23/Lětnik 6807. junij 2017

0,50 €ISSN 0029-54 18

Hochoza/Drachhausen. Interna-cionalny folklorny festiwal Łužycachyla se bližej: južo pětk za tśi tyźe-nje, 23. junij, buźo wjeliki ruš wHochozy. Hochoski šołta FrycoWojto a referent Domowiny (kóta-raž festiwal organizěrujo) ClemensŠkoda stej zjawiłej we casnikar-skem rozgronje, co budu woglěda-rje móc dožywiś.

Nejdalšu drogu do Hochozy změjurejowarniki a rejowarnice z Kolum-biskeje – wóni budu pśedstajaś kul-turu něgajšnych šklobow. K eksoti-skim gósćam z dalokego swěta buźo-tej słušaś tejerownosći folklornej an-sambla z Egyptojskeje a z USA.

Dalšne ansamble pśidu z Europy:z Běłorusojskeje, Norwegskeje, Gri-chiskeje, Italskeje, Kroatiskeje, Ru-muńskeje, Ungorskeje a Nimskeje.Źěł jich zastupujo kulturu mjeńšy-nowych ludow. K takim mjeńšyno-wym kupkam słuša słowakski rejo-warski ansambel Furmička ze sło-wakskeje gmejny Csömör/Čemerpla Budapesta w Hungorskej (wónibudu graś na měchawje a fujarje); če-chojski folklorny ansambel Holubič-ka z gmejny Daruvar w Kroatiskej; ahungorski ansambel Szarkaláb z mě-sta Cluj-Napoca (Klausenburg) wSedymgrodskej (Rumuńska). K wó-sebnym gósćam słuša ansambel DeÖwerpetters z Lüchowa we Wend-lanźe – wóni pśedstajaju drastwu a

reje Wendlanda a spiwaju we tamnejdolnonimskej rěcy.

We tej pisanej mani namakaju seteke kupki z Łužyce: serbska rejo-warska kupka ze jsy Smjerdźaca/Schmerlitz, serbski folklorny ansam-bel ze jsy Wudwor (Höflein) a serb-ska rejowarska kupka z Ćiska/Zeißigpla Wórjejc. Z Dolneje Łužyce pśijě-du na festiwal: rejowarski ansambelStara lubosć a ansambel Pśijaśelstwoz města, kaž teke Nimsko-serbskiansambel ze Žylowa.

Nagromadu buźo ten wjacor wó600 luźi se pśepokazowaś (350 wótnich su gósći zwenka Łužyce). Wónibudu spiwaś, rejowaś a graś na sty-rich městach we jsy: 1. na błomjenjupśi cerkwi, 2. na Ungerojc dwórje, 3.na Wojtojc dwórje (pla šołty) a 4. naŁoboźic dwórje (tak pomjenjony„Bergschlößchen“). Na tom slědnembudu woglědarje móc swěśiś dalej aždo zajtšego, gaž regularny programfestiwala buźo dawno mimo: tambuźo reja za młoźinu.

Na kuždem dwórje buźo sajźiśdobre wěcy k jěźi a piśu: mjazy dru-gim źiwina, ryba a měso z regiona.

Zastup buźo lětosa płaśeś 6 €. Pi-cański amt organizěrujo bus – chtožco, móžo w běrowje za kulturu a tu-rizm pśizjawiś taku pótrjebnosć. Tobuźo něnto w amtskem łopjenju pśi-powěźone. To pórucenje jo myslonepśedewšym za starše paršony – inte-grěrowanje seniorow słuša ku kon-

ceptam lětosnego festiwala. Chtož tumóžnosć póžyjo, ten dej zapłaśiś 10 €(zastup plus jězd z busom).

Program na jawišću pśi cerkwibuźo se zachopiś zeger 18.00, tambuźo to oficielne wuwitanje gósći.Ruš na dwórach zachopijo se štundupózdźej. Wósebnosć festiwala jo jogomjeńšynowy charakter, serbska animska moderacija a spódobna at-

mosfera na burskich dwórach. Pśezto, až teke te gósći budu na wšakichměstach wustupowaś a pó jsy chój-źiś, budu pśiglědarje se z nimi cesćejteke na wejsnej droze pózmakaś.

Festiwal Łužyca zachopijo se źeńpjerwjej (stwórtk) w Budyšynje zpśeśěgom a galu. Njeźelu buźo ruš wChrosćicach, teke tam buźo pónjeźe-le wjeliki finale festiwala. G. W.

To buźo wjeliki ruš na burskich dwórachFestiwal Łužyca w Hochozy: 600 luźi buźo na styrich jawišćach wustupowaś

Mjelišojc Valentina a Schirgottojc Beny z hochoskeje źiśownje „Tyca“ stejjužo jadnu rejku wurejowałej. Źiśownja buźo na festiwalu teke programpokazaś. Foto: G. W.

Barliń/Berlin. Zachadny tyźeń jostojał w Nimskem parlamenśe pódznajenim mjeńšynoweje politiki.

Zastupniki styrich domorodnychmjeńšynow – Danow, Frizow, Ser-bow a Sinti a Roma – , ak źěłaju gro-maźe w Mjeńšynowej raźe, su wałto-ru tyźeń měli pód wjednistwompśedsedarja Domowiny DawidaStatnika zmakanje ze zastupnikaminimskego ministarstwa za wob-chad (Verkehr) a infrastrukturu,źož su wobradowali dla serbsko-nimskich toflow na awtobonach wŁužycy. Te same njoco ministarstwopśiwdaś, měnjecy, až dwójorěcnemjenja jsow a městow budu jězdźa-rjow zmóliś, to jo stakim riziko (glějdlejšu powěsć na drugem boce).

