MINISTER ZDROWIA€¦ · Web viewO ile w roku 1990 wskaźnik zaburzeń niepsychotycznych był o...

MINISTER ZDROWIA

INFORMACJA

O REALIZACJI DZIAŁAŃ WYNIKAJĄCYCH

Z NARODOWEGO PROGRAMU

OCHRONY ZDROWIA PSYCHICZNEGO

W 2011 ROKU

Podstawa prawna: art. 2 ust. 7 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r.

o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 2011 r. Nr 231, poz. 1375)

WARSZAWA 2013

SPIS TREŚCI

WSTĘP............................................................................................................................. 3

I. OCHRONA ZDROWIA PSYCHICZNEGO......................................................... 5

1. Problematyka zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania na świecieRekomendacje............................................................................................................. 5

2. Sytuacja epidemiologiczna zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowaniaw Polsce...................................................................................................................... 8

3. Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego................................................. 12

II. REALIZACJA NARODOWEGO PROGRAMU OCHRONY ZDROWIA

PSYCHICZNEGO W 2011 ROKU............................................................................... 19

Resorty i urzędy centralne............................................................................................. 20

1. Minister Zdrowia......................................................................................................... 21

2. Minister Edukacji Narodowej..................................................................................... 32

3. Minister Pracy i Polityki Społecznej............................................................................ 54

4. Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego.................................................................... 58

5. Minister Sprawiedliwości............................................................................................ 60

6. Minister Spraw Wewnętrznych .................................................................................. 85

7. Minister Obrony Narodowej........................................................................................ 102

8. Narodowy Fundusz Zdrowia....................................................................................... 113

Jednostki samorządu terytorialnego............................................................................. 114

1. Samorządy województw.............................................................................................. 116

2. Samorządy powiatowe i gminne.................................................................................. 137

III. PODSUMOWANIE I WNIOSKI........................................................................... 206

1. Resorty i urzędy centralne........................................................................................... 206

2. Jednostki samorządu terytorialnego............................................................................ 207

3. Wnioski i zalecenia końcowe....................................................................................... 211

2

WSTĘP

Zdrowie psychiczne jest obecnie jednym z ważniejszych aspektów zdrowia w pojęciu

ogólnym, jest wyzwaniem dla polityki społecznej i zdrowotnej państwa oraz samorządów

terytorialnych. Przez wiele lat temat osób cierpiących z powodu niedostatku zdrowia

psychicznego był marginalizowany i stanowił społeczne tabu. Jednakże w obliczu rosnącej

zapadalności na zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania, należy walczyć o zasadniczą

zmianę podejścia do tego zagadnienia i związanych z nim problemów społecznych.

Preambuła ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 2011

r. Nr 231, poz. 1375) wskazuje, iż „zdrowie psychiczne jest fundamentalnym dobrem

osobistym człowieka, a ochrona praw osób z zaburzeniami psychicznymi należy do

obowiązków państwa". Zgodnie z art. 2 ust. 1 tej ustawy ochrona zdrowia psychicznego

obejmuje w szczególności realizację zadań polegających na promocji zdrowia psychicznego

i zapobieganiu zaburzeniom psychicznym, zapewnieniu osobom z zaburzeniami psychicznymi

wielostronnej i powszechnie dostępnej opieki zdrowotnej oraz innych form opieki i pomocy

niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym i społecznym, kształtowaniu wobec osób

z zaburzeniami psychicznymi właściwych postaw społecznych, a zwłaszcza zrozumienia,

tolerancji, życzliwości, a także przeciwdziałania ich dyskryminacji.

Powyższe zadania są realizowane przez działania określone w Narodowym Programie

Ochrony Zdrowia Psychicznego, który wszedł w życie na mocy rozporządzenia Rady

Ministrów z dnia 28 grudnia 2010 r. w sprawie Narodowego Programu Ochrony Zdrowia

Psychicznego (Dz. U. z 2011 r. Nr 24, poz. 128). Przywołane rozporządzenie w § 5 ust. 2

nakłada na realizatorów Programu obowiązek składania ministrowi właściwemu do spraw

zdrowia rocznych sprawozdań z realizacji zadań wynikających z Narodowego Programu

Ochrony Zdrowia Psychicznego w terminie do 15 maja. Następnie, w świetle zapisów art. 2

ust. 7 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, minister właściwy do spraw zdrowia

przedkłada Radzie Ministrów, w terminie do dnia 30 września każdego roku, informację

o realizacji wynikających z Programu działań.

W części I. Informacji o realizacji działań wynikających z Narodowego Programu Ochrony

Zdrowia Psychicznego w 2011 r. omówiono problematykę ochrony zdrowia psychicznego,

w tym dokumenty i rekomendacje m.in. Światowej Organizacji Zdrowia i Unii Europejskiej

dotyczące zalecanych rozwiązań z zakresu promocji i ochrony zdrowia psychicznego,

epidemiologię zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w Polsce oraz cele i założenia

Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego.

3

W części II. Informacji przedstawiono wyniki realizacji zadań wyznaczonych przez

Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego w 2011 r. W pierwszej kolejności

zaprezentowano sprawozdania ministrów właściwych ze względu na cele Programu, tj.

Ministra Zdrowia, Ministra Edukacji Narodowej, Ministra Pracy i Polityki Społecznej,

Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Ministra Sprawiedliwości, Ministra Spraw

Wewnętrznych, Ministra Obrony Narodowej oraz Narodowego Funduszu Zdrowia. Następnie

analizie zostały poddane jednostki samorządu terytorialnego wszystkich szczebli.

Część III zawiera podsumowanie i streszczenie wyników realizacji NPOZP oraz wnioski

wynikające z realizacji NPOZP w 2011 r.

4

I. OCHRONA ZDROWIA PSYCHICZNEGO

1. Problematyka zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania na świecie.

Rekomendacje.

Raport Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) z 2001 r., Zdrowie psychiczne: nowe

rozumienie, nowa nadzieja, wskazuje, iż zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

dotykają w pewnych okresach życia nawet 25% populacji. Są to choroby powszechne

i o uniwersalnym charakterze, dotyczą ludzi ze wszystkich krajów i społeczeństw, osób

w każdym wieku, niezależnie od płci czy statusu materialnego, mieszkających na terenach

zurbanizowanych oraz wiejskich1. Według danych WHO szacuje, że ponad 450 milionów

ludzi cierpi na różnego rodzaju zaburzenia psychiczne. Ze statystyk wynika,

że nawet jedna na cztery rodziny ma w swoim gronie przynajmniej jedną osobę cierpiącą

na zaburzenia psychiczne lub zaburzenia zachowania.

Szacuje się, że zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania stanowią 12% globalnego

obciążenia chorobami, natomiast budżety większości państw przeznaczają na ten cel mniej niż

1% wszystkich swoich wydatków na ochronę zdrowia. Ponad 40% krajów nie ma stworzonej

polityki wobec problemów zdrowia psychicznego, a blisko 30% nie ma żadnych programów

zdrowotnych dotyczących tego zagadnienia2.

Koszty ekonomiczne zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania są długofalowe i bardzo

wysokie. Dotyczą zarówno jednostek, jak i ich rodzin oraz całego społeczeństwa. Część

z tych ekonomicznych obciążeń jest oczywista i wymierna, ale część jest praktycznie

niemożliwa do oszacowania. Do mierzalnych kosztów należą potrzeby systemu ochrony

zdrowia i systemu pomocy społecznej, koszty utraconego zatrudnienia i zmniejszonej

produktywności, koszty przestępczości i bezpieczeństwa publicznego oraz negatywnych

skutków przedwczesnej śmiertelności3.

W związku z powagą i rozmiarem problemu oraz faktem, że jest on często marginalizowany -

zarówno społecznie, jak i poprzez decyzje polityczne - WHO wydało ogólne rekomendacje

dla rządów państw, mające na celu podjęcie przez nie realizacji programów z zakresu zdrowia

psychicznego.

1 Mental Health: New Understanding, New Hope, The Word Health Report 2001, World Health Organization2001, s. 19.2 Ibidem, s. 3.3 Ibidem, s. 26.

5

Zalecenia te dotyczą działania w zakresie:

1) zapewnienia leczenia w ramach podstawowej opieki zdrowotnej;

2) zapewnienia dostępu do leków psychotropowych;

3) dostarczenia opieki w ramach społeczności lokalnych;

4) edukowania społeczeństwa i tworzenia kampanii społecznych;

5) włączania w proces podejmowania decyzji oraz tworzenia programów i usług wspólnot

lokalnych, rodziny i osób korzystające ze świadczeń;

6) ustanawiania narodowej polityki, programów oraz prawa stanowiących odpowiedź na

problemy zdrowia psychicznego;

7) rozwijania zasobów ludzkich;

8) współpracy sektora ochrony zdrowia z innymi sektorami;

9) monitorowania wskaźników zdrowia psychicznego na poziomie lokalnym;

10)wspierania badań naukowych4.

Wytyczne z raportu WHO zostały potwierdzone, jako konieczne do zastosowania, przez

Rezolucję Komitetu Wykonawczego WHO z 17 stycznia 2002 r., w dokumencie Umocnienie

zdrowia psychicznego. Wzywa ona państwa członkowskie do wypełnienia zaleceń raportu,

ustanowienia polityki wobec zdrowia psychicznego, programów oraz prawa, opartych

na aktualnej wiedzy naukowej i zawierających odniesienie do problematyki praw człowieka

oraz do konsultacji z podmiotami związanymi z tematem zdrowia psychicznego, jak również

do zwiększenia inwestycji w zdrowie psychiczne, zarówno we własnych krajach,

jak i w ramach współpracy międzynarodowej. Zalecenia mówią o wspieraniu analiz,

dotyczących sytuacji zdrowia psychicznego - opartych na badaniach i ocenie potrzeb -

służących lepszemu zrozumieniu zagadnienia wśród tworzących prawo i innych partnerów

oraz ułatwiających skuteczne tworzenie polityki i programów, odnoszących się do ochrony

zdrowia psychicznego. Dokument wskazuje na konieczność umacniania i zróżnicowania

procesu budowania koalicji ze społeczeństwem obywatelskim i poczynienia działań, w celu

zwiększenia globalnej świadomości i poparcia dla kampanii zdrowia psychicznego. Według

rezolucji, potrzebne jest również wsparcie dla programów ograniczających psychologiczne

skutki wojny, konfliktów i katastrof naturalnych5.

Rekomendacje Unii Europejskiej nie odbiegają od wytycznych proponowanych przez WHO.

W dokumencie Zielona Księga. Poprawa zdrowia psychicznego ludności. Strategia zdrowia

4 Mental Health: New Understanding, New Hope, The Word Health Report 2001, World Health Organization2001, s. 110.5 Strengthening mental Health, Resolution of the Executive Board of the WHO, 2002.

6

psychicznego dla Unii Europejskiej, stwierdzono, że „Dla obywateli zdrowie psychiczne jest

kapitałem pozwalającym na realizowanie ich intelektualnego i emocjonalnego potencjału oraz

znalezienie i odgrywanie swoich ról w życiu społecznym, w szkole i w pracy"6. Dlatego też,

tak ważne jest zapewnienie osobom cierpiącym na zaburzenia psychiczne powszechnie

dostępnej i wysokiej jakości opieki. Dokument podkreśla, że działania wobec osób

z problemami zdrowia psychicznego powinny być kompleksowe i nie ograniczać się jedynie

do działań medycznych. Należy podjąć próbę zmiany czynników społecznych, zapobiegać

wykluczeniu i dyskryminacji osób cierpiących na zaburzenia, włączyć do poszukiwania

rozwiązań także osoby korzystające ze świadczeń oraz organizacje pozarządowe, zająć się

promocją zdrowia psychicznego oraz zapobieganiem chorobom psychicznym na gruncie

społeczności lokalnych. Zielona Księga precyzuje, że działanie na rzecz zdrowia psychicznego

powinno dotyczyć wszystkich grup społecznych, tj. dzieci, młodzieży, osób starszych, osób

aktywnych zawodowo oraz grup wrażliwych społecznie. W zasięgu tego działania powinno

się znaleźć szczególnie: zapobieganie depresji i samobójstwom oraz zaburzeniom

spowodowanym spożywaniem substancji psychoaktywnych. Sprzyjać zadaniom,

wyznaczonym przez zapisy Zielonej Księgi, ma deinstytucjonalizacja opieki psychiatrycznej

oraz zejście pomocy na poziom lokalny, bardziej dostępny dla osób z problemami zdrowia

psychicznego oraz przyczyniający się do zwiększenia integracji społecznej.

Kolejnym międzynarodowym dokumentem zajmującym się problematyką zdrowia

psychicznego jest Deklaracja o ochronie zdrowia psychicznego dla Europy z 2005 r.

Potwierdza ona rekomendacje zawarte w raporcie WHO Zdrowie psychiczne: nowe

rozumienie, nowa nadzieja. Do priorytetów zawartych w deklaracji należą: zwiększanie

świadomości na temat znaczenia dobrostanu psychicznego, wspólne zwalczanie

stygmatyzacji, dyskryminacji i nierówności oraz umożliwienie osobom cierpiącym

na zaburzenia psychiczne i ich rodzinom, aktywnego włączenia w ten proces, tworzenie

i wdrażanie kompleksowych, zintegrowanych i efektywnych systemów promocji,

zapobiegania, rehabilitacji i leczenia oraz opieki i odzyskiwania zdrowia przez osoby

z problemami zdrowia psychicznego 7 .

Podkreślając fakt, że zdrowie psychiczne jednostek ma ogromne znaczenie dla społeczności

lokalnej, ma wpływ na poziom dobrostanu psychicznego, jakość życia i zdrowia w ogóle,

6 Zielona Księga. Poprawa zdrowia psychicznego ludności. Strategia zdrowia psychicznego dla UniiEuropejskiej, Komisja Wspólnot Europejskich, Bruksela 2005, s. 5.7 Mental Health Declaration for Europe. Facing the Challenges, Building Solutions, WHO European MinisterialConference on Mental Health, Helsinki 2005, s. 3.

7

Europejski pakt na rzecz zdrowia i dobrostanu psychicznego wzywa państwa członkowskie

do podjęcia działania w zakresie pięciu priorytetowych obszarów: zapobiegania depresjom

i samobójstwom, dbanie o zdrowie psychiczne i edukację wśród młodzieży, dbanie o zdrowie

psychiczne w miejscu pracy - mając na względzie fakt, że zatrudnienie odgrywa kluczową

rolę w ponownym włączaniu do społeczeństwa osób z problemami zdrowia psychicznego -

pomoc w utrzymywaniu dobrego zdrowia psychicznego osobom starszym oraz zwalczanie

stygmatyzacji i przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu osób cierpiących na zaburzenia

psychiczne i zaburzenia zachowania 8.

Większość rekomendacji i wskazówek, niezależnie od podmiotów będących ich autorami,

podkreśla znaczenie programów z zakresu promocji i profilaktyki zdrowia psychicznego,

zaleca stopniowe przekształcanie dużych szpitali psychiatrycznych na rzecz lokalnych poradni

i tworzenia oddziałów psychiatrycznych w szpitalach lokalnych (ogólnych,

wielospecjalistycznych), włączanie w programy ochrony zdrowia psychicznego społeczności

lokalnych, osób korzystających ze świadczeń oraz organizacji pozarządowych, a także

rozwijanie opieki środowiskowej, czyli usług w pobliżu miejsca zamieszkania i poza dużymi

szpitalami.

2. Sytuacja epidemiologiczna zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w Polsce.

W Polsce liczba osób leczących się z powodu problemów zdrowia psychicznego oscyluje

w okolicy 1,6 mln. Jednakże należy spodziewać się, iż faktyczna liczba osób cierpiących na

zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania jest znacznie wyższa. Przytoczone powyżej

dane pochodzą z Rocznika Statystycznego 2009. Zakłady psychiatrycznej i neurologicznej

opieki zdrowotnej, przygotowanego przez Zakład Organizacji Ochrony Zdrowia Instytutu

Psychiatrii i Neurologii w Warszawie i obrazują jedynie zgłaszalność do placówek

psychiatrycznej opieki zdrowotnej.

W obliczu rosnącej zapadalności na zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

obowiązkiem władz publicznych jest walka o fundamentalne zmiany w systemie

psychiatrycznej opieki zdrowotnej. Zagadnienia z zakresu promocji i ochrony zdrowia

psychicznego, a także generowane przez powyższą tematykę problemy społeczne, powinny

być traktowane zarówno przez administrację rządową, jak i samorządową, jako priorytetowe.

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania generują olbrzymie koszty, których wysokość

szacuje się na 3% do 4% produktu krajowego brutto. Koszty świadczeń finansowanych ze

środków publicznych - NFZ, wyniosły w 2010 roku ponad 2 mld zł. Na zdrowie psychiczne

i leczenie uzależnień wydawanych jest zaledwie 3,5 % publicznych wydatków na ochronę

zdrowia (GUS, 2010). Wydatki ZUS na świadczenia z tytułu niezdolności do pracy

8

w 2010 r. - zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania wyniosły blisko 4,5 mld zł,

co stanowiło 15, 9 % wszystkich wydatków. Warto w tym miejscu przypomnieć, iż według

danych ZUS za 2010 r. 59, 6% osób pobierających renty socjalne, a zatem osób, które nigdy

nie rozpoczęły aktywności zawodowej, prawo do tych świadczeń nabyło w związku ze

stwierdzonymi u nich zaburzeniami psychicznymi.

W ciągu 20 lat, między rokiem 1990 a 2010, wskaźnik rozpowszechnienia zaburzeń

psychicznych wzrósł ponad dwukrotnie: o 124% (z 1629 do 3655 na 100 tys. ludności)

w opiece ambulatoryjnej i o 51% (z 362 do 548 na 100 tys. ludności) w opiece stacjonarnej.

Przy czym, o ile do roku 2005 wartości wskaźników - obserwowane w pięcioletnich

interwałach czasowych - sukcesywnie wzrastały, między rokiem 2005 a 2010 wskaźnik

rozpowszechnienia w opiece ambulatoryjnej pozostał na podobnym poziomie, a wskaźnik

hospitalizacji wzrósł zaledwie o 2%. Zjawisko to spowodowane zostało w znacznym stopniu

spadkiem zapadalności (liczbą rejestrowanych pacjentów po raz pierwszy zgłaszających się do

leczenia), niż liczbą pacjentów leczonych w poprzednich latach. O ile między rokiem 1990

a 2005 zapadalność zarówno w opiece ambulatoryjnej, jak i całodobowej, sukcesywnie rosła

to między rokiem 2005 a 2010 zapadalność w opiece ambulatoryjnej spadła o 2% (z 1029 do

1005 na 100 tys. ludności), a w opiece całodobowej o 13% - z 240 do 210 na 100 tys. ludności

(Rys. l i 2).

Rys. 1. OPIEKA AMBULATORYJNA. Leczeni ogółem i po raz pierwszy z zaburzeniami psychicznymi. Wskaźnik na 100 tys. ludności.

8 European Pactfor Mental Health and Well-being, EU high-level conference Together for Mental Health and Well-being, Brussels 2008.

9

W opiece ambulatoryjnej, w analizowanym okresie, wystąpił wzrost wszystkich

kategorii zaburzeń psychicznych (Tab.l). Prawie czterokrotnie wzrosło rejestrowane

rozpowszechnienie zaburzeń psychotycznych - o 263%, zaburzenia niepsychotyczne

wzrosły o 49%. Najwyższy, ponad siedmiokrotny wzrost, wystąpił w przypadku

zaburzeń spowodowanych używaniem substancji psychoaktywnych, prawie dwukrotnie

wzrósł wskaźnik zaburzeń spowodowanych używaniem alkoholu (84%), upośledzenie

umysłowe wzrosło o 152%. Warto zauważyć, że w opiece ambulatoryjnej do roku 2000

wskaźniki zaburzeń niepsychotycznych były wyższe niż psychotycznych, od roku 2005

proporcje te odwróciły się. O ile w roku 1990 wskaźnik zaburzeń niepsychotycznych był

o 77% wyższy niż psychotycznych, w roku 2000 o 8%, to już w roku 2005 wyższy był

wskaźnik zaburzeń psychotycznych o 3%, a w roku 2010 o 37%. Pomiędzy rokiem 2005,

a 2010 wskaźnik zaburzeń psychotycznych wzrósł o 14%, a zaburzeń niepsychotycznych

spadł o 14%. Jednocześnie rejestruje się coraz więcej poradni psychologicznych - od 24

w roku 2004, 102 w roku 2005, do 271 w roku 2010. Można przypuszczać, że

spowoduje to zmniejszenie liczby pacjentów niepsychotycznych w psychiatrycznej

opiece ambulatoryjnej. Część tych poradni przekształciła się z poradni zdrowia

psychicznego bądź poradni dla osób uzależnionych. Poradnie te zajmują się głównie

psychoterapią, zatrudniają prawie wyłącznie psychologów, w związku z tym ich pacjenci

nie mają stawianych rozpoznań psychiatrycznych (według klasyfikacji ICD-10), zatem

nie są włączani do analiz epidemiologicznych.

Rys. 2. OPIEKA STACJONARNA. Leczeni ogółem i po raz pierwszy z zaburzeniami psychicznymi. Wskaźnik na 100 tys. ludności.

10

Tab. 1. OPIEKA AMBULATORYJNA. Leczeni z powodu zaburzeń psychicznych w latach 1990-2010. Wskaźniki na 100 rys. ludności i różnice procentowe pomiędzy wskaźnikami.

Rozpoznanie

Rok Wzrost wartości wskaźników pomiędzy rokiem 1990 a 2010

1990 1995 2000 2005 2010

Zaburzenia psychiczne ogółem

1629 1885 2455 3657 3655 124

Zaburzenia psychotyczne 466 563 912 1481 1693 263

Zaburzenia niepsychotyczne 826 956 998 1438 1232 49

Zaburzenia spowodowane używaniem alkoholu

261 274 363 468 481 84

Zaburzeniaspowodowaneużywaniemsubstancjipsychoaktywnych

12 19 61 101 89 641

Upośledzenie umysłowe 64 73 121 169 161 152

Leczeni ogółem(w liczbach) 620910 727314 948838 1395712 1395677 X

W psychiatrycznej opiece stacjonarnej, we wszystkich analizowanych latach, leczono

znacznie więcej pacjentów psychotycznych niż niepsychotycznych, wraz z upływem

poddanych zestawieniu lat zwiększa się z roku na rok liczba hospitalizowanych pacjentów

z psychozami, przy bardzo zbliżonych liczbach pacjentów z zaburzeniami niepsychotycznym.

W roku 1990 leczono trzy razy więcej psychoz niż zaburzeń niepsychotycznych, w roku 2010

cztery razy więcej. W dynamice hospitalizacji występują podobne tendencje, jak w opiece

ambulatoryjnej. W przeciągu 20 lat najwyższy wzrost, prawie czterokrotny, wystąpił

w przypadku zaburzeń spowodowanych używaniem substancji psychoaktywnych,

a zaburzenia spowodowane używaniem alkoholu wzrosły dwukrotnie. Wskaźnik psychoz

zwiększył się o 34%, a zaburzeń niepsychotycznych o 2%. Między rokiem 2005 i 2010

wyraźnie wzrósł jedynie wskaźnik zaburzeń spowodowanych używaniem alkoholu, o 13%,

natomiast pozostałe wskaźniki nieco spadły, bądź utrzymały się na podobnym poziomie.

Warto zauważyć, że 37% wszystkich hospitalizacji to hospitalizacje pacjentów z zaburzeniami

spowodowanymi używaniem alkoholu. (Tab.2).

11

Tab. 2. OPIEKA STACJONARNA. Leczeni z powodu zaburzeń psychicznych w latach 1990 - 2010. Wskaźniki na 100 tys. ludności i różnice procentowe pomiędzy wskaźnikami.

Rozpoznanie

RokWzrost wartości wskaźników w % pomiędzy rokiem 1990 a 2010

1990 1995 2000 2005 2010

Zaburzenia psychiczne ogółem

362 367 439 537 548 51

Zaburzenia psychotyczne 181 174 223 250 243 34

Zaburzenia niepsychotyczne 62 63 54 69 63 2

Zaburzenia spowodowane używaniem alkoholu

100 109 130 175 197 97

Zaburzenia spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych

9 12 22 32 33 267

Upośledzenie umysłowe 10 9 10 11 11 10

Leczeni ogółem(w liczbach) 137911 141737 169511 204816 209118 X

Poprawa stan zdrowia społeczeństwa wymaga nie tylko leczenia. Pomimo iż działania

medyczne odgrywają istotną rolę w rozwiązywaniu problemów osób cierpiących z powodu

niedostatku zdrowia psychicznego, nie są one w stanie zmienić czynników społecznych

i zapobiec wykluczeniu społecznemu osób chorych. Jest to wciąż niewystarczająco

zagospodarowane pole dla profilaktyki i promocji zdrowia psychicznego, kształtowania

prawidłowych postaw i stylów życia, miejsce na inkluzję i rehabilitację społeczną oraz

aktywizację zawodową osób cierpiących na zaburzenia psychiczne. Z uwagi na powyższe,

Minister Zdrowia zdecydował o konieczności wprowadzenia nowych systemowych rozwiązań

z zakresu ochrony zdrowia psychicznego.

3. Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego.

Dostrzegając wielopłaszczyznowość działań, jakie są niezbędne w zakresie ochrony zdrowia

psychicznego, a których konieczność wynika ze stale wzrastającego zagrożenia dla tej sfery

życia obywateli, Ministerstwo Zdrowia przygotowało projekt, mający na celu

unowocześnienie oraz dostosowanie opieki psychiatrycznej do problemów współczesnego

12

społeczeństwa. Wynikiem tych prac stało się rozporządzenie Rady Ministrów

z dnia 28 grudnia 2010 roku w sprawie Narodowego Programu Ochrony Zdrowia

Psychicznego. Działania Programu przewidziane są na lata 2011 - 2015. NPOZP stanowi

systemowy plan wszechstronnego wsparcia i opieki dla osób cierpiących na zaburzenia

psychiczne, wychodząc naprzeciw wyzwaniom stawianym przez problemy współczesnego

społeczeństwa. Program jest więc zarówno nadzieją jak i realną szansą na zmiany. Zarówno te

systemowe, jak i zmiany społeczne, polegające na odrzuceniu uprzedzeń i krzywdzącego

postrzegania osób borykających się z problemami zaburzeń psychicznych i zaburzeń

zachowania.

Z uwagi na powyższe, do realizacji Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego

zostały włączone wszystkie szczeble samorządu terytorialnego, oraz ministrowie właściwi

ze względu na cele Programu, tj. Minister Zdrowia, Minister Edukacji Narodowej, Minister

Pracy i Polityki Społecznej, Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Minister

Sprawiedliwości, Minister Spraw Wewnętrznych, Minister Administracji i Cyfryzacji,

Minister Obrony Narodowej oraz Narodowy Fundusz Zdrowia. Ochrona zdrowia, a zatem

również ochrona zdrowia psychicznego, nie powinna być utożsamiana jedynie z medycyną

naprawczą, a skuteczna polityka zdrowotna nie może być prowadzona tylko przez jednostki

systemu ochrony zdrowia. Kreowanie i koordynacja polityki zdrowotnej powinna odbywać się

na płaszczyźnie wszystkich polityk i działań podejmowanych zarówno w ramach administracji

państwowej, jak i samorządowej, tj. z zakresu polityki społecznej, edukacji, zatrudnienia etc.

Mając na względzie powyższe, cele Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego

odwołują się do wszystkich dziedzin życia społecznego. Należą do nich:

1. Cel główny 1: promocja zdrowia psychicznego i zapobieganie zaburzeniom

psychicznym.

■ cel szczegółowy 1.1: upowszechnienie wiedzy na temat zdrowia psychicznego,

kształtowanie zachowań i stylów życia korzystnych dla zdrowia psychicznego,

rozwijanie umiejętności radzenia sobie w sytuacjach zagrażających zdrowiu psychicznemu,

■ cel szczegółowy 1.2: zapobieganie zaburzeniom psychicznym,

■ cel szczegółowy 1.3: zwiększenie integracji społecznej osób z zaburzeniami psychicznymi,

■ cel szczegółowy 1.4: organizacja systemu poradnictwa i pomocy w stanach kryzysu

psychicznego,

13

2. Cel główny 2: zapewnienie osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostronnej

i powszechnie dostępnej opieki zdrowotnej oraz innych form opieki i pomocy

niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym i społecznym.

■ cel szczegółowy 2.1: upowszechnienie środowiskowego modelu psychiatrycznej opieki

zdrowotnej,

■ cel szczegółowy 2.2: upowszechnienie zróżnicowanych form pomocy i oparcia

społecznego,

■ cel szczegółowy 2.3: aktywizacja zawodowa osób z zaburzeniami psychicznymi,

■ cel szczegółowy 2.4: skoordynowanie różnych form opieki i pomocy,

3. Cel główny 3: rozwój badań naukowych i systemu informacji z zakresu zdrowia

psychicznego.■ cel szczegółowy 3.1: przekrojowe i długoterminowe epidemiologiczne oceny wybranych

zbiorowości zagrożonych występowaniem zaburzeń psychicznych,

■ cel szczegółowy 3.2: promocja i wspieranie badań naukowych w dziedzinie zdrowia

psychicznego,

■ cel szczegółowy 3.3: unowocześnianie i poszerzanie zastosowania systemów statystyki

medycznej,

■ cel szczegółowy 3.4: ocena skuteczności Programu.

Z uwagi na podjętą, poprzez zapisy Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego,

próbę zreformowania i unowocześnienia psychiatrycznej opieki zdrowotnej w Polsce,

a w szczególności wprowadzenia rozwiązań mających na celu przywrócenie osób cierpiących

na problemy zdrowia psychicznego środowisku lokalnemu, szczególną rolę wśród

wskazanych przez Program realizatorów odgrywają jednostki samorządu terytorialnego.

Zadania nałożone na powyższych realizatorów wynikają wprost z zapisów ustawy

z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego lub znajdują oparcie w przepisach

poszczególnych ustaw ustrojowych, m.in. w przepisach ustawy z dnia 8 marca 1990 r.

o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591, z późn. zm.), której

art. 7 ust. 1 stanowi, iż ochrona zdrowia oraz pomoc społeczna należą do zadań własnych

gminy czy ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 2001 r. Nr

142, poz. 1592, z późn. zm.), której art. 4 ust. 1 stanowi, iż promocja i ochrona zdrowia,

pomoc społeczna, wspieranie osób niepełnosprawnych oraz przeciwdziałanie bezrobociu

i aktywizacja lokalnego rynku pracy należą do zadań własnych powiatu. Ponadto, ustawa

z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków

14

publicznych (Dz. U. z 2008 r., Nr 164, poz. 1027, z późn. zm.) w art. 7 ust. 1 pkt 1 wskazuje,

iż do zadań własnych gminy należy „opracowywanie i realizacja oraz ocena efektów

programów zdrowotnych wynikających z rozpoznanych potrzeb zdrowotnych i stanu zdrowia

mieszkańców gminy". Tożsame zadanie na powiat nakłada art. 8 ust. 1 pkt 1 powyższej

ustawy. Natomiast przepisy ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa

(Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1590, z późn. zm.), w art. 11 ust. 2 wskazują zadania samorządu

województwa, który zobowiązany jest prowadzić politykę rozwoju, na którą składa się m.in.

„utrzymanie i rozbudowa infrastruktury społecznej i technicznej o znaczeniu wojewódzkim”

oraz „wspieranie i prowadzenie działań na rzecz integracji społecznej

i przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu”.

Należy również przypomnieć, iż art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie

zdrowia psychicznego stanowi, iż to „Samorząd województwa zgodnie z potrzebami

wynikającymi w szczególności z liczby i struktury społecznej ludności województwa tworzy

i prowadzi podmioty lecznicze udzielające świadczenia zdrowotne w zakresie psychiatrycznej

opieki zdrowotnej”. Zatem to na organach samorządu wojewódzkiego, będących jednocześnie

organami założycielskimi zakładów psychiatrycznej opieki zdrowotnej, spoczywa kluczowy

obowiązek zapewnienia mieszkańcom danego województwa dostępu do placówek lecznictwa

psychiatrycznego. Natomiast wedle przypisów art. 6a powyższej ustawy, na organach

samorządowych powiatu ciąży obowiązek zapewnienia sieci wsparcia środowiskowego

dopełniającej działalność placówek psychiatrycznej opieki zdrowotnej.

Tym samym Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego nie nakłada na realizatorów

nowych zadań. Wskazuje on kierunki i metody realizacji obowiązków wyrażonych w innych

przepisach prawa. Warto w tym miejscu zauważyć, iż poza wyraźnie wskazanymi przez

ustawodawcę wyjątkami, zadania nałożone na administrację samorządową przez ustawę

z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego należą do zadań własnych

jednostek samorządu terytorialnego. W związku z powyższym podmioty wskazane w § 4 ust.

1 pkt 3 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie Narodowego Programu Ochrony Zdrowia

Psychicznego, zobowiązane są do zapewniania w swoich budżetach niezbędnych środków na

realizację zadań określonych w załączniku nr 1 do rozporządzenia.

Aby przyjęta przez Radę Ministrów strategia pozwoliła Polsce zbliżyć się do standardów

ochrony zdrowia psychicznego obowiązujących w krajach Unii Europejskiej, należy

ukierunkować działania na rozwój psychiatrycznej opieki środowiskowej. Raport Światowej

Organizacji Zdrowia (WHO) z 2001 r., Zdrowie psychiczne: nowe rozumienie, nowa nadzieja,

podkreśla znaczenie opieki środowiskowej i konieczność jej rozwoju zaleca stopniowe

zamykanie dużych szpitali psychiatrycznych, przekształcanie ich w centra aktywnego

leczenia i rehabilitacji, a także rozwijanie oddziałów psychiatrycznych w szpitalach 15

ogólnych9. Głównym zadaniem opieki środowiskowej jest umożliwienie osobie cierpiącej

z powodu problemów zdrowia psychicznego funkcjonowanie w społeczeństwie, a więc także

możliwości kontynuowania nauki czy podjęcia pracy.

W ocenie ekspertów „Implementacja zadań z zakresu psychiatrycznej opieki środowiskowej

zawartych w Narodowym Programie Ochrony Zdrowia Psychicznego daje osobom cierpiącym

na zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania szansę na godne życie bez izolacji

od lokalnej społeczności oraz poczucie przynależności do społeczeństwa."10. WHO w raporcie

Zdrowie psychiczne: nowe rozumienie, nowa nadzieja podkreśla również efektywność

kosztową takiego rozwiązania.

Zmiany prowadzące ku środowiskowemu modelowi opieki psychiatrycznej wymagają

w pierwszej kolejności umożliwienia osobom z problemami zdrowia psychicznego

prowadzenia terapii w miejscu zamieszkania. Model środowiskowy zakłada zwiększenie

udziału pozaszpitalnych form opieki i rehabilitacji psychiatrycznej, a zatem rozwój świadczeń

psychiatrycznych realizowanych w warunkach dziennych, tworzenie zespołów leczenia

środowiskowego, hosteli, rozwijanie opieki ambulatoryjnej, tj. sieci poradni zdrowia

psychicznego, tworzenie mieszkań chronionych oraz przekształcanie szpitali psychiatrycznych

w jednostki wyspecjalizowane, a także tworzeniu oddziałów psychiatrycznych w szpitalach

ogólnych. W związku z powyższym Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego

w załączniku nr 2 - zalecane rozwiązania organizacyjne w psychiatrycznej opiece zdrowotnej -

wskazuje minimalną dostępność placówek ochrony zdrowia świadczących usługi z zakresu

opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień. Dzienna opieka psychiatryczna, zapewniająca

częściową hospitalizację osób z problemami zdrowia psychicznego, powinna obejmować dla

osób dorosłych z zaburzeniami psychicznymi, co najmniej 1 oddział dzienny w mieście

powyżej 70 tys. mieszkańców oraz dysponować, co najmniej 3 miejscami na 10 tys. osób.

Odnośnie oddziałów dziennych dla dzieci i młodzieży, minimalny wskaźnik wynosi 1 miejsce

na 10 tys. mieszkańców. NFZ w roku 2010 zawarł umowy na realizację świadczeń

psychiatrycznych realizowanych w warunkach dziennych ze 167 podmiotami leczniczymi dla

osób dorosłych oraz 24 dla dzieci i młodzieży.

8 J. Meder, M. Jarema, A. Araszkiewicz (red.), Psychiatryczna opieka środowiskowa w Polsce. Raport, InstytutPraw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej, Warszawa 2008, str. 15.9 Ibidem, str. 11.1110 Ibidem, str. 17.

16

W 2011 r. liczba kontraktów na powyższe świadczenia wzrosła w przypadku opieki dziennej

nad osobami dorosłymi do 188 oraz do 28 w przypadku dzieci i młodzieży.

Jest to zdecydowanie zbyt mała dostępność świadczeń z zakresu psychiatrycznej opieki

zdrowotnej. Poprawy wymaga również dostępność psychiatrycznych zespołów leczenia

środowiskowego. Proponowany minimalny wskaźnik według NPOZP określa funkcjonowanie

jednego zespołu leczenia środowiskowego dla dorosłych na 50 tysięcy mieszkańców

w przypadku dzieci i młodzieży 1 zespół na 150 tys.

Według danych z NFZ w 2010 roku liczba zespołów leczenia środowiskowego dla osób

dorosłych wyniosła 45, natomiast w 2011 r. nieznacznie wzrosła, do poziomu 62. Należy

jednak zauważyć, iż w roku 2010 i 2011 na terenie kraju nie funkcjonował ani jeden zespół

leczenia środowiskowego dla dzieci i młodzieży. Biorąc pod uwagę potrzeby kolejnych faz

leczenia, środowiskowy model psychiatrycznej opieki zdrowotnej przewiduje opiekę

w hostelach, gdzie chorzy mają całodobową opiekę wyspecjalizowanego personelu, oraz

w mieszkaniach chronionych, gdzie chorzy przechodzą kolejny etap wdrażania w samodzielne

życie z czasową pomocą personelu. Powyższe placówki pozwalają na ponowne, stopniowe

włączanie osób cierpiących na zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

do funkcjonowania w społeczeństwie. Niestety liczba hosteli na terenie kraju pozostaje od lat

na prawie niezmiennym poziomie (około 5-10 placówek). Jest to zdecydowanie

niewystarczający poziom tej formy opieki w skali kraju w stosunku do potrzeb społeczeństwa.

Według wskaźników Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego, poradnia dla

dorosłych z zaburzeniami psychicznymi powinna być czynna codziennie, w każdym powiecie

lub dzielnicy dużego miasta, wedle wskaźnika 1 poradnia na 50 tys. mieszkańców. Odnośnie

poradni dla dzieci i młodzieży z zaburzeniami psychicznymi, wskaźniki mówią, iż powinna

ona działać codziennie, w każdym powiecie lub obejmować teren kilku powiatów, zależnie od

liczby ludności, wedle wskaźnika 1 poradnia na 150 tyś mieszkańców. Według danych

Narodowego Funduszu Zdrowia za rok 2010 w ramach ambulatoryjnej opieki psychiatrycznej

dla dorosłych zostały zawarte umowy z 1 189 podmiotami leczniczymi na świadczenie

psychiatrycznej opieki zdrowotnej z zakresu poradni zdrowia psychicznego, natomiast dla

dzieci i młodzieży ze 184 podmiotami. Rok 2011 przyniósł nieznaczną poprawę liczby

zawartych z NFZ umów z 1 203 podmiotów leczniczych dla dorosłych oraz 190 dla dzieci

i młodzieży.

Przekształcanie systemu opieki psychiatrycznej i dopasowanie go do wymogów europejskich

będzie możliwe dopiero po zbudowaniu sprawnie funkcjonującego systemu pozaszpitalnych

form opieki. Zmniejszenie liczby izolowanych szpitali psychiatrycznych na rzecz oddziałów

psychiatrycznych w szpitalach wielospecjalistycznych może nastąpić dopiero w momencie,

gdy zostanie uruchomiona sieć ośrodków, mogących przejąć kompleksową opiekę nad 17

osobami z problemami zdrowia psychicznego. Zgodnie z szacunkami Instytutu

Psychiatrii i Neurologii docelowo zasoby opieki psychiatrycznej powinny być uzupełnione

o 1500 łóżek na oddziałach psychiatrycznych, 1400 łóżek na oddziałach dla osób

uzależnionych, 7000 miejsc na oddziałach opieki dziennej, 2000 łóżek na oddziałach

opiekuńczo-leczniczych, 1500 miejsc w hostelach, 400 zespołów leczenia środowiskowego

oraz 200 poradni. Bardzo ważne jest także dostosowanie zasobów i struktury kadr

w zawodach istotnych dla psychiatrycznej opieki środowiskowej11.

11 J. Meder, M. Jarema, A. Araszkiewicz (red.), Psychiatryczna opieka środowiskowa w Polsce. Raport, Instytut Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej, Warszawa 2008, str. 20.

18

II. REALIZACJA NARODOWEGO PROGRAMU OCHRONY ZDROWIA

PSYCHICZNEGO W 2011 ROKU

Rok 2011 był pierwszym rokiem obowiązywania rozporządzenia Rady Ministrów

z dnia 28 grudnia 2010 r. w sprawie Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego.

Mimo, iż prace nad założeniami Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego

trwały już od 2007 r. - w związku z czym jego wytyczne były znane realizatorom - wdrożenie

Programu w 2011 r. wymagało gruntownego przeanalizowania dotychczasowych działań

w zakresie promocji i ochrony zdrowia psychicznego, a często także zmian istniejących

strategii i polityki wobec tematyki zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania.

Zrozumienie, iż proponowany przez Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego

model zmian w systemie psychiatrycznej opieki zdrowotnej wymaga zintegrowanego

podejścia do tej problematyki oraz ścisłego współdziałania realizatorów, pozwalającego

na wieloaspektowe podejście do problematyki ochrony zdrowia psychicznego, a także woli

wykorzystania w pełni możliwości, jakie daje ta strategia, pozwoli dokonywać zmian,

zarówno systemowych, jak i zmian w postrzeganiu społecznym osób cierpiących

na zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania.

Rok 2011 był również pierwszym rokiem sprawozdawczym dla wszystkich podmiotów

realizujących założenia NPOZP, tj. Ministra Zdrowia, Ministra Edukacji Narodowej, Ministra

Pracy i Polityki Społecznej, Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Ministra

Sprawiedliwości, Ministra Spraw Wewnętrznych, Ministra Administracji i Cyfryzacji,

Ministra Obrony Narodowej, Narodowego Funduszu Zdrowia oraz wszystkich szczebli

jednostek samorządu terytorialnego.

W pierwszej kolejności zostaną zaprezentowane sprawozdania ministrów właściwych

ze względu na cele Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego oraz Narodowego

Funduszu Zdrowia, wedle harmonogramu realizacji Programu, stanowiący załącznik

nr 1 do rozporządzenia. Następnie, analizie zostaną poddane sprawozdania jednostek

samorządu terytorialnego.

19

Resorty i urzędy centralne

Ministerstwo Zdrowia, jako koordynator czuwający nad przebiegiem realizacji Narodowego

Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego, przekazało ministerstwom realizującym ten

Program kwestionariusz sprawozdawczy, określający zakres i strukturę sprawozdania

z podejmowanych w 2011 r. działań.

Jednolita formuła sprawozdawcza dla wszystkich resortów, zaangażowanych w realizację

Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego, ma na celu agregowanie danych

stosownie do harmonogramu zadań wyznaczonych przez Program, dzięki czemu możliwa jest

całościowa analiza realizacji Programu na terenie kraju.

20

1. MINISTER ZDROWIA

Cel główny 1: promocja zdrowia psychicznego i zapobieganie zaburzeniom psychicznym

Cel szczegółowy 1.1: upowszechnienie wiedzy na temat zdrowia psychicznego, kształtowanie zachowań i stylów życia korzystnych dla zdrowia psychicznego, rozwijanie umiejętności radzenia sobie w sytuacjach zagrażających zdrowiu psychicznemu

Zadanie 1.1.1. ustalenie priorytetów promocji zdrowia psychicznego w dziedzinie ochrony zdrowia

termin realizacji: do 06.2011

wskaźnik monitorujący: przygotowana lista priorytetów

Z uwagi na rozpowszechnienie, dynamikę, dolegliwości dla chorych i ich otoczenia oraz

koszty zaburzeń psychicznych, Minister Zdrowia zdecydował o wyznaczeniu obszarów

z zakresu problemów zdrowia psychicznego, które powinny zostać potraktowane

priorytetowo. Są to:

1) zaburzenia depresyjne;

2) samobójstwa;

3) zaburzenia spowodowane piciem alkoholu;

4) zaburzenia geriatryczne związane ze starzeniem się;

5) przewlekłe, nawracające zaburzenia psychotyczne i afektywne.

Analiza powyższych zagadnień została opublikowana w Priorytetach promocji zdrowia

psychicznego w ochronie zdrowia (ISBN: 978-83-7760-042-9). Niniejsze opracowanie

wskazuje również obciążenia finansowe i zdrowotne, wynikające z poszczególnych zaburzeń

psychicznych oraz wskazuje rodzaje działań, których podjęcie umożliwi skuteczne

ograniczenie rozpowszechnienia i kosztów tych problemów. Ministerstwo Zdrowia, służąc

realizatorom Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego wsparciem

merytorycznym dotyczącym wdrażania Programu, przekazało nieodpłatnie egzemplarze

powyższej publikacji realizatorom Programu, w tym wszystkim jednostkom samorządu

terytorialnego.

21

Zadanie 1.1.2. opracowanie programów promocji zdrowia psychicznego w dziedzinie

ochrony zdrowia (m.in. kampanii informacyjnych i edukacyjnych, programów szkoleń

w zakresie promocji zdrowia psychicznego, np. dla lekarzy pierwszego kontaktu, pielęgniarek

środowiskowych)


wskaźnik monitorujący: przygotowane programy

Zadanie nie zostało zrealizowane.

Cel szczegółowy 1.2.: zapobieganie zaburzeniom psychicznym

Zadanie 1.2.1. opracowanie programu wczesnej diagnostyki i interwencji w zaburzeniach

rozwoju u dzieci w wieku przedszkolnym


wskaźnik monitorujący: przygotowany program

Projekt programu wczesnej diagnostyki i interwencji w zaburzeniach rozwoju u dzieci

w wieku przedszkolnym został opracowany w październiku 2011 r., przez ekspertów

z Instytutu Psychiatrii i Neurologii, zwany dalej IPiN w Warszawie. Minister Zdrowia,

zgodnie z art. 48 ust. 2a ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej

finansowanych ze środków publicznych, ustanawiającym obowiązek poddania projektu

programu zdrowotnego ocenie Agencji Oceny Technologii Medycznych zwanej dalej AOTM,

przekazał powyższy program do oceny. Opinią dr n. med. Pana Wojciecha Matusewicza,

Prezesa Agencji Oceny Technologii Medycznych nr 32/2012 z dnia 26 marca 2012 r.,

przygotowany przez IPiN program wczesnej diagnostyki i interwencji w zaburzeniach rozwoju

u dzieci w wieku przedszkolnym został oceniony negatywnie, jako niespełniający wymogów

programu zdrowotnego. W związku z powyższym zadanie Ministra Zdrowia nie zostało

zrealizowane w 2011 r.

Niezwłocznie po uzyskaniu negatywnej opinii AOTM podjęte zostały działania w celu

wyłonienia nowego wykonawcy zadania - podmiotu, który z uwagi na swoje doświadczenie

będzie w stanie opracować odpowiadający wymaganiom AOTM projekt modelowego

programu zdrowotnego. Z uwagi na sygnalizowane przez jednostki samorządu terytorialnego

problemy z uzyskaniem specjalistycznej wiedzy w zakresie tworzenia programów

zdrowotnych z zakresu ochrony zdrowia, intencją Ministra Zdrowia jest opracowanie trzech

modelowych, profilaktycznych programów zdrowotnych, dotyczących wczesnej diagnostyki

i interwencji w zaburzeniach rozwoju u dzieci w wieku przedszkolnym, zapobiegania

samobójstwom oraz zapobiegania depresji, a następnie - po ich pozytywnym, wstępnym

22

zaopiniowaniu przez Agencję Oceny Technologii Medycznych - przekazanie ich jednostkom

samorządu terytorialnego, jako przykładu dobrych praktyk oraz gotowych narzędzi działań

prewencyjnych na szczeblu lokalnym i regionalnym.

Zadanie 1.2.2. realizacja programu wczesnej diagnostyki i interwencji w zaburzeniach

rozwoju u dzieci w wieku przedszkolnym

termin realizacji: realizacja ciągła od 07.2011

wskaźnik monitorujący: odsetek populacji objętej programem/rok


Zadanie 1.2.3. opracowanie programu zapobiegania samobójstwom



Projekt programu zapobiegania samobójstwom został opracowany w październiku 2011 r.,

przez ekspertów z Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie. Minister Zdrowia, zgodnie

z art. 48 ust. 2a ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej

finansowanych ze środków publicznych, ustanawiającym obowiązek poddania projektu

programu zdrowotnego ocenie Agencji Oceny Technologii Medycznych, przekazał powyższy

program do oceny. Opinią dr n. med. Pana Wojciecha Matusewicza, Prezesa Agencji Oceny

Technologii Medycznych nr 33/2012 z dnia 26 marca 2012 r., przygotowany przez Instytut

Psychiatrii i Neurologii program zapobiegania samobójstwom został oceniony negatywnie,

jako niespełniający wymogów programu zdrowotnego. W związku z powyższym zadanie

Ministra Zdrowia nie zostało zrealizowane w 2011 r. Niezwłocznie po uzyskaniu negatywnej

opinii AOTM podjęte zostały działania w celu wyłonienia nowego wykonawcy zadania -

podmiotu, który z uwagi na swoje doświadczenie będzie w stanie opracować odpowiadający

wymaganiom AOTM projekt modelowego programu zdrowotnego. Z uwagi na sygnalizowane

przez jednostki samorządu terytorialnego problemy z uzyskaniem specjalistycznej wiedzy

w zakresie tworzenia programów zdrowotnych z zakresu ochrony zdrowia, intencją Ministra

Zdrowia jest opracowanie trzech modelowych, profilaktycznych programów zdrowotnych,

dotyczących wczesnej diagnostyki i interwencji w zaburzeniach rozwoju u dzieci w wieku

przedszkolnym, zapobiegania samobójstwom oraz zapobiegania depresji, a następnie - po ich

pozytywnym, wstępnym zaopiniowaniu przez Agencję Oceny Technologii Medycznych -

przekazanie ich jednostkom samorządu terytorialnego, jako przykładu dobrych praktyk oraz

gotowych narzędzi działań prewencyjnych na szczeblu lokalnym i regionalnym.

23

Zadanie 1.2.4. realizacja programu zapobiegania samobójstwom


wskaźnik monitorujący: zmiana rocznych wskaźników samobójstw dokonanych i prób

samobójczy eh/100 tys. ludności - z uwzględnieniem płci, wieku, województwa, odsetek

populacji objętej programem/rok


Zadanie 1.2.5. opracowanie programu zapobiegania depresji



Projekt programu zapobiegania depresji został opracowany w październiku 2011 r., przez

ekspertów z Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie. Minister Zdrowia, zgodnie z art.

48 ust. 2a ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych

ze środków publicznych, ustanawiającym obowiązek poddania projektu programu

zdrowotnego ocenie Agencji Oceny Technologii Medycznych, przekazał powyższy program

do oceny. Opinią dr n. med. Pana Wojciecha Matusewicza, Prezesa Agencji Oceny

Technologii Medycznych nr 34/2012 z dnia 26 marca 2012 r., przygotowany przez Instytut

Psychiatrii i Neurologii program zapobiegania depresji został oceniony negatywnie, jako

niespełniający wymogów programu zdrowotnego.

Niezwłocznie po uzyskaniu negatywnej opinii AOTM podjęte zostały działania w celu

wyłonienia nowego wykonawcy zadania - podmiotu, który z uwagi na swoje doświadczenie

będzie w stanie opracować odpowiadający wymaganiom AOTM projekt modelowego

programu zdrowotnego. Z uwagi na sygnalizowane przez jednostki samorządu terytorialnego

problemy z uzyskaniem specjalistycznej wiedzy w zakresie tworzenia programów

zdrowotnych z zakresu ochrony zdrowia, intencją Ministra Zdrowia jest opracowanie trzech

modelowych, profilaktycznych programów zdrowotnych, dotyczących wczesnej diagnostyki

i interwencji w zaburzeniach rozwoju u dzieci w wieku przedszkolnym, zapobiegania

samobójstwom oraz zapobiegania depresji, a następnie - po ich pozytywnym, wstępnym

zaopiniowaniu przez Agencję Oceny Technologii Medycznych - przekazanie ich jednostkom

samorządu terytorialnego, jako przykładu dobrych praktyk oraz gotowych narzędzi działań

prewencyjnych na szczeblu lokalnym i regionalnym.

24

Zadanie 1.2.6. realizacja programu zapobiegania depresji


wskaźnik monitorujący: zmiana rocznych wskaźników/100 tys. ludności: zapadalności

i rozpowszechnienia zaburzeń depresyjnych zarejestrowanych w lecznictwie ambulatoryjnym

i stacjonarnym - z uwzględnieniem płci, wieku, województwa, odsetek populacji objętej

programem/rok


Zadanie 1.2.7. opracowanie programów szkolenia przeddyplomowego i podyplomowego dla

pracowników ochrony zdrowia w zakresie wczesnego rozpoznawania zaburzeń psychicznych:

- u dzieci i młodzieży,

- w populacji osób dorosłych,

- w populacji osób starszych,

ze szczególnym uwzględnieniem lekarzy pierwszego kontaktu i pielęgniarek środowiskowych




Zadanie 1.2.8. realizacja programów szkolenia przeddyplomowego i podyplomowego dla

pracowników ochrony zdrowia w zakresie wczesnego rozpoznawania zaburzeń psychicznych:

- u dzieci i młodzieży,

- w populacji osób dorosłych,

- w populacji osób starszych,

ze szczególnym uwzględnieniem lekarzy pierwszego kontaktu i pielęgniarek środowiskowych




25

Cel szczegółowy 1.3: zwiększenie integracji społecznej osób z zaburzeniami

psychicznymi

Zadanie 1.3.1. inicjowanie projektów informacyjno-edukacyjnych sprzyjających postawom

zrozumienia i akceptacji oraz przeciwdziałających dyskryminacji wobec osób z zaburzeniami

psychicznymi


wskaźnik monitorujący: liczba projektów/rok

W ramach działań dotyczących promocji zdrowia psychicznego i przeciwdziałania

dyskryminacji wobec osób z problemami zdrowia psychicznego, na zlecenie Ministra

Zdrowia, w 2011 r. został przygotowany projekt kampanii społecznej, sprzyjającej postawom

zrozumienia i akceptacji oraz przeciwdziałającej dyskryminacji wobec osób z zaburzeniami

psychicznymi. Projekt kampanii o zasięgu ogólnokrajowym, wprowadzającej społeczeństwo

w tematykę zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania, objął przygotowanie projektu:

- spotu TV/kinowego (w wersji podstawowej ok. 30 sekund i skrócony) - szczegółowy

scenariusz,

- spotu radiowego - szczegółowy scenariusz,

- billboardu,

- reklamy prasowej,

- ulotki,

- strony internetowej,

- banneru internetowego (projekty bannerów o 3 różnych proporcjach - w poziomie, pionie

i kwadratowy),

- teczki tekturowej i płyty CD - zestawu informacyjnego, np. dla dziennikarzy,

- kubka,

- kalendarza na lata 2012 -2015,

- gadżetu.

Ponieważ prowadzenie jednolitej kampanii na wszystkich szczeblach administracji publicznej

zapewni spójność i wzmocni przekaz projektu, Ministerstwo zadecydowało o przekazaniu

przygotowanych projektów graficznych kampanii tym jednostkom samorządu terytorialnego,

które zadeklarowały chęć przystąpienia do przedsięwzięcia. Planowany termin realizacji

kampanii to przełom III i IV kwartału 2012 r., z kulminacyjnym punktem w okolicy

10 października – światowego dnia zdrowia psychicznego.

