej oraz prawdziwejideologii chrzecijasko-spoecznej w cznoci z odpowiednimiorodkami wolnego wiata i wspdziaaniu z seniorami Chrze-cijasko-Demokratycznej Unii rodkowej Europy;walczy wszystkimi siami na paszczynie modzieowej przeciwkomaterialistycznemu i bezbonemu komunizmowi oraz walczy oryche oswobodzenie krajw poddanych dyktaturze komunistycz-nej;przygotowa przejcie przez wschodzce pokolenie, wiadomeswojej roli, odpowiedzialnoci politycznych i spoecznych, ktrebdzie ono miao podj w przyszoci38.

Deklaracja ta powtarzaa gwne punkty obecne we wcze-niejszych dokumentach modziewek chadeckich, jednak zmie-ni si jzyk, co natychmiast nadawao jej duo ostrzejszy, anty-

komunistyczny wydwik. Jasno te dawaa do zrozumienia, enp. w kwestiach programowych, takich jak przyszo Europyrodkowowschodniej, wice bdzie zdanie starej chadecjitworzcej doros CDUCE. Pierwszy postulat koordynacjidziaa rodkowoeuropejskich modych chadekw na emigracjinis ze sob pewne puapki natury organizacyjnej, wobecistnienia chociaby sekcji modych NEI, gdzie rwnie naleelimodzi rodkowoeuropejczycy. Nie do koca jest w ogle jasne,jak powstanie sekcji modzieowej CDUCE zostao przyjteprzez polsk modzie chadeck, a wtpliwoci nasuwa chociaby

nastpujcy komunikat: czonkowie Zjednoczenia CSOMwchodzcy w skad polskiej grupy w Sekcji Modzieowej Ch.

63

38. Zjednoczenie CSOM nr 3(13) z marca-kwietnia-maja 1951 r., s.23. Deklaracje podpisali: Csaba Skultety (Wgier), Georges Volozinskis(otysz), Adolfas Venskus (Litwin), Edward Bobrowski, Fran Zajdela(Soweniec) oraz Dimitrij Pavlista (Czechosowak).


15/50

Dem. Unii rodowej Europy weszli do indywidualnie i Zjed-noczenie CSOM jako takie zdecydowao na swoim II Zjedzie

Walnym w Paryu powoa komisj, ktrej powierzone zostaookrelenie stanowiska Zjednoczenia CSOM wobec tej Sekcji39.

Budujc swoj pozycj na scenie midzynarodowej wewrzeniu 1952 roku, podczas spotkania we Florencji, SekcjaModych CDUCE zostaa przyjta do Rady Modziey Europej-skiej (European Youth Coucil)40. Wydawaa take miesicznik wjzyku francuskim, zatytuowany Bulletin dInformation de laSection des Jeunes de lUCDEC, a oprcz tego od 1955 rokumiesicznik Nouvel Horizon. Wydawanie pism w jzykufrancuskim miao w jakim stopniu uzupenia luk winformowaniu europejskiej opinii publicznej, powsta na skutekfaktu, e gwne pismo CDUCE The Christian DemoctraticNews Service byo wydawane w jzyku angielskim, co ogra-niczao jego pole oddziaywania na terenie Europy. Jednoczeniesekcja staraa si propagowa swoje idee poprzez radio, w czympomocny by kontakt nawizany z Radiodiffusion Francaise orazz Radiem Wolna Europa. W RWE szczeglnego wsparciaudziela desk wgierski. Sekcja staraa si take regularnieprzysya informacje do szeregu czasopism europejskich.

Liczebno sekcji na pocztku 1953 roku Bobrowski oceniana 400-500 osb. Wyglda na to, e gros tej liczby stanowili

czonkowie z terenu Francji, bo np. w ocenie Gebhardta w tymsamym czasie z powodu braku odpowiedniego finansowania,w Komitecie Regionalnym w Wielkiej Brytanii jakkolwiekaktywno wykazywao zaledwie kilka osb. Dlatego, abywzmocni sekcj proponowano m.in. dokooptowanie Zjedno-czenia Chrzecijasko-Spoecznych Organizacji Modzieo-wych41. Jednak Zjednoczenie dopiero w 1954 roku zoyooficjaln prob o przyjcie do Sekcji Modych CDUCE42, abezporednia relacja pomidzy tymi organizacjami czekaa naswoje uregulowanie a do koca lutego 1955 roku, kiedypodczas posiedzenia powikszonego komitetu centralnego Sekcji

6 4

39. Zjednoczenie CSOM nr 3(13) z marca-kwietnia-maja 1951 r., s. 23.40. J. Renner, op.cit.41. Sprawozdanie S. Gebhardta dla wadz SP w USA, b.d., ASG.42. Z ycia organizacji midzynarodowych, Zjednoczenie CSOM, nr

15, 1954, s. 24.


16/50

Modych CDUCE w Paryu Zjednoczenie zostao przyjte naczonka sekcji43. Jednoczenie z funkcji sekretarza generalnegosekcji modych zrezygnowa Jan Kuakowski, a jego miejsce zajStanisaw Gebhardt.

Dla funkcjonowania CDUCE wanymi wydarzeniami byykongresy. Pierwszy z nich by dugo odkadany i ostatecznieodby si w dniach 13-15 marca 1953 roku44. Zosta uznany zaniezwykle udany, co w jakiej mierze potwierdza chociaby samaliczba jego uczestnikw: ogem 900 osb z 27 krajw wiata.Podczas kongresu wystpowali przywdcy wszystkich liczcychsi organizacji uchodczych dziaajcych pod egid KWE, po-czwszy od Midzynarodowej Unii Chopskiej MUCh (Miko-ajczyk), czy Liberalno-Demokratycznej Unii Europy rodkoweji Wschodniej (George Assan), a skoczywszy na prezesachkomitetw narodowych (V. Sidzikauskas Litwa, K. Popiel PNKD, H. Ripka Czechosowacja, B. Varga Wgry, G.Dymitrow Bugaria). Bya to bez wtpienia wietna okazja, bypropagowa zarwno idee chrzecijaskiej demokracji, jak i ideewsppracy Europejczykw zza elaznej kurtyny4 5. Drugikongres pod hasem Freedom Prerequisite to Lasting Peace46odby si w dniach w dniach 15-17 kwietnia 1955 roku.Prbowano nada mu rwnie duy rozgos jak pierwszemu,czemu suy miao zaproszenie do komitetu honorowego osb

tej miary, co Luigi Sturzo, Georges Bidault czy Paul vanZeeland. Podczas tych kongresw obecni byli take przedsta-wiciele modziey chadeckiej.

65

43. Komunikat Zjednoczenia CSOM, Zjednoczenie CSOM nr 18/19,1955, s. 27.

44. Relacje zamieszczay m.in. organy prasowe SP i CDUCE. Zob.Kongres Chrzecijasko-Demokratycznej Unii Europy rodkowej, Od-nowa luty 1953, nr 2/14, s. 8, oraz cay numer 3/15 z marca 1953 roku.Take Christian Democratic News Service, nr 4/5, March 1953; nr 6 (45),April 1953. Numer powicony: The First International Congress of theChristian Democratic Union of Central Europe, New York, March 13-15,1953. With Christian Democracy toward liberation and justice of men andnations. Hoover Institution Archives [HIA] Stanisaw Mikoajczyk, box133, fold. 15. Tam te znajduje si komplet materiaw z tego kongresu.Por. J. Zabocki, op.cit., s. 92.

45. Komplet materiaw z Kongresu znajduje si w BU KUL rkps 2048.46. Pniej ukazaa si broszura o dokadnie takim samym tytule. Zob.

te J. Zabocki, op.cit., s. 97-99.


17/50

W padzierniku i listopadzie 1955 roku odbya si seriaspotka przedstawicieli KWE (Bernarda Yarrowa i Jamesa Brow-na) z czonkami Sekcji Modych CDUCE, m.in. StanisawemGebhardtem i Maciejem Morawskim. Pierwsze spotkanie odbyo

si w obecnoci Konrada Sieniewicza, Bohumira Bunzy i Se-weryna Eustachewiczia. Wedug relacji Gebhardta wraz z post-pem rozmw roso uznanie przedstawicieli KWE dla poczynamodych chadekw. Ich dziaania wyrniay si na tle innychorganizacji modzieowych socjalistycznych i federalistycznych.

Yarrow zapowiada m.in. zwikszenie pensji sekretarza general-nego sekcji oraz proponowa, aby jej korespondencja trafiaa doKWE nie poprzez kwater gwn CDUCE (chocia tamraporty rwnie miay dociera), ale bezporednio do Nowego

Jorku. Gebhardt lojalnie zreferowa przebieg tych spotka swoimpatronom ze Stronnictwa Pracy47.