Ten samy źeń jo se zmakał raźi-śelski wuběrk za pšašanja serbske-go luda pśi Nimskem parlamenśe.Tam su wobradowali, kaku wažnosćma projekt „Serbska rěc w nowychmedijach“. We casu něntejšneje digi-talneje rewolucije pśiźo mjeńšyno-wym rěcam śěžko, za statnymi, wje-likimi rěcami na tom pólu dochwa-taś. To pak jo wažne, pśeto młoźinawužywa nowe medije intensiwnje.Direktor Załožby za serbski lud JanBudar jo za powěsću Mjeńšynowegosekretariata wulicował wót projektadigitalizěrowanja serbskeje rěcy anowych idejow. Zagronity kněžar-stwa za pšašanja narodnych mjeńšy-now Hartmut Koschyk jo naraźił,aby wóny projekt ako dobry eksem-pel za druge mjeńšyny zwenka nim-skich granicow pśedstajili – Domo-wina jo tu ideju chwaliła.

Srjodu jo se zmakał „rozgronowykrejz“ mjeńšynow z wótpósłanymiNimskego parlamenta. Tam su wa-bili za europsku ludowu iniciatiwu„Minority SafePack – Ty njejsy sam“,ak dej pšawa mjeńšynow zmócniś(wěcej na 2. boce).

Slědkoju jo wobradowała Mjeń-šynowa rada, źož su wobzamknuli,až budu pósłaś wšyknym frakcijamw Nimskem parlamenśe pśed pśidu-cym wuzwólowanim w septemberupšašanja, kak jich kandidaty stoje kmjeńšynowym nastupnosćam.

Wjeršk togo tyźenja jo była parla-mentariska debata w parlamenśepětk pśi góźbje 25lětnego jubilejojaeuropskeje charty za mjeńšynowerěcy. Pśi tej góźbje su wšykne frakci-je jadnogłosnje wobzamknuli, až po-minaju wót kněžarstwa, až dej politi-sku participaciju domorodnychmjeńšynow a powědarjow dolno-nimskeje rěcy zmócniś. Kněžarstwodej teke pśespytowaś, lěc jo móžno,aby serbske žeńske mógali žeńskeceformy mjenja (wu nas: -owa, -ojc/-ic) oficielnje wužywaś. Serbska wót-pósłana Maria Michałkowa (CDU)jo źaržała swójo grono pó źělach wgórno- a dolnoserbskej rěcy. Něko-tare su powědali dolnonimski. G. W.

Tyźeń pód znamjenimmjeńšynoweje politiki

Kaszëbë – tak pomjenijuse Kašuby sami

Jsy wóstanu, ale starebomy su pśesajźili

Von Drewitz insaustralische ParadiesFamilie Pumpa liegt in EdenValley begraben 3 Wó starej platanje,

kótaruž su wótnowotki sajźali 6Portrjej jadneje mjeńšynyna połnocnem kóńcu Pólskeje 4

Bórkowy/Burg. Z wjelickim a rěd-nym wognjecym praskanim jo sedokóńcowała lětosna Błośańska nocpowěsćow, kótaruž Serbski ludowyansambel jo swětki grał na Groźe pśiBismarkowem tormje. Lětosa su gra-jarje a grajarki ansambla wulicowalito tšojenje wót serbskego krala dalej(z pjera Jěwy-Marije Čornakec). Zływužowy kral, póžedajucy za wšejumócu, jo serbskego krala z nožomzaštapił, sam pak jo wordował trje-fjony wót błyska. Naźeja wobstoj we-to dalej: synašk serbskego krala jožywy, a krona, šlapjona do tymjeńce,caka na togo, ak ju namakajo.

Pśedprogram su wugótowali źiśi amłoźina Kulturneje akademije Dol-na Łužyca (KULA). Moderěrowałajo Uta Henšelowa. G. W.

Serbski kral jonjabogi, ale jogokrona caka nanaslědnika

Jadna wót dramatiskich scenow lětosneje Nocy powěsćow pśed magiskeju kulisu rědnje wobswětlonego Bis-markowego torma: Wójnarje złego Wužowego krala, rejtujucy na kónjach, pinuju serbski lud. Premjera pětkwjacor jo była derje woglědana, teke tej dwě dalšnej pśedstajeni sobotu a njeźelu. Foto: Michael Helbig

ŁUŽYCA AKTUALNA NC – 23/07.06.20172

Janšojce/Jänschwalde. Ako picań-ski amt pišo na swójich interneto-wych bokach, pytaju za Serbsko-nimski domowniski muzej ces-noamtsku pódpěru. Wuměnjenjasu, až kandidat/ka se intresěrujo zaregionalne stawizny a nałogi a jo za-górjony wót starych technikow adrastwow. Pomoc trjeba ten muzej,což nastupa staranje woglědarjow,woplěwanje drastwow, inwentari-zěrowanje wobstatka muzeja, orga-nizěrowanje a pśewjeźenje zarědo-wanjow a na drugich pólach.

Chtož se intresěrujo za take ces-noamtske źěło, móžo se pśizjawiś wmuzeju pód telefoniskim numerom035607/749928 abo z mejlku namuseum-jaenschwalde@peitz.de.Zawěsće móžośo teke mimo pśiś wewótwórjeńskich casach. To jo pśecejwałtoru, srjodu a pětk wót zeger10:00 do 15:00 a stwórtk wót zeger13:00 do 18:00. S. K.

