Miniatury GdańsKie ElEgancka czErń osnagdanskieminiatury.ikm.gda.pl/wp-content/uploads/... ·...

ElEgancka czErń

Kolory GdańsKa — dEtalE architEktonicznE głównEgo i StarEgo MiaSta

Podwale Przedmiejskie


ul. Chłodna

ul. Sempołowskiej

ul. Dolna

ul. Królikarnia


ul. Łąkowa

ul. Ł

ąkow

a

ul. Łąkowa

ul. Reduta Żbik

ul. Sadowa

ul. S

zopy

ul. Szafarnia

ul. św. Barbary

ul. Seredyńskiego

ul. Długa G

robla

ul. Krowoderska

ul. Jaskółcza

ul. Jałm

użnicza

ul. Wróbla

ul. Radna

ul. Reduta Miś

ul. Reduta

Dzik

ul. Reduta Wyskok

ul. Reduta Wilk

ul. Śluza

ul. Kieturakisaul. Szczygła

ul. Zielona

ul. Fundacyjna

ul. Kamienna Grobla

ul. Kamienna Grobla

ul. Dobra

ul. T

rakt

św. W

ojcie

cha

ul. Długa

ul. Długa

ul. Bogusławskiego

ul. Szerokaul

. Pań

ska

ul. Szeroka

ul. Szerokaul. Garncarska

ul. Elżbietańska

ul. T

kack

a

ul. G

arba

ry

ul. B

ogus

ław

skie

go

ul. św. Ducha

ul. Mariacka

ul. Plebania

ul. Chlebnicka

ul. św. Ducha

Wał

y Ja

giel

lońs

kie

Wały Jagiellońskie

TARG

WĘG

LOW

Y

TARGDRZEWNY

GDAŃSKGŁÓWNY

DWORZEC PKS

PLACWAŁOWY

Ołowianka

ul. Hucisko

ul. Nowe Ogrody

ul. 3

Maj

a

ul. 3

Maj

a

ul. P

odw

ale

Grod

zkie

ul. Ogarna

ul. Ogarna

ul. Toruńska

ul. Toruńska

ul. Jaglana

ul. Wspornikowa

ul. Owsiana

ul. Toruńska

ul. Świętej Trójcy

ul. Kocurki

ul. Piwna

ul. K

alet

nicz

aul

. Ław

nicz

a

ul. P

oczt

owa

ul. K

lesz

a

ul. L

ekty

kars

kaul

. Koz

ia

Długi Targ

ul. Świętojańska

ul. Straganiarska

ul. Lawendowa ul. Tobiasza

ul. Katarzynki ul. Katarzynki

ul. Zamkowa

ul. Grodzka

ul. Czopowa

ul. Wartka

ul. Dylinki

ul. Osiek

Plac ObrońcówPoczty Polskiej

ul. Profesorska

ul. O

leja

rna

ul. Na Piaskach

ul. Bielańska

ul. Stolarska

ul. Tartacznaul. Sieroca

ul. Sukiennicza

ul. Browarna

ul. Mniszki

ul. Rajska

ul. Rajska

ul. Rajska

ul. Gradowa

ul. Korzenna

ul. Łagiewniki

ul. Łagiewniki

ul. Heweliusza

zaułek św. Bartłomieja

ul. P

odw

ale

Gro

dzki

e

ul. Gnilna

ul. 3

Maj

a

ul. 3

Maj

a

ul. Dąb

rowsk

iego

ul. Dąb

rowsk

iego

ul. Aksamitn

a

ul. Wałowa

ul. Wałowa

ul. Wałowa

ul. Krosna

ul. Karpia

ul. Stara Stocznia

ul. Rycerska

ul. Heweliusza

ul. Ryb

aki Doln

e

ul. Ryb

aki Górn

eul

. Gro

bla

I

ul. Z

łotn

ików

ul. G

robl

a II

ul. G

robl

a III

ul. T

okar

ska

ul. Podwale Staromiejskie


ul. Stągiewna ul. Długie Ogrody

ul. Długie Ogrody

ul. Angielska Grobla

ul. Elbląska

ul. S

ienn

icka

ul. W

ygon

ul. Powalna

Mot

ław

a


Mot

ław

a

Motława

NOWA MOTŁAWA

NO

WA

MO

TŁAW

A

ul. D

ługi

e Po

brze

że

ul. D

ługi

e Po

brze

że

Targ

Ryb

ny

ul. C

hmie

lna

ul. C

hmie

lna

ul. Chmielna

ul. Ż

abi K

ruk

ul. L

asta

dia

ul. R

zeźn

icka

ul. R

zeźn

icka

ul. O

kopo

wa

ul. O

kopo

wa

ul. O

kopo

wa

ul. Na Stoku

ul. Na Stoku

ul. Biskupia

ul. Z

aroś

lak

#6

Teatr Wybrzeże

Stare Przedmieście

TeatrSzekspirowski

GdańsKie Miniatury

2

1. Jakijestkolorcegieł,zktórychzbudowanoobecnąsiedzibęBankuGospodarkiŻywnościowej,stojącąprzyulicyBogusławskiego?