Rok 1956 uznany przez chadekw za koniec zimnej wojnyotworzy moliwo kontaktu z grupami chrzecijasko-demo-kratycznymi w Polsce i Czechosowacji, w zwizku z czymprzeniesiono sekretariat CDUCE do Europy najpierw do Pa-rya, a pniej do Rzymu. W kocu lat 50. aktywno chadekwzacza koncentrowa si na kontaktach osobistych z rodakamimieszkajcymi za elazn kurtyn48. Jednoczenie za jedno znajwikszych osigni tego okresu SP uznao Pierwsz wiatow

Konferencj Ruchw Chrzecijasko-Demokratycznych, ktraodbya si w dniach 8-9 listopada 1956 roku w Paryu, a wktrej wziy udzia NEI, Chrzecijasko-DemokratycznaOrganizacja Ameryki (Poudniowej) istniaa od 1947 iCDUCE. Podczas tej konferencji zabiera gos m.in. Konrad Sie-niewicz (w imieniu CDUCE), przedstawiajc raport politycznyna temat problemw Europy rodkowej, oraz Jan Kuakowski(jako przedstawiciel chrzecijaskich zwizkw zawodowych49)referujc problemy spoeczne tej czci wiata.

Sekcja Modych CDUCE przeywaa jednak trudnoci,

6 6

47. [S. Gebhardt], Internal report on the conversation held betweenMessrs. Yarrow and Brown and the officers of YS/CDUCE, [1955], ASG.

48. Proposed plans for future activity of CDUCE, BU KUL rkps 2021,k. 43-46.

49. Charg des questions europennes CISC la ConfdrationInternationale des Syndicats Chrtiens.


18/50

ktre w grudniu 1957 roku doprowadziy do zawizaniaKomitetu Roboczego, zoonego wycznie z przedstawicielimodziey wgierskiej, otewskiej, polskiej i czechosowackiej50.Osoby te podzieliy midzy siebie penienie obowizkw

zwizanych z funkcjonowaniem sekcji51

. Wiosn 1960 roku,podczas spotkania Komitetu ad hoc Sekcji Modych CDUCEpostanowiono uregulowa sprawy sekcji, ktra w ocenie S.Gebhardta jako przedstawiciela polskiej grupy wymagaagruntownej przebudowy. Wynikao to m.in. z faktu, e jejdotychczasowi dziaacze stopniowo osigali wiek dojrzay, a zdrugiej strony nie mona byo dopuci do zerwania wizwpomidzy sekcj modzieow i waciw CDUCE. JednoczenieGebhardt zwraca uwag na fakt, e istnieje UIJDC, ktrezajmuje si caoci spraw modzieowych i nie ma potrzebyutrzymywania osobnej midzynarodwki uchodczej. Szczeglnezastrzeenia budzi fakt, e sekcja modych de facto skupia siwycznie na wasnym funkcjonowaniu, abstrahujc od zmienia-jcej si sytuacji midzynarodowej. Doprowadzio to w lipcu1960 roku, podczas spotkania Komitetu Centralnego Sekcji wParyu, do wystpienia polskich delegatw z prac w Komitecie52.

Trudnoci te wynikay take w jakiej mierze z oglnejzmiany koniunktury midzynarodowej, kopotw PNKD, czywreszcie wyjazdu wadz SP do Europy (K. Sieniewicz, K.

Popiel53, Seweryn Eustachiewicz), ktry spowodowa osabieniepozycji chadekw w rozmowach z Amerykanami. W USA prak-tycznie zostaa garstka osb, m. in. Janusz leszyski, pastwo

6 7

50. Georges [Gyrgy] Osvath, Georges Volozinskis, S. Gebhardt, Jaro-slav Vrzala. Deklaracja (w j. francuskim) o powoaniu KomitetuWykonawczego Sekcji Modzieowej CDUCE, 14 XII 1957 r., ASG.

51. Osvath zosta przewodniczcym i odpowiada za relacje zewntrz-ne, Gebhardt zajmowa si administracj, Volozinskis finansami, a Vrzalawydawaniem Nouvel Horizon i sprawami prasowymi. Meeting of theWorking Committee, Dec[ember] 30, 1957, ASG.

52. Informacje te zawiera niezatytuowany dokument prawdopodobniekopia raportu, przygotowany 13 VII 1960 r. w Paryu. Jego autorem byprawdopodobnie S. Gebhardt, ASG.

53. Wyjecha w 1958 roku i do 1964 mieszka pod Paryem, a nastpniew Rzymie, a do mierci w 1977 r. Wedug doniesie wywiadu PRL SP w1957 roku otrzymao zgod i odpowiednie subwencje KWE na przenie-sienie siedziby gwnej do Parya i na otwarcie domu sucego kontaktomz przybyszami z kraju. AIPN, sygn. IPN BU MSW II 3864, k. 332-333.


19/50

Ossowscy i Zofia Fedorowicz-Grzelak54. W 1964 roku CDUCEcofnito dotychczasowe subsydia z KWE i od tego czasu jedynieograniczon dziaalno prowadziy biura w Nowym Jorku iRzymie (dziaajce od 1962 roku)55.

Powysza sytuacja miaa odbicie rwnie w doniesieniachprasowych. Jedynie w sprawozdaniach z kongresw NEI poja-wiaa si wzmianka o reprezentacji krajw Europy rodkowo-W s c h o d n i e j5 6 lub o przedstawicielach znajdujcych si nauchodstwie partii chrzecijasko-demokratycznych z krajw tejEuropy57.

Zjednoczenie modych polskich chadekw

Jednym z waniejszych problemw stojcych przed emigra-cj byo zagospodarowanie potencjau, jaki niosa ze sob mo-dzie. Wedug szacunkw aparatu bezpieczestwa PRL, na po-cztku lat 60. na terenie Europy Zachodniej przebywao ponad62 tys. osb w wieku od 15 do 30 lat, z czego najwicej wWielkiej Brytanii, Niemczech i Francji. W latach 1945-1961studiowao oraz ukoczyo studia wysze na uczelniach zachod-nioeuropejskich ponad 11 tys. emigrantw. Oceniano take, ezaangaowanie polityczne tej modziey jest minimalne, o czym

6 8

54. W rozmowach przeprowadzonych 27-29 I 2000 r. Zofia Fedoro-wicz-Grzelak wspominaa, e po wyjedzie Sieniewicza i Popiela jejudziaem stay si sprawy organizacyjne CDUCE.

55. Informacja pochodzi z dokumentu bez tytuu i daty (prawdo-podobnie powsta ok. 1974 roku) BU KUL rkps 2021, k. 4. Z treci wynika,e w poowie lat 70. prbowano oywi dziaalno CDUCE.

56. Np. XIV Midzynarodowy Kongres NEI, Odnowa rok IX,padziernik 1960, nr 10, s. 15.

57.XV Midzynarodowy Kongres NEI, Odnowa rok X, listopad 1961,nr 11, s. 13. Niemniej CDUCE istniaa nadal, a kres dziaalnoci emigra-cyjnej nastpi dopiero w pierwszej poowie lat 90. Jeszcze 2-4 III 1990 r.

doszo do kongresu w Budapeszcie (History of the Christian DemocraticUnion of Central Europe, BU KUL rkps 2021, k. 327), a pniej doZgromadzenia Generalnego w Bratysawie w dniach 7-9 XII 1990. Statutsde lUnion Democrate-Chrtienne de lEurope Centrale, BU KUL rkps2021, k. 208. Ostatecznie nowe biuro CDUCE powstao w Bratysawie, anowym sekretarzem generalnym zosta Jn Ca r n o g u r s ky. Report onChristian Democratic Union of Central Europe by Ivan Carnogursky, BUKUL rkps 2021, k. 645-649.


20/50

mia wiadczy fakt, e do modzieowych organizacji (w tymharcerstwa) miao nalee ok. 4,5 tys. osb58.

Waciwie wikszo ugrupowa politycznych emigracjizdawaa sobie spraw, e odpowiednio przygotowane mode

pokolenie bdzie stanowi przysz baz polityczn, i to zarwnow przypadku powrotu do kraju, jak i przy przeduajcym sipobycie na emigracji. Sama modzie, szczeglnie angaujca siw dziaalno spoeczn, rwnie poszukiwaa moliwocirozwoju i awansu w strukturach politycznych. Jednak gwnymmiejscem samorealizacji dla modziey bya edukacja. Warunki,ktre mogyby jej sprzyja, staraa si tworzy take emigracjawspierajc istnienie polskich szk: Liceum i Gimnazjum im.Mikoaja Kopernika, (Riddlesworth College), Polish UniversityCollege (PUC przy Uniwersytecie Londyskim) czy PolskiegoUniwersytetu na Obczynie (PUNO). Jednoczenie, jeli tylkorysoway si takie moliwoci, nie zaniedbywano edukacji wszkoach i na uniwersytetach krajw osiedlenia. W celu skoor-dynowania dziaa tej modziey zaraz po wojnie powstaoZrzeszenie Studentw i Absolwentw Polskich na Uchodstwie,czyli ZSAPU. Rzesza modych ludzi stanowia istotny przedmiottroski, szczeglnie e bya potencjalnym odbiorc ekspansywnejpropagandy komunistycznej.

ycie modziey znajdowao take swj wyraz w dziaalnoci

harcerskiej czy politycznej. Organizacje modzieowe o charak-terze politycznym najczciej miay charakter przybudwekistniejcych na emigracji partii politycznych. Istniay zatem mo-dziewki socjalistyczne, ludowe, narodowe czy chadeckie.Swojej modziewki doczeka si take Polski Ruch Wolnocio-wy Niepodlego i Demokracja, a z pisudczykami zwizanabya modzie Midzymorza. Oczywicie na ich ksztat i dzia-

alno rzutoway podziay, jakie wczenie drczyy ca polskemigracj.