W Janšojcach pytajucesnoamtsku pódpěru

Chóśebuz/Cottbus. Pśedsedarstwodolnołužyskeje župy jo we njezjaw-nem źěłu swójogo wobradowanjawałtoru tyźeń se rozgranjało, chtowót dolnołužyskeje Domowiny dejlětosa Domowinske myta (how:Preise) dostaś. Wóni su naraźilitśoch kandidatow za Cesne znamu-ško Domowiny, jadnogo kandidataza Myto Domowiny a jaden kolektiwza Myto Domowiny za dorost – smyza tym wuzgónili. Te mjenja źaržewóni nachylu we zatajenju.

Naslědku buźo mytowański wu-běrk Domowiny wusuźiś, chto wóttych kandidatow buźo lětosa mytodostaś. Interese dolnołužyskeje Do-mowiny dejtej we tom gremiumjezastupowaś Uta Henšelowa a Fran-ciska Šulcojc (ta prědna jo tam južodoněnta źěłała) – to jo župne pśed-sedarstwo teke wobzamknuło.Zwězkowe pśedsedarstwo Domo-winy jo mjaztym se wóli župnegopśedsedarstwa pśichyliło a tej dwěžeńskej do wuběrka pówołało. (glějpowěsć dołojce napšawo). G. W.

Su se rozgranjali, chto dejdostaś Domowinske myta

Medalija „Myto Domowiny“ aCesne znamuško.Foto: Clemens Škoda, Domowina

Chóśebuz/Cottbus. Pśedsedar-stwo dolnołužyskeje Domowiny jowobradowało wałtoru tyźeń wSerbskem domje. Cłonki su se roz-granjali, kakim nastupnosćam aproblemam budu se we pśiducemcasu pśiwobrośiś [k dopomnjeśu:to pśedsedarstwo ga jo wordowałowuzwólone akle w měrcu na głow-nej zgromaźinje dolnołužyskeježupy w Turjeju].

Nowy župan Willi Janhoefer joraźił, až pśiduce wobradowanjamógali zwězaś ze serbskimi kultur-nymi tšojenjami, a se pšašał, lěc jotrjeba, aby župne pśedsedarstwohyšći za festiwal Łužyca w Hocho-zy kóńc junija něco cyniło. HorstAdam z města, nazgónjony cłonkpśedsedarstwa, jo pak měnił, až fe-stiwal jo južo we dobrych rukach.Wó njen ga se stara festiwalowykomitej. A jo raźił, až pśi termi-nach a temach njedejali se za kul-turnymi tšojenjami měś. Za jogo

zdaśim śišći župu skerjej druga sta-rosć: Kak kontakty z towaristwami,ako k Domowinje słušaju, intensi-wěrowaś? Kak je zapsěgnuś doserbskego a Domowinskego źěła?Pśeto wóni su pilne we swójej jsy,gótuju swóje wěcy, ale ze serbskejutematiku se jano mało zaběraju.Serbske žywjenje jo z městymiwusnuło. „Mě bóli, až w grodkoj-skich stronach se wjele njestanjo“,jo Adam rozkładował.

Jomu jo se pśichylił Dieter Wó-rješk z Mósta, měnjecy, až pśedew-šym problemy Domowiny deje dogrona pśiś. K tym samym słuša pje-njezna nuza serbskich gmejnowwokoło wuglowych jamow. Pśezto, až wóni muse Vattenfalloju bej-ny źěł zwarbowarskego dankuslědk zapłaśiś, ga su padnuli do nu-ze a njepśemógu wěcej kulturnežywjenje pódpěraś. Take jo se stałogano w Mósće: tam jo šołta dejałmólarski planair z pólskimi, serb-

skimi a nimskimi mólarjami wót-kazaś, dokulž mósćańska gmejna,za wukazom picańskego amta, dejpjenjeze z mócu žariś. A rownož zawóny projekt by dostali wětšy źěłpjenjez z euroregiona Sprjewja-Nysa, ga weto gmejna by dejała jenejpjerwjej ze swójeje kapse wuło-žyś. A razka za to njamaju žednychpjenjez [slědny tyźeń smy wót togopisali...] – jo Wórješk skjaržył. Wónjo nagranjał cłonki, až pśedsedar-stwo dej oficielnje poziciju wuźěłaśa amtam zjawiś, kak take kulturnetšojenja dejali se financěrowaś.Cłonki su jogo pšosyli, aby swójemyslenja a póžedanja k pśiducemurazoju na papjeru napisał.

Wušej togo su se rozgranjali dlazgromadnego wobradowanja zprezidiumom Domowiny, ak dej sestaś we pśiducem casu. Kake pro-belmy budu tam pótusnuś? Ně-gajšny župan Harald Końcak jopśelazował wšyknym tekst zgro-

madnego dojadnanja mjazy župu aDomowinu. We njom jo kradu wu-stajone, až gremije „wjelikeje Do-mowiny“ deje na dolnołužyske na-stupnosći glědaś. Diskusija dla tejewěcy buźo se na pśiducych wobra-dowanjach dalej wjasć.

Serbski profil Dolnoserbskegogymnaziuma, zastojnstwowa re-forma w Bramborskej, źěło z mło-źinu, źěło z towaristwami, serbskekubłanje w Dolnej Łužycy – to sudalšne temy, kótarymž budu se lě-tosa pśiwobrośiś. K tej slědnej te-mje kśě pšosyś na wobradowanjewjednicu DSG Anke Sickert-Hillo-wu, Serbsku radu a zastupniki Rěc-nego centruma Witaj

Krotko su se pórozgranjali dlanowego źěłowego města za kultur-no-praktiske źěło, ak dej se lětosastwóriś a wót Załožby za serbski ludfinancěrowaś. Pominaś budu, ažnanjemjenjej połojca jogo dej byśmyslona za Dolnu Łužycu. G. W.