a. czarny

b. czerwony

c. żółty

2. PrzyTarguWęglowym(obokZłotejBramy)znajdujesięDwórBractwaa. św.Jerzego?

b. św.Grzegorza?

c. św.Alojzego?

3. Coupamiętniametalowedrzewo(wykonanezestalinierdzewnej),stojącenaTarguWęglowym?a. tysiącletniąhistorięmiasta

b. wizytypapieżawGdańsku

c. powstanie„Solidarności”

4. PrzyTarguWęglowymniegdyśstałystragany,aobecnieznajdujesięniewielkipasażhandlowy.Jaksięnazywa?a. Wielkomiejski

b. Królewski

c. Dominikański

5. PrzybudynkuWielkiejZbrojownistoidużarzeźbaprzedstawiającawojownika,którywprawejręcetrzymamiecz,aprawąstopęopierana:

a. kuliarmatniej?

b. tarczy?

c. głowie?

Quiz

gdańSkiE Miniatury. ElEgancka czErń

3

Najstarsze słowa w ludzkiej mowie określające kolory odno-

siły się do bieli i czerni – dwóch skrajnie odmiennych barw.

Prawdopodobniebyłotopodstawowerozróżnienienakolory

jasneiświatłoorazichprzeciwieństwo,czyliciemność.Jasność

iciemność,czerńibiel,towarzyszączłowiekowiodzawsze,nic

więcdziwnego,żenabrałyszczególnegoznaczenia.Nacałym

świeciebieliczerńmająbogatąsymbolikę,którajednakróżni

się znacząco w zależności od miejsca i czasu. O różnych, po-

zytywnychinegatywnych,aspektachczernidowiemysiępod-

czasmarcowegospaceruwramachcyklu„GdańskieMiniatury”

poświęconegokolorom.

Pr zeciwieńst wo bieli

Czerńbyłajednymzpierwszychkolorówwsztuce.Namalowi-

dłachskalnychwidzimytębarwęobokbieli,czerwieni iżółci.

Czarnypigmentpoczątkowouzyskiwanozwęgladrzewnego.

WkulturzestarożytnegoEgiptubyłtopozytywnykolor,ko-

jarzony z Nilem, potężną rzeką, która nanosiła żyzny ciemny

muł,dziękiczemuwpustynnympaństwiemożnabyłoupra-

wiaćziemięihodowaćzwierzęta.ByłtotakżekolorAnubisa,

boga zmarłych, który strzegł spokoju w zaświatach. Anubisa

przedstawianoczasamipodpostaciączarnegopsalubszaka-

la,aczerńsymbolizowałaodrodzenie.

Z kolei w wyobrażeniach greckich czarne były wody

Acheronu–rzeki,któramiałaoddzielaćświatżywychodświa-

ta umarłych. Ponadto grecki bóg podziemi, Hades, w swym

pałacuzasiadałnaczarnym,hebanowymtronie.Czerńtowa-

rzyszyłastarożytnymGrekomtakżenacodzień,barwatabyła

jednąznajczęściejstosowanychwgreckiejceramice.Dodziś

możemypodziwiaćniesamowitehistorieiwydarzeniazgrec-

kichmitówprzedstawionenawazach,amforachi innychna-

czyniach. Dwiema najpopularniejszymi technikami były: ce-ramikaczarnofigurowa i czerwonofigurowa,w tejdrugiej

–jakpodpowiadanazwa–czerwonepostacieukazywanona

czarnymtle.

W starożytnym Rzymie ubrania w kolorze czarnym nosili

ludzie niezbyt zamożni. Fiolet przeznaczony był dla cesarza,

czerwieńdlażołnierzy,abieldlakapłanów.Wczarnychubra-

niachchodzilirzemieślnicyirobotnicy,choćtaknaprawdęich

szatybyłypoprostuciemne–szarawelubbrązowe,ponieważ

trudno było wówczas ufarbować tkaninę na jednolicie czar-

ny,głęboki kolor.Zczasemczarne stroje zaczęłybyćużywa-

ne w okresie żałoby.W starożytności czerń była więc barwą

istotną, ale jeszcze nie najważniejszą. Zmiany miały nastąpić

w kolejnej epoce, czyli w średniowieczu, były one jednak

stopniowe.