Modzi ludzie zwracali uwag na fakt, e w dziaalnopolityczn emigracji politycznej angauje si gwnie starszepokolenie. Wedug szacunkw Konrada Studnickiego z koca1949 roku na przeszo ptora tysica studentw polskich w

6 9

58. Polska emigracja polityczna. Informator [reprint opracowania z1962 roku], Warszawa 2004, s. 125-126.


21/50

Londynie, niewiele wicej ni 10 % bierze czynny udzia wpracach organizacji politycznych59. W przypadku modziewekchadeckich byo to szczeglnie dotkliwe. Do 1949 rokupowstao bowiem kilka osobnych grup, w tym: Zwizek

Modziey Chrzecijasko-Spoecznej (ZMCS)60

w Londynie,Chrzecijasko-Spoeczna Grupa Modzieowa (CSGM) wLondynie i Chrzecijasko-Spoeczny Ruch Modych (CSRM) wParyu.

Polityczne zaangaowanie modziey czasami spotykao siwrcz z fizycznym oporem, jak to miao miejsce w przypadkuKomitetu Zagranicznego SP, kierowanego przez S. Sopickiego,ktry utrzymujc nisk liczebno swojej frakcji (nie przekraczaaona 20 osb!), skutecznie broni si przed przyjmowaniemmodych czonkw. Dopiero ulegajc silnym naciskom Sopicki

zgodzi si na przyjcie kilku modych ludzi Jana Rakowskiego,Stanisawa Droda, Zbigniewa Jarkiewicza i Franciszka Berki,ktrzy utworzyli Zwizek Modziey Chrzecijasko-Demokra-tycznej w Londynie, z oddziaem we Francji. Sam Zwizekszybko przecign liczebnoci frakcj Sopickiego i po parumiesicach mia okoo 50 czonkw61.

Szukajc swojego miejsca na emigracyjnej scenie polityczneji dc do przezwycienia istniejcych podziaw, dwie pierwszeformacje 6 maja 1949 roku utworzyy Zjednoczenie Chrzeci-

jasko-Spoecznych Organizacji Modzieowych (ZjednoczenieCSOM, lub ZCSOM). Podczas zjazdu, ktry odby si w dniach28-30 grudnia w Londynie, doczyo do nich trzecie zwymienionych. Zjazd odbywa si w londyskiej siedzibieKomitetu Zagranicznego SP62. Powoano zarzd w skadzie:

7 0

59. K. Studnicki, Par uwag o ruchach politycznych na emigracji,Zjednoczenie CSOM, nr 2, grudzie 1949, s. 10.

60. Powsta 19 XII 1947 r. w Londynie. Podczas NadzwyczajnegoWalnego Zebrania, 23 IX 1950 r. zmieniono nazw na Zwizek ModzieyChrzecijasko-Demokratycznej, Zjednoczenie CSOM, nr 6(8),

padziernik 1950, s. 16.61. Powysze dane i opinie za odpisem anonimowego opracowania

(rdo: Literat) na temat SP, przygotowanego dla MSW PRL. IPN BU01136/642, C11-C12. Tam te znajduj si dosy bogate szczegydotyczce rozamw w SP.

62. Zjazd, Zjednoczenie CSOM, nr 1(3), stycze 1950, s. 2; S.Gebhardt,Korzenie, Unia&Polska, wrzesie 1999, nr 21 (http:/www.unia-

polska.pl/archive/98-99/9909_1/17_f.html); i d e m, Zjednoczenie Modziey


22/50

Edward Bobrowski (CSRM) prezes i Delegat Odpowiedzialnydo Sekcji Modzieowej NEI, Konrad Gizbert-Studnicki6 3(ZMCS) wiceprezes, Wanda Malatyska (CSRM) sekretarz.Za redakcj biuletynu Zjednoczenie CSOM odpowiedzialny

by Zbigniew Fallenbhl64

(ZMCS), a Biurem Studiw kierowaStanisaw Gebhardt65 (CSGM). W skadzie komisji rewizyjnejznaleli si jako przewodniczcy Franciszek Berka (ZMCS) oraz

Witold Kawcki (CSGM) i J. Kubicz (CSRM)66.Powstaa organizacja pozostawia otwarte drzwi dla innych

polskich organizacji o charakterze chrzecijasko-spoecznym.Zjednoczenie deklarowao take, e jego gwn rol bdziekoordynacja, a nie nadzr dziaa poszczeglnych organizacjiskadowych, jak rwnie reprezentacja polskich modych chade-kw na zewntrz. Zjednoczenie stanowio m.in. Polsk Ekip

Modzieow NEI. Powoanie tej organizacji dosy odwaniemotywowano pragnieniem przezwycienia postpujcego roz-bicia politycznego. W relacji ze zjazdu z grudnia 1949 roku pisa-no m.in.:

Walki poszczeglnych odamw uchodstwa staj si, wbrew po-zorom, coraz to bardziej zaarte, osabiajc w ten sposb jego sii kompromitujc w oczach naszych zachodnich sprzymierzecw,ktrzy w ten sposb znajduj potwierdzenie tezy o dwu Polakachi trzech pogldach politycznych. W miar jak nieporozumienia

71

Chrzecijasko-Spoecznej, Tygodnik Warszawski nr 0 [sic!] z 18 VI2006 r., s. 8-9.

63. Syn Wadysawa Gizberta-Studnickiego.64. W pniejszych latach Zbigniew Fallenbchl, profesor ekonomii w

Kanadzie.65. Stanisaw Gebhardt, ur. w 1928 roku w Poznaniu, wojn spdzi w

kraju jako czonek Szarych Szeregw i AK. W 1944 roku, aresztowanyprzez gestapo, by winiem Gross Rosen i Mauthausen. Po zakoczeniudziaa wojennych powrci do kraju, ale zagroony aresztowaniem uciekz kraju do Woch, a stamtd do Wielkiej Brytanii. Tutaj zaangaowa siw dziaalno Stronnictwa Pracy, szczeglnie za w dziaalno w

organizacjach modzieowych, stopniowo umacniajc swoj pozycj w mi-dzynarodowym ruchu chadeckim. Dane na podstawie rozmw z bohateremoraz biogramu zamieszczonego w publikacji wiadectwa. Testimonianze,t. 4, op.cit., s. 321-322. Z racji prowadzonej przez niego dziaalnoci wlatach 60. aparat bezpieczestwa PRL prbowa zwerbowa go dowsppracy. IPN BU 01168/248, rozpracowanie krypt. Taddy.

66. Zarzd za okres od 1 I 1950 do 31 XII 1950, na podstawie notatkiz ASG.


23/50

te odbiegaj od motyww ideologicznych, sztuczny ich charakterstaje si coraz to bardziej oczywisty. Tragiczny ten proces rozbiciauchodstwa nie omin niestety obozu chrzecijasko-demo-kratycznego. Na szczcie nie dopuszczono do kontynuacji tegoprocesu na odcinku modzieowym67.

Bya to pierwsza tak powana prba zjednoczenia wysikwemigracyjnej modziey. Przeprowadzono j zreszt wbrewtendencjom panujcym wczenie w rodowiskach politycznychemigracji, gdzie od lat 1949-1950 funkcjonoway trzy gwneorodki emigracyjnej wadzy, z ktrymi wizay si poszczeglneodamy dorosego SP. Tym waniejsza i odwaniejszawydawaa si inicjatywa modzieowa.

Podczas zjazdu uchwalono take program pracy, w ktrym

odpowiednie punkty dotyczyy dziaalnoci midzynarodowej.Zobowizywano w nim wadze Zjednoczenia do intensywnejdziaalnoci na terenie Midzynarodowej Sekcji ModzieowejNEI oraz do wprowadzenia Zjednoczenia do struktur ZwizkuFederalistw Polskich68. Zakadano utrzymywanie kontaktw zWorld Federation of Liberal and Radical Youth, People andFreedom Group oraz innymi organizacjami modzieowymi.