26

Zadanie 1.3.2. przygotowanie i wdrożenie projektu monitorowania przestrzegania praw

osobowych i obywatelskich osób z problemami zdrowia psychicznego, w tym pacjentów

placówek psychiatrycznych

termin realizacji: od 06.2011

wskaźnik monitorujący: przygotowany dokument, okresowe oceny przestrzegania praw


Zadanie 1.3.3. przegląd obowiązującego ustawodawstwa pod kątem przeciwdziałania

nietolerancji, dyskryminacji i wykluczeniu w dostępie do leczenia


wskaźnik monitorujący: przygotowana lista koniecznych uzupełnień i zmian

W 2011 r. został przeprowadzony przegląd obowiązującego ustawodawstwa pod kątem

przeciwdziałania nietolerancji, dyskryminacji i wykluczeniu w dostępie do leczenia.

Zapytania, dotyczące tej problematyki, zostały wysłane do kilkudziesięciu organizacji

zrzeszających pacjentów i ich rodziny, zainteresowanych tematyką zdrowia psychicznego

oraz do instytucji zajmujących się przestrzeganiem praw obywatelskich. Jako podstawowe

bariery wskazane zostały przepisy:

- ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. 2012 r., poz. 788) –

w zakresie, w jakim ograniczają one możliwości zawarcia związku małżeńskiego przez osoby

dotknięte choroba psychiczną,

- rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie

warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży

niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałach

ogólnodostępnych lub integracyjnych (Dz. U. 228, poz. 1490) – w zakresie, w jakim

ograniczają one zakres rozpoznań z zakresu psychiatrii dziecięco-młodzieżowej

uprawniających do kształcenia, wychowania i opieki, zgodnie z postanowieniami

przywołanego rozporządzenia.

„Na podstawie odpowiedzi podjęte zostaną działania zmierzające do wprowadzenia zmian

do przepisów, których brzmienie zostało uznane za dyskryminujące”.

27

Cel główny 2: zapewnienie osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostronnej


niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym i społecznym

Cel szczegółowy 2.1.: upowszechnienie środowiskowego modelu psychiatrycznej opieki

zdrowotnej

Zadanie 2.1.1. opracowanie programu zdrowotnego w celu stymulowania restrukturyzacji

bazy stacjonarnego lecznictwa psychiatrycznego, w tym finansowania (wysokość środków,

zasady alokacji), na podstawie analiz wynikających z regionalnych planów ochrony zdrowia

psychicznego w zakresie zmniejszania i przekształcania dużych szpitali psychiatrycznych

w placówki wyspecjalizowane, zapewniające profilowane usługi zdrowotne (w tym:

·rehabilitacyjne, sądowo-psychiatryczne oraz opiekuńczo-lecznicze) z jednoczesnym

przenoszeniem zadań podstawowej psychiatrycznej opieki stacjonarnej do oddziałów szpitali

ogólnych;


wskaźnik monitorujący: opracowany program określający coroczną wysokość środków

przeznaczanych na ten cel oraz zasady ich alokacji;


Zadanie 2.1.2. realizacja programu zdrowotnego w celu stymulowania restrukturyzacji bazy

stacjonarnego lecznictwa psychiatrycznego, w tym finansowania (wysokość środków, zasady

alokacji), na podstawie analiz wynikających z regionalnych planów ochrony zdrowia

psychicznego w zakresie zmniejszania i przekształcania dużych szpitali psychiatrycznych

w placówki wyspecjalizowane, zapewniające profilowane usługi zdrowotne (w tym:

rehabilitacyjne, sądowo-psychiatryczne oraz opiekuńczo-lecznicze) jednoczesnym

przenoszeniem zadań podstawowej psychiatrycznej opieki stacjonarnej do oddziałów szpitali

ogólnych.


wskaźnik monitorujący: wysokość nakładów na program, liczba realizatorów programu


Zadanie 2.1.3. przygotowanie pilotażowego programu wdrożenia środowiskowego modelu

opieki psychiatrycznej w wybranych województwach i powiatach, z zapewnieniem

możliwości innowacyjnych rozwiązań organizacyjnych, właściwego finansowania oraz

starannego monitorowania kosztów i wyników

28




Zadanie 2.1.4. realizacja pilotażowego programu wdrożenia środowiskowego modelu opieki

psychiatrycznej w wybranych województwach i powiatach, z zapewnieniem możliwości

innowacyjnych rozwiązań organizacyjnych, właściwego finansowania oraz starannego

monitorowania kosztów i wyników

termin realizacji: od 07.2011 do 07.2012

wskaźnik monitorujący: wyniki ekspertyz - ekonomicznej, organizacyjnej, zdrowotnej


Zadanie 2.1.5. monitorowanie procesu zwiększenia dostępności i zmniejszenie nierówności

w dostępie do zróżnicowanych form opieki zdrowotnej - zgodnie z zalecanym poziomem

wskaźników zawartych w załączniku nr 2 do rozporządzenia


wskaźnik monitorujący: roczne wskaźniki na 10 tys. ludności dostępności: liczba łóżek

i miejsca w oddziałach dziennych; liczba zespołów leczenia środowiskowego i osób objętych

ich opiekaj liczba innego typu placówek opieki środowiskowej - w skali kraju

i poszczególnych województw


Zadanie 2.1.6. opracowanie standardów postępowania oraz procedur medycznych w zakresie

ochrony zdrowia psychicznego, z uwzględnieniem potrzeb środowiskowego modelu

psychiatrycznej opieki zdrowotnej


wskaźnik monitorujący: przygotowane projekty rozporządzeń


Zadanie 2.1.7. ustalenie listy zawodów niezbędnych do realizacji środowiskowego modelu

psychiatrycznej opieki zdrowotnej oraz opracowanie programu ich szkolenia na poziomie

przeddyplomowym i podyplomowym


wskaźnik monitorujący: przygotowana lista zawodów, program szkolenia


29

Zadanie 2.1.8. wdrożenie szkolenia kadr o zróżnicowanych kompetencjach, niezbędnych do

realizacji środowiskowego modelu psychiatrycznej opieki zdrowotnej - na poziomie

przeddyplomowym i podyplomowym z uwzględnieniem wskaźników zawartych w załączniku

nr 2 do rozporządzenia


wskaźnik monitorujący: odsetek kadr objętych szkoleniem/rok


Zadanie 2.1.9. określenie zadań podstawowej opieki zdrowotnej w realizacji

środowiskowego modelu psychiatrycznej opieki zdrowotnej


wskaźnik monitorujący: przygotowana lista zadań


Cel szczegółowy 2.4: skoordynowanie różnych form opieki i pomocy

Zadanie 2.4.1. stworzenie struktury koordynującej realizację Programu na szczeblu

centralnym z zadaniami:

- opracowania i publikowania rozwiązań modelowych i standardów w zakresie ochrony

zdrowia psychicznego oraz materiałów szkoleniowych,

- monitorowania i aktualizowania celów Narodowego Programu Ochrony Zdrowia

Psychicznego,

- opracowania i wdrażania centralnych programów wspierania realizacji Programu,

- analiza rocznych sprawozdań podmiotów realizujących Program i przygotowanie łącznego

sprawozdania z realizacji Programu.


wskaźnik monitorujący: przygotowany dokument powołujący

Opracowane zostały 4 warianty koordynacji NPOZP na szczeblu centralnym:

- utworzenie jednostki koordynującej NPOZP w ramach Departamentu Zdrowia

Publicznego Ministerstwa Zdrowia,

- utworzenie biura koordynacyjnego NPOZP w ramach Ministerstwa Zdrowia (odrębna

komórka organizacyjna),

- zlecenie koordynacji NPOZP podmiotowi zewnętrznemu (konkurs),

- powołanie odrębnej jednostki organizacyjnej ds. zdrowia psychicznego.

Określenie terminu realizacji przedmiotowego zadania nie jest możliwe.


30

Cel główny 3: rozwój badań naukowych i systemu informacji z zakresu zdrowia psychicznego

Cel szczegółowy 3.1: przekrojowe i długoterminowe epidemiologiczne oceny wybranych

zbiorowości zagrożonych występowaniem zaburzeń psychicznych

Zadanie 3.1.2. opracowanie programu okresowych, reprezentatywnych badań stanu zdrowia

psychicznego populacji ogólnej


wskaźnik monitorujący: przygotowany dokument


Cel szczegółowy 3.4: ocena skuteczności realizacji Programu

Zadanie 3.4.1. wdrożenie programu badawczego oceniającego skuteczność realizacji

Programu


wskaźnik monitorujący: przygotowany raport i stopień poprawy wskaźników zdrowotnych


31

2. MINISTER EDUKACJI NARODOWEJ


Cel szczegółowy 1.1: upowszechnienie wiedzy na temat zdrowia psychicznego,

kształtowanie zachowań i stylów życia korzystnych dla zdrowia psychicznego, rozwijanie

umiejętności radzenia sobie w sytuacjach zagrażających zdrowiu psychicznemu

Zadanie 1.1.1. ustalenie priorytetów promocji zdrowia psychicznego w dziedzinie oświaty

i wychowania



W ramach realizacji Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego Ministerstwo

Edukacji Narodowej w 2011 roku ustaliło priorytety promocji zdrowia psychicznego

w dziedzinie oświaty i wychowania, które objęły:

realizację edukacji zdrowotnej, ze szczególnym uwzględnieniem edukacji

ukierunkowanej na prawidłowe odżywianie się,

kształtowanie umiejętności psychospołecznych oraz zapobieganie zachowaniom

ryzykownym dzieci i młodzieży,

promowanie zdrowego stylu życia dzieci i młodzieży poprzez wspieranie rozwoju

sieci szkół promujących zdrowie,

optymalizację pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz kształcenia uczniów

ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi,

optymalizację rozwiązania systemowego w zakresie resocjalizacji i socjoterapii

prowadzonych w ramach systemu edukacji, integrację działań adresowanych do dzieci

i młodzieży niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym.

Zadanie 1.1.2. opracowanie i wdrożenie pakietu działań mających na celu podniesienie

poziomu zdrowia psychicznego wśród dzieci i młodzieży przez kreowanie harmonijnego

rozwoju, kształtowanie osobowości i struktur psychicznych, umiejętności społecznych,

podnoszenie odporności i poprawę funkcjonowania emocjonalnegotermin realizacji: wdrażanie od 09.2011wskaźnik monitorujący: przygotowane programy; odsetek populacji objętej programem/rok

Resort edukacji podejmował liczne systemowe działania w obszarze przyjętych priorytetów

promocji zdrowia psychicznego w dziedzinie oświaty i wychowania, w tym na poziomie

lokalnym działania edukacyjne, profilaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze.

32

Wybór właściwych działań opartych na diagnozie/rozpoznaniu sytuacji problemowych oraz

potrzeb w szkole z uwzględnieniem środowiska lokalnego podejmuje dyrektor każdej szkoły

i placówki, który odpowiada za ich realizację oraz ocenę skuteczności.

Ministerstwo Edukacji Narodowej upowszechniało informacje dot. przedsięwzięć

popularyzujących wiedzę z zakresu zasad prawidłowego żywienia oraz realizuje działania

skierowane do szkół, m.in. poprzez realizację nowej podstawy programowej określonej

w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy

programowej wychowania przedszkolnego i kształcenia ogólnego w poszczególnych typach

szkół (Dz. U. z 2009 r. Nr 4, poz.17). W preambule podstawy programowej dla szkół

podstawowych oraz gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych zapisano: „Ważnym zadaniem

szkoły jest także edukacja zdrowotna, realizowana przez nauczycieli wielu przedmiotów,

której celem jest kształtowanie u uczniów umiejętności dbałości o zdrowie własne i innych

ludzi”. Zgodnie z tymi zapisami, treści z zakresu edukacji zdrowotnej zostały uwzględnione

w wielu przedmiotach: w wychowaniu fizycznym, biologii, wychowaniu do życia w rodzinie,

wiedzy o społeczeństwie, przedsiębiorczości, religii, etyce. Wychowanie fizyczne pełni

wiodącą rolę w realizacji edukacji zdrowotnej w szkole. Zakres edukacji zdrowotnej

rozszerzono o zagadnienia zdrowia psychospołecznego, ze szczególnym uwzględnieniem

umiejętności życiowych (osobistych i społecznych) w związku z powyższym, należy

podkreślić, że zachowania sprzyjające zdrowiu kształtowane i rozwijane są na wszystkich

etapach edukacyjnych.

W myśl przywołanych już wcześniej przepisów rozporządzenia w sprawie podstawy

programowej, działalność edukacyjna szkoły jest określona m.in. przez:

– szkolny zestaw programów nauczania, który uwzględniając wychowawczy wymiar szkoły,

obejmuje całą działalność szkoły z punktu widzenia dydaktycznego,

– program wychowawczy szkoły, obejmujący wszystkie treści i działania o charakterze

wychowawczym,

– program profilaktyki dostosowany do potrzeb rozwojowych uczniów oraz potrzeb danego

środowiska, obejmującego wszystkie treści i działania o charakterze profilaktycznym

skierowane do uczniów, nauczycieli i rodziców.

Nowa podstawa programowa kładzie nacisk na wychowanie, w tym przeciwdziałanie

zjawiskom agresji i przemocy, narkomanii, kształtowanie postaw prozdrowotnych

i prospołecznych dzieci i młodzieży.

Cele wychowawcze szkoły realizowane są poprzez odpowiednie strategie wychowawcze

i właściwe dla nich instrumenty. Instrumentem służącym kształtowaniu środowiska

wychowawczego szkoły, relacji pomiędzy uczniami oraz uczniami i nauczycielami jest statut

33

szkoły1. Szkoła ma obowiązek określić w czytelny sposób kryteria dopuszczalnych zachowań

oraz sankcje za naganne zachowania uczniów, z drugiej strony ma obowiązek wspierać

i utrwalać aktywną postawę sprzeciwu wobec zachowań niestosownych.

Zróżnicowane warunki, w których uczą się i żyją uczniowie wymagają maksymalnego

dostosowania strategii wychowawczych do cech ich środowiska szkolnego i lokalnego.

Wewnątrz szkolny system oceniania stanowi jeden z elementów pracy wychowawczej.

Instrumentem służącym wzmacnianiu kompetencji wychowawczych nauczycieli oraz

podejmowaniu działań, które mają przeciwdziałać zachowaniom problemowym dzieci

i młodzieży jest Rządowy program na lata 2008-2013 „Bezpieczna i przyjazna szkoła”.

Głównym celem Programu jest wzmocnienie funkcji wychowawczej szkoły, budowanie

pozytywnego klimatu społecznego oraz właściwych relacji pomiędzy uczniami

i nauczycielem. Zakłada przeniesienie akcentu na współpracę i budowanie przyjaznego,

wspierającego środowiska w szkole.

W zakresie promocji zdrowia i profilaktyki dzieci i młodzieży, Ministerstwo Edukacji

Narodowej w 2010 r. ogłosiło konkurs pn.:

1. „Wspieranie realizacji programu wychowawczego szkoły i programu profilaktyki

poprzez kształtowanie u uczniów postaw sprzyjających rozwojowi indywidualnemu

i społecznemu”. Celem konkursu było promowanie najbardziej wartościowych programów

wychowawczych szkoły i programów profilaktyki umożliwiających m.in. kształtowanie

u uczniów postaw prozdrowotnych i prospołecznych

2. „ŻYJ z PASJĄ !” Program wspierania uzdolnień i zdrowego stylu życia dzieci

i młodzieży. Wsparciem objęto projekty, w których działania ukierunkowane były na

profilaktykę zachowań problemowych dzieci i młodzieży, w szczególności na realizację zajęć

edukacyjnych dla uczniów i nauczycieli na temat dopalaczy oraz działalność sportową,

kulturalną umożliwiającą rozwijanie zainteresowań i pasji.

Ponadto w 2011 r. w ramach ˝Bezpiecznej i przyjaznej szkoły˝ Ministerstwo Edukacji

Narodowej we współpracy z Komedą Główną Policji zrealizowało pilotażowy program

˝Profilaktyka a ty - PaT/E˝ (E jak edukacja) w województwach: lubelskim,

opolskim i pomorskim. program PaT/E. Program ten należy do strategii profilaktycznych

aktywizujących twórczo młodzież na rzecz własnego rozwoju i pomocy rówieśnikom, którzy

przejawiają zachowania problemowe. W ramach programu PaT/E zostali przeszkoleni

animatorzy, wśród których znaleźli się pedagodzy szkolni, nauczyciele przedmiotu,

psychologowie, katecheci, policjanci, instruktorzy placówek kultury, a także placówek

wychowania pozaszkolnego. Program był realizowany z zaangażowaniem młodzieżowego

1? Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz. U. Nr 61, poz. 624 z późn. zm.).

34

wolontariatu i aktywną współpracą z samorządami. W chwili obecnej, w wielu szkołach na

terenie całego kraju, młodzież włącza się w działania Programu PaT.

W 2011 roku Ministerstwo Edukacji Narodowej kontynuowało działania mające na celu

dalszy rozwój projektu szkoła promująca zdrowie, realizowanego w Polsce przez Ośrodek

Rozwoju Edukacji (ORE) - jednostkę podległą resortowi edukacji, w ramach Europejskiej

Sieci Szkół dla Zdrowia w Europie – SHE.

Szkoły promujące zdrowie tworzą warunki, które sprzyjają przyjmowaniu zdrowego stylu

życia przez społeczność szkolną i lokalną, w tym m.in. prowadzą edukację zdrowotną

uczniów i pracowników szkoły. Sieć szkół promujących zdrowie w Polsce zrzesza ponad

2 tys. placówek. Są one zorganizowane w rejonowe i wojewódzkie sieci. Pracę szkół

wspierają wojewódzcy koordynatorzy, z którymi współpracuje krajowy koordynator,

powołany przez Ministra Edukacji Narodowej.

Na koncepcji szkoły promującej zdrowie opiera się Program HEPS (Healthy Eating and

Physical Activity in Schools) „Zdrowie żywienie i aktywność fizyczna w szkole”,

upowszechniany przez Ministra Edukacji Narodowej w ramach realizacji projektu

pilotażowego "Ruch i zdrowie żywienie w szkole". Zgodnie z założeniami projektu, cała szkoła

powinna włączać się w działania na rzecz promocji zdrowia, a zdrowie powinno być

wkomponowane we wszystkie aspekty życia zarówno uczniów, jak i nauczycieli. Dotyczy to

dbałości o zdrowie fizyczne, społeczne, psychiczne i duchowe zarówno uczniów, jak

i wszystkich pracowników szkoły. W ramach realizacji programu podjęto działania na trzech

poziomach: krajowym, wojewódzkim oraz w wybranych szkołach, w tym: zorganizowano

szkolenia dla liderów projektu oraz wojewódzkich koordynatorów szkół promujących

zdrowie, którzy prowadzą szkolenia dla zainteresowanych rad pedagogicznych. Wśród szkół

upowszechnia się pakiety czterech poradników oraz scenariusze dla nauczycieli z zakresu

promocji zdrowia, w tym dotyczące aktywności fizycznej i zdrowego żywienia. Pakiet ten

został zamieszczony na stronie internetowej Ośrodka Rozwoju Edukacji www.ore.edu.pl

Wychowanie i profilaktyka/Promocja zdrowia w szkole. Materiały te przeznaczone są dla

osób prowadzących różne formy doskonalenia - edukatorów, doradców metodycznych,

nauczycieli konsultantów. Mogą z nich korzystać również nauczyciele, wychowawcy klas

i pedagodzy w szkołach podstawowych i gimnazjach, a także nauczyciele akademiccy

na kierunkach nauczycielskich szkół wyższych. Ministerstwo Edukacji Narodowej

na realizację ww. programu w 2012 r. przeznaczyło środki w wysokości ok. 118 000 zł.

W listopadzie 2011 r., przedstawiciele kolejnych 20 szkół otrzymali Krajowy Certyfikat

Szkoła Promująca Zdrowie, powiększając grono szkół, które są inicjatorem zmian w systemie

edukacji. Szkoły, które otrzymały Krajowy Certyfikat podejmują systemowe działania

35

w zakresie promocji zdrowia oraz monitorują klimat społeczny w swojej placówce.

Należy podkreślić, że szkoły te przywiązują dużą wagę do zagadnień z zakresu zdrowego

żywienia i aktywności fizycznej, m.in. dbają, by dobór asortymentu produktów

żywnościowych i napojów w sklepikach szkolnych był zgodny z zasadami zdrowego

żywienia. Szkoły promujące zdrowie podejmują ponadto współpracę z rodzicami uczniów.

Edukacja żywieniowa rodziców jest niezwykle istotna, gdyż nawyki żywieniowe dzieci

kształtowane są przede wszystkim poprzez wybory żywieniowe dokonywane przez rodziców,

wspólne spożywanie posiłków, a także dostępność w domu określonych produktów.

Ośrodek Rozwoju Edukacji, placówka podległa Ministrowi Edukacji Narodowej, przygotował

szeroką ofertę szkoleń dla nauczycieli i rodziców z zakresu wychowania i profilaktyki, która

została udostępniona na stronie www.ore.edu.pl Ośrodka w zakładce Wychowanie

i Profilaktyka/Materiały do pobrania m.in.:

1. Szkoła dla Rodziców i Wychowawców - 40 godzinny trening kluczowych umiejętności

wychowawczych umożliwiających wspieranie zdrowego rozwoju dzieci i młodzieży.

Dostarcza wiedzę z zakresu funkcjonowania psychospołecznego dziecka i umożliwia

podniesienie kompetencji wychowawczych rodziców i nauczycieli, a w tym budowania

prawidłowych relacji;

2. Golden Five. Program przygotowuje nauczycieli gimnazjum do wspierania procesu

adaptacji uczniów klas I, budowania dobrych relacji z uczniami i rodzicami, kreowania

pozytywnego klimatu w klasie, a poprzez to zapobiegania zachowaniom ryzykownym

nastolatków oraz wykluczeniu;

3. Szkolna Interwencja Profilaktyczna. Program adresowany do rad pedagogicznych

i nauczycieli ze szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. Przygotowuje

nauczycieli do podejmowania działań interwencyjnych wobec uczniów przejawiających różne

problemowe zachowania (używanie substancji psychoaktywnych, agresja, przemoc);

4. Jak sobie radzić z prowokacyjnymi zachowaniami uczniów? Metoda konstruktywnej

konfrontacji. Program jest adresowany do rad pedagogicznych starszych klas szkół

podstawowych, szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. Jego celem jest poszerzenie

repertuaru reakcji nauczyciela o nowe, bardziej efektywne metody wychowawcze

i zwiększanie umiejętności radzenia sobie z trudnymi zachowaniami uczniów.

W 2011 roku Ministerstwo Edukacji Narodowej we współpracy z Ministrem Zdrowia,

Głównym Inspektorem Sanitarnym, Komendantem Głównym Policji przygotowało materiał

pn. Oferta działań profilaktycznych adresowanych do dyrektorów szkół, kadry pedagogicznej,

rodziców, uczniów oraz organów prowadzących w zakresie profilaktyki używania nowych

narkotyków tzw. dopalaczy przez młodzież.

36

http://www.ore.edu.pl/

Równolegle Ministerstwo Edukacji Narodowej uzupełniło plan nadzoru pedagogicznego

o nowy kierunek realizacji polityki oświatowej przez kuratorów oświaty w roku szkolnym

2010/2011, dotyczący monitorowania Realizacji działań profilaktycznych w zakresie

przeciwdziałania narkomanii, w tym współpraca z wyspecjalizowanymi instytucjami oraz

wykorzystywanie przygotowanych przez nie ofert i materiałów.

W czerwcu 2011 roku po przygotowaniu ankiety przeprowadzono monitoring

w blisko 10% szkól i placówek we wszystkich województwach.

Wyniki monitoringu świadczą, że:

w 93,2% monitorowanych szkół przeprowadzono diagnozę potrzeb i problemów

dotyczących ryzykowanych zachowań uczniów pozwalającą na zaplanowanie działań

profilaktycznych,

w 95,4% monitorowanych szkół dostosowano treści programu profilaktyki

i programu wychowawczego do zagrożeń związanych z zażywaniem „dopalaczy”, przy

czym najwyższy odsetek 98,6%, dotyczył szkół ponadgimnazjalnych, co jest zjawiskiem

korzystnym, gdyż zgodnie z wynikami badań ESPAD2 młodzież z tego poziomu

wiekowego najczęściej sięga po substancje psychoaktywne,

blisko 80% zapytanych nauczycieli stwierdziło, że czuje się dostatecznie przygotowanych

do realizacji działań profilaktycznych min. w problematyce nowych narkotyków,

93,2% dyrektorów monitorowanych szkół deklaruje, że nauczyciele dysponują pakietem

informacyjnym na temat dopalaczy,

blisko 49% nauczycieli zadeklarowało chęć podnoszenia swoich kompetencji z tego

zakresu,

50,2% dyrektorów monitorowanych szkół uwzględniło tę tematykę szkolenia

w rocznym planie doskonalenia nauczycieli.

Działania edukacyjne i profilaktyczne z zakresu problematyki nowych narkotyków najczęściej

podejmowane były:

na lekcjach przedmiotowych: biologii, przyrodzie, chemii, wychowaniu fizycznym oraz

edukacji zdrowotnej,

na innych zajęciach, w tym lekcjach wychowawczych.

W szkołach realizowano programy profilaktyczne przygotowane przez instytucje

i inne podmioty zewnętrzne, w tym organizacje pozarządowe.

Z oferty Ośrodka Rozwoju Edukacji najczęściej wybieranym programem była Szkolna

Interwencja Profilaktyczna upowszechniana przez Instytutu Psychiatrii i Neurologii

21? Używanie alkoholu i narkotyków przez młodzież szkolną. Raport z ogólnopolskich badań ankietowych w szkołach w 2011 r. Europejski Program Badań Ankietowych w Szkołach ESPAD, Warszawa 2011 r. Badania sfinansowane przez Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii i Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.

37

we współpracy z Ośrodkiem Rozwoju Edukacji oraz e-poradnik Profilaktyka uzależnień

w szkole i scenariusz spotkania z rodzicami pt. Nowe zagrożenie – dopalacze przygotowane

we współpracy Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii i Ośrodka Rozwoju

Edukacji. Dużym zainteresowaniem młodzieży cieszyły się szkolenia prowadzone przez

pracowników Powiatowych Stacji Sanitarno – Epidemiologicznych z wykorzystaniem

Mobilnych Punktów Edukacyjnych, które zapewniały maksymalną interaktywność

na zajęciach.

W 2011 roku kontynuowana była realizacja rządowego program na lata 2009

- 2014 „Radosna szkoła.”

Jednym z najważniejszych założeń Programu jest stworzenie uczniom klas I-III, w tym

uczniom sześcioletnim i siedmioletnim, bezpiecznych warunków w zakresie nauki,

wychowania i opieki, porównywalnych z warunkami edukacji przedszkolnej oraz

umożliwienie organizowania w sposób nowoczesny zajęć szkolnych i zajęć opieki

świetlicowej. Realizacja tych założeń pomaga zminimalizować u dzieci stres związany

z nowymi dla nich sytuacjami np. z rozpoczęciem edukacji szkolnej.

W kolejnych latach realizacji programu, tak jak dotychczas, organom prowadzącym

przekazywane będzie wsparcie finansowe ze środków z budżetu państwa na zakup albo zwrot

kosztów zakupu pomocy dydaktycznych do miejsc zabaw w szkole (w wysokości 100%

kwoty wsparcia finansowego wnioskowanej przez organ prowadzący), utworzenie lub

modernizację albo na zwrot kosztów utworzenia lub modernizacji szkolnych placów zabaw

(w wysokości do 50% kosztów).

Program daje możliwość dodatkowego wyposażenia sal, a co za tym idzie

- stworzenia bezpiecznych i przyjaznych warunków nauki, co sprzyja wzmocnieniu

opiekuńczej funkcji szkoły. Jest to szczególnie istotne, biorąc pod uwagę trwający obecnie

proces obniżenia wieku rozpoczynania obowiązku szkolnego. Zakupione w ramach Programu

materiały i pomoce dydaktyczne umożliwiają organizowanie zajęć szkolnych w warunkach

pozwalających w sposób właściwy realizować nową podstawę programową kształcenia

ogólnego. Pozwalają również na zaspokojenie potrzeb rozwojowych uczniów klas I-III oraz na

łagodne przejście dzieci sześcioletnich z przedszkola do szkoły. Dzięki zakupionym pomocom

dydaktycznym oraz utworzonym lub zmodernizowanym placom zabaw możliwe jest

zwiększenie aktywności ruchowej dzieci, zapewnienie warunków do kształtowania

sprawności fizycznej, promowanie nawyku aktywnego spędzania wolnego czasu, rozwijanie

umiejętności motorycznych dzieci w młodszym wieku szkolnym, kształtowanie umiejętności

społecznych, a także orientacji przestrzennej, analizy i syntezy słuchowej oraz koordynacji

wzrokowo-ruchowej. Miękkie pufy i materace umożliwiają dzieciom wypoczynek.

38

W roku 2011 na realizację trzeciej edycji programu przeznaczono 150 mln zł. Złożono 1 151

wniosków na zakup pomocy dydaktycznych na kwotę 12 277 354 zł oraz 1 349 wniosków na

utworzenie lub modernizację szkolnych placów zabaw na kwotę 107 745 305 zł. W ramach

trzeciej edycji Programu wsparcie finansowe na zakup pomocy dydaktycznych otrzymało

1 170 szkół, co stanowi 36 % szkół uprawnionych. Oznacza to, że 100 360 uczniów korzysta

z kolorowych i nowoczesnych miejsc zabaw, w tym 4 978 dzieci sześcioletnich ma dostęp

do pomocy dydaktycznych dostosowanych do ich wieku.

W ramach trzeciej edycji Programu szkoły otrzymały również wsparcie finansowe na budowę

lub modernizacje szkolnych placów zabaw. Szkolne place zabaw zostały utworzone lub

zmodernizowane w 1 027 szkołach, co stanowi 8% uprawnionych szkół. Oznacza to, że 129

567 uczniów, w tym 6 336 dzieci sześcioletnich (w tym dzieci niepełnosprawne) korzysta

z nowoczesnych, bezpiecznych placów zabaw.

Reasumując – 97% dzieci uczących się w klasach I-III ma dostęp do miejsc zabaw

wyposażonych w pomoce dydaktyczne w ramach Programu, w tym 38% spośród 70 361

dzieci sześcioletnich, które w roku szkolnym 2011/2012 uczą się w klasie pierwszej.

Natomiast 21% uczniów w klasach I-III korzysta również z utworzonych lub

zmodernizowanych szkolnych placów zabaw, w tym 13% sześciolatków uczących się

w klasach pierwszych.

Program otrzymał bardzo pozytywne opinie nie tylko od dyrektorów szkół,

ale także rodziców, nauczycieli oraz przedstawicieli organów prowadzących. Zaangażowanie

rodziców i nauczycieli w przygotowanie miejsc zabaw integruje środowisko szkolne.

Realizacja Programu przyczynia się również do wyrównywania szans edukacyjnych dzieci

pochodzących z różnych środowisk.


Zadanie 1.2.1. opracowanie programu zapobiegania samobójstwom wśród dzieci i młodzieży




Minister Edukacji Narodowej podejmował działania, mające na celu przeciwdziałanie

samobójstwom wśród dzieci i młodzieży. W ocenie resortu oświaty kluczowe znaczenie

w profilaktyce stanów depresyjnych i samobójstw wśród dzieci i młodzieży mają działania

kompleksowe – edukacyjne, wychowawcze i opiekuńcze, pozwalające na kształtowanie

postaw życiowych opartych na szacunku do siebie, poczuciu własnej wartości i poczuciu

39

bezpieczeństwa, dbałości o zdrowie, uzupełniane, w przypadku zaistnienia takiej

konieczności, działaniami interwencyjnymi.

Zadanie 1.2.2. realizacja programu zapobiegania samobójstwom wśród młodzieży


wskaźnik monitorujący: odsetek populacji, do której kierowany jest program, objętej

programem/rok; częstość samobójstw i prób samobójczych

W ramach realizacji zapobiegania samobójstwom wśród młodzieży Ministerstwo Edukacji

Narodowej podejmowało działania mające na celu podniesienie poziomu zdrowia

psychicznego wśród dzieci i młodzieży przez kreowanie harmonijnego rozwoju, kształtowanie

osobowości, opracowane zostały również materiały informacyjne i edukacyjne dla nauczycieli

i rodziców m.in.:

1. E - poradnik - Zapobieganie samobójstwom dzieci i młodzieży adresowany do

szkolnych specjalistów, pracowników poradni p-p, nauczycieli i rodziców. Zawiera opis

wczesnych;

i alarmujących sygnałów depresji i zagrożenia samobójstwem, wskazania do prowadzenia

działań zapobiegawczych w szkole oraz porady dotyczące prowadzenia rozmowy

z uczniem w głębokiej depresji;

2. Profilaktyka uzależnień w szkole. E - poradnik będący zbiorem podstawowej, ogólnej

wiedzy o profilaktyce uzależnień oraz podpowiedzią metodologiczną, jak planować działania

profilaktyczne w szkole w ramach szkolnego programu profilaktyki;

3. Procedury postępowania nauczycieli w sytuacjach zagrożenia bezpieczeństwa uczniów

i metody współpracy szkół z policją. Materiał przedstawiający schemat postępowania

umożliwiający sprawne i bezpieczne radzenie sobie w sytuacjach kryzysowych na terenie

szkoły;

4. Jak reagować na cyberprzemoc. Poradnik dla szkół; Poświęcony zjawisku przemocy

rówieśniczej w Internecie. Poradnik zawiera propozycję systemu reagowania przez szkołę w

przypadkach przemocy z użyciem mediów elektronicznych. Obok informacji

o specyfice i skali problemu można w nim znaleźć analizę przepisów prawnych chroniących

ofiary przemocy, przykładowe scenariusze zajęć, materiały informacyjne;

5. Jak kochać i wymagać. Poradnik dla rodziców zawierający najważniejsze wskazania

wychowawcze i podpowiedzi konkretnych zachowań rodziców i opiekunów,

w określonych sytuacjach problemowych;

40

6. Zagubiona nastolatka. Projekt, którego celem jest przygotowanie specjalistów

do wspierania szkół w prowadzeniu działań profilaktycznych wobec dorastającej młodzieży.

W projekcie Zagubiona nastolatka w 2011 roku dla liderów programów edukacyjnych tj.

psychologów i pedagogów poradni psychologiczno - pedagogicznych oraz pracowników

Ośrodków Doskonalenia Nauczycieli zrealizowano 2 seminaria pn. „Specyficzne problemy

okresu dorastania”.

Zadanie 1.2.3. opracowanie programu zapobiegania zaburzeniom odżywiania wśród

młodzieży



Minister Edukacji Narodowej promuje założenia i upowszechnia wśród uczniów i nauczycieli

wiedzę na temat programów ustanowionych przez Komisję Europejską w ramach Wspólnej

Polityki Rolnej, realizowanych przez Agencję Rynku Rolnego: „Owoce w szkole” oraz

„Dopłaty do spożycia mleka i przetworów mlecznych w placówkach oświatowych” tzw.

„Szklanka Mleka”. Celem ww. programów jest zmiana nawyków żywieniowych dzieci

poprzez zwiększenie udziału owoców i warzyw oraz mleka w ich codziennej diecie,

a także propagowanie zdrowego odżywiania poprzez działania towarzyszące

o charakterze edukacyjnym.

Ponadto Ministerstwo Edukacji Narodowej popularyzuje kampanię społeczną „Wiem,

co jem” Urzędu m.st. Warszawy, poprzez zamieszczenie na stronie internetowej resortu

edukacji linku do strony kampanii. Celem kampanii jest edukacja prozdrowotna dzieci

i młodzieży oraz popularyzowanie organizacji prawidłowego żywienia dzieci w placówkach

oświatowych. W ramach kampanii zaplanowano m.in. podjęcie działań w zakresie edukacji

żywieniowej dzieci i ich rodziców, a także podnoszenia kwalifikacji osób odpowiedzialnych

za planowanie i przygotowanie posiłków. Na przedmiotowej stronie zamieszczono wersję

elektroniczną publikacji pn. „Sklepik szkolny”, która zawiera m.in. listę produktów

spożywczych polecanych do sklepiku szkolnego oraz tych, które warto wycofać

z asortymentu sklepiku szkolnego, a także propozycję zapisu do statutu szkolnego w zakresie

organizacji żywienia i wzór umowy z ajentem sklepiku.

Zadanie 1.2.4. realizacja programu zapobiegania zaburzeniom odżywiania wśród młodzieży



programem/rok

Minister Edukacji Narodowej objął honorowym patronatem oraz upowszechnia poprzez stronę 41

internetową, ogólnopolski program edukacyjny „Trzymaj Formę!”, realizowany przez

Państwową Inspekcję Sanitarną oraz Stowarzyszenie „Polska Federacja Producentów

Żywności”, w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego. Celem programu jest edukacja

w zakresie trwałego kształtowania prozdrowotnych nawyków wśród młodzieży szkolnej i ich

rodzin, poprzez promocję zasad aktywnego stylu życia i zbilansowanej diety. Program jest

realizowany w szkołach gimnazjalnych oraz w szkołach podstawowych w klasach V-VI.

W ramach realizacji programu, do szkół przekazywane są materiały dla szkolnych

koordynatorów programu, nauczycieli, pielęgniarek środowiska nauczania i wychowania oraz

młodzieży i ich rodziców. Uruchomiono ponadto stronę internetową programu, na której

zamieszczono m.in. wersje elektroniczne ww. materiałów. Dzięki popularyzowaniu wśród

uczniów, nauczycieli i rodziców założeń Programu, działaniami z obszaru edukacji

zdrowotnej i promocji zdrowia, ze szczególnym uwzględnieniem kształtowania prawidłowych

nawyków żywieniowych oraz promocji aktywności fizycznej, objętych zostało już ok.

3 780 000 uczniów w Polsce.

W 2011 roku Ośrodek Rozwoju Edukacji podjął pracę stworzenia na stronie internetowej

www.ore.edu.pl Banku Dobrych Praktyk, w którym obecnie zamieszczane są doświadczenia

szkół w zakresie promocji zdrowia, upowszechniające różne strategie w zakresie promowania

zdrowego żywienia i aktywności fizycznej w szkołach. Bank Dobrych Praktyk, poprzez

konkretne przykłady w nim zamieszczane, stanowi inspirację oraz wsparcie dla wszystkich

zainteresowanych placówek w podejmowaniu systemowych działań w zakresie zdrowego

odżywiania oraz zwiększania aktywności fizycznej.

Należy podkreślić, że zapobieganie nadwadze i otyłości oraz popularyzowanie aktywności

fizycznej wśród dzieci i młodzieży jest długotrwałym procesem wymagającym działań na

wielu poziomach. Podejmowane przez szkoły i instytucje publiczne działania nie będą w pełni

skuteczne, jeśli nie uzyskają wsparcia środowiska: nauczycieli i organów prowadzących

szkoły, ale przede wszystkim rodziców. Podstawą zapobiegania tym poważnym problemom

jest zmiana sposobu żywienia i zwiększenie aktywności fizycznej, które mogą dokonać się

m.in. poprzez uświadamianie rodzicom, jak znaczącą rolę mają do odegrania w zakresie

promowania zdrowego stylu życia oraz kształtowania prawidłowych nawyków żywieniowych

dzieci.

W 2011 roku realizowano projekt „Zagubiona nastolatka” dla liderów programów

edukacyjnych tj. psychologów i pedagogów poradni psychologiczno - pedagogicznych oraz

pracowników Ośrodków Doskonalenia Nauczycieli, który objął 2 seminaria pn. „Specyficzne

problemy okresu dorastania”.

Seminaria poświęcone były tematyce rozwoju psychiki i przywiązania w okresie dojrzewania,

kształtowaniu się związków, kryzysowi okresu dojrzewania, radzeniu sobie z utratą i depresją, 42

http://www.ore.edu.pl/

obrazowi ciała nastolatków i zapobieganiu zaburzeniom odżywiania się, metodom pracy

z dziewczętami przejawiającymi zaburzenia zachowania. Przygotowano materiał edukacyjny

pt. „Kształtowanie się obrazu ciała u nastolatków. Wpływ mediów i reklamy”.

Cel szczegółowy 1.3:zwiększenie integracji społecznej osób z zaburzeniami psychicznymi

Zadanie 1.3.1. organizowanie we współpracy z ministrem właściwym do spraw zdrowia

kampanii informacyjnych i społecznych motywujących środowisko szkolne i pozaszkolne do

integracji społecznej osób z zaburzeniami psychicznymi


wskaźnik monitorujący: środowiska objęte kampaniami; ocena odbioru społecznego


Cel szczegółowy 1.4: organizacja systemu poradnictwa i pomocy w stanach kryzysu

psychicznego

Zadanie 1.4.1. opracowanie programu poradnictwa i pomocy w stanach kryzysu

psychicznego w jednostkach działających w systemie oświaty



Ustawa o systemie oświaty poprzez przepis art. 1 pkt 4 zagwarantowała wszystkim uczniom

możliwość korzystania z pomocy psychologiczno-pedagogicznej. W systemie oświaty taką

pomoc świadczą poradnie psychologiczno-pedagogiczne, w tym poradnie specjalistyczne,

a także nauczyciele i specjaliści prowadzący zajęcia z uczniem w przedszkolach, szkołach

i placówkach (pedagodzy, psycholodzy, logopedzi, doradcy zawodowi i inni specjaliści) .

W 2011 r., na terenie Polski funkcjonowały 523 publiczne poradnie psychologiczno-

pedagogiczne, w tej liczbie odnotowano 17 poradni specjalistycznych oraz 28 filii, które

ułatwiają mieszkańcom gmin bezpośredni kontakt z poradnią, a także 135 poradni

niepublicznych.

43

Tabela nr 3. Poradnie psychologiczno-pedagogicznych wg. rodzaju (stan wg. SIO z dnia 30.09.2011 r.).

Typ placówki poradnianiepubliczna

poradnia publiczna

filia poradni publicznej

publiczna szkoła lub placówka w ramach jednostki złożonej

Razem

poradnia psychologiczno-

pedagogiczna116 506 28 31 681

poradnia specjalistyczna 19 17 0 4 40

RAZEM 135 523 28 35 721

Kadra poradnictwa to specjaliści przygotowani do realizacji, określonych

w obowiązujących aktach prawnych, zadań związanych z działalnością diagnostyczną,

terapeutyczną, profilaktyczną i doradczą. Są to w szczególności psycholodzy, pedagodzy,

logopedzi, doradcy zawodowi, jak również rehabilitanci ruchowi, czy lekarze różnych

specjalności.

Tabela nr 4. Struktura zatrudnienia kadry pracowników pedagogicznych poradni (wg. danych SIO na dzień 30.09.2011 r.)

Nazwa obowiązku kadry pedagogicznejTyp jednostki organizacyjnej

RazemPoradnia psychologiczno-pedagogiczna

Poradnia specjalistyczna

obowiązki nauczyciela doradcy zawodowego 82,07 7,75 89,82

obowiązki nauczyciela pedagoga 2 869,30 66,15 2 935,45

obowiązki nauczyciela psychologa 3 382,06 157,48 3 539,54

obowiązki nauczyciela logopedy 1 179,40 26,35 1 205,76

obowiązki nauczyciela socjologa 12,25 3,05 15,30

obowiązki nauczyciela rehabilitanta 50,84 4,26 55,10

Razem 7 575,93 265,04 7 840,97

44

Tabela nr 5. Wykaz ilościowy diagnoz przeprowadzonych w poradniach psychologiczno-

pedagogicznych w roku szkolnym 2010/2011 (stan wg. SIO na dzień 30.09.2011 r.)

OdbiorcyRodzaj diagnozy

Razempsychologiczna pedagogiczna logopedyczna lekarska

dzieci do 3. roku życia 6 930 2 741 6 497 1 320 17 488

dzieci w wieku przedszkolnym 77 164 49 323 104 253 5 677 236 417

uczniowie szkół podstawowych 209 446 199 136 49 796 15 377 473 755

uczniowie gimnazjów 109 057 103 018 5 324 11 077 228 476

młodzież nieucząca się i niepracująca 1 867 924 186 119 3 096

uczniowie szkół ponadgimnazjalnych 44 087 34 111 2 022 4 853 85 073

Ogółem 448 551 389 253 168 078 38 423 1 044 305

Bardzo ważną formą pracy specjalistów zatrudnionych w publicznych poradniach

psychologiczno-pedagogicznych jest wynikające z obowiązujących aktów prawnych

udzielanie pomocy pośredniej, polegającej na wydawaniu orzeczeń i opinii, które stanowią

podstawę organizowania kształcenia specjalnego, indywidualnego nauczania oraz pomocy

psychologiczno-pedagogicznej dzieciom i młodzieży. Publiczne poradnie psychologiczno-

pedagogiczne w 2011 r. objęły diagnozą psychologiczną, pedagogiczną, logopedyczną

i lekarską 1 044 305 dzieci i młodzieży.

Zespoły orzekające powoływane w poradniach wydają orzeczenia o potrzebie kształcenia

specjalnego uczniom wymagającym stosowania specjalnych metod pracy oraz odpowiedniej

organizacji nauki, a uczniom, których stan zdrowia uniemożliwiał, bądź znacznie utrudniał

uczęszczanie do szkoły – orzeczenia o potrzebie indywidualnego rocznego przygotowania

przedszkolnego oraz orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania.

Na podstawie postępowania orzekającego w 2011 r. wydano 96 986 orzeczeń, których

istotnym elementem są sformułowane w nich zalecenia kierowane do dyrektora placówki

oświatowej, w której uczeń realizował będzie obowiązek szkolny lub obowiązek nauki.

W orzeczeniach i opiniach zawarta jest informacja dla rodziców oraz dla szkoły o zakresie

potrzebnej dziecku i możliwej do udzielenia na terenie przedszkola lub szkoły pomocy

psychologiczno – pedagogicznej oraz wskazanie dyrektorowi przedszkola lub szkoły

warunków organizacyjnych ułatwiających naukę uczniowi niepełnosprawnemu.

45

Tabela nr 6. Wykaz orzeczeń o potrzebie kształcenia specjalnego uczniów, słuchaczy i wychowanków oraz inne rodzaje orzeczeń wydanych przez zespoły orzekające z podziałem na rodzaj jednostki organizacyjnej kształcenia w roku szkolnym 2010/2011 wg. danych SIO, stan na dzień 30.09.2011 r.

Rodzaj niepełnosprawności

prze

dszk

ola

szko

ły

pods

taw

owe

gim

nazj

a

pona

dgim

nazj

alne M

łodz

ież

nieu

cząc

a si

ę

i nie

prac

ując

a

Raz

em

niesłyszących i słabo słyszących 817 1748 1036 574 - 4 175niewidomych i słabo widzących 453 1194 618 297 - 2 562z niepełnosprawnością ruchową 1 702 1 623 852 488 - 4 665z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim 913 9988 6959 1881 - 19 741z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym

1450 3416 2290 830 - 7 986

z autyzmem 2 231 1393 302 111 - 4 037z niepełnosprawnościami sprzężonymi 1660 2729 1355 579 - 6 323zagrożonych niedostosowaniem społecznym - 1313 1423 306 8 3 050niedostosowanych społecznie - 272 1155 159 1 1 587z zaburzeniami zachowania - 1134 634 158 3 1 929zagrożonych uzależnieniem - 2 9 10 - 21orzeczenie o potrzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych

515 968 525 670 - 2 678

Orzeczenie o potrzebie indywidualnego przygotowania przedszkolnego

1079 - - - - 1 079

orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania - 14351 13307 7541 - 35 199orzeczenie odmowne 43 302 222 123 3 693orzeczenie uchylające 76 329 210 117 7 739orzeczenie w wyniku odwołania do kuratora oświaty - 24 13 8 9 54orzeczenie o braku potrzeby kształcenia specjalnego 54 291 142 61 - 548orzeczenie o braku potrzeby indywidualnego przygotowania przedszkolnego

27 3 3 1 - 34

orzeczenie o braku potrzeby indywidualnego nauczania - 426 398 154 - 978orzeczenie o braku potrzeby zajęć rewalidacyjno-wychowawczych

7 10 4 3 - 24

Razem 11 027 41 516 31 457 14 071 31 98 10246

Poradnie psychologiczno - pedagogiczne wydają również opinie w różnych sprawach

związanych z edukacją i wychowaniem. W poniższej statystyce znajdują się dane, w których

wskazano liczbę opinii wydanych w roku szkolnym 2011/2012 przez poradnie

psychologiczno-pedagogiczne.

Tabela nr 7. Rodzaje i liczba opinii wydanych przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne

w roku szkolnym 2010/2011 wg. danych SIO z dnia 30.09.2011 r.

Opinie wydane w sprawach

Liczba opinii dla dzieci/uczniów/młodzieży

do 3

roku

życ

ia

w w

ieku

prze

dszk

olny

m

szkó

ł po

dsta

wow

ych

gim

nazj

ów

szkó

łpo

nadg

imna

zjal

nych

nieu

cząc

ej si

ęi n

iepr

acuj

ącej

Razem

wczesnego wspomagania rozwoju dziecka 2 345 5 337 - - - - 7682

wcześniejszego przyjęcia dziecka do szkoły podstawowej

- 1 374 - - - - 1374

odroczenia rozpoczęcia spełniania przez dziecko obowiązku szkolnego

- 3 806 - - - - 3806

gotowości szkolnej dziecka spełniającego obowiązek rocznego przygotowania przedszkolnego poza przedszkolem albo oddziałem przedszkolnym

- 1 259 - - - - 1259

promowania ucznia klasy I lub II szkoły podstawowej do klasy programowo wyższej również w ciągu roku szkolnego

- - 62 - - - 62

pozostawienia ucznia z klasy I – III szkoły podstawowej na drugi rok w tej samej klasie

- - 643 - - - 643

zwolnienia ucznia z nauki drugiego języka obcego - - 215 568 387 - 1170

objęcia ucznia nauką w klasie terapeutycznej - - 419 446 111 - 976

dostosowania wymagań edukacyjnych wynikających z programu nauczania do indywidualnych potrzeb edukacyjnych ucznia

- - 74 186 42 859 12 760 - 129805

dostosowania warunków i formy sprawdzianu

- - 37 649 - - - 37 649

47

przeprowadzonego w ostatnim roku nauki w szkole podstawowej do indywidualnych potrzeb uczniaudzielenia zezwolenia na indywidualny program lub tok nauki

- - 741 1 266 1 141 - 3 148

dostosowania warunków i formy egzaminu gimnazjalnego do indywidualnych potrzeb ucznia

- - - 36 596 - - 36 596

dostosowania warunków i formy egzaminu maturalnego lub egzaminu dojrzałości do indywidualnych potrzeb absolwenta

- - - - 2 559 - 2 559

przyjęcia ucznia gimnazjum do oddziału przysposabiającego do pracy

- - - 6 146 - - 6 146

pierwszeństwa w przyjęciu ucznia z problemami zdrowotnymi do szkoły ponad gimnazjalnej

- - - 1 481 - - 1 481

zezwolenia na zatrudnienie młodocianego w celu przyuczenia do wykonywania określonej pracy lub nauki zawodu

- - - 985 588 24 1 597

braku przeciwwskazań do wykonywania przez dziecko pracy lub innych zajęć zarobkowych

- - - - 133 2 135

objęcia dziecka pomocą psychologiczno-pedagogiczną

721 15 460 82 881 25 387 4 797 - 129 246

inne opinie o przebadanych osobach 3 857 26 158 34 320 13 593 5 203 - 83 131

Razem 6 923 53 394 231116 129327 27 679 26 448 465

Poradnie realizowały swoje zadania także poprzez różnorodne formy pomocy świadczonej

dzieciom i młodzieży niepełnosprawnej, a także rodzicom i nauczycielom w sposób

bezpośredni, a więc poprzez prowadzenie warsztatów, zajęć terapeutycznych, ćwiczeń,

wykładów, udzielanie porad itp.

W okresie sprawozdawczym wiele osób korzystało z różnych form bezpośredniej pomocy

w formach indywidualnych i grupowych.

48

Najliczniejszą grupę dzieci i młodzieży objęto pomocą w formie:

zajęć psychoedukacyjnych prowadzonych w szkołach i placówkach: 302 190,

zajęć grupowych aktywizujących do wyboru kierunku kształcenia i zawodu: 219 460,

terapii logopedycznej: 105 471,

zajęć korekcyjno-kompensacyjnych: 31 700,

psychoterapii: 26 166,

socjoterapii: 12 853,

ćwiczeń rehabilitacyjnych: 4 031.

Wymienione formy pomocy dotyczyły przede wszystkim problemów związanych z:

niepełnosprawnością, zaburzeniami rozwojowymi, takimi jak nadpobudliwość

psychoruchowa (ADHD), wady wymowy, opóźniony rozwój mowy, opóźnienie rozwoju

psychoruchowego, zakłócenia w przebiegu procesów integracji sensorycznej, choroby

somatyczne, PSTD (stres pourazowy), wypadek samochodowy, uraz fizyczny, wczesne

wspomaganie rozwoju dziecka niepełnosprawnego;

wyborem zawodu i kierunku dalszego kształcenia (indywidualne planowanie ścieżki

edukacyjno-zawodowej z uwzględnieniem rodzaju niepełnosprawności, udzielanie

specjalistycznej pomocy uczniom z przeciwwskazaniami zdrowotnymi do wyboru zawodu);

celem podejmowanych przez poradnie działań w zakresie pomocy psychologiczno-

pedagogicznej była poprawa funkcjonowania dzieci i młodzieży w środowisku

przedszkolnym, szkolnym oraz rodzinnym, a głównymi zadaniami realizatorów pomocy

indywidualnej było wspomaganie rozwoju młodych klientów, motywowanie ich do nauki,

promowanie zdrowego stylu życia, ułatwianie adaptacji do nowych warunków, uczenie

skutecznego podejmowania decyzji itp.

49

Tabela nr 8. Formy pomocy realizowane przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne w

roku szkolnym 2010/2011 wg. danych SIO na dzień 30.09.2011 r.

Formy pomocy

Liczba dzieci/uczniów/młodzieży

Razem

do 3

roku

życ

ia

w w

ieku

prze

dszk

olny

m

szkó

ł po

dsta

wow

ych

gim

nazj

ów

szkó

łpo

nadg

imna

zjal

nych

nieu

cząc

ej si

ęi n

iepr

acuj

ącej

terapia logopedyczna 4 087 60 164 37 212 2 877 1 047 84 105 471

ćwiczenia rehabilitacyjne 823 2 386 673 105 40 4 4 031

inne formy pomocy indywidualnej 3 303 32 795 45 418 21 522 11 719 938 115 695

inne formy pomocy grupowej 1 195 57 040 74 859 58 152 51 183 545 242 974

porady bez badań 4 842 39 454 58 396 36 670 18 140 3 487 160 989poradypo badaniach przesiewowych

2 141 84 150 34 706 3 335 - - 124 332

zajęcia korekcyjno-kompensacyjne - 5 442 21 432 3 713 1 048 65 31 700

psychoterapia - 2 736 8 297 5 394 4 989 1 650 26 166socjoterapia - 802 7 425 3 508 1 076 42 12 853zajęcia z uczniami zdolnymi - 536 2 766 875 260 - 4 437

terapia dla zagrożonych uzależnieniami

- - 137 430 667 42 1 276

zajęcia grupowe aktywizujące do wyboru kierunku kształcenia i zawodu

- - 11 462 142 955 64 510 533 219 460

indywidualne porady zawodowe bez badań

- - 1 516 17 604 7 442 408 26 970

zajęcia psychoedukacyjne prowadzone w szkołach i placówkach

- - 128 588 90 501 83 101 - 302 190

mediacje i negocjacje - - 889 677 883 58 2 507

indywidualne porady zawodowe na podstawie badań

- - - 19 343 10 243 232 29 818

Razem 16 391 285 505 433 776 407 661 256 348 8 088 1 407769

Poradnie od kilku lat prowadzą badania przesiewowe programami „Słyszę”, „Widzę” oraz

„Mówię”. Badania przesiewowe pełnią ważną rolę profilaktyczną w zapobieganiu

niepowodzeniom dzieci w nauce. W 2011 r. objęły nimi łącznie 96 915 osób.50

Tabela nr 9. Badania przesiewowe zrealizowane w roku szkolnym 2010/2011 przez poradnie

psychologiczno-pedagogiczne w ramach programów: „Słyszę”, „Widzę”, „Mówię” wg.

danych SIO z dnia 30.09.2012 r.