Kśě se problemam Domowinymócnjej pśiwobrośiśNowe pśedsedarstwo župy Dolna Łužyca ma za lětosa wjele prědk

Barliń/Berlin. Serbske zastupnikisu wałtoru tyźeń woglědali doZwězkowego ministarstwa za wob-chad (Verkehr) a digitalnu infra-strukturu. Jich nastupnosć: serb-sko-nimske tofle na awtobonach wŁužycy. Wóni su dla togo rozgronowjadli z parlamentariskeju statnejusekretarku pśi ministarstwje Do-rothee Bäroweju.

Statna sekretarka jo jim pśedsta-jiła měnjenje ministarstwa k tejwěcy – jo nam wulicował šef Do-mowinskego zastojnstwa w Budy-šynje Marko Kowar. Pódla njogostej se na rozgronje wobźěliłejpśedsedaŕ Domowiny Dawid Stat-nik a Judith Wałdźic (cłonk Zwěz-kowego pśedsedarstwa Domowinya wjednica mjeńšynowego sekreta-riata w Barlinju). Rozmjej: za suźe-nim ministarstwa jo wěstosć weawtowem wobchaźe wažnjejša ako

glědanje na kulturne wósebnosći.Ministarstwo naglěda stakim serb-sku rěc na toflach ako riziko za šo-fery. „My smy na to wótegronili, aždajo w Europje wjele regionow, źožtake wěcejrěcne tofle pśi awtobo-nach stoje“, jo Kowar Casnikojugronił. Wušej togo su pokazali naBramborsku: tudy jo serbske měněnto źěł oficielnego mjenja kuž-deje gmejny abo města w serbskemsedleńskem rumje, a wóno musybyś na tofli wiźeś. K tomu jo wor-dował wukaz wudany. Kak co mi-nistarstwo z tym wobchadaś? Myto njewitamy, ale njebuźomy tomuzadoraś – jo za powěsću Kowarjastatna sekretarka jim groniła.

K rozkłaźenju: Wobstaranje aw-tobonow we cełej Nimskej jo słuš-nosć Zwězkowego ministarstwa zawobchad. Krajne wustajenja a kaz-ni tam njepłaśe. G. W.

Serbske napisma na awtobonach?„Wěstosć jo wažnjejša“

Brüssel. Domowina buźo pódpě-raś europsku ludowu iniciatiwuMinority Safepack, ak jo myslona klěpšemu etniskich a ludowychmjeńšynow w Europskej uniji. Ini-ciaitiwa co situaciju a pšawa mjeń-šynow we cełej EU zmócniś – to jogronił na wobradowanju župnegopśedsedarstwa župan Willi Jan-hoefer, tejerownosći cłonk prezidi-ja Domowiny.

Iniciatiwa jo stajona pód moto:„Ty njejsy sam“. Ju nawjedujo ber-garski komitej, ku kótaremuž słuša-ju mjazy drugim prezident organi-zacije FUEV Hans Heinrich Han-sen, ministarski prezident nimsko-rěcneje zgromadnosći w BelgiskejKarl-Heinz Lambertz, ministarkaza kulturu Schleswig-HolsteinskejeAnke Spoorendonk (cłonk Pód-

połdnjowo-schleswigskego wuz-wólowarskego zwěstka, kótaryž za-stupujo interese Danow a Frizow),hawptman Pódpołdnjoweje Tyrol-skeje Luis Durnwalder a druge –nagromadu sedymjo wusoke politi-karje a zastupniki mjeńšynow.

Co te iniciatory kśě? Europskaunija dej wužywanje małych rěcowwjele mócnjej spěchowaś a cłon-kojskim statam pśirucyś strategije,kak mógali mrěśu małych rěcowzadoraś. Orientěrowaś kśě se nanejlěpšych eksemplach, kótarež wEU maju. Mjeńšynowe a regional-ne rěcy deje we statnych dome-nach prezentne byś: to su zjawnezastojnstwa, šulstwo, strowotni-stwo, pśekupstwo, medije, zjawnesłužby atd.

Wažny cel jo teke, powědarjam

mjeńšynowych rěcow lažčejšy pśi-stup k wšyknym spěchowańskimprogramam EU garantěrowaś. Do-něnta jo ta procedura, kak se póže-danja za pjenjezymi EU stajaju, zamałe zgromadnosći pśeliš kompli-cěrowana a běrokratiska. Wóni sutogodla de facto z europskego spě-chowanja wuzamknjone. To dej sepśeměniś: pśi pśiducych progra-mach dej wósebna źělba za rěcnuwjelerakosć definěrowana byś, bě-rokratiske zadory a pominanja de-je howko wjele niše byś, to zastoja-nje pjenjez dej byś lažčejše.

Pódpěranje małych rěcow dejbyś teke kriterium pśi pśizwólowa-nju pjenjez za spěchowanje regio-now. Staty, kótarež na mjeńšynyglědaju, deje byś wót EU mytowa-ne. EU dej wušej togo financěro-

waś wósebne „Centrumy za rěcnuwjelerakosć“ we stronach, źožmjeńšynowe ludy su žywe.

Małke ludy a mjeńšyny deje byślažčej zastupjone w politiskich gre-mijach Europskeje unije, wóni dejebyś lěpjej woplěwane pśed diskri-minaciju atd.