W padzierniku 1950 Zjednoczenie CSOM (takiego skrtuuywano) ogosio deklaracj ideow, w ktrej podkrelanokoordynacyjny charakter inicjatyw i przywizanie jej czonkw

do zasad etyki chrzecijaskiej w yciu publicznym. Zasady yciaspoecznego czerpano expressis verbis z papieskich encyklik Rerum Novarum i Quadragesimo Anno. Encykliki te rzeczywi-cie day podwaliny katolickiej nauki spoecznej i czsto powra-cay w artykuach Bobrowskiego. Deklaracj wieczyy charak-terystyczne dla caej wczesnej emigracji hasa niepodlegociPolski oraz zapowiedzi wprowadzenia w niej ustroju prawdziwiedemokratycznego. Hasa te, jedynie po niewielkiej redakcji, po-wielay stanowisko wyraone trzy lata wczeniej w deklaracji

72

67. Zjazd, Zjednoczenie CSOM, nr 1(3), stycze 1950, s. 2.68. Chodzio zapewne o Polsk Uni Federalistw kierowan przez S.

Kota i Wacawa Sorok. Szerzej na temat PUF, zob. S. ukasiewicz,Polacyw europejskim ruchu federalnym po II wojnie wiatowej, Warszawa 2006.Postulat ten nie zosta prawdopodobnie nigdy zrealizowany. PUF raczejodnosi si niechtnie do tej inicjatywy. Zob. Oklnik nr 3, kwiecie--lipiec 1950, ASG.


24/50

ideowej Zwizku Modziey Chrzecijasko-Spoecznej69. Pew-nym novum byy jednak postulaty z zakresu stosunkw midzy-narodowych:

a) utworzenie federalnej organizacji Europy rodkowo-wschod-niej, jako czci skadowej Zjednoczonej Europy i, dalej, po-wszechnej organizacji wiatowej,b) cisa wsppraca z reszt pastw wiata nad zbudowaniem iutrwaleniem pokojowego wspycia narodw w oparciu o zasadyetyki chrzecijaskiej,c) opozycja do totalizmu i dyktatury we wszystkich jej formach70.

Modzi chadecy odrzucali take fakt zaborw dokonanychw 1939 roku, a jednoczenie uznawali, e Ziemie Zachodnie,po Odr i Nys uyck, stanowi nieodczn cz terytorium

Polski.Od 28 do 30 grudnia 1950 roku odby si w Paryu drugiwalny zjazd Zjednoczenia CSOM. Musia stanowi wanewydarzenie, o czym wiadczy obecno wysokich rang polity-kw francuskich. Znaleli si wrd nich przedstawiciele NEIRobert Bichet (sekretarz generalny) i Louis Bour oraz politycyMRP Philippe Farine i Charles Leger. Uwag zwraca take obec-no przewodniczcego Delegacji Zagranicznej Polskich Chrze-cijaskich Zwizkw Zawodowych Wadysawa Michalaka,

sekretarza Polskiej Unii Federalistw Wacawa Soroki orazprzedstawicieli sekcji modzieowych i ekip narodowych NEI:Austriaka Rudolfa Lewandowskiego, Czechosowaka DimitrijaPavlisty i Wgra Csabo Skultetyego. Zjazd oprcz wytycznychdalszego dziaania (zacienianie wizi midzy organizacjamiskadowymi, opracowanie zasad ideologicznych i programowych,czy wzmocnienie reprezentacji w NEI) wybra jednoczenie za-rzd, w ktrym Edward Bobrowski peni dotychczasowefunkcje, a jego zastpcami zostali Stanisaw Gebhardt i ZbigniewFallenbchl. Sekretarzem zosta za Kazimierz Lichnowski, a jego

zastpc Jan Kobylaski z Francji. Kierownictwo Biura Studiwobj Zygmunt Jdryka, a redaktorem naczelnym pisma zosta

7 3

69. Deklaracja Ideowa Zwizku Modziey Chrzecijasko-Spoecznej,Londyn, 19 XII 1947 r., ASG.

70. Deklaracja ideowa Zjednoczenia Chrzecijasko-Spoecznych Orga-nizacji Modzieowych, Zjednoczenie CSOM, nr 7(9), listopad 1950, 15.


25/50

Henryk Grtkowski71. W wyniku ustale kolejnego zjazdu,ktry odby si w Paryu w dniach 26-28 padziernika 1951roku, na swoich stanowiskach pozostali E. Bobrowski, S.Gebhardt i K. Lichnowski. Dokooptowano natomiast dwch

nowych wiceprezesw Jana Kuakowskiego (RMCS-Belgia72

) iAdama Prauna (ZMCD-Londyn). Referentem prasowym zostaKonrad Studnicki-Gizbert, a kierownikiem Biura StudiwAndrzej Plater-Zyberk. Henryk Grtkowski zosta przewodni-czcym Komisji Rewizyjnej73.

Dziaalno Zjednoczenia stanowia dowd na to, e(przynajmniej przejciowo) zjednoczenie organizacji chadeckichna emigracji jest moliwe. Jednak na scenie politycznej polskiejemigracji przynosio to skutek odwrotny do oczekiwanego.Zjednoczenie nie mogo liczy de facto na adne bezporedniewsparcie ze strony poszczeglnych odamw polskiej chadecji,pozostajcych ze sob w otwartym konflikcie. To powodowao,e modzi chadecy, kierujc si przesankami innymi ni interespartyjny, starali si prowadzi wasn niezalen polityk.

Nie sprzyja temu jednak oglny klimat polityczny naemigracji. Jesieni 1951 roku grupa Sopickiego oderwaa si odgrupy gen. Hallera, a nastpnie poczya si z Rad Narodowi rzdem londyskim. Fiaskiem zakoczyy si take prbyporozumienia podjte w Londynie pomidzy reszt grupy gen.

Hallera i grup Karola Popiela, z ktrych pierwsza zwizaa siostatecznie z Rad Polityczn, a druga pozostaa wierna PNKDMikoajczyka74.

7 4

71. Komunikat prasowy, ASG.72. Ruch Modziey Chrzecijasko-Spoecznej w Belgii powsta 15 XI

1951 roku. Od razu by te czonkiem Zjednoczenia CSOM. PrezesemRMCS-Belgia zosta Jan Kuakowski, a sekretarzem Maria Majewska.Belgijska ga Ruchu w momencie powstania miaa dwa koa w Brukselii Louvain.

73.Komunikaty, Zjednoczenie CSOM, nr 1(14), czerwiec 1952, s. 27.

74. Bobrowski wspomina o istotnej roli, jak odegra w tych rozmo-wach Gebhardt (oprcz niego brali w nich udzia Bolesaw Biega i JanKosowicz). SP Hallera reprezentowali podczas rokowa Berka, Jarkiewiczi Drod. Warunkiem porozumienia miao by po oderwaniu si odSopickiego przystpienie grupy londyskiej do PNKD oraz zerwanie zlegalizmem. Zob. take odpis anonimowego opracowania (rdo: Literat)na temat Stronnictwa Pracy, przygotowanego dla MSW. IPN BU01136/642, D4-D5.


26/50

Utrwalenie rozbicia emigracyjnej chadecji oraz nagonienieprzez pras negatywnych ocen spotkania polskich i niemieckichmodych chadekw stay si powodem rozstania ZMCD zeZjednoczeniem, co zostao zakomunikowane E. Bobrowskiemu

w grudniu 1951 roku75

. W ten sposb w skadzie Zjednoczeniapozostay CSRM Wielka Brytania i Irlandia, RMCS Belgiai CSRM Francja. Miejsca przewidziane dla czonkw ZMCDw Zarzdzie ZCSOM pozostay nieobsadzone76.

We wszystkich inicjatywach modych chadekw podejmo-wanych do poowy lat 50. kluczow rol odgrywa Edward Bo-browski77. Kiedy po wojnie znalaz si na emigracji we Francji,ukoczy studia prawnicze, podejmujc przy tym rne pracezarobkowe (np. jako tragarz). Nastpnie zaangaowa si wdziaalno polityczn modych chrzecijaskich demokratw naemigracji, oraz nawizujc szerokie kontakty w rodowiskachfrancuskich, szczeglnie dziennikarskich i politycznych78. By

7 5

75. List prezesa Adama Prauna i sekretarza generalnego ZMCD TeresyFallenbchl do Prezesa Edwarda Bobrowskiego z 20 XII 1951 r., ASG. Listten zosta przedrukowany take w Oklniku nr 9 z 4 I 1952 r., ASG.Wiceprezesem ZMCD w tym czasie by Jerzy Brzeziski, a referentemprasowym Konrad Studnicki.

76. Grupa londyska chadekw borykaa si nieustannie z podziaamidorosego SP, co w efekcie spowodowao powoanie forum modych, tzw.inner circle (najczciej spotykano si na tzw. herbatkach u Fallenbchlw),w skad ktrego weszli wczeni studenci lub absolwenci na UniwersytecieLondyskim (ekonomia i prawo) m.in.: F. Berka, Z. Jarkiewicz, KonradStudnicki, Zbigniew Fallenbchl, Teresa Fallenbchl, Stanisaw Drod,Adam Braun, Jerzy Brzeziski, W. Tuasiewicz, J. ywina. Istnienie tegokoa wzmocnio pozycje modych do tego stopnia, e w 1955 roku mo-liwe stao si odmodzenie Zarzdu Gwnego, na ktrego czele stan F.Berka. Sytuacja ta ulega jednak zmianie wraz z fal wyjazdw modychchadekw za ocean. M.in. Adam Praun wyjecha do Ameryki rodkowej,a Jerzy Brzeziski do Sudanu. Na podstawie odpisu anonimowego opraco-wania (rdo: Literat) na temat stronnictwa Pracy, przygotowanego dlaMSW. IPN BU 01136/642, E2-E6.

