MINERAŁY I SKAŁY

MINERAŁY

Minerał - pierwiastek lub związek chemiczny, jaki

występuje w przyrodzie w naturalnej postaci.

Jest najmniejszym (w sensie geologicznym) elementem skorupy ziemskiej, wytworzonym

w sposób naturalny.

Minerały występujące jako pierwiastki:

Miedź rodzima Cu Złoto Au

Piryt FeS2 Azuryt Cu3(CO3)2(OH)2

Minerały występujące jako związki chemiczne:

Kryształ górski SiO2

Ametyst SiO2

Agat SiO2

Jeden pierwiastek lub związek chemiczny może tworzyć kilka różnych minerałów, np. SiO2:

Krystaliczna postać minerału, gdzie można wyróżnić elementy symetrii

- w przypadku SiO2 kryształ górski.

Bezpostaciowa postać minerału (żel, zol)

- w przypadku SiO2 opal.

Krystaliczne formy minerałów wykazują różne elementy symetrii: środek symetrii, płaszczyzna symetrii, oś obrotu.

Środek symetrii (czerwony punkt)

Oś symetrii

Płaszczyzna symetrii

W zależności od elementów symetrii wydzielamy następujące układy krystalograficzne minerałów:

Lp.

Układ

krystalograficzny

Maksymalna ilość

elementów symetrii

1

Trójskośny

C

2

Jednoskośny

1L2 lub 1P

3

Rombowy

3L2 , 3P, C

4

Tetragonalny

1L4, 4L2, 5P, C

5

Trygonalny

1L3, 3L2, 4P, C

6

Heksagonalny

1L6, 6L2, 7P, C

7

Regularny

3L4 , 4L3, 6L2, 9P, C

halit, piryt

kwarc

plagioklazy

ortoklaz, łyszczyki

baryt

rutyl

kwarc

Właściwości fizyczne minerałów

• barwa,

• twardość,

• rysa,

• połysk,

• łupliwość,

• przełam,

• pokrój,

• inne (kruchość, kowalność, sprężystość).

Barwa

jest związana ze zdolnością pochłaniania światła białego:

minerał przeźroczysty – nie absorbuje światła,

minerał czarny – pochłania wszystkie długości fal świetlnych,

minerał zielony – pochłania wszystkie długości fal świetlnych

za wyjątkiem charakterystycznych dla barwy

zielonej.

Ze względu na barwę wyróżnia się:

minerały barwne wykazujące charakterystyczną barwę związaną z ich składem chemicznym i właściwościami fizycznymi, np.:

siarka, hematyt, malachit

minerały zabarwione, których barwa zależna jest od domieszek lub zaburzeń strukturalnych, np.: cytryn, ametyst, kalcyt,

minerały bezbarwne – nie posiadające charakterystycznej barwy, np. gips, kryształ górski

kwarc – tygrysie oko

kwarc – kryształ górski malachit

azuryt

Twardość

- opór, jaki stawia minerał przy zarysowaniu jego

powierzchni twardszym przedmiotem lub minerałem.

Skale twardości

Stopień

twardości

Nazwa

minerału

Wzór Wzorzec skali technicznej

1 Talk Mg3(OH)2Si4O10 paznokieć (2,5), drewno

2 Gips CaSO42H2O paznokieć (2,5),

aluminium

3 Kalcyt CaCO3 miedź (3)

4 Fluoryt CaF2 gwóźdź żelazny

5 Apatyt CaF5(PO4)3 ostrze noża

6 Ortoklaz KAlSi3O8 stal narzędziowa,

szkło (6,5)

7 Kwarc SiO2 szkło

8 Topaz Al2F2SiO4 szkło i kwarc

9 Korund Al2O3 wszystko oprócz diamentu

10 Diament C tnie wszystkie materiały

Skala twardości minerałów wg Mohsa

Skala twardości minerałów wg Rosivala

Stopień

twardości

Nazwa

minerału

Wzór Wzorzec skali technicznej

1,1 Talk Mg3(OH)2Si4O10 paznokieć (2,5), drewno

2,4 Gips CaSO42H2O paznokieć (2,5), aluminium

4,49 Kalcyt CaCO3 miedź (3)

4,66 Fluoryt CaF2 gwóźdź żelazny

7,15 Apatyt CaF5(PO4)3 ostrze noża

32 Ortoklaz KAlSi3O8 stal narzędziowa,

szkło (6,5)