Przezwiększośćśredniowieczaulubionymkolorembył,tak

jaku starożytnychRzymian, czerwony.Później zacząłgowy-

przedzać niebieski, a jeszcze później do wyścigu przyłączyła

sięczerń.WXIIwiekuwybuchłspórpomiędzydwomazako-

nami: cystersami i benedyktynami. Spór dotyczył koloru

habitów. Benedyktyni, najstarszy zakon europejski, założony

wVIwiekuweWłoszech,nosili czarnehabity, comiało sym-

bolizowaćskromność iskruchę.Zakoncystersówzostałzało-

żonykilkawiekówpóźniej,dokładniepodkoniecXI stulecia.

Pierwsze klasztory cysterskie powstały na terenie obecnej

Francji, zakonnicynosilibiałehabity.Benedyktyniuważali, że

kolor czarny bardziej przystoi skromnym, ciężko pracującym

mnichom niż biel. Cystersi nie pozostali im dłużni i potępili

czerńjakokolorciemności,grzechuiszatana,przeciwstawia-

jąc jej biel jako symbol czystości i niewinności. Co ciekawe,

klaudiuSz grabowSki

ElEgancka czErń


4

kolory gdańSka — dEtalE architEktonicznE głównEgo i StarEgo MiaSta #6


mnisiobuklasztorówtaknaprawdęniechodziliwśnieżnobia-

łychlubcałkowicieczarnychhabitach.WXIIwiekutrudnobyło

ufarbowaćtkaninynabiało lubczarno,wskutekczegostroje

miałyróżneodcieniekremowe,szareibrązowe.

Wprzeciwieństwiedobiedakówimnichówludziezamożni

nadalubieralisięwkoloroweszaty,barwioneczęstozapomo-

cąkosztownychsubstancji.Czerństałasiękoloremdwuznacz-

nym:kojarzonojązpozytywnymicechami,takimi jakskrom-

ność ipokora,ale jednocześniemogła symbolizowaćgrzech

isiłynieczyste,zszatanemnaczele.

Wżyciucodziennymkontrastczerniibielibyłchętniewy-

korzystywany.Zauważono,żenajasnympapierzenajlepiejwi-

docznyjestczarnyatrament,idlategobyłonwpowszechnym

użyciu.Połączenieczerniibielizostałoutrwalonepowynale-

zieniudruku.Dodziśtekstywgazetachiksiążkachdrukujesię

najczęściejnajasnympapierze,używającczarnegotuszu.

Jednakniewkażdejkulturzezestawieniebieliiczernibyło

ijestrównieoczywistejakwnaszej.Przykładstanowiąszachy.

Gra powstała w Indiach, gdzie kontrastowym zestawieniem

byłaczerwieńiczerń.Wtakiejteżformieszachy–przezPersję,

czylidzisiejszyIran,orazkrajearabskie–trafiływśredniowie-

czudoEuropy.Tutajzabardziejkontrastoweuważanowtym

czasie połączenie bieli i czerwieni, dlatego czarne figury zo-

stałyzastąpioneprzezbiałe.Alejużpodkoniecśredniowiecza

bardziejwyrazistewydałosięzestawieniebieliiczerni,zatem

czerwone figury zastąpiono czarnymi!Tak pozostało do dziś.

Nawschodziegrasię,używającfigurczerwonych iczarnych,

nazachodzieprzyjęłosiępochodzącezokresupóźnegośre-

dniowieczazestawieniebieliiczerni.

teatr szeksPirowski, ulica bogus ł awskiego 1

NaGłównymMieścieznajdujesięwieleinteresującychbudow-

li,alejednaznichwyróżniasięniespotykanąbarwą.Pomiędzy

budynkamizczerwonejcegły,pokrytyminiekiedykolorowymi

tynkami idodatkowymidekoracjami, rzucasięwoczyczarna

bryłaTeatruSzekspirowskiego.Obiektmanietylkowyjątkowy

kolorikształt,aletakżeciekawąhistorię.