Odbiorcy

Badania przesiewowe

słuchu w ramach programu "Słyszę”

wzroku w ramach programu "Widzę"

mowy w ramach programu "Mówię

Dzieci w wieku przedszkolnym 24 390 10 688 17 134Uczniowie szkół podstawowych 22 842 11 546 7 189

Uczniowie gimnazjum 1 925 479 199Uczniowie szkół

ponadgimnazjalnych 446 53 12

Młodzież nieucząca się i niepracująca 8 4 0

Razem 49 611 22 770 24 534

Dzieci i młodzież z niepełnosprawnościami, stosownie do swoich indywidualnych potrzeb

rozwojowych i edukacyjnych, korzysta z różnych form pomocy psychologiczno-

pedagogicznej, w tym m.in: zajęć korekcyjno-kompensacyjnych, dydaktyczno-

wyrównawczych, logopedycznych, czy zajęć przygotowujących do wyboru kierunku

kształcenia i zawodu oraz planowaniem kształcenia i kariery zawodowej.

Zadanie 1.4.2. realizacja programu poradnictwa i pomocy w stanach kryzysu psychicznego

w jednostkach działających w systemie oświaty



programem/rok

W ramach Priorytetu III Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki realizowano wiele projektów

mających na celu wsparcie uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.

Od roku 2009 r. realizowane są projekty wybrane do dofinansowania w ramach konkursu

Opracowanie i pilotażowe wdrożenie innowacyjnych programów nauczania uczniów

ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi z wykorzystaniem nowoczesnych metod diagnozy

i terapii ucznia niepełnosprawnego. Skierowane są do szkół podstawowych, gimnazjów, szkół

ponadgimnazjalnych i placówek prowadzących kształcenie dla uczniów ze specjalnymi

potrzebami edukacyjnymi (szkoły specjalne, integracyjne, szkoły ogólnodostępne

z oddziałami integracyjnymi lub oddziałami specjalnymi). Ich celem jest opracowanie

i pilotażowe wdrożenie innowacyjnych programów nauczania uczniów ze specjalnymi

potrzebami edukacyjnymi z wykorzystaniem nowoczesnych metod diagnozy i terapii ucznia

niepełnosprawnego. Programy dotyczą m.in. kształcenia w zakresie nauk matematycznych,

przyrodniczych i technicznych oraz przedsiębiorczości.

51

Podpisano 22 umowy na realizację projektów o wartości 33 358 225,30 zł. Zakończyła się

realizacja 9 projektów. Opracowano 58 programów nauczania, w tym 12 w zakresie

przedsiębiorczości, przedmiotów matematyczno-przyrodniczych i technicznych.

Wśród programów są m.in.:

„Gimnastykując ciało - usprawniasz umysł" - Program nauczania uczniów

ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w zakresie kompetencji matematyczno-

przyrodniczych, ze szczególnym uwzględnieniem umiejętności liczenia, poznawania

przedmiotów, ich właściwości, położenia w przestrzeni, kształcenia pamięci, myślenia i

wyobraźni twórczej;

Programy nauczania matematyki uczniów z upośledzeniem umysłowym

w stopniu lekkim dla klas IV-VI szkoły podstawowej, gimnazjum i klas I/II szkoły

zawodowej;

Program „Radość z działania - praktyczna aktywność", obejmujący zadania z zakresu:

praktycznego życia, kształcenia zmysłów, edukacji matematycznej i językowej;

Komputerowy świat wiedzy – program nauczania informatyki dla uczniów

niewidzących i niewidomych;

Program „Z komputerem za Pan Brat” oparty na wykorzystaniu technologii

multimedialnych” obejmujący serię programów do terapii zaburzeń poznawczych

i percepcyjno – motorycznych, ćwiczenia wspomagania stymulacji wielozmysłowej oraz

z zakresu wspierania wszechstronnego rozwoju dziecka, w tym mowy;

Program rozwijania percepcji wzrokowej „Przyjazne fale” z wykorzystaniem terapii

EEG Biofeedback, aktywizującej potencjał umysłowy;

Program „Przez zmysły poznajemy świat”- realizowany w oparciu o metodę

opracowaną przez J. Ayers Integracji Sensorycznej;

Program „Cztery pory roku w twórczej adaptacji pedagogiki M. Montessori” -

przeznaczony dla dzieci i młodzieży z upośledzeniem umiarkowanym, znacznym oraz

współwystępującymi deficytami;

„Twórcza Aktywność” – program nauczania uwzględniający ćwiczenia usprawniające

funkcjonowanie mózgu, zapewniające równowagę pomiędzy pracą obu jego półkul;

Program rozwijania integracji zmysłowej „Ruch i koordynacja to radosna edukacja”

mający na celu poprawę rozwoju integracji sensorycznej;

Program „Czytam ze zrozumieniem = rozumiem świat” - dotyczący rozwoju

umiejętności czytania ze zrozumieniem przez uczniów z lekkim upośledzeniem umysłowym;

Innowacyjny program rozwijający komunikację pomiędzy młodzieżą słyszącą

a niesłyszącą;

52

Program „Warto pracować - przełamywanie izolacji społecznej", wdrażany wśród

uczniów Szkoły Przysposabiającej do Pracy, upośledzonych umysłowo, mający na celu naukę

wykonywania czynności z zakresu utrzymania porządku i czystości.

Programy wdrażane są w 257 szkołach i placówkach. Do realizacji programów przygotowano

834 nauczycieli. Wsparciem objęto 5 819 uczniów.

Ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego od 2010 r. realizowany jest również projekt

systemowy Indywidualizacja procesu nauczania i wychowania uczniów klas I - III szkół

podstawowych w ramach POKL Poddziałania 9.1.2 Wyrównywanie szans edukacyjnych

uczniów z grup o utrudnionym dostępie do edukacji oraz zmniejszanie różnic w jakości usług

edukacyjnych, obejmującego programy indywidualizacji nauczania klas I – III szkół.

Na realizację działań na poziomie lokalnym, na wniosek Ministra Edukacji Narodowej została

przesunięta kwota 150 milionów € (około 624 mln zł) z Priorytetu III Programu Operacyjnego

Kapitał Ludzki do Priorytetu IX, za którego wdrażanie odpowiadają samorządy województw.

Celem tego projektu jest wyrównywanie szans edukacyjnych dzieci na I etapie edukacyjnym

poprzez:

zapewnienie dziecku realizującemu I etap edukacyjny oferty edukacyjno -

wychowawczo - profilaktycznej, zgodnej z jego indywidualnymi potrzebami możliwościami

edukacyjnymi i rozwojowymi;

zwiększenie stopnia i zakresu wykorzystania w szkole aktywizujących metod

nauczania, zwiększenia dostępności i podniesienia jakości wsparcia i pomocy psychologiczno-

pedagogicznej udzielanej dzieciom, w szczególności dzieciom ze specjalnymi potrzebami

edukacyjnymi;

podniesienie jakości pomocy udzielanej przez szkołę rodzicom dzieci uczących się na

I etapie edukacyjnym oraz zintensyfikowanie współpracy i zaangażowania rodziców

w życie szkoły.

W ramach projektów środki finansowe przeznaczane są na organizację dodatkowych zajęć

rozwijających i usprawniających, w tym np. zajęć logopedycznych, socjoterapeutycznych

i psychoedukacyjnych, czy zajęć dla uczniów zdolnych oraz doposażenie bazy dydaktycznej.

Powyższe działania przyczyniają się do podniesienia efektywności pracy z uczniami

ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, zarówno poprzez przygotowanie kadry nauczycieli,

wychowawców i specjalistów zatrudnionych w przedszkolach, szkołach i placówkach

oświatowych, jak i wzbogacenie bazy i oferty szkół.

53

3. MINISTER PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ





Zadanie 1.1.1. ustalenie priorytetów promocji zdrowia psychicznego w dziedzinie polityki

społecznej i w środowisku pracy




Zadanie 1.1.2. opracowanie programów promocji zdrowia psychicznego w dziedzinie

polityki społecznej i w środowisku pracy (m.in. regulacje prawne sprzyjające promocji

zdrowia psychicznego, monitorowanie czynników stwarzających ryzyko wystąpienia

problemów zdrowia psychicznego w miejscu pracy - np. mobbing)




Zadanie 1.1.3. realizacja programów promocji zdrowia psychicznego w dziedzinie polityki

społecznej i w środowisku pracy (m.in. regulacje prawne sprzyjające promocji zdrowia

psychicznego, monitorowanie czynników stwarzających ryzyko wystąpienia problemów

zdrowia psychicznego w miejscu pracy - np. mobbing)


wskaźnik monitorujący: odsetek populacji, do której kierowany jest program, biorącej udział

w programie/rok



psychicznymi

Zadanie 1.3.1. przegląd obowiązujących regulacji prawnych pod kątem przeciwdziałania

nietolerancji, dyskryminacji i wykluczeniu społecznemu w środowisku pracy




54




Cel szczegółowy 2.2: upowszechnienie zróżnicowanych form pomocy i oparcia

społecznego

Zadanie 2.2.1. przegląd regulacji prawnych dotyczących pomocy i oparcia społecznego dla

osób z zaburzeniami psychicznymi pod kątem ułatwienia współpracy ze środowiskowo

zorientowaną psychiatryczną opieką zdrowotną


wskaźnik monitorujący: przygotowany tekst ekspertyzy


Zadanie 2.2.2. przygotowanie programu wspierania jednostek samorządu terytorialnego

i innych podmiotów pomocy społecznej w zakresie poszerzania, zróżnicowania

i unowocześniania pomocy i oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi,

w zakresie pomocy: bytowej, mieszkaniowej, stacjonarnej, samopomocy środowiskowej



Minister Pracy i Polityki Społecznej w 2006 r. przyjął program Oparcie społeczne dla osób

z zaburzeniami psychicznymi. Celem programu jest umożliwienie osobom z zaburzeniami

psychicznymi, a zwłaszcza osobom przewlekle psychicznie chorym i upośledzonym

umysłowo oraz im rodzinom, przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych pojawiających

się zwłaszcza w związku z wykluczaniem społecznym omawianej grupy osób, których nie są

one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. W związku

z tym, że pomoc społeczna wspiera osoby i rodziny znajdujące się w szczególnie trudnej

sytuacji życiowej w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb

i umożliwia im życie w warunkach odpowiadających godności człowieka, a także w związku

z potrzebą respektowania konstytucyjnej zasady pomocniczości państwa, która ma umacniać

uprawnienia obywateli i ich wspólnot - Minister Pracy i Polityki Społecznej udziela dotacji na

realizację projektów związanych z organizowaniem i funkcjonowaniem w ramach pomocy

społecznej różnych ofert oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi.

Ponadto, corocznie w ramach środków rezerwy celowej budżetu państwa na zadania pomocy

społecznej, pozostającej w gestii Ministra Pracy i Polityki Społecznej, planowane są środki na 55

zadania zw. z tworzeniem sieci ośrodków wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi.

W 2011 r. do MPIPS – ze wszystkich województw - wpłynęło 428 wniosków samorządów

gminnych i powiatowych dot. finansowania różnych zadań (inwestycje, remonty,

doposażenie, uruchomienie nowych miejsc w ośrodkach wsparcia dla osób z zaburzeniami

psychicznymi, w tym także prowadzonych na zlecenie samorządów przez podmioty

niepubliczne) na ogólna kwotę 62 500 516 zł. Przyznano na ten cel środki w wysokości

20 701 010 zł. Środki te pozwoliły na sfinansowanie 223 zadań, w ramach, których

planowano utworzenie 1137 nowych miejsc w już istniejących lub nowych środowiskowych

domach samopomocy. Powstało 16 nowych środowiskowych domów samopomocy na ogólna

liczbę 411 miejsc.

Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej zakłada, iż w wyniku wsparcia udzielonego

realizowanym projektom, związanym z organizowaniem oparcia społecznego dla osób

z zaburzeniami psychicznymi następować będzie dalszy rozwój, a także rozszerzenie oferty

oparcia społecznego zapewnianego osobom z zaburzeniami psychicznymi w środowiskach

lokalnych, tym samym osoby przewlekle psychicznie chore i upośledzone umysłowo uzyskają

możliwość pełniejszego zaspokojenia ich potrzeb, a także integracji społecznej.

Coroczna dotacja wynosi 3 mln zł. W 2011 r. na konkurs wpłynęło 218 projektów. Minister

Pracy i Polityki Społecznej wsparł realizację 56 przedsięwzięć związanych z rozwojem

różnych ofert oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi.

Cel szczegółowy 2.3.: aktywizacja zawodowa osób z zaburzeniami psychicznymi

Zadanie 2.3.1. przegląd regulacji prawnych i wprowadzenie rozwiązań koniecznych do

rozwoju zróżnicowanych form wspieranego zatrudnienia i przedsiębiorczości społecznej

dostosowanych do potrzeb osób z zaburzeniami psychicznymi


wskaźnik monitorujący: przygotowany wykaz wprowadzonych zmian

Zadanie nie zostało zrealizowane

Zadanie 2.3.2. zwiększenie dostępności rehabilitacji zawodowej, organizacja poradnictwa

zawodowego i szkoleń zawodowych dla osób z zaburzeniami psychicznymi


wskaźnik monitorujący: liczba osób objętych poszczególnymi formami działalności/rok

W gestii Ministra Pracy i Polityki Społecznej pozostają zadania adresowane do osób

z zaburzeniami psychicznymi, które posiadają orzeczenie o niepełnosprawności lub stopniu

niepełnosprawności, bądź tzw. orzeczenie równoważone, np. lekarza orzecznika Zakładu

56

Ubezpieczeń Społecznych, wynikające z ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji

zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2011 r. Nr 127,

poz. 721, z późn. zm.). Zgodnie z powyższą ustawą, osoby niepełnosprawne mogą korzystać

z dofinansowania ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób

Niepełnosprawnych, będących w dyspozycji samorządów powiatowych w zakresie:

uczestnictwa w turnusach rehabilitacyjnych, w tym również uczestnictwa ich

opiekunów,

uczestnictwa w imprezach sportowych, kulturalnych, rekreacyjnych i turystycznych,

zaopatrzenia w sprzęt rehabilitacyjny, przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze,

likwidacji barier architektonicznych, technicznych i w komunikowaniu się, w związku

z indywidualnymi potrzebami,

rehabilitacji - dotyczy dzieci i młodzieży,

pośrednictwa pracy i poradnictwa zawodowego, szkolenia oraz przekwalifikowania.

Osoby niepełnosprawne, w tym osoby z zaburzeniami psychicznymi, uczestniczą w zajęciach

terapeutycznych w warsztatach terapii zajęciowej.

Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej informuje, iż dane dotyczące liczby osób

niepełnosprawnych, korzystających ze wsparcia ze środków publicznych w zakresie

rehabilitacji społecznej i zawodowej, dotyczą ogółu osób niepełnosprawnych,

w tym ze szczególnymi schorzeniami, m.in. niewidomych, z upośledzeniem umysłowym,

zaburzeniami psychicznymi czy epilepsją. Według danych z II półrocza 2011 r.,

w urzędach pracy było zarejestrowanych 16.090 osób bezrobotnych z chorobami

psychicznymi.

Zadanie 2.3.3. prowadzenie kampanii informacyjnych adresowanych do pracodawców

promujących zatrudnianie osób z zaburzeniami psychicznymi


wskaźnik monitorujący: liczba kampanii/rok


57

4. MINISTER NAUKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO





Zadanie 1.1.1. ustalenie priorytetów promocji zdrowia psychicznego w szkolnictwie wyższym

i instytucjach nauki



Sformułowane przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego, zgodnie z harmonogramem

realizacji zadań wynikających z Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego,

w czerwcu 2011 r., priorytety w zakresie promocji zdrowia psychicznego w szkolnictwie

wyższymi instytucjach nauki obejmują działania: w zakresie promocji zdrowia skierowane do

studentów, nauczycieli akademickich i innych pracowników nauki oraz modyfikacji

istniejących programów nauczania. Priorytety zostały sformułowane na podstawie celów

ogólnych i szczegółowych NPOZP oraz propozycji zawartych w raporcie końcowym zespołu

ustalającego priorytety, w skład którego weszli specjaliści z dziedziny psychiatrii oraz

psychiatrii wieku rozwojowego i wieku podeszłego.

Zadanie 1.1.2. opracowanie programów promocji zdrowia psychicznego w szkolnictwie

wyższym i instytucjach nauki (np. kampanii informacyjnych i edukacyjnych)




Z informacji przekazanych przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego wynika,

iż - ze względu na ustawowo zagwarantowaną autonomię - uczelnie samodzielnie realizują

i finansują ze środków własnych lub pozyskanych, działania związane z ochroną zdrowia

psychicznego. Minister właściwy do spraw nauki i szkolnictwa wyższego jedynie monitoruje

te działania pod kątem realizacji ustalonych priorytetów. Z informacji zebranych przez

MNiSW wynika, że w wielu uczelniach funkcjonują centra, poradnie lub ośrodki zdrowia

psychicznego, z których część prowadzi działania związane z ochroną zdrowia psychicznego

nie tylko w ramach programu studiów, ale również w formie specjalnego programu, np.

Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie uruchomiła w 2010 r. program adaptacyjny

58

ADAPTER, który ma dbać o młodzież akademicką w aspekcie procesów przystosowania się na

pierwszych latach studiów.

Zadanie 1.1.3. realizacja programów promocji zdrowia psychicznego w szkolnictwie

wyższym i instytucjach nauki (np. kampanii informacyjnych i edukacyjnych)


wskaźnik monitorujący: odsetek populacji, do której kierowany jest program, biorącej udział

w programie/rok


Cel główny 3.: rozwój badań naukowych i systemu informacji z zakresu zdrowia

psychicznego

Cel szczegółowy 3.2.: promocja i wspieranie badań naukowych podejmujących tematykę

zdrowia psychicznego

Zadanie 3.2.1. uwzględnienie ochrony zdrowia psychicznego w priorytetach Krajowego

Programu Badań



Krajowy Program Badań, przygotowany przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego,

został uchwalony 16 sierpnia 2011 r. Uwzględnia on wśród swoich priorytetów ochronę

zdrowia psychicznego. Jednakże przyjęty dokument nie uwzględnia wyznaczonych

priorytetów promocji zdrowia psychicznego w szkolnictwie wyższym i instytucjach nauki.

Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, na realizację zadań związanych z rozwojem

badań naukowych i systemu informacji z zakresu zdrowia psychicznego w 2011 r., poniosło

nakłady finansowe w wysokości 66.077.930 zł.

59

5. MINISTER SPRAWIEDLIWOŚCI




rozwijanie umiejętności radzenia sobie w sytuacjach zagrażających zdrowiu

psychicznemu

Zadanie 1.1.1. ustalenie priorytetów promocji zdrowia psychicznego w instytucjach wymiaru

sprawiedliwości



Priorytety promocji zdrowia psychicznego w instytucjach wymiaru sprawiedliwości zostały

ustalone na podstawie roboczej wiedzy o problemach i potrzebach występujących w zakresie

ochrony zdrowia psychicznego osób pozbawionych wolności oraz funkcjonariuszy

i pracowników Służby Więziennej (zwany dalej SW) oraz aktualnych danych z zakresu oceny

ryzyka zawodowego, sprawozdań z działalności służby medycyny pracy SW oraz analizy

stanu zdrowia funkcjonariuszy i pracowników SW.

Priorytety Biura Penitencjarnego Centralnego Zarządu Służby Więziennej.

1. Diagnoza psychologiczna i psychiatryczna w ośrodkach diagnostycznych:

1) zapewnienie możliwości przeprowadzania badań psychologicznych i psychiatrycznych

w ośrodkach diagnostycznych, w pełnym zakresie wynikającym z istnienia potrzeb systemu

penitencjarnego; wskaźniki realizacji priorytetu: liczba etatów personelu specjalistycznego w

ośrodkach diagnostycznych, czas oczekiwania na badania w ośrodku, liczba orzeczeń

psychologiczno-penitencjarnych sporządzonych w ośrodkach;

2) zapewnienie osadzonym dostępu do właściwych form diagnozy psychologicznej

prowadzonej poza ośrodkami diagnostycznymi w pełnym zakresie wynikającym

z istnienia potrzeb systemu penitencjarnego; wskaźniki realizacji priorytetu: liczba

i rodzaj opinii psychologicznych sporządzonych przez psychologów zatrudnionych

w oddziałach penitencjarnych.

2. Pomoc psychologiczna dla osób pozbawionych wolności:

zapewnienie osadzonym w jednostkach penitencjarnych dostępu do pomocy

psychologicznych; wskaźniki realizacji priorytetu: liczba etatów psychologów zatrudnionych

w więziennictwie, liczba osadzonych przyjętych przez psychologów.

60

3. Terapia skazanych prowadzona na terenie zakładów karnych:

1) realizacja pełnego zakresu oddziaływań terapeutycznych, prowadzonych w ramach

systemu terapeutycznego wykonywania kary pozbawienia wolności wobec skazanych

z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi lub upośledzonymi umysłowo,

uzależnionych od alkoholu, uzależnionych od środków odurzających lub psychotropowych,

skazanych za przestępstwa z art. 197-200 Kodeksu karnego, popełnione na podłożu

istniejących zaburzeń seksualnych; wskaźniki realizacji priorytetu: liczba skazanych objętych

odpowiednimi oddziaływaniami terapeutycznymi w poszczególnych kategoriach;

2) wdrożenie programu krótkich interwencji wobec osadzonych nadużywających substancji

psychoaktywnych; wskaźniki realizacji priorytetu: liczba osadzonych objętych krótką

interwencją w związku z nadużywaniem substancji psychoaktywnych;

3) poprawa warunków prowadzenia oddziaływań terapeutycznych wobec skazanych

z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi lub upośledzonych umysłowo poprzez

utworzenie 4 nowych oddziałów terapeutycznych spełniających współczesne standardy;

wskaźniki realizacji priorytetu: liczba utworzonych nowych oddziałów terapeutycznych;

4. Inne interwencje psychologiczne, podejmowane wobec osób pozbawionych wolności.

Priorytety Służby Medycyny Pracy oraz Bezpieczeństwa i Higieny Pracy:

1) kształtowanie postaw korzystnie wpływających na rozwój, pomnażanie zasobów

i potencjału zdrowotnego człowieka;

2) kształtowanie postaw korzystnych dla zachowania zdrowia psychicznego;

3) minimalizacja występowania zjawiska samobójstw w populacji funkcjonariuszy;

4) minimalizacja występowania schorzeń i zaburzeń psychicznych, jako konsekwencji

udziału w zdarzeniach będących źródłem silnego stresu;

5) minimalizacja zjawiska odchodzenia ze służby na zaopatrzenie rentowe w związku

z zaburzeniami psychicznymi mającymi związek z warunkami służby;

6) minimalizacja absencji w służbie w związku z zaburzeniami psychicznymi;

7) upowszechnienie korzystania z dostępnych form pomocy w zakresie przeciwdziałania

niekorzystnym wpływom sytuacji trudnych na stan zdrowia człowieka.

Priorytety Biura Służby Zdrowia:

1) zwiększenie dostępności ambulatoryjnej i stacjonarnej opieki psychiatrycznej poprzez

zatrudnienie dodatkowych lekarzy psychiatrów;

2) przygotowanie lub uaktualnienie istniejących analiz kosztów, zwiększenie ilości miejsc

leczniczych w oddziałach psychiatrycznych penitencjarnej służby zdrowia i modernizacji

infrastruktury.

Priorytety zostały ustalone zgodnie z terminem wyznaczonym przez harmonogram

61

Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego, przez kierowników następujących

komórek organizacyjnych Centralnego Zarządu Służby Więziennej: Biura Służby Zdrowia;

Zespołu Służby Medycyny Pracy oraz Bezpieczeństwa i Higieny Pracy; Biura

Penitencjarnego.

Zadanie 1.1.2. opracowanie programów promocji zdrowia psychicznego w instytucjach

wymiaru sprawiedliwości (np. uwzględniających problematykę zdrowia psychicznego

w programach resocjalizacyjnych w więziennictwie oraz w programach skierowanych

do funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej)


wskaźnik monitorujący: przygotowane dokumenty

Problematyka promocji zdrowia psychicznego jest obecna w 67 programach terapeutycznych,

programie krótkich interwencji wobec skazanych nadużywających substancji

psychoaktywnych oraz programie psychokorekcyjnym dla skazanych z art. 178a3 Kodeksu

karnego. Programy powstały przed terminem wyznaczonym przez harmonogram Narodowego

Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego.

Programy prowadzone w oddziałach terapeutycznych są adresowane do skazanych

z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi (22 programy), skazanych uzależnionych

od alkoholu (28 programów), skazanych uzależnionych od środków odurzających

(16 programów) oraz skazanych ze przestępstwa przeciwko wolności seksualnej

i obyczajności popełnione na podłożu istniejących zaburzeń preferencji seksualnych

(7 programów).

Programy krótkich interwencji w związku z nadużywaniem substancji psychoaktywnych

są prowadzone wobec skazanych i tymczasowo aresztowanych nadużywających alkoholu lub

używających narkotyków bez objawów pełnego uzależnienia od tych substancji, a także

wobec tych skazanych uzależnionych, którzy ze względu na krótkie wyroki nie mają

możliwości odbycia dłuższej terapii w warunkach izolacji penitencjarnej.

3 Art. 178a. (131) § 1. Kto, znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, prowadzi pojazd mechaniczny w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

§ 2. (132) Kto, znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, prowadzi na drodze publicznej, w strefie zamieszkania lub w strefie ruchu inny pojazd niż określony w § 1,podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

§ 3. (133) (uchylony).§ 4. (134) Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 był wcześniej prawomocnie skazany za prowadzenie pojazdu mechanicznego

w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego albo za przestępstwo określone w art. 173, 174, 177 lub art. 355 § 2 popełnione w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego albo dopuścił się czynu określonego w § 1 w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych orzeczonego w związku ze skazaniem za przestępstwo, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

62

Programy dla skazanych z art. 178a Kodeksu karnego są adresowane do skazanych

za przestępstwa komunikacyjne popełnione pod wpływem alkoholu lub narkotyków

(prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości, stanie po użyciu alkoholu, etc).

1. Programy terapeutyczne dla skazanych z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi

lub upośledzonych umysłowo:

1) programy realizowane są przez interdyscyplinarne zespoły terapeutyczne

w wydzielonych oddziałach, tworzących sieć pokrywającą cały kraj;

2) skazani są kierowani do programu na podstawie orzeczeń psychologiczno-

penitencjarnych;

3) czas pozostawania skazanego w programie jest zindywidualizowany, w zależności od

potrzeb osób uczestniczących w programie;

4) problematyka zdrowia psychicznego, uwzględniona w powyższym programie, obejmuje

m.in. trening podstawowych umiejętności życiowych, terapię zajęciową, psychokorekcję

indywidualną, farmakoterapię, elementy podstawowego programu psychoterapii uzależnień

oraz wdrażanie do pełnienia podstawowych ról społecznych i przestrzegania elementarnych

reguł społecznie akceptowanych zachowań.

2. Programy terapeutyczne dla skazanych z art. 197-200 4 Kodeksu karnego, którzy popełnili

przestępstwa na podłożu istniejących zaburzeń preferencji seksualnych:

1) programy realizowane są przez interdyscyplinarne zespoły terapeutyczne,

w wydzielonych oddziałach;

2) skazani kierowani są do programu na podstawie opinii seksuologicznych i orzeczeń

psychologiczno- penitencjarnych;

3) czas pozostawania skazanego w programie wynosi ok. 12 miesięcy;


m.in. analizę zachowania (ABC), edukację seksualną, trening empatii wobec ofiar, cykl

przemocy seksualnej i jego przerywanie, profilaktykę i ryzyko zakażeń; 5) HIV, opcjonalnie: umiejętności społeczne i samoocena.4 Art. 197. § 1. Kto przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem doprowadza inną osobę do obcowania płciowego, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12. § 2. Jeżeli sprawca, w sposób określony w § 1, doprowadza inną osobę do poddania się innej czynności seksualnej albo wykonania takiej czynności, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.§ 3. Jeżeli sprawca dopuszcza się zgwałcenia wspólnie z inną osobą, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3.§ 4. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1-3 działa ze szczególnym okrucieństwem, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 5.Art. 198. Kto, wykorzystując bezradność innej osoby lub wynikający z upośledzenia umysłowego lub choroby psychicznej brak zdolności tej osoby do rozpoznania znaczenia czynu lub pokierowania swoim postępowaniem, doprowadza ją do obcowania płciowego lub do poddania się innej czynności seksualnej albo do wykonania takiej czynności, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Art. 199. § 1. Kto, przez nadużycie stosunku zależności lub wykorzystanie krytycznego położenia, doprowadza inną osobę do obcowania płciowego lub do poddania się innej czynności seksualnej albo do wykonania takiej czynności, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. § 2. Jeżeli czyn określony w § 1 został popełniony na szkodę małoletniego, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.§ 3. Karze określonej w § 2 podlega, kto doprowadza małoletniego do obcowania płciowego lub poddania się innej czynności seksualnej albo do wykonania takiej czynności, nadużywając zaufania lub udzielając mu korzyści majątkowej lub osobistej, albo jej obietnicy.Art. 200. § 1. Kto obcuje płciowo z małoletnim poniżej lat 15 lub dopuszcza się wobec takiej osoby innej czynności seksualnej lub doprowadza ją do poddania się takim czynnościom albo do ich wykonania, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12. § 2. Tej samej karze podlega, kto w celu zaspokojenia seksualnego prezentuje małoletniemu poniżej lat 15 wykonanie czynności seksualnej.

63

3. Programy terapeutyczne dla skazanych uzależnionych od alkoholu:

1) programy realizowane są przez interdyscyplinarne zespoły terapeutyczne w wydzielonych

oddziałach, tworzących sieć pokrywającą cały kraj;

2) skazani kierowani są do programu na podstawie diagnozy lekarza (stwierdzenie ZZA)

i opinii psychologicznych;

3) czas pozostawania skazanego w programie wynosi od 8 do 16 tygodni

(średnio 12 tygodni);


m.in. wpływu alkoholu na organizm, psychologiczne mechanizmy uzależnienia, identyfikację

z uzależnieniem, konsekwencje uzależnień w różnych sferach życia, redukcję szkód

spowodowanych piciem, zmianę zachowań związanych z uzależnieniem, pracę nad zmianą

stylu życia na bardziej prozdrowotny, opcjonalnie: udział w zorganizowanym programie

rzucania palenia.

4. Programy terapeutyczne dla skazanych uzależnionych od środków odurzających lub

psychotropowych:

1) programy realizowane są przez interdyscyplinarne zespoły terapeutyczne w wydzielonych

oddziałach, tworzących sieć pokrywającą cały kraj;

2) skazani kierowani są do programu na podstawie diagnozy lekarza (stwierdzenie

uzależnienia od środków odurzających lub psychotropowych) i opinii psychologicznych;

3) czas pozostawania skazanego w programie wynosi od 4 do 8 miesięcy

(średnio 6 miesięcy);


m.in. wpływ narkotyków na organizm, psychologiczne mechanizmy uzależnienia,

identyfikację z uzależnieniem, konsekwencje uzależnień w różnych sferach życia,

profilaktykę HIWAIDS, redukcję szkód spowodowanych zażywaniem środków odurzających

lub psychotropowych, zdrowy styl życia, informowanie o lokalnej ofercie pomocy w miejscu

zamieszkania, opcjonalnie: program rzucania palenia oraz przekazywanie absolwentów

programu opuszczających zakłady karne do wolnościowych placówek, celem kontynuacji

terapii w związku z uzależnieniem.

5. Program krótkich interwencji wobec skazanych nadużywających substancji

psychoaktywnych (zasięg ogólnopolski):

1) program realizowany jest przez psychologów działów i oddziałów penitencjarnych,

we wszystkich jednostkach penitencjarnych;

2) skazani obejmowani są programem z inicjatywy psychologa, po uzyskaniu informacji

o nadużywaniu przez skazanego substancji psychoaktywnych;

3) program obejmuje od 3 do 5 indywidualnych sesji ze skazanym, w okresie ok. 1 m-ca 64

(1 sesja w tygodniu);


m.in. (auto)diagnozę picia/zażywania (AUDIT), zmianę sposobu myślenia

o problemie nadużywania substancji psychoaktywnych, diagnozę stadium zamiany

zachowania problemowego, identyfikację zasobów umożliwiających zmianę, wzmocnienie

poczucia osobistej skuteczności w zakresie zmiany zachowania problemowego,

zapoczątkowanie zmiany zachowań związanych z uzależnieniem lub ukierunkowanie

na poszukiwanie dodatkowej terapii.

6. Program psychokorekcyjny dla skazanych za przestępstwo z art. 178a Kodeksu karnego

(zasięg ogólnopolski):

1) program jest realizowany w wybranych jednostkach penitencjarnych z terenu całego

kraju, w miejscach gdzie znajdują się większe grupy skazanych za przestępstwo z art. 178a

Kodeksu karnego);

2) program jest realizowany przez psychologów działów i oddziałów penitencjarnych,

a także odpowiednio przeszkolonych wychowawców;

3) skazani obejmowani są programem z inicjatywy psychologa/wychowawcy,

na podstawie informacji o charakterze popełnionego przestępstwa;

4) program obejmuje ok. 12 godzin zajęć psychoedukacyjnych, prowadzonych w małej

grupie metodami aktywizującymi;


m.in. edukację na temat uzależnień, stworzenie okazji do autodiagnozy własnego stylu

picia/zażywania, konsekwencje prowadzenia pojazdów pod wpływem substancji

psychoaktywnych.

Powyższe programy są realizowane w sposób ciągły. Nie zakłada się zakończenia ich

realizacji. Do oczekiwanych efektów ww. programów można zaliczyć między innymi:

- zwiększenie wiedzy osadzonych na temat zdrowia psychicznego i opanowanie

praktycznych umiejętności sprzyjających zachowaniu dobrostanu psychicznego

po opuszczeniu zakładu karnego,

- przeciwdziałanie nietolerancji i wykluczeniu społecznemu,

- utrzymanie osadzonych w dobrym stanie psychicznym, umożliwiającym bezpieczne

przejście sytuacji kryzysowej jaką stanowi pozbawienie wolności,

- ograniczenie negatywnych zjawisk, stanowiących pochodne problemów psychicznych

(autoagresje, próby samobójcze, samobójstwa etc),

- utrzymanie osadzonych przez czas trwania izolacji penitencjarnej w stanie psychicznym

umożliwiającym korzystanie z oferty resocjalizacyjnej zakładów i późniejszą niezakłóconą

reintegrację społeczną,65

- zwiększenie dostępu osadzonych do pomocy psychologicznej i programów

terapeutycznych, odpowiednich do potrzeb wynikających z istniejących zaburzeń oraz potrzeb

terapeutycznych i resocjalizacyjnych skazanego,

- zwiększenie różnorodności oferty programowej dla skazanych uzależnionych,

- umacnianie osób objętych programami i przygotowanie ich do powrotu

do społeczeństwa oraz zmniejszenie prawdopodobieństwa recydywy przestępstwa.

Ministerstwo Sprawiedliwości opracowało również programy edukacyjne, skierowane

do wszystkich funkcjonariuszy i pracowników służby więziennej.

Powyższe działania będą polegały na:

- dystrybucji materiałów promocyjnych, broszur, informatorów i poradników,

- szkoleniu funkcjonariuszy i pracowników SW w zakresie nabywania i poszerzania

umiejętności zdrowego funkcjonowania,

- szkoleniu kadry kierowniczej w celu poszerzenia kompetencji związanych

z zarządzeniem zasobami ludzkimi.

Oczekiwanymi efektami po zakończeniu realizacji programów kierowanych

do funkcjonariuszy i pracowników służby więziennej są:

- prozdrowotne zmiany w trybie życia uczestników programu,

- zwiększenie świadomości dotyczącej wpływu stanu psychicznego człowieka na jego

funkcjonowanie społeczne i zawodowe,

- wprowadzenie zmian w środowisku służby i pracy (ograniczanie czynników

szkodliwych), sprzyjających ochronie zdrowia psychicznego,

- nabycie wiedzy odnośnie możliwości uzyskania pomocy, w przypadku wystąpienia

sytuacji trudnych, w instytucjach świadczących pomoc w Służbie Więziennej

i instytucjach pozasłużbowych.

Programy przygotowane przez Ministerstwo Sprawiedliwości uwzględniają wyznaczone

priorytety promocji zdrowia psychicznego w instytucjach wymiaru sprawiedliwości, mają

również opracowany system ewaluacji.

Programy realizowane w oddziałach terapeutycznych zostały opracowane przez zespoły

terapeutyczne tych oddziałów. Program krótkiej interwencji wobec osadzonych

nadużywających substancji psychoaktywnych opracowali specjaliści Biura Penitencjarnego

Centralnego Zarządu Służby Więziennej. Program psychokorekcyjny dla skazanych z art.

178a Kodeksu karnego opracowali specjaliści z Państwowej Agencji Rozwiązywania

Problemów Alkoholowych i Instytutu Transportu Samochodowego. Programy

dla funkcjonariuszy i pracowników SW zostały opracowane przez Zespół Medycyny Pracy

i BHP w Centralnym Zarządzie Służby Więziennej.

66

Zadanie 1.1.3. realizacja programów promocji zdrowia psychicznego w instytucjach

wymiaru sprawiedliwości (np. uwzględniających problematykę zdrowia psychicznego

w programach resocjalizacyjnych w więziennictwie oraz w programach skierowanych

do funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej)



Realizacja programów promocji zdrowia psychicznego w instytucjach wymiaru

sprawiedliwości rozpoczęła się od 1 stycznia 2012 r.

Kryterium kierowania osadzonych do programów w oddziałach terapeutycznych jest jedno

z poniższych rozpoznań:

niepsychotyczne zaburzenia psychiczne,

upośledzenie umysłowe,

uzależnienie od alkoholu,

uzależnienie od środków odurzających lub psychotropowych,

zaburzenia preferencji seksualnych.

Kryterium kierowania do programu krótkich interwencji wobec skazanych nadużywających

substancji psychoaktywnych:

picie alkoholu w sposób ryzykowny lub szkodliwy,

zażywanie narkotyków bez objawów pełnego uzależnienia od tych substancji;

dopuszcza się obejmowanie krótką interwencją skazanych uzależnionych, którzy

ze względu na niewielki wymiar kary nie mają szans ukończyć dłuższego programu.

Kryterium kierowania do programów dla skazanych z art. 178a Kodeksu karnego:

popełnienie przestępstwa polegającego na prowadzeniu pojazdu mechanicznego

(samochód, rower, etc.) w stanie nietrzeźwości lub stanie po użyciu alkoholu lub

narkotyków.

Realizatorami podjętych działań są funkcjonariusze i pracownicy Służby Więziennej.

Programy prowadzone w oddziałach terapeutycznych są realizowane przez zespoły

terapeutyczne, natomiast programy prowadzone poza oddziałami terapeutycznymi (krótkie

interwencje i programy dla skazanych z art. 178a Kodeksu karnego) w ogromnej większości są

prowadzone przez psychologów działów penitencjarnych. Przy realizacji programów dla

skazanych z art. 178a Kodeksu karnego, wyjątkowo korzysta się z również z outsourcingu,

wykorzystując możliwość finansowania realizacji tych programów ze środków Funduszu

Pomocy Postpenitencjarnej. Specjaliści z pozawięziennych podmiotów przeprowadzili

ok. 10% realizowanych programów.67

Wśród 17790 osób pozbawionych wolności objętych powyższymi programami było:

2532 skazanych z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi;

4887 skazanych uzależnionych od alkoholu;

1611 skazanych uzależnionych od narkotyków;

4714 osadzonych objętych krótką interwencją, w większości pijących alkohol

w sposób szkodliwy;

5046 skazanych za przestępstwa w ruchu drogowym, popełnione pod wpływem

alkoholu.

Ministerstwo Sprawiedliwości wskazuje, iż objęcie tak znaczącej liczby skazanych

interwencjami daje realne szanse zwiększenia dobrostanu psychicznego osadzonych, a także

zmniejszenia ich powrotności do przestępstwa. Jest również dowodem olbrzymiego wysiłku

rehabilitacyjnego personelu więziennego, jaki jest podejmowany na rzecz więźniów, ich

rodzin, szerszego otoczenia społecznego i całego społeczeństwa. Jest to praca u podstaw,

której efekty nie zawsze są wymierne. Programy dają również osadzonym możliwość

konstruktywnego wykorzystania czasu spędzonego w zakładzie karnym, który w innym

przypadku mógłby zostać stracony lub wykorzystany w sposób destrukcyjny.

Jednocześnie Ministerstwo Sprawiedliwości informuje, iż efekty powyżej opisanych

programów nie były badane metodami naukowymi, przy zachowaniu wszystkich wymogów

poprawności metodologicznej. Wykonanie takich badań wykracza poza możliwości

więziennictwa, które nie posiada własnej placówki naukowo-badawczej, ani nie zatrudnia

kadry odpowiednio przygotowanej do tego zadania. Wśród problemów, które wystąpiły

podczas realizacji programów promocji zdrowia psychicznego, resort skazuje brak

wystarczającej liczby etatów dla psychologów oraz brak środków finansowych, niezbędnych

do technicznego wsparcia realizowanych programów, np. w postaci zakupu pomocy

dydaktycznych.

Odnośnie programów - opracowanych przez Służby Medycyny Pracy i BHP - dotyczących

działalności edukacyjnej, adresowanych do wszystkich funkcjonariuszy i pracowników SW,

Ministerstwo Sprawiedliwości wskazuje, iż ich realizacja - w tym druk broszur

i uruchomienie cyklu szkoleń -jest uzależniona od wysokości środków finansowych, jakimi

będzie dysponował resort. W chwili obecnej został określony zakres treści broszur

edukacyjnych Znaczenie i wpływ stanu psychicznego na funkcjonowanie społeczne

i zawodowe człowieka, Specyfika warunków służby i pracy w Służbie Więziennej i ich wpływ

na stan psychiczny człowieka, opracowano Informator dla funkcjonariuszy i pracowników

Służby Więziennej, opracowano założenia do programu szkoleń dla kadry kierowniczej

w zakresie zasad prawidłowej komunikacji interpersonalnej i jej wpływu na jakość kontaktów

68

międzyludzkich - Zarządzanie motywacją godnościową, opracowano również założenia

do programu szkoleń dotyczących promowania zdrowego stylu życia.

Cel szczegółowy 1.2: zapobieganie zaburzeniom psychicznym

Zadanie 1.2.1. opracowanie programu zapobiegania depresji i samobójstwom w populacji

osób pozbawionych wolności oraz w populacji funkcjonariuszy i pracowników Służby

Więziennej



Program zapobiegania depresji i samobójstwom wśród osób pozbawionych wolności został

opracowany w formie Instrukcji Nr 16/10 Dyrektora Generalnego Służby Więziennej, z dnia

13.08.2010 r., w sprawie zapobiegania samobójstwom osób pozbawionych wolności.

Instrukcja została opracowana w Centralnym Zarządzie Służby Więziennej, a w jej

opracowaniu uczestniczyli merytoryczni specjaliści z Biura Penitencjarnego, Biura Służby

Zdrowia, Biura Ochrony i Spraw Obronnych. Instrukcja jest adresowana do wszystkich

funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej.

Adresatami zadań wynikających z instrukcji są:

- ogół osób pozbawionych wolności (profilaktyka generalna),

- osoby zaliczone do grupy zwiększonego ryzyka suicydalnego (profilaktyka selektywna),

- osoby po nieudanych próbach samobójczych (profilaktyka trzeciego rzędu).

Instrukcja określa zasady zapobiegania samobójstwom osób pozbawionych wolności.

Ustanawia zestaw obowiązkowych oddziaływań i reguł postępowania w tym zakresie,

dotyczących ogółu osadzonych, jak również osadzonych zaliczonych do grupy zwiększonego

ryzyka. Instrukcja składa się z dwóch części.

W rozdziale I określono rodzaje przedsięwzięć profilaktycznych podejmowanych w celu

zapobieżenia samobójstwom wśród osadzonych. Wspólnym mianownikiem działań

o charakterze profilaktyki presuicydalnej pierwszego rządu jest tworzenie w zakładach

karnych warunków sprzyjających zachowaniu zdrowia psychicznego oraz ograniczanie

negatywnych skutków pobytu w izolacji więziennej. Działania te w oczywisty sposób służą

również zapobieganiu depresji wśród osadzonych. Profilaktyka presuicydalna drugiego rzędu

polega na ocenie osadzonych pod kątem występowania czynników ryzyka i czynników

chroniących oraz ustaleniu stopnia ryzyka samobójczego. Do ważnych elementów tych

oddziaływań trzeba zaliczyć określenie indywidualnych mechanizmów autoagresji oraz

69

objęcie osadzonych zaliczonych do grupy zwiększonego ryzyka suicydalnego pomocą

psychologiczną, psychiatryczną wzmożoną opieką wychowawczą i zwiększonym nadzorem

ochronnym. Wobec osadzonych po próbach samobójczych podejmuje się stosowne

oddziaływania zmierzające do ustabilizowania ich stanu psychicznego.

W rozdziale II określono szczegółowe zasady i procedury zapobiegania samobójstwom.

Do ważnych procedur profilaktycznych należy wprowadzenie „karty osadzonego

zagrożonego samobójstwem". Kolejne przepisy określają zakres odpowiedzialności i rolę

poszczególnych służb zakładu karnego w zapobieganiu samobójstwom, obowiązek

współdziałania w tym zakresie wszystkich funkcjonariuszy, zasady przepływu informacji oraz

szczegółowo normują rolę stanowisk najważniejszych w postępowaniu profilaktycznym, tj.

wychowawcy, psychologa, psychiatry i funkcjonariuszy działu ochrony.

Nie określono terminu zakończenia oddziaływań, wynikających z instrukcji, nie planuje się

również zakończenia jej obowiązywania. Instrukcja ma obowiązywać w nieograniczonym

czasie, a wynikające z niej działania mają być prowadzone w sposób ciągły. Oczekiwane

efekty działań wynikających z instrukcji można rozpatrywać dwuetapowo. Krótkoterminowo

oczekiwanym efektem jest spadek liczby samobójstw wśród osób pozbawionych wolności,

która w ostatnich latach wynosiła ok. 40 samobójstw rocznie. W dłuższej perspektywie

oczekiwanym efektem jest utrzymanie liczby i wskaźnika samobójstw wśród osób

pozbawionych wolności na minimalnym poziomie, znacząco niższym niż średnia wieloletnia.

Program zapobiegania depresji i samobójstwom adresowany do funkcjonariuszy

i pracowników SW został opracowany w czerwcu 2011 r. przez Zespół Służby Medycyny

Pracy i BHP w CZSW.

Programu jest skierowany do wszystkich funkcjonariuszy i pracowników SW. Jego założenia

opierają się na działalności edukacyjnej, dzięki której możliwe będzie upowszechnienie

wiedzy o objawach depresyjnych i sposobach radzenia sobie w sytuacji, gdy zaobserwujemy

je u siebie, lub u kogoś z otoczenia. Edukacja prowadzona będzie kilkustopniowo poprzez:

dystrybucję materiałów promocyjnych, broszur, informatorów i poradników,

szkolenia personelu fachowego w zakresie rozpoznawania objawów zaburzeń

depresyjnych i zachowań presuicydalnych,

szkolenia personelu fachowego w zakresie sposobów postępowania z pacjentem

z zaburzeniami depresyjnymi lub skłonnościami samobójczymi,

upowszechnianie informacji o instytucjach poza Służbą Więzienną zajmujących się

działalnością diagnostyczną i pomocową w sytuacji wystąpienia zaburzeń depresyjnych

lub zagrożenia samobójstwem.

70

Oczekiwanymi efektami programu skierowanego do funkcjonariuszy i pracowników SW są:

wczesne wykrywanie zaburzeń depresyjnych w populacji funkcjonariuszy

i pracowników Służby Więziennej,

wzrost poziomu wiedzy na temat sposobów zapobiegania zaburzeniom depresyjnym,

nabycie wiedzy odnośnie możliwości uzyskania pomocy, w przypadku wystąpienia

zaburzeń depresyjnych,

wyeliminowanie lub zmniejszenie ilości prób samobójczych i samobójstw w populacji

funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej.

Programy zapobiegania depresji i samobójstwom w populacji osób pozbawionych wolności

oraz w populacji funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej uwzględniają

wyznaczone przez resort priorytety promocji zdrowia psychicznego w instytucjach wymiaru

sprawiedliwości, posiadają również system ewaluacji.

Zadanie 1.2.2. realizacja programu zapobiegania depresji i samobójstwom w populacji osób

pozbawionych wolności oraz w populacji funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej


wskaźniki monitorujące: zmiana rocznych wskaźników zarejestrowanych zaburzeń

depresyjnych, samobójstw dokonanych i prób samobójczych w populacji osadzonych oraz

w populacji funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej, odsetek populacji objętej

programem/rok

Ponieważ sam fakt osadzenia w warunkach izolacji penitencjarnej stanowi wystarczającą

przesłankę do objęcia osób pozbawionych wolności oddziaływaniami o charakterze

profilaktycznym, profilaktyką generalną obejmuje się ogół osób osadzonych. W 2011 r. tym

rodzajem oddziaływań zostało objętych ok. 140.000 osadzonych.

Do objęcia profilaktyką selektywną kwalifikuje się osadzonych w przypadku podejrzenia

skłonności samobójczych. W 2011 r. tym rodzajem oddziaływań zostało objętych 1442

osadzonych. Przesłankami, które nakazują wnikliwe rozważenie potrzeby objęcia osadzonego

profilaktyką selektywną są między innymi:

uprzednio podejmowane próby samobójcze,

utrwalone skłonności do autoagresji,

objawy zespołu odstawiennego przy przyjęciu do zakładu karnego,

trudności w adaptacji do warunków izolacji,

brak wsparcia społecznego i izolacja w grupie skazanych.

71

Ponadto zwraca się szczególną uwagę na zachowanie osadzonych w krytycznych momentach

ich pobytu w warunkach izolacji, do których zalicza się:

pierwsze 14 dni w warunkach izolacji,

przełomowe momenty wyznaczone decyzjami sądów i prokuratur,

wystąpienie poważnych komplikacji w stosunkach rodzinnych,

wystąpienie poważnych konfliktów ze współosadzonymi,

wystąpienie poważnych problemów zdrowotnych.

Realizatorami programów zapobiegania depresji i samobójstwom w populacji osób

pozbawionych wolności są wszyscy funkcjonariusze i pracownicy Służby Więziennej. Mają

oni obowiązek znać Instrukcję Nr 16/10 i wynikające z niej zadania, a tym samym

uczestniczyć w zapobieganiu samobójstwom osób pozbawionych wolności. Tym samym,

w szerokim ujęciu, zadania te realizuje cała formacja. W węższym znaczeniu głównymi

realizatorami zadań jest personel penitencjarny (wychowawcy i psychologowie), medyczny

(lekarze i pielęgniarki) oraz ochronny (głównie funkcjonariusze działu ochrony pełniący

służbę w oddziałach mieszkalnych).

Realizowany w 2011 r. program zapobiegania depresji i samobójstwom przyniósł wymierne

efekty. Wśród osób pozbawionych wolności odnotowano:

spadek liczby samobójstw z 31 w 2010 r. do 16 w 2011 r. (o 50%),

zmniejszenie się współczynnika samobójstw na 10 tys. osadzonych z 3,7 w 2010 r.,

do 1,9 w 2011 r.,

spadek liczby prób samobójczych z 221 w 2010 r. do 199 w 2011 r.

Wśród problemów, występujących podczas realizacji powyższego programu, Ministerstwo

Sprawiedliwości wskazuje przede wszystkim brak wystarczających środków finansowych

pozwalających na tworzenie, w skali wynikającej z istniejących potrzeb, technicznych

i organizacyjnych barier utrudniających podjęcie próby samobójczej np. w postaci cel

monitorowanych czy zestawów reanimacyjnych, jak również na stosowne wyposażenie cel

przejściowych i innych pomieszczeń zakładu karnego, w taki sposób, który ograniczyłby

depresjogenny wpływ warunków panujących w izolacji penitencjarnej. Problemem jest

również brak wystarczającej liczby personelu specjalistycznego, a w szczególności

niewystarczający dostęp osób pozbawionych wolności do pomocy psychologicznej

i psychiatrycznej.

Adresatami programu zapobiegania depresji i samobójstwom wśród funkcjonariuszy

i pracowników Służby Więziennej jest ogół populacji pracowników. Realizatorem programu

jest Zespół Służby Medycyny Pracy i BHP. W 2011 r. rozpoczęto realizację zadań w zakresie

72

treści broszur edukacyjnych Zasady postępowania funkcjonariuszy i pracowników Służby

Więziennej w przypadku usiłowania lub zamiaru samobójczego pracownika oraz „Co to jest

depresja”. Określono również zakres treści informatora dotyczącego instytucji świadczących

pomoc w sytuacjach kryzysowych.

Zadanie 1.2.3. opracowanie programu zapobiegania przemocy w populacji osób

pozbawionych wolności oraz w populacji funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej



Opracowany przez Ministerstwo Sprawiedliwości program zapobiegania przemocy

w populacji osób pozbawionych wolności przyjął formę oddziaływań na skazanych skłonnych

do zachowań agresywnych i do stosowania przemocy wobec osób bliskich.

W programie wykorzystano istniejące interwencje o sprawdzonej skuteczności tj.:

Program o nazwie Domestic Abuse Intervention Project of Duluth, który powstał na początku

lat 80-tych w Minnesocie. Dużą wagę przywiązuje się w nim do skoordynowania różnych

działań w społeczności wobec problemu przemocy. Przemoc jest definiowana jako przejaw

męskiej władzy i kontroli nad kobietą. Jest nią nie tylko fizyczne znęcanie się, ale także

groźby, izolowanie, upokarzanie, stosowanie przymusu.

Trening Zastępowania Agresji (ART) jest adresowany do osób skłonnych do różnego rodzaju

zachowań agresywnych (agresja fizyczna, werbalna, dokuczanie, znęcanie się, wroga postawa

wobec otoczenia społecznego, etc).

ART jest interwencją poznawczo-behawioralną adresowaną do agresywnej młodzieży

i młodych wiekiem dorosłych, opracowaną przez psychologów amerykańskich, w latach

osiemdziesiątych dwudziestego wieku (Goldstein i Glick, 1987). Jest to sposób pracy

z agresywnymi przestępcami ugruntowany w teorii uczenia się, doceniającej - poza

zewnętrznymi wzmocnieniami - także znaczenie czynników wewnętrznych, tj. struktur

poznawczych i emocji. Zgodnie z tym sposobem myślenia, agresja jest zachowaniem

wyuczonym w procesie interakcji społecznych (np. Bandura, 1973). Dzięki ingerencji

w istniejący system przekonań jednostki, zmodyfikowania jej schematów poznawczych,

podwyższenia zdolności samokontroli oraz wyposażenia w umiejętność osiągania ważnych

dla jednostki celów, w drodze zachowań nieagresywnych, można „oduczyć" się zachowań

agresywnych.

73

ART zawiera trzy komponenty:

trening umiejętności społecznych,

trening kontroli złości,

trening wnioskowania moralnego.

Program ART obejmuje ok. 30-35 godzin zajęć prowadzonych przez 2 trenerów w małej

grupie (do 10 osób), z wykorzystaniem modelowania, odgrywania ról i informacji zwrotnych.

Program DULTH jest adresowany do osób skłonnych do przemocy i znęcania się nad

członkami rodziny (przemoc domowa), w szczególności tych, którzy odbywają karę

pozbawienia wolności za przestępstwo z art. 207 Kodeksu karnego. Jest programem

korekcyjno - edukacyjnym pochodzącym ze Stanów Zjednoczonych, spopularyzowanym

w Polsce przez M. Preisnera i Fundację Stefana Batorego. Wersja realizowana przez Służbę

Więzienną jest w zasadniczej części oparta na materiałach edukacyjnych autorstwa

A. Skorupskiej i D. Skowrońskiego. Jednym z głównych założeń programu jest pomoc

sprawcom w zaprzestaniu stosowania przemocy poprzez edukację mającą na celu:

uświadomienie sprawcy czym jest przemoc,

uzyskanie przez sprawcę świadomości własnych zachowań przemocowych wobec

bliskich,

rozpoznanie przez sprawcę sygnałów ostrzegawczych, zapowiadających zachowania

przemocowe,

opracowanie „planu bezpieczeństwa", zapobiegającemu użyciu siły i przemocy,

nabycie nowych umiejętności służących rozwiązywaniu konfliktów i sporów w rodzinie

bez użycia agresji,

naukę umiejętności partnerskiego układania stosunków w rodzinie, uczenie się

korzystania z pomocy innych,

naukę umiejętności konstruktywnego wyrażania uczuć.