77. Jego nazwisko powraca waciwie w wikszoci wspomnie, m.in.

Kuakowskiego i Gebhardta. Urodzi si w 1928 roku w rodzinie polskiegoinyniera, ktry po I wojnie wiatowej wyemigrowa do Turcji. Tutajspdzi swoje wczesne dziecistwo. Do Polski przyjecha razem z rodzinna krtko prawdopodobnie w latach 1937-1938, po czym wyemigrowado Francji.

78. Na podstawie materiaw zachowanych w teczce sprawy ewiden-cyjno-operacyjnej, krypt. Zagoczyk, prowadzonej przez Wydzia V Depar-tamentu I MSW w latach 1957-1963. IPN BU 01227/680.


27/50

pierwszym prezesem Zjednoczenia CSOM i reprezentowapolsk modzie chadeck w NEI. Kiedy w 1950 roku wNowym Jorku powoano do ycia CDUCE, Bobrowski zostasekretarzem jej sekcji modzieowej. W nastpnych latach

zajmowa rwnie eksponowane funkcje w kolejnych organi-zacjach zrzeszajcych modzie europejsk, a jednoczenie kon-tynuowa karier dziennikarsk w grudniu 1952 roku podjprac w Polskiej Sekcji Radia Francuskiego, a od 1956 rokupracowa w dziale zagranicznym pisma Le Temps de Paris. W1955 roku, polecony przez Kajetana Morawskiego, przyjobowizki korespondenta referatu dla spraw Stolicy Apostolskiejw Dziale Spraw Zagranicznych Egzekutywy ZjednoczeniaNarodowego (EZN)79. Dopki aktywnie uczestniczy w yciupolitycznym, by zawsze pierwsz osob zapraszan do wsp-

pracy w ramach organizacji midzynarodowych.

Modzi chadecy na forum midzynarodowym

Jedn z najwaniejszych kwestii midzynarodowych, przedjakimi stana powojenna Europa, bya sprawa Niemiec. Bya tote jedna z pierwszych kontrowersji obecnych w dziaalnocichadeckiej. Na poziomie NEI daa o sobie zna ju w 1948

roku, kiedy do udziau w kolejnym kongresie zaproszono dele-gacj niemieck (reprezentujc obie zony okupacyjne), kierowa-n przez K. Adenauera. Ekipa polska wyrazia sprzeciw, ktrypoparli m.in. Czesi i Wgrzy. Pomimo tego Niemcy uczest-niczyli w kongresie, ktry odby si w dniach od 29 stycznia do10 lutego w Luksemburgu. Uczestnicy kongresu zdecydowali sizaakceptowa ow niemieck obecno, co okazao si sukce-sem80. Nie oznaczao to jednak, e wszystkie sprawy sporne zo-stay automatycznie zamknite. Niemniej NEI stworzya platfor-m wsppracy, a take budowania pojednania francusko-nie-mieckiego, ktre z czasem zostao uznane za fundament wsp-czesnej Europy81.

7 6

79. Biblioteka Polska w Paryu [BPP], kol. K. Morawskiego, t. 15.80. R. Papini, op.cit., s. 61.81. Szczegln rol odegray tu nieformalne i zamknite spotkania czo-

owych europejskich politykw chadeckich, zajmujcych wane pozycje w


28/50

Elementem niezalenej polityki uprawianej przez polskichmodych chadekw byy prby porozumienia z ich rwienikamiz Niemiec. Suy temu miao wsplne spotkanie w 1951 roku82.Odbyo si ono dokadnie w dniach 29-30 padziernika,

stanowic niejako kontynuacj zjazdu ZCSOM. Ze strony pol-skiej wzili w nim udzia czonkowie Zjednoczenia: EdwardBobrowski, Jerzy S. Brzeziski, Stanisaw M. Gebhardt, HenrykGrtkowski, Jan Kuakowski, Kazimierz F. Lichnowski, AndrzejPlater-Zyberk, Jerzy Sambor, Ludwik Soloch, Konrad Studnicki--Gizbert. Stron niemieck, czyli Junge Union Deutschlands derCDU/CSU, reprezentowali: Ernst Majonica83, Helmut Ziegler,Peter Scholz, Willfried Parge, Justin Hamm, Rudolf Woller,Georg Barthelme, Claus Mller. Spotkanie miao charakter

nieoficjalny i jego platform bya filozofia chrzecijaska orazprzynaleno czonkw obu organizacji do Unii ModychChrzecijaskich Demokratw (NEI), ktra te bya inicjatoremspotkania. Ambitnie zarysowane plany poznania wzajemnych

7 7

strukturach rzdowych swoich krajw. Zapocztkowali je niemieccychadecy przebywajcy wczenie w Szwajcarii przy wsparciu sekretarzageneralnego francuskiego MRP Georgesa Bidault (1899-1983, jeden zzaoycieli chadeckiej MRP, po wojnie sprawowa m.in. funkcj premierarzdu, a take kierowa ministerstwem spraw zagranicznych). Jako miejscewybierano Genew lub jej okolice. W latach 1947-1956 odbyway si trzy,cztery razy do roku, a uczestniczyli w nich m.in. Bidault, Robert Schuman,czy Konrad Adenauer. A. de Gasperi nie uczestniczy osobicie, ale przy-sya depesze. R. Papini, op.cit., s. 67 i n. Peniejsz list uczestnikwzawiera przypis 105, ibidem, s. 132-133.

82. Szczegowy opis przygotowa strony polskiej do tego spotkaniazawiera Oklnik nr 5 Zjednoczenia CSOM, [luty 1951], ASG. Naspotkanie to trzeba patrze take w kontekcie caociowej postawyemigracji wobec zagadnienia niemieckiego. Szerzej zob. M. S. Wolaski,rodowiska emigracyjne w Londynie i Paryu a kwestia stosunkw polsko--niemieckich (1949-1972), Wrocaw 1992. Z inicjatyw modzieowychautor odnotowa jedynie ksiki Z. Jarkiewicza,Polityczne aspekty polskiejgranicy zachodniej, Londyn 1954 (i b i d e m, s. 42) i Z. Fallenbchla,Zagadnienia gospodarcze Ziem Odzyskanych, Londyn 1956 (ibidem, s. 55).

83. Ernst Majonica (1920-1997), z wyksztacenia prawnik i historyk.Od 1950 do 1955 roku kierowa uni modych chrzecijaskich demokratwniemieckich (Junge Union). W latach 1950-1972 pose do Bundestagu z ra-mienia CDU/CSU, a w latach 1953-1969 czonek Komitetu wykonawczego

partii. Po pierwszych bezporednich wyborach do Parlamentu Europej-skiego zosta jego posem (1979-1984) zrzeszonym w Europejskiej PartiiPracy. Zwolennik porozumienia polsko-niemieckiego.


29/50

pogldw i budowania podstaw dobrego ssiedztwa, nie znalazynaleytego zrozumienia opinii publicznej. Spotkanie zostaopozytywnie ocenione przez pismo niemieckich wysiedlonychVolksbote, co natychmiast wzbudzio krytyk ze strony prasy

emigracyjnej i krajowej84

. Szczeglnie opinia prasy emigracyjnejstanowia potny cios dla modych chadekw, ktrzy nie spo-dziewali si tak gwatownej reakcji, wynikajcej jak starali siprzekonywa z niezrozumienia przesanek takiego spotkania.Krytycy skupiali si bowiem na wtku dyskusji dotyczcym gra-nicy na Odrze i Nysie, wyeksponowanym przez pras niemiec-k85. W wietle tych enuncjacji modzi polscy chadecy mieli zgo-dzi si na ewentualn rewizj granicy zachodniej Polski. Stu-diujc komunikat prasowy wydany po spotkaniu mona jedynie

stwierdzi, e nie ma tam adnego bezporedniego odniesieniado tej granicy86. Co wicej, bronic swojego stanowiska, modzichadecy wskazywali na odpowiedni punkt swojej deklaracji ideo-wej, w ktrym stali na stanowisku nienaruszalnoci tych granic.

Poniewa problem stosunkw polsko-niemieckich na terenieEuropy, pomimo e od wojny mijay kolejne lata, pozostawa

jednym z powaniejszych problemw, inicjowano kolejne takiespotkania. Ich miejscem byy chociaby wsplne sesje pod pa-

78

84. Echem tych enuncjacji w kraju by rozdzia zatytuowany Bieg do

Bonn w paszkwilu na emigracj, autorstwa Stefana Arskiego, Targowicaley nad Atlantykiem, Warszawa 1952, s. 47 i n. Dla propagandzisty spot-kanie to byo dowodem na zdrad, jakiej dopuszczaa si emigracja i spisek,jaki zosta zawizany przez Stanisawa Mikoajczyka i Stanisawa Kota zestrony polskiej oraz Konrada Adenauera rzecznika Drang nach Osten ze strony niemieckiej. Caej intrydze, zapewne ze wzgldu na fakt, espotkanie organizowali chrzecijascy demokraci, sprzyja mia take Wa-tykan. Rola modych chadekw schodzia w tej interpretacji na bardzo od-legy plan.