Jakwieciez„Miniatur”poświęconychbarwieżółtej,wroku

1887 w tym miejscu powstała Wielka Synagoga. Budowla

została rozebrana w 1939 roku przez rządzących wtedy

Gdańskiem nazistów. Plac przez długie lata pozostawał pu-

sty, dopiero w latach 2011–2014 wzniesiono tu teatr. Projekt

budynkuzostałwybranywmiędzynarodowymkonkursie,do

którego zgłoszono wiele prac z całego świata. Spośród nich

juryoceniłopozytywnie38projektów,awwynikudalszejse-

lekcjinagrodzono3prace,zktórychjednązrealizowano.

WłoskiarchitektzWenecji,profesorRenatoRizzi,zapropo-

nowałniezwykłerozwiązanie.Budynekteatruformąnawiązu-

jedoukładumiasta,mazatemmury,zaułki,placyki.Schodami

możnadotrzećnatarasy,zktórychrozciągasiępięknywidok

naGdańsk.Obiektjestwięcswoistymmodelemmiasta,wktó-

rego centrum-sercu znajduje się teatr. Samą scenę ukryto –

niczymwszkatule–wbudynkugłównym,któregodachjest

otwierany. Nie jest to zwykła scena. Ponieważ w teatrze od-

bywa się Festiwal Szekspirowski, scena otrzymała kształt, jaki

miałyteatryzaczasówSzekspira.

William Szekspir jest uważany za jednego z najwybitniej-

szychtwórcówteatralnych.Żyłwlatach1564–1616wAnglii,

podczaspanowaniakrólowejElżbietyI.Szekspirnapisałwiele

znanych iczytanychorazwystawianychdodziś sztuk, takich

jak:Hamlet,Król Lear,Otello,MakbetczyRomeo i Julia.Sztukite

prezentowanonascenachotoczonychztrzechstronmiejsca-

midlapubliczności.Zczasembudowanodookołagalerie-try-

buny,bywięcejosóbmogłopodziwiaćspektakle.Takpowsta-

ła scena, którą nazwano elżbietańską, od imienia królowej,

miłośniczkisztukiiteatru.

Dlaczego jednak teatr ze sceną elżbietańską powstał

w Gdańsku? W XVII wieku stanęła w tym miejscu SzkołaFechtunku, czyliszermierki.Szermierz toosoba,którawła-

dabiałąbronią, tzn.broniąsłużącądowalkiwręcz, taką jak

5



szpadaiszabla.Budynekszkołyskładałsięzniezadaszonego

podwórza,otoczonegogaleriami-trybunamidlapubliczności,

przyjednejzgaleriiznajdowałasięscena.Służyłnietylkojako

szkoła,odbywałysiętutakżeróżnepokazy:dzikichzwierząt,

linoskoczków,występowaliturównieżaktorzy.

W 1797 roku na tej scenie wystąpiła słynna trupa teatral-

naTruskolaskichzWarszawy.Jejgwiazdamibyłomałżeństwo

Truskolaskich:Tomasz i Agnieszka. Małżeństwo występowało

na scenachWarszawy, Lwowa, Poznania i Lublina. Agnieszka

uważana była za najlepszą aktorkę swojej epoki. Chociaż

pochodziła z ubogiej rodziny, zrobiła niesamowitą karie-

rę, co nie było łatwe w tamtych czasach. Pomogły jej talent

i uroda. Wskazówek dotyczących sposobu gry udzielały jej

sameksiężne: IzabelaCzartoryska i IzabelaLubomirska,które

w trakcie swoich zagranicznych podróży widziały spektakle

paryskichgwiazd.Nascenieobokrodzicówgrałatakżecórka

Agnieszki iTomasza–Józefa, równieżniezwykleutalentowa-

na. Dziewczynka po raz pierwszy wystąpiła w wieku 11 lat.

Truskolascy zawitali do Gdańska wiosną 1797 roku. Występy

ich trupy teatralnej okazały się sukcesem zarówno finanso-

wym,jakiartystycznym.BudynekSzkołyFechtunkubyłjednak

w bardzo złym stanie. Nieremontowana drewniana budowla

byłazbytmałaiprzestarzała.

W1798rokupodjętodecyzjęobudowieteatruzprawdzi-

wegozdarzenia.Wlatach1799–1801powstałbudynekTeatru

Miejskiego, zlokalizowany przy pobliskim Targu Węglowym,

który jeszcze dzisiaj zobaczymy. Dawną szkołę, która służyła

m.in.jakoteatr,trzebabyłow1809rokurozebraćzewzględu

najejzłystantechniczny.