117 Kwarc SiO2 rysuje po szkle

139 Topaz Al2F2SiO4 rysuje po szkle i kwarcu

1000 Korund Al2O3 tworzywo karborundowe

90000 Diament C tnie szkło

Skala twardości minerałów wg Pfaffa

Stopień

twardości

Nazwa

minerału

Wzór Wzorzec skali technicznej

- Talk Mg3(OH)2Si4O10 paznokieć (2,5), drewno

12 Gips CaSO42H2O paznokieć (2,5), aluminium

15,3 Kalcyt CaCO3 miedź (3)

37,3 Fluoryt CaF2 gwóźdź żelazny

53,5 Apatyt CaF5(PO4)3 ostrze noża

191 Ortoklaz KAlSi3O8 stal narzędziowa,

szkło (6,5)

254 Kwarc SiO2 rysuje po szkle

459 Topaz Al2F2SiO4 rysuje po szkle i kwarcu

1000 Korund Al2O3 tworzywo karborundowe

140000 Diament C tnie szkło

Skala twardości minerałów wg Jagerra

Stopień

twardości

Nazwa

minerału

Wzór Wzorzec skali technicznej

- Talk Mg3(OH)2Si4O10 paznokieć (2,5), drewno

0,04 Gips CaSO42H2O paznokieć (2,5), aluminium

0,26 Kalcyt CaCO3 miedź (3)

0,75 Fluoryt CaF2 gwóźdź żelazny

1,23 Apatyt CaF5(PO4)3 ostrze noża

25 Ortoklaz KAlSi3O8 stal narzędziowa,

szkło (6,5)

40 Kwarc SiO2 rysuje po szkle

152 Topaz Al2F2SiO4 rysuje po szkle i kwarcu

1000 Korund Al2O3 tworzywo karborundowe

10000 Diament C tnie szkło

Najtwardszym minerałem na świecie jest diament.

• Stanowią allotropową odmianę węgla [C].

• Powstają w kimberlitach (skałach magmowych), w temp. ponad 1000°C, przy ciśnieniu kilkadziesiąt MPa. Zawartość diamentu w tych skałach wynosi zaledwie 0,5 g/tonę.

• W Polsce dotychczas nie stwierdzono występowania diamentów.

• Pojedyncze wystąpienia diamentów odnotowano w Czechach i na Ukrainie (w piaskach rzecznych).

• Liczne wystąpienia diamentów znane są z RPA oraz Rosji.

DIAMENTY

Masę kamieni szlachetnych, w tym diamentów, wyznacza się w karatach. Termin karat pochodzi z języka łacińskiego, od nazwy rośliny Ceratonia siliqua (szarańczyn): nasiona tej rośliny zachowują ciężar nawet po wysuszeniu i dlatego były używane za jednostkę masy. Międzynarodowym skrótem jednostki karat jest oznaczenie „ct”, co odpowiada masie 0,2 g. Dotychczas, największym znalezionym diamentem jest Cullinan: ważył 3106 ct (621g) i miał wielkość dużej pięści. Został odkryty w 1905 r. w kopalni Premier w RPA. Jego nazwa pochodzi od nazwiska prezesa firmy, do której należała kopalnia – Thomasa Cullinana. Po procesach obróbki z tego diamentu otrzymano 9 dużych kamieni (w tym największy na świecie bezbarwny oszlifowany diament – Cullinan I oraz 96 mniejszych okazów). Obecnie największe „Cullinany” należą do brytyjskiej rodziny królewskiej. Są one wystawione w londyńskim Tower.

• Oszlifowany diament to brylant.

• Z diamentu Cullinan uzyskano 105 brylantów o łącznej masie 1063,6 karatów (212 g).

• Najwspanialszymi brylantami są:

• Cullinan I – Wielka Gwiazda Afryki;

520,2 karatów (104 g) - własność Korony Brytyjskiej,

• Cullinan II - Mniejsza Gwiazda Afryki - 317,4 karatów (63 g) - własność Korony Brytyjskiej,

• Millennium Star - 203 karatów (40 g) - własność Korony Brytyjskiej,

• Koh-i-noor (Góra Światła) - 108 karatów (21 g) - własność Korony Brytyjskiej.

W dniu 18 listopada 2015 r. w kopalni Lucara Diamond w Botswanie wydobyto największy diament na świecie od 110 lat. Ma 1111 karatów (ok. 222,2 grama) i wielkość piłeczki do tenisa. Jest jednym z najrzadziej spotykanych diamentów typu IIa.