Zasadniczą część programu stanowią:

edukacja (definicja przemocy, jej rodzaje, formy, dynamika, aspekty prawne przemocy,

problemy władzy i kontroli w relacjach międzyludzkich, planowanie i rozwijanie

samokontroli, komunikacja interpersonalna, promocja pozytywnych standardów wartości

i zachowań, alkohol i patologia życia rodzinnego, seksualność oraz dzieci, przemoc

i wychowanie),

praca nad rozpoznawaniem i zmianą przekonań i postaw osobistych,

ćwiczenia nowych, konstruktywnych form myślenia i reagowania w grupie.

74

Program może być realizowany w wersji sześciomiesięcznej i zaplanowany jest na

2 spotkania indywidualne i 24 spotkania grupowe 2, 5 - 3 godzinne, odbywające się raz

w tygodniu. Program prowadzony jest przez dwie osoby - kobietę i mężczyznę. Relacja

pomiędzy osobami prowadzącymi staje się w ten sposób modelem komunikacji partnerskiej

dla uczestników programu. Warunkiem przyjęcia do programu jest przyznanie się osoby do

stosowania przemocy domowej.

Obserwowanymi efektami programów zapobiegania przemocy w populacji osób

pozbawionych wolności są:

spadek zachowań agresywnych przejawianych na terenie zakładu karnego,

spadek recydywy przestępstw o charakterze agresywnym,

nabycie umiejętności prospołecznych, ułatwiających osiąganie osobistych celów

w społecznie akceptowany sposób, bez uciekania się do agresji,

zwiększenie panowania nad własnymi emocjami i zachowaniami,

zwiększenie wrażliwości moralnej,

szersze uwzględnianie perspektywy prospołecznej i punktu widzenia innych ludzi,

zaprzestanie stosowania przemocy wobec osób bliskich,

poprawa relacji rodzinnych i wzmocnienie pozytywnych więzi pomiędzy członkami

rodziny.

Program przeciwdziałania przemocy w populacji funkcjonariuszy i pracowników Służby

Więziennej został przygotowany przez Zespół Służby Medycyny Pracy i BHP.

Programu opiera się na działalności edukacyjnej, skierowanej zarówno do funkcjonariuszy

i pracowników, jak i personelu fachowego, zajmującego się udzielaniem pomocy

w sytuacjach trudnych. Niezbędne elementy, konieczne do osiągnięcia celu, to:

nauka rozpoznawania zachowań o charakterze przemocowym,

nauka strategii radzenia sobie zarówno z rolą ofiary, jak i agresora,

zidentyfikowanie specyficznych dla środowiska zamkniętego, jakim jest Służba

Więzienna, obszarów narażonych na występowanie zachowań o charakterze przemocy,

zaproponowanie alternatywnych sposobów funkcjonowania.

Edukacyjna część programu odbywać się będzie poprzez:

dystrybucję broszur, informatorów, poradników i innych materiałów promocyjnych,

szkolenia skierowane do funkcjonariuszy i pracowników SW,

szkolenia personelu służby medycyny pracy SW.

75

Zakładanymi efektami programu przeciwdziałania przemocy w populacji funkcjonariuszy

i pracowników Służby Więziennej są:

wzrost poziomu wiedzy na temat sposobów zapobiegania występowaniu zachowań

przemocowych w środowisku Służby Więziennej,

nabycie umiejętności radzenia sobie w sytuacji bycia ofiarą przemocy,

nabycie umiejętności konstruktywnych sposobów radzenia sobie ze skłonnością do

rozładowywania napięcia poprzez zachowania agresywne,

nabycie wiedzy odnośnie możliwości uzyskania pomocy, w przypadku wystąpienia

zjawiska przemocy, zarówno w służbie, jak i poza nią,

uwrażliwienie i zmotywowanie do przeciwdziałania zachowaniom o charakterze

przemocowym.

Powyższe programy uwzględniają wyznaczone przez resort priorytety promocji zdrowia

psychicznego w instytucjach wymiaru sprawiedliwości, posiadają również system ewaluacji.

Zadanie 1.2.4. realizacja programu zapobiegania przemocy w populacji osób pozbawionych

wolności oraz w populacji funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej



Trening Zastępowania Agresji ART objął w 2011 r. 1429 osób pozbawionych wolności,

program DULUTH, adresowany do osób skłonnych do przemocy i znęcania się nad

członkami rodziny, objął w 2011 r. 740 osób, pochodne programu DULUTH objęły 983

osoby. Programy zapobiegania przemocy w populacji osób pozbawionych wolności objęły

w 2011 r. łącznie 3152 osoby.

Kryteriami doboru uczestników do programu interwencji ART były:

skłonność do zachowań agresywnych, a w szczególności prezentowanie takich

zachowań w zakładzie karnym,

braki w umiejętnościach prospołecznych,

braki w umiejętności samokontroli.

Kryteriami doboru uczestników do programu DULUTH lub programów pochodnych były:

przestępstwo z art. 207 kodeksu karnego lub wiedza o tym, że skazany za innego typu

przestępstwo stosuje przemoc wobec osób bliskich,

wcześniejsze odbycie terapii w związku z uzależnieniem (dot. osób uzależnionych) lub

co najmniej krótkiej interwencji (dot. osób pijących zażywających w sposób ryzykowny

lub szkodliwy).

76

Programy zapobiegania przemocy w populacji osób pozbawionych wolności ART

i DULUTH są realizowane przez personel penitencjarny, tj. odpowiednio przeszkolonych

psychologów i wychowawców, będących funkcjonariuszami lub pracownikami cywilnymi

Służby Więziennej. Przy realizacji programów wykorzystuje się również outsourcing, który

stanowi ok. 15% realizowanych programów. W ramach outsourcingu programy prowadzone

są przez pracowników Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie.

Podobnie, jak w przypadku innych interwencji typu terapeutycznego, rehabilitacyjnego,

psychokorekcyjnego czy resocjalizacyjnego, efekty są trudno wymierne i zależą od bardzo

wielu czynników - między innymi od stopnia wyszkolenia realizatorów interwencji, realizacji

interwencji w sposób wierny jej założeniom i integralny, atmosfery w zakładzie, w którym

prowadzona jest interwencja, wsparcia realizatorów przez przełożonych, etc. Pewnym

wskaźnikiem skuteczności tych programów może być spadek liczby zdarzeń nadzwyczajnych

odnotowanych w zakładach karnych i aresztach śledczych w 2011 r., w porównaniu do roku

2010. Na przykład liczba napaści na funkcjonariuszy spadła, w porównaniu do roku 2010,

z 73 do 57 (tj. o 22%). Nieznacznie zmniejszyła się też liczba przypadków zgwałcenia

osadzonego przez innych osadzonych. Istnieje pokusa, aby przypisać te wyniki realizowanym

programom przeciwdziałania agresji i przemocy, jednak dane te należy jednak interpretować

ostrożnie, ponieważ poprawnych metodologicznie badań skuteczności tych interwencji

w 2011 r. nie przeprowadzono. Nie należy także spodziewać się ich przeprowadzenia w roku

2012. Więziennictwo nie ma własnej kadry naukowej ani placówki badawczej, a inne

instytucje nie wykazały dotychczas zainteresowania wykonaniem takich badań.

Głównymi problemami występującymi podczas realizacji programów przeciwdziałania

przemocy w populacji osadzonych były niewystarczające środki finansowe oraz brak

wystarczającej liczby personelu przygotowanego do prowadzenia zajęć ART i DULUTH.

Szkolenia personelu penitencjarnego muszą być w tych przypadkach prowadzone przez

podmioty zewnętrzne. Ich koszty są wysokie, funkcjonariuszy nie stać na ich samodzielne

ponoszenie, a szczupłe środki budżetowe nie pozwalają na wyszkolenie stosownej do potrzeb

liczby realizatorów tych programów. Innym problemem jest skracanie i upraszczanie

oryginalnych interwencji, wynikające z nadmiernego obciążenia realizatorów innymi

zadaniami. Problemem jest również spełnienie jednego z warunków kwalifikacji do programu

DULUTH, jakim jest konieczność odbycia terapii uzależnienia, przed rozpoczęciem pracy

nad zachowaniami związanymi ze stosowaniem przemocy.

77

Adresatami programu zapobiegania depresji i samobójstwom wśród funkcjonariuszy

i pracowników Służby Więziennej jest ogół populacji pracowników. Realizatorem programu

jest Zespół Służby Medycyny Pracy i BHP. W 2011 r. rozpoczęto realizację zadań w zakresie

opracowania:

poradnika dla funkcjonariuszy i pracowników SW, dotyczącego zjawiska przemocy

i zachowań asertywnych,

informatora o instytucjach udzielających pomocy i wsparcia w sytuacji wystąpienia

zjawiska przemocy,

założeń do programu szkoleń dla podstawowych jednostek służby medycyny pracy

z zakresu rozpoznawania zjawiska przemocy w służbie, głównie dotyczącej

nowoprzyjętych funkcjonariuszy (tzw. fala),

założeń do programu szkolenia dla funkcjonariuszy i pracowników na temat zjawiska

przemocy w służbie.

Środki finansowe na realizację programów pochodzą z budżetu więziennictwa oraz,

w minimalnym zakresie, ze środków Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie.


psychicznymi

Zadanie 1.3.1. przegląd obowiązującego ustawodawstwa pod kątem przeciwdziałania

nietolerancji, dyskryminacji i wykluczeniu



W czerwcu 2011 r., Zespół Służby Medycyny Pracy i BHP, wykonał przegląd

obowiązujących regulacji prawnych, ujętych w ustawie z dnia 9 kwietnia 2010 r. o Służbie

Więziennej (Dz. U. Nr 79, poz. 523, z późn. zm.) i wydane na jej podstawie akty wykonawcze,

pod kątem przeciwdziałania nietolerancji, dyskryminacji i wykluczeniu.

Resort sprawiedliwości, w przekazanym sprawozdaniu z realizacji Narodowego Programu

Ochrony Zdrowia Psychicznego, nie przedstawił wyników dokonanego przeglądu przepisów,

nie wskazał również propozycji zmian przepisów powyższej ustawy ani konsekwencji

wprowadzenia zmian w w/w akcie prawnym.

Zadanie 1.3.3. opracowanie programu szkoleń dla funkcjonariuszy i pracowników Służby

Więziennej, ułatwiających zrozumienie zachowań osób z zaburzeniami psychicznymi oraz

przeciwdziałających postawom nietolerancji, dyskryminacji i wykluczeniu

78



Program szkoleń dla funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej, ułatwiających

zrozumienie zachowań osób z zaburzeniami psychicznymi oraz przeciwdziałających

postawom nietolerancji, dyskryminacji i wykluczenia, został opracowany w czerwcu 2011 r.,

przez Zespół Służby Medycyny Pracy i BHP. Adresatami programu są funkcjonariusze

i pracownicy Służby Więziennej.

Realizacja programu będzie się odbywać poprzez działania edukacyjne, przybierając formę

dystrybucji broszur, które będą dostępne zarówno w jednostkach penitencjarnych, jak

i podstawowych jednostkach medycyny pracy Służby Więziennej. Broszury będą zawierać

ogólne informacje dotyczące specyfiki zachowań osób, u których występują dysfunkcje

psychiczne, nasilone na tyle, że mogą wpływać na codzienne funkcjonowanie, ale

jednocześnie nie upośledzające funkcjonowania w taki sposób, aby niemożliwe było podjęcie

działań zawodowych. Wskazane jest zwrócenie uwagi na konieczność nie ujawniania

diagnozy lekarskiej w konkretnych przypadkach, unikanie zjawiska stygmatyzacji oraz

dążenie do wypracowania postaw tolerancji i braku dyskryminacji.

Oczekiwanymi efektami realizacji programu ułatwiającego zrozumienie zachowań osób

z zaburzeniami psychicznymi oraz przeciwdziałającego postawom nietolerancji,

dyskryminacji i wykluczenia są:

wzrost świadomości w populacji funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej

dotyczący faktu, iż w środowisku zawodowym funkcjonują osoby, u których komisje

lekarskie - podległe ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych - orzekły

przydatność do służby z ograniczeniami związanymi z dysfunkcjami psychicznymi;

wzrost poziomu wiedzy dotyczącej wpływu dysfunkcji psychicznych na funkcjonowanie

zawodowe;

wzrost poziomu tolerancji, wyrobienie postawy poszanowania i akceptacji inności.

Zadanie 1.3.4. realizacja programu szkoleń dla funkcjonariuszy i pracowników Służby

Więziennej, ułatwiających zrozumienie zachowań osób z zaburzeniami psychicznymi oraz




Realizacja programu szkoleń dla funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej,

ułatwiających zrozumienie zachowań osób z zaburzeniami psychicznymi oraz

79

przeciwdziałających postawom nietolerancji, dyskryminacji i wykluczeniu, rozpoczęła się

w lipcu 2011 r. Założeniem programu było objęcie szkoleniami wszystkich funkcjonariuszy

i pracowników Służby Więziennej, jednakże - z powodu braku wystarczających środków

finansowych - realizacja szkoleń nie została zakończona.

W ramach realizacji zadania określono zakres treści broszury edukacyjnej Zawodowe

współdziałanie oraz specyfika funkcjonowania osób, u których komisje lekarskie podległe

ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych orzekły przydatność do służby

z ograniczeniem związanym z dysfunkcją psychiczną.


psychicznego

Zadanie 1.4.1. opracowanie programu pomocy dla ofiar przemocy i pomocy w stanach

kryzysu psychicznego po wystąpieniu zdarzeń stanowiących źródło silnego stresu



Program pomocy dla ofiar przemocy i pomocy w stanach kryzysu psychicznego po

wystąpieniu zdarzeń stanowiących źródło silnego stresu został opracowany w czerwcu 2011 r.

przez Zespół Służby Medycyny Pracy i BHP. Jest adresowany do wszystkich funkcjonariuszy

i pracowników Służby Więziennej.

Realizacja programu odbywać się będzie poprzez działania edukacyjne w formie dystrybucji

broszur i poradników, szkoleń skierowanych do funkcjonariuszy i pracowników oraz szkoleń

dla osób zajmujących się udzielaniem pomocy i kształtowaniem środowiska służby/pracy.

Planowane jest przeprowadzenie szkolenia w formie kaskadowej tzn. przeszkolenie

psychologów służby medycyny pracy SW tak, aby nabyli umiejętność szkolenia

funkcjonariuszy w zakresie udzielania pierwszej pomocy emocjonalnej w jednostkach

penitencjarnych. Planuje się wskazanie 1 - 2 osób w każdej jednostce i powierzenie im

zadania w postaci objęcia opieką i wsparciem osób, które będą uczestniczyły w zdarzeniach

będących źródłem silnego stresu. Interwencje po zdarzeniach trudnych nadal będą zadaniem

psychologów medycyny pracy, a osoby te będą pierwszym wspierającym ogniwem,

pomocnym w posługiwaniu się wiedzą o obowiązujących procedurach.

Oczekiwanymi efektami realizacji programu są:

wzrost poziomu wiedzy funkcjonariuszy i pracowników na temat konieczności dbania

o siebie w sytuacji doświadczania przemocy w miejscu służby/pracy,

wzrost poziomu wiedzy oraz korzystanie z możliwości uzyskania pomocy w stanach

80

kryzysu psychicznego, także o możliwości współdziałania ze środowiskiem zewnętrznym:

policją, organizacjami pozarządowymi, Krajowym Biurem ds. Przeciwdziałania

Narkomanii, Państwową Agencją Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Niebieską

Linią,

wzrost kompetencji zawodowych pracowników służby medycyny pracy SW, zajmujących

się profilaktyką i interwencją po zdarzeniach przemocowych lub innych, mogących

stanowić źródło silnego stresu,

podniesienie poziomu wiedzy i kompetencji zawodowych osób odpowiedzialnych za

kształtowanie środowiska służby/pracy,

wypracowanie postawy w życiu zawodowym, opartej na wzajemnej pomocy, szacunku,

partnerstwie,

nabycie umiejętności rozwiązywania konfliktów bez przemocy.

Zadanie 1.4.2. szkolenie personelu fachowego w zakresie pomocy dla ofiar przemocy

i pomocy w stanach kryzysu psychicznego po wystąpieniu zdarzeń stanowiących źródło

silnego stresu


wskaźnik monitorujący: odsetek przeszkolonego personelu

Program szkolenia personelu został przygotowany w czerwcu 2011 r., przez Zespół Służby

Medycyny Pracy i BHP. Adresatami szkoleń są:

personel służby medycyny pracy SW,

osoby wskazane w jednostkach organizacyjnych Służby Więziennej, którym powierzone

będą zadania związane z udzielaniem pierwszej pomocy emocjonalnej,

kadra kierownicza - dyrektorzy jednostek organizacyjnych SW, personel szkolący

funkcjonariuszy w Ośrodku Doskonalenia Kadr Służby Więziennej.

Program szkoleń obejmuje:

szkolenie kaskadowe, z udzielania pierwszej pomocy emocjonalnej, dla personelu służby

medycyny pracy SW - dwustopniowe szkolenie przeznaczone dla psychologów medycyny

pracy, którego celem jest umożliwienie uzyskania kompetencji w zakresie szkolenia

innych osób z udzielania pierwszej pomocy emocjonalnej,

szkolenie dla kadry kierowniczej, dotyczące zasad stosowania Wytycznych Nr 2/2010

Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 13 sierpnia 2010 r. w sprawie ustalenia

zasad organizacji i przeprowadzania interwencji przez służbę medycyny pracy SW po 81

wystąpieniu zdarzeń stanowiących źródło silnego stresu, warsztat dla personelu służby medycyny pracy, dotyczący zjawiska przemocy

w środowisku służby, oparty na przeprowadzonym wcześniej badaniu sondażowym.

Oczekiwanymi efektami po zakończeniu realizacji programu są:

nabycie kompetencji przez psychologów medycyny pracy SW, w zakresie szkolenia

innych osób z udzielania pierwszej pomocy emocjonalnej,

stworzenie w jednostkach organizacyjnych SW systemu pierwszej pomocy emocjonalnej,

czyli wskazanie 1-2 osób w każdej jednostce organizacyjnej SW, którym powierzone

zostaną zadania w postaci objęcia opieką i wsparciem osób, które będą brały udział

w zdarzeniach mogących stanowić źródło silnego stresu; interwencje po zdarzeniach

trudnych nadal będą zadaniem psychologów medycyny pracy, oso by te będą pierwszym

ogniwem wspierającym, pomocnym w posługiwaniu się wiedzą o obowiązujących

procedurach,

wzrost poziomu wiedzy wśród kadry kierowniczej o obowiązujących procedurach

związanych z zapobieganiem negatywnym skutkom udziału w sytuacjach traumatycznych.

W ramach przygotowania szkoleń personelu fachowego, w zakresie pomocy dla ofiar

przemocy i pomocy w stanach kryzysu psychicznego po wystąpieniu zdarzeń stanowiących

źródło silnego stresu, Ministerstwo Sprawiedliwości opracowało:

założenia do badan sondażowych, które mają stanowić podstawę do opracowania

programu szkoleń,

założenia do programu szkolenia kaskadowego, z zakresu udzielania pierwszej pomocy

emocjonalnej,

założenia do programu szkolenia dla funkcjonariuszy i pracowników SW, z zakresu

udzielania pierwszej pomocy emocjonalnej,

założenia do programu szkolenia dla kadry kierowniczej, dotyczącego zasad stosowania

Wytycznych Nr 2/2010 Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 13 sierpnia

2010 r. w sprawie ustalenia zasad organizacji i prowadzenia interwencji przez służbę

medycyny pracy SW po wystąpieniu zdarzeń będących źródłem silnego stresu.

Zadanie 1.4.3. realizacja programu pomocy dla ofiar przemocy i pomocy w stanach kryzysu

psychicznego po wystąpieniu zdarzeń stanowiących źródło silnego stresu


wskaźnik monitorujący: liczba osób objętych programem/rok

Realizacja programu pomocy dla ofiar przemocy i pomocy w stanach kryzysu psychicznego,

po wystąpieniu zdarzeń stanowiących źródło silnego stresu, rozpoczęła się w lipcu 2011 r.

82

Adresatami programu są wszyscy funkcjonariusze i pracownicy SW.

Realizatorem programu jest Zespół Służby Medycyny Pracy i Bezpieczeństwa i Higieny

Pracy. W 2011 r. Ministerstwo Sprawiedliwości określiło zakres treści broszur edukacyjnych:

Przemoc w miejscu pracy, Gry społeczne i inne teorie wspierające i pomocne w stanach

kryzysu psychicznego i nie tylko..., Społeczne warunki pracy, oraz Osłabianie stresu dietą.

Ze względu na brak środków finansowych, realizacja zadań nie została zakończona.

Zadanie 1.4.4. opracowanie programu psychoprofilaktycznego dla funkcjonariuszy

i pracowników Służby Więziennej



Program psychoprofilaktyczny dla funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej został

opracowany przez Zespół Służby Medycyny Pracy i Bezpieczeństwa i Higieny Pracy,

w czerwcu 2011 r. Program jest adresowany do wszystkich funkcjonariuszy i pracowników

SW.

Program odnosi się do umiejętności umożliwiających człowiekowi pozytywne zachowania

przystosowawcze, dzięki którym może skutecznie radzić sobie z zadaniami i wymaganiami

codziennego życia i funkcjonowania zawodowego, czyli kompetencji psychospołecznych.

Założenia programu są zgodne z ideą określania predyspozycji funkcjonariuszy

do określonych komórek organizacyjnych Służby Więziennej lub na określone stanowisko.

Program uwzględnia podział populacji na:

funkcjonariuszy w służbie przygotowawczej, tj. pracowników ze stażem nie

przekraczającym 2 lat,

funkcjonariuszy i pracowników, których staż pracy przekracza 10 lat.

W grupie funkcjonariuszy w służbie przygotowawczej celem oddziaływań jest wypracowanie

umiejętności pozwalających na takie funkcjonowanie zawodowe, które pozwoli

na uzyskiwanie satysfakcji i samorealizacji zawodowej.

W grupie funkcjonariuszy i pracowników, których staż pracy przekracza 10 lat, celem

oddziaływań jest uświadomienie i nauczenie radzenia sobie z zachowaniami nawykowymi,

rutynowymi, wynikającymi z wieloletniego funkcjonowania w środowisku zawodowym.

Działania edukacyjne w stosunku do osób, których staż służby/pracy nie przekracza 2 lat

realizowane będą podczas szkolenia wstępnego, w stosunku do osób, których staż przekracza

10 lat - podczas obozów kondycyjnych.

Oczekiwanymi efektami programu psychoprofilaktycznego dla funkcjonariuszy

83

i pracowników Służby Więziennej są: wyrobienie pozytywnych zachowań

przystosowawczych w środowisku zawodowym,

wzrost poziomu umiejętności w zakresie sposobów radzenia sobie w sytuacjach

trudnych,

nabycie umiejętności rozpoznawania i radzenia sobie w sposób konstruktywny

z emocjami,

nabycie umiejętności identyfikowania nawyków myślowych nasilających stres oraz

zastępowania myślenia stresotwórczego konstruktywnym,

nabycie umiejętności budowania stylu życia, wspierającego odporność na stres oraz

minimalizowania objawów zmęczenia, wypalenia zawodowego,

zdobycie wiedzy o procesach poznawczych i mechanizmach psychologicznych

wpływających na budowanie właściwej atmosfery i strategii współdziałania

w środowisku zawodowym,

wykreowanie pozytywnego wizerunku Służby Więziennej, jako czynnika korzystnie

wpływającego na poczucie satysfakcji z przynależności do tej formacji.

Zadanie 1.4.5. realizacja programu psychoprofilaktycznego dla funkcjonariuszy

i pracowników Służby Więziennej



Realizacja programu psychoprofilaktycznego dla funkcjonariuszy i pracowników Służby

Więziennej, rozpoczęła się w lipcu 2011 r. Adresatami programu są wszyscy funkcjonariusze

i pracownicy SW. Realizatorem programu jest Zespół Służby Medycyny Pracy

i Bezpieczeństwa i Higieny Pracy.

W 2011 r. Ministerstwo Sprawiedliwości opracowało:

założenia do programu szkolenia dla funkcjonariuszy w służbie przygotowawczej

i pracowników, których staż pracy nie przekracza 2 lat, dotyczącego kompetencji

psychospołecznych wspierających uzyskiwanie satysfakcji z życia zawodowego,

założenia do programu szkolenia dla funkcjonariuszy i pracowników, których staż

w służbie i pracy przekracza 10 lat, dotyczącego zachowań nawykowych

vs świadomych, wynikających ze specyfiki środowiska zawodowego.


84

6. MINISTER SPRAW WEWNĘTRZNYCH

Zgodnie z Narodowym Programem Ochrony Zdrowia Psychicznego, podmiotem

zobowiązanym do realizacji Programu jest m.in. minister właściwy do spraw wewnętrznych

i administracji publicznej.

Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, na podstawie rozporządzenia Rady

Ministrów z dnia 21 listopada 2011 r. w sprawie utworzenia Ministerstwa Spraw

Wewnętrznych (Dz. U. Nr 250, poz. 1502) oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21

listopada 2011 r. w sprawie utworzenia Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji (Dz. U Nr

250, poz. 1501), zostało podzielone na dwa resorty: Ministerstwo Spraw Wewnętrznych oraz

Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji.

W związku z powyższym, Ministerstwo Zdrowia - pismem z dnia 23 kwietnia 2012 r. -

poinformowało obydwa resorty o formule złożenia sprawozdania z realizacji Narodowego

Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego za rok 2011. Do Ministerstwa Zdrowia wpłynęło

jedynie sprawozdanie przygotowane przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, zawierające

informację, iż - w związku z odrębnością środków finansowych, będących do dyspozycji

podległych MSW służb, na realizację NPOZP - resort przekazuje Ministrowi Zdrowia

oddzielne sprawozdania Komendy Głównej Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu oraz

Departamentu Zdrowia MSW.


Cel szczegółowy 1.1.: upowszechnienie wiedzy na temat zdrowia psychicznego,



Zadanie 1.1.1. ustalenie priorytetów promocji zdrowia psychicznego w podległych służbach



Według informacji przekazanych przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, w ramach

realizacji zadania dotyczącego ustalenia priorytetów promocji zdrowia psychicznego

w podległych służbach, w 2011 r. lekarze oraz psychologowie Straży Granicznej realizowali

poniższe priorytety:

profilaktyka uzależnień (alkohol, narkotyki, tytoń);

85

budowanie i utrzymywanie prawidłowych relacji międzyludzkich, w tym zagadnienia

mobbingu;

stres w pracy i służbie oraz psychologiczne aspekty działania w sytuacjach

kryzysowych.

Powyższe działania realizowano poprzez szkolenia (łącznie zrealizowano 195 szkoleń dla

2854 osób) oraz przeprowadzanie badań ankietowych.

Priorytety w zakresie promocji zdrowia psychicznego zostały ustalone i są na bieżąco

aktualizowane, w zależności od potrzeb.

Biuro Ochrony Rządu opracowało priorytety promocji zdrowia psychicznego w październiku

2011 r. W skład zespołu opracowującego priorytety wchodził szef służby zdrowia, kierownik

pracowni psychologicznej oraz specjalista koordynator.

Priorytety w służbie BOR zostały ustalone na podstawie bieżącej analizy potrzeb oraz

wytycznych programu ochrony zdrowia psychicznego. Problematyka sformułowanych

priorytetów dotyczy promocji zdrowia psychicznego oraz zapobiegania zaburzeniom

psychicznym.

Zadanie 1.1.2. opracowanie programu promocji zdrowia psychicznego w podległych

służbach




realizacji zadania dotyczącego opracowania programu promocji zdrowia w podległych

służbach, przedstawiciele Komendy Głównej Straży Granicznej biorą udział w pracach

pilotażowego projektu Program profilaktyki problemów alkoholowych w środowisku służb

mundurowych pod auspicjami Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów

Alkoholowych. Celem projektu jest stworzenie modelowego programu profilaktyki

alkoholowej dla służb mundurowych. Dotychczas stworzono ankietę oraz przeprowadzono

anonimowe badania ankietowe.

Biuro Ochrony Rządu w 2011 r. opracowało program promocji zdrowia psychicznego.

W skład zespołu opracowującego program wchodził szef służby zdrowia, kierownik pracowni

psychologicznej oraz radca - koordynator.

Program promocji zdrowia psychicznego jest adresowany do funkcjonariuszy, pracowników

86

Biura Ochrony Rządu i ich rodzin. Program obejmuje cykl szkoleń wszystkich

funkcjonariuszy, w poszczególnych grupach szkoleniowych, tj.:

1) zasadniczej;

2) intensywnej;

3) przed wyjazdem na placówki dyplomatyczne;

4) dla funkcjonariuszy w obiektach i na stanowiskach kontroli osób i bagażu.

Program promocji zdrowia psychicznego uwzględnia ustalone przez Biuro Ochrony Rządu

priorytety, posiada również opracowany system ewaluacyjny.

Zadanie 1.1.3. realizacja programu promocji zdrowia psychicznego w podległych służbach



Przedstawiciele Komendy Głównej Straży Granicznej uczestniczą w tworzeniu i realizacji

„Programu profilaktyki problemów alkoholowych w środowisku służb mundurowych”.

Biuro Ochrony Rządu rozpoczęło realizację programu promocji zdrowia psychicznego

w październiku 2011 r. Programem zostało objętych 694 osoby, zgodnie z kryteriami doboru

uczestników do grupy szkoleń funkcjonariuszy zgodnie z planem szkolenia, tj. w grupie:

1) zasadniczej;

2) intensywnej;



Realizatorem programu promocji zdrowia psychicznego jest służba zdrowia Biura Ochrony

Rządu oraz pracownia psychologiczna. Zaobserwowanymi efektami realizacji programu jest

podwyższenie świadomości w zakresie higieny zdrowia psychicznego wśród funkcjonariuszy

BOR. Środki na realizację programu pochodzą z budżetu służby zdrowia BOR.


Zadanie 1.2.1. opracowanie programu zapobiegania depresji i samobójstwom w populacji

pracowników i funkcjonariuszy służb mundurowych i ratowniczych




realizacji zadania dotyczącego zapobiegania depresji i samobójstwom w populacji

pracowników i funkcjonariuszy służb mundurowych i ratowniczych, lekarze oraz

87

psychologowie Straży Granicznej na bieżąco podejmują interwencje w przypadku zgłoszenia

się pacjentów z problemami oraz informują funkcjonariuszy i pracowników o możliwości

uzyskania porad u lekarzy oraz psychologów, nie opracowywano jednak programu

zapobiegania depresji i samobójstwom”.

Biuro Ochrony Rządu opracowało program zapobiegania depresji i samobójstwom

w populacji pracowników i funkcjonariuszy służb mundurowych i ratowniczych w 2011 r.

W skład zespołu opracowującego program wchodził szef służby zdrowia BOR, kierownik

pracowni psychologicznej, radca oraz koordynator.

Program jest adresowany do funkcjonariuszy, pracowników Biura Ochrony Rządu oraz ich

rodzin. Program obejmuje cykl szkoleń wszystkich funkcjonariuszy, w poszczególnych

grupach szkoleniowych, tj.:

1) grupie szkolenia zasadniczego;

2) grupie szkolenia intensywnego;



Program zapobiegania depresji i samobójstwom w populacji pracowników i funkcjonariuszy

służb mundurowych i ratowniczych uwzględnia ustalone przez Biuro Ochrony Rządu

priorytety, posiada również opracowany system ewaluacyjny.

Zadanie 1.2.2. realizacja programu zapobiegania depresji i samobójstwom w populacji

pracowników i funkcjonariuszy służb mundurowych i ratowniczych



Straż Graniczna realizuje zadania dotyczące zapobieganiu depresji i samobójstwom na

bieżąco, w zależności od zgłaszanych potrzeb przez funkcjonariuszy i pracowników.

Biuro Ochrony Rządu rozpoczęło realizację programu zapobiegania depresji i samobójstwom

w populacji pracowników i funkcjonariuszy służb mundurowych i ratowniczych

w październiku 2011 r. Programem zostało objętych 856 osób, zgodnie z kryteriami doboru

uczestników do grupy szkoleń funkcjonariuszy zgodnie z planem szkolenia, tj. w grupie:

1) zasadniczej;

2) intensywnej;



88

Realizatorem programu jest służba zdrowia BOR oraz pracownia psychologiczna BOR.

Efektami realizacji programu w 2011 r. był wzrost świadomości w zakresie higieny zdrowia

psychicznego funkcjonariuszy oraz większa dostępność do bezpośredniej pomocy

psychiatrycznej i psychologicznej.


psychicznymi

Zadanie 1.3.1. opracowanie programu szkoleń dla pracowników podległych służb,





Według informacji przekazanych przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych oraz Komendę

Główną Straży Granicznej, w zakresie opracowania programu szkoleń dla pracowników

podległych służb, Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej prowadzi szkolenia

w zakresie różnic kulturowych. W powyższym zakresie przeprowadzono wstępne szkolenie

psychologów i lekarzy Straży Granicznej.

Biuro Ochrony Rządu opracowało program szkoleń dla pracowników podległych służb,


przeciwdziałających postawom nietolerancji, dyskryminacji i wykluczeniu w październiku

2011 r. W skład zespołu opracowującego program wchodził szef służby zdrowia BOR, oraz

kierownik pracowni psychologicznej.

Program jest adresowany do funkcjonariuszy, pracowników Biura Ochrony Rządu oraz ich

rodzin. Program obejmuje cykl szkoleń wszystkich funkcjonariuszy, w poszczególnych

grupach szkoleniowych, tj.:

1) zasadniczej;

2) intensywnej;



Oczekiwanymi efektami opracowanego przez BOR programu jest wzrost zrozumienia

zachowań osób z zaburzeniami oraz przeciwdziałanie nietolerancji, dyskryminacji

i wykluczeniu.

Program szkoleń dla pracowników podległych służb, ułatwiających zrozumienie zachowań

89

osób z zaburzeniami psychicznymi oraz przeciwdziałających postawom nietolerancji,

dyskryminacji i wykluczeniu, uwzględnia ustalone przez Biuro Ochrony Rządu priorytety,

posiada również opracowany program ewaluacyjny.

Zadanie 1.3.2. realizacja programu szkoleń dla pracowników podległych służb, ułatwiających


postawom nietolerancji, dyskryminacji i wykluczeniu



Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej prowadzi szkolenia z zakresu różnic

kulturowych dla funkcjonariuszy Straży Granicznej.

Biuro Ochrony Rządu rozpoczęło realizację programu szkoleń dla pracowników podległych

służb, ułatwiających zrozumienie zachowań osób z zaburzeniami psychicznymi oraz

przeciwdziałających postawom nietolerancji, dyskryminacji i wykluczeniu październiku 2011

r. W ramach realizacji zadania odbyło się 35 szkoleń, w których udział wzięły 694 osoby.

Realizatorami zadania była służba zdrowia Biura Ochrony Rządu, pracownia psychologiczna

oraz oddział szkolenia BOR.

Efektami szkoleń skierowanych do funkcjonariuszy BOR był wzrost zrozumienia zachowań

osób z zaburzeniami psychicznymi, przeciwdziałanie nietolerancji, dyskryminacji

i wykluczeniu.

Środki na realizację programu szkoleń dla pracowników podległych służb, ułatwiających


postawom nietolerancji, dyskryminacji i wykluczeniu, pochodzą z budżetu służby zdrowia

Biura Ochrony Rządu.


psychicznego

Zadanie 1.4.1. opracowanie programu pomocy dla ofiar przemocy, katastrof i klęsk

żywiołowychtermin realizacji: do 06.2011


Straż Graniczna nie realizowała zadania z powodu braku możliwości finansowania zadań nie

90

wynikających z ustawy o Straży Granicznej.

Biuro Ochrony Rządu opracowało program pomocy dla ofiar przemocy, katastrof i klęsk

żywiołowych w październiku 2011 r. W skład zespołu opracowującego program wchodził

szef służby zdrowia oraz kierownik pracowni psychologicznej.

Adresatami programu są funkcjonariusze realizujący zadania w zakresie ochrony

bezpośredniej osób i obiektów, w tym w strefie działań wojennych. Program ma na celu:

1) ocenę stanu psychicznego;

2) identyfikację ewentualnych stresorów;

3) podjęcie działań ukierunkowanych na redukcję stresu.

Oczekiwanymi efektami po zakończeniu realizacji programu jest usprawnienie radzenia sobie

w sytuacjach trudnych i zagrażających.

Zadanie 1.4.2. szkolenie personelu fachowego w zakresie pomocy dla ofiar przemocy

,katastrof i klęsk żywiołowych


wskaźnik monitorujący: odsetek przeszkolonego personelu

Straż Graniczna nie realizowała zadania z powodu braku możliwości uczestniczenia we

właściwych kursach i szkoleniach.

Biuro Ochrony Rządu nie zrealizowało zadania. Jako przyczynę braku realizacji podano brak

możliwości uczestnictwa we właściwych kursach i szkoleniach.

Zadanie 1.4.3. realizacja programu pomocy dla ofiar przemocy, katastrof i klęsk

żywiołowych


wskaźnik monitorujący: liczba osób objętych programem/rok

Straż Graniczna nie zrealizowała zadania z powodu braku zapotrzebowania ze strony

funkcjonariuszy i pracowników na interwencje z zakresu pomocy dla ofiar przemocy,

katastrof i klęsk żywiołowych.

Biuro Ochrony Rządu przystąpiło do realizacji programu pomocy dla ofiar przemocy,

katastrof i klęsk żywiołowych w październiku 2011 r. Realizatorem programu była służba

zdrowia BOR oraz pracownia psychologiczna BOR. Programem zostali objęci

funkcjonariusze realizujący zadania w zakresie ochrony bezpośredniej osób i obiektów,

w tym w strefach działań wojennych, łącznie 174 osoby.

91

Efektami realizacji programu pomocy dla ofiar przemocy, katastrof i klęsk żywiołowych był

wzrost świadomości funkcjonariuszy i radzenie sobie w sytuacjach trudnych i zagrażających.

Zadanie 1.4.4. opracowanie programu psychoprofilaktycznego dla funkcjonariuszy służb

mundurowych



Według informacji przekazanych przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Program

psychoprofilaktyki po przeżytych traumach skierowany jest do funkcjonariuszy resortu spraw

wewnętrznych, którzy uczestniczyli w zdarzeniach szczególnie traumatyzujących.

Program - w ramach działalności profilaktycznej i leczniczej, wobec zaburzeń wywołanych

przez stres traumatyczny wśród funkcjonariuszy resortu spraw wewnętrznych -ukierunkowany

jest zarówno na promocję zdrowia, jak i prewencję chorób, w powstawaniu, których

przeżywany stres ma istotne znaczenie.

Celem programu jest:

zapobieganie wystąpieniu zespołu stresu pourazowego (PTSD - Post-traumatic stress

disorder);

podnoszenie umiejętności radzenia sobie ze stresem, poprzez uczestnictwo

w warsztatach psychologicznych, zabiegach fizykoterapii i rehabilitacji, a także

ukierunkowanych formach rekreacji, z wykorzystaniem bazy sanatoriów MSW.

Przy opracowywaniu programu przyjęto założenie, iż - w odniesieniu do przeciwdziałania

negatywnym skutkom stresu pourazowego – działania w zakresie promocji zdrowia, wśród

funkcjonariuszy resortu spraw wewnętrznych, ukierunkowane są na nauczaniu metod i form

radzenia sobie ze stresem.

Cele oddziaływań psychoprofilaktycznych:

zmiana tendencji do niekorzystnego sposobu radzenia sobie ze stresem,

nauczenie metod radzenia sobie ze stresem,

zapoznanie z metodami opanowywania własnych reakcji impulsywnych,

profilaktyka chorób wywołanych przez stres traumatyczny.

Zawartość merytoryczna programu psychoprofilaktycznego dla funkcjonariuszy służb

mundurowych:

zapoznanie z ogólną naturą reakcji stresowej, podstawowymi zasadami koncepcji

psychosomatycznej mówiącej o wpływie myśli i emocji na organizm człowieka oraz

stresie jako czynniku mającym zarówno negatywne jak i pozytywne znaczenie,

rozpoznanie własnego wzorca reakcji na stres - uczenie identyfikowania swoich 92

indywidualnych stresorów i poszukiwanie sposobów radzenia sobie z nimi,

rozwijanie indywidualnych umiejętności radzenia sobie ze stresem - redukcja napięć

emocjonalnych i stanów lękowych, profilaktyka chorób wywołanych przez stres

traumatyczny,

zapoznanie z metodami rozwiązywania konfliktów w środowisku pracy (mediacje

pracownicze).

Tematyka zajęć warsztatowych:

subiektywne znaczenie pojęcia stres, określenie wspólnych elementów zawartych

w subiektywnych doświadczeniach - definicja pojęcia,

zewnętrzne i wewnętrzne źródła przeżywanego stresu - opracowanie listy stresujących

zdarzeń,

najbardziej charakterystyczne objawy towarzyszące reakcji na stres - psychologiczne,

fizjologiczne i fizyczne,

reakcja na zdarzenia nagłe, o dramatycznym przebiegu - analiza zjawiska i sposoby

przezwyciężania powstałego napięcia emocjonalnego,

ćwiczenia pogłębiania samoświadomości doświadczania reakcji stresowej -

identyfikowanie oraz analiza indywidualnych symptomów nadmiernego stresu,

redukcja nadmiernego napięcia emocjonalnego poprzez świadome oddychanie,

oddychanie a stan emocjonalny - prezentacja i ćwiczenie świadomego oddechu,

autohipnoza, jako metoda redukcji napięcia emocjonalnego i przywracania stanu

równowagi psychicznej - prezentacja i uczenie technik,

trening progresywnej relaksacji Jacobsona - uwalnianie się od napięcia emocjonalnego

poprzez rozluźnianie mięśni i regulację oddechu (ćwiczenia),

trening autogenny Schultza - oddziaływanie na organizm w celu przywrócenia równowagi

wewnętrznej (ćwiczenia),

poznanie sposobów radzenia sobie z własnymi impulsywnymi reakcjami (metody

Programowania Neurolingwistycznego),

wpływ myśli i emocji na fizyczną sferę organizmu, praca z tablicami: Psychologiczny

model rozwoju choroby i Psychologiczny model zdrowienia,

znajomość reguł komunikacji interpersonalnej i asertywności w radzeniu sobie

z atakiem i krytyką ze strony innych,

konflikt w środowisku pracy (przemoc i mobbing) - diagnoza, metody przeciwdziałania

i rozwiązywania (mediacje),

styl życia a zdrowie fizyczne i psychiczne człowieka - sposób odżywiania, nałogi, nasze

93

myśli i uczucia, sposób radzenia sobie ze stresem, stosunek do siebie samego

i swojego otoczenia.

Formy prowadzenia zajęć:

wykład interaktywny, prelekcja,

warsztaty psychologiczne umiejętności interpersonalnych,

zajęcia relaksacyjne grupowe - wraz z nauką technik relaksacji - z zastosowaniem

muzykoterapii i wizualizacji,

porady indywidualne, konsultacje psychologiczne.

Programu psychoprofilaktyczny dla funkcjonariuszy służb mundurowych jest adresowany do

funkcjonariuszy Policji, Państwowej Straży Pożarnej, Straży Granicznej i Biura Ochrony

Rządu, a także sporadycznie do pracowników cywilnych. Czas trwania programu wynosi 14

dni, podczas których odbywa się 10 spotkań, trwających po 2,5 - 3 godziny. Łącznie,

w trakcie turnusu, funkcjonariusze odbywają ok. 25 - 30 godzin kursu, prowadzonego

w grupach liczących 10 osób.

W ramach programu funkcjonariusze uczestniczą w zabiegach fizykoterapeutycznych

i fizjoterapeutycznych, których liczba i rodzaj są zależne od potrzeb i stanu zdrowia

indywidualnego uczestnika programu.

Zajęcia prowadzone są przez psychologa (psychoterapeutę), lekarza oraz fizjoterapeutę.

Według informacji przekazanych przez Departament Zdrowia Ministerstwa Spraw

Wewnętrznych, program psychoprofilaktyczny dla funkcjonariuszy służb mundurowych został

opracowany 2011 r. przez zespół, w skład którego weszli lekarze i psychologowie SP ZOZ

MSW. Adresatami programu są wszyscy funkcjonariusze resortu spraw wewnętrznych.

Oczekiwanymi efektami po zakończeniu realizacji programu jest:

- zmniejszenie liczby funkcjonariuszy wymagających pogłębionej pomocy psychologicznej

i leczenia, co wiąże się odejściem ze służby,

- redukcja skutków zespołu stresu pourazowego (PTSD).

Program psychoprofilaktyczny uwzględnia wyznaczone priorytety promocji zdrowia

psychicznego, pomimo iż z wcześniejszych informacji wynika, że priorytety nie zostały

ustalone (zadanie 1.1.1). Program posiada system ewaluacji.

Biuro Ochrony Rządu opracowało programu psychoprofilaktycznego dla funkcjonariuszy

służb mundurowych w październiku 2011 r. W skład zespołu opracowującego program weszli

szef służby zdrowia oraz kierownik pracowni psychologicznej.

94

Adresatami programu psychoprofilaktycznego dla funkcjonariuszy służb mundurowych są

grupy szkoleniowe funkcjonariuszy, według planu szkolenia BOR, tj. w grupie:

zasadniczej,

intensywnej,

przed wyjazdem na placówki dyplomatyczne,

dla funkcjonariuszy w obiektach i na stanowiskach kontroli osób i bagażu.

Program ma na celu promocję zdrowia psychicznego i zapobieganie zaburzeniom

psychicznym. Oczekiwanymi efektami po zakończeniu realizacji programu jest wzrost

świadomości funkcjonariuszy w zakresie higieny zdrowia psychicznego.

Opracowany przez Biuro Ochrony Rządu program psychoprofilaktyczny dla funkcjonariuszy

służb mundurowych uwzględnia wyznaczone przez BOR priorytety promocji zdrowia

psychicznego, ma również opracowany system ewaluacji.

Zadanie 1.4.5. realizacja programu psychoprofilaktycznego dla funkcjonariuszy służb

mundurowych



Według informacji przekazanych przez Komendę Główną Straży Granicznej oraz

Departament Zdrowia Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, realizacja programu

psychoprofilaktycznego dla funkcjonariuszy służb mundurowych rozpoczęła się w kwietniu

2011 r. W programie uczestniczyło 422 funkcjonariuszy służb podległych i nadzorowanych

przez Ministra Spraw Wewnętrznych, w tym Policji, Państwowej Straży Pożarnej, Straży

Granicznej oraz Biura Ochrony Rządu.

Kryteriami doboru adresatów do programu było:

uczestnictwo w zdarzeniu wywołującym silne napięcia psychiczne (traumę),

doświadczenie szczególnie stresujących przeżyć osobistych, mających wpływ na

funkcjonowanie w służbie.

Realizatorami programu psychoprofilaktycznego dla funkcjonariuszy służb mundurowych

byli psychologowie i lekarze. Program realizowany był w ramach struktur sanatoryjnych

Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.

Efektami realizacji programu, wskazanymi przez jego adresatów, było poznanie metod

radzenia sobie z trudnymi emocjami oraz zapobieganie wystąpieniu skutków zespołu stresu

pourazowego.95

Problemem, który wystąpił podczas realizacji programu, były zbyt ograniczone środki

finansowe, które nie pozwoliły objąć programem wszystkich funkcjonariuszy wymagających

pomocy psychoprofilaktycznej.

Biuro Ochrony Rządu przystąpiło do realizacji zadania w październiku 2011 r. Realizatorem

programu był szef służby zdrowia BOR oraz kierownik pracowni psychologicznej BOR.

Programem zostało objętych 970 osób, zgodnie z kryteriami doboru uczestników do grupy

szkoleń funkcjonariuszy zgodnie z planem szkolenia, tj. w grupie:

1) zasadniczej;

2) intensywnej;


4) dla funkcjonariuszy w obiektach i na stanowiskach kontroli osób i bagażu,

oraz osoby wyłonione do programu podczas badań profilaktycznych, przeprowadzanych

każdorazowo po powrocie z realizacji zadań w strefach działań wojennych.

Efektami realizacji programu psychoprofilaktycznego dla funkcjonariuszy służb

mundurowych był wzrost świadomości funkcjonariuszy. Problemem, który wystąpił podczas

realizacji programu, były zbyt ograniczone środki finansowe, które nie pozwoliły objąć

programem wszystkich funkcjonariuszy wymagających pomocy psychoprofilaktycznej.




Ceł szczegółowy 2.1: upowszechnienie środowiskowego modelu psychiatrycznej opieki

zdrowotnej

Zadanie 2.1.1. opracowanie programu dostosowania działalności psychiatrycznych placówek

resortowych do zaleceń środowiskowego modelu opieki psychiatrycznej



Program dostosowania działalności psychiatrycznych placówek resortowych do zaleceń

środowiskowego modelu opieki psychiatrycznej nie został w 2011 r. opracowany przez

służby podległe Ministerstwu Spraw Wewnętrznych.

Jednakże, w ramach realizacji zadania w strukturach MSW funkcjonują następujące formy

opieki nad pacjentem wymagającym pomocy psychiatrycznej w ramach stacjonarnej, 96

dziennej, ambulatoryjnej i środowiskowej opieki psychiatrycznej:

placówki leczenia ambulatoryjnego: Poradnie Zdrowia Psychicznego MSW - 22,

placówki leczenia w oddziałach dziennych: 6,

placówki leczenia w oddziałach psychiatrycznych w szpitalach psychiatrycznych: 2,

placówki leczenia w oddziałach psychiatrycznych w szpitalach ogólnych: 2.

Według informacji przekazanych przez Biuro Ochrony Rządu oraz Departament Zdrowia

MSW, opracowanie programu dostosowania działalności psychiatrycznych placówek

resortowych do zaleceń środowiskowego modelu opieki psychiatrycznej, na bazie ZOZ

MSW, przy braku środków ze strony MSW na jego finansowanie, nie gwarantowałoby jego

realizacji, bowiem środki finansowe na realizację świadczeń z zakresu środowiskowej opieki

psychiatrycznej pochodzą z Narodowego Funduszu Zdrowia.

Natomiast, według informacji Komendy Głównej Straży Granicznej, opracowanie programu

nie leży w kompetencji Straży Granicznej, zgodnie z ustawą o Straży Granicznej.

Zadanie 2.1.2. realizacja programu dostosowania działalności psychiatrycznych placówek



wskaźnik monitorujący: odsetek przystosowanych placówek


Uwagi:

Sprawozdanie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, z realizacji Narodowego Programu

Ochrony Zdrowia Psychicznego w 2011 r., przekazane przy piśmie Pana Piotra Stachańczyka,

Sekretarza Stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych z dnia 28 maja 2012 r., zawiera

szereg informacji o realizacji zadań, które resort podejmuje w zakresie ochrony i promocji

zdrowia psychicznego wśród funkcjonariuszy i pracowników podległych służb, jednakże -

z uwagi na fakt, iż zadania te nie są realizowane w związku z harmonogramem zadań

wyznaczonym przez Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego - nie dają się one

wprost przypisać zadaniom nałożonym na resort przez Program. Ponieważ jednak zadania

realizowane przez podległe służby ściśle korespondują z założeniami NPOZP, Ministerstwo

Zdrowia zdecydowało o włączeniu informacji do rocznego sprawozdania z realizacji


97

1. Komenda Główna Policji.

Zadania realizowane w ramach upowszechniania wiedzy na temat zdrowia psychicznego,

kształtowania zachowań i stylów życia korzystnych dla zdrowia psychicznego, rozwijania

umiejętności radzenia sobie w sytuacjach zagrażających życiu.

Zadania psychologów policyjnych w powyższym obszarze wynikają z zarządzenia nr 428

Komendanta Głównego Policji, z dnia 17 kwietnia 2009 r. w sprawie niektórych form i metod

wykonywania niektórych służbowych zadań przez psychologów pełniących służbę lub

zatrudnionych w jednostkach organizacyjnych Policji (Dz. Urz. KGP Nr 6., poz.30). Działania

psychologiczne skoncentrowane są wokół profilaktyki stresu, suicydalnej oraz alkoholowej.

W ramach działań prowadzone są wykłady oraz warsztaty (kilkugodzinne, kilkudniowe,

tygodniowe), finansowane w ramach delegacji służbowych oraz, sporadycznie,

współfinansowane przez związki zawodowe.

Informacje o zajęciach psychoedukacyjnych gromadzone są, w celach statystycznych, łącznie

z zajęciami realizowanym w ramach lokalnego doskonalenia zawodowego. W 2011 r.

przeprowadzono 853 wykłady dla 17507 policjantów i pracowników oraz 922

warsztaty/treningi dla 11037 policjantów.

Wskazane liczby uwzględniają również tematy dotyczące postępowania z osobami

wykazującymi objawy zaburzeń psychicznych oraz realizację zajęć w ramach Programu

przeciwdziałania przestępstwom z nienawiści, opracowanego przez ówczesne MSWiA

we współpracy z przedstawicielami Policji (Pełnomocnicy Ochrony Praw Człowieka,

psycholog z Komendy Głównej Policji). Program został przekazany do realizacji przez

jednostki Policji. Psycholodzy policyjni corocznie opracowują analizę zjawiska

samobójczości w Policji, wnioski z tej analizy stanowią jedną z podstaw planowania pracy.

Poza działalnością psychoedukacyjno - profilaktyczną, wprowadzony jest obligatoryjny

kontakt z psychologiem po wystąpieniu sytuacji kryzysowych. Katalog tych sytuacji zawarty

jest w wymienionym wyżej zarządzeniu. Opisana jest również procedura działania

w sytuacjach kryzysowych. W 2011 r. podejmowano interwencję w 458 sytuacjach, wobec

806 policjantów i pracowników.

Istnieje także możliwość skorzystania z pomocy psychologicznej w formie konsultacji, porad,

psychoterapii, grupowego odreagowania psychicznego lub grup wsparcia. W odniesieniu do

działalności psychologów policyjnych należy zaznaczyć, że 2011 r. zdominowany był przez

badania kandydatów do służby - 26615.

Ponadto, Biuro Prewencji, Biuro Kadr i Szkolenia, Biuro Spraw Wewnętrznych KGP oraz

Pełnomocnik Komendanta Głównego Policji ds. Ochrony Praw Człowieka, wspólnie

98

z Ogólnopolskim Pogotowiem dla Ofiar przemocy w Rodzinie Niebieska Linia oraz

Instytutem Psychologii Zdrowia, opracowało program przeciwdziałania przemocy

w rodzinach policyjnych MOC - tak, PRZEMOC - nie. Program został zaakceptowany przez

Komendanta Głównego Policji.

2. Komenda Główna Państwowej Straży Pożarnej

W listopadzie 2009 roku Komendant Główny Państwowej Straży Pożarnej zaakceptował

Zasady organizacji Sytemu Pomocy Psychologicznej w Państwowej Straży Pożarnej.

Głównym celem Systemu jest utrzymanie wysokiej kondycji psychofizycznej strażaków oraz

profilaktyka zdrowia psychicznego.

Powyższy cel realizowany jest poprzez 4 obszary oddziaływania:

profilaktykę,

wczesną interwencję,

interwencję kryzysową,

wsparcie długofalowe ukierunkowane na zdrowie psychiczne.

Adresatami pomocy są strażacy i pracownicy cywilni oraz ich rodziny. Zadania Systemu

Pomocy Psychologicznej w Państwowej Straży Pożarnej realizuje 22 psychologów

zatrudnionych w komendach wojewódzkich i szkołach PSP, z wykorzystaniem

psychoedukacji, konsultacji/poradnictwa oraz interwencji kryzysowej.