Po zniszczeniach II wojny światowej postanowiono od-

budować Główne Miasto, a w innych dzielnicach Gdańska

wznieśćnowoczesnązabudowę.GłówneMiastomiałopozo-

stać zabytkowym centrum Gdańska i przyciągać zwiedzają-

cych.AbypodkreślićurodępanoramyGłównegoMiasta,zło-

żonejzpotężnychwieżitworzącychkoronkowetłoszczytów

kamienic,zdecydowanosięnapewienzabieg–rozciągającą

sięwokółprzestrzeń,odstronypołudniowejipółnocnej,po-

zostawiononiezabudowaną.Szerokiepasyzajęłazieleń.Takie

niezabudowane place, tworzone po to, by odsłonić widok

na ciekawy obiekt lub miejsce, nazywamy esplanadą.Teatr

Szekspirowski wzniesiono właśnie na takiej esplanadzie, na-

wiązującdo„teatralnej”przeszłościtegofragmentumiasta.

Niebyłotozadaniełatwe.Obudowęteatrustaranosię23

lata,samarealizacjaprojektutrwała5 lat.Elewacjewyłożono

780000cegieł,formowanychręcznie,takjakwśredniowieczu,

a dodatkowo barwionych na czarno przy użyciu naturalnej

substancji.Czerńcegiełteatruuzyskanopoprzezdodaniedo

nich antracytu. Antracyt to rodzaj węgla kamiennego, uwa-

żany za jego najszlachetniejszą odmianę. Zawiera najwięcej

czystegopierwiastkaijestnajczarniejszyzewszystkichgatun-

kówwęgla.Dach i tarasybudynkuwyłożonoceglanąkostką,

któratakżejestczarna.

Moda na czerń

PrzełomwsposobiepostrzeganiaczerninastąpiłwwiekuXIV,

awpłynęłonatokilkaczynników.WtymczasieprzezEuropę

przetoczyłasięstraszliwazaraza:dżuma.Wybuchłanapołudniu

naszego kontynentu, zabójczą chorobę wywoływały bakterie,

przenoszoneprzezpchłyżyjącenaszczurach.Gdybrakowało

naturalnychkarmicieli,pchłyatakowałytakżeludzi.Wywołana

bakteriądżumychorobamiałastrasznyprzebiegizarażeninią

w większości umierali. Nazywana była czarną śmiercią z po-

wodukrwawychwybroczyn,któreszybkosiniały istawałysię

ciemne.Jednaktoniepotocznanazwadżumymiaławpływna

popularność czerni. W średniowieczu poziom medycyny nie

byłzbytwysoki,nieznanoprzyczyn,z jakichchorobyatakują

ludzi, i tym bardziej nie wiedziano, jak skutecznie te choroby

leczyć.Dlategopowszechnieuważano,żegwałtownezarazysą

karąboskązagrzechyludzi.

6



Po przejściu zarazy szukano rozwiązań, które miały złago-

dzićgniewBoży.Jednymznichbyłonawoływaniedoskrom-

nego życia i, na przykład, nienoszenia kolorowych, drogich

szat. W wielu miastach wprowadzano zakazy noszenia zbyt

kosztownychubrań.Zakazy takiepojawiały się jeszczeprzed

wybuchem strasznej epidemii. Miały przeciwdziałać zbyt du-

żymwydatkomnakolorowestroje.Wtymczasiefarbiarzetka-

ninudoskonalilisposobybarwieniaiuzyskalipięknągłęboką

czerń.Wczarnych,alekosztownychszatach(np.jedwabnych)

zaczęlichodzićzamożnimieszczanie,modatakapojawiłasię

weWłoszech, które w tym okresie były jednym z najzamoż-

niejszychregionówEuropy.DoXIVstuleciakrólowie,książęta

iszlachtawciążjeszczeubieralisiękolorowo,ichżadnezakazy

nie obowiązywały. Potem jednak także szlachetnie urodzeni

zaczęlinosićczarneszaty.

PrawdziwamodanaczerńzapanowaławXVwieku.Towte-

dystałasięonapopularnawśródkrólów iwładców i szybko

rozprzestrzeniłasięwcałejEuropie.Niektórzykrólowieiksiążę-

taubieralisięwyłącznienaczarno,ozdabiającjednakstrójdro-

gimiklejnotami,biżuteriązezłotaczykosztownymifutrami.

Oprócz mody do popularności czerni przyczyniły się tak-

że aspekty bardziej duchowe. Jej pozycja ugruntowała się

w Europie w XVI stuleciu za sprawą reformacji – ruchu,

któregotwórcydomagalisięzmianwdoświadczającymkryzy-

suKościelekatolickim.WskutektegowKościeledoszłodoroz-

łamuipowstaniakilkuodłamówchrześcijaństwa.Zwolennicy

reformacji nawoływali do skromnego życia bez przepychu.