Iniciatiwa ma něnto jadno lětocasa, we cełej Europskej uniji jadenmilion pódpismow zezběraś. Ofi-cielnje su to zběranje zachopili nakongresu FUEN w měsće Cluj-Na-poca/Klausenburg w Rumuńskej wmaju. Buźo-li jim se to wótglědanjeraźiś, ga buźo Europski parlamentmusaś dla teje wěcy wobradowaś.

Europska komisija njejo iniciati-wu zaprědka pśipóznała, Europskesudnistwo pak jo we februaru jejewusuźenje anulěrowało. G. W.

Europska iniciatiwa co milion pódpismow nazběraś„Ty njejsy sam“. Iniciatiwa Minority Safepack co poziciju mjeńšynowych rěcoww Europskej uniji zmócniś – minimalne standardy deje se definěrowaś

Turjej/Tauer. Na serbskej namšyswětkowne pónjeźele jo faraŕ IngolfKśenka z Janšojc oficielnje pśepow-dał dešańskej fararce Katharinje Kö-hlerowej serbsku bibliju ako znamje,až wóna buźo wótněnta na jadno lě-to amt serbskeje dušepastyrki za-stojaś. Wón sam změjo we tom ca-su nanowy urlop.

Namšu źaržał a prjatkował jo fa-raŕ Cyril Pjech z Barlinja, ewange-liom jo lazowała fararka KatharinaKöhlerowa. Na kóńcu namšy jowóna wobspomnjeła togo njedaw-no zamrětego cłonka serbskeje wó-sady Fryca Krügera ze Strjažowa,Atko pomjenjonego. Namšy jo sewobźěliło wó 40 luźi. G. W.

Fararka Köhlerowa jostupiła na město Kśenki

Cłonki Zwězkego pśedsedarstwaDomowiny su wuzwólili na swójompósejźenju 2. junija w Chóśebuzuwuběrk, kótaryž rozsuźijo w lětach2017 do 2021, chto se kužde lěto woktobrje pócesćijo z Mytom Domo-winy, z Mytom za dorost a z Ces-nym znamuškom Domowiny. Dotogo Mytowańskego wuběrka słuša9 wósobow z cełeje Łužyce, z Dol-neje Łužyce stej to Uta Henšelowa,wjednica Šule za dolnoserbsku rěc akulturu, a Franciska Šulcojc, ako jozagronita za serbske młoźinske źěłow měsće. Wobej stej teke cłonkažupnego pśedsedarstwa. Do kóńcajunija dej se nowy wuběrk konsti-tuěrowaś a teke wuzwóliś swójowjednistwo. Dogromady jo 12 žeń-skich a muskich za toś ten wažnyamt kandiděrowało. H. A.

9 cłonkow suwuzwólilido wuběrka

Barliń/Berlin. Teke powědarje dol-nonimskeje rěcy deje dostaś swój se-kretariat w Barlinju, ak buźo tamwugbaś politiske źěło k lěpšemu dol-nonimskeje rěcy. Dotychměst majujano ludowe mjeńšyny – Dany, Frize,Serby a Sinti a Roma – zgromadnyMjeńšynowy sekretariat, nic pakDolne Nimce, kótarež njepłaśe akowósebna ludowa mjeńšyna.

Take póžedanje su wugronili wša-ke wótposłane pětk we parlamenta-riskej debaśe pśi góźbje 25lětnemujubilejoju Charty za mjeńšynowe rě-cy. Swóje grona su někotare źaržaliceło na dolnonimski, mjazy drugimKarin Evers-Meyer (SPD) z Neuen-burga we Friziskej a Herbert Beh-renz (Lěwica) z Osterholza. G. W.

Teke powědarjedolnonimskejerěcy deje měśswój sekretariat

AUS DEM SORBISCHEN/WENDISCHEN LEBENNC – 23/07.06.2017 3

Tausende deutsche und sorbische/wendische Familien suchten im19. Jahrhundert ihr Glück in derFerne. Darunter auch JohannGeorg und Elisabeth Pumpa ausDrewitz. Heute ruhen sie in derroten Erde von Südaustralien.

Eden Valley. Als am 7. Januar 1866das Schiff „Reiherstieg“ von Ham-burg in Richtung Australien segel-te, befanden sich auch sechs Män-ner, vier Frauen und 16 Kinder ausDrewitz unter den Passagieren.Darunter Johann Georg Pumpa(geboren am 9. November 1820 inDrewitz, gestorben am 14. Februar1878 in Eden Vally) und seine Ehe-frau Elisabeth (am 22. Dezember1821 geborene Klohs, gestorbenam 16. Juli 1905 in Eden Valley) so-wie ihre Kinder. Nach monatelan-

ger Überfahrt erreichten sie denHafen „Port Misery“ in der Hafen-stadt Port Adelaide.

Diese Ankommenden aus derNiederlausitz gehörten bereits zurdritten Generation der „deutschenAuswanderer und Pioniere“ imaustralischen Bundesstaat Südaus-tralien, die sich im Barossa Valleyund im Flaxman Valley ein neuesZuhause schufen.

Familie Pumpa siedelte sich imOrt Eden Valley an. Zu ihrenNachbarorten gehörten Tanunda,Nurioopta und Angaston im Nor-den sowie Springton und MountPleasant im Süden, die bereits einerecht gute Infrastruktur mit Ge-treidemühlen, Molkereien,Schmieden, Töpfereien, Wagen-bauern, Zimmereien, Tischlereien,Böttchereien sowie allerlei Han-dels- und Gewerbetreibenden hat-ten. In westlicher Richtung befin-den sich die Hauptstadt Südaustra-liens, Adelaide, die HafenstadtPort Adelaide, Gawler, Lyndochund Williamstown.