• Najcenniejsze diamenty w Polsce to:

• wielki czarny diament w złotej puszce św. Stanisława (12 karatów = 2,4 g) - skarbiec katedry na Wawelu,

• bezbarwny diament w koronie monstrancji Jana Kazimierza (10 karatów= 2,0 g) - skarbiec klasztoru Paulinów na Jasnej Górze.

• Wartość diamentu zależy ściśle od jego czystości oraz koniunktury na rynku.

• Dla ogólnych szacunków można przyjąć, że diament o wadze 100 karatów jest wart około 850 tysięcy złotych.

• Największy, znany dotychczas diament (3106 karatów) wart był (przed podzieleniem) około 25 mln zł.

Czy to prawda?

Sprawdzamy w Muzeum Diamentów

w Amsterdamie…

Urszula Kołodziejczyk i Nina Masternak na kursie rozpoznawania diamentów w Amsterdamie (2010 r.)

Zestaw do rozpoznawania diamentów

Skala do rozpoznawania diamentów

Diament w mojej dłoni…

Dwa diamenty na mojej dłoni…

Teraz zakupy!

Rysa

jest to barwa

sproszkowanego minerału.

Porównanie barwy minerałów oraz ich rysy

Nazwa minerału

Barwa minerału Barwa rysy

wodorotlenki żelaza

czarna, brunatna żółto-brunatna

magnetyt (Fe2O4) brunatno-czarna czarna

hematyt (Fe2O3) czarna, wiśniowa wiśniowo-czerwona

piryt (FeS2) mosiężno-żółta czarna

chalkopiryt (CuFeS2)

mosiężno-żółta żółta

Połysk

– jest własnością ścian kryształu lub powierzchni minerału po rozbiciu lub rozłupaniu. Wrażenie połysku wywołane jest odbiciem światła od tych powierzchni.

Wyróżnia się następujące rodzaje połysku:

– szklisty (kryształ górski), – tłusty (chalcedon, nefelin), – jedwabisty (gips włóknisty, azbest), – perłowy (muskowit, skalenie), – metaliczny (galena), – matowy (boksyt, hematyt), – diamentowy (diament, cyrkon).

Łupliwość

– jest to zdolność kryształów do pękania lub rozdzielania

pod wpływem uderzeń, bądź nacisku.

Łupliwość może być:

• jednokierunkowa (muskowit),

• dwukierunkowa (skalenie, pirokseny),

• trójkierunkowa (kalcyt, galena).

Łupliwość minerałów może być także: • doskonała – (miki i chloryty), minerał łupie się łatwo

pod naciskiem paznokcia, powierzchnie łupliwości są idealnie gładkie,

• dokładna – pod wpływem lekkiego uderzenia minerał łatwo rozpada się na odłamki ograniczone płaskimi ścianami, przypominającymi płaskie ściany naturalnych kryształów (kalcyt, sól kamienna, galena),

• wyraźna – odłamki rozdrobnionego minerału mają liczne płaskie powierzchnie (piroksen, anhydryt, amfibol),

• niewyraźna – płaskie ściany na odłamkach należą do rzadkości, dominują płaszczyzny nierówne (oliwin),

• brak łupliwości – minerał rozpada się na nieregularne odłamki, których powierzchnia jest nierówna (kwarc).

Konkrecja gipsu o wyraźnej łupliwości - Grecja, Wyspa Zakhyntos.

Przełam

- powstaje w wyniku przełamania minerału.

Ze względu na kształt powierzchni wyróżnia się przełam:

• równy – powierzchnia przełamu gładka,

• nierówny – powierzchnia nierówna,

• muszlowy,

• zadziorowaty,

• ziemisty,

• cukrowaty.

Pokrój

– cecha zewnętrzna uzależniona od rodzaju

symetrii i warunków wzrostu kryształu.

Pokrój jest stosowany do opisu kształtu kryształu:

• izometryczny – typowy dla układu regularnego - wykazują go minerały wykształcone w postaci sześcianów lub ośmiościanów (piryt, halit),

• słupkowy – minerały wydłużone wzdłuż jednej osi; kryształ ma podobne wymiary w dwóch kierunkach, a wyraźnie większe w trzecim kierunku (kwarc dymny),

• płytkowy – minerały rozwinięte są silnie w jednej płaszczyźnie (łyszczyki, gips).

Inne własności fizyczne minerałów

• kruchość – występuje, gdy granica wytrzymałości mechanicznej minerału zostaje przekroczona,

• sprężystość – gdy po usunięciu przyłożonej siły minerał wraca do pierwotnego kształtu,

• plastyczność – gdy odkształcenia są trwałe,

• kowalność – zdolność minerałów do odkształceń plastycznych.