Jednym z elementów, które potępiono, były kolorowe szaty,

zwłaszcza te w najbardziej rzucających się w oczy barwach:

czerwieniiżółci.Poszukującprostotyiumiaru,wskazywanona

różneodcienieszarości,brązu,błękituiwłaśnieczerni.Wwy-

padku kobiet i dzieci dopuszczalna była także biel. I faktycz-

nietebarwyzaczęłydominowaćwrejonach,gdziewiększość

mieszkańców opowiedziała się za reformacją, w tym właśnie

w Gdańsku. Jak można zobaczyć na starych obrazach i por-

tretach,przezwiele lat ludziemieszkającywnaszymmieście

nosiliciemne,częstoczarneszaty.

Efekty mody, która zaczęła się pod koniec średniowiecza,

widzimydodziś.Czarny jestpowszechnieuważanyza jeden

z najbardziej eleganckich kolorów. Dominuje na oficjalnych

spotkaniach,przyjęciachiważnychgalach.

WXIXiXXwiekuwmodzie,zwłaszczamęskiej,czerńzyska-

łapoważnąkonkurencję.Towtymokresieniezwyklepopular-

nystał siękolorniebieski, a szczególnie jegociemnyodcień,

granat.Ubraniawtymkolorzesąchętniewkładanenauroczy-

steokazje.

targ węglow y

Obecny Targ Węglowy to jeden z największych placów po-

łożonych w centrum miasta. Kiedyś był jeszcze większy, ale

znajdowałsiępozamuramimiasta.Początkowobyłatowza-

sadzie łąka.GranicedawnegoplacuwyznaczałKanałRaduni.

Ze względu na dogodne położenie właśnie tu odbywał się

Jarmarkśw.Dominika.Stądteżwzięłasiędruganazwamiej-

sca: plac Dominikański. Bliżej Kanału Raduni znajdowała się

kaplica, szpital i cmentarz św. Gertrudy. Na ich pozostałości

natrafiono ostatnio w czasie budowy Forum Gdańsk. Szpital

stałprzydrodzeprowadzącejdomiasta,opiekęotrzymywali

tu podróżujący. Na cmentarzu oprócz podróżnych grzebano

także skazańców i zmarłych z powodu zarazy. Było to po-

dyktowane względami bezpieczeństwa – szpitale lokowano

przymurachalbopozanimi,żebyizolowaćchorychodzdro-

wych.Szczególnąostrożnośćzachowywanowłaśniewczasie

epidemii. Ciała zmarłych wywożono poza miasto i grzeba-

no w zbiorowych mogiłach na specjalnie zorganizowanych

cmentarzach.

Szpital, kościół i cmentarz zostały założone prawdopodob-

nieokoło1342roku.Jakopatronkęwybranośw.Gertrudę,która

byłauważanazaopiekunkęchorychigorączkujących.Gertruda

żyławVIIwieku,urodziłasięwzamożnejiwpływowejrodzinie.

7



Jakodziesięciolatkaodmówiłazaręczeniasięzmężczyzną,które-

gowskazałjejojciec,cobyłoniespotykanewtamtychczasach.

GertrudazostałamniszkąiswojeżyciepoświęciłaBogu.Udzielała

pomocyosobombiednym,starszymichorym.Wswoimklaszto-

rze gościła podróżujących. Z jej osobą wiązano cudowne zda-

rzenia, takie jak uratowanie statku podczas gwałtownej burzy.

Marynarze wezwali imię pobożnej Gertrudy i burza ucichła.

DlategopośmierciGertrudastała siępatronkąpodróżujących.

Imięświętejwzywanotakżewtrakciechorobyorazwsytuacjach

zagrożeniaplagąszczurów–ztegopowoduuważana jestza

patronkękotów,ajejświętoobchodzisię17marca.

Szpital, kościół i cmentarz św. Gertrudy znajdowały się

w tym miejscu do 1563 roku, kiedy to Gdańsk zyskał nowe

fortyfikacjeiwokółmiastazaczętousypywaćpotężnebastio-

ny,którezajęłysporomiejsca.Wzwiązkuztymzabudowania

szpitalaprzeniesiononaZaroślak.Powstałtutakżeszpitalzka-

plicą.Kaplica(awłaściwiemałykościółek)w1695rokuzostała

rozebrana.Samezabudowaniaszpitala,któryzczasemstałsię

po prostu przytułkiem, były wielokrotnie przebudowywane

irozbudowywane.W1945rokuzostałyzniszczone,leczpośw.