Die damaligen Verbindungenzwischen den einzelnen Siedlun-gen waren Sand- und Schotterwe-ge, wie sie zum Teil noch heute we-gen der großen Weite auf demfünften Kontinent bestehen. Diegesamte Region um Eden Valley istsehr hüglig. Die Wasserversorgungerfolgte über die Flüsse Marne Ri-ver und den North Para River so-wie zahlreiche kleine Creeks, Seenund Teiche. In der Umgebung gabes zahlreiche Steinbrüche (Kalk-und Sandstein), wo das Baumate-rial (Steine, Kiese und Sande) fürden Bau der Wohngebäude undden Wegebau bezogen wurde.

Das notwendige Holz liefertendie Wälder in der Umgebung. DasHolz erhielt der Neusiedler nichtkostenlos, es musste ein Unkosten-beitrag an die englische Kolonial-verwaltung bezahlt werden.

In den ersten Jahren durfte diedeutsche und sorbische/wendischeBevölkerung kein Land kaufen,sondern nur pachten, da sie keineenglischen Staatsbürger waren. Eskonnte aber passieren, dass diedeutschen und sorbischen/wendi-schen Familien bereits englischeStaatsbürger in der Familie hatten.Jedes auf einem englischen Schiffgeborene Kind, war bereits eineBürgerin oder Bürger der engli-schen Krone.

Familie Pumpa betrieb Land-

wirtschaft in Eden Valley, wie dieMehrzahl der deutschen und sor-bischen/wendischen Auswandereraus Preußen und Sachsen. Es ge-sellten sich später noch Auswande-rer aus Mecklenburg, Hessen undBayern hinzu.

Es wurde überwiegend Weizenangebaut, wenige Jahre später vomWeinanbau abgelöst. Die Familienversorgten sich in den ersten Jah-ren überwiegend selbst mit Le-bensmitteln sowie den notwendi-gen Mitteln des täglichen Bedarfsund zur Führung ihrer Wirtschaf-ten. In der Textilindustrie Austra-liens wurde und wird überwiegendBaumwolle und Schafwolle einge-setzt, dadurch ist der Anbau vonLein (Flachs) auf dem fünften

Kontinent fast unbekannt. Dasnotwendige Öl für die Ernährunglieferten die Oliven. Auch dadurchkonnte sich Lein (Flachs) sichnicht auf dem Markt platzierenund durchsetzen. Der Begriff„Leinöl“ ist bis heute in Australienfast unbekannt.

Die heute noch durchgeführtenSpinnteabende werden ausschließ-lich mit Schafwolle durchgeführt.

Trotz schwerer Arbeit in EdenValley wird die Familie Pumpa dieAusreise nach Südaustralien nichtbereut haben. Ihre Nachfahrenwerden heute noch auf dem fünf-ten Kontinent leben. Vielleichtwerden sie an die 20 000 Kilometerentfernte einstige Heimat ihrerVorfahren denken. Bernd Marx

Von Drewitz ins australische ParadiesFamilie Pumpa liegt in Eden Valley (Südaustralien) begraben

Die typische Landschaft um Eden Valley mit Weideplätzen, Rinder- und Schafherden sowie kleinen Teichen.

Friedhof von Eden Valley mitdem Grabstein von Johann Georgund Elisabeth Pumpa aus Dre-witz. Fotos: Bernd Marx

Der musikalische Sonntagvormit-tag auf dem Trebendorfer Schus-terhof ist seit 2011 Tradition. AmSonntag fand er zum siebentenMal statt. Organisiert wird daskleine Fest von der Domowina-Ortsgruppe Trebendorf, in derenObhut auch der Schusterhof steht.Immer gibt es ein abwechslungs-reiches Programm. In diesem Jahr

war es, oder besser gesagt, war eswieder der Auftritt der Kinder ausder Trebendorfer Kita „Lutki“,kombiniert mit dem SorbischenKinder- und JugendensembleSchleife und zum Bierchen musi-zierten danach in kompletter Be-setzung die „Lustigen Musikanten“aus Graustein mit ihren Sängerin-nen. Angelika Balzke, Vorsitzende

der Domowina-Ortsgruppe, freutesich über das große Besucherinte-resse bei tiefblauem Himmel undsommerlichen Temperaturen.„Schöner kann es gar nicht sein.Unser Hof steht allen Gästen ausNah und Fern offen“, sagte die ehe-malige Kita-Leiterin.

Die Bäcker um Ulf Mäkelburghatten schon am Samstag denHolzbackofen angeheizt und zwölfgroße Kuchenbleche mit Bauern-kuchen gebacken. Am Sonntagfolgte mit Unterstützung von Bä-ckermeister Höfchen aus Daubitzdas Backen von verschiedenen undsehr begehrten Brotsorten. Ku-chen und Brote waren schon ver-griffen, ehe überhaupt die Blasmu-sik einsetzte. Bis dato gaben dieKinder der Kita „Lutki“ ihr Pro-gramm. Erzieherin Doreen Balzeerläuterte die Trachten der Klei-nen. Die Vorschulkinder tragenrote Trachten mit rotem Rock undroter Schürze, die Schulkinder ei-nen grünen Rock mit weißerSchürze. Doreen Balze wusste dasganz genau zu erklären.