W ramach psychoedukacji opracowano 3 programy szkoleń doskonalących dla strażaków

jednostek ratowniczo-gaśniczych, dowódców zmian i ich zastępców oraz obsad stanowisk

kierowania PSP:

Program szkolenia doskonalącego dla strażaków jednostek ratowniczo-gaśniczych

Państwowej Straży Pożarnej z zakresu zarządzania stresem oraz organizacji

i udzielania wsparcia psychologicznego,

Program szkolenia doskonalącego dla dowódców zmian z zakresu zarządzania stresem

oraz organizacji i udzielania wsparcia psychologicznego,

Program szkolenia obsad stanowisk kierowania PSP z zakresu umiejętności

komunikacyjnych, interpersonalnych i zarządzania stresem.

W 2011 roku w powyższych szkoleniach uczestniczyło 1393 strażaków z jednostek

ratowniczo-gaśniczych PSP, 119 dowódców zmian i 155 ich zastępców. Dodatkowo 2387

osób wzięło udział w innych szkoleniach i zajęciach związanych z tematyką

psychospołecznych uwarunkowań i konsekwencji służby. Łącznie oddziaływaniem

99

psychoedukacyjnym objęto 4054 osoby. W trybie ciągłym strażacy oraz pracownicy cywilni

PSP mają możliwość korzystania z konsultacji i porad psychologicznych, związanych

z problemami osobistymi, jak i wynikającymi z obciążeń zawodowych/służbowych.

W 2011 r. psycholodzy udzielili 1770 konsultacji i porad (osobistych, telefonicznych

i mailowych), z czego 843 dotyczyło spraw osobistych/rodzinnych, a 783 - zawodowych.

Pozostałe konsultacje dotyczyły zagadnień merytorycznych związanych ze sprawami

podejmowanymi przez psychologów. W ramach działalności interwencyjnej psycholodzy PSP

podejmowali działania w związku z 98 zdarzeniami, z czego 78 dotyczyło spraw

zawodowych, a 20 - osobistych/rodzinnych. Podczas interwencji ze spotkania z psychologiem

skorzystało 587 osób.

W trosce o doskonalenie warsztatu pracy psychologów, realizujących zadania Systemu

Pomocy Psychologicznej w PSP w 2011 r., Komenda Główna PSP zorganizowała dwa

szkolenia:

bezpośrednie i długofalowe skutki zdarzeń traumatycznych. Wstępna diagnoza, pomoc

psychologiczna, dostępne formy terapii i leczenia,

profilaktyka uzależnień.

W szkoleniach, oprócz psychologów PSP, uczestniczyli również współpracujący z nimi księża

kapelani oraz koordynatorzy ratownictwa medycznego PSP. Koszt zorganizowania

i poprowadzenia szkoleń wyniósł 8.000 PLN.

W ramach podnoszenia kwalifikacji psychologów, realizujących zadania Systemu Pomocy

Psychologicznej w Państwowej Straży Pożarnej, pięciu psychologów uczestniczyło

w dwutygodniowym stażu szkoleniowym, z zakresu profilaktyki uzależnień od alkoholu.

Powyższe staże odbyły się w:

Oddziale Leczenia Uzależnień w Samodzielnym Publicznym Zakładzie Opieki

Zdrowotnej Szpitala Specjalistycznego MSWiA w Otwocku (3 osoby),

Poradni Leczenia Uzależnień w Samodzielnym Publicznym Zakładzie Opieki

Zdrowotnej Szpitala Specjalistycznego MSWiA w Jeleniej Górze (2 osoby).

Przedsięwzięcie sfinansowane zostało ze środków Departamentu Zdrowia ówczesnego

MSWiA.

Dodatkowo, Komenda Główna PSP wraz z przedstawicielami służb mundurowych: Komendy

Głównej Policji, Centralnego Zarządu Służby Więziennej, Ministerstwa Obrony Narodowej,

Komendy Głównej Straży Granicznej, a także Wojskowego Biura Badań Społecznych oraz

Krajowego Centrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy pod egidą Państwowej Agencji

Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, uczestniczy w pracach Grupy Roboczej mającej

100

za zadanie przygotowanie pilotażowego projektu Program profilaktyki problemów

alkoholowych w środowisku służb mundurowych, w ramach działań związanych z profilaktyką

w środowisku pracy.

101

7. MINISTER OBRONY NARODOWEJ

Sprawozdanie Ministerstwa Obrony Narodowej, z realizacji Narodowego Programu Ochrony

Zdrowia Psychicznego w 2011 r., przekazane przy piśmie Pani Beaty Oczkowicz,

Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Obrony Narodowej z dnia 17 maja 2012 r., w związku

z podziałem kompetencji w resorcie w zakresie ochrony zdrowia psychicznego, zostanie

przedstawione w podziale na zadania realizowane przez Inspektorat Wojskowej Służby

Zdrowia oraz Departament Wychowania i Promocji Obronności.





psychicznemu

Zadanie 1.1.1. ustalenie priorytetów promocji zdrowia psychicznego w podległych służbach



Inspektorat Wojskowej Służby Zdrowia, ustalił priorytety promocji zdrowia psychicznego

w grudniu 2011 r. W skład zespołu opracowującego priorytety wchodzili Specjaliści

Inspektoratu Wojskowej Służby Zdrowia oraz Konsultanci Wojskowej Służby Zdrowia.

Priorytety zostały ustalone na podstawie analizy, jaka została przeprowadzona

w Inspektoracie Wojskowej Służby Zdrowia oraz oceny realizowanych dotychczas działań

w zakresie ochrony zdrowia psychicznego żołnierzy, zwłaszcza z obszaru zapewnienia

profilaktyki odpowiadającej potrzebom i potencjałowi Sił Zbrojnych. Problematyka

sformułowanych priorytetów dotyczy zapobiegania skutkom traumy wojennej (PTSD, ASD).

Departament Wychowania i Promocji Obronności ustalił priorytety promocji zdrowia

psychicznego w listopadzie 2009 r.

Priorytety zostały ustalone na podstawie analizy problemów występujących w służbie,

sprawozdawanych przez Prokuraturę Wojskową, Żandarmerię Wojskową, psychologów

jednostek wojskowych oraz sygnalizowanych w badaniach Wojskowego Biura Badań

Społecznych, Wojskowym Telefonie Zaufania, Wojskowej Internetowej Skrzynce Zaufania,

Biurze Skarg i Wniosków MON, meldunkach o nastrojach.

102

Problematyka sformułowanych priorytetów dotyczy:

ograniczania rozmiarów nadużywania alkoholu oraz używania innych środków

psychoaktywnych, głównie narkotyków i nikotyny,

kształtowania właściwych relacji międzyludzkich,

rozwijania psychologicznego wsparcia żołnierzy, weteranów i pracowników wojska oraz

ich rodzin.

Ministerstwo Obrony Narodowej opracowało Strategię umacniania dyscypliny,

przeciwdziałania uzależnieniom oraz zapobiegania patologiom społecznym w Siłach

Zbrojnych RP, na lata 2010-2015, w której zawarto m.in. opracowane w 2009 r. priorytety,

dotyczące promocji zdrowia psychicznego i zapobiegania zaburzeniom psychicznym.

Zadanie 1.1.2. opracowanie programów promocji zdrowia psychicznego w podległych

służbach (np. programy szkolenia dla kadry dowódczej, programy profilaktyczne dla żołnierzy

powracających z misji zagranicznych)



Inspektorat Wojskowej Służby Zdrowia opracował program promocji zdrowia psychicznego

w 2011 r. W skład zespołu opracowującego program wchodzili Specjaliści Inspektoratu

Wojskowej Służby Zdrowia oraz Konsultanci Wojskowej Służby Zdrowia.

Program ma charakter strategiczny i długoterminowy. Przez wzgląd na charakter pracy

w służbie, programu przewiduje cykl warsztatów skierowanych do specjalistów, tj. żołnierzy:

psychologów, lekarzy, kapelanów. Oprócz możliwości poszerzenia znajomości zagadnień

z zakresu zapobiegania skutkom traumy wojennej ASD i PTSD, blok programu dla

specjalistów będzie realizowany głównie w oparciu o superwizje oraz wymianę wzajemnych

doświadczeń w tym zakresie.

Oczekiwanymi efektami po zakończeniu realizacji programu promocji zdrowia psychicznego

jest posiadanie przez osoby objęte programem umiejętności udzielenia specjalistycznego

wsparcia medyczno-psychologicznego.

Program promocji zdrowia psychicznego uwzględnia ustalone priorytety promocji zdrowia

psychicznego, ma opracowany system ewaluacji.

Na realizację programu zostały zabezpieczone środki finansowe w wysokości 750.000 zł.

Departament Wychowania i Promocji Obronności opracował program promocji zdrowia

psychicznego. Program jest skierowany do żołnierzy, pracowników wojska, weteranów oraz

najbliższych członków ich rodzin.

103

Program umacniania dyscypliny, przeciwdziałania uzależnieniom oraz zapobiegania

patologiom społecznym w Siłach Zbrojnych RP w latach 2010-2011 określa działania

ukierunkowane na zmniejszenie skali nadużywania alkoholu, używania innych środków

psychoaktywnych, upowszechniania wiedzy na temat HIV/AIDS. Program obejmuje m.in.:

szkolenia kadry i pracowników wojska promujące zdrowy styl życia oraz

przeciwdziałające patologiom społecznym,

rozpowszechnianie, przy pomocy publikacji, informacji dotyczących zdrowia

psychicznego,

rozwijanie psychologicznego wsparcia dla żołnierzy, pracowników wojska, weteranów

i ich rodzin.

Oczekiwanymi efektami po zakończeniu realizacji programu są:

zwiększenie wiedza, a przez to lepsze radzenie sobie z problemami,

podniesienie umiejętności wspierania innych,

zmniejszenie ilości zachowań patologicznych.

Program promocji zdrowia psychicznego uwzględnia ustalone priorytety promocji zdrowia

psychicznego, ma opracowany system ewaluacji.

Zadanie 1.1.3. realizacja programów promocji zdrowia psychicznego w podległych służbach

(np. programy szkolenia dla kadry dowódczej, programy profilaktyczne dla żołnierzy

powracających z misji zagranicznych)


wskaźnik monitorujący: odsetek populacji biorącej udział w programie/rok

Departament Wychowania i Promocji Obronności rozpoczął realizację programu promocji

zdrowia psychicznego, Program umacniania dyscypliny, przeciwdziałania uzależnieniom oraz

zapobiegania patologiom społecznym w Siłach Zbrojnych RP w latach 2010-2011, w styczniu

2010 r.

Adresatami programu są wszyscy pracownicy i kadra wojska. Do tej pory działaniami

programu zostało objętych ok 130.000 osób. Program promocji zdrowia psychicznego jest

realizowany przez oficerów wychowawczych i psychologów w jednostkach wojskowych oraz

przez zewnętrzne firmy, stowarzyszenia i fundacje.

104


Zadanie 1.2.1. opracowanie programu zapobiegania zaburzeniom związanym ze stresem

i zaburzeniom nastroju w populacji żołnierzy



Inspektorat Wojskowej Służby Zdrowia opracował program zapobiegania zaburzeniom

związanym ze stresem i zaburzeniom nastroju w populacji żołnierzy w styczniu 2004 r.,

a następnie w grudniu 2011 r. W skład zespołu opracowującego program weszli Specjaliści

Inspektoratu Wojskowej Służby Zdrowia oraz Konsultanci Wojskowej Służby Zdrowia.

Turnusy leczniczo-profilaktyczne z „treningiem antystresowym" realizowane są w resorcie od

2004 r. Podstawą prawną realizacji turnusów jest § 13 rozporządzenia Ministra Obrony

Narodowej z dnia 23 grudnia 2010 r. w sprawie niektórych świadczeń zdrowotnych

przysługujących żołnierzom zawodowym ( Dz. U. z 2011 r., Nr 8, poz. 36).

Oferta turnusu jest głównie skierowana do żołnierzy, u których po powrocie z misji w trakcie

diagnozy klinicznej stwierdzono:

zaburzenia stresu pourazowego,

zaburzenia związane z innymi reakcjami stresowymi,

zaburzenia nerwicowe, nastroju, lękowe,

inne rozpoznawane klinicznie reakcje świadczące o zaburzeniach adaptacyjnych.

Turnusy leczniczo-profilaktyczne z „treningiem antystresowym" mają charakter

profilaktyczny, w kontekście kolejnej misji.

Opracowany w 2010 r. Program pomocy i edukacji w zespołach zaburzeń stresu

pourazowego w ujęciu psychologiczno-psychiatrycznym przeznaczonych jest między innymi

dla żołnierzy wyjeżdżających oraz powracających z misji poza granicami kraju.

Program ma charakter strategiczny i długoterminowy. Przedmiotowy program w swojej treści

skupia się na istotnych zadaniach, które w bezpośredni sposób mają wpływ

na minimalizowanie ryzyka wystąpienia bądź pogłębiania się zaburzeń natury psychicznej

oraz umożliwiają osiągnięcie jeszcze bardziej zintensyfikowanych działań pomocowych

z zakresu ochrony zdrowia psychicznego żołnierzy.

Oczekiwanymi efektami Program pomocy i edukacji w zespołach zaburzeń stresu

pourazowego w ujęciu psychologiczno-psychiatrycznym jest nabycie przez żołnierzy

odpowiedniej wiedzy, mającej na celu wyrobienie właściwych reakcji w sytuacjach

wymagających pomocy i interwencji, zarówno wobec siebie, jak i kolegów, podwładnym.

Według informacji przekazanych przez Departament Wychowania i Promocji Obronności,

program zapobiegania zaburzeniom związanym ze stresem i zaburzeniom nastroju

105

w populacji żołnierzy został opracowany w lipcu 2010 r. W skład zespołu opracowującego

program wchodził Departament Wychowania i Promocji Obronności oraz Inspektorat

Wojskowej Służby Zdrowia. Adresatami programu są uczestnicy misji poza granicami

państwa, żołnierze i pracownicy wojska oraz ich rodziny.

Przygotowany Program osłony psychologicznej uczestników misji poza granicami państwa

i ich rodzin opisuje kompleksowy system opieki psychologicznej, wsparcia oraz monitoringu,

którego celem jest zapobieganie powstawaniu urazów psychicznych lub/i zespołów

dezadaptacyjnych, a także fachowa pomoc w wychodzeniu z kryzysu, jeśli do takiego dojdzie.

Oprócz psychologów i psychiatrów, program opisuje także zadania innych osób funkcyjnych,

realizujących opiekę wobec uczestników misji, uczestników poszkodowanych i rodzin

poległych.

Oczekiwanymi efektami po zakończeniu realizacji program jest przeciwdziałanie

powstawaniu problemów i zaburzeń psychicznych u uczestników misji oraz członków ich

rodzin, w tym PTSD.

Program uwzględnia ustalone priorytety promocji zdrowia psychicznego, ma opracowany

system ewaluacji. Na realizację programu zostały zabezpieczone środki finansowe

w wysokości 150.000 zł

Program osłony psychologicznej uczestników misji poza granicami państwa i ich rodzin,

wpisał się w zadania nałożone na Ministra Obrony Narodowej przez Narodowy Program

Ochrony Zdrowia Psychicznego.

Ponadto, dla całego stanu etatowego Sił Zbrojnych RP, co roku programowane jest kształcenie

uzupełniające. W 2011 r. realizowano w tym trybie m.in. tematy:

autorytet dowódcy, kultura w dowodzeniu i kierowaniu podwładnymi,

koedukacyjna armia - zagadnienia równości płci w armii

zagrożenia patologiami (mobbing, molestowanie, dyskryminacja, uporczywe nękanie itp.)

w środowisku wojskowym,

czynniki wpływające na psychikę żołnierzy w czasie służby i działań bojowych,

stres w czasie służby wojskowej, zapobieganie oraz sposoby radzenia sobie ze stresem.

Zadanie 1.2.2. realizacja programów zapobiegania zaburzeniom związanym ze stresem

i zaburzeniom nastroju w populacji żołnierzy


wskaźniki monitorujące: zmiana rocznych wskaźników zarejestrowanych zaburzeń

depresyjnych, samobójstw dokonanych i prób samobójczych w populacji żołnierzy, odsetek

populacji biorącej udział w programie/rok

106

Inspektorat Wojskowej Służby Zdrowia realizował jeden z opracowanych programów

zapobiegania zaburzeniom związanym ze stresem i zaburzeniom nastroju w populacji

żołnierzy. Realizacja programu turnusów leczniczo-profilaktyczne z „treningiem

antystresowym" rozpoczęła się w styczniu 2011 r. z udziałem 1700 osób.

Kryteriami doboru uczestników do programu jest:

powrót z misji poza granicami kraju,

wskazania medyczne lub psychologiczne.

Realizatorem programu jest Inspektorat Wojskowej Służby Zdrowia oraz Wojskowe Szpitale

Uzdrowiskowo- Rehabilitacyjne. Środki finansowe na realizację zadania zostały

zabezpieczone w budżecie państwa, w części pozostającej w dyspozycji Ministra Obrony

Narodowej.

Natomiast Program pomocy i edukacji w zespołach zaburzeń stresu pourazowego w ujęciu

psychologiczno-psychiatrycznym nie był realizowany w 2011 r., z uwagi na brak środków

finansowych na ten cel.

Departament Wychowania i Promocji Obronności rozpoczął realizację programu

zapobiegania zaburzeniom związanym ze stresem i zaburzeniom nastroju w populacji

żołnierzy. Adresatami programu są osoby skierowane do służby poza granicami państwa,

najbliżsi członkowie ich rodzin, psychologowie realizujący profilaktykę i wsparcie dla w/w

osób. W 2011 r. działaniami programu zostało objętych ok. 5500 osób.

Realizatorami programu zapobiegania zaburzeniom związanym ze stresem i zaburzeniom

nastroju w populacji żołnierzy są dowódcy jednostek wojskowych, oficerowie wychowawczy,

psychologowie jednostek wojskowych oraz Departament Wychowania i Promocji

Obronności.

Efektem realizacji programu jest mała ilość osób rotowanych z kontyngentów do kraju

z powodów zaburzeń psychicznych oraz zwiększenie możliwości uzyskania pomocy

w związku z problemami związanymi ze służbą poza granicami państwa.

Środki finansowe na kontynuacje zadania, w wysokości 150.000 zł zostały zabezpieczone

w budżecie Departamentu Wychowania i Promocji Obronności. Jednakże, w głównej mierze,

program realizowany jest w ramach obowiązków służbowych różnych osób funkcyjnych

i budżetów na działalność bieżącą jednostek wojskowych

Zadania określone w Programie osłony psychologicznej uczestników misji poza granicami

państwa i ich rodzin, były realizowane również przed 2010 r., ale w 2010 r. zostały zebrane

w jeden ujednolicony program.

107


psychicznego

Zadanie 1.4.1. opracowanie programu pomocy w stanach kryzysu psychicznego związanego

ze służbą wojskową



Inspektorat Wojskowej Służby Zdrowia nie zrealizował zadania. Jako przyczynę braku

realizacji podano brak środków finansowych.

Departament Wychowania i Promocji Obronności opracował program pomocy w stanach

kryzysu psychicznego związanego ze służbą wojskową, Zasady organizacji i funkcjonowania

profilaktyki psychologicznej w Siłach Zbrojnych RP, w 2010 r.

W skład zespołu opracowującego program, oprócz Departamentu Wychowania i Promocji

Obronności, weszli psychologowie jednostek wojskowych.

Programu pomocy w stanach kryzysu psychicznego związanego ze służbą wojskową jest

adresowany do dowódców i psychologów jednostek wojskowych, udzielających pomocy

w sytuacjach kryzysowych. Zasady organizacji i funkcjonowania profilaktyki psychologicznej

w Siłach Zbrojnych RP opisują m.in. sposób realizacji interwencji kryzysowych przez

psychologów, wdrożyły również system delegowania psychologów do zabezpieczania osób

w kryzysie w trybie pilnym.

Oczekiwanymi efektami po zakończeniu realizacji programu pomocy w stanach kryzysu

psychicznego związanego ze służbą wojskową jest lepsza organizacja, a przez to

i skuteczność, udzielania pomocy w sytuacjach kryzysowych.

Program uwzględnia ustalone priorytety promocji zdrowia psychicznego.

Zadanie jest realizowane w ramach obowiązków służbowych psychologów i dowódców,

jednakże w budżecie zostały zabezpieczone dodatkowe środki na realizację zadania,

w wysokości 5.000 zł.

Dodatkowo, w 2011 r. wprowadzono do użytku służbowego poradnik metodyczny dla

psychologów Podstawy interwencji kryzysowej oraz poradnik dowódcy pododdziału ABC

interwencji kryzysowej, które opisują postępowanie w różnych sytuacjach kryzysowych.

Opisane procedury powstały w oparciu o doświadczenie, że efektywność w opanowaniu

kryzysu wzrasta, jeżeli różne służby (w wojsku - dowódcy i psychologowie) współpracują

według takiej samej koncepcji.

108

Poradnik przygotowuje również psychologów do prowadzenia szkoleń z zakresu podstaw

interwencji kryzysowej dla żołnierzy, w szczególności dowódców.

Zadanie 1.4.2. szkolenie personelu fachowego w zakresie pomocy w stanach kryzysu

psychicznego związanego ze służbą wojskową


wskaźnik monitorujący: odsetek przeszkolonego personelu/rok


realizacji podano brak środków finansowych. Departament Wychowania i Promocji

Obronności przystąpił do realizacji szkoleń personelu fachowego, w zakresie pomocy

w stanach kryzysu psychicznego związanego ze służbą wojskową w kwietniu 2011 r. W skład

zespołu opracowującego program szkoleń wchodził Oddział Społecznych Problemów Służby

w Departamencie Wychowania i Promocji Obronności oraz Grupa Interwencji

Psychologicznej i Szkoleń ARCAN.

Adresatami szkoleń są psychologowie służący lub zatrudnieni w jednostkach wojskowych

i wojskowych pracowniach psychologicznych, według kryteriów:

psycholog, z co najmniej 3-letnim stażem pracy w jednostce wojskowej lub wojskowej

pracowni psychologicznej, z rejonów szczególnie zagrożonych występowaniem zdarzeń

kryzysowych, tj. z jednostek wojskowych wystawiających komponenty do Polskich

Kontyngentów Wojskowych,

każdy psycholog zakwalifikowany do służby lub pracy w Polskich Kontyngentach

Wojskowych lub realizujący w kraju zadania z zakresu interwencji kryzysowej.

Szkolenia obejmują 300 godzin warsztatowych, w formie ćwiczeń praktycznych,

demonstracji, rejestracji i analizy video, dotyczących podstawowej problematyki interwencji

kryzysowej, m.in.:

formy i procedury w interwencji kryzysowej,

Zespół Stresu Pourazowego,

agresja i przemoc w interwencji kryzysowej,

terapia krótkoterminowa,

osoby zagrożone samobójstwem,

problemy utraty i żałoby.

Prowadzone są również dwudniowe szkolenia dla psychologów przygotowujących się do

służby lub pracy w Polskich Kontyngentach Wojskowych, omawiające system pomocy

109

psychologicznej w PKW oraz dla psychologów, którzy realizowali w kraju zadania z zakresu

interwencji kryzysowej, polegające na odreagowaniu, koleżeńskiej superwizji i wymianie

doświadczeń.

Oczekiwanymi efektami po zakończeniu realizacji szkoleń personelu fachowego, w zakresie

pomocy w stanach kryzysu psychicznego związanego ze służbą wojskową, jest podniesienie

kompetencji zawodowych psychologów udzielających pomocy osobom znajdującym się

w kryzysach oraz przeciwdziałanie wypaleniu zawodowemu.

Do tej pory szkolenia objęły 26 psychologów, w ramach kursu, na który składa się osiem

pięciodniowych warsztatów z zakresu interwencji kryzysowej oraz 45 psychologów,

w ramach dwudniowych szkoleń odbywanych przed misją.

Realizatorem programu szkoleń jest Grupa Interwencji Psychologicznej i Szkoleń ARCAN

z Bielska-Białej oraz Departament Wychowania i Promocji Obronności.

Szkolenia personelu fachowego, w zakresie pomocy w stanach kryzysu psychicznego

związanego ze służbą wojskową, uwzględniają ustalone priorytety zdrowia psychicznego,

posiadają system ewaluacji.

Departamentu Wychowania i Promocji Obronności poinformował, iż szkolenia psychologów

wojskowych, w zakresie interwencji kryzysowej, odbywają się cyklicznie od 1999 r.

Zrealizowano już 6 edycji kursu, w czasie których przeszkolono łącznie 179 psychologów,

z czego do dzisiaj pracuje lub służy 91 przeszkolonych. 11.04.2011 r. rozpoczęła się siódma

edycja kursu, która potrwa do 11.11.2012 r.

Zadanie 1.4.3. realizacja programu pomocy w stanach kryzysu psychicznego związanego

ze służbą wojskową


wskaźnik monitorujący: odsetek populacji, do której kierowany jest program, biorącej

udział w programie/rok


realizacji podano brak środków finansowych.

Departament Wychowania i Promocji Obronności rozpoczął realizację programu pomocy

w stanach kryzysu psychicznego związanego ze służbą wojskową w 2010 r. Realizatorami

programu byli psychologowie jednostek wojskowych i wojskowych pracowni

psychologicznych oraz dowódcy pododdziałów.

110

Oddziaływaniami programu zostali objęci żołnierze, pracownicy wojska i weterani oraz

najbliżsi członkowie ich rodzin, według potrzeb.

Realizacja programu pomocy w stanach kryzysu psychicznego związanego ze służbą

wojskową spowodowała zwiększenie zainteresowania różnymi formami pomocy

profesjonalnej dla osób w stanach kryzysu.

Zadania związane z interwencją kryzysową realizowane były od momentu wprowadzenia

etatów psychologów do jednostek wojskowych, tzn. od 1997 r. Od 2010 r. pomoc realizowana

jest według procedur zebranych i opisanych w trzech wydawnictwach:

Zasady organizacji i funkcjonowania profilaktyki psychologicznej w Silach Zbrojnych RP,

Podstawy interwencji kryzysowej,

ABC interwencji kryzysowej.




Cel szczegółowy 2.1: upowszechnienie środowiskowego modelu psychiatrycznej opieki

zdrowotnej

Zadanie 2.1.1. opracowanie programu dostosowania działalności psychiatrycznych placówek





Zadanie 2.1.2. realizacja programu dostosowania działalności psychiatrycznych placówek



wskaźnik monitorujący: odsetek dostosowanych placówek


111

Cel główny 3: rozwój badań naukowych i systemu informacji z zakresu zdrowia

psychicznego

Cel szczegółowy 3.1: przekrojowe i długoterminowe epidemiologiczne oceny wybranych

zbiorowości zagrożonych występowaniem zaburzeń psychicznych

Zadanie 3.1.1. podjęcie badań populacji żołnierzy, służących ocenie ich potrzeb z zakresu

ochrony zdrowia psychicznego i skuteczności działań podejmowanych w ramach Programu


wskaźnik monitorujący: odsetek przebadanej populacji


112

7. NARODOWY FUNDUSZ ZDROWIA





zdrowotnej

Zadanie 2.1.1. opracowanie i wdrażanie systemu finansowania świadczeń zdrowotnych

uwzględniającego specyfikę środowiskowego modelu opieki i promującego jego rozwój.


wskaźnik monitorujący: zmiany w zarządzeniu Prezesa NFZ

W zarządzeniu Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia w sprawie warunków zawierania

i realizacji umów w rodzaju opieka psychiatryczna i leczenie uzależnień określony jest zakres:

leczenie środowiskowe. Przepisy zarządzenia dostosowane są do rozporządzenia Ministra

Zdrowia z dnia 30 sierpnia 2009 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu opieki

psychiatrycznej i leczenia uzależnień (Dz. U. Nr 140, poz. 1146, z późn. zm.)

W 2011 r. Fundusz realizował zadanie 2.1.1 poprzez zwiększanie środków na finansowanie

świadczeń opieki psychiatrycznej realizowanych w zakresie leczenia środowiskowego.

W 2011 r. na finansowanie przedmiotowych świadczeń przeznaczono o 27,5 % więcej

środków niż w 2010 r.

Wobec powyższego w 2011 r. zawarto umowy na udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej

w zakresie leczenie środowiskowe z 61 świadczeniodawcami tj. o 17 więcej niż 2010 r.

W stosunku do 2010 r. liczba świadczeniodawców realizujących świadczenia

w przedmiotowym zakresie wzrosła o ok. 38%.

Zadanie 2.1.3. przygotowanie projektu finansowania świadczeń do pilotażowego programu

wdrożenia modelu środowiskowej opieki psychiatrycznej w wybranych województwach

i powiatach


wskaźniki monitorujące: wyniki ekspertyz - organizacyjnej, ekonomicznej, zdrowotnej

Narodowy Fundusz Zdrowia nie realizował zadania 2.1.3, ponieważ do realizacji niniejszego

zadania niezbędne jest uprzednie zrealizowanie przez Ministerstwo Zdrowia zadania 2.1.3:

przygotowanie pilotażowego programu środowiskowego modelu opieki psychiatrycznej

w wybranych województwach i powiatach, z zapewnieniem możliwości innowacyjnych

rozwiązań organizacyjnych, właściwego finansowania oraz starannego monitorowania

kosztów i wyników. Zadanie nie zostało zrealizowane.113

JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

Wprowadzenie

Mając na uwadze stosunkowo liczne grono realizatorów Programu, w postaci jednostek

samorządu terytorialnego wszystkich szczebli (łącznie 2.809 podmioty), szeroki zakres

zagadnień oraz określone w przedmiotowym rozporządzeniu terminy realizacji zadań, za

zasadne uznano zebranie danych dotyczących realizacji Narodowego Programu Ochrony

Zdrowia Psychicznego w poszczególnych jednostkach samorządu terytorialnego przy pomocy

kwestionariusza on-line, dostępnego jedynie dla określonych respondentów. W związku

z powyższym, Ministerstwo Zdrowia powierzyło zadanie wykonania badania

kwestionariuszowego, mającego na celu zgromadzenie i analizę danych niezbędnych do

opracowania sprawozdania z realizacji Narodowego Programu Ochrony Zdrowia

Psychicznego, Fundacji Centrum Badania Opinii Społecznej.

Portal sprawozdawczy był dostępny dla realizatorów w dniach 16 kwietnia - 20 czerwca b.r.

Centrum Badania Opinii Społecznej wygenerowało dla każdej jednostki samorządu

terytorialnego odrębny, unikatowy kod dostępu do portalu. Dzięki temu podmioty logowały

się automatycznie do odpowiedniej wersji kwestionariusza, w zależności od typu jednostki

samorządowej, tj. województwa, powiatu lub gminy. System sprawozdawczy stworzony przez

CBOS umożliwiał respondentom wielokrotne powracanie przedstawiciela danego podmiotu

(respondenta) do formularza sprawozdawczego, aż do momentu ostatecznego zakończenia

przez niego czynności wypełniania. Respondenci mieli również dostęp do e-mailowego help-

desku, tj. możliwości wysyłania wiadomości wprost z serwisu, dotyczących ewentualnych

problemów z działaniem formularza lub z jego wypełnianiem. Udostępniona była również

instrukcja wypełniania formularza sprawozdawczego, działały także telefony służące

do merytorycznej i technicznej obsługi respondentów.

Kwestionariusz sprawozdawczy składał się z pytań otwartych, zamkniętych oraz

wielokrotnego wyboru.

Minister Zdrowia, w piśmie z dnia 26 marca 2012 r., skierowanym do wszystkich jednostek

samorządu terytorialnego, wskazał sposób złożenia sprawozdania z realizacji Programu. Tym

samym, opisany w powyższym piśmie a stworzony na potrzeby sprawozdawczości

administracji samorządowej, portal internetowy był jedyną formą, w jakiej Minister Zdrowia

przyjmował sprawozdania z realizacji Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego

za rok 2011. Sprawozdanie zostało uznane, więc za złożone, jeśli jednostki

114

samorządu terytorialnego zalogowały się – przy pomocy przypisanego im indywidualnego

kodu dostępu – oraz wypełniły kwestionariusz sprawozdawczy.

Portal sprawozdawczy został przygotowany tak, by tylko wypełnienie wszystkich pól

umożliwiało przejście do kolejnego pytania. Jednakże pytania kwestionariusza zostały

sformułowane w taki sposób, by podmioty, które nie realizowały w 2011 r. zadań nałożonych

przez Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego mogły, przy pomocy odpowiedzi

„nie", przejść do kolejnego pytania w kwestionariuszu i tym samym złożyć sprawozdanie

w całości, niezależnie od tego, ile zadań zrealizowały w 2011 r.

Na przykład:

Zadanie 1.1.1. Ustalenie priorytetów promocji zdrowia psychicznego na obszarze gminy.

1. Czy w 2011 r. zostały ustalone priorytety zdrowia psychicznego?

(jeśli nie, proszę przejść do pytania 8; jeśli tak, proszę załączyć dokument)

Tak Nie

W przypadku, gdy respondent udzielił odpowiedzi „tak", był proszony o załączenie

odpowiedniego dokumentu, następnie udzielenie odpowiedzi na pozostałe pytania, dotyczące

danego zagadnienia. W przypadku powyższego zadania, pytania dotyczyły m.in. terminu

realizacji zadania, składu zespołu ustalającego priorytety, informacji, na podstawie, których

priorytety zostały sformułowane czy problematyki, jakiej dotyczą.

W przypadku, gdy respondent udzielił odpowiedzi „nie", był automatycznie przekierowany

do ostatniego pytania powyższego zadania, gdzie był proszony o podanie przyczyn

niezrealizowania zadania.

Tym samym, każdy z respondentów, niezależnie ile zadań z harmonogramu Narodowego

Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego zostało zrealizowanych w reprezentowanej przez

niego jednostce samorządu terytorialnego, miał możliwość wypełnienia kwestionariusza

sprawozdawczego.

Z uwagi na powyższe, Minister Zdrowia podjął decyzję, by podstawą do analizy stały się

jedynie sprawozdania tych podmiotów, które wypełniły kwestionariusze w sposób kompletny.

W pierwszej kolejności zaprezentowane zostaną wyniki z realizacji Narodowego Programu

Ochrony Zdrowia Psychicznego w samorządach województw, następnie w powiatach

ziemskich, grodzkich oraz w gminach.

115

1. SAMORZĄDY WOJEWÓDZTW

Realizacja Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego w samorządach

województw w 2011 r. - informacje ogólne.

Samorządy województw zapoznały się z Narodowym Programem Ochrony Zdrowia

Psychicznego w okresie od stycznia do kwietnia 2011 r.

Harmonogram Programu nałożył na województwa 20 zadań, których realizacja powinna się

rozpocząć w 2011 r. Jednakże żaden z podmiotów nie zrealizował w sprawozdawanym roku

wszystkich zadań. Połowa samorządów wojewódzkich zrealizowała od 1 - 4 zadań,

1 województwo zrealizowało 6 zadań, 3 województwa zrealizowały 7 zadań, 1 województwo

zrealizowało 8 zadań, 2 województwa zrealizowały 13 zadań, 1 województwo zrealizowało 16

zadań przewidzianych harmonogramem realizacji Programu (Tabela 1).

Całkowite nakłady finansowe, na działania skierowane na ochronę zdrowia psychicznego,

w tym na realizację zadań wynikających z Narodowego Programu Ochrony Zdrowia

Psychicznego, w 2011 r., wyniosły:

1) do 10.000 zł - 2 województwa;

2) 84.000 - 130.440 zł - 3 województwa;

3) 362.606 - 668.358 zł - 3 województwa;

4) 1.412.054 - 4.690.436 zł - 6 województw.

W 2011 r. 2 województwa nie przeznaczyły żadnych środków finansowych na działania

skierowane na ochronę zdrowia psychicznego. Połowa województw przeznaczyła w 2011 r. na

ochronę zdrowia psychicznego mniej niż 362.606 zł.

W 2011 r. 9 samorządów wojewódzkich nie przeznaczyło żadnych środków finansowych na

realizację zadań wynikających z Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego.

Koszty w wysokości od 9.000 - 65.200 zł poniosły 3 województwa, od 554.285 do 1.655.976

zł - 3 województwa, 1 podmiot przeznaczył na realizację zadań wyznaczonych przez

Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego 3.713.552 zł. Sprawozdanie w terminie,

tj. do dnia 15 maja 2012 r., złożyło 5 województw.

116

Tabela 10. Realizacja zadań nałożonych przez NPOZP na województwa.

nr zadania liczba województw realizujących zadanie(N=16)

cel szczegółowy 1.1. upowszechnienie wiedzy na temat zdrowia psychicznego, kształtowanie zachowań i stylów życia korzystnych dla zdrowia psychicznego, rozwijanie umiejętności radzenia

sobie w sytuacjach zagrażających zdrowiu psychicznemu

1.1.1 111.1.2 41.1.3 4

cel szczegółowy 1.3. zwiększenie integracji społecznej osób z zaburzeniami psychicznymi

1.3.1 31.3.2 1

cel szczegółowy 1.4. organizacja systemu poradnictwa i pomocy w stanach kryzysu psychicznego

1.4.1 5

cel szczegółowy 2.1. upowszechnienie środowiskowego modelu psychiatrycznej opieki zdrowotnej

2.1.1 52.1.2 22.1.4 4

cel szczegółowy 2.2. upowszechnienie zróżnicowanych form pomocy i oparcia społecznego

2.2.1 12.2.2 02.2.3 72.2.4 6

cel szczegółowy 2.3. aktywizacja zawodowa osób z zaburzeniami psychicznymi

2.3.1 22.3.2 12.3.3 42.3.4 1

cel szczegółowy 2.4. skoordynowanie różnych form opieki i pomocy

2.4.1 152.4.2 8

2.4.4 2

117





psychicznemu

Wysokość nakładów finansowych poniesionych przez województwa na realizację zadań

w ramach celu szczegółowego 1.1 w roku 2011 wyniosła:

1) 8.000 - 10.500 zł - 4 województwa;

2) 65.200 - 105.000 zł - 4 województwa;

3) 333.755 zł - 1 województwo.

7 województw nie przeznaczyło żadnych środków finansowych na upowszechnianie wiedzy

na temat zdrowia psychicznego, kształtowanie zachowań i stylów życia korzystnych dla

zdrowia psychicznego, rozwijanie umiejętności radzenia sobie w sytuacjach zagrażających

zdrowiu psychicznemu.

Zadanie 1.1.1. ustalenie priorytetów promocji zdrowia psychicznego na obszarze

województwa



Priorytety promocji zdrowia psychicznego zostały ustalone w 11 województwach

(dolnośląskie, kujawsko-pomorskie, lubelskie, lubuskie, łódzkie, małopolskie, mazowieckie,

pomorskie, warmińsko-mazurskie, wielkopolskie, zachodniopomorskie). W terminie, tj. do

czerwca 2011 r., zadanie zrealizowały 3 podmioty.

W skład zespołów ustalających priorytety promocji zdrowia na obszarze województwa weszli:

1. przedstawiciele podmiotów leczniczych - 11 województw;

2. przedstawiciele urzędu marszałkowskiego - 11 województw;

3. Konsultant wojewódzki w dziedzinie psychiatrii - 11 województw;

4. przedstawiciele mediów - 11 województw;

5. przedstawiciele wojewódzkiego oddziału NFZ - 10 województw;

6. przedstawiciele jednostek organizacyjnych systemu pomocy społecznej - 9 województw;

7. przedstawiciele publicznych służb zatrudnienia - 8 województw;

8. przedstawiciele organizacji pozarządowych działających w zakresie zdrowia publicznego – 7 województw;

118

9. przedstawiciele organizacji pozarządowych zrzeszających pacjentów i ich rodziny - 6 województw;

10. przedstawiciele jednostek organizacyjnych systemu oświaty - 4 województwa.

Wśród innych osób wchodzących w skład zespołów opracowujących priorytety weszli m.in.

przedstawiciele urzędów wojewódzkich, środowiska akademickiego, wojewódzcy konsultanci

ds. psychiatrii dzieci i młodzieży oraz wojewódzcy konsultanci ds. pielęgniarstwa

psychiatrycznego.

Priorytety promocji zdrowia psychicznego zostały opracowane w 10 województwach na

podstawie danych epidemiologicznych, w 7 województwach na podstawie danych

uzyskanych z podmiotów leczniczych oraz na podstawie informacji pozyskanych w ramach

ewaluacji zakończonych programów zdrowotnych w przypadku 1 województwa.

Wśród innych wskazywanych źródeł informacji, na podstawie których zostały ustalone

priorytety, znajdowały się, w przypadku 2 województw, dane pochodzące z wojewódzkich

oddziałów NFZ oraz wiedza specjalistyczna wojewódzkich konsultantów w dziedzinie

psychiatrii.

We wszystkich 11 województwach, które ustaliły priorytety promocji zdrowia, dotyczyły one

obszaru zdrowia, w 9 województwach oświaty i pomocy społecznej, w 5 województwach

sformułowane priorytety dotyczyły obszarów związanych ze służbami zatrudnienia,

1 województwo wskazało, że priorytety dotyczą dostosowania struktury organizacyjnej

psychiatrycznej opieki zdrowotnej do lokalnych potrzeb.

Wśród problematyki poruszanej w ustalonych priorytetach znalazły się:

1) problemy osób starszych - 10 województw;

2) samobójstwa - 8 województw;

3) nadużywanie alkoholu i/lub narkotyków - 8 województw;

4) zatrudnienie - 5 województw;

5) przemoc domowa - 5 województw;

6) bezdomność - 3 województwa;

7) wczesne wykrywanie zaburzeń psychicznych - 3 województwa;

8) edukacja i przeciwdziałanie stygmatyzacji społecznej - 3 województwa.

Zadanie 1.1.2. opracowanie regionalnych programów promocji zdrowia psychicznego



Regionalne programy promocji zdrowia zostały opracowane w 4 województwach, kujawsko-119

pomorskim, łódzkim, warmińsko-mazurskim, wielkopolskim. W terminie, tj. do czerwca

2011 r., zadanie zostało zrealizowane przez 1 podmiot. Łącznie powstało 5 programów

promocji zdrowia psychicznego, wszystkie uwzględniają ustalone priorytety promocji

zdrowia psychicznego.

We wszystkich podmiotach, w skład zespołów opracowujących programy, weszli

przedstawiciele organizacji pozarządowych działających w zakresie zdrowia publicznego,

przedstawiciele urzędu marszałkowskiego, przedstawiciele podmiotów leczniczych,

przedstawiciele wojewódzkiego oddziału NFZ, Konsultant wojewódzki w dziedzinie

psychiatrii oraz przedstawiciele mediów.

Adresatami programów promocji zdrowia, wskazanymi przez podmioty, które zrealizowały

zadanie, są osoby starsze, dzieci i młodzież, nauczyciele, lekarze i pielęgniarki.

3 województwa wskazały również, iż programy są skierowane do pracodawców oraz

pracowników.

Celem programów jest zapobieganie zaburzeniom psychicznym oraz edukacja i promocja

zdrowia psychicznego, a także poprawa efektywności rehabilitacji dzieci i młodzieży

uzależnionej od substancji psychoaktywnych, ze współistniejącymi zaburzeniami

psychotycznymi.

Oczekiwanymi efektami, po zakończeniu realizacji programów, jest wzrost wiedzy

i świadomości społeczności lokalnej, poprawa stanu zdrowia osób z zaburzeniami

psychicznymi, podniesienie umiejętności mających na celu utrzymanie zdrowia psychicznego

oraz zwiększenie skuteczności oddziaływań terapeutycznych.

Zadanie 1.1.3. realizacja regionalnych programów promocji zdrowia



Realizacja regionalnych programów promocji zdrowia została rozpoczęta

w 4 województwach. Jednakże należy zauważyć, iż tylko 3 z 4 podmiotów, które opracowały

regionalne programy ochrony zdrowia psychicznego w 2011 r., przystąpiło do ich realizacji,

natomiast 1 województwo rozpoczęło realizację zadania, pomimo iż udzieliło odpowiedzi

negatywnej w pytaniu dotyczącym opracowania przedmiotowego programu.

Wskazywanymi przez respondentów terminami rozpoczęcia realizacji zadania są marzec,

kwiecień, czerwiec, wrzesień oraz listopad, pomimo iż tylko jeden podmiot opracował

program promocji zdrowia psychicznego w terminie, tj. do czerwca 2011 r.

120

Kryterium doboru uczestników do programów było znajdowanie się pod opieką podmiotów

leczniczych, świadczących usługi w zakresie psychiatrycznej opieki zdrowotnej i leczenia

uzależnień. Programem zostały objęte również rodziny osób cierpiących na zaburzenia

psychiczne i zaburzenia zachowania.

Realizatorami programów promocji zdrowia psychicznego były:

1) podmioty lecznicze - 4 województwa;

2) organizacje pozarządowe - 2 województwa;

3) realizacja odbywała się we własnym zakresie - 2 województwa.

Łącznie, w 2011 r., rozpoczęła się realizacja 8 programów promocji zdrowia psychicznego .

Zostało nimi objętych odpowiednio 100, 100, 200, 459, 693, 7.000 oraz 1.300 osób. W

jednym

z województw, programem promocji zdrowia psychicznego, nie została objęta ani jedna osoba.

Cel szczegółowy 1.3: zwiększenie integracji społecznej osób z zaburzeniami psychicznymi

Wysokość nakładów finansowych, poniesionych przez województwa na realizację zadań

w ramach celu szczegółowego 1.3 w roku 2011, wyniosła:

1) 23.000 zł - 1 województwo;

2) 58.700 zł- 1 województwo;


13 województw nie przeznaczyło żadnych środków finansowych na realizację zadań

z zakresu zwiększenia integracji społecznej osób z zaburzeniami psychicznymi.

Zadanie 1.3.1. opracowanie programów informacyjno-edukacyjnych sprzyjających postawom


psychicznymi



Programy informacyjno-edukacyjne, sprzyjające postawom zrozumienia i akceptacji oraz

przeciwdziałające dyskryminacji wobec osób z zaburzeniami psychicznymi, zostały

opracowane w 3 województwach. Łącznie powstały 4 programy, z czego 2 zostały

opracowane w terminie, tj. w czerwcu 2011 r., natomiast 2 pozostałe programy zostały

opracowane w lipcu oraz w sierpniu.

W skład zespołów opracowujących programy informacyjno-edukacyjne weszli 121

przedstawiciele urzędów marszałkowskich oraz mediów, w dalszej kolejności również

przedstawiciele organizacji pozarządowych, działających w zakresie zdrowia publicznego.

Celami programów była wszechstronna edukacja mieszkańców województwa, zwiększenie

integracji społecznej osób z zaburzeniami psychicznymi, edukacja mieszkańców na temat

identyfikowania wczesnych objawów powszechnych zaburzeń i problemów zdrowia

psychicznego, poszerzenie wiedzy naukowej oraz kampanie informacyjne na rzecz integracji

osób niepełnosprawnych, w tym osób z zaburzeniami psychicznymi. Kampanie informacyjne

odbywały się na terenie szkół i wydziałów oświaty, planowana była również emisja programu

w TVP-INFO, dotyczącego problemów osób z upośledzeniem umysłowym.

Programy informacyjno-edukacyjne były adresowane do dzieci i młodzieży, osób starszych

i nauczycieli, oraz - w dalszej kolejności - do ogółu mieszkańców województwa, w tym

za pośrednictwem mediów, oraz do urzędników.

Oczekiwanymi efektami po zakończeniu programów informacyjno-edukacyjnych, był wzrost

wiedzy i świadomości mieszkańców województw na temat zaburzeń psychicznych i zaburzeń

zachowania oraz wzrost poziomu zrozumienia i akceptacji wobec osób cierpiących

na zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania.

Zadanie 1.3.2. realizacja programów informacyjno-edukacyjnych sprzyjających postawom


psychicznymi



Realizacja programów informacyjno-edukacyjnych sprzyjających postawom zrozumienia

i akceptacji oraz przeciwdziałających dyskryminacji wobec osób z zaburzeniami

psychicznymi została rozpoczęta w 2011 r. w 1 województwie. Realizacja rozpoczęła się

w sierpniu 2011 r.

Program był skierowany do osób z zaburzeniami psychicznymi. Wskazano,

iż oddziaływaniami programu zostało objętych 200.000 osób.

Realizatorem programu były organizacje pozarządowe. Środki na finansowanie programu

pochodziły z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.

Wskazanymi przez respondenta efektami po zakończeniu realizacji programu był „rozwój

procesu wyrównywania szans osób niepełnosprawnych i przeciwdziałanie ich wykluczeniu

społecznemu".

122


psychicznego

Wysokość nakładów finansowych, poniesionych przez województwa na realizację zadań

w ramach celu szczegółowego 1.4 w roku 2011, wynosiła




Pozostałe 13 podmiotów nie przeznaczyło w 2011 r. żadnych środków finansowych

na organizację systemu poradnictwa i pomocy w stanach kryzysu psychicznego.

Zadanie 1.4.1. prowadzenie działań (np. kampanie informacyjne, publikacja przewodników)

informujących o dostępnej w województwie pomocy dla ofiar przemocy, katastrof i klęsk

żywiołowych


wskaźnik monitorujący: liczba projektów/rok

W 2011 r. działania informujące o dostępnej w województwie pomocy dla ofiar przemocy,

katastrof i klęsk żywiołowych były prowadzone w 5 województwach. Do realizacji zadania

przystąpiono w styczniu, kwietniu i czerwcu oraz - w przypadku 2 województw -

we wrześniu.

W ramach kampanii informacyjnych w 3 województwach były prowadzone działania dla ofiar

przemocy, w 2 dla ofiar katastrof i klęsk żywiołowych. Adresatami programów były osoby

z grup ryzyka, w tym w związku ze zgłoszeniami do Pogotowia dla Ofiar Przemocy

w Rodzinie „Niebieska Linia" oraz systemem pomocy rodzicom, których dzieci się upijają

„Pomarańczowa Linia", rodzice z dziećmi oraz ogół mieszkańców województwa.

Działaniami kampanii informacyjnych zostało objętych w poszczególnych województwach

odpowiednio 144, 3.000 oraz 1.000.000 osób. W jednym z województw, nikt nie został objęty

oddziaływaniami kampanii.

Działania 3 województw opierały się na współpracy z organizacjami pozarządowymi,

w zakresie przeciwdziałania przemocy oraz wydaniu przewodnika o dostępnej

w województwie pomocy dla ofiar przemocy, klęsk i katastrof oraz rozdystrybuowaniu ich do

powiatów i gmin z terenu województwa - w 1 województwie. Przewodnik powstał

w nakładzie 1.200 egzemplarzy, jest dostępny w placówkach pomocy społecznej

i oświatowych oraz w formie elektronicznej.

123





zdrowotnej

W 2011 r. żadne województwo nie przeznaczyło środków finansowych na upowszechnienie

środowiskowego modelu psychiatrycznej opieki zdrowotnej.

Zadanie 2.1.1. opracowanie (z uwzględnieniem programów powiatowych) wojewódzkiego

programu zwiększenia dostępności i zmniejszenia nierówności w dostępie do różnych form

środowiskowej psychiatrycznej opieki zdrowotnej, w tym zwłaszcza form niezbędnych do

tworzenia centrów zdrowia psychicznego, z uwzględnieniem:

- leczenia ambulatoryjnego,

- leczenia w zespołach środowiskowych,

- leczenia w oddziałach dziennych,

- leczenia w oddziałach psychiatrycznych w szpitalach ogólnych,

dla dzieci, młodzieży i dorosłych - zgodnie z zalecanym poziomem wskaźników zawartych

w załączniku nr 2 do rozporządzenia



Wojewódzki programu zwiększenia dostępności i zmniejszenia nierówności w dostępie

do różnych form środowiskowej psychiatrycznej opieki zdrowotnej został opracowany w 2011

r. w 5 województwach. Programy zostały opracowane w III kwartale 2011 r.

We wszystkich województwach w skład zespołu opracowującego program weszli

przedstawiciele podmiotów leczniczych, przedstawiciele urzędu marszałkowskiego,

przedstawiciele wojewódzkiego oddziału NFZ, Konsultant wojewódzki w dziedzinie

psychiatrii.

Wszystkie podmioty, które opracowały program, poprzedziły swoje działanie wykonaniem

inwentaryzacji zasobów podmiotów leczniczych, realizujących świadczenia w ramach

stacjonarnej, dziennej, ambulatoryjnej i środowiskowej opieki psychiatryczne.

Liczba placówek leczenia ambulatoryjnego na terenie województw:

1) 51 placówek- 1 województwo;


3) 158-177 placówek - 3 województwa.124

Liczba zespołów leczenia środowiskowego na terenie województwa:

1) brak zespołu - 1 województwo;

2) 5 zespołów - 2 województwa;

3) 7 zespołów - 1 województwo;

4) 9 zespołów- 1 województwo.

Liczba hosteli na terenie województwa:

1) brak hostelu - 2 województwa;

2) 1 hostel - 1 województwo;

3) 2 hostele - 2 województwa.

Liczba placówek leczenia w oddziałach dziennych dla dzieci i młodzieży:

1) brak placówek - 1 województwo;

2) 2 placówki - 1 województwo;


4) 4 placówki-2 województwa.

Liczba placówek leczenia w oddziałach dziennych dla dorosłych:

1) 5-10 placówek - 3 województwa;


3) 27 placówek - 1 województwo.

Liczba placówek leczenia w oddziałach psychiatrycznych w szpitalach psychiatrycznych dla

dzieci i młodzieży:

1) brak placówek - 2 województwa;



4) 5 placówek - 1 województwo.

Liczba placówek leczenia w oddziałach psychiatrycznych w szpitalach psychiatrycznych

dla dorosłych:


2) 2 - 6 placówek - 3 województwa;

3) 13 placówek-1 województwo.

Liczba placówek leczenia w oddziałach psychiatrycznych w szpitalach ogólnych dla dzieci

i młodzieży:


2) 1 placówka - 4 województwa.

125

Liczba placówek leczenia w oddziałach psychiatrycznych w szpitalach ogólnych

dla dorosłych:

1) 5 placówek - 1 województwo;

2) 9 placówek - 4 województwa.

Przygotowane programy uwzględniają zalecenia dotyczące wskaźników dostępności

w psychiatrycznej opiece zdrowotnej, wg załącznika nr 2 Narodowego Programu Ochrony

Zdrowia Psychicznego. Natomiast 3 spośród nich mają określony sposób osiągnięcia

zalecanych wskaźników.

Zadanie 2.1.2. realizacja programu zwiększenia dostępności i zmniejszenia nierówności

w dostępie do różnych form psychiatrycznej opieki zdrowotnej w województwie


wskaźnik monitorujący: odsetek placówek biorących udział w programie

Realizacja programu zwiększenia dostępności i zmniejszenia nierówności w dostępie

do różnych form psychiatrycznej opieki zdrowotnej rozpoczęła się w 2 województwach,

w IV kwartale 2011 r.

Programami zostało objętych łącznie 5 podmiotów leczniczych, w podziale na typ placówki:

1) leczenia ambulatoryjnego - 3 placówki;

zespołów leczenia środowiskowego - 3 zespoły;

2) leczenia w oddziałach psychiatrycznych w szpitalach psychiatrycznych dla dorosłych

- 1 placówka;

4) leczenia w oddziałach psychiatrycznych w szpitalach ogólnych dla dorosłych

- 1 placówka.

Powyższe dane, odnoszące się do typu placówek, nie sumują się do liczby wskazanych przez

respondentów 5 podmiotów leczniczych, objętych programem zwiększenia dostępności

i zmniejszenia nierówności w dostępie do różnych form psychiatrycznej opieki zdrowotnej,

z uwagi na to, iż w poszczególnych podmiotach mogła znajdować się więcej niż jedna

jednostka lecznicza, np. oddział dzienny dla dorosłych oraz poradnia etc.

W obydwu województwach funkcjonowały podmioty lecznicze, które - na podstawie umów

zawartych z NFZ - zapewniały udzielanie świadczeń psychiatrycznej opieki zdrowotnej

w sposób ciągły i kompleksowy, zgodnie ze wskaźnikami dostępności, zalecanymi

w psychiatrycznej opiece zdrowotnej. Respondenci wskazali, iż na terenie ich województwa

działa 1 taki podmiot leczniczy, dla osób dorosłych. Przywołana liczba znacznie odbiega od

zalecanych wskaźników, według których placówki spełniające kryteria dla Centrów Zdrowia

Psychicznego dla dorosłych, jak i dla dzieci i młodzieży, powinny obejmować swoim

126

zasięgiem 50 - 200 tys. osób, tj. znajdować się w każdym powiecie, dużej gminie lub

dzielnicy dużego miasta, zależnie od potrzeb.