Formy występowania minerałów:

Minerały występują w przyrodzie pojedynczo lub w zespołach, tworząc szczotki, geody, i in.:

- szczotki krystaliczne to zespół wydłużonych kryształów, wyrośniętych z jednej podstawy,

Szczotka kwarcu

• geody (druzy) – kryształy narastające sukcesywnie na ścianach owalnych wnęk lub pustek w skałach, niekiedy szczelnie wypełniające pustkę skalną,

Geoda agatowa

• konkrecje – zlepy minerałów,

Konkrecja pirytu

• sferolity – formy kuliste zbudowane z kryształów promienistych,

oolity – skupienia złożone

z kulek o średnicy do kilku mm,

• formy nerkowate i groniaste – przypominające odpowiednio strukturę nerki lub kiść winogron,

• stalaktyty – zwisające ze stropu jaskiń sople krystalicznej substancji mineralnej,

• stalagnaty – kolumny powstałe z połączenia stalaktytów i stalagmitów,

• stalagmity – odpowiedniki stalaktytów narastające od dna jaskini ku górze.

Przegląd minerałów

Siarka

NAZWA Siarka

wzór S

wygląd kryształy często dobrze wykształcone lub agregaty ziemiste

twardość wg Mohsa 1,5-2,5

gęstość [g/cm3] 2,0-2,1

łupliwość -

przełam nierówny

barwa zmienna; od cytrynowożółtej do brunatnej

połysk żywiczny (do tłustego)

rysa biała

rozpuszczalność słaba

Piryt FeS2

Twardość w skali Mohsa - 6,5 Łupliwość - brak Rysa - czarna Przełam - nierówny Gęstość - 4,95 do 5,10 g/cm3 Barwa - mosiężnożółta, złota Połysk – metaliczny

Piryt FeS2

Występuje w odcieniach od jasnozłotego do zielonego.

Tworzy kryształy przyjmujące najczęściej postać sześcianów. Czasami tworzy charakterystyczne bliźniaki zwane "krzyżami żelaznymi". Występuje też w skupieniach zbitych, ziarnistych, skorupowych, kulistych i groniastych.

Ze względu na podobieństwo do złota nazywany jest też "złotem głupców", ale jest twardszy od złota - nie można zarysować go nożem.

CHALKOPIRYT

Siarczek miedzi i żelaza, jedna z ważniejszych rud miedzi (34,5% zawartości Cu).

Powstaje w procesach magmowych, we wczesnym stadium krystalizacji magmy.

Galena i chalkopiryt

Galena

GALENA PbS – siarczek ołowiu

NAZWA Galena

wzór PbS

wygląd często spotyka się kryształy sześcienne. Zwykle występuje w formie zbitych ziarnistych skupień, silnie błyszczących na powierzchniach łupliwości

twardość wg Mohsa 2,5

gęstość, g/cm3 7,2-7,6

łupliwość doskonała

przełam -

barwa ołowianoszare

połysk bardzo silny metaliczny

rysa ciemnoszara

rozpuszczalność w gorącym kwasie solnym

galena

Chemizm: 2Fe2O3 × nH2O Układ krystalograficzny - zmienny Twardość w skali Mohsa - 5 do 5,5 Łupliwość - niemożliwa do określenia Rysa - żółtobrązowa Przełam - muszlowy Gęstość - 2,7- 4,3 g/cm3 Barwa - żółtobrązowa, czarna Połysk - ziemisty, półmetaliczny

Limonit (żelaziak brunatny)

– bardzo drobnoziarnista lub skrytokrystaliczna mieszanina tlenków i wodorotlenków żelaza.

KALCYT

Chemizm: CaCO3 (węglan wapnia) • Układ krystalograficzny: trygonalny • Twardość w skali Mohsa: 3, bardzo kruchy • Łupliwość: wyraźna (trójkierunkowa) • Przełam: nierówny • Rysa: biała • Gęstość: 2,6-2,8 g/cm³ • Barwa: bezbarwny lub różne barwy (biały, szary) • Połysk: szklisty, perłowy • Pokrój: słupkowy, tabliczkowy • polany kwasem solnym (HCl) – burzy się

CaCO3 + 2HCl = CaCl2 + CO2 + H20

FLUORYT • Chemizm: CaF2 (fluorek wapnia). • Układ krystalograficzny - regularny • Twardość w skali Mohsa - 4 • Łupliwość – wyraźna, czterokierunkowa • Rysa - biała • Przełam - łuskowy • Gęstość - 3,1 do 3,2 g/cm3 • Barwa - zmienna • Połysk - szklisty

W czystej formie jest bezbarwny, ale w przyrodzie jest zabarwiony na najróżniejsze kolory - od żółtego, różowego, zielonego i niebieskiego aż po czarny (siniak). Światło ultrafioletowe powoduje we fluorycie zjawisko różowej fluorescencji (stąd pochodzi nazwa minerału).