Nach der Grausteiner Blasmu-sik saßen die Trebendorfer und ih-re Gäste noch lange zusammen aufdem Schusterhof. So einen schö-nen Maientag wollte sich niemandentgehen lassen. J. Schmidtchen

Musikalisches auf dem SchusterhofSorbische Kinder aus dem Kirchspiel Schleife trafen auf „LustigeMusikanten“ aus Graustein

Erzieherin Doreen Balze erläutert die Trachten. Foto: J. Schmidtchen

Zum ganz großen Triumpf hat esfür die Fußballer des VfB Döb-brick beim Kreispokalfinale ge-gen Fichte Kunersdorf dann dochnicht gereicht. Dennoch wurdeim Lager des gerade in die Kreisli-ga aufgestiegenen Vereins nachder 0:2-Niederlage stimmungs-voll gefeiert.

Die rund 150 Fans, die einenGroßteil der Kulisse am FinalortSpremberg ausmachten, ließen ih-re Jungs hochleben, als denen der„kleine“ Pokal für den Verliererdes Finalspiels übergeben wurde.Voller Respekt und in aller Fair-

ness bildeten die Kapplinghaus,Mattig & Co. anschließend eineGasse für die Akteure des SV Fich-te Kunersdorf, als die zur Ehrungaufgerufen wurden.

„Heute war die Mannschaft ausder Kreisoberliga einfach einenTick besser. Aber wir haben ja imViertelfinale gegen Peitz und imHalbfinale gegen den VfB Cottbusmit unseren Siegen gezeigt, dasswir auch unsere Qualitäten haben“,so die übereinstimmenden Aussa-gen von den mitgereisten Anhän-gern des VfB Döbbrick.

Georg Zielonkowski

Döbbricker Kicker trotzFinal-Niederlage stolz wie Bolle

Glückliche „Verlierer“ aus Döbbrick. Foto: Georg Zielonkowski

MJEŃŠYNY HYNŹI NC – 23/07.06.20174

ušej togo wjele jichbydli zwenka histori-skego kašubskego sed-

leńskego ruma: W Waršawje,Gdańsku, Brüsselu a samo w ka-nadskej prowincy Ontario, źož jojich wjele se pśed wójnu wupórało,pytajucy za lěpšym klěbom. Wónibydle teke w Nimskej – 300 lět ga jojich źinsajšny rěcny teritorium słu-šał k Pšuskej. Danuta Dzwonkow-ska ze jsy Stężyca (na kašubski Stã-żëca), mólarka a wjednica žeńske-cego towaristwa, měni, až Pšuskesu kśěli jich z mócu do Nimcowpśeměniś.

Kašuby worduju naglědane zaetniske Pomorany, domacny ludPomorskeje. Wóni maju swóju wó-sebnu rěc, kótaraž jo hyšći pśedpór lětami we Pólskej płaśiła ako„dialekt“. Wót lěta 2005 jo oficiel-nje pśipóznata ako regionalna rěc.Ta jadna sama w Pólskej. Wó takistatus za swóju rěc pilnuju se tekeŠlazyńske – jich póžedanje paknjejo hyšći dopołnjone.

Kašubska rěc słuša k pódwja-cornosłowjańskim rěcam. We kaz-ni jo wustawjone jich pšawo na

W

wužywanje rěcy – a z tym njejoměnjone jano powědanje a pisanje,ale teke pšawo na kašubsku wucbu.W šulach wuknjo wó 17.000 mło-dych luźi kašubski. Teke abiturnepśespytowanje móžo młoźina wkašubskej rěcy wótpołožyś. Gdań-ska uniwersita jo až do lěta 2013póstajała studium kašubskeje rěcy– ako specializaciju we wobcerje-nju polonistiki. Něnto jo ten stu-dium wopśestał, na jogo město pakjo stupiła „kašubska etnofilologia“,ak jo ceło pósćona kašubskej rěcy akulturje. Absolwentam jo pózdźejceptarske město w šulach wěste. Bi-blioteka w měsće Lębork (Lãbórg)organizěrujo kužde lěto pólske lite-rarne wuběźowanja. Kašubska or-ganizacija Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie pak pósćiwa wósebnemyto za teksty w kašubskej rěcy.

Danuta Dzwonkowska powědaze swójim cłowjekom kašubski,gaž stej samej, pólski pak, gaž sugósći pśipódla. Z cuznikami roz-granjatej se jano pólski. Gaž pakwóna wulicujo wót swójeje jsy, gagroni cesto to kašubske słowo „jo“(= jo!). Pśipódla gronjone: to mě-šanje kašubskich słowow do pól-skeje rěcy słyšyš cesćej.

Woglědarje se źiwuju, kak móc-nje su kašubske wobydlarje ze swó-jeju narodneju rěcu zwězane. Tekeźěł namšow w katolskich cerk-wjach jo we kašubskej rěcy. Cerk-

wja jo pśez stolěśa se wó to proco-wała, aby Kašuby swóju rěc zacho-wali. Prědne pśełožki biblije do ka-šubskeje rěcy su nastali we 16.stolěśu, nejpjerwjej za ewangelskewósady. Kašubska biblija za katol-ske jo relatiwnje młoda.

W kjarcmach a góspodach witaśi cesto napismo: smaczne bo ka-szëbsczé (= jo dobre, pśeto jo ka-šubske). Góspodarje wuce gósćicesto to spiwanje Kaszëbsczé nótë,pomjenjone teke „Kašubski abej-cej“. To jo w Pólskej nejwěcej znatyelement folklory tych stronow.

Hanna Rychterowa źaržy gro-maźe z cłowjekom burski pension.Wóna póstaja gósćam regionalnujěź, na wjacorach prezentěrujo jimgromaźe ze źowku kašubske nałogia kulturu.

W měsće Gdynja ma swójo sedłokašubske radio Kaszebe. W Gdań-sku se wudawa mjasecny kulturnycasnik Pomerania. We wokrejsnychměstach se wudawaju pólske casni-ki, źož pak wjele stoj wjele powě-sćow wót žywjenja Kašubow. TekePolske radio a pólska telewizija ma-tej wusćełanja w kašubskej rěcy.

Kašubska zemja jo wjelgin pśi-jazna turistam a góźi se prima kwótpócynku. Wóna jo górkata apołna jazorow a gólow. How na-makajoš licbu muzejow, markěro-wanych sćažkow, kupanišćow, hi-storiskich městkow. Wjele

pensionow, hotelow a śpow za gó-sći na burskich dwórach. W kjarc-mach caka na turisty regionalnajěź. We tych lěpšych zjějoš ruchan-ki (ruchôcze, mlińce z klěbowegośěsta), rzucanki (pjacone mlińce zkurjecym měsom, gribami a twa-rožkom), śledzie z pulkami (jerjegiz łupinatymi kulkami), kašubskimazańc a plińce (= kulkowe mlińcepó kašubskem)... Kašubski paleńc

a lokalne piwo dopołnijotej tu pa-letu. Cesto wuglědajoš napismo Tùsã nie kurzi, le tobaczi (How njedejškuriś, ale tubak nuchaś). Tubakdostanjoš w kuždej loźe a Kašubynaglědaju jen za strowšy ako ciga-rety.

Něgajšny ministarski prezidentPólskeje a něnto prezident europ-skeje rady Donald Tusk jo teke Ka-šuba.

Kaszëbë – tak pomjeniju se Kašuby samiPortrjej jadneje mjeńšyny na połnocnem kóńcu PólskejeAlfred Siatecki

Kašubow dajo wó 300.000 do500.000, pśi comž kašubskurěc powěda aktiwnje wó100.000 luźi. Wóni bydle pśe-dewšym w Kašubskej, pódwja-cor wót Gdańska. To jo pód-zajtšny źěł Pomorskeje, kóta-ryž jo w nimskej historiografi-ji Pomorellen pomjenjony. Jichgłowne wokrejsne města su:Wejherowo (na kašubski Wej-rowò), Kartuzy (Kartuzë), Ko-ścierzyna (Kòscérzna), Choj-nice (Chònice), a Bytów (Bë-towò).

Kašubske wušywańske mustery.

Kaszëbsczé nótë: „To je krótczi, to je dłëdżi, to kaszëbskô stolëca /To są basë, to są skrzëpczi, to òznôczô Kaszëba“. Spiwa Ania Ry-chertojc z Kiełpina (Kôłpino) we gmejnje Kartuzë.

Kulkowe mlińcena kašubsku wizu

Pśicynki: dwa punta kulkow,dwě jaji, połtera głažka mloka,50 g droždźejow, jadna guska,běrtyl głažka wódy, sol a wólej kpjacenju.

Kulki woběl a pśetrěj je z trjě-jałkom (rejbałkom) abo kuchni-neju mašinu. Ewentualnje wót-cejź je pśez lapku. K tym trětymkulkam pśilej parjece mloko awuměšaj wšo. Gusku dejš we śo-płem mloku womócyś. K tymkulkam pśidaj cenk wót teju jajo-wu, tu namoknjonu a wótśisnjo-nu gusku a we śopłej wóźe roz-

pušćone droždźeje. Wuměšajwšo a wótstaj šklu na śopłe mě-sto.

Ten jajowy běłk dejśo zbiś kšumoju, pśidaś do škli a pśemě-šaś a pjac.

K mlińcam góźe se kokoški.Danuta Dzwyonkowska ze Stę-życ pla Kartuz pódawa je gósćamze zmjatanu abo z cukorom.

REZEPT

Plińce (mlińce), pśigótowanewót Danuty Dzwonkowskeje.

Wót lěta 2008 maju we 45 jsach pólsko-kašubske tofle.

Dariusz Rychert wjeźo gromaźe ze žeń-skeju pension na burskem dwórje. Zagósći woblekatej se kašubsku drastwu awulicujotej jim wót kašubskich nałogow.

Študańce sorabistiki a europ-skich mjeńšynowych rěcow naLipšćańskej uniwersiśe wobźělu-ju se na zarědowanjach „Socio-linguistika mjeńšynowych rě-cow w Europje“. Wóni se rozgra-njaju wó małych rěcach, diskutě-ruju, wjele luźi hyšći je powěda,kaki pśichod te rěcy maju, co tepowědarje sami k tomu měnje akak politika je pódpěra. To wuk-nu wóni z knigłow a artikelow.Dla togo su pśedslědny kóńc ty-źenja se wudali do Kašubskeje,źož su měli góźbu sami nazgóniśa slěźiś, kaka jo situacija kašub-skeje rěcy. Nagromadu 20 luźi jose wobźěliło: Górnoserby, Dol-noserby, Nimce, Pólaki, Podpo-łudnjowe Serby, Makedońske aUkrainarje...

Kašuby su małki lud we połnocnejPólskej blisko města Gdańsk. Jichrěc słuša kaž serbska rěc k pódwja-cornosłowjańskim rěcam. Wót lěta2005 jo wóna wót pólskego stataako regionalna rěc pśipóznata.

Za nas jo było wažne glědaś, kakse źo hynźi takej słowjańskej mjeń-šynje a kak su wóni z problemomglobalizaciji žywe, kak źarže gro-madu a kake wjasela maju. Pro-gram jo był pśigotowany wót orga-nizacije „