Zadanie 2.1.4. opracowanie planu stopniowego zmniejszania i przekształcania dużych szpitali

psychiatrycznych w placówki wyspecjalizowane, zapewniające profilowane usługi zdrowotne

(w tym: rehabilitacyjne, sądowo-psychiatryczne oraz opiekuńczo-lecznicze)

z jednoczesnym przenoszeniem zadań podstawowej psychiatrycznej opieki stacjonarnej

do oddziałów szpitali ogólnych


wskaźnik monitorujący: opracowany dokument

Plan przekształcania dużych szpitali psychiatrycznych w placówki wyspecjalizowane,

z równoległym przenoszeniem zadań podstawowej psychiatrycznej opieki stacjonarnej

do oddziałów ogólnych, został opracowany w styczniu oraz IV kwartale w 2011 r., przez

4 województwa.

We wszystkich województwach w skład zespołu opracowującego program weszli:

1) przedstawiciele podmiotów leczniczych;

2) przedstawiciele urzędu marszałkowskiego;

3) przedstawiciele wojewódzkiego oddziału NFZ;

4) Konsultant wojewódzki w dziedzinie psychiatrii.

Opracowane programy uwzględniają zalecenia dotyczące wskaźników dostępności

w psychiatrycznej opiece zdrowotnej, wg załącznika nr 2 NPOZP. Natomiast 3 spośród nich

mają określony sposób osiągnięcia zalecanych wskaźników.


społecznego

Wysokość nakładów finansowych poniesionych przez województwa na realizację zadań

w ramach celu szczegółowego 2.2 w roku 2011 wynosiła:




4) 1.319.316 zł - 1 województwo;

5) 1.379.276 zł - 1 województwo.

11 podmiotów nie przeznaczyło w 2011 r. żadnych środków finansowych na organizację

systemu poradnictwa i pomocy w stanach kryzysu psychicznego.127

Zadanie 2.2.1. opracowanie wojewódzkiego programu poszerzenia, zróżnicowania

i unowocześniania pomocy i oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi




Program poszerzenia, zróżnicowania i unowocześnienia pomocy i oparcia społecznego dla

osób z zaburzeniami psychicznymi został opracowany w 2011 r. w 2 województwach.

Zgodnie z terminem realizacji, tj. do czerwca 2011 r., program został opracowany

w 1 podmiocie.

W skład zespołów opracowujących założenia programu weszli przedstawiciele organizacji

pozarządowych działających w zakresie zdrowia publicznego, przedstawiciele jednostek

organizacyjnych systemu pomocy społecznej, przedstawiciele podmiotów leczniczych,

przedstawiciele publicznych służb zatrudnienia.

Celami programu było wzmocnienie wsparcia społecznego dla osób z zaburzeniami

psychicznymi, rozwój środowiskowych form wsparcia dziennego dla osób z zaburzeniami

psychicznymi, rozwój opieki nad osobami cierpiącymi na zaburzenia psychiczne w domach

pomocy społecznej oraz inwestycja w kadry pomocy społecznej.

Programy dotyczyły pomocy bytowej, mieszkaniowej, stacjonarnej, samopomocy

środowiskowej oraz - w 1 podmiocie - inwestycji w kadry. W obydwu województwach

adresowane były do osób starszych, dorosłych, dzieci i młodzieży, do osób bezrobotnych,

samotnych.

Realizacja programów odbywała się we własnym zakresie oraz przy udziale organizacji

pozarządowych i jednostek organizacyjnych systemu pomocy społecznej. Środki finansowe

na realizację programów pochodziły z budżetów własnych podmiotów, ze środków PFRON

oraz z Unii Europejskiej.

Oczekiwanymi efektami po zakończeniu realizacji programu było wzmocnienie wsparcia

społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi oraz rozwój środowiskowych form

wsparcia dziennego dla osób cierpiących na zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

oraz wzrost kwalifikacji kadry realizującej zadania z zakresu pomocy społecznej.

128

Zadanie 2.2.2. realizacja wojewódzkiego programu poszerzenia, zróżnicowania

i unowocześniania pomocy i oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi



wskaźnik monitorujący: liczba osób korzystających z poszczególnych form pomocy

w województwie i poszczególnych powiatach/rok

Realizacja wojewódzkiego programu poszerzenia, zróżnicowania i unowocześniania pomocy

i oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi nie rozpoczęła się w 2011 r.

w żadnym województwie.

Zadanie .2.3. wspieranie finansowe samopomocowych projektów organizacji

pozarządowych służących rozwojowi form oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami

psychicznymi


wskaźnik monitorujący: liczba zrealizowanych projektów/rok, wysokość środków

przekazanych organizacjom pozarządowym/rok

W 2011 r. wspierano finansowo samopomocowe projekty organizacji pozarządowych

służących rozwojowi form oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi

w 7 województwach. Łącznie wspierano finansowo 17 projektów, z czego 14 z nich w dwóch

pierwszych kwartałach 2011 r.

Kwalifikowanie organizacji pozarządowych do finansowego wsparcia odbywało się

na podstawie:

1) otwartego konkursu ofert - 7 województw;

1) uwzględnienie wsparcia samopomocowych projektów, służących rozwojowi form oparcia

społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi, w programie współpracy województwa

z organizacjami pozarządowymi - 4 województwa;

2) uwzględnienia wniosku organizacji o dofinansowanie samopomocowych projektów

służących rozwojowi form oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi

- 2 województwa;

2) założeń Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki - 1 województwo.

Wsparcie finansowe projektom było zapewniane na podstawie:

1) przepisów o działalności pożytku publicznego i wolontariacie - 7 województw;

2) przepisów o finansach publicznych - 4 województwa;

3) przepisów o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób

129

niepełnosprawnych - 2 województwa;

4) przepisów prawa zamówień publicznych - 1 województwo,

5) zasad finansowania Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki - 1 województwo.

W 6 województwach wsparcie finansowe obejmowało cały okres trwania projektów.

Z powodu błędów formalnych oraz niskiej oceny merytorycznej zgłoszonych projektów,

w 3 województwach odrzucono w 2011 r. łącznie 21 wniosków o dofinansowanie działań.

Zadanie 2.2.4. współpraca z pozarządowymi organizacjami samopomocowymi realizującymi

zróżnicowane formy oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi, które

wymagają działania ciągłego


wskaźnik monitorujący: liczba projektów wymagających działania ciągłego/rok

W 2011 r. podjęto współpracę z pozarządowymi organizacjami samopomocowymi,

realizującymi zróżnicowane formy oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami

psychicznymi, które wymagają działania ciągłego, w 6 województwach.

Współpraca została podjęta z:

1) 1-5 organizacjami samopomocowymi - 8 województw;

2) 37 organizacjami samopomocowymi - 1 województwo.

W ramach współdziałania samorządów województw i organizacji pozarządowych

podejmowano działania o charakterze konsultacyjnym z podmiotami realizującymi

zróżnicowane formy oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi, wspierania

finansowego działań prowadzonych przez powyższe organizacje, w tym pokrycia kosztów

utworzenia i działalności Zakładu Aktywności Społecznej.

Wsparcie finansowe deklarowały 4 województwa, dotyczyło ono łącznie 38 projektów

samopomocowych. Wysokość wsparcia wynosiła: 3.000 zł, 49.500 zł, 394.628 zł, 722.360 zł.

Tylko w 1 województwie umowa z organizacjami samopomocowymi, na wsparcie finansowe

projektów, została zawarta na okres dłuższy niż 1 rok. Jednakże 3 z 4 województw,

deklarujących udzielanie wsparcia finansowego organizacjom, wpierało je finansowo przez

cały okres trwania projektów, z czego wynika, iż powyższe projekty nie trwały dłużej niż rok.

130

Cel szczegółowy 2.3: aktywizacja zawodowa osób z zaburzeniami psychicznymi

Wysokość nakładów finansowych, poniesionych przez 3 województwa na realizację zadań

w ramach celu szczegółowego 2.3 w roku 2011, wynosiły:



3) 3.493.006 zł - 1 województwo.

13 podmiotów nie przeznaczyło w 2011 r. żadnych środków finansowych na aktywizację

zawodową osób z zaburzeniami psychicznymi.

Zadanie 2.3.1. opracowanie wojewódzkiego programu rozwoju zróżnicowanych form

wspieranego zatrudnienia i przedsiębiorczości społecznej dostosowanych do potrzeb osób

z zaburzeniami psychicznymi



Wojewódzki program rozwoju zróżnicowanych form wspieranego zatrudnienia

i przedsiębiorczości społecznej, dostosowanych do potrzeb osób z zaburzeniami

psychicznymi, został opracowany w 2011 r. w 2 województwach. W terminie, tj. do czerwca

2011 r., program został opracowany w 1 podmiocie.

Działania w ramach programu były prowadzone m.in. przez Wojewódzki Urząd Pracy

i realizowane w zakresie usług indywidualnych i grupowego poradnictwa zawodowego oraz w

zakresie przeciwdziałania marginalizacji osób z zaburzeniami psychicznymi w obszarze życia

zawodowego i tworzenia realnych środowisk pracy, np. w ramach firm społecznych, tj.

podmiotach gospodarczych, których misją społeczną jest aktywizacja zawodowa osób

zagrożonych wykluczeniem społecznym.

W skład zespołów opracowujących program rozwoju zróżnicowanych form wspieranego

zatrudnienia i przedsiębiorczości społecznej w obydwu podmiotach, które opracowały

program, weszli przedstawiciele organizacji pozarządowych działających w zakresie zdrowia

publicznego, przedstawiciele jednostek organizacyjnych systemu pomocy społecznej,

przedstawiciele urzędu marszałkowskiego oraz przedstawiciele publicznych służb

zatrudnienia. Żaden z podmiotów nie współpracował w tym zakresie z ewentualnymi

pracodawcami.

Realizatorem programów były publiczne służby zatrudnienia. Oczekiwanymi efektami

po zakończeniu realizacji programu było przywrócenie osób z zaburzeniami psychicznymi

na otwarty rynek pracy oraz poszerzenie świadomości społecznej na temat korzyści 131

wynikających z wspierania osób cierpiących na zaburzenia psychiczne i zaburzenia

zachowania na rynku pracy.

Zadanie 2.3.2. realizacja wojewódzkiego programu rozwoju zróżnicowanych form wspieranego zatrudnienia i przedsiębiorczości społecznej dostosowanych do potrzeb osób z zaburzeniami psychicznymi


wskaźnik monitorujący: liczba placówek, przedsiębiorstw i osób objętych projektem/rok

W 2011 r. realizacja wojewódzkiego programu rozwoju zróżnicowanych form wspieranego

zatrudnienia i przedsiębiorczości społecznej została rozpoczęta w 1 województwie. Według

deklaracji podmiotu, realizacja rozpoczęła się w styczniu 2011 r., pomimo iż opracowanie

powyższego programu na terenie województwa nastąpiło w czerwcu 2011 r.

Adresatami programu byli pracodawcy oraz osoby z zaburzeniami psychicznymi. W sumie

programem zostało objętych 14 pracodawców oraz 64 osoby bezrobotne.

W ramach działań podjętych w zakresie realizacji programu nie powstały nowe miejsca pracy,

dostosowane do potrzeb osób z zaburzeniami psychicznymi. Osoby z zaburzeniami

psychicznymi nie nawiązały również stosunku pracy.

Zadanie 2.3.3. zwiększenie dostępności rehabilitacji zawodowej, organizacja poradnictwa



wskaźnik monitorujący: liczba osób objętych różnymi formami działalności

Do realizacji zadania, mającego na celu zwiększenie dostępności rehabilitacji zawodowej,

organizacji poradnictwa i szkoleń zawodowych dla osób z zaburzeniami psychicznymi,

przystąpiły w 2011 r. 4 województwa. Realizacja w 3 podmiotach rozpoczęła się w styczniu

2011 r., w 1 podmiocie w październiku.

Adresatami działań były osoby z zaburzeniami psychicznymi poszukujące pracy, pracownicy

funkcjonujących Zakładów Aktywności Zawodowej oraz osoby ze stwierdzonym znacznym

i umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, u których stwierdzono autyzm, upośledzenie

umysłowe lub zaburzenia psychiczne.

Realizatorami działań były głównie organizacje pozarządowe oraz publiczne służby

zatrudnienia.

W ramach realizacji zadania w 2 województwach odbyło się po 1 szkoleniu zawodowym.

Łącznie w szkoleniach uczestniczyło 212 osób, 1084 osobom udzielono 2184 porad

132

zawodowych. Kształceniem zawodowym zostało objętych 212 osób, pośrednictwem pracy

objęto 1084 osoby, w warsztatach terapii zajęciowej uczestniczyło 619 osób.

W wyniku podejmowanych działań w 3 województwach powstały zakłady aktywności

zawodowej oraz w 1 województwie powstał zakład pracy chronionej.

Środki finansowe na realizację zadania pochodziły z budżetów własnych jednostek oraz

PFRON.

Zadanie 2.3.4. prowadzenie kampanii szkoleniowo-informacyjnej adresowanej do

pracodawców, promującej zatrudnianie osób z zaburzeniami psychicznymi


wskaźnik monitorujący: liczba projektów i pracodawców objętych oddziaływaniem/rok

Realizacja kampanii szkoleniowo-informacyjnej, adresowanej do pracodawców, promującej

zatrudnianie osób z zaburzeniami psychicznymi, rozpoczęła się w 2011 r. w 1 województwie,

w październiku.

W skład zespołu przygotowującego kampanię weszli przedstawiciele urzędu

marszałkowskiego.

Działania realizowane w ramach zadania opierały się na kampanii billboardowej,

prowadzonej w 13 miastach na terenie województwa. Celem kampanii była zmiana

postrzegania osób niepełnosprawnych i potrzeba aktywizacji zawodowej i społecznej.

Adresatami kampanii szkoleniowo-informacyjnej był ogół społeczeństwa.

Realizacja zadania odbywała się we własnym zakresie, natomiast środki finansowe

na kampanię pochodziły z funduszy Unii Europejskiej.

Cel szczegółowy 2.4: skoordynowanie różnych form opieki i pomocy

W 2011 r. żadne z województw nie przeznaczyło środków finansowych na realizację celu

szczegółowego 2.4.

Zadanie 2.4.1. powołanie wojewódzkiego zespołu koordynującego realizację Programu

z zadaniami:

- opracowania regionalnego programu ochrony zdrowia psychicznego, uwzględniającego

programy powiatowe oraz potrzeby ludności województwa w zakresie zdrowia psychicznego

i opieki psychiatrycznej oraz dostosowanie do nich skoordynowanej działalności różnych

form pomocy i oparcia społecznego oraz aktywizacji zawodowej,

- realizacji, koordynowania i monitorowania Programu.133

Skład zespołu powinien zapewniać właściwą reprezentację samorządu województwa,

wojewody, placówek realizujących zadania z zakresu ochrony zdrowia psychicznego,

pozarządowych organizacji samopomocowych, oddziału wojewódzkiego NFZ. Zarząd

województwa zapewni działaniom zespołu niezbędną pomoc administracyjną


wskaźnik monitorujący: dokument powołujący

Wojewódzkie zespoły koordynujące zostały powołane w 2011 r. w 15 podmiotach.

10 województw powołało zespoły zgodnie z terminem, tj. do czerwca 2011 r.

Liczebność zespołów koordynujących kształtowała się następująco:1) 12 osób - 1 województwo;

2) 16-20 osób-8 województw;

3) 21-26 osób - 6 województw.

W skład zespołów koordynujących weszli:

1) przedstawiciele podmiotów leczniczych - 15 województw;

2) przedstawiciele urzędu marszałkowskiego - 15 województw;

3) przedstawiciele wojewódzkiego oddziału NFZ - 15 województw;

4) Konsultant wojewódzki w dziedzinie psychiatrii - 15 województw;

5) przedstawiciele urzędu wojewódzkiego - 14 województw;

6) przedstawiciele jednostek organizacyjnych systemu pomocy społecznej

- 13 województw;

7) przedstawiciele organizacji pozarządowych działających w zakresie zdrowia publicznego -

10 województw;

8) przedstawiciele organizacji pozarządowych zrzeszających pacjentów i ich rodziny

- 10 województw;

9) przedstawiciele publicznych służb zatrudnienia - 10 województw;

10) Konsultant wojewódzki w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży - 6 województw;

11) przedstawiciele samorządów powiatowych i gminnych - 6 województw;

12) przedstawiciele jednostek organizacyjnych systemu oświaty - 5 województw.

W 12 województwach zespół określił potrzeby ludności w zakresie zdrowia psychicznego

i opieki psychiatrycznej, natomiast w 9 określił dostosowane do potrzeb ludności formy

pomocy i oparcia społecznego oraz aktywizacji zawodowej.

W 8 województwach zespół prowadził działania mające na celu koordynację i monitorowanie

realizacji zadań wynikających z Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego.

Sprawozdanie z działań prowadzonych w 2011 r. sporządziły 2 zespoły koordynujące.

134

Liczba posiedzeń zespołu koordynującego w 2011 r.:

1) brak posiedzeń - 1 województwo;

2) 1 posiedzenie - 1 województwo;

3) 2 posiedzenia - 1 województwo;

4) 3 posiedzenia - 1 województwo;

5) 4 posiedzenia - 3 województwa;

6) 5 posiedzeń - 1 województwo.

We wszystkich województwach, w których został powołany zespół koordynacyjny, samorząd

zapewnił zespołowi niezbędną pomoc administracyjną i biurową, w postaci udostępnienia sali

na spotkania zespołu, materiałów i sprzętu biurowego, a także w zbieraniu danych

epidemiologicznych i statystycznych oraz zapewnił pomoc w opracowywaniu i redagowaniu

dokumentów.

Zadanie 2.4.2. opracowanie regionalnego programu ochrony zdrowia psychicznego,

uwzględniającego w szczególności harmonogram realizacji działań: 1.1.3, 1.3.2, 1.4.1, 2.1.2,

2.1.5, 2.2.2, 2.3.2, 2.3.3 i 2.3.4


wskaźnik monitorujący: dokument programu

Regionalny program ochrony zdrowia psychicznego w 2011 r. został opracowany

w 8 województwach. Programy powstały w III oraz IV kwartale roku.

W 6 podmiotach opracowany program uwzględniał harmonogram realizacji działań

Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego. Regionalne programy uwzględniały

również ustalone przez województwo priorytety promocji zdrowia psychicznego.

W 6 województwach programy uwzględniały również priorytety ustalone na terenie

powiatów.

Programy zakładają, iż realizacja części zadań odbywać się będzie w ramach programów

zdrowotnych. Zgodnie z ustawą z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej

finansowanych ze środków publicznych, programy zdrowotne realizowane przez jednostki

samorządu terytorialnego powinny zostać pozytywnie zaopiniowane przez Agencję Oceny

Technologii Medycznych. Opracowane przez województwa regionalne programy ochrony

zdrowia psychicznego, zawierające elementy programów zdrowotnych, nie zostały przekazane

do Agencji lub uzyskały negatywną opinię.

135

Zadanie 2.4.4. przygotowanie aktualizowanego corocznie przewodnika informującego

o dostępnych formach opieki zdrowotnej i pomocy społecznej i aktywizacji zawodowej dla

osób z zaburzeniami psychicznymi


wskaźnik monitorujący: publikacja

Przewodniki informujące o dostępnych formach opieki zdrowotnej i pomocy społecznej

i aktywizacji zawodowej dla osób z zaburzeniami psychicznymi zostały przygotowane

w 2 województwach, w IV kwartale 2011 r. Zostały opublikowane w nakładzie 20 i 800

egzemplarzy.

Przewodniki były dostępne w placówkach ochrony zdrowia, placówkach pomocy społecznej,

placówkach oświatowych, urzędzie pracy, jednostkach organizacyjnych policji oraz

w organizacjach pozarządowych. Przewodnik był dostępny również w formie elektronicznej.

136

2. SAMORZĄDY POWIATOWE I GMINNE

Realizacja Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego w samorządach

powiatowych i gminnych w 2011 r. - informacje ogólne

Powiaty

Spośród istniejących w Polsce 314 powiatów, wypełnianie sprawozdania rozpoczęło

289 podmiotów. W całości kwestionariusz sprawozdawczy został wypełniony przez

255 podmiotów i tylko te sprawozdania zostały poddane dalszej analizie.

Harmonogram Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego nałożył na powiaty

23 zadania, których realizacja powinna się rozpocząć w 2011 r.(Tabela 11). Jednakże żaden

z podmiotów nie zrealizował w sprawozdawanym roku wszystkich zadań, a 56 powiatów nie

zrealizowało żadnego zadania z harmonogramu.

Liczba zadań zrealizowanych przez powiaty w 2011 r.:

1) 1-5 zadań - 115 powiatów;



4) 16-20 zadań - 8 powiatów.

Tabela 11. Realizacja zadań nałożonych przez NPOZP na powiaty .

nr zadania liczba powiatów realizujących zadanie

procent powiatów realizujących zadanie

(N=255)

procent wszystkich powiatów (N=314)



1.1.1 89 34,9 % 28,3 %1.1.2 50 19,6 % 15,9%1.1.3 44 17,2% 14,0 %

cel szczegółowy 1.2. zapobieganie zaburzeniom psychicznym

1.2.1 110 43,1 % 35,0 %1.2.2 86 33,7 % 27,3 %


1.3.1 35 13,7% 11,1%1.3.2 26 10,1 % 8,2 %


137

2.1.1 20 7,8 % 6,3 %2.1.2 17 6,6 % 5,4 %


2.2.1 26 10,1 % 8,2 %2.2.3 13 5,0 % 4,1 %2.2.4 12 4,7 % 3,8 %2.2.5 47 18,4% 14,9%


2.3.1 41 16,0% 13,0%2.3.2 28 10,9% 8,9 %2.3.3 68 26,6 % 21,6%2.3.4 28 10,9% 8,9 %2.3.5 30 11,7% 9,5 %2.3.6 54 21,1 % 17,1 %


2.4.1 142 55,6 % 45,2 %2.4.2 95 37,2 % 30,2 %2.4.3 86 33,7 % 27,3 %2.4.4 21 8,2 % 6,6 %

Całkowite nakłady finansowe, poniesione przez powiaty na działania skierowane na ochronę

zdrowia psychicznego, w tym na realizację zadań wynikających z Narodowego Programu

Ochrony Zdrowia Psychicznego, w 2011 r. wynosiły:

1) 500 - 7.500 zł - 19 powiatów;

2) 13.000 - 100.000 zł - 28 powiatów;

3) 103.420 - 945.968 zł - 21 powiatów;

4) 1.010.861 -7.944.000 zł-21 powiatów;

5) 31.424.376 zł-1 powiat.

165 powiaty, tj. 65% spośród wszystkich podmiotów, nie przeznaczyło żadnych środków

finansowych na działania skierowane na ochronę zdrowia psychicznego. 70% powiatów

przeznaczyło na ten cel mniej niż 5.000 zł.

Na realizację zadań wynikających z Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego,

198 podmiotów, tj. 79%, nie przeznaczyło żadnych nakładów finansowych.

Miasta na prawach powiatu

138

Spośród istniejących w Polsce 65 miast na prawach powiatu, wypełnianie sprawozdania

rozpoczęły 63 podmioty. W całości kwestionariusz sprawozdawczy został wypełniony przez

60 podmiotów i tylko te sprawozdania zostały poddane dalszej analizie.

Harmonogram Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego nałożył na miasta na

prawach powiatu 23 zadania, których realizacja powinna się rozpocząć w 2011 r. Jednakże

żaden z podmiotów nie zrealizował w sprawozdawanym roku wszystkich zadań, a 9 miast na

prawach powiatów nie zrealizowało żadnego zadania z harmonogramu. Polowa miast

zrealizowała w 2011 r. do 3 zadań z harmonogramu.

Liczba zadań zrealizowanych przez miasta na prawach powiatu w 2011 r.:

1) 1-5 zadań - 30 miast;


3) 11 - 20 zadań - 9 miast.

nr zadania liczba miast realizujących zadanie

procent miastrealizujących zadanie

(N=60)

procent wszystkich miast (N=65)



1.1.1 20 33,3 % 30,7 %1.1.2 18 30,0 % 27,6 %1.1.3 14 23,3 % 21,5%


1.2.1 28 46,6 % 43,0 %1.2.2 29 48,3 % 44,6 %


1.3.1 9 15,0% 13,8%1.3.2 9 15,0% 13,8%


2.1.1 7 11,6% 10,7%2.1.2 6 10,0 % 9,2 %


2.2.1 12 20,0 % 18,4%2.2.3 18 30,0 % 27,6 %2.2.4 21 35,0 % 32,3 %

Tab. 12. realizacja zadań nałożonych przez NPOZP na miasta na prawach powiatu.2.2.5 7 11,6% 10,7%

139


2.3.1 11 18,3% 16,9%2.3.2 10 16,6% 15,3%2.3.3 20 33,3 % 30,7 %2.3.4 8 13,3% 12,3%2.3.5 8 13,3 % 12,3%2.3.6 13 21,6% 20,0 %


2.4.1 28 46,6 % 43,0 %2.4.2 19 31,6% 29,2 %2.4.3 19 31,6% 29,2 %2.4.4 8 13,3 % 12,3 %

Całkowite nakłady finansowe, poniesione przez miasta na prawach powiatów na działania

skierowane na ochronę zdrowia psychicznego, w tym na realizację zadań wynikających

z Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego, w 2011 r. wynosiły:

1) 8.220-55.000 zł-5 miast;

2) 120.030-920.186 zł-12 miast;

3) 1.050.000 - 8.296.846 zł - 23 miast;

4) 16.782.640 zł-1 miasto;

5) 23.293.782 zł-1 miasto.

18 miast, tj. 30% podmiotów, nie przeznaczyło żadnych środków finansowych na działania

skierowane na ochronę zdrowia psychicznego. 50% miast przeznaczyło na ten cel mniej niż

629.586 zł. Na realizację zadań wynikających z Narodowego Programu Ochrony Zdrowia

Psychicznego, 40 miast na prawach powiatu nie przeznaczyło żadnych nakładów

finansowych.

Gminy

Spośród istniejących w Polsce 2.414 gmin, wypełnianie sprawozdania z realizacji zadań

nałożonych przez Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego, rozpoczęły 1.683

podmioty. W całości kwestionariusz sprawozdawczy został wypełniony przez 1.414

podmiotów i tylko te sprawozdania zostały poddane dalszej analizie.

Harmonogram realizacji zadań Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego

nałożył na gminy 21 zadań, których realizacja powinna się rozpocząć w 2011 r. (Tabela nr 4).

Jednakże żaden z podmiotów nie zrealizował w sprawozdawanym roku wszystkich zadań,

a 630 gmin (45%) nie zrealizowało żadnego zadania z harmonogramu.

140

Liczba zadań zrealizowanych przez gminy w 2011 r.:

1) 1-5 zadań - 754 gminy;


3) 11-18 zadań - 7 gmin.

Tab. 13. Realizacja zadań nałożonych przez NPOZP na gminy.

nr zadania liczba gmin realizujących zadanie

procent gminrealizujących zadanie

(N=1.414)

procent wszystkich gmin (N=2.479)



1.1.1 66 4,6 % 2,6 %1.1.2 49 3,4 % 1,9%1.1.3 42 2,9 % 1,6%


1.2.1 649 45,8 % 26,1 %1.2.2 596 42,1 % 24,0 %


1.3.1 16 1,1 % 0,6 %1.3.2 23 1,6% 0,9 %


2.1.1 14 0,9 % 0,5 %2.1.2 19 1,3 % 0,7 %


2.2.1 18 1,2 % 0,7 %2.2.3 25 1,7 % 1,0%2.2.4 22 1,5 % 0,8 %


2.3.1 10 0,7 % 0,4 %2.3.2 7 0,4 % 0,2 %2.3.3 34 2,4 % 1,3 %2.3.4 5 0,3 % 0,2 %2.3.5 2 0,1 % 0,0 %


2.4.1 52 3,6 % 2,0 %2.4.2 64 4,5 % 2,5 %2.4.3 33 2,3 % 1,3 %

141

2.4.4 15 1,0% 0,6 %

Całkowite nakłady finansowe poniesione przez gminy na działania skierowane na ochronę



1) 87-1.000 zł-24 gminy;

2) 1.161-10.000 zł-75 gmin;

3) 10.300-50.000 zł-78 gmin;

4) 50.500-196.318 zł-53 gminy;

5) 207.821-2.913.631 zł-52 gminy.

1.119 gmin, tj. 80% spośród wszystkich podmiotów, nie przeznaczyły żadnych środków

finansowych na działania skierowane na ochronę zdrowia psychicznego. 90% gmin



1.212 gmin, tj. 86% podmiotów, nie przeznaczyło żadnych nakładów finansowych. Natomiast

90% gmin przeznaczyło na ten cel mniej niż 3.180 zł. 405 gmin, tj. 29% z podmiotów, które

złożyły sprawozdanie, zapoznało się z założeniami Narodowego Programu Ochrony Zdrowia

Psychicznego w dwóch pierwszych kwartałach 2012 r.





psychicznemu

Powiaty

Wysokość nakładów finansowych, poniesionych przez powiaty, na realizację zadań w ramach

celu szczegółowego 1.1 w roku 2011 wynosiła:

1) 400-2.000 zł-10 powiatów;

2) 2098 - 8732 zł - 13 powiatów;

3) 16.000 zł-1 powiat;

4) 29.400 zł - 1 powiat;

5) 896.312 zł-1 powiat;

6) 1.607.844-1 powiat.

142

228 powiatów, tj. 89% spośród wszystkich podmiotów, na działania z zakresu

upowszechniania wiedzy na temat zdrowia psychicznego, kształtowania zachowań i stylów

życia korzystnych dla zdrowia psychicznego, rozwijania umiejętności radzenia sobie

w sytuacjach zagrażających zdrowiu psychicznemu, nie przeznaczyło w 2011 r. żadnych

środków finansowych.


Wysokość nakładów finansowych, poniesionych przez miasta na prawach powiatu,

na realizację zadań w ramach celu szczegółowego 1.1 w roku 2011 wynosiła:

1) 1.260-8.860 zł-4 miasta;

2) 10.00-28.300 zł-5 miast;

3) 160.000-846.804 zł-5 miast;

4) 1.239.251 zł- 1 miasto;

5) 3.980.839 zł-1 miasto.

44 miasta na prawach powiatu, tj. 73% spośród wszystkich podmiotów, na działania z zakresu

upowszechniania wiedzy na temat zdrowia psychicznego, kształtowania zachowań i stylów

życia korzystnych dla zdrowia psychicznego, rozwijania umiejętności radzenia sobie

w sytuacjach zagrażających zdrowiu psychicznemu, nie przeznaczyły w 2011 r. żadnych


Gminy

Wysokość nakładów finansowych, poniesionych przez gminy, na realizację zadań w ramach


1) 200-5.000 zł-22 gminy;

2) 5.050-25.000 zł-24 gminy;

3) 30.968-99.500 zł-15 gmin;

4) 121.000-857.498 zł-19 gmin;

5) 1.563.793 zł-1 gmina.

1.328 gmin, tj. 94% spośród wszystkich podmiotów, które złożyły sprawozdanie, na działania

z zakresu upowszechniania wiedzy na temat zdrowia psychicznego, kształtowania zachowań

i stylów życia korzystnych dla zdrowia psychicznego, rozwijania umiejętności radzenia sobie

w sytuacjach zagrażających zdrowiu psychicznemu, nie przeznaczyło w 2011 r. żadnych

143


Zadanie 1.1.1. ustalenie priorytetów promocji zdrowia psychicznego



Powiaty

Priorytety promocji zdrowia psychicznego zostały ustalone w 89 podmiotach, tj. w 35%

jednostek. W terminie, tj. do czerwca 2011 r., priorytety zostały opracowane w 43 powiatach.

W skład zespołów opracowujących priorytety promocji zdrowia psychicznego weszli:

1) przedstawiciele starostwa - 87 powiatów (98%);

2) przedstawiciele jednostek organizacyjnych systemu pomocy społecznej - 84 powiaty

(94%);

3) przedstawiciele jednostek organizacyjnych systemu oświaty - 79 powiatów (89%);

4) przedstawiciele podmiotów leczniczych - 77 powiatów (86%);

5) przedstawiciele publicznych służb zatrudnienia - 75 powiatów (84%);


32 powiaty (36%);


17 powiatów (19%).

Priorytety promocji zdrowia psychicznego w 76 powiatach (85%>), zostały ustalone na

podstawie danych z podmiotów leczniczych, w 45 powiatach (50%o), na podstawie danych

epidemiologicznych, w przypadku 34 podmiotów dane służące opracowaniu priorytetów

pochodziły z powiatowych jednostek pomocy społecznej i oświaty (38%> podmiotów, w tym

w 8 przypadkach z Powiatowych Zespołów ds. Orzekania o Niepełnosprawności) oraz

w przypadku 20 powiatów (22%), zostały ustalone na podstawie informacji pozyskanych

z ewaluacji zakończonych programów zdrowotnych.

W 86 podmiotach (97%) priorytety dotyczyły ochrony zdrowia, w 81 podmiotach (91%)

oświaty, w 80 podmiotach (90%) pomocy społecznej, a w 67 podmiotach (75%) służb

zatrudnienia.

Wśród problematyki poruszanej w ustalonych priorytetach znalazły się:

1) nadużywanie alkoholu i/lub narkotyków - 79 powiatów (89%);

2) przemoc domowa - 71 powiatów (80%);

144

3) zatrudnienie - 70 powiatów (79%);

4) problemy osób starszych - 55 powiatów (62%);

5) samobójstwa - 47 powiatów (53%);

6) bezdomność - 21 powiatów (24%).

W budżetach 30 powiatów (34%>) zostały zabezpieczone środki finansowe na potrzeby

wynikające z ustalonych przez podmioty priorytetów. Kwotę od 200 - 6.000 zł zabezpieczyło

w swoich budżetach 17 jednostek (53%>), od 8.000 do 30.000 zł zabezpieczyło 8 jednostek, od

32.500 - 890.112 zł zabezpieczyło 6 powiatów.


Priorytety promocji zdrowia psychicznego zostały ustalone w 20 miastach, tj. 33%

podmiotów. W terminie, tj. do czerwca 2011 r., priorytety zostały opracowane w 5 miastach.

W skład zespołów ustalających priorytety promocji zdrowia psychicznego weszli:

1) przedstawiciele urzędu miasta - 20 miast (100%);

2) przedstawiciele jednostek organizacyjnych pomocy społecznej - 19 miast (95%);3) przedstawiciele podmiotów leczniczych - 19 miast (95%);

4) przedstawiciele jednostek organizacyjnych systemu oświaty - 16 miast (80%);

5) przedstawiciele publicznych służb zatrudnienia - 14 miast (70%);

6) przedstawiciele organizacji pozarządowych działających w zakresie zdrowia publicznego

- 13 miast (65%).

W 19 miastach (95%) priorytety zostały ustalone na podstawie danych uzyskanych

z podmiotów leczniczych, w 18 miastach (90%) na podstawie danych epidemiologicznych,

natomiast w 9 miastach (45%) na podstawie informacji pozyskanych z ewaluacji

zakończonych programów zdrowotnych.

We wszystkich miastach priorytety dotyczyły obszaru ochrony zdrowia, w 18 miastach (90%)

pomocy społecznej, w 17 (85%) oświaty, natomiast w 13 miastach (65%) priorytety

obejmowały również służby zatrudnienia.

W 18 miastach (90%) na prawach powiatu problematyka poruszana w ustalonych

priorytetach dotyczyła nadużywania substancji psychoaktywnych, w 14 miastach (70%)

problemów osób starszych, w 13 miastach (65%) dotyczyła przeciwdziałaniu przemocy

domowej i samobójstwom, natomiast w 9 miastach (45%) problematyka dotyczyła

zatrudnienia.

145

Gminy

Priorytety promocji zdrowia psychicznego zostały ustalone w 66 gminach, tj. 5% jednostek.

W terminie, tj. do czerwca 2011 r., priorytety zostały opracowane w 26 gminach.

W skład zespołów ustalających priorytety weszli:

1) przedstawiciele urzędu miasta/gminy - 61 gmin (92%);

2) przedstawiciele jednostek organizacyjnych systemu pomocy społecznej - 57 gmin (86%);

3) przedstawiciele jednostek organizacyjnych systemu oświaty - 47 gmin (71 %);

4) przedstawiciele podmiotów leczniczych - 33 gminy (50%).

Priorytety promocji zdrowia psychicznego w 36 gminach (54%) zostały ustalone na postawie

danych z podmiotów leczniczych, w 17 gminach (26%) na postawie danych

epidemiologicznych, w 14 gminach (21%) na podstawie danych pochodzących z ewaluacji

zakończonych programów zdrowotnych. W dalszej kolejności, jako źródło informacji,

na podstawie których zostały ustalone priorytety, respondenci podawali informacje

z jednostek pomocy społecznej oraz wyniki diagnozy sytuacji lokalnej.

W 61 gminach (92%) priorytety dotyczyły pomocy społecznej, w 57 gminach (86%) ochrony

zdrowia, w 52 gminach (87%) oświaty, w 22 gminach (33%) priorytety dotyczyły

publicznych służb zatrudnienia.

Wśród problematyki poruszanej w priorytetach promocji zdrowia psychicznego znalazły się:

1) przemoc domowa - 56 gmin (85%);

2) nadużywanie alkoholu i/lub narkotyków - 55 gmin (84%);

3) problemy osób starszych - 38 gmin (58%);

4) zatrudnienie - 27 gmin (41%).

Respondenci wskazywali również problematykę zapobiegania wykluczeniu społecznego osób

niepełnosprawnych.

W budżetach 35 gmin (53%) zostały zabezpieczone środki finansowe na potrzeby wynikające

z ustalonych przez podmioty priorytetów, w wysokości od 1.000 - 9.000 zł w 13 gminach, od

10.000 - 78.000 zł w 11 gminach, od 100.000 - 581.640 zł w 9 gminach oraz w 2 gminach

odpowiednio po 1.433.000 zł oraz 1.480.304 zł.

146

Zadanie 1.1.2. opracowanie lokalnych programów promocji zdrowia psychicznego


wskaźniki monitorujące: przygotowane programy

Powiaty

Lokalne programy promocji zdrowia psychicznego w 2011 r. zostały opracowane

w 50 powiatach (20% podmiotów), z czego w 27 podmiotach opracowanie nastąpiło

w terminie, tj. do czerwca 2011 r.

W skład zespołów opracowujących programy promocji zdrowia weszli:

1) przedstawiciele jednostek organizacyjnych systemu pomocy społecznej - 45 powiatów

(90%);






- 19 powiatów (38%);

4) przedstawiciele organizacji pozarządowych zrzeszających pacjentów i ich rodziny - 12

powiatów (24%).

Programy dotyczyły higieny zdrowia psychicznego, upowszechniania informacji

o instytucjach pomocy dla osób z zaburzeniami psychicznymi, promocji alternatywnych

sposobów spędzania czasu wolnego, określały najbardziej istotne elementy polityki

zdrowotnej na terenie powiatów, wyznaczały kierunki działania w zakresie poprawy zdrowia

psychicznego mieszkańców oraz zaspokajania potrzeb zdrowotnych. Dotyczyły również

zapobiegania stresowi oraz przeciwdziałaniu zachowań agresywnych dzieci i młodzieży.

Oczekiwanymi efektami po zakończeniu realizacji programów promocji zdrowia była

poprawa jakości życia osób z zaburzeniami psychicznymi i ich bliskich oraz poprawa

dostępności do świadczeń pomocy zdrowotnej i innych form opieki i wsparcia w środowisku

lokalnym, a także wzrost akceptacji wobec osób cierpiących na zaburzenia psychiczne

i zaburzenia zachowania.

W 41 powiatach (82%) opracowane programy uwzględniały ustalone priorytety promocji

zdrowia. System ewaluacji programów promocji zdrowia psychicznego został opracowany

147

w połowie powiatów, które zrealizowały zadanie, tj. w 25 podmiotach.



w 18 miastach na prawach powiatu (30%). Łącznie powstały 22 programy, z czego 7 zgodnie

z terminem przewidzianym harmonogramem Programu.

W skład zespołów opracowujących programy promocji zdrowia psychicznego weszli:1) przedstawiciele urzędu miasta - 17 miast (94%);

2) przedstawiciele podmiotów leczniczych - 17 miast (94%);

1) przedstawiciele jednostek organizacyjnych systemu pomocy społecznej - 16 miast (89%);

2) przedstawiciele organizacji pozarządowych działających w zakresie zdrowia

publicznego - 12 miast (67%);


4) przedstawiciele publicznych służb zatrudnienia - 11 miast (61%).

Programy promocji zdrowia psychicznego dotyczyły podnoszenia wiedzy z zakresu ochrony

zdrowia psychicznego oraz wczesnej diagnostyki i profilaktyki zaburzeń psychicznych

u dzieci i młodzieży.

We wszystkich miastach programy skierowane były do dzieci i młodzieży, w 15 miastach

(83%) do osób starszych, w 14 miastach (78%) do osób czynnych zawodowo, w 13 miastach

(72%) do nauczycieli oraz w 10 miastach (56%) do pracodawców i lekarzy/pielęgniarek.

Oczekiwanymi efektami po zakończeniu realizacji programów promocji zdrowia

psychicznego był wzrost poziomu wiedzy na temat ochrony zdrowia psychicznego,

zmniejszenie liczby uczniów nieprzystosowanych społecznie, a także włączenie osób

cierpiących na zaburzenia psychiczne oraz ich rodzin w życie lokalnej społeczności.

W 16 miastach (89%) opracowane programy uwzględniały ustalone priorytety promocji

zdrowia, natomiast system ewaluacji programów promocji zdrowia psychicznego został

opracowany w 11 miastach (61%).

Gminy


w 49 gminach (3%). Łącznie w gminach powstało 58 programów, z czego 24 programy

(49%) w terminie przewidzianym w harmonogramie Narodowego Programu Ochrony

Zdrowia Psychicznego, tj. do czerwca 2011 r.

148

W skład zespołów opracowujących programy weszli:

1) przedstawiciele urzędu miasta/gminy - 43 gminy (88%);

2) przedstawiciele jednostek organizacyjnych systemu pomocy społecznej - 39 gmin (80%);

3) przedstawiciele jednostek organizacyjnych systemu oświaty - 32 gminy (65%);

4) przedstawiciele podmiotów leczniczych - 27 gmin (55%).

Programy promocji zdrowia psychicznego dotyczyły m.in. zapobiegania zaburzeniom

psychicznym, zapewnienia osobom z zaburzeniami psychicznymi wsparcia i pomocy,

umożliwiającej prawidłowe funkcjonowanie w środowisku zamieszkania oraz działań

informacyjno-edukacyjnych, upowszechniających wiedzę na temat ochrony i higieny zdrowia

psychicznego, a także rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania

narkomanii.

W 45 gminach (92%) adresatami programów były dzieci i młodzież, w 38 gminach (78%)

osoby starsze, w 33 gminach (67%) nauczyciele, natomiast w 27 gminach (55%) adresatami

programów byli lekarze/pielęgniarki.

Oczekiwanymi efektami po zakończeniu realizacji programów promocji zdrowia

psychicznego był wzrost wiedzy na temat zdrowia psychicznego, zwiększenie integracji

społecznej osób z zaburzeniami psychicznymi, poszerzenie oferty poradnictwa i pomocy dla

osób w stanach kryzysu zagrażającemu zdrowiu psychicznemu, wzrost liczby osób, którym

udzielono pomocy specjalistycznej, w tym świadczeń zdrowotnych oraz wypromowanie

zachowań i zdrowego stylu życia, korzystnych dla zdrowia psychicznego.

W 43 gminach (88%) opracowane programy uwzględniały ustalone priorytety promocji

zdrowia. System ewaluacji programów promocji zdrowia psychicznego został opracowany

w 18 gminach (37%), które zrealizowały zadanie.

Zadanie 1.1.3. realizacja lokalnych programów promocji zdrowia psychicznego



Powiaty

Realizacja lokalnych programów promocji zdrowia psychicznego w 2011 r. rozpoczęła się

w 44 powiatach, tj. 17% podmiotów. W ponad połowie powiatów (23 podmioty) realizacja

149

rozpoczęła się zgodnie z terminem wskazanym w harmonogramie Narodowego Programu

Ochrony Zdrowia Psychicznego. Łącznie, we wszystkich powiatach, które zrealizowały

zadanie, rozpoczęto realizację 62 programów promocji zdrowia psychicznego.

Adresatami programów promocji zdrowia psychicznego były przede wszystkim osoby

cierpiące na zaburzenia psychiczne oraz dzieci i młodzież z placówek oświatowych

i wychowawczych. W przypadku 12 programów, respondenci wskazali, że program nie objął

swoimi oddziaływaniami ani jednej osoby. Pozostałe programy, łącznie, objęły ponad 30.000

osób.

Realizacja programów w 32 powiatach (73%) odbywała się we własnym zakresie,

w 31 powiatach (71%) realizatorami były jednostki organizacyjne systemu pomocy

społecznej oraz oświaty. W 25 powiatach (56%) realizacja programów odbywała się przy

udziale publicznych służb zatrudnienia, w 20 powiatach (45%) realizatorem programu były

podmioty lecznicze. W 13 powiatach (29%) realizacja programów promocji zdrowia

psychicznego została powierzona organizacjom pozarządowym.

Środki finansowe na realizację programów promocji zdrowia psychicznego pochodziły:

1) środki własne - 38 powiatów (86%);

2) środki PFRON - 15 powiatów (34%);

3) dotacje celowe z budżetu państwa - 8 powiatów (18%);

4) subwencje ogólne - 4 powiaty (9%);

5) środki pochodzące z Unii Europejskiej - 4 powiaty (9%);

6) środki przekazane na podstawie porozumień z jednostkami samorządu terytorialnego - 4

powiaty (9%).

Ponadto, w 2 powiatach środki finansowe pochodziły, odpowiednio, z Narodowego Funduszu

Zdrowia oraz z subwencji oświatowej.

Wskazanymi przez respondentów efektami realizacji programów było poszerzenie

i ugruntowanie wiedzy na temat zdrowia psychicznego wśród dzieci i młodzieży oraz

rodziców, podniesienie świadomości na temat najważniejszych zagrożeń dla zdrowia

psychicznego i częściowe wyeliminowanie zachowań negatywnych, podniesienie poziomu

integracji społecznej osób z zaburzeniami psychicznymi, a także bliższa współpraca

z instytucjami działającymi na rzecz edukacji, rodziny, promocji zdrowego stylu życia.

Zwiększyła się również liczba porad, konsultacji psychologicznych i medycznych, uległo

poprawie funkcjonowanie społeczne uczestników programów i ich rodzin.

150



w 14 miastach na prawach powiatu, tj. 23% podmiotów. W miastach przystąpiono do

realizacji łącznie 20 programów, z czego 13 rozpoczęto w I oraz II kwartale roku, tj. przed

terminem wskazanym w Narodowym Programie Ochrony Zdrowia Psychicznego.

Adresatami programów promocji zdrowia psychicznego były dzieci i młodzież, rodzice

i opiekunowie, osoby po kryzysach psychicznych oraz ich rodziny, osoby narażone na

wykluczenie społeczne, bezrobotne, niepełnosprawne. Łącznie programy objęły 87.836 osób,

natomiast połowa programów objęła do 243 osób.

Realizatorami programów w 11 miastach (77%) były organizacje pozarządowe, w 9 miastach

(64%) realizacja odbywała się we własnym zakresie, w 8 miastach (57%) realizatorami były

podmioty lecznicze i jednostki organizacyjne systemu oświaty, natomiast w 7 miastach (50%)

jednostki organizacyjne systemu pomocy społecznej.

Środki finansowe na realizacje programów w 13 miastach (93%) pochodziły z budżetów

własnych jednostek, w 4 miastach (29%) z dotacji celowych z budżetu państwa.

Wskazanymi przez respondentów efektami realizacji programów był wzrost świadomości

społecznej w zakresie ochrony zdrowia psychicznego, rozumienia problemów i potrzeb osób

z zaburzeniami psychicznymi oraz zwiększenie aktywności społecznej osób z zaburzeniami.

Gminy


w 42 gminach (3%). 21 gmin (50%) rozpoczęło realizację zadania w dwóch pierwszych

kwartałach 2011 r., czyli wcześniej niż zakładał to harmonogram realizacji Narodowego

Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego. Łącznie rozpoczęto realizację 60 programów

promocji zdrowia psychicznego, czyli więcej niż wynosiła deklarowana przez respondentów

liczba opracowanych programów.

Do udziału w programie kierowane były osoby niepełnosprawne z zaburzeniami

psychicznymi, osoby pochodzące z rodzin z problemami alkoholowymi, uzależnione

od substancji psychoaktywnych, osoby korzystające ze świadczeń psychiatrycznej opieki

zdrowotnej oraz ich rodziny.

Według deklaracji przedstawicieli gmin, programy promocji zdrowia psychicznego objęły

łącznie 46.326 osób. Natomiast połowa programów objęła swoim działaniem do 150 osób.

151

Realizatorami programów w 28 gminach (67%) były jednostki organizacyjne systemu

oświaty, w 27 gminach (65%) jednostki organizacyjne systemu pomocy społecznej,

w 23 gminach (55%) realizacja odbywała się we własnym zakresie, natomiast w 15 gminach

(36%) realizatorami programów były organizacje pozarządowe.

Środki finansowe na realizację programów w 35 gminach (83%) pochodziły z budżetów

własnych jednostek, w 9 gminach (21%) z dotacji celowych z budżetu państwa.

Wskazanymi przez respondentów efektami realizacji programów było pogłębienie wiedzy

o ochronie zdrowia psychicznego wśród uczniów i mieszkańców gmin, podniesienie

umiejętności radzenia sobie w sytuacjach zagrażających zdrowiu psychicznemu, poszerzenie

wiedzy nt. zaburzeń psychicznych oraz nowoczesnych form rehabilitacji, a także

zmniejszenie skali zjawiska nadużywania substancji psychoaktywnych.


Powiaty

Wysokość nakładów finansowych poniesionych przez powiaty na realizację zadań w ramach


1) 250 - 10.000 zł - 12 powiatów;

2) 13.602-83.208 zł-35 powiatów;

3) 103.296-580.000 zł-7 powiatów.

201 powiatów, tj. 79% spośród wszystkich podmiotów, na działania z zakresu zapobieganie

zaburzeniom psychicznym, nie przeznaczyło w 2011 r. żadnych środków finansowych.


Wysokość nakładów finansowych poniesionych przez miasta na prawach powiatu


1) 2.300 - 8.850 zł - 4 miasta;

2) 11.925-90.000 zł-11 miast;

3) 100.000-832.358 zł-13 miast;

4) 4.441.093 zł-1 miasto.

31 miast na prawach powiatu, tj. 52% spośród wszystkich podmiotów, na działania z zakresu

152

zapobieganie zaburzeniom psychicznym, nie przeznaczyło w 2011 r. żadnych środków

finansowych.

Gminy

Wysokość nakładów finansowych poniesionych przez gminy na realizację zadań w ramach


1) 23-987 zł-21 gmin;

2) 1.000-9.900 zł-115 gmin;

3) 10.000-99.325 zł-99 gmin;

4) 112.000-636.500 zł-25 gmin.

1.154 gminy, tj. 82% spośród wszystkich podmiotów, na działania z zakresu zapobieganie

zaburzeniom psychicznym, nie przeznaczyło w 2011 r. żadnych środków finansowych. 90%

gmin, na realizację powyższego celu przeznaczyło do 6.300 zł.

Zadanie 1.2.1. opracowanie programów zapobiegania przemocy w rodzinie, w szkole

i w środowisku lokalnym



Powiaty

Programy zapobiegania przemocy w rodzinie, w szkole i w środowisku lokalnym, w 2011 r.

zostały opracowane przez 110 powiatów, tj. w 43% podmiotów. 87 programów (79%) zostało

opracowanych znacznie przed terminem wyznaczonym przez harmonogram realizacji

Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego, tj. w dwóch pierwszych kwartałach

2011 r.

W skład zespołów opracowujących programy zapobiegania przemocy w rodzinie,

w szkolei w środowisku lokalnym weszli:


(89%);






153

18 powiatów (16%);

7) przedstawiciele jednostek policji, sądu oraz kuratorzy - 16 powiatów (14%).

Adresatami programów były osoby doświadczające przemocy oraz sprawcy przemocy,

a także instytucje i pracownicy służb społecznych. W szczególności programy były

skierowane do następujących grup społecznych: 100 programów (91%) do rodziców

i opiekunów, 99 programów (90%) do dzieci i młodzieży, 81 programów (74%) do osób

starszych. Do nauczycieli skierowanych było 69 programów (63%), do lekarzy i pielęgniarek

skierowanych było 45 programów (41%).

Programy miały głównie charakter korekcyjno-edukacyjny dla osób stosujących przemoc oraz

miały na celu zapobieganie przemocy w szkole i środowisku lokalnym oraz ochronę ofiar

przemocy w rodzinie. Ich celem było zmniejszenie rozmiarów zjawiska przemocy w rodzinie

oraz zachowań agresywnych, poprawa stanu bezpieczeństwa życia rodzin zagrożonych

i uwikłanych w przemoc w rodzinie oraz zwiększenie społecznej wrażliwości i podniesienie

poziomu empatii wobec ofiar przemocy.

Oczekiwanymi efektami po zakończeniu realizacji programów przeciwdziałania przemocy

było podniesienie poziomu wiedzy sprawców przemocy, zmiana zachowań i postaw osób

stosujących przemoc, uznanie przez sprawców przemocy przemoc faktu jej stosowania,

wykształcenie u sprawców przemocy akceptowalnych sposobów radzenia sobie z emocjami

oraz lepsze przygotowanie, do podejmowania interwencji, osób pomagającym ofiarom

i sprawcom przemocy.

System ewaluacji programów został przygotowany w 66 powiatach (60%).



zostały opracowane przez 28 miast, tj. 47% podmiotów. Łącznie powstało 39 programów,

z czego 21 programów (54%) w pierwszym kwartale 2011 r.

W skład zespołów opracowujących programy zapobiegania przemocy weszli:

1) przedstawiciele jednostek organizacyjnych systemu pomocy społecznej - 24 miasta

(86%);

1) przedstawiciele urzędu miasta - 23 miasta (82%);


3) przedstawiciele podmiotów leczniczych - 18 miast (64%);

154


- 13 miast (46%);

4) przedstawiciele jednostek policji - 11 miast (39%).

Adresatami programów we wszystkich miastach na prawach powiatu, które opracowały

programy przeciwdziałania przemocy, były dzieci i młodzież, w 27 miastach (96%) rodzice

i opiekunowie, w 25 miastach (89%) nauczyciele, w 22 miastach (79%) adresatami są osoby

starsze, natomiast w 16 miastach (57%) lekarze/pielęgniarki. Ponadto respondenci, jako

adresatów, wskazywali osoby niepełnosprawne, osoby doświadczające przemocy oraz jej

sprawców, a także przedstawicieli policji.

Celami programu było przeciwdziałanie przemocy poprzez wzmacnianie systemu

zapobiegawczego, ograniczanie skali zjawiska przemocy w rodzinie, łagodzenie szkód

wynikających ze zjawiska przemocy w rodzinie, ochrona ofiar przemocy domowej oraz

podnoszenie świadomości społecznej.


było podniesienie świadomości społecznej na temat przyczyn i skutków przemocy, spadek

liczby przypadków przemocy w rodzinie, zwiększenie bezpieczeństwa osób doznających

przemocy domowej oraz efektywniejsza współpraca służb i instytucji pracujących w obszarze

przeciwdziałania przemocy w rodzinie.

System ewaluacji programów przeciwdziałania przemocy został przygotowany w 20 miastach

(71%).

Gminy


zostały opracowane przez 649 gmin, tj. w 46% podmiotów. Łącznie powstały 702 programy,

spośród których 672 programów (96%) zostało opracowanych znacznie przed terminem

wyznaczonym przez harmonogram realizacji Narodowego Programu Ochrony Zdrowia

Psychicznego, tj. w dwóch pierwszych kwartałach 2011 r.