Gertrudziepozostałśladwprzestrzenimiasta.Jejimieniemna-

zwanobastionznajdującysięnawysokościZaroślaka. Ichoć

większość bastionów rozebrano w końcu XIX i na początku

XXwieku,bastionGertrudyocalał.Paradoksalniewięcszpital

i kaplica św. Gertrudy zostały przeniesione z powodu budo-

wy bastionów i nie ma po nich śladu, ale nazwa przetrwała

właśnie dzięki szczęśliwie zachowanym umocnieniom, które

wwiększościprzestałyistnieć.

WracającnaTargWęglowy,towłaśniedziękibudowieno-

wychumocnieńwXVIiXVIIwiekuplactenznalazłsięwśrod-

kumiasta.Wzdłużwałówpowstałystraganyhandlowe iplac

wręcztętniłżyciem.Miejscemajednaktakżemroczneoblicze

–totuwymierzanosprawiedliwośćikaranożołnierzy.Wtym

celuużywanom.in.pręgierza,czylisłupa,doktóregoprzywią-

zywanoskazanegoigochłostano,atakżedrewnianegoosła,

czyliniewygodnej ławynaczterechnogach,naktórejmusiał

siedziećwinny.Ostatnimelementembyłaszubienicakolanko-

wa,przyczymniesłużyłaonadowieszaniażołnierzy.Karapo-

legałanakilkakrotnym,bolesnympodciągnięciuskazanegoza

związane ręce. NaTarguWęglowym wykonywano wyroki na

osobachskazanychzauprawianieczarówimagii.Najczęściej

byłytokobiety,palonojenastosie.NaszczęściewGdańskuta-

kiewyrokizapadałybardzorzadko.Ostatniąofiarąpomówień

oczarybyła88-letniaAnnaKrüger,którąoskarżylisąsiedzipo

tym, jak w okolicy zaczęło padać bydło. Staruszkę spalono

w1659roku.

kolory gdańSka — dEtalE architEktonicznE głównEgo i StarEgo MiaSta

8



Jakwspomniano,wdawnychczasachnieznanoprzyczyn

chorób i nagłych śmierci, które były ich wynikiem. Zjawiska

tetłumaczonogniewemBożymzagrzeszneuczynki,których

dopuścili się ludzie. Zarządzano wtedy specjalne uroczysto-

ści religijne,któremiałyudobruchaćStwórcę.Czasamitonie

wystarczało i szukano winnych. O niecne działania mające

szkodzić uczciwym ludziom oskarżano chętnie mniejszości,

takiejakŻydziczyCyganie.Ofiaraminiesłusznychpomówień

stawałysięteżczęstostarsze,samotnekobiety,którymtrudno

siębyłobronić.TakbyłowprzypadkuAnnyKrüger.Sąsiadom

staruszkipadłykrowy,więcoskarżyli jąoczarnąmagię.Annę

poddanotorturomikobietaprzyznałasiędowiny:uprawiania

czaróworazkontaktówzdiabłem.Sędziwąkobietęskazanona

śmierćprzezspalenie,takjakprzewidywałoówczesneprawo.

KatulitowałsięnadAnnąiabyskrócićjejcierpienia,przywią-

załnawysokościjejsercaworeczekzprochem–jegowybuch

przyspieszył śmierć skazanej. Na szczęście wraz z rozwojem

nauki i medycyny zmieniło się nastawienie do wielu kwestii

ipostosachdawnoniemajużśladu.

teatr w ybr zeże , ulica św. ducha 2

PrzyTarguWęglowymstoiTeatrWybrzeże,zamykającyplacod

północy.Jegobudowatrwałaod1962do1966roku,aoficjal-

neotwarcieodbyłosię7stycznia1967r.Teatrstanąłwmiejscu

spalonego podczas wojny Teatru Państwowego, wybudowa-

negow1801r.wedługprojektuSamuelaHelda.W1935roku

obiekt został przebudowany, a właściwie rozebrany i posta-

wiony na nowo. Ze względu na kształt nazywany był przez

gdańszczan młynkiem do kawy. Choć w pierwszych latach

powojennych planowano jego odbudowę, to jednak w 1961

rokupodjętoostateczniedecyzjęobudowienowegogmachu

onowoczesnejformie,zdużymioknami.

Wznoszącteatr,zachowanoczęściowostaremuryorazwyko-

rzystanoocalałąstalowąkonstrukcjęwidowni.Zaprojektowano

przytymwygodnewnętrzainowoczesnewyposażenie.Nasalę

teatralnąskładałasiętrzypoziomowawidowniamieszcząca710

osób oraz scena z mechanizmem obrotowym i zapadniami.

Głównefoyer,czyliobszernepomieszczenie,wktórymmożna

odpocząć podczas przerw w sztuce, urządzono na pierwszym

piętrze.Dziękiprzeszkleniufasadyteatru,foyersprawiałowraże-

niebardziejprzestrzennego,azarazemuzyskałoformęotwarte-

goodstronyTarguWęglowegotarasuwidokowego.Dowykoń-

czeniabudynkuużytoszlachetnychmateriałów,którepodkreśliły

powagęistatusdziałającejtuinstytucji.Kuluaryozdobionomar-

murowymiposadzkami,filaramizczarnegogranituorazboaze-

riami.Wystrój sali teatralnejbył ściślepowiązanyz jejakustyką.

Ścianyobłożonoboazeriąklonową.

W2002rokupodjętodecyzjęogeneralnymremonciebu-

dynku. Przebudowano głównie widownię – dzięki likwidacji

pierwszegobalkonuudałosięuzyskaćznacznielepsząwidocz-

nośćsceny.Wewnętrzukrólujeczerwonakolorystyka,czerwo-

nymimateriałamiobitofoteleorazwyłożonopodłogęischody.

Odsłoniętokopułę,którejpodniebienie(czyliczęśćkopuływi-

docznązwnętrza)pokrytoczarnymtynkiemiozdobionomapą

nieba, ułożoną ze światłowodów. Drobniejsze zmiany objęły

także wejście oraz foyer, na zewnętrznej ścianie widowni za-

instalowanometalowypanelznazwiskamidyrektorówteatru

orazcytatemzBlaszanego bębenkaGünteraGrassa.

Kopuła teatru jestczarna,azewnętrzneścianybudynkuzo-

staływyłożonejasnym,kremowymkamieniem.Spektaklewysta-

wianesąnadużejscenieoraznakilkumniejszych.Najmniejsza,

mieszcząca 80 widzów, a zarazem najmłodsza scena Teatru

WybrzeżetoCzarnaSala,nazwanatakzewzględunakolorścian.

Teatr dysponuje jeszcze Sceną Letnią w Pruszczu Gdańskim,

KameralnąwSopocieorazMalarnią,znajdującąsięwbudynku

obokdużejsceny.

czy wiesz , że:

– Kolorem jednoznacznie związanym z żałobą czarny stał się dopiero w XVIII wieku.Wcześniej na znak smutku po

śmiercibliskichmożnabyłonosićszaty…białe.

– NaDalekimWschodziekoloremżałobyniejestczarny,leczbiały.NatomiastwpołudniowejAfryce–czerwony.

– Uschyłkuśredniowieczaczarnestrojezaczęłynosićosobywykształcone,urzędnicy i lekarze.Kojarzył siębowiem

zdostojeństwemipowagą.Dodziśtenzwyczajzachowałsięnp.wśródsędziów.

Zdjęcia:KlaudiuszGrabowski

Redakcja,korekta:AnnaMackiewicz

Opracowaniegraficzne:TomaszPawluczuk

Pomysłodawczyniprojektu:MałgorzataKmicińska

Koordynacjaprojektu:MargaretaSobczak

bibliogr afia:

“Architektura-Murator”,11/2014,nr242.

Encyklopedia Gdańska,red.B.Śliwiński,Gdańsk2012.

JohnGage,Kolor i kultura,Kraków2008.

KlaudiuszGrabowski,Gdańskie Miniatury: tajemnice gdańskich uliczek,Gdańsk2017.

Katalog zabytków sztuki. Gdańsk – Główne Miasto,red.B.RolliI.Strzelecka,Warszawa2006.

AgnieszkaKostrzewa,HannaM.Łopatyńska,MagdalenaZiółkowska-Mówka,Biały? Czarny? Czerwony? O symbolice kolorów,Toruń2016.

MichelPastoureau,Niebieski – historia koloru,Warszawa2013.

MichelPastoureau,Średniowieczna gra symboli,Warszawa2006.

AdamZausznica,Nauka o barwie,Warszawa2012.

owocnych poszukiwań życzą: z partnerami:

Miniatury GdańsKie ElEgancka czErń osnagdanskieminiatury.ikm.gda.pl/wp-content/uploads/... ·...

Documents

Transcript of Miniatury GdańsKie ElEgancka czErń osnagdanskieminiatury.ikm.gda.pl/wp-content/uploads/... ·...