85. Reakcje te zostay omwione przez osob ukrywajc si podpseudonimem Paryski Bbr, Przegld prasy tej... i tamtej, ZjednoczenieCSOM, nr 1(14), czerwiec 1952, s. 23-26.

86. Komunikat prasowy (wydany po spotkaniu modziey chrzecija-sko-spoecznej polskiej i niemieckiej), Zjednoczenie CSOM, nr 1(14),czerwiec 1952, s. 7. Spraw opisywa take E. Bobrowski, Rok obfity wwydarzenia, Zjednoczenie CSOM, nr 1(14), czerwiec 1952, s. 5-7. Waneinformacje przede wszystkim dotyczce technicznych szczegw zorga-nizowania caego spotkania, Bobrowski poda w wewntrznym Oklnikunr 9, z 4 stycznia 1952 r. Take cay numer 14 Zjednoczenia CSOMoscylowa wok tego problemu ukaza si po niemal rocznej przerwie.


30/50

tronatem NEI. Ale powracay take pomysy spotka dwu-stronnych, jak to miao miejsce np. po konferencji w BadGodesberd, kiedy strona niemiecka wysza z tak inicjatyw.Strona polska, pamitajc dowiadczenie ze spotkaniem w 1951

roku, oraz kierujc si instrukcjami, jakie zapady w 1953 roku,podczas Zjazdu w Tours (wykluczay one wszelkie bilateralnespotkania polsko-niemieckie), rozwaaa zorganizowanie roz-mw, w ktrych oprcz Polakw i Niemcw, wziliby udziatake Litwini, Wgrzy i inne narody reprezentowane wCDUCE. Spotkanie takie, unikajc draliwych tematw po-litycznych, miaoby zajmowa si przede wszystkim kwestiamikulturalnymi, suc wzajemnemu poznaniu i zbudowaniu naprzyszo dobrych relacji polsko-niemieckich, ktre z koleipozwoliyby przeama historyczny impas i stayby si jednym z

elementw budujcych federacj oglnoeuropejsk87. W jakiejmierze wspgrao to z profilem funkcjonowania NEI, gdzie

jedn z waniejszych komisji bya komisja kulturalna, w ktrejwan rol odgrywali m.in. S. Glaser i S. Eustachiewicz.

Drug spraw, jak modzi chadecy podnosili na forummidzynarodowym, byo przypominanie o swojej obecnoci, azatem o istnieniu take Europy rodkowowschodniej. Takokazj by np. kongres belgijskich Ekip Modych Chrzecija-skich Demokratw, wchodzcych w skad Stronnictwa Chrze-

cijasko-Spoecznego (PSC) zorganizowany w dniach 15-16marca 1952 roku. Polacy byli tam reprezentowani przez picio-osobow delegacj, kierowan przez Jana Kuakowskiego, a E.Bobrowski wystpowa w imieniu Sekcji Modych CDUCE88.

Brali take czynny udzia w jednej z waniejszych konfe-rencji powiconych Europie rodkowo-Wschodniej, zorga-nizowanej przez Ruch Europejski w Londynie, 20-25 stycznia1952 roku89. W grupie modych chadekw znaleli si S. Geb-

79

87. J. Winiewski, Oklnik nr 1 Przewodniczcego Komisji dla

Spraw Niemieckich, 22 V 1955 r., ASG.88. Kongres w belgijskim yciu politycznym mia swoj rang, o czym

wiadczy chociaby udzia w nim Paula van Zeelanda, wczesnego ministraspraw zagranicznych Belgii oraz Tho Lefevrea, przewodniczcego PSC.J. Kuakowski, Kongres modych chrzecijaskich demokratw belgijskich,Zjednoczenie CSOM, nr 1(14), czerwiec 1952, s. 13-15.

89. Na temat konferencji zob. m.in. J. aptos, Stanowisko RuchuEuropejskiego w sprawie przyszoci krajw Europy rodkowo-Wschodniej.


31/50

hardt, K. Lichnowski i J. Sambor jako przedstawiciele Zjedno-czenia, W. F. Tuasiewicz jako przedstawiciel ZMCD oraz wpodwjnej roli E. Bobrowski jako reprezentant Sekcji Mo-dych CDUCE i Sekcji Modzieowej NEI90.

Doskonae ramy do dziaa na forum europejskim dawaatake specjalna kampania modzieowa w latach 1950-1958, czy-li Campagne Europenne de la Jeunesse (CEJ), stanowica od-powied na akcj prowadzon w Europie Zachodniej przez mo-dzie o sympatiach komunistycznych. Gwnym hasem tej kam-panii byo zjednoczenie Europy. Nad jej przebiegiem czuwaRuch Europejski91, z ramienia ktrego sprawy kampanii prowa-dzi Andr Philip. Jej sekretarzem generalnym by PhilippeDeshormes. Sekretariat midzynarodowy znajdowa si w Pary-u, a jego dziaania nadzorowa 14. osobowy Zarzd (Comit de

Direction), zoony w poowie z czonkw Komitetu Wykonaw-czego Rady Europejskiej Modziey (Conseil Europen de la

Jeunesse), a w poowie z delegatw Ruchu Europejskiego92.Komitet koordynacyjny skada si z 15 przedstawicieli reprezen-tujcych 5 gwnych midzynarodowych modziewek, odpo-wiadajcych zreszt dorosym organizacjom zwizanym z Ru-chem Europejskim: federalistycznej (Jeunesse Europenne Fd-raliste JEF), liberalnej (Jeunesse Europenne Librale JEL),socjalistycznej (przy MSEUE), midzyuniwersyteckiej (Union

Fdraliste Interuniversitaire UFI) i chadeckiej (UIJDC)93

.

80

Geneza konferencji londyskiej z 1952 roku, w: Midzy wielk polityk anarodowym partykularyzmem, red. J. Kiwerska, B. Koszel, Pozna 2002, s.358-367.

90. Z ycia innych organizacji, Zjednoczenie CSOM, nr 1(14), czer-wiec 1952, s. 28.

91. Celem Ruchu bya koordynacja dziaa szeregu ruchw powstaychpo II wojnie, a sucych wanie budowaniu jednoci, takich jak: UniaEuropejska Federalistw (Union Europenne des Fdralistes), Ruch Demo-kratyczny i Socjalistyczny na rzecz Stanw Zjednoczonych Europy(Mouvement Dmocratique et Socialiste pour les Etats-Unis dEurope),

United Europe Movement, Conseil Francais pour lEurope Unie, LigueEuropenne de Coopration conomique, Nouvelles Equipes Interna-tionales, Mouvement Libral pour lEurope Unie.

92. La Campagne Europenne de la Jeunesse, Lveil de lEurope,Juin-Juillet 1952, s. 3. Zob. HAEU, sygn. ME 239, B. Vayssiere, Ungruppe..., s. 393.

93. Conclusions, Reunion du Comit de Coordination des OrganisationsEuropenne de Jeunesse, Royaumont, 26-28 Septembre 1953, ASG.


32/50

Przy organizacji tej zakrojonej na szerok skal kampanii mo-dziey europejskiej du rol odgrywa Polak Jerzy (Georges)Rencki, jednoczenie sekretarz do spraw administracyjnych UFI.

Dziki CEJ powstaa platforma wsppracy modziey

chadeckiej z ruchem modziey socjalistycznej i federalistycznej.23 marca 1950 roku odbyo si posiedzenie Komitetu Porozu-miewawczego tych sekcji, podczas ktrego dyskutowano pomocdla studentw uchodcw na lata 1950-195194. Przygotowywa-no take wspln manifestacj modziey europejskiej na ostatnitydzie maja 1951 roku w Strasburgu95.

Jedn z pierwszych inicjatyw CEJ byo ZgromadzenieEuropejskiej Modziey Politycznej (Assemble Europenne desJeunesses Politiques), czyli rodzaj parlamentu, zorganizowane wHadze, w paacu Riddersaal, w dniach 26-31 padziernika1952 roku. Otwieray go m.in. wystpienia wybitnych europej-skich federalistw: Hendrika Brugmansa wczenie rektoraCollege dEurope w Brugii, oraz Denisa de Rougemonta. Wskadzie CEJ nie znalazy si przedstawicielstwa uchodcw, a

jedynie delegaci tzw. sekretariatw narodowych pastw zachod-nioeuropejskich oraz Turcji! Dlatego za duy sukces emigrantwtrzeba uzna fakt, e sekretariatem haskiego zgromadzeniakierowa Jerzy Rencki, a pomagali mu Edward Bobrowski oraz

Jan Kosowicz (jako reprezentant UFI). Polsk grup chadeck

reprezentowa oprcz Bobrowskiego Stanisaw Gebhardt9 6.Wedug sprawozdania Jana Rennera, na 18 reprezentantwEuropy rodkowo-Wschodniej, siedmiu byo chadekami, za naomiu delegatw posiadajcych prawo gosu, chadekami byapoowa97. Wzr dla caej inicjatywy stanowio ZgromadzenieDoradcze Rady Europy w Strasburgu, z ta rnic, e tutajudzia mieli wzi take uchodcy zza elaznej kurtyny.