W skład zespołów opracowujących programy zapobiegania przemocy w rodzinie, w szkole

i w środowisku lokalnym weszli:

1) przedstawiciele jednostek organizacyjnych systemu pomocy społecznej - 624 gminy

(96%);

2) przedstawiciele urzędu miasta/gminy - 447 gmin (69%);

155

3) przedstawiciele jednostek organizacyjnych systemu oświaty - 433 (67%);

4) przedstawicieli podmiotów leczniczych - 308 gmin (47%);

5) przedstawiciele jednostek policji, sądów, kuratorzy - 143 gminy (22%);


- 112 gmin (17%);

7) przedstawiciele miejskich i gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych -

49 gmin (7%).

Adresatami programów byli sprawcy przemocy w rodzinie oraz osoby doświadczające

przemocy, w szczególności: dzieci i młodzież w przypadku 632 gmin (97%),

rodzice/opiekunowie w 628 gminach (96%), osoby starsze w 576 gminach (87%), nauczyciele

w 462 gminach (71%) oraz lekarze/pielęgniarki w 399 gminach (61%).

Celami programu było zwiększenie skuteczności działań na rzecz przeciwdziałania przemocy

w rodzinie, poprzez stworzenie jednolitego systemu interwencji i wsparcia dla osób

zagrożonych lub uwikłanych w przemoc, opierającego się na współpracy służb, instytucji oraz

organizacji pozarządowych, a także podjęcie działań edukacyjnych, skierowanych do jak

najszerszej społeczności, mających dostarczyć wiedzy o zjawisku przemocy domowej

i sposobów radzenia sobie z tym problemem.


było zmniejszenie skali zjawiska przemocy oraz zwiększenie skuteczności i dostępności

pomocy i wsparcia dla osób doświadczających przemocy, zwiększenie skuteczności działań

interwencyjnych wobec osób stosujących przemoc, zmiana postaw społecznych wobec

zjawiska przemocy w rodzinie, a także ograniczenie zjawiska agresji w szkole oraz wzrost

poziomu wiedzy uczniów i rodziców na temat przeciwdziałania przemocy i uzależnieniom.

System ewaluacji programów przeciwdziałania przemocy został przygotowany w 215

gminach (33%).

Zadanie 1.2.2. realizacja programów zapobiegania przemocy w rodzinie, w szkole

i w środowisku lokalnym z uwzględnieniem istniejących regulacji prawnych



Powiaty Realizację programów zapobiegania przemocy w rodzinie, w szkole i w środowisku lokalnym

w 2011 r. rozpoczęło 86 powiatów, tj. 34% spośród podmiotów, które złożyły sprawozdanie

156

z realizacji Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego. Łącznie powstało 113

programów, spośród których realizacja 59 programów została rozpoczęta w I oraz II kwartale

2011 r., tj. przed terminem wyznaczonym przez harmonogram.

Adresatami programów były osoby, wobec których była stosowana przemoc, uczniowie szkół

podstawowych i gimnazjalnych, jak również sprawcy przemocy, skierowane do programów

na podstawie dobrowolnych zgłoszeń lub kierowane przez instytucje i służby realizujące

zadania z zakresu pomocy społecznej oraz sądy, policję i kuratorów sądowych. Połowa

realizowanych programów objęła swoim oddziaływaniem do 125 osób.

Realizatorami programów były w 73 powiatach (85%) jednostki organizacyjne systemu

pomocy społecznej, w 47 powiatach (55%) realizacja odbywała się we własnym zakresie,

w 38 powiatach (44%) realizacja odbywała się poprzez jednostki organizacyjne oświaty,

natomiast w przypadku 23 powiatów (27%) realizatorami programów były organizacje

pozarządowe a w 21 powiatach (24%) podmioty lecznicze.

Środki na realizację programów w 71 powiatach (83%) pochodziły z budżetów własnych

jednostek, w 45 powiatach (52%) z dotacji celowych pochodzących z budżetu państwa.

Efektami realizacji programów było upowszechnienie wiedzy na temat zjawiska przemocy

domowej, spadek liczby zgłaszanych przypadków przemocy, wzmocnienie poczucia wartości

wśród osób doświadczających przemocy, a tym samym nabycie umiejętności przerywania

cyklu przemocy i nabycie wiedzy na temat sposobów uzyskania pomocy prawnej. Odnośnie

sprawców przemocy, pozytywnymi efektami programów były ukończone programy

korekcyjno-edukacyjne, które dają szansę, na zmianę postaw i zachowań sprawców

przemocy.


Realizację programów zapobiegania przemocy w rodzinie, w szkole i w środowisku

lokalnym w 2011 r. rozpoczęło 29 miast, tj. 48% podmiotów. Łącznie w 2011 r. rozpoczęła

się realizacja 41 programów przeciwdziałania przemocy, z czego 27 programów zostało

rozpoczętych w I oraz II kwartale roku, tj. przed terminem wskazanym w Narodowym

Programie Ochrony Zdrowia Psychicznego.

Adresatami programów są osoby bezrobotne, osoby z zaburzeniami psychicznymi, dzieci

i młodzież zgłaszająca przemoc w rodzinie i środowisku lokalnym, osoby dorosłe doznające

157

przemocy, sprawcy przemocy, a także służby i organizacje pozarządowe działające

w obszarze przeciwdziałania przemocy. Łącznie programy objęły 298.711 osób w skali kraju,

natomiast połowa realizowanych programów objęła swoim oddziaływaniem do 470 osób.

Realizatorami programów były w 24 miastach (83%) jednostki organizacyjne systemu

pomocy społecznej, w 22 miastach (76%) jednostki organizacyjne systemu oświaty,

w 17 miastach (59%) podmioty lecznicze, w 16 miastach (55%) organizacje pozarządowe,

w 15 miastach (52%) realizacja odbywała się we własnym zakresie, natomiast w 11 miastach

(38%) programy były realizowane przez jednostki organizacyjne policji.

Środki finansowe na realizację programów w 26 miastach na prawach powiatu (90%)

pochodziły z budżetów własnych jednostek, natomiast w 15 miastach (52%) z dotacji

celowych z budżetu państwa.

Efektami realizacji programów było zwiększenie dostępności pomocy dla osób doznających

przemocy w rodzinie, podniesienie wiedzy na temat przemocy oraz sposobów jej

przeciwdziałania, wzrosła także liczba osób profesjonalnie pomagających ofiarom

i sprawcom przemocy.

Gminy

Realizację programów zapobiegania przemocy w rodzinie, w szkole i w środowisku lokalnym

w 2011 r. rozpoczęło 596 gmin, tj. 42% spośród podmiotów, które złożyły sprawozdanie

z realizacji Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego. Łącznie powstało 680

programów. Realizacja 433 programów (64%) rozpoczęła się w I oraz II kwartale 2011 r.,

tj. przed terminem wyznaczonym przez harmonogram realizacji Narodowego Programu


Adresatami programów były ofiary i sprawcy przemocy, zgłaszające się dobrowolnie

do programów lub zgłaszane przez pracowników socjalnych, przedstawicieli placówek

oświatowych oraz przez służby porządkowe, w szczególności po przeprowadzeniu

interwencji zakończonych wszczęciem procedury „Niebieska Karta". Łącznie programy

objęły ok. 200.000 osób w skali kraju, natomiast połowa realizowanych programów objęła

swoim oddziaływaniem do 29 osób.

Realizatorami programów były w 527 gminach (88%) jednostki organizacyjne systemu

pomocy społecznej, w 383 gminach (64%) realizacja odbywała się poprzez jednostki

organizacyjne oświaty, w 289 gminach (48%) realizacja odbywała się we własnym zakresie,

158

w 264 gminach (44%) podmioty lecznicze, natomiast w przypadku 119 powiatów (20%)

realizatorami programów były organizacje pozarządowe. Respondenci wskazywali również,

iż realizacją programów w 55 gminach zajmować się będą członkowie miejskich i gminnych

komisji rozwiązywania problemów alkoholowych.

Środki finansowe na realizację programów w 497 gminach (83%) pochodziły z budżetów

własnych jednostek, w 77 gminach (13%) z dotacji celowych z budżetu państwa, natomiast

w przypadku 24 gmin (4%) środki finansowe na realizację zadania pochodziły z opłat

na zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych, tzw. korkowego.

Efektami realizacji programów było skoordynowanie działań służb i instytucji zajmujących

się zjawiskiem przemocy, wzrost świadomości społecznej, zwiększenie dostępności pomocy

i kompleksowego poradnictwa dla osób doświadczających przemocy, spadek liczby

przypadków przemocy w rodzinie, spadek liczby rodzin, w którym podejmowano interwencje

wielokrotnie, a także izolowanie sprawców przemocy oraz objęcie ich dozorem kuratorskim.

Największe trudności przy realizacji programów stwarzał realizatorom brak motywacji

sprawców do zmiany zachowań, długi okres oczekiwania na rozstrzygnięcie spraw w sądach,

brak możliwości izolacji ofiar przemocy od sprawców, a także częste wycofywania się osób

doświadczających przemocy z programów i ustaleń kontraktu socjalnego.


psychicznymi

Powiaty



1) 55 - 1.378 zł-7 powiatów;

2) 2.000 - 15.121 zł - 8 powiatów;

3) 35.029-98.640 zł-7 powiatów;

4) 103.296 - 1.063.760 zł - 5 powiatów.

228 powiatów, tj. 89% spośród wszystkich podmiotów, na działania z zakresu zwiększenie

integracji społecznej osób z zaburzeniami psychicznymi, nie przeznaczyło w 2011 r. żadnych



159



1) 3.290-82.200 zł-7 miast;

2) 142.649-914.904 zł-4 miasta;

3) 1.244.358 zł-1 miasto.


zwiększenie integracji społecznej osób z zaburzeniami psychicznymi, nie przeznaczyło

w 2011 r. żadnych środków finansowych.

Gminy



1) 100-7.800 zł-28 gmin;

2) 10.000-99.460 zł-22 gminy;

3) 197.090-636.500 zł-9 gmin.

1352 gminy, tj. 96% spośród wszystkich podmiotów, na działania z zakresu zwiększenie

integracji społecznej osób z zaburzeniami psychicznymi, nie przeznaczyło w 2011 r. żadnych


Zadanie 1.3.1. przygotowanie lokalnych programów informacyjno-edukacyjnych

sprzyjających postawom zrozumienia i akceptacji oraz przeciwdziałających dyskryminacji

wobec osób z zaburzeniami psychicznymi


wskaźniki monitorujące: przygotowane programy

Powiaty


przeciwdziałające dyskryminacji wobec osób z zaburzeniami psychicznymi, w 2011 r. zostały

opracowane przez 35 powiatów, tj. 14% podmiotów. Łącznie powstały 42 programy, z czego

ponad połowa (22 programy), została opracowana zgodnie z harmonogramem Narodowego

Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego, tj. do czerwca 2011 r.

W skład zespołów opracowujących programy informacyjno-edukacyjne weszli:

1) przedstawiciele jednostek organizacyjnych systemu pomocy społecznej

160

- 30 powiatów;

2) przedstawiciele jednostek organizacyjnych systemu oświaty - 24 powiaty;

3) przedstawiciele starostwa - 22 powiaty;

4) przedstawiciele podmiotów leczniczych - 20 powiatów;

5) przedstawiciele publicznych służb zatrudnienia - 18 powiatów;


- 11 powiatów;

7) przedstawiciele organizacji pozarządowych działających w zakresie zdrowia

publicznego - 10 powiatów.

W 30 powiatach (86%) programy są adresowane do dzieci i młodzieży, w 23 powiatach

(66%) do osób starszych, w 21 powiatach (60%) do nauczycieli, a w dalszej kolejności

do pracowników, urzędników, lekarzy i pielęgniarek oraz pracodawców.

Celem programów było upowszechnianie wiedzy w zakresie potrzeb osób z zaburzeniami

psychicznymi, zwiększenie integracji społecznej, pobudzenie aktywności osób cierpiących

na problemy zdrowia psychicznego poprzez organizację wydarzeń kulturalno-sportowych.

Oczekiwanymi efektami programów informacyjno-edukacyjnych, sprzyjających postawom


psychicznymi jest kształtowanie postaw społecznych przeciwdziałających dyskryminacji,

zmniejszenie ryzyka stygmatyzacji oraz zwiększenie wiedzy i świadomości społecznej

na temat ochrony zdrowia psychicznego i potrzeb osób cierpiących na zaburzenia psychiczne

i zaburzenia zachowania.

Programy informacyjno-edukacyjne, opracowane w 27 powiatach (77%), uwzględniają

ustalone priorytety promocji zdrowia psychicznego. System ewaluacji programów został

przygotowany w 16 powiatach (47%).




opracowane przez 9 miast na prawach powiatu, tj. 15% podmiotów. Łącznie powstało

10 programów, z czego 4 programy zostały opracowane zgodnie z harmonogramem

Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego, tj. do czerwca 2011 r.

W skład zespołów opracowujących programy informacyjno-edukacyjne weszli:

1) przedstawiciele urzędu miasta - 9 miast;

161

2) przedstawiciele jednostek organizacyjnych systemu pomocy społecznej - 8 miast;

3) przedstawiciele podmiotów leczniczych - 7 miast;

4) przedstawiciele jednostek organizacyjnych systemu oświaty - 6 miast;


- 5 miast;

6) przedstawiciele organizacji pozarządowych zrzeszających pacjentów i ich rodziny -

5 miast;

7) przedstawiciele publicznych służb zatrudnienia - 5 miast.

Adresatami programów w 6 miastach były dzieci i młodzież, w 5 miastach nauczyciele,

natomiast w 4 miastach adresatami programów były osoby starsze.

Celem programów było przybliżenie mieszkańcom tematyki ochrony zdrowia psychicznego,

zwiększenie integracji społecznej osób z zaburzeniami psychicznymi, także przez możliwość

udziału w wydarzeniach kulturalno-sportowych, a także zniesienie tabu, dotyczącego

korzystania z pomocy psychologicznej i psychiatrycznej. Oczekiwanymi efektami

programów było zmniejszenie skali zjawiska stygmatyzacji i dyskryminacji osób

z zaburzeniami psychicznymi oraz ich rodzin, zwiększenie integracji społecznej osób

z zaburzeniami psychicznymi oraz zwiększenie wiedzy na temat zaburzeń psychicznych.

Programy informacyjno-edukacyjne, w 8 miastach na prawach powiatu, uwzględniają

ustalone priorytety promocji zdrowia psychicznego. System ewaluacji programów został

przygotowany w 5 miastach na prawach powiatu.

Gminy



opracowane przez 16 gmin, tj. 1% podmiotów. Łącznie powstały 23 programy, z czego ponad

połowa (12 programów), została opracowana zgodnie z harmonogramem Narodowego

Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego, tj. do czerwca 2011 r.

W skład zespołu opracowującego programy informacyjno-edukacyjne weszli:

1) przedstawiciele jednostek organizacyjnych systemu pomocy społecznej - 13 gmin;

2) przedstawiciele urzędu miasta/gminy - 11 gmin;

3) przedstawiciele jednostek organizacyjnych systemu oświaty - 8 gmin;

4) przedstawiciele podmiotów leczniczych - 7 gmin.

W 12 gminach programy adresowane były do nauczycieli, w 11 gminach do dzieci

162

i młodzieży, w 10 gminach do osób starszych oraz do rodziców i opiekunów.

Celem programów było kształtowanie świadomości społecznej w rozumieniu problemów

osób cierpiących na zaburzenia psychiczne, integracja społeczna osób niepełnosprawnych,

prowadzenie kampanii informacyjnych o dostępnych formach pomocy dla osób w stanach

kryzysu psychicznego.

Oczekiwanymi efektami programów było wykształcenie postaw społecznych, sprzyjających

przeciwdziałaniu dyskryminacji, integracja osób z zaburzeniami psychicznymi

ze środowiskiem lokalnym oraz zwiększenie świadomości społecznej na temat ochrony

zdrowia psychicznego. W 13 gminach programy informacyjno-edukacyjnych sprzyjające

postawom zrozumienia i akceptacji oraz przeciwdziałające dyskryminacji wobec osób

z zaburzeniami psychicznymi uwzględniają ustalone przez gminy priorytety promocji


Zadanie 1.3.2. realizacja lokalnych programów informacyjno-edukacyjnych sprzyjających

postawom zrozumienia i akceptacji oraz przeciwdziałających dyskryminacji wobec osób

z zaburzeniami psychicznymi


wskaźnik monitorujący: odsetek populacji, do której kierowany jest program, biorącej

udział w programie/rok

Powiaty

Realizacja lokalnych programów informacyjno-edukacyjnych sprzyjających postawom


psychicznymi w 2011 r. rozpoczęła się w 26 powiatach, tj. 10% podmiotów. W 18 powiatach

(69%) realizacja rozpoczęła się w I oraz II kwartale roku, tj. wcześniej niż zakładał

to harmonogram Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego.

Adresatami programów były osoby z zaburzeniami psychicznymi będący pod opieką

placówek opiekuńczo-leczniczych, mieszkańcy domów pomocy społecznej, uczestnicy

warsztatów terapii zajęciowej oraz dzieci i młodzież z ośrodków szkolno-wychowawczych.

Łącznie, programy informacyjno-edukacyjne, realizowane w 2011 r. objęły ok. 18.000 osób.

W 21 powiatach (81%) realizatorami programów były jednostki organizacyjne systemu

pomocy społecznej, w 17 powiatach (65%) realizacja odbywała się we własnym zakresie,

w 14 powiatach (53%) realizatorami były jednostki organizacyjne systemu oświaty,

w 12 powiatach (46%) organizacje pozarządowe oraz w 11 powiatach (42%) podmioty

163

lecznicze.

W 19 powiatach (73%) realizacja programów była finansowana ze środków własnych,

w 9 powiatach (35%) ze środków PFRON, w 8 powiatach (31%) z dotacji celowych

z budżetu państwa.

Efektami realizacji programów było zwiększenie integracji lokalnego środowiska,

podniesienie świadomości w zakresie ochrony zdrowia psychicznego, wzrost wiedzy na temat

możliwości uzyskania pomocy na terenie powiatów oraz pokonanie barier związanych

z niepełnosprawnością.




psychicznymi w 2011 r. rozpoczęła się w 9 miastach, tj. 15% podmiotów. Łącznie miasta na

prawach powiatu realizowały 11 programów. W przypadku 5 programów realizacja

rozpoczęła się w I oraz II kwartale roku, tj. przed terminem założonym w harmonogramie


Adresatami programów były dzieci i młodzież, nauczyciele, osoby z zaburzeniami

psychicznymi i członkowie ich rodzin, organizacje pozarządowe działające na rzecz osób

niepełnosprawnych, a także populacja generalna.

Łącznie, programy informacyjno-edukacyjne, realizowane w miastach na prawach powiatu

w 2011 r., objęły 10.853 osoby.

Realizatorami programów w 6 miastach były jednostki organizacyjne systemu pomocy

społecznej, w 5 miastach organizacje pozarządowe, natomiast w 4 miastach realizatorami

programów były jednostki organizacyjne systemu oświaty.

Środki na realizację programów w 7 miastach pochodziły z budżetów własnych jednostek,

natomiast w 2 miastach ze środków Unii Europejskiej.

Efektami realizacji programów informacyjno-edukacyjnych sprzyjających postawom


psychicznymi był wzrost wiedzy mieszkańców o możliwych miejscach i formach pomocy

osobom z zaburzeniami psychicznymi, zacieśnienie współpracy instytucji i środowisk

udzielających pomocy osobom z zaburzeniami psychicznymi oraz wzrost poziomu akceptacji

wobec problemów osób cierpiących na problemy zdrowia psychicznego.

Gminy

164



psychicznymi w 2011 r. rozpoczęła się w 23 gminach, tj. 2% podmiotów. Realizacja

29 programów rozpoczęła się w dwóch pierwszych kwartałach 2011 r., czyli wcześniej

niż zakładał to harmonogram realizacji Narodowego Programu Ochrony Zdrowia

Psychicznego. Łącznie rozpoczęto realizację 36 programów promocji zdrowia psychicznego,

czyli więcej niż wynosiła deklarowana przez respondentów liczba opracowanych programów.

Adresatami programów były osoby niepełnosprawne, w tym z zaburzeniami psychicznymi,

dzieci i młodzież oraz nauczyciele pracujący z dziećmi z zaburzeniami psychicznymi.

Łącznie programy informacyjno-edukacyjne objęły swoim oddziaływaniem 6.084 osób.

W 14 gminach realizatorami programów były jednostki organizacyjne systemu pomocy

społecznej, w 12 gminach realizacja odbywała się we własnym zakresie, w 10 gminach

realizatorami były jednostki organizacyjne systemu oświaty oraz organizacje pozarządowe.

W 19 gminach realizacja programów była finansowana ze środków własnych, w 6 gminach

z dotacji celowych z budżetu państwa oraz środków przekazanych na podstawie porozumień

z jednostkami samorządu terytorialnego.

Efektami realizacji programów było podniesienie poziomu świadomości społecznej

w zakresie ochrony zdrowia psychicznego, zmniejszenie skali zjawiska stygmatyzacji

i dyskryminacji osób z zaburzeniami psychicznymi oraz członków ich rodzin, a także

zwiększenie wrażliwości uczniów wobec dzieci niepełnosprawnych i z zaburzeniami

psychicznymi.





zdrowotnej

Powiaty



165

1) 9.850 zł-1 powiat;

2) 30.000 zł - 1 powiat;

3) 3.947.553 zł-1 powiat.

252 powiaty, tj. 98% spośród wszystkich podmiotów, na działania z zakresu upowszechniania

środowiskowego modelu psychiatrycznej opieki zdrowotnej, nie przeznaczyło w 2011 r.

żadnych środków finansowych.




1) 15.000 zł-1 miasto;

2) 84.530 zł - 1 miasto;

3) 178.579-719.136-5 miast;

4) 1.526.500 zł-1 miasto;

5) 2.706.023 zł - 1 miasto.


upowszechniania środowiskowego modelu psychiatrycznej opieki zdrowotnej,

nie przeznaczyło w 2011 r. żadnych środków finansowych.

Gminy



1) 680-8.000 zł-18 gmin;

2) 16.800-99.460 zł-12 gmin;

3) 220.000 - 636.500 zł - 8 gmin;

4) 2.422.838 zł-1 gmina;

5) 2.788.873 zł - 1 gmina.

1374 gminy, tj. 97% spośród wszystkich podmiotów, na działania z zakresu upowszechniania



Zadanie 2.1.1. opracowanie lokalnego programu zwiększenia dostępności i zmniejszenia

nierówności w dostępie do różnych form środowiskowej psychiatrycznej opieki zdrowotnej,

166

w tym zwłaszcza form niezbędnych do tworzenia centrów zdrowia psychicznego:

- leczenia ambulatoryjnego,

- leczenia w zespołach środowiskowych,

- leczenia w oddziałach dziennych,

- leczenia w oddziałach psychiatrycznych w szpitalach ogólnych,

dla dzieci, młodzieży i dorosłych - zgodnie z zalecanym poziomem wskaźników zawartych

w załączniku nr 2 do rozporządzenia,



Powiaty

Lokalny program zwiększenia dostępności i zmniejszenia nierówności w dostępie do różnych

form środowiskowej psychiatrycznej opieki zdrowotnej został opracowany w 2011 r.

w 20 powiatach, tj. 8% podmiotów. W 13 powiatach (65%) program został opracowany

zgodnie z harmonogramem Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego,

tj. do czerwca 2011 r.

W skład zespołów opracowujących programy we wszystkich powiatach weszli

przedstawiciele jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, w 19 powiatach (95%)

przedstawiciele starostwa, w 18 powiatach (90%) przedstawiciele podmiotów leczniczych.

Spośród powiatów, które opracowały program, 18 podmiotów (90%) poprzedziło swoje

działanie wykonaniem inwentaryzacji zasobów podmiotów leczniczych, realizujących

świadczenia w ramach stacjonarnej, dziennej, ambulatoryjnej i środowiskowej opieki

psychiatrycznej.

Liczba placówek leczenia ambulatoryjnego na terenie powiatów:

1) brak placówek - 2 powiaty;

2) 1 placówka - 6 powiatów;

3) 2 - 5 placówek - 9 powiatów;

4) 11 placówek - 1 powiat.

Liczba zespołów leczenia środowiskowego na terenie powiatów:

1) brak zespołu - 16 powiatów;

167

2) 2 zespoły - 2 powiaty.

Liczba hosteli na terenie powiatów: brak hostelu - 18 powiatów. Liczba

placówek leczenia w oddziałach dziennych dla dzieci i młodzieży:

1) brak placówek - 16 powiatów;

2) 1 placówka – 2 powiaty.



2) 1 placówka - 1 powiat.


dzieci i młodzieży:


2) 1 placówka - 1 powiat.


dorosłych:


2) 1 placówka - 2 powiaty;

3) 2 placówki - 1 powiat.


i młodzieży:

1) brak placówek - 18 powiatów,

Liczba placówek leczenia w oddziałach psychiatrycznych w szpitalach ogólnych dla

dorosłych:


2) 1 placówka - 4 powiaty;

3) 4 placówki - 1 powiat.

Przygotowane programy w 17 powiatach (85%) uwzględniają zalecenia dotyczące

wskaźników dostępności w psychiatrycznej opiece zdrowotnej, wg załącznika nr 2 do

rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 2010 r. w sprawie Narodowego Programu

Ochrony Zdrowia Psychicznego. Natomiast 13 spośród nich (65%) ma określony sposób

osiągnięcia zalecanych wskaźników. 8 powiatów opracowało system ewaluacji programów.


168



w 7 miastach na prawach powiatu, tj. 12% podmiotów. W 2 miastach program został

opracowany zgodnie z harmonogramem Narodowego Programu Ochrony Zdrowia

Psychicznego, tj. do czerwca 2011 r. Pozostałe programy powstały w IV kwartale 2011 r.

W skład zespołów opracowujących programy we wszystkich miastach weszli przedstawiciele

jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, w 6 przedstawiciele urzędu miasta oraz

podmiotów leczniczych, w 4 przedstawiciele organizacji pozarządowych działających

w obszarze zdrowia publicznego. W 5 miastach na prawach powiatu opracowanie programu

zwiększenia dostępności i zmniejszenia nierówności w dostępie do różnych form

środowiskowej psychiatrycznej opieki zdrowotnej zostało poprzedzone wykonaniem

inwentaryzacji zasobów podmiotów leczniczych, realizujących świadczenia w ramach

stacjonarnej, dziennej, ambulatoryjnej i środowiskowej opieki psychiatrycznej.

Liczba placówek leczenia ambulatoryjnego na terenie miasta na prawach powiatu:

1) 1-4 placówek - 3 miasta;

2) 9 placówek - 1 miasto;

3) 13 placówek- 1 miasto.

Liczba zespołów leczenia środowiskowego na terenie miasta na prawach powiatu:

1) brak zespołu - 3 miasta;

2) 2 zespoły - 1 miasto;

3) 3 zespoły - 1 miasto.

Liczba hosteli na terenie miasta na prawach powiatu:

1) brak hostelu - 4 miasta;

2) 1 hostel - 1 miasto.


1) brak placówek - 4 miasta;

2) 2 placówki - 1 miasto.



2) 2 placówki - 2 miasta;

3) 7 placówek - 1 miasto.

Liczba placówek leczenia w oddziałach psychiatrycznych w szpitalach psychiatrycznych

169

dla dzieci i młodzieży:


2) 1 placówka - 1 miasto;



dorosłych:




i młodzieży:

1) brak placówek - 5 miast.


dla dorosłych:

1) brak placówek - 5 miast.

W 6 miastach przygotowane programy uwzględniają zalecenia dotyczące wskaźników

dostępności w psychiatrycznej opiece zdrowotnej, wg załącznika nr 2 do rozporządzenia

Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 2010 r. w sprawie Narodowego Programu Ochrony

Zdrowia Psychicznego, 5 miast określiło sposób osiągnięcia zalecanych wskaźników,

natomiast 3 miasta na prawach powiatu opracowało system ewaluacji programu.

Gminy



w 14 gminach, tj. 1% podmiotów. W 7 gminach program został opracowany zgodnie

z harmonogramem Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego, tj. do czerwca

2011 r.

W skład zespołów opracowujących programy w 12 gminach weszli przedstawiciele jednostek

organizacyjnych pomocy społecznej, w 10 gminach przedstawiciele urzędu miasta/gminy,

w 7 gminach przedstawiciele podmiotów leczniczych.

Spośród gmin, które opracowały program, 10 podmiotów poprzedziło swoje działanie

wykonaniem inwentaryzacji zasobów podmiotów leczniczych, realizujących świadczenia

w ramach stacjonarnej, dziennej, ambulatoryjnej i środowiskowej opieki psychiatrycznej.

170

Liczba placówek leczenia ambulatoryjnego na terenie gmin:

1) brak placówek - 4 gminy;

2) 1 placówka - 3 gminy;

3) 2 placówki - 3 gminy.

Liczba zespołów leczenia środowiskowego na terenie gmin:

1) brak zespołu - 6 gmin;

2) 1 zespół - 3 gminy;

3) 2 zespoły - 1 gmina.

Liczba hosteli na terenie gmin: ··brak hostelu - 10 gmin.


1) brak placówek - 9 gmin;

2) 1 placówka - 1 gmina.


1) brak placówek - 9 gmin;

2) 1 placówka - 1 gmina.


i młodzieży:

1) brak placówek - 10 gmin,


dla dorosłych:

1) brak placówek - 10 gmin.

Przygotowane programy w 4 gminach uwzględniają zalecenia dotyczące wskaźników

dostępności w psychiatrycznej opiece zdrowotnej, wg załącznika nr 2 do rozporządzenia


Zdrowia Psychicznego, 6 gmin określiło sposób osiągnięcia zalecanych wskaźników, 9 gmin

opracowało system ewaluacji programu.

Zadanie 2.1.2. realizacja programu zwiększenia dostępności i zmniejszenia nierówności

171

w dostępie do różnych form psychiatrycznej opieki zdrowotnej w powiecie lub gminie


wskaźnik monitorujący: odsetek placówek biorących udział w programie/rok

Powiaty

Realizacja programów zwiększenia dostępności i zmniejszenia nierówności w dostępie

do różnych form psychiatrycznej opieki zdrowotnej rozpoczęła się w 2011 r. w 17 powiatach,

·tj. 7% jednostek. W 8 powiatach (47%) realizacja rozpoczęła się w I oraz II kwartale roku,

tj. wcześniej niż zakładał to harmonogram Narodowego Programu Ochrony Zdrowia

Psychicznego.

Programami zostało objętych łącznie 66 podmiotów leczniczych, w podziale na typ placówki:1) leczenia ambulatoryjnego - 28 placówek, (w 3 powiatach nie objęto programem żadnej

placówki tego typu);

2) zespołów leczenia środowiskowego - 7 zespołów (w 11 powiatach nie objęto programem

żadnego zespołu);

3) leczenia w oddziałach dziennych dla dzieci i młodzieży - 2 placówki (w 15 powiatach nie

objęto programem żadnej placówki tego typu);

4) leczenia w oddziałach dziennych dla dorosłych - 5 placówek (w 13 powiatach nie objęto

programem żadnej placówki tego typu);

5) leczenia w oddziałach psychiatrycznych w szpitalach psychiatrycznych dla dzieci

i młodzieży - 1 placówka (w 16 powiatach nie objęto programem żadnej placówki tego typu);


-1 placówka (w 16 powiatach nie objęto programem żadnej placówki tego typu);

7) leczenia w oddziałach psychiatrycznych w szpitalach ogólnych dla dzieci i młodzieży

- brak placówek;


- 9 placówek (w 11 powiatach nie objęto programem żadnej placówki tego typu).






W 14 powiatach funkcjonowały podmioty lecznicze, które - na podstawie umów zawartych

z NFZ - zapewniały udzielanie świadczeń psychiatrycznej opieki zdrowotnej w sposób ciągły

172

i kompleksowy, zgodnie ze wskaźnikami dostępności, zalecanymi w psychiatrycznej opiece

zdrowotnej. Jednakże ich liczba znacznie odbiega od zalecanych wskaźników, według

których placówki spełniające kryteria dla Centrów Zdrowia Psychicznego dla dorosłych, jak

i dla dzieci i młodzieży, powinny obejmować swoim zasięgiem 50 - 200 tys. osób, ·tj.

znajdować się w każdym powiecie, dużej gminie lub dzielnicy dużego miasta, zależnie

od potrzeb. Respondenci wskazali, iż łącznie w powiatach działa 12 takich podmiotów

leczniczych dla osób dorosłych oraz 2 podmioty dla dzieci i młodzieży.


Realizacja programów zwiększenia dostępności i zmniejszenia nierówności w dostępie do

różnych form psychiatrycznej opieki zdrowotnej rozpoczęła się w 2011 r. w 6 miastach na

prawach powiatu, tj. 10% podmiotów. Realizacja 3 programów rozpoczęła się w styczniu

2011 r., tj. wcześniej niż zakładał to harmonogram Narodowego Programu Ochrony Zdrowia

Psychicznego, pozostałe programy powstały w III oraz IV kwartale roku.

Programami zostało objętych łącznie 88 podmiotów leczniczych, w podziale na typ placówki:

1) leczenia ambulatoryjnego - 55 placówek, (w 1 mieście nie objęto programem żadnej


2) zespołów leczenia środowiskowego - 9 zespołów (w 1 mieście nie objęto programem

żadnego zespołu);

3) leczenia w oddziałach dziennych dla dzieci i młodzieży - brak placówek;

4) leczenia w oddziałach dziennych dla dorosłych - 21 placówek (w 3 miastach nie objęto



i młodzieży - brak placówek;


- 2 placówki (w 5 miastach nie objęto programem żadnej placówki tego typu);


i młodzieży - brak placówek;


- 5 placówek (w 3 miastach nie objęto programem żadnej placówki tego typu).




173



W 6 miastach na prawach powiatu funkcjonowały podmioty lecznicze, które - na podstawie

umów zawartych z NFZ - zapewniały udzielanie świadczeń psychiatrycznej opieki

zdrowotnej w sposób ciągły i kompleksowy, zgodnie ze wskaźnikami dostępności,

zalecanymi w psychiatrycznej opiece zdrowotnej. Jednakże ich liczba znacznie odbiega

od zalecanych wskaźników, według których placówki spełniające kryteria dla Centrów

Zdrowia Psychicznego dla dorosłych, jak i dla dzieci i młodzieży, powinny obejmować

swoim zasięgiem 50 - 200 tys. osób, tj. znajdować się w każdym powiecie, dużej gminie lub

dzielnicy dużego miasta, zależnie od potrzeb. Respondenci wskazali, iż łącznie w miastach

działały 84 takie podmioty lecznicze dla osób dorosłych (82 w 1 mieście, tj. wszystkie

podmioty, które zostały wskazane przez respondenta, jako placówki ambulatoryjne) oraz

1 podmiot dla dzieci i młodzieży.

Gminy

Realizacja programów zwiększenia dostępności i zmniejszenia nierówności w dostępie

do różnych form psychiatrycznej opieki zdrowotnej rozpoczęła się w 2011 r. w 19 gminach,

tj. w 1% podmiotów. W 12 gminach realizacja rozpoczęła się w I oraz II kwartale roku, tj.

wcześniej niż zakładał to harmonogram Narodowego Programu Ochrony Zdrowia

Psychicznego.

Programami zostało objętych łącznie 26 podmiotów leczniczych, w podziale na typ placówki:1) leczenia ambulatoryjnego - 17 placówek (w 8 gminach nie objęto programem żadnej


2) leczenia w zespołach środowiskowych - 10 zespołów (w 14 gminach nie objęto

programem żadnego zespołu);

3) leczenia w oddziałach dziennych dla dzieci i młodzieży - 1 placówka (w 18 gminach nie

objęto programem żadnej placówki tego typu);

4) leczenia w oddziałach dziennych dla dorosłych - 1 placówka (w 18 gminach nie objęto


1) leczenia w oddziałach psychiatrycznych w szpitalach ogólnych dla dzieci i młodzieży

- w 18 gminach nie objęto programem żadnej placówki tego typu;


- w 18 gminach nie objęto programem żadnej placówki tego typu.


174





Według informacji podanych przez respondentów, w 9 gminach funkcjonowały podmioty

lecznicze, które - na podstawie umów zawartych z NFZ - zapewniały udzielanie świadczeń

psychiatrycznej opieki zdrowotnej w sposób ciągły i kompleksowy, zgodnie ze wskaźnikami

dostępności, zalecanymi w psychiatrycznej opiece zdrowotnej. Respondenci wskazali,

iż łącznie w gminach działa 10 takich podmiotów leczniczych dla osób dorosłych oraz

1 podmiot dla dzieci i młodzieży.

Przywołana liczba podmiotów znacznie odbiega od zalecanych przez Narodowy Program

Ochrony Zdrowia Psychicznego wskaźników, według których placówki spełniające kryteria

dla Centrów Zdrowia Psychicznego dla dorosłych, jak i dla dzieci i młodzieży, powinny

obejmować swoim zasięgiem 50 - 200 tys. osób, tj. znajdować się w każdym powiecie, dużej

gminie lub dzielnicy dużego miasta, zależnie od potrzeb.


społecznego

Powiaty



1) 1.300-3.970 zł-5 powiatów;

2) 12.000 - 94.663 zł - 6 powiatów;

3) 115.080-865.868 zł-13 powiatów;

4) 1.155.400 - 4.375.087 zł - 10 powiatów.

220 powiatów, tj. 86% spośród wszystkich podmiotów, na działania z zakresu

upowszechniania środowiskowego modelu psychiatrycznej opieki zdrowotnej, nie

przeznaczyło w 2011 r. żadnych środków finansowych.




175

1) 33.000-87.648 zł-3 miasta;

2) 150.000-941.431 zł-12 miast;

3) 1.195.346-7.342.490 zł-7 miast.

38 miast na prawach powiatu, tj. 63% wszystkich jednostek, na działania z zakresu

upowszechniania środowiskowego modelu psychiatrycznej opieki zdrowotnej, nie

przeznaczyło w 2011 r. żadnych środków finansowych.

Gminy



1) 500-9.720 zł-14 gmin;

2) 10.000-91.000 zł-19 gmin;

3) 101.700-977.956 zł-26 gmin;

4) 1.822.624 zł-1 gmina;

5) 2.301.196 zł-1 gmina.

1353 gminy, tj. 96% spośród wszystkich podmiotów, na działania z zakresu upowszechniania



Zadanie 2.2.1. opracowanie lokalnego programu poszerzenia, zróżnicowania

i unowocześniania pomocy i oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi,




Powiaty ziemskie

Lokalny program poszerzania, zróżnicowania i unowocześniania pomocy i oparcia

społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi został opracowany w 26 powiatach, tj.

10%o wszystkich podmiotów. Ponad połowa programów (58%) została opracowana w trzech


W skład zespołów opracowujących programy poszerzania, zróżnicowania i unowocześniania

pomocy i oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi weszli:


(96%);

176

2) przedstawiciele starostwa - 22 powiaty (85%);

3) przedstawiciele publicznych służb zatrudnienia - 16 powiatów (61 %);


5) przedstawiciele jednostek organizacyjnych systemu oświaty - 13 powiatów (50%).

Celem programów było zapewnienie osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostronnej

i powszechnie dostępnej pomocy i opieki, umożliwiającej życie w środowisku rodzinnym

i społecznym, w tym zwiększenie dostępu do placówek wsparcia dziennego, np.

środowiskowych domów pomocy, warsztatów terapii zajęciowej, a także poszerzanie zasięgu

oparcia i inicjowanie nowych form opieki.

Adresatami programów byli w 25 powiatach (96%) osoby dorosłe, w 22 powiatach (85%)

osoby starsze, w 19 powiatach (73%) dzieci i młodzież, w 16 powiatach (61%) osoby

bezrobotne oraz w 15 powiatach (58%) osoby samotne. W dalszej kolejności, adresatami

programów były rodziny wielodzietne, osoby bezdomne oraz uchodźcy.

Realizatorami programów poszerzania, zróżnicowania i unowocześniania pomocy i oparcia

społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi były w 23 powiatach (88%) jednostki

organizacyjne systemu pomocy społecznej, w 14 powiatach (54%) organizacje pozarządowe,

natomiast w połowie powiatów realizacja odbywała się we własnym zakresie.

Oczekiwanymi efektami programów była poprawa dostępności do różnych form pomocy dla

osób z zaburzeniami psychicznymi, w tym zwiększenie udziału w turnusach

rehabilitacyjnych, zajęciach rewalidacyjnych oraz tworzenie nowych mieszkań chronionych,

ułatwiających samodzielne funkcjonowanie.

System ewaluacji programów został opracowany w 16 powiatach (61%), natomiast

w 24 powiatach (92%) opracowane programy uwzględniają ustalone priorytety promocji


Środki na realizację programu w 20 powiatach (77%) pochodziły z budżetów własnych

jednostek, w 18 powiatach (69%) ze środków PFRON, w 16 powiatach (61%) z dotacji

celowych budżetu państwa, natomiast w przypadku 10 powiatów (38%) środki na realizację

programów pochodziły z Unii Europejskiej.



społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi został opracowany w 12 miastach

na prawach powiatu, tj. 20% wszystkich podmiotów. Połowa programów została opracowana

w pierwszej połowie 2011 r.

177






4) przedstawiciele jednostek organizacyjnych systemu oświaty - 8 miast;

5) przedstawiciele publicznych służb zatrudnienia - 7 miast;

6) przedstawiciele organizacji pozarządowych działających w obszarze zdrowia publicznego

- 6 miast;


- 6 miast.

Celem programów było poszerzenie zasięgu i dostępności istniejących form opieki

zdrowotnej, pomocy społecznej oraz rehabilitacji zawodowej, skierowanej do osób

z zaburzeniami psychicznymi, rozwijanie i podtrzymywanie u osób z zaburzeniami

umiejętności niezbędnych do samodzielnego życia oraz przeciwdziałanie wykluczeniu

społecznemu. Adresatami programów były we wszystkich miastach osoby dorosłe

z zaburzeniami psychicznymi oraz osoby bezrobotne, w 11 miastach osoby starsze oraz

samotne, w 7 miastach adresatami programów były dzieci i młodzież, rodziny wielodzietne

oraz osoby bezdomne.


społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi były w 11 miastach na prawach powiatu

jednostki organizacyjne systemu pomocy społecznej, w 8 miastach organizacje pozarządowe,

natomiast w 4 miastach realizacja programów odbywała się we własnym zakresie.

Oczekiwanymi efektami programów było stworzenie skutecznego systemu oparcia

społecznego, zapewniającego optymalne warunki do skutecznej rehabilitacji społecznej osób

z zaburzeniami psychicznymi, wzrost liczby placówek pomocy społecznej dla osób

cierpiących na zaburzenia psychiczne oraz zwiększenie dostępu do poradnictwa

specjalistycznego i usług opiekuńczych, a także integracja społeczna.

System ewaluacji programów został opracowany w 7 miastach na prawach powiatu,

natomiast w 7 miastach opracowane programy uwzględniają ustalone priorytety promocji


Środki na realizację programu we wszystkich miastach pochodziły z budżetów własnych

178

jednostek, w 6 miastach pochodziły również z dotacji celowych z budżetu państwa.

Gminy


społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi został opracowany w 18 gminach, tj. 1%

wszystkich podmiotów. 12 spośród opracowanych programów (67%) powstało w trzech





2) przedstawiciele jednostek organizacyjnych systemu oświaty - 9 gmin;


4) przedstawiciele podmiotów leczniczych - 6 gmin.

Celem programów był rozwój i poprawa dostępności wsparcia środowiskowego dla osób

z zaburzeniami psychicznymi, wspieranie samopomocowych inicjatyw pacjenckich,

służących rozwojowi form oparcia społecznego, a także rozwój systemu mieszkań

chronionych, jako metody służącej podnoszeniu poziomu zaradności życiowej oraz integracji

ze środowiskiem oraz aktywizacja osób niepełnosprawnych, poprzez udział w warsztatach

terapii zawodowej, wsparcie terapeutyczne, rehabilitację ruchową, zawodową i społeczną.

We wszystkich gminach programy adresowane były do osób dorosłych, w 14 gminach

do osób starszych oraz samotnych, w 12 gminach do dzieci i młodzieży, osób bezrobotnych

oraz rodzin wielodzietnych, w 11 gminach programy adresowane były do osób bezdomnych.


społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi były w 15 gminach jednostki

organizacyjne systemu pomocy społecznej, w 9 gminach realizacja odbywała się we własnym

zakresie, natomiast w 7 gminach realizatorami były podmioty lecznicze oraz organizacje

pozarządowe.

Oczekiwanymi efektami programów była poprawa funkcjonowania społecznego

i podniesienie jakości życia osób niepełnosprawnych, upośledzonych intelektualnie oraz osób

cierpiących na zaburzenia psychiczne, poszerzenie oferty psychiatrii środowiskowej oraz

dostępności do terapii, rozszerzenie ofert pomocy społecznej na rzecz osób

niepełnosprawnych a także wykształcenie samodzielności w życiu codziennym i wsparcie

aktywności zawodowej.

179

System ewaluacji programów został opracowany w 8 gminach, natomiast w 13 gminach

opracowane programy uwzględniają ustalone priorytety promocji zdrowia psychicznego.

Środki na realizację programu w 15 gminach pochodziły z budżetów własnych jednostek,

w 7 gminach z dotacji celowych budżetu państwa, natomiast w przypadku 5 gmin pochodziły

ze środków przekazanych na podstawie porozumień z jednostkami samorządu terytorialnego.

Zadanie 2.2.3. wspieranie finansowe samopomocowych projektów służących rozwojowi

form oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi


wskaźnik monitorujący: liczba zrealizowanych projektów/rok

Powiaty

W 2011 r. 13 powiatów, tj. 5% podmiotów, wspierało finansowo samopomocowe projekty,

służące rozwojowi form oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi. Łącznie

wsparcie objęło 22 projekty.

Kwalifikowanie organizacji pozarządowych do finansowego wsparcia odbywało się,

w 12 powiatach, na podstawie otwartego konkursu ofert. Wsparcie finansowe projektom było

zapewniane na podstawie przepisów ustawy o działalności pożytku publicznego

i wolontariacie. W 11 powiatach (85%) wsparcie finansowe obejmowało cały okres trwania

projektów.


W 2011 r. 18 miast na prawach powiatu, tj. 30% podmiotów, wspierało finansowo

samopomocowe projekty, służące rozwojowi form oparcia społecznego dla osób

z zaburzeniami psychicznymi. Łącznie wsparcie objęło 30 projektów.

Kwalifikowanie organizacji pozarządowych do finansowego wsparcia przez miasta na

prawach powiatu odbywało się w 17 podmiotach na podstawie otwartego konkursu ofert,

w 8 miastach uwzględniono wsparcie samopomocowych projektów, służących rozwojowi

form oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi, w programie współpracy

gminy z organizacjami pozarządowymi, natomiast w 4 miastach uwzględniono wnioski

organizacji o dofinansowanie samopomocowych projektów.

17 miast na prawach powiatu zapewniało wsparcie finansowe projektom na podstawie

180

przepisów ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie, przez 10 miast wsparcie

odbywało się na podstawie ustawy o finansach publicznych. W 17 miastach wsparcie

finansowe obejmowało cały okres trwania projektów.

Ze względu na błędy formalne oraz niską ocenę merytoryczną, 17 zgłoszonych projektów nie

zostały zakwalifikowane do finansowego wsparcia.

Gminy

W 2011 r. 25 gmin, tj. 2% podmiotów, wspierało finansowo samopomocowe projekty,

służące rozwojowi form oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi. Łącznie

pomoc gminna objęła 45 projektów.

Kwalifikowanie organizacji pozarządowych do finansowego wsparcia przez gminy odbywało

się w 21 podmiotach na podstawie otwartego konkursu ofert, w 7 gminach uwzględniono

wsparcie samopomocowych projektów, służących rozwojowi form oparcia społecznego dla

osób z zaburzeniami psychicznymi, w programie współpracy gminy z organizacjami

pozarządowymi, natomiast w 5 gminach uwzględniono wnioski organizacji o dofinansowanie

samopomocowych projektów.

Wsparcie finansowe projektom było zapewniane przez 22 gminy na podstawie przepisów

ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie, natomiast przez 10 gmin

na podstawie ustawy o finansach publicznych. W 21 gminach wsparcie finansowe

obejmowało cały okres trwania projektów.

Ze względu na błędy formalne oraz niską ocenę merytoryczną, 2 zgłoszone projekty nie

zostały zakwalifikowane do finansowego wsparcia.

Zadanie 2.2.4. zapewnienie ciągłości wsparcia finansowego projektom pozarządowym

realizującym takie formy oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi, które

wymagają działania ciągłego


wskaźnik monitorujący: liczba projektów wymagających działania ciągłego

Powiaty

W 2011 r. ciągłość wsparcia finansowego projektom pozarządowym, wymagającym działania

ciągłego, zapewniło 12 powiatów, tj. 5% podmiotów. Łącznie, wsparcie finansowe objęło

17 projektów.

Kwalifikowanie organizacji pozarządowych do finansowego wsparcia odbywało się,

181

w 9 powiatach, na podstawie otwartego konkursu ofert. Wsparcie finansowe projektom

w 10 powiatach było zapewniane na podstawie przepisów ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r.

o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (Dz. U. z 2010 r. Nr 234, poz. 1536

z późn. zm.), natomiast w 6 powiatach na podstawie przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia

2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1240 z późn. zm.).

W 8 powiatach umowy wsparcia finansowego projektów pozarządowych były zawierane na

okres roku lub krótszy, w 9 powiatach finansowanie dotyczyło całego okresu trwania

projektów.

Z powodu błędów formalnych oraz niskiej oceny merytorycznej zgłoszonych projektów,

w 3 powiatach odrzucono w 2011 r. łącznie 3 wnioski o dofinansowanie działań.


W 2011 r. 21 miast na prawach powiatu, tj. 35% podmiotów, zapewniało ciągłość wsparcia

finansowego projektom pozarządowym, wymagającym działania ciągłego. Łącznie, miasta

udzieliły wsparcia finansowego 38 projektom.

Kwalifikowanie organizacji pozarządowych do finansowego wsparcia przez miasta

na prawach powiatu odbywało się w 19 podmiotach na podstawie otwartego konkursu ofert,

w 9 miastach uwzględniono wsparcie samopomocowych projektów, służących rozwojowi

form oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi, w programie współpracy

gminy z organizacjami pozarządowymi, natomiast w 5 miastach uwzględniono wnioski

organizacji pozarządowych o dofinansowanie samopomocowych projektów.

W 19 miastach na prawach powiatu wsparcie finansowe projektom było zapewniane

na podstawie przepisów ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku

publicznego i wolontariacie, w 10 miastach na podstawie przepisów ustawy z dnia

27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, natomiast w 3 miastach wsparcie finansowe było

zapewniane na podstawie przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji

zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2011 Nr 127

poz.721 z późń. zm.).

W 20 miastach finansowanie projektów obejmowało cały okres jego trwania, w przypadku 13

miast był to okres dłuższy niż rok.

Wysokość wsparcia finansowego w miastach wynosiła:

182

1) 3.290 zł-1 miasto;

2) 33.000-726.488 zł-13 miast;

3) 1.275.482-7.904.837 zł-7 miast.

Z powodu braków formalnych oraz niskiej oceny merytorycznej zgłoszonych projektów,

w 4 miastach odrzucono w 2011 r. łącznie 22 wnioski o dofinansowanie działań.

Gminy

W 2011 r. ciągłość wsparcia finansowego projektom pozarządowym, wymagającym działania

ciągłego, zapewniły 22 gminy, tj. 1% podmiotów. Łącznie, wsparcie finansowe objęło 33

projekty.

Kwalifikowanie organizacji pozarządowych do finansowego wsparcia przez gminy odbywało

się w 20 podmiotach na podstawie otwartego konkursu ofert, w 7 gminach uwzględniono

wnioski organizacji pozarządowych o dofinansowanie samopomocowych projektów,

natomiast w 5 gminach uwzględniono wsparcie samopomocowych projektów, służących

rozwojowi form oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi, w programie

współpracy gminy z organizacjami pozarządowymi. Wsparcie finansowe projektom było

zapewniane przez 21 gminy na podstawie przepisów ustawy o działalności pożytku

publicznego i wolontariacie, natomiast przez 12 gmin na podstawie ustawy o finansach

publicznych.

W 19 gminach finansowanie projektów obejmowało cały okres jego trwania, w przypadku

1 gminy był to okres dłuższy niż rok.

Zadanie 2.2.5. zwiększenie udziału zagadnień pomocy osobom z zaburzeniami psychicznymi

w działalności powiatowych centrów pomocy rodzinie


wskaźnik monitorujący: % udziału wydatków na pomoc osobom z zaburzeniami

psychicznymi w ogólnych wydatkach PCPR

Powiaty

W 2011 r. przystąpiono do realizacji zadania polegającego na zwiększeniu udziału zagadnień

pomocy osobom z zaburzeniami psychicznymi w działalności PCPR w 47 powiatach, tj. 18%

jednostek. W 27 powiatach (57%) realizacja rozpoczęła się w I oraz II kwartale roku,

tj. wcześniej niż zakładał to harmonogram Narodowego Programu Ochrony Zdrowia

Psychicznego. Łączna suma wydatków na pomoc osobom z zaburzeniami psychicznymi

183

w ogólnych wydatkach PCPR, przed przystąpieniem do realizacji zadania, wynosiła

9.175.293 zł, natomiast suma wydatków po przystąpieniu do realizacji zadania wynosiła

11.242.169 zł. Suma wydatków wzrosła więc o 22%. W przypadku 3 powiatów wydatki na

pomoc osobom z zaburzeniami psychicznymi spadły, w 17 powiatach wydatki nie uległy

zmianie. W 14 powiatach, w ogólnych wydatkach PCPR, nie przeznaczono żadnych środków

finansowych na pomoc osobom z zaburzeniami psychicznymi.


W 2011 r. przystąpiono do realizacji zadania polegającego na zwiększeniu udziału zagadnień

pomocy osobom z zaburzeniami psychicznymi w działalności PCPR w 7 miastach

na prawach powiatu, tj. 12% jednostek. Przed terminem, wyznaczonym przez harmonogram

Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego, realizacja zadania rozpoczęła

się w 3 miastach.

Łączna suma wydatków na pomoc osobom z zaburzeniami psychicznymi w ogólnych

wydatkach PCPR, przed przystąpieniem do realizacji zadania, wynosiła 1.607.670 zł,

natomiast suma wydatków po przystąpieniu do realizacji zadania wynosiła 1.465.762 zł.

Suma wydatków zmniejszyła się więc o 9%. W przypadku 1 miasta wydatki na pomoc

osobom z zaburzeniami psychicznymi spadły, w 1 mieście wydatki wzrosły, natomiast

w 5 miastach wydatki nie uległy zmianie. W 2 miastach na prawach powiatu, w ogólnych

wydatkach PCPR, nie przeznaczono żadnych środków finansowych na pomoc osobom

z zaburzeniami psychicznymi.

Cel szczegółowy 2.3: aktywizacja zawodowa osób z zaburzeniami psychicznymi

Powiaty



1) 5 - 597 zł - 6 powiatów;

2) 1.844 - 7.800 zł - 7 powiatów;

3) 10.491 - 90.000 zł - 22 powiaty;

4) 182.413-733.930 zł-5 powiatów.

215 powiatów, tj. 84% spośród wszystkich podmiotów, na działania z zakresu aktywizacji

zawodowej osób z zaburzeniami psychicznymi, nie przeznaczyło w 2011 r. żadnych środków

finansowych.

184


Wysokość nakładów finansowych poniesionych przez miasta na prawach powiatu na

realizację zadań w ramach celu szczegółowego 2.3 w roku 2011 wynosiła:

1) 4.500 - 9.453 zł - 4 miasta;

2) 11.990-93.305 zł-8 miast;

3) 156.180-514.170 zł-4 miasta;

4) 1.223.720 zł-1 miasto;

5) 1.882.943 zł-1 miasto.

42 miasta, tj. 70% spośród wszystkich podmiotów, na działania z zakresu aktywizacji


finansowych.

Gminy



1) 1.000-8.069 zł-14 gmin;

2) 10.000-91.979 zł-7 gmin;

3) 159.006 - 949.000 zł - 5 gmin,

1387 gmin, tj. 98% spośród wszystkich podmiotów, na działania z zakresu aktywizacji


finansowych.