HALIT

skała osadowa, chemogeniczna, składa się głównie z chlorku sodu (99,1% NaCl).

Wzór chemiczny: NaCl Układ krystalograficzny: regularny Twardość w skali Mohsa: 2 Łupliwość: wyraźna, trójkierunkowa Rysa: biała Przełam: nierówny Gęstość : 2,2 g/cm3

Połysk: szklisty, słabnie po pochłonięciu wody Inne cechy: słony smak Barwa najczęściej jest bezbarwna lub biała, ale również pomarańczowa, czerwona, fioletowa, zielonawa, niebieskawa, bądź czarna. Minerał jest bardzo kruchy i mocno higroskopijny.

KAl2(OH, F) x 2AlSi3O10

zasadowy glinokrzemian potasu i glinu - minerał z gromady krzemianów, należący do grupy mik.

MUSKOWIT

MUSKOWIT

• Układ krystalograficzny – jednoskośny

• Twardość w skali Mohsa – 2 - 2,5

• Łupliwość – doskonała, jednokierunkowa

• Rysa – biała

• Przełam – brak (doskonała łupliwość)

• Gęstość – 2,76 do 3,00 g/cm³

• Barwa – bezbarwny, różne zabarwienia

• Połysk – perłowy

SKALENIE

• Skalenie są glinokrzemianami potasu, sodu, wapnia, rzadziej baru.

• Grupa skaleni obejmuje szereg minerałów o zróżnicowanym składzie chemicznym i różnej postaci kryształów.

Ze względu na skład chemiczny, skalenie dzielą się na: skalenie potasowe (kwaśne), w tym:

ortoklaz mikroklin.

plagioklazy - skalenie sodowo-wapniowe (zasadowe), pospolite mieszaniny dwóch skaleni:

albitu - skaleń sodowy anortytu - skaleń wapniowy,

które tworzą następujące minerały: albit, oligoklaz, andezyt, labrador, bytownit, anortyt.

mikroklin

Skalenie potasowe

ortoklaz

ORTOKLAZ KAlSi3O8

- glinokrzemian potasu.

• Układ krystalograficzny – jednoskośny

Barwa – cielisto-różowa Twardość w skali Mohsa – 6 – 6,5 Łupliwość – wyraźna, dwukierunkowa Rysa - biała Przełam – równy, gładki

• Gęstość - 2,53 do 2,63 g/cm³

• Barwa – różowa, biała, beżowa, szara Połysk - perłowy na gładkich powierzchniach

przełamu

albit

labrador

PLAGIOKLAZY - skalenie sodowo-wapniowe:

albit-oligoklaz-andezyn-labrador-bytownit-anortyt

Sukcesywny wzrost zawartość Ca2+, zasadowość i ciemniejsza barwa

Kwarc

SiO2 - dwutlenek krzemu Twardość w skali Mohsa - 7 Łupliwość - brak Rysa - biała Przełam - muszlowy lub równy Gęstość - 2,65 g/cm³ Barwa - bezbarwny, biały, szary, różowy, fioletowy, zielony, czarny Połysk – szklisty, a także tłusty lub woskowy

KRYSZTAŁ GÓRSKI

półszlachetna odmiana kwarcu

Cytryn oszlifowany

CYTRYN półszlachetna odmiana kwarcu

Kwarc dymny półszlachetna odmiana kwarcu

AMETYST półszlachetna odmiana kwarcu

AMETYST (SiO2)

Twardość w skali Mohsa - 7 Łupliwość - brak Rysa - biała Przełam - równy Gęstość - 2,65 g/cm3 Barwa - fioletowa Połysk - szklisty Jest to odmiana kwarcu o zabarwieniu fioletowym, purpurowym lub purpurowo-fioletowym.Swoją barwę zawdzięcza obecności żelaza i promieniowaniu radioaktywnemu. Intensywność barwy można podwyższyć poprzez krótkotrwałe ogrzewanie.

SiO2 x nH2O Twardość w skali Mohsa : 5-6,5 Gęstość : 1,9-2,2 g/cm³ Rysa : biała Spójność : kruchy Przełam : muszlowy Łupliwość : brak Połysk : woskowy

OPAL półszlachetna odmiana kwarcu

AGAT półszlachetna odmiana kwarcu

Agat to wstęgowa odmiana chalcedonu. Agaty

powstają w geodach. Zbudowane są z wielu różnokolorowych, naprzemianległych warstw.

Zróżnicowana jest też barwa agatów. Przeważają szare, różowawe i brunatne, rzadko żywsze barwy: czerwone, zielone, czarne. Stąd stosowane bardzo często sztuczne barwienie, zwłaszcza w okazach brazylijskich.

CHALCEDON półszlachetna odmiana kwarcu

SiO2 - dwutlenek krzemu Twardość w skali Mohsa: 6,5-7 Łupliwość: brak (niełupliwy) Rysa: biała Przełam: muszlowy ! Gęstość: 2,55 – 2,65 zazwyczaj 2,6 g/cm³ Barwa: szary lub różnokolorowe zabarwienia (sinoniebieski, żółtawy, brunatny) – tworzy wiele różnobarwnych odmian, noszących inne nazwy gemmologiczne lub handlowe Połysk: woskowy, tłusty

CHRYZOPRAZ półszlachetna odmiana kwarcu

Chryzopraz jest najbardziej cenną odmianą chalcedonu.

Turkusowa barwa jest wywołana domieszką niklu.

Charakterystyczna barwa ulega zmianie (wyblaknięciu)

wskutek ogrzewania lub długotrwałego naświetlenia

promieniami słonecznymi.

Chryzopraz w biżuterii

ZŁOTO

Chemizm: Au - złoto Twardość: 2,5 – 3,0 Gęstość: 15,5 –19,3 g/cm³ Rysa: żółta, połyskliwa

Barwa: złocistożółta Przełam: haczykowaty Łupliwość: brak Połysk: silny metaliczny

Złoto występuje w postaci złóż:

• pierwotnych – związanych z wysokotemperaturowymi żyłami hydrotermalnymi pochodzenia magmowego, • wtórnych – związanych ze skałami okruchowymi pochodzenia osadowego, wykształconymi wskutek niszczenia złóż pierwotnych (piaski, żwiry, piaskowce)

Miejsca występowania:

• Republika Pułudniowej Afryki (70 tys. t.) • Rosja – Ałdan, Kołyma, Ural • Australia • Chińska Republika Ludowa • Stany Zjednoczone • Kanada • Polska - Dolny Śląsk (dorzecza rzek: Izery, Kwisy, Bobru) – przyjmuje się, że na tym terenie wydobyto w latach 1175-1240 około 50 ton złota.

Złote runo W greckim podaniu Argonauci wyruszali pod wodzą Jazona do Kolchidy po złote runo. Okazuje się, że istotnie chodziło o runo, czyli wełnę uzyskaną ze strzyżenia owiec. Mieszkańcy rejonu, do którego udawali się śmiałkowie, wydobywali bowiem złoto z rzeki za pomocą owczego runa. Runo (owczą wełnę) zanurzali w nurcie złotonośnej rzeki i czekali, aż osadzi się na nim kruszec. Większe drobinki złota łatwo zaplątywaly się bowiem w długie włosy pozbijanej owczej wełny, i kiedy runo wyciągano na brzeg, w słońcu lśniło ono pięknym złotym kolorem. Stąd jest mowa o wyprawach po „złote runo”. Złoto w rzekach występuje w postaci malutkich drobin, cięższych od piasku i zwykle opada na dno rzeki. Zdarza się jednak, że jest podrywane przez prąd rzeczny i przez jakiś czas dryfuje wraz z nurtem.

napływ dużej liczby osób, chcących się szybko wzbogacić, na tereny gdzie odkryto złoża szlachetnych kruszców, szczególnie złota. Terminem tym określa się także pogoń za zyskiem pochodzącym z innych źródeł.

Słynne „gorączki złota”:

• Druga wyprawa Krzysztofa Kolumba – 1493r.

• El Dorado - okres kolumbijski,

• Potosi (w poszukiwaniu srebra - Kolumb ) – 1545r.

• Gorączka złota w San Francisco – 1849r.

• Gorączka złota nad rzeką Fraser (Kolumbia Brytyjska ) – 1858r.

• Gorączka złota w Klondike (Yukon - Kanada) – 1897r.

Gorączka złota

Polskie Bractwo Kopaczy Złota Złotoryja, lipiec 2014r.

Sztabka - regularna bryła czystego złota (99,99%), najczęściej o wadze 1uncji jubilerskiej trojańskiej (31,1 g). Jest to podstawowa jednostka rozliczeniowa, stosowana w obrocie złotem. Sztaba złota ma 19,5 cm szerokości, 40,5 cm długości i 16 cm wysokości, a waży 600g. Spotykane są także sztaby o masie 1 kg, a nawet więcej. Największa sztaba złota na świecie ma masę 200 kg. Została wytopiona w 1999 r. w Japonii przez korporację Mithubishi Materials. W grudniu 1999 roku została ona zakupiona przez inną japońską korporację – Toi Marcine Kanko i wystawiona na widok publiczny.

Uwaga:

Do nabycia na Allegro !!!

Sztabka złota

zawartość złota w stopie wyrażana w promilach: jeśli w stopie jest 50 % zawartości złota to mówimy, że jest to złoto próby 500 (500 ‰) Zatem:

• pierwsza próba złota - 960 (96% Au) • druga próba złota - 750 (75% Au) • trzecia próba złota - 585 (58,5 %Au) • czwarta próba złota - 500 (50 % Au) • piąta próba złota - 375 (37,5% Au) • szósta próba złota - 333 (33,3 % Au)

podział czystości złota określany jest w karatach, gdzie 1 karat odpowiada pod względem zawartości wagowej 1/24 czystego złota w stopie. Zatem złoto:

• 24 karatowe - próba 1000 (z definicji) • 22 karatowe - próba 916 • 18 karatowe - próba 750 • 14 karatowe - próba 583 • 12 karatowe - próba 500 • 10 karatowe - próba 417 • 8 karatowe - próba 333

Zatem: złoto trzeciej próby można określić jako: • próby 585, • zawierające 58 % (585 ‰ czystego złota) •14 karatowe

Próba złota:

24 kar. = 1000 14 kar. = x x = (14 x 100) : 24 x = 583

jest powszechnie wykorzystywane w jubilerstwie do wyrobu biżuterii, służy do wyrobu przedmiotów ozdobnych, sakralnych i użytkowych - największym wyrobem z czystego złota jest sarkofag Tutenchamona – 110 kg, należy do poszukiwanych i bardzo cenionych kamieni kolekcjonerskich - największy samorodek znaleziono w Chile w 1951 r. – 153 kg; w Australii znaleziono samorodki o masach: 68 kg, 71 kg, 85 kg, 92 kg, stanowi podstawę systemów monetarnych - używane jest do wyrobu monet, ma zastosowanie w elektronice (do wyrobu złączy), służy do "złocenia" innych metali, jest składnikiem szlachetnych stopów, ma zastosowanie w medycynie i w stomatologii, ….inne

Kochamy złoto, gdyż:

Dane z 11.03.2016 r. Dlatego:

Surowiec Jednostka

Wartość

[USD]

Min.

dzienne

[USD]

Maks.

dzienne

[USD]

Zmiana

dzienna

Ostatnia

zmiana

Złoto uncja 1260,00 1256,90 1282,70 -1,04% 11 mar,

17:35

ZŁOTO

Inne minerały też są cenne: kalcyt (szpat islandzki) - optyka,

muskowit - przemysł chemiczny (materiał izolacyjny),

kwarc - przemysł chemiczny, szklarski, ceramiczny, materiałów

budowlanych i ściernych, optyczny, odlewnictwo,

kryształ górski - dzięki właściwościom dielektrycznym i

piezoelektrycznym znajduje zastosowanie w przemyśle

elektronicznym.

minerały radioaktywne - medycyna,

węgiel – medycyna (borowiny),

złoto - reumatologia,

kalcyt, miedź, marmur – sztuka,

złoto, srebro – jubilerstwo,

minerały ilaste, węgiel - ochrona środowiska

SKAŁY

to konglomeraty (zlepy) złożone z co najmniej dwóch minerałów.

W przyrodzie występują: - skały magmowe, - skały osadowe, - skały metamorficzne.

wietrzenie

lityfikacja

skały

magmowe

skały

metamorficzne

magma

osad

skały

osadowe

Cykl powstawania skał

Skały magmowe –

są produktem zastygania magmy.

Mogą powstawać na różnych głębokościach w stosunku do powierzchni ziemi.

Z tego względu dzielimy je na:

• skały plutoniczne (głębinowe) – wytworzone przez krzepnięcie magmy w głębi ziemi,

• skały wulkaniczne (wylewne) - zastygające na powierzchni ziemi.

Podział skał magmowych

CHEMIZM SKŁAD MINERALNY SKAŁY

GŁĘBINOWE (PLUTONICZNE)

SKAŁY WYLEWNE

(WULKANICZNE)

skały kwaśne kwarc (>50%), skalenie kwaśne

(potasowe) granit porfir (riolit)

skały obojętne

kwarc, skalenie kwaśne

(potasowe) skalenie zasadowe

(sodowo-wapniowe)

sjenit dioryt gabro

andezyt bazalt

skały zasadowe

skalenie zasadowe (sodowo-wapniowe) minerały femiczne

cieszynit fonolit

Przykłady skał magmowych

Granit - skała kwaśna, głębinowa (plutoniczna)

Granit karkonoski (z różowymi skaleniami)

Granit strzegomski (z białymi skaleniami)

Dioryt - skała obojętna, głębinowa (plutoniczna)

Porfir (riolit) - skała kwaśna, wylewna (wulkaniczna)

Bazalt - skała obojętna, wylewna (wulkaniczna)

Skały osadowe –

powstają na powierzchni ziemi z materiałów

pochodzących z wietrzenia skał magmowych, metamorficznych i wcześniej utworzonych skał osadowych, a także z nagromadzenia szczątków organicznych i osadów wytrąconych podczas procesów chemicznych.

Przykłady skał osadowych

Piasek – skała drobnookruchowa, powstała wskutek wietrzenia

innych skał magmowych, osadowych i metamorficznych.

Skała grubookruchowa: żwir, grys, zlepieniec, brekcja.

żwir

grys kamienny

Ił – skała osadowa, drobnoziarnista, zbudowana z minerałów ilastych, takich jak kaolinit i illit, z domieszką łyszczyków oraz pyłu kwarcowego.

Iły zawierają nie mniej

niż 50% frakcji ilastej (ziarna o średnicy do 0,002 mm) i nie więcej niż 10% frakcji piaskowej (ziarna o średnicy od 0,05 mm do 2,0 mm).

Skały organogeniczne:

– kopalne paliwa stałe; węgle kopalne - torf, lignit, węgiel brunatny, węgiel kamienny;

– kopalne paliwa płynne; ropa naftowa, asfalt, ozokeryt (wosk ziemny);

– łupki palne, łupki bitumiczne;

– kreda, wapień numulitowy, wapień rafowy, radiolaryt.

Skały metamorficzne –

powstają w głębszych partiach skorupy

ziemskiej w wyniku oddziaływania wysokiego ciśnienia i temperatury, jak również czynników chemicznych.

Przykłady skał metamorficznych

Gnejsy

Gnejsy występują w Tatrach i Sudetach (gnejsy bloku sowiogórskiego, gnejsy z Dobroszowic, gnejsy metamorfiku Śnieżnika, gnejsy Gór Bystrzyckich, gnejsy izerskie, gnejsy kowarskie, gnejsy z Wądroża Wielkiego) .

W ich budowie można wyróżnić warstewki grubsze, barwy jaśniejszej i cieńsze - czarnej. Skład mineralny gnejsów stanowią: skalenie potasowe, plagioklazy kwaśne, kwarc oraz łyszczyki.

Gnejsy powstałe z przeobrażenia granitów nazywamy ortognejsami, natomiast z przeobrażenia skał osadowych – paragnejsami.

Łupki krystaliczne

Występują na Pogórzu Izerskim, w Karkonoszach, Górach Bystrzyckich i Górach Orlickich.

Ich skład mineralny zależy od dominującego minerału. Powstają ze skał ilastych.

Kwarcyty

Występują na Dolnym Śląsku: w okolicach Strzelina, Kłodzka, Lądka Zdroju, Góry Kaczawskie, Pogórze Izerskie, Góry Bardzkie i Góry Bystrzyckie.

Powstają z przeobrażenia piaskowców krzemionkowych lub skał bogatych w kwarc.

Marmury

Marmury występują na Dolnym Śląsku: - Góry Kaczawskie, - Rudawy Janowickie, - Kletno (Biała Marianna i Różowa Marianna).

Marmury powstają wskutek przeobrażenia wapieni i dolomitów. Mają barwę białą, różową, zieloną, czerwoną i czarną. Głównym składnikiem marmurów jest kalcyt i dolomit.

Zapraszam do: jubilera, kamieniarza… a najlepiej …

na Uniwersytet Zielonogórski

Urszula Kołodziejczyk