Kampania modzieowa bya finansowana ze rodkwamerykaskich, pochodzcych z Amerykaskiego Komitetu na

Rzecz Zjednoczonej Europy (American Committee for a United

81

94. Oklnik Zjednoczenia CSOM nr 3, kwiecie-lipiec 1950, ASG.95. Z ycia NEI, Zjednoczenie CSOM, nr 7(9), 1950, s. 7; nr 3(13),

1951, s. 10.96. Zob. broszur powicon zgromadzeniu, BPP, kol. Z. Rapackiego,

sygn. akc. 3231.97. J. Renner, op.cit.


33/50

Europe)98. Z puli tej korzystaa take UIJDC99, jednak porw-nujc rodki, jakie asygnowali gwni aktorzy zimnej wojny naten cel, B. Vayssiere ocenia, e w sumie ACUE w latach 1951--1959 wyda na Ruch Europejski, w tym na Campagne Euro-

penne de la Jeunesse, 1,72 mln funtw, podczas gdy Moskwa,w samym tylko 1951 roku wydaa 20 mln funtw na kampanimodziey komunistycznej w Berlinie Wschodnim100.

Podczas konferencji 5-7 czerwca 1953 roku zostaapowoana w Paryu do ycia Rada Wolnej Modziey rodkowo--Wschodniej Europy, wzorujca si na wspomnianym juZgromadzeniu Europejskiej Modziey Politycznej, skupiajcymgwnie modzie zachodnioeuropejsk. Ze strony polskiejuczestniczyo 16 delegatw, z czego dziewiciu byo reprezentan-tami Komitetu Narodowego Ruchu Europejskiego, a szeciu re-prezentowao midzynarodowe organizacje polityczne mo-dziey101. Celem rady byo stworzenie forum wymiany pogldw

8 2

98. 19 IV 1948 r. powsta American Committee for a Free and UnitedEurope z senatorem Fulbrightem jako przewodniczcym i WilliamemBullitem jako wiceprzewodniczcym. 29 III 1949 r. zmieniono nazw naAmerican Committee for an United Europe (ACUE). ACUE w szczeglnysposb wspiera European Movement, cho nazw nawizywa do UnitedEurope Movement Churchilla. Celem ACUE byo nieoficjalne wspieranieidei jednoci europejskiej zarwno poprzez pomoc dla ruchu europejskiego,jak i poprzez informowanie amerykaskiej opinii publicznej o postpachintegracji europejskiej. W 1950 roku by to zamknity klub wpywowych ibogatych osb amerykaskiego ycia publicznego, takich jak Allen Dulles,Walter F. George, Philip D. Reed, prezes General Electric, Spyros Skouras,prezes Twentieth Century Fox, czy J. P. Spang, prezes Gillete. W sumie380 osb. Ich zwizki z CIA byy nieoficjalne, ale oczywiste poprzez udziatakich osb, jak William Donovan, Allen W. Dulles, Walter Bedell Smith,Thomas W. Barden. Ten ostatni by porednikiem pomidzy ACUE a ME,szczeglnie za UEF, a w 1950 roku zacz prac dla CIA. B. Vayssiere,Un gruppe..., s. 392.

99. Zob. sporzdzony przez Bobrowskiego Document de travail[IUYCD] no 21, DOC-TR-21, confidentiel, Note sur la CampagneEuropenne de la Jeunesse, Dcembre 1953, ASG.

100. B. Vayssiere, Un gruppe..., s. 393. III wiatowy Festiwal Modzie-y i Studentw, organizowany od 1947 r. przez wiatow Federacj Mo-dziey Demokratycznej, odby si w sierpniu 1951 roku w Berlinie. Towa-rzyszyy mu antykomunistyczne demonstracje, w ktrych na zaproszenieKWE brali udzia take chadecy. J. Renner, op.cit.

101. Wedug sprawozdania przesanego przez S. Gebhardta do NowegoJorku (zachowanego w ASG), byy to nastpujce osoby: Janusz Cywiski(NiD), Dugoszewski (SN), Supnicki (PPS), Niemczyk (Polska Akademic-


34/50

i wsppracy dla modziey zwizanej z rnymi opcjamipolitycznymi. Punktem wyjcia bya perspektywa uzgodnieniawsplnego stanowiska na wypadek upadku komunizmu wEuropie. W swojej relacji Stanisaw Gebhardt przekonywa, e

konferencja daa dowd, i Zjednoczenie CSOM jestnajsilniejsz organizacj polskiej modziey na emigracji i posiadanajwiksze wpywy midzynarodowe. Z tej perspektywy jakoudan ocenia wspprac pomidzy modymi chadekami,ludowcami z PSL Mikoajczyka i socjalistami z PPS. Natomiasttrudniej ukadaa si wsppraca z narodowcami, federalistami,ludowcami zwizanymi z PSL-OJN i nidowcami. Chocia wtym ostatnim przypadku istniaa platforma wsppracy, dzikiprzychylnej postawie Janusza Cywiskiego. Brakowao takewsppracy z Tuasiewiczem reprezentujcym SP Hallera.

Wedug relacji Gebhardta, wrd przemwie pocztkowych(4 na 12 zostao wygoszonych przez Polakw), na szczeglnuwag zasugiwao wystpienie Jana Kuakowskiego na tematzasad powoania do ycia Rady Wolnej Modziey. W wynikukonferencji ustalono zasady funkcjonowania jej podstawowychorganw. Co dwa lata miaa zbiera si Konferencja, 3-4 razy wroku powinien zbiera si 36-osobowy Komitet Centralny (18reprezentantw zespow narodowych i 18 reprezentantworganizacji midzynarodowych), a stale mia dziaa Komitet

Wykonawczy, wybierany na dwa lata przez Komitet Centralny.Przewodniczcym Komitetu Centralnego zosta zwizany z PPSLeszek Talko, a sekretarzem generalnym przywdca wgierskiejmodziey chrzecijasko-demokratycznej chadek ArpdRaksnyi. Znaczn rol w pracach Rady odegrali modzidziaacze chadeccy Kuakowski (znalaz si w KomitecieCentralnym Rady, a z czasem zosta sekretarzem generalnym

8 3

ka Modzie Ludowa (PAML) grupa zwizana z S. Korboskim), Tua-siewicz (SP Hallera okrelane w sprawozdaniu jako: krasnoludki), JzefRzemieniewski (PSL, Belgia), Gebhardt (Zjednoczenie CSOM), Srocki(modzie ZPF), Kazimierz Mochliski (PAML, polska grupa UFI). Druggrup tworzyli reprezentanci nastpujcych organizacji: midzynarodwkiliberalnej (Koaczyski oraz Grocholski z NiD), Union Fdraliste Inter-universitaire (Jan Kosowicz z PAML i Zaleski z SN), midzynarodwkisocjalistycznej (Leszek Talko z PPS), UMCD (Jan Kuakowski i AntoniRudowski, obaj z ZCSOM). Por .take raport K. Morawskiego dla ministra[Sokoowskiego?], z 4 VI 1953 r., BPP, kol. 1.101, sygn. tymcz. 6, t. II.


35/50

Rady102), Bobrowski (nalea do grona sprawozdawcw w jednejz komisji) i Gebhardt103.

Przyjmujc program odwoujcy si do katolickich postula-tw spoecznych i europejskiego federalizmu, gros swojej energii

modzi polscy chadecy skupiali na budowaniu pozycji wmodzieowych midzynarodwkach chadeckich najpierweuropejskiej, a pniej wiatowej. W 1953 roku E. Bobrowskizosta wybrany na sekretarza generalnego Midzynarodowej UniiModych Chrzecijaskich Demokratw, w zwizku z czymzrzek si funkcji Prezesa Zarzdu ZCSOM. Wynikao to z umo-wy o niedublowaniu stanowisk, jak zawarli midzy sob modzichadecy104. Wywoao to przejciowe trudnoci w funkcjonowa-niu Zjednoczenia, ktrym zapobiec miao powoanie w czerwcu1953 roku zarzdu tymczasowego z Janem Kuakowskim jakoprezesem i delegatem do UIJDC i Stanisaw Gebhardtem jakosekretarzem generalnym105. Podczas kolejnego IV WalnegoZjazdu Zjednoczenia, ktry odby si w dniach 8-9 wrzenia1953 roku w Tours (rwnolegle do zjazdu UIJDC 7-9 wrze-nia), oficjalnie wybrano nowy zarzd, utrzymujc obsad obutych stanowisk106. W styczniu 1954 roku E. Bobrowski ponow-nie zosta wybrany na sekretarza generalnego UIJDC107. Z po-wodu penienia tej funkcji Bobrowski musia zrezygnowa takez funkcji sekretarza generalnego sekcji modzieowej CDUCE.

Silniejsze zaangaowanie Edwarda Bobrowskiego w pracachmidzynarodowego ruchu modziey chadeckiej wywoao ko-nieczno zmian w ramach organizacji polskich. Dlatego wanie

8 4

102. Zob. m.in. jego not jako sekretarza generalnego modziewkiuchodczej: Note concernant le Conseil de la Jeunesse Libre de lEuropeCentrale et Orientalne, Paris, le 2 Aot, 1954, HAEU, sygn. ME 239.

103. S. Gebhardt, Rada wolnej Modziey Europy rodkowej, Zjedno-czenie CSOM, nr 16, 1954, s. 8-12.

104. Informacja podana przez S. Gebhardta podczas rozmowy telefo-nicznej 8 II 2008.

105. Stao si to podczas spotkania zaoycielskiego Rady Wolnej Mo-dziey rodkowo-Wschodniej Europy. Zob. Oklnik Zarzdu Zjednocze-nia CSOM z 9 VI 1953 r., ASG. Por. sprawozdanie S. Gebhardta przesanedo USA, b.d., ASG.

106. Walny Zjazd Zjednoczenia CSOM w Tours (Francja),Zjednoczenie CSOM, nr 15, 1954, s. 15-17.

107. Z ycia organizacji midzynarodowych, Zjednoczenie CSOM, nr15, 1954, s. 23.


36/50

Bobrowskiego na stanowisku prezesa Zjednoczenia zastpi JanKuakowski i piastowa t funkcj do 1955. Jego zastpcami,zgodnie z zaoeniami organizacyjnymi, byli szefowie organizacjiczonkowskich: Franciszek Gazka (RMCS-Belgia), Aleksander

Maluty (CSRM-Francja), Zbigniew Rutkowski (CSRM-W.Brytania). W tym okresie Zjednoczenie miao swojeprzedstawicielstwa w Nowym Jorku, Montrealu i Caracas.

Jesieni 1955 roku, podczas V Kongresu Zjednoczenia zostawybrany nowy zarzd w skadzie: prezes Maciej Morawski,zastpcy Franciszek Gazka i Z. Rutkowski. Sekretarzem ge-neralnym pozostawa Stanisaw Gebhardt, a pras i propagandzajmowaa si Wanda Grzegorzyca. Gebhardt i Morawski bylidelegatami do UIJDC108.

O sile polskich modych chadekw miaa decydowa takeich liczebno. W 1955, wedug szacunkw S. Gebhardta,Zjednoczenie zrzeszao ok. 8 tys. modych polskich emigrantwz Belgii, Francji, Niemiec, Wielkiej Brytanii, Australii, Kanadyi Wenezueli109. Liczba ta krya w sobie prawdopodobnie przynaj-mniej 7 tys. osb zwizanych z Katolickim StowarzyszeniemModziey Polskiej (KSMP), z ktrym Zjednoczenie nawizaocis wspprac110. Taka statystyka suya jednak budowaniuwizerunku Zjednoczenia jako organizacji naprawd reprezenta-tywnej dla modzieowego ruchu chadeckiego na emigracji.

Jednak rok 1956 przynis nie tylko zmian strategii politycznejchadekw, ale spowodowa take rozczenie KSMP od Zjed-noczenia, co dyktowane byo wzgldami politycznymi i praktycz-nymi wynikajcymi ze wieo powstaych moliwoci kontaktuz krajem. W zwizku z tym w drugiej poowie lat 50. podjtodecyzj o zmianie nazwy na Zjednoczenie ModzieyChrzecijasko-Spoecznej111.

85

108. Kopia pisma Zarzdu Zjednoczenia do E. Bobrowskiego(sekretarza generalnego IUYCD) z 11 X 1955, ASG.

109. Dane takie znalazy si w notatce nt. polskich modych chadekwumieszczonej w miesiczniku UIJDC Jeune Dmocratie Chrtienne, no4-8, mai-septembre 1955, s. 11. Gebhardt identycznie szacowa liczebnoosb zwizanych ze Zjednoczeniem jeszcze w 1958 roku w licie do JeanaDegimbe (wczenie sekretarza generalnego UIJDC), z 24 VI 1958 r., ASG.

110. S. M. Gebhardt, Zjednoczenie Modziey..., op.cit., s. 8.111. Wedug wewntrznego informatora MSW z 1962 roku, zmiana

nazwy nastpia w lipcu 1958 roku, Polska emigracja..., s. 153.


37/50

Rok 1956 przynis te powan personaln zmian. Oddziaalnoci politycznej zacz odsuwa si jej dotychczasowy filar Edward Bobrowski. Po koniec 1956 roku, bd na pocztku1957 roku przyj obywatelstwo francuskie, co formalnie ograni-

czyo jego moliwoci wystpowania w imieniu emigrantw.Wynikao to z dosy restrykcyjnej polityki francuskiej. Z tegopowodu zim i wczesn wiosn zrezygnowa po kolei ze wszyst-kich funkcji zwizanych z dziaalnoci chadeck i przynale-noci do SP, chocia pierwotnie zamierza wspiera poszcze-glne inicjatywy chadeckie112. Stopniowo usuwa si z ycia emi-gracyjnego. Ostatecznie wikszo jego kolegw stracia z nimcakowicie kontakt113.

8 6

112. Kopia listu S. Gebhardta do Konrada [Sieniewicza?] z 16 I 1957 r.,ASG.

113. W 1957 roku, zainteresowa si jego osob aparat bezpieczestwaPRL i opierajc si na pozytywnej opinii informatora o pseud. Blini(pseudonim ten P. Gontarczyk rozszyfrowuje jako pseudonim RyszardaReiffa. Por. P. Gontarczyk, Druga twarz kapitana Jacka, Gazeta Pol-ska, 23 VIII 2006 r., s. 22-23), podejmowano prby werbunku, liczc namoliwo penetracji t drog rodowiska polskich chadekw na emigracji,jak rwnie rodowisk francuskich. Oceniano, e w perspektywie jakodziennikarz i obywatel francuski moe by bardzo atwo uplasowany nakadym innym terenie (raport naczelnika Wydziau V Departamentu IMSW, mjr. W. Wojtasika o zezwolenie na przeprowadzenie rozmowywerbunkowej z Bobrowskim, z 30 X 1957 r., zatwierdzony tego samegodnia przez Dyrektora Departamentu I MSW W. Sienkiewicza. IPN BU01227/680). Dziki temu w materiaach MSW zachoway si informacje owizycie Bobrowskiego w kocu padziernika 1957 w Polsce, gdzieprzebywa jako korespondent Le Figaro i Radia Francuskiego. Spotka sim.in. z Zawieyskim, Makarczykiem, Dominikiem Morawskim, Urszteinem(PAX) oraz z dwoma tajnymi wsppracownikami MSW (z czego niezdawa sobie sprawy). Jednak wywiad MSW nie zdy na czas

przeprowadzi rozmowy werbunkowej. Kolejn prb planowano podjpodczas jego wizyty w Moskwie, gdzie przebywa w 1959 roku jakokorespondent Le Figaro. Zastanawiajce jest, e projektujc celewerbunku podawano m.in., e ma on jednak moliwoci wyjanienia namwielu zakulisowych spraw dot. grupy Popiela, przyjazdu Eustachiewicza doKraju, celw i zada jakie grupa Popiela wizaa z pobytem Eustachiewiczaw Kraju, kto inspirowa ten wyjazd itp. Raport naczelnika Wydziau VDepartamentu I MSW, mjr. W. Wojtasika dot. przeprowadzenia rozmowysondaowo-werbunkowej z Bobrowskim, z 2 III 1959 r. Raport ten zostaprzesany najpierw Dyrektorowi Departamentu I W. Sienkiewiczowi,ktry z kolei przesa go 20 IV 1959 r. do wczesnego wiceministra sprawwewntrznych M. Moczara, i dopiero on zatwierdzi dokument. IPN BU01227/680. Raport o przeprowadzenie rozmowy sondaowo-werbunkowej


38/50

Z powyszego zapewne niepenego jeszcze zestawienia wida wyranie, e do najwaniejszych dziedzin dziaalnociZjednoczenia CSOM naleaa dziaalno na forum midzyna-rodowym. Wykorzystywano w tym celu zarwno zwizki z NEI

poprzez UIJDC, czy zwizki z CDUCE poprzez SekcjModziey. Aktywnie wczano si w inicjatywy takie, jakModzieowy Parlament Europejski czy Rada Wolnej Modzieyrodkowowschodniej Europy. Dbano, aby z jednej strony budo-wa polskie struktury modzieowe w oparciu o wsplne prze-konania chrzecijasko-spoeczne, czy chrzecijasko-demokra-tyczne, z drugiej za inicjowano struktury, ktre obejmowaybyi wyraay interesy rodkowoeuropejskich uchodcw. Na tym

jednak nie koniec starano si uczestni

Młodzi polscy chadecy na emigracji (zjednoczenie i sprawy międzynarodowe)

Documents

Transcript of Młodzi polscy chadecy na emigracji (zjednoczenie i sprawy międzynarodowe)