Zadanie 2.3.1. opracowanie lokalnego programu rozwoju zróżnicowanych form wspieranego

zatrudnienia i przedsiębiorczości społecznej dostosowanych do potrzeb osób z zaburzeniami

psychicznymi



Powiaty

Lokalne programy rozwoju zróżnicowanych form wspieranego zatrudnienia

i przedsiębiorczości społecznej dostosowanych do potrzeb osób z zaburzeniami psychicznymi

w 2011 r. zostały opracowane w 41 powiatach, tj. 16% jednostek. W 20 powiatach (49%)

185

programy zostały opracowane zgodnie z terminem wyznaczonym przez harmonogram


W skład zespołów opracowujących programy weszli w 38 powiatach (93%) przedstawiciele

publicznych służb zatrudnienia, w 23 powiatach (56%) przedstawiciele jednostek

organizacyjnych systemu pomocy społecznej, w 22 powiatach (54%) przedstawiciele

starostwa, w 12 powiatach (29%) pracodawcy.

Celem programów była aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych, w tym

z zaburzeniami psychicznymi, poprzez tworzenie miejsc pracy w przedsiębiorstwach

społecznych, organizację szkoleń, staży, prac interwencyjnych, jak również doskonalenie

wiedzy pracowników urzędów pracy oraz osób z zaburzeniami psychicznymi w zakresie

wspieranego zatrudnienia i ekonomii społecznej.

Adresatami programów rozwoju zróżnicowanych form wspieranego zatrudnienia


były w 39 powiatach (95%) osoby bezrobotne, w 35 powiatach (85%) pracodawcy, natomiast

w 27 powiatach (66%) adresatami byli pracownicy publicznych służb zatrudnienia.

Realizatorami programów były w 37 powiatach (90%) publiczne służby zatrudnienia,

w 20 powiatach (49%) pracodawcy, natomiast w 6 powiatach (15%) realizatorami programów

były jednostki organizacyjne systemu pomocy społecznej.

Oczekiwanymi efektami po zakończeniu realizacji programów było przygotowanie osób

z zaburzeniami psychicznymi do podjęcia pracy, wzrost zatrudnienia osób

niepełnosprawnych z zaburzeniami psychicznymi, wykształcenie nawyków świadczenia

pracy i przestrzegania dyscypliny pracy, zainteresowanie pracodawców zatrudnianiem osób

niepełnosprawnych z zaburzeniami psychicznymi poprzez uświadamianie im korzyści

płynących z zatrudniania tej kategorii bezrobotnych.

Środki finansowe na realizację programów pochodziły w 32 powiatach (78%) ze środków

PFRON, w 21 powiatach (51%) z Unii Europejskiej, w 19 powiatach (46%) z budżetów

własnych jednostek. W dalszej kolejności środki finansowe pochodziły z dotacji celowych

z budżetu państwa, subwencji ogólnych, funduszu pracy oraz ze środków przekazanych na

podstawie porozumień z jednostkami samorządu terytorialnego.

W 37 powiatach (90%) opracowane programy rozwoju zróżnicowanych form wspieranego


psychicznymi uwzględniały ustalone w powiatach priorytety promocji zdrowia psychicznego.


186



w 2011 r. zostały opracowane w 11 miastach na prawach powiatu, tj. 18% jednostek.

W terminie, tj. do czerwca 2011 r., programy zostały opracowane w 3 miastach.

W skład zespołów opracowujących programy weszli w 10 miastach przedstawiciele

publicznych służb zatrudnienia, w 8 miastach przedstawiciele urzędu miasta oraz jednostek

organizacyjnych systemu pomocy społecznej, w 6 miastach w skład zespołów weszli

przedstawiciele organizacji pozarządowych zrzeszających pacjentów i ich rodziny.

Celem programów było zwiększenie dostępu do rehabilitacji zawodowej, organizacja

poradnictwa i szkoleń zawodowych, promocja zatrudnienia osób z zaburzeniami

psychicznymi oraz przygotowanie osób z zaburzeniami psychicznymi do podejmowania

aktywności zawodowej, poprzez zastosowanie instrumentów wspierających osoby

z zaburzeniami psychicznymi na rynku pracy oraz tworzenie nowych miejsc pracy.



były w 9 miastach osoby niepełnosprawne z zaburzeniami psychicznymi, zarejestrowane jako

osoby bezrobotne oraz pracodawcy.

Realizatorami programów w 8 miastach na prawach powiatu są publiczne służby

zatrudnienia, w 6 miastach pracodawcy oraz w 5 miastach organizacje pozarządowe.

Oczekiwanymi efektami po zakończeniu realizacji programów było zwiększenie liczby

zatrudnionych osób z zaburzeniami psychicznymi, dopasowanie oferty szkoleń do potrzeb

osób cierpiących na zaburzenia psychiczne, wykształcenie nawyków świadczenia pracy

i przestrzegania dyscypliny pracy przez osoby niepełnosprawne z zaburzeniami

psychicznymi.

Środki finansowe na realizację programów pochodziły w 7 miastach ze środków PFRON,

w 6 miastach środki pochodziły z budżetów własnych jednostek, w 5 miastach ze środków

Unii Europejskiej.

W 10 miastach na prawach powiatu opracowane programy rozwoju zróżnicowanych form

wspieranego zatrudnienia i przedsiębiorczości społecznej dostosowanych do potrzeb osób

z zaburzeniami psychicznymi uwzględniały ustalone w powiatach priorytety promocji


Gminy

187



w 2011 r. zostały opracowane w 10 gminach, tj. 1% podmiotów. 6 programów zostało

opracowanych zgodnie z terminem wyznaczonym przez Narodowy Program Ochrony

Zdrowia Psychicznego.

W skład zespołów opracowujących programy weszli w 8 gminach przedstawiciele jednostek

organizacyjnych systemu pomocy społecznej, w 5 gminach przedstawiciele urzędu

miasta/gminy oraz w 4 gminach przedstawiciele organizacji pozarządowych zrzeszających

pacjentów i ich rodziny.

Celem programów było zwiększenie dostępności rehabilitacji zawodowej, organizacja

poradnictwa zawodowego i szkoleń dla osób z zaburzeniami psychicznymi, a także

przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu i przywrócenie osób z zaburzeniami

psychicznymi na rynek pracy.



były w 8 gminach osoby bezrobotne, natomiast w 6 gminach adresatami programów byli

pracodawcy.

Realizatorami programów w 4 gminach były organizacje pozarządowe i jednostki

organizacyjne systemu pomocy społecznej, w 3 gminach realizatorami byli pracodawcy.

Oczekiwanymi efektami po zakończeniu realizacji programów było zwiększenie aktywności

zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych z zaburzeniami psychicznymi, rozszerzenie

oferty wsparcia dziennego, zwiększenie motywacji osób niepełnosprawnych do podniesienia

kwalifikacji zawodowych i kontynuowania edukacji. Środki finansowe na realizację

programów pochodziły w 9 gminach z budżetów własnych jednostek, w 4 gminach z dotacji

celowych budżetu państwa, w 4 gminach ze środków PFRON oraz Unii Europejskiej

oraz w 4 gminach ze środków pochodzących z porozumień pomiędzy jednostkami samorządu

terytorialnego.

W 9 gminach opracowane programy rozwoju zróżnicowanych form wspieranego


psychicznymi uwzględniały ustalone w powiatach priorytety promocji zdrowia psychicznego.

W 6 gminach programy miały przygotowane systemy ewaluacji.

188

Zadanie 2.3.2. realizacja lokalnego programu rozwoju zróżnicowanych form wspieranego


psychicznymi


wskaźnik monitorujący: odsetek placówek, przedsiębiorstw i osób objętych projektem

Powiaty

Realizacja lokalnych programów rozwoju zróżnicowanych form wspieranego zatrudnienia


rozpoczęła się w 2011 r. w 28 powiatach, tj. 11% wszystkich podmiotów, które złożyły

sprawozdanie. Realizacja 17 programów (61%) rozpoczęła się w I i II kwartale 2011 r.,

tj. przed terminem wyznaczonym przez harmonogram Narodowego Programu Ochrony


Adresatami programów byli pracodawcy zainteresowani zatrudnianiem osób z zaburzeniami

psychicznymi, osoby bezrobotne i poszukujące prace z orzeczonym stopniem

niepełnosprawności z tytułu upośledzenie umysłowego.

Łącznie programami zostało objętych:

1) publiczne służby zatrudnienia - 83 osoby;

2) pracodawcy - 159 osób;

3) osoby bezrobotne - 1564 osoby.

61% programów skierowanych do pracowników publicznych służb zatrudnienia nie objęły

swoim oddziaływaniem ani jednej osoby, ponad połowa (54%) programów skierowanych

do pracodawców objęła 1 osobę, natomiast połowa (50%) programów dla osób bezrobotnych

objęła oddziaływaniem 23 lub mniej osób.

W 13 powiatach (46%), w związku z realizacją założeń programu, powstały nowe miejsca

pracy, przystosowane do potrzeb osób z zaburzeniami psychicznymi. Łącznie powstało 167

miejsc, w tym od 1 - 5 w 11 powiatach oraz w 3 powiatach odpowiednio po 38, 40 i 62

miejsca pracy. W ponad połowie powiatów (57%), powstało do 3 miejsc pracy

przystosowanych do potrzeb osób z zaburzeniami psychicznymi.

W związku z realizacją programów, łącznie w 18 powiatach, stosunek pracy nawiązało

147 osób z zaburzeniami psychicznymi.

189




rozpoczęła się w 2011 r. w 10 miastach na prawach powiatu, tj. 17%) jednostek. W 6 miastach

realizacja programów rozpoczęła się w I kwartale 2012 r., tj. przed terminem wyznaczonym

przez harmonogram Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego.

Adresatami programów były osoby niepełnosprawne, korzystające ze świadczeń pomocy

społecznej, osoby bezrobotne z zaburzeniami psychicznymi oraz pracodawcy.


1) publiczne służby zatrudnienia - 10 osób;


3) osoby bezrobotne - 441 osób.

W związku z realizacją założeń programu, w 3 miastach powstało łącznie 7 nowych miejsc

pracy, przystosowanych do potrzeb osób z zaburzeniami psychicznymi, natomiast

w 6 miastach łącznie 108 osób z zaburzeniami psychicznymi nawiązało stosunek pracy.

Gminy



rozpoczęła się w 2011 r. w 7 gminach, tj. niecałym 1% podmiotów. Realizacja 6 programów

rozpoczęła się w I oraz II kwartale 2011 r., tj. przed terminem wyznaczonym przez

harmonogram Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego.

Adresatami programów były osoby niepełnosprawne, zarejestrowane jako osoby bezrobotne,

pracodawcy, którzy zadeklarowali możliwość dostosowania stanowisk pracy do potrzeb osób

z zaburzeniami psychicznymi.


1) publiczne służby zatrudnienia - 5 osób;


3) osoby bezrobotne - 65 osób.

W związku z realizacją założeń programu, w 1 gminie powstało 15 nowych miejsc pracy,

przystosowanych do potrzeb osób z zaburzeniami psychicznymi. Jednakże w żadnej gminie

nie został nawiązany stosunek pracy przez osobę z zaburzeniami psychicznymi.

190

Zadanie 2.3.3. zwiększanie dostępności rehabilitacji zawodowej, organizacja poradnictwa



wskaźnik monitorujący: liczba osób objętych różnymi formami działalności/rok

Powiaty

W 68 powiatach, tj. 27% podmiotów, przystąpiono do realizacji zadania, mającego na celu

zwiększenie dostępności rehabilitacji zawodowej, organizacji poradnictwa i szkoleń

zawodowych dla osób z zaburzeniami psychicznymi. W 27 powiatach (40%) realizacja

programów rozpoczęła się do maja 2011 r., tj. przed terminem wyznaczonym przez

harmonogram Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego.

Adresatami programów były osoby bezrobotne, poszukujące pracy, z orzeczonym stopniem

niepełnosprawności z tytułu zaburzeń psychicznych oraz pracodawcy deklarujący możliwość

zatrudnienia osób niepełnosprawnych.

Realizatorem zadania w 52 powiatach (76%) były publiczne służby zatrudnienia,

w 28 powiatach (41%) realizacja odbywała się we własnym zakresie, natomiast

w 17 powiatach (25%) realizatorami programu były jednostki organizacyjne systemu pomocy

społecznej. Łącznie, w ramach realizacji zadania, zostały przeprowadzone 34 szkolenia

zawodowe, w których uczestniczyło łącznie 612 osób. Jednakże w połowie powiatów (50%)

nie przeprowadzono żadnego szkolenia zawodowego, natomiast ponad połowa szkoleń (56%)

objęła swoim działaniem do 1 osoby.

W powiatach, łącznie, udzielono 2.210 porad zawodowych, które objęły 1.815 osób. W ponad

połowie powiatów (51%) udzielono do 16 porad, natomiast połowa porad (50%) objęła

do 13 osób.

Kształceniem zawodowym objęto 318 osób. Pośrednictwem pracy objęto 2.091 osób,

z czego połowa programów objęła pośrednictwem 15 osób. Warsztaty terapii zajęciowej

uczestniczyło 848 osób.

W wyniku działań podejmowanych w ramach realizacji zadania w 2 powiatach powstały

zakłady aktywności zawodowej. W żadnym powiecie nie powstał zakład pracy chronionej.

W 38 powiatach (56%) środki na realizację zadani pochodziły z budżetów własnych

jednostek, w 26 powiatach (38%) ze środków Unii Europejskiej, natomiast w przypadku 23

powiatów (34%) środki na realizację zadnia pochodziły z PFRON.

191


W 20 miastach, tj. 33% podmiotów, przystąpiono do realizacji zadania, mającego na celu


zawodowych dla osób z zaburzeniami psychicznymi. Do maja 2011 r., tj. przed terminem

nałożonym przez Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego, został on opracowany

w 16 miastach.

Adresatami programów były osoby niepełnosprawne z zaburzeniami psychicznymi,

zarejestrowane jako osoby bezrobotne, w tym zagrożone wykluczeniem społecznym.

Realizatorami zadania były w 17 miastach publiczne służby zatrudnienia, w 8 miastach

realizacja odbywała się we własnym zakresie, natomiast w 7 miastach realizatorami zadania

były organizacje pozarządowe.

Łącznie, w ramach realizacji zadania, zostało przeprowadzonych 69 szkoleń zawodowych,

w których uczestniczyło 188 osób. Jednakże połowa miast na prawach powiatu w 2011 r. nie

przeprowadziła żadnego szkolenia zawodowego. W 15 miastach udzielono 733 porady

zawodowe, które objęły 720 osób. W 6 miastach 183 osoby zostało objętych kształceniem

zawodowym, natomiast w 15 miastach 1.682 osoby zostały objęte pośrednictwem pracy.

W warsztatach terapii zajęciowej, łącznie w 9 miastach, uczestniczyło 1.405 osób. W żadnym

mieście, w ramach podjętych działań, nie powstał zakład aktywności zawodowej ani zakład

pracy chronionej.

W 13 miastach na prawach powiatu środki na realizację zadania pochodziły z budżetów

własnych jednostek oraz ze środków PFRON, w 8 miastach ze środków Unii Europejskiej,

natomiast w 4 miastach środki na realizację zadania pochodziły z funduszu pracy.

Gminy

W 34 gminach, tj. 2% podmiotów, przystąpiono do realizacji zadania, mającego na celu


zawodowych dla osób z zaburzeniami psychicznymi. W 26 gminach realizacja programów

rozpoczęła się przed terminem wyznaczonym przez harmonogram Narodowego Programu

Ochrony Zdrowia Psychicznego, tj. do maja 2011 r. Adresatami programów były osoby

niepełnosprawne, w tym z zaburzeniami psychicznymi, zarejestrowane jako bezrobotne,

osoby korzystające ze świadczeń pomocy społecznej, uczestnicy warsztatów terapii

zajęciowej.Realizatorami zadania były w 23 gminach jednostki organizacyjne systemu pomocy

192

społecznej, w 12 gminach organizacje pozarządowe, natomiast w 7 gminach realizacja

zadania odbywała się we własnym zakresie.

Łącznie, w ramach realizacji zadania, zostało przeprowadzonych 113 szkoleń zawodowych,

w których uczestniczyły 233 osoby. Jednakże w połowie gmin przeprowadzono

do 1 szkolenia, które objęło do 1 osoby. W 20 gminach udzielono 341 porad zawodowych,

które objęły 317 osób. W 10 gminach 199 osób zostało objętych kształceniem zawodowym,

natomiast w 14 gminach 183 osoby zostały objęte pośrednictwem pracy. W warsztatach

terapii zajęciowej, łącznie w 21 gminach, uczestniczyły 453 osoby. W ramach podjętych

działań, w 1 gminie powstał zakład aktywności zawodowej.

W 19 gminach środki na realizację zadania pochodziły z budżetów własnych jednostek,

w 14 gminach ze środków Unii Europejskiej, natomiast w 8 gminach z dotacji celowych

z budżetu państwa, a w 7 gminach ze środków PFRON.

Zadanie 2.3.4. przygotowanie kampanii szkoleniowo-informacyjnej adresowanej

do pracodawców promującej zatrudnianie osób z zaburzeniami psychicznymi


wskaźnik monitorujący: program kampanii

Powiaty

Kampania szkoleniowo-informacyjna, adresowana do pracodawców, promująca zatrudnianie

osób z zaburzeniami psychicznymi w 2011 r. została przygotowana w 28 powiatach, tj. 11%

podmiotów. W terminie, tj. do czerwca 2011 r., kampanię przygotowało 10 podmiotów.

Kampania w 23 powiatach (82%) została przygotowana przez pracowników publicznych

służb zatrudnienia.

Celami kampanii było zwiększenie szans osób z zaburzeniami psychicznymi na zatrudnienie

poprzez zainteresowanie pracodawców zatrudnianiem osób niepełnosprawnych, w tym

z zaburzeniami psychicznymi oraz informowanie pracodawców o korzyściach z zatrudniania

osób niepełnosprawnych.

Realizatorami kampanii były w 24 powiatach (86%) publiczne służby zatrudnienia,

w 12 powiatach (43%) realizacja kampanii odbywała się we własnym zakresie.

Środki na realizację kampanii pochodziły w 20 powiatach (71%) z budżetów własnych

jednostek, w 7 powiatach (25%) ze środków pochodzących z Unii Europejskiej,

w 6 powiatach (21%) z PFRON.

193



osób z zaburzeniami psychicznymi w 2011 r. została przygotowana w 8 miastach na prawach

powiatu, tj. 13%) jednostek. 5 podmiotów przygotowało kampanię zgodnie z terminem,


W skład zespołów opracowujących kampanię we wszystkich miastach weszli przedstawiciele

publicznych służb zatrudnienia, w 3 miastach kampania została opracowana również przez

przedstawicieli urzędu miasta.

Celami kampanii było promowanie wśród pracodawców zatrudnienia wspieranego,

organizacja warsztatów umiejętności społeczno-zawodowych dla osób z zaburzeniami

psychicznymi oraz prezentacja dobrych praktyk w zakresie zatrudniania osób

niepełnosprawnych.

We wszystkich miastach realizatorami kampanii były publiczne służby zatrudnienia,

w 3 miastach realizatorami zadania były organizacje pozarządowe.

Środki na realizację kampanii w 3 miastach pochodziły z budżetów własnych jednostek

w 2 miastach ze środków Unii Europejskiej oraz PFRON.

Gminy


osób z zaburzeniami psychicznymi w 2011 r. została przygotowana w 5 gminach, tj. niecałym

1% podmiotów. W 4 podmiotach opracowanie nastąpiło w terminie, tj. do czerwca 2011 r.

We wszystkich gminach, w skład zespołów opracowujących kampanię szkoleniowo-

informacyjna, weszli przedstawiciele urzędu miasta/gminy, w 3 gminach przedstawiciele

jednostek organizacyjnych systemu pomocy społecznej oraz przedstawiciele organizacji

pozarządowych zrzeszających pacjentów oraz ich rodziny.

Celami kampanii było stworzenie stanowisk pracy, podnoszenie kwalifikacji osób

niepełnosprawnych, upowszechnienie wiedzy na temat zdrowia psychicznego, zwiększenie

integracji i aktywizacja zawodowa osób z zaburzeniami psychicznymi.

W 4 gminach realizacja kampanii odbywała się we własnym zakresie oraz przy udziale

organizacji pozarządowych.

Środki finansowe na realizację zadania pochodziły z budżetów własnych jednostek,

ze środków pochodzących z Unii Europejskiej oraz PFRON. W 2 gminach realizacja zadania

odbywała się bezkosztowo, także w formie wolontariatu.

194

Zadanie 2.3.5. prowadzenie kampanii szkoleniowo-informacyjnej adresowanej

do pracodawców promującej zatrudnianie osób z zaburzeniami psychicznymi


wskaźnik monitorujący: odsetek populacji, do której adresowana jest kampania, objętej

programem/rok

Powiaty

Realizacja kampanii szkoleniowo-informacyjnej, adresowanej do pracodawców promującej

zatrudnianie osób z zaburzeniami psychicznymi, rozpoczęła się w 2011 r. w 30 powiatach,

tj. 12% podmiotów, mimo iż opracowanie kampanii deklarowało 28 podmiotów.

W 7 podmiotach realizacja rozpoczęła się w I oraz II kwartale roku, tj. przed terminem

nałożonym przez Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego.

Adresatami kampanii byli pracodawcy zgłaszający możliwość zatrudniania osób

niepełnosprawnych z zaburzeniami psychicznymi, a także osoby niepełnosprawne.

Łącznie, działaniami kampanii zostało objętych 14.742 pracodawców. Jednakże w połowie

powiatów działania objęły do 15 pracodawców. W 14 powiatach kampania była skierowana

do 4 - 20 pracodawców, w 6 powiatach do 21 - 35 pracodawców, w 6 powiatach do 46 - 120

pracodawców oraz w 1 powiecie działaniami kampanii objęto 13.981 pracodawców.

W ramach działań podejmowanych w związku z realizacją kampanii zostały zorganizowane,

łącznie, 64 szkolenia. W 17 powiatach (57%) nie odbyło się ani jedno szkolenie w tym

zakresie.



zatrudnianie osób z zaburzeniami psychicznymi, rozpoczęła się w 2011 r. w 8 miastach na

prawach powiatu, tj. 13% jednostek. W 5 podmiotach realizacja rozpoczęła się przed

terminem zakładanym przez harmonogram realizacji Narodowego Programu Ochrony


Adresatami kampanii byli pracodawcy zainteresowani zatrudnianiem osób

niepełnosprawnych, działający zarówno na otwartym rynku pracy, jak również w ramach

zakładów pracy chronionej.

Kampanie szkoleniowo-informacyjne w miastach na prawach powiatu, w ramach

przeprowadzonych 13 szkoleń, objęły łącznie 1.137 pracodawców.

195

Gminy


zatrudnianie osób z zaburzeniami psychicznymi, rozpoczęła się w 2011 r. w 2 gminach

w skali kraju, w I oraz II kwartale roku, tj. przed terminem wyznaczonym w harmonogramie


Adresatami kampanii były osoby niepełnosprawne o niskim poziomie wykształcenia oraz

uczestniczy działań zakładu aktywności zawodowej.

Łącznie, działaniami kampanii zostało objętych 30 pracodawców, w 1 gminie odbyło się

5 szkoleń.

Zadanie 2.3.6. zwiększenie udziału zagadnień zatrudnienia osób z zaburzeniami

psychicznymi w działalności powiatowych urzędów pracy


wskaźnik monitorujący: liczba osób z zaburzeniami psychicznymi podejmujących

zatrudnienie na skutek działań PUP/rok

Powiaty

W 2011 r. przystąpiono do realizacji zadania, mającego na celu zwiększenie udziału

zagadnień zatrudniania osób z zaburzeniami psychicznymi w działalności PUP w 54

powiatach, tj. 21% podmiotów. W 17 powiatach (31%) realizacja programów rozpoczęła się

do maja 2011 r., tj. przed terminem wyznaczonym przez harmonogram Narodowego

Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego.

W ramach realizacji zadania, w powiatowych urzędach pracy, organizowano poradnictwo

zawodowe oraz szkolenia dla osób z zaburzeniami psychicznymi, organizowano staże

i szkolenia dla osób niepełnosprawnych, w celu nabycia przez nie praktycznych umiejętności

w miejscu pracy, jak również organizowano spotkania z pracodawcami, podczas których

przedstawiane były dobre praktyki z zakresu aktywizacji zawodowej osób

niepełnosprawnych.

W następstwie działań prowadzonych przez państwowe urzędy pracy, zatrudnienie znalazło

łącznie 259 osób. W 18 powiatach (33%), w wyniku prowadzonych działań, żadnej osobie nie

udało się nawiązać stosunku pracy. W ponad połowie powiatów (52%) zatrudnienie znalazło

do 2 osób.

W 28 powiatach (52%) środki na realizację zadania pochodziły z budżetów własnych

196

jednostek, w 25 powiatach (46%) ze środków PFRON, w 17 powiatach (31%) ze środków

Unii Europejskiej, natomiast w 11 powiatach (20%) środki na realizację zadania, mającego

na celu zwiększenie udziału zagadnień zatrudnienia osób z zaburzeniami psychicznymi

w działalności powiatowych urzędów pracy, pochodziły z funduszu pracy.


W 2011 r. przystąpiono do realizacji zadania, mającego na celu zwiększenie udziału

zagadnień zatrudniania osób z zaburzeniami psychicznymi w działalności PUP

w 13 miastach na prawach powiatu, tj. 22% jednostek. W 8 miastach realizacja zadania

rozpoczęła się przed terminem przewidzianym w harmonogramie Narodowego Programu


W ramach realizacji zadania prowadzono działania na rzecz aktywizacji i zatrudniania osób

niepełnosprawnych, w tym z zaburzeniami psychicznymi, działania informacyjne skierowane

do pracodawców, promujące zatrudnianie osób cierpiących na zaburzenia psychiczne.

W ramach realizacji zadania wyposażono również stanowiska pracy dostosowane do potrzeb

osób niepełnosprawnych, refundowano koszty zatrudnienia asystentów pracowników

niepełnosprawnych, organizowano staże, szkolenia oraz poradnictwo zawodowe

i pośrednictwo pracy.

W wyniku działań prowadzonych przez państwowe urzędy pracy, zatrudnienie znalazło

łącznie 226 osób. W 3 miastach, w wyniku prowadzonych działań, żadnej osobie nie udało się

nawiązać stosunku pracy. W ponad połowie miast (54%) zatrudnienie znalazło do 12 osób.

W 6 miastach na prawach powiatu środki na realizację zadania pochodziły z budżetów

własnych jednostek, ze środków PFRON oraz ze środków Unii Europejskiej, natomiast

w 3 miastach środki pochodziły z funduszu pracy oraz w dotacji celowych z budżetu państwa.

Cel szczegółowy: 2.4. skoordynowanie różnych form opieki i pomocy

Powiaty



1) 4.182 zł-1 powiat;

2) 1.153.400 zł-1 powiat.

253 powiaty, tj. 99% spośród wszystkich podmiotów, na działania z zakresu skoordynowania

197

różnych form opieki i pomocy, nie przeznaczyło w 2011 r. żadnych środków finansowych.




1) 49 zł- 1 miasto;

2) 5.166 zł - 1 miasto;

3) 10.332 zł-1 miasto;

4) 5.321.925 zł-1 miasto.


skoordynowania różnych form opieki i pomocy, nie przeznaczyło w 2011 r. żadnych środków

finansowych.

Gminy



1) 400-6.031 zł-10 gmin;

2) 10.500-90.241 zł-8 gmin;

3) 100.080-636.500 zł-6 gmin.

1.390 gmin, tj. 98% spośród wszystkich podmiotów, na działania z zakresu skoordynowania

różnych form opieki i pomocy, nie przeznaczyło w 2011 r. żadnych środków finansowych.

Zadanie 2.4.1. powołanie lokalnego zespołu koordynującego realizację Programu

z zadaniami:

- opracowania regionalnego programu ochrony zdrowia psychicznego, potrzeby ludności

powiatu lub gminy w zakresie zdrowia psychicznego i opieki psychiatrycznej oraz

dostosowanie do nich skoordynowanej działalności różnych form pomocy i oparcia

społecznego oraz aktywizacji zawodowej,

- realizacji, koordynowania i monitorowania Programu.

Skład zespołu powinien zapewniać właściwą reprezentację samorządu powiatu lub gminy,

placówek realizujących zadania z zakresu ochrony zdrowia psychicznego, pozarządowych

organizacji samopomocowych. Zarząd powiatu zapewni działaniom zespołu niezbędną pomoc

administracyjną

198


wskaźnik monitorujący: dokument powołujący

Powiaty

Lokalne zespoły koordynujące zostały powołany w 2011 r. w 142 powiatach, tj. 56%

podmiotów. Zgodnie z terminem przewidzianym w harmonogramie realizacji Narodowego

Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego, tj. do czerwca 2011 r., zespól został powołany

w 86 jednostkach (61%).

Liczebność zespołów koordynujących kształtowała się następująco:

1) 3 - 9 osób - 67 powiatów;

2) 10-15 osób - 63 powiaty;

3) 16-25 osób - 12 powiatów.



(99%);

1) przedstawiciele starostwa - 134 powiaty (94%);


3) przedstawiciele publicznych służb zatrudnienia - 122 powiaty (86%);


2) przedstawiciele organizacji pozarządowych zrzeszających pacjentów i ich rodziny - 28

powiatów (27%);


37 powiatów (26%).

W 111 powiatach (78%) zespoły określiły potrzeby ludności w zakresie zdrowia

psychicznego i opieki psychiatrycznej oraz dostosowane do potrzeb ludności formy pomocy

i oparcia społecznego oraz aktywizacji zawodowej.

W 122 powiatach (86%), w których został powołany zespół koordynacyjny, zarząd powiatu

zapewnił zespołowi niezbędną pomoc administracyjną i biurową, w postaci udostępnienia sali

na spotkania zespołu, materiałów i sprzętu biurowego, a także w zbieraniu danych

epidemiologicznych i statystycznych oraz zapewnił pomoc w opracowywaniu i redagowaniu

dokumentów.

199


Lokalne zespoły koordynujące zostały powołane w 2011 r. w 28 miastach na prawach

powiatu, tj. 47% podmiotów. 11 miast powołało zespoły zgodnie z terminem przewidzianym

w harmonogramie realizacji Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego,



1) 7 - 9 osób - 7 miast;

2) 10-15 osób-12 miast;

3) 16-28 osób - 8 miast.





4) przedstawiciele jednostek organizacyjnych systemu oświaty - 23 miasta;

5) przedstawiciele publicznych służb zatrudnienia - 21 miast;


- 16 miast;


- 15 miast;

6) przedstawiciele wojewódzkich oddziałów NFZ - 4 miasta.

W 22 miastach na prawach powiatu zespoły określiły potrzeby ludności w zakresie zdrowia

psychicznego i opieki psychiatrycznej. W 23 miastach zespoły określiły dostosowane

do potrzeb ludności formy pomocy i oparcia społecznego oraz aktywizacji zawodowej.

W 26 miastach zespołowi koordynującemu zapewniono niezbędną pomoc administracyjną

i biurową, w postaci udostępnienia sali na spotkania zespołu, materiałów i sprzętu biurowego.

Gminy

Lokalne zespoły koordynujące zostały powołane w 2011 r. w 52 gminach, tj. w 4% jednostek.

21 gmin (40%) zrealizowało zadanie zgodnie z terminem przewidzianym przez harmonogram


200


1) 3 - 7 osób - 29 gmin;

2) 8- 12 osób-18 gmin;

3) 13-19 osób - 5 gmin.




3) przedstawiciele jednostek organizacyjnych systemu oświaty - 43 gminy;

4) przedstawiciele podmiotów leczniczych - 35 gmin;

5) przedstawiciele publicznych służb zatrudnienia - 9 gmin;


- 7 gmin;

7) przedstawiciele organizacji pozarządowych zrzeszających pacjentów i ich rodziny -

7 gmin;

8) przedstawiciele jednostek policji - 7 gmin.

W 34 gminach zespoły określiły potrzeby ludności w zakresie zdrowia psychicznego i opieki

psychiatrycznej. W 32 gminach zespoły określiły dostosowane do potrzeb ludności formy

pomocy i oparcia społecznego oraz aktywizacji zawodowej.

W 42 gminach zespołowi koordynującemu zapewniono niezbędną pomoc prawną

oraz administracyjną i biurową, w postaci udostępnienia sali na spotkania zespołu, materiałów

i sprzętu biurowego.

Zadanie 2.4.2. opracowanie lokalnego programu ochrony zdrowia psychicznego,

zawierającego szczegółowy harmonogram, uwzględniającego w szczególności harmonogram

realizacji działań: 1.1.3, 1.2.2, 1.3.2, 1.4.1, 2.1.2, 2.1.3, 2.2.2, 2.3.2, 2.3.3, 2.3.5 i 2.3.6



Powiaty

Lokalny program ochrony zdrowia psychicznego został opracowany w 2011 r.

w 95 powiatach, tj. 37% jednostek. Zgodnie z terminem przewidzianym w harmonogramie

realizacji Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego, tj. do czerwca 2011 r.,

program został opracowany w 36 powiatach (38%).

201

W 83 powiatach (87%) opracowany program ochrony zdrowia psychicznego uwzględnia

ustalone priorytety promocji zdrowia psychicznego, uwzględnia również harmonogram

realizacji działań, wynikających z nałożonych przez NPOZP na powiat zadań.

W blisko połowie powiatów (49%), lokalny program ochrony zdrowia psychicznego zakłada

realizację części zadań w ramach programów zdrowotnych.

Zgodnie z ustawą z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej

finansowanych ze środków publicznych, programy zdrowotne realizowane przez jednostki

samorządu terytorialnego powinny zostać pozytywnie zaopiniowane przez Agencję Oceny

Technologii Medycznych. Jednakże tylko 2, spośród 47 programów, zostały pozytywnie

zaopiniowane przez AOTM. Pozostałe programy ochrony zdrowia psychicznego, zawierające

elementy programów zdrowotnych, nie zostały przekazane do Agencji lub uzyskały

negatywną opinię.


Lokalny program ochrony zdrowia psychicznego został opracowany w 2011 r. w 19 miastach

na prawach powiatu, tj. 32% podmiotów. W terminie, zgodnym z harmonogramem realizacji

Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego, lokalny program został opracowany

w 1 mieście.

W 17 miastach na prawach powiatu opracowany program ochrony zdrowia psychicznego

uwzględnia ustalone priorytety promocji zdrowia psychicznego oraz harmonogram realizacji

działań, wynikających z nałożonych przez NPOZP na gminę zadań.

W 8 miastach lokalny program ochrony zdrowia psychicznego zakłada realizację części zadań

w ramach programów zdrowotnych.

Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych

ze środków publicznych, nakłada na jednostki samorządu terytorialnego obowiązek

przedłożenia programów zdrowotnych, w celu ich zaopiniowania przed wdrożeniem, przez

Agencję Oceny Technologii Medycznych. Jednakże tylko 1, spośród 19 programów, otrzymał

pozytywną ocenę Agencji. Pozostałe programy ochrony zdrowia psychicznego, zawierające

elementy programów zdrowotnych, nie zostały przekazane do AOTM lub uzyskały

negatywną opinię.

202

Gminy

Lokalny program ochrony zdrowia psychicznego został opracowany w 2011 r. w 64 gminach,

tj. 4% spośród podmiotów, które złożyły sprawozdanie. 17 gmin (27%) opracowało programy

zgodnie z terminem wskazanym w Narodowym Programie Ochrony Zdrowia Psychicznego.

W 58 gminach (91%) opracowany program ochrony zdrowia psychicznego uwzględnia

ustalone priorytety promocji zdrowia psychicznego, w 34 gminach (53%) uwzględnia

harmonogram realizacji działań, wynikających z nałożonych przez NPOZP na gminę zadań.

W 38 gminach (59%) lokalny program ochrony zdrowia psychicznego zakłada realizację

części zadań w ramach programów zdrowotnych.

Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych

ze środków publicznych, nakłada na jednostki samorządu terytorialnego obowiązek

przedłożenia programów zdrowotnych, w celu ich zaopiniowania przed wdrożeniem, przez

Agencję Oceny Technologii Medycznych. Jednakże tylko 3, spośród 38 programów,

otrzymały pozytywną ocenę Agencji. Pozostałe programy ochrony zdrowia psychicznego,

zawierające elementy programów zdrowotnych, nie zostały przekazane do AOTM

lub uzyskały negatywną opinię.

Zadanie 2.4.3. realizacja, koordynowanie i monitorowanie lokalnego programu ochrony

zdrowia psychicznego



Powiaty

W 2011 r., w 86 powiatach, tj. 34% podmiotów, zespół prowadził działania, mające na celu

koordynację i monitorowanie realizacji zadań wynikających z Narodowego Programu

Ochrony Zdrowia Psychicznego. Sprawozdanie z działań prowadzonych w 2011 r.

sporządziło 18 zespołów (21%).

Liczba posiedzeń zespołów koordynujących w 2011 r.:

1) brak posiedzeń - 2 powiaty;

2) 1-3 posiedzeń - 66 powiatów; 3)4-7

posiedzeń - 18 powiatów.

203


W 2011 r., w 19 miastach na prawach powiatu, tj. 32% podmiotów, zespół prowadził

działania, mające na celu koordynację i monitorowanie realizacji zadań wynikających

z Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego. Sprawozdanie z działań

prowadzonych w 2011 r. sporządziły 2 zespoły.


1) brak posiedzeń - 7 miast;

2) 1-3 posiedzeń - 14 miast;

3) 4-8 posiedzeń - 8 miast.

Gminy

W 2011 r. w 33 gminach (2%) - spośród 52, które powołały zespoły koordynujące - zespół

prowadził działania mające na celu koordynację i monitorowanie realizacji zadań

wynikających z Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego. Sprawozdanie

z działań prowadzonych w 2011 r. sporządziło 8 zespołów.


1) 1-3 posiedzeń - 42 gminy;

2) 4-8 posiedzeń - 10 gmin.

Zadanie 2.4.4. przygotowanie aktualizowanego corocznie przewodnika informującego

o dostępnych formach opieki zdrowotnej i pomocy społecznej i aktywizacji zawodowej

dla osób z zaburzeniami psychicznymi


wskaźnik monitorujący: publikacja

Powiaty



w 21 powiatach, tj. 8% podmiotów.

W 14 powiatach (71%) przewodniki zostały opublikowane, w nakładzie od 50 - 500

egzemplarzy w 8 powiatach, od 1.000 - 2.000 egzemplarzy w 6 powiatach.

Przewodniki były dostępne w placówkach ochrony zdrowia, placówkach pomocy społecznej,

placówkach oświatowych, urzędzie pracy, jednostkach policji oraz w organizacjach

204

pozarządowych. Przewodnik w 10 powiatach (48%) był dostępny również w formie

elektronicznej.




w 8 miastach na prawach powiatu, tj. 13% jednostek.

W 6 miastach przewodniki zostały opublikowane, w nakładzie 1.200 egzemplarzy

w 1 mieście, 2.000 egzemplarzy w 2 miastach oraz w 3 miastach odpowiednio po 3.000,

4.000 i 4.500 egzemplarzy.

Przewodniki w 6 miastach były dostępne w placówkach ochrony zdrowia, placówkach

pomocy społecznej oraz placówkach oświatowych, w 4 miastach w urzędzie pracy.

W 5 miastach przewodniki były dostępne również w formie elektronicznej.

Gminy



w 15 gminach, tj. 1% podmiotów.

Przewodniki zostały opublikowane w 8 gminach, w nakładzie 10 egzemplarzy w 2 gminach,

w 3 gminach odpowiednio po 200, 300 i 500 egzemplarzy oraz w 3 gminach po 1.000

egzemplarzy.

Przewodniki były dostępne w 10 gminach w placówkach pomocy społecznej, w 9 gminach

w placówkach ochrony zdrowia oraz w placówkach oświatowych, w 6 gminach przewodnik

był dostępny w urzędzie miasta/gminy. W 6 gminach przewodniki były dostępne także

w formie elektronicznej.

205

III. PODSUMOWANIE I WNIOSKI

Rok 2011 był pierwszym rokiem sprawozdawczym z realizacji zadań wynikających

z Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego. Sprawozdanie z realizacji

Programu złożyły prawie wszystkie instytucje szczebla centralnego. Spośród jednostek

samorządu terytorialnego, sprawozdały się wszystkie województwa, 81% powiatów

(255 z 314), 92 % miast na prawach powiatu (60 z 65) oraz 58 % gmin (1.414 z 2.414).

1. Resorty i urzędy centralne

Harmonogram realizacji Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego przewidział

wykonanie określonych w nim zadań przez ośmiu ministrów właściwych ze względu na cele

Programu oraz Narodowy fundusz Zdrowia. Liczba zadań przewidzianych do realizacji przez

poszczególnych ministrów przedstawia się w sposób następujący:

– Minister Zdrowia – 25 zadań,

– Minister Edukacji Narodowej – 9 zadań,

– Minister Pracy i Polityki Społecznej – 9 zadań,

– Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego – 4 zadania,

– Minister Sprawiedliwości – 15 zadań,

– Minister Spraw Wewnętrznych – 14 zadań ,

– Minister Obrony Narodowej – 11 zadań.

Z kolei na Narodowy Fundusz Zdrowia nałożono obowiązek realizacji 2 zadań.

Wszystkie resorty, z wyłączeniem Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, zrealizowały

zadanie, którego wykonanie było możliwe bez generowania wysokich nakładów

finansowych, tj. opracowanie priorytetów promocji zdrowia psychicznego.

Liczba zadań zrealizowanych przez poszczególne resorty:

– Minister Zdrowia – 3 zadania,

– Minister Edukacji Narodowej – 7 zadań,

– Minister Pracy i Polityki Społecznej – 2 zadania,

– Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego – 2 zadania,

– Minister Sprawiedliwości – 15 zadań,

– Minister Spraw Wewnętrznych – zadania wykonane przez resort zostały przedstawione

w podziale na służby mu podległe, tj.:

o Straż Graniczna – która zrealizowała 3 zadania,

206

o Biuro Ochrony Rządu – które zrealizowało 11 zadań.

– Minister Obrony Narodowej – zadania wykonane przez resort zostały przedstawione

w podziale na dwóch realizatorów faktycznych, tj.:

o Inspektorat Wojskowej Służby Zdrowia, – który zrealizował 4 zadania,

o Departament Wychowania i Promocji Obronności – który zrealizował 7 zadań.

2. Samorządy województw

Harmonogram Programu nałożył na województwa 20 zadań, których realizacja powinna się

rozpocząć w 2011 r. Jednakże żaden z podmiotów nie zrealizował w sprawozdawanym roku

wszystkich zadań.

Liczba zadań zrealizowanych przez województwa w 2011 r.:

1) 16 zadań - 1 województwo;

2) 13 zadań - 2 województwa


4) 7 zadań - 3 województwa;


6) 1-4 zadań - 8 województw.

Całkowite nakłady finansowe na działania skierowane na ochronę zdrowia psychicznego,

w tym na realizację zadań wynikających z Narodowego Programu Ochrony Zdrowia

Psychicznego, w 2011 r. wyniosły:

1) 1.412.054 - 4.690.436 zł - 6 województw;

2) 362.606 - 668.358 zł - 3 województwa;

3) 84.000 - 130.440 zł - 3 województwa;

4) do 10.000 zł- 2 województwa.

W 2011 połowa województw przeznaczyła w 2011 r. na ochronę zdrowia psychicznego mniej

niż 362.606 zł. Natomiast 2 województwa nie przeznaczyły żadnych środków finansowych na

działania skierowane na ochronę zdrowia psychicznego.

W 2011 r. 9 samorządów wojewódzkich nie przeznaczyło żadnych środków finansowych na

realizację zadań wynikających z Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego.

Koszty w wysokości od 9.000 - 65.200 zł poniosły 3 województwa, od 554.285 do 1.655.976

zł - 3 województwa, 1 podmiot przeznaczył na realizację zadań wyznaczonych przez

Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego 3.713.552 zł.

Sprawozdanie w terminie, tj. do dnia 15 maja 2012 r., złożyło 5 województw.

207

Powiaty

Spośród istniejących w Polsce 314 powiatów ziemskich, wypełnianie sprawozdania

rozpoczęło 289 podmiotów. W całości kwestionariusz sprawozdawczy został wypełniony

przez 255 podmiotów, co stanowi 81% sprawozdań poddanych dalszej analizie.

Harmonogram Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego nałożył na powiaty 23

zadania, których realizacja powinna się rozpocząć w 2011 r. Jednakże żaden z podmiotów nie

zrealizował w sprawozdawanym roku wszystkich zadań, a 56 nie zrealizowało żadnego

zadania z harmonogramu.

Liczba zadań zrealizowanych przez powiaty w 2011 r.:

1) 16 - 20 zadań - 8 powiatów;




5) brak realizacji - 56 powiatów.

Całkowite nakłady finansowe, poniesione przez powiaty na działania skierowane na ochronę



1) 31.424.376 zł-1 powiat;

2) 1.010.861 -7.944.000 zł-21 powiatów;

3) 103.420 - 945.968 zł - 21 powiatów;

4) 13.000 - 100.000 zł - 28 powiatów;

5) 500-7.500 zł-19 powiatów.

165 powiaty, tj. 65% spośród wszystkich podmiotów, nie przeznaczyło żadnych środków

finansowych na działania skierowane na ochronę zdrowia psychicznego. 70% powiatów



198 podmiotów, tj. 79%, nie przeznaczyło żadnych nakładów finansowych.


Spośród istniejących w Polsce 65 miast na prawach powiatu, wypełnianie sprawozdania

rozpoczęły 63. Wypełnione przez 60 podmiotów kwestionariusze zostały poddane dalszej

analizie. Wykazując, że żaden z podmiotów nie zrealizował w sprawozdawanym roku

wszystkich zadań, zaś 9 miast na prawach powiatów nie zrealizowało żadnego zadania

208

z harmonogramu. Połowa miast zrealizowała w 2011 r. do 3 zadań z harmonogramu.

Liczba zadań zrealizowanych w 2011 r. przez miasta na prawach powiatu:

1) 11 - 20 zadań - 9 miast;



4) brak realizacji - 9 miast.

Całkowite nakłady finansowe, poniesione przez miasta na prawach powiatów na działania

skierowane na ochronę zdrowia psychicznego, w tym na realizację zadań wynikających

z Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego, w 2011 r. wynosiły:

1) 23.293.782 zł-1 miasto

2) 16.782.640 zł-1 miasto;

3) 1.050.000 - 8.296.846 zł - 23 miast;

4) 120.030-920.186 zł-12 miast;

5) 8.220-55.000 zł-5 miast.

18 miast, tj. 30% podmiotów, nie przeznaczyło żadnych środków finansowych na działania

skierowane na ochronę zdrowia psychicznego. 50% miast przeznaczyło na ten cel mniej niż

629.586 zł.


40 miast na prawach powiatu nie przeznaczyło żadnych nakładów finansowych.

Gminy

Spośród istniejących w Polsce 2.414 gmin, wypełnianie sprawozdania z realizacji zadań

nałożonych przez Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego, rozpoczęły 1.683

gmin. W całości kwestionariusz sprawozdawczy został wypełniony przez 1.414 podmiotów.

Harmonogram realizacji zadań Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego

nałożył na gminy 21 zadań, których realizacja powinna się rozpocząć w 2011 r.

Jednakże żaden z podmiotów nie zrealizował w sprawozdawanym roku wszystkich zadań,

a 630 gmin (45%) nie zrealizowało żadnego zadania z harmonogramu.

Liczba zadań zrealizowanych przez gminy w 2011 r.:

1) 11-18 zadań - 7 gmin;

2) 6-10 zadań-23 gminy;


4) brak realizacji - 630 gmin.

209

Całkowite nakłady finansowe poniesione przez gminy na działania skierowane na ochronę



1) 207.821-2.913.631 zł-52 gminy;

2) 50.500-196.318 zł-53 gminy;

3) 10.300 - 50.000 zł - 78 gmin;

4) 1.161-10.000 zł-75 gmin;

5) 87-1.000 zł-24 gminy.

1.119 gmin, tj. 80% spośród wszystkich podmiotów, nie przeznaczyły żadnych środków

finansowych na działania skierowane na ochronę zdrowia psychicznego. 90% gmin



1.212 gmin, tj. 50% podmiotów, nie przeznaczyło żadnych nakładów finansowych. Natomiast

90% gmin przeznaczyło na ten cel mniej niż 3.180 zł.

405 gmin, tj. 29% z podmiotów, które złożyły sprawozdanie, zapoznało się z założeniami

Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego w dwóch pierwszych kwartałach

2012 r.

210

3. Wnioski i zalecenia końcowe

Wnioski

Najbardziej aktualnym aktem prawnym dotyczącym ochrony zdrowia psychicznego jest

Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego, który został przyjęty rozporządzeniem


Zdrowia Psychicznego (Dz. U. z 2011r., Nr 24, poz. 128). Program ten wskazuje kierunki

działań dla podmiotów, które są niezbędne do poprawy zdrowia psychicznego. Wskazane

w nim zadania z zakresu kreowania polityki w obszarze zdrowia publicznego powinny być

wypełniane w sposób ciągły, jako zadania własne podmiotów, na podstawie innych przepisów

prawa, w tym przepisów o ochronie zdrowia psychicznego, które obowiązują w Polsce od

niemalże 20 lat.

Zgodnie z międzynarodowymi rekomendacjami i opiniami ekspertów z dziedziny ochrony

zdrowia publicznego, a w tym ochrony zdrowia psychicznego, uzyskanie znaczącej poprawy

w stanie zdrowia społeczeństwa jest możliwe, jeśli zostaną stworzone warunki społeczne,

organizacyjne i prawne, by móc zapobiegać złemu stanowi zdrowia psychicznego

społeczeństwa i rozwijać dobrostan psychiczny w miejscu zamieszkania, nauki czy pracy.

Dlatego też, działania na rzecz ochrony zdrowia psychicznego powinny być obecne

we wszystkich fragmentach polityki państwa i strategiach rozwoju kraju, w polityce

społecznej, zdrowotnej i gospodarczej, obejmując możliwie najszerszy zakres spraw

o charakterze publicznym. Medykalizacja problemu zdrowia psychicznego, czynienie z niego

przedmiotu zainteresowania wyłącznie systemu ochrony zdrowia, skutkować będzie

koncentracją na działaniach naprawczych, a zaniedbaniem działań o charakterze

prewencyjnym. Sprawozdanie z realizacji Narodowego Programu Ochrony Zdrowia

Psychicznego w 2011 r. wyraźnie pokazało, że do efektywnej realizacji założeń i celów

Programu, konieczne jest powszechne ugruntowanie tezy, zgodnie z którą „(…) tylko zdrowe

społeczeństwo jest zdolne do wytwarzania dóbr materialnych i niematerialnych,

warunkujących utrzymanie i rozwój społeczno-gospodarczy kraju. Społeczeństwo chore nie

tylko traci tę zdolność w większym lub mniejszym stopniu, lecz dodatkowo pochłania środki

finansowe związane z leczeniem, rehabilitacją oraz wypłacaniem zasiłków i innych

świadczeń związanych z chorobą niepełnosprawnością lub śmiercią. Istnieje więc

konieczność inwestowania nie tylko w lecznictwo, czyli leczenie ludzi chorych, lecz także

konieczność inwestowania w zdrowie, czyli utrzymanie ludzi w zdrowiu i możliwości

211

zwiększenia potencjału zdrowotnego społeczeństwa"14.

Przyjęcie przedmiotowego założenia ogólnego pozwoli na wdrożenie następujących

podstawowych wniosków i zaleceń o charakterze bardziej szczegółowym. Ponadto

sprawozdanie zwraca szczególną uwagę na obszary wymagające wzmożonych prac w latach

kolejnych. Osiągnięte dane i wskaźniki realizacji Narodowego Programu Ochrony Zdrowia

Psychicznego w roku 2011 świadczą o potrzebie kontynuacji kierunku podjętych działań.

Zalecenia końcowe:

W związku z zakończeniem pierwszego roku sprawozdawczego z realizacji Narodowego

Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego w 2011 roku rekomenduje się, aby jako

priorytetowe w Programie na następne lata potraktowane zostały następujące działania:

1) Wzmocnienie zaangażowania wszystkich podmiotów w realizację Programu

Dotychczasowy bilans działań wskazuje na zbyt niskie zaangażowanie większości instytucji

i podmiotów, dlatego tez należy podjąć działania usprawniające współpracę z innymi

podmiotami w realizację Programu, bowiem realizatorzy powinni być przygotowani

do realizacji Programu w następnych latach;

2) Zabezpieczenie finansowania realizacji Programu przez realizatorów, zgodnie

z zalecanymi nakładami finansowymi przez NPOZP. Dotychczasowe zaangażowanie

finansowe realizatorów jest niewystarczające i nie daje gwarancji wprowadzania rozwiązań

przewidzianych w Programie, w tym zwłaszcza wprowadzaniu szczegółowych programów

NPOZP;

3) Działania profilaktyczne

Kształtowanie zachowań korzystnych dla zdrowia psychicznego zwłaszcza w działaniach

edukacyjnych poprzez promowanie właściwej wiedzy i umiejętności o udowodnionej

skuteczności w rozwiązywaniu problemów zaburzeń psychicznych;

4) Podejmowanie działań służących przeciwdziałaniu samobójstwom

W oparciu o dane pomimo malejącej liczby samobójstw (w roku 2011 liczba samobójstw

zakończonych zgonem wynosiła 3839, dla porównania w roku 2010 było 4087 samobójstw,

w roku 2009 odnotowano 4384 samobójstwa). Zjawisko to wciąż stanowi istotny problem,

ponieważ liczba samobójstw przyczynia się do zmniejszenia produktywność i innowacyjności 14 J. Karski, Polityka a zdrowie, (w:) J. Szczerbań (red.), Zdrowie Publiczne. Część I: Podstawy zdrowia publicznego, Warszawski Uniwersytet Medyczny, Warszawa 2009, str. 18.

212

ograniczając możliwości rozwojowe kraju;

5) Wzmocnienie współpracy z samorządem terytorialnym

Przekazane sprawozdania z j.s.t. wykazały, że główne problemy w realizacji Programu

wystąpiły w zakresie niedostatecznego poziomu zabezpieczenia środków finansowych przez

właściwe samorządy. Ponadto część powstałych regionalnych programów ochrony zdrowia

psychicznego przez samorządy miały błędy konstrukcyjne i słabą jakość ich realizacji.

Istotne jest zaangażowanie instytucji samorządowych, organizacji pozarządowych, a także

różnych środowisk społecznych na etapie diagnozowania sytuacji, określania potrzeb,

tworzenia rozwiązań w celu efektywnego wdrażania metod wspomagających realizację

NPOZP;

6) Zapewnienie dostępności do wszelkich metod leczniczych.

Zwiększenie liczby placówek oferujących profesjonalną pomoc i poradnictwo dla osób

narażonych na zaburzenia zdrowia psychicznego. Osoby chore psychicznie są szczególnie

zagrożone wykluczeniem społecznym. Dyskryminacja, wykluczenie z rynku pracy,

uniemożliwiają pełnienie im ról społecznych. Stanowią one przyczynę marginalizacji, która

często utrudnia podjęcie decyzji o rozpoczęciu leczenia. Zapewnienie osobom z zaburzeniami

psychicznymi dostępu do zróżnicowanej oferty leczniczej i zwiększanie dostępności do

środowiskowych form pomocy, gwarantujących uzyskanie fachowej pomocy blisko miejsca

zamieszkania lub pobytu; wpłynie bezpośrednio na polepszenie jakości ich życia oraz

znajdzie odzwierciedlenie w podniesieniu poziomu świadomości społeczeństwa o osobach

z zaburzeniami psychicznymi;

7) Zwiększenie personelu w zakresie problematyki zaburzeń psychicznych

Rozwój kadr specjalistów o zróżnicowanych kompetencjach jest czynnikiem niezbędnym

do realizacji zalecanego w NPOZP modelu środowiskowego opieki psychiatrycznej.

213

MINISTER ZDROWIA€¦ · Web viewO ile w roku 1990 wskaźnik zaburzeń niepsychotycznych był o...

Documents

Transcript of MINISTER ZDROWIA€¦ · Web viewO ile w roku 1990 wskaźnik zaburzeń niepsychotycznych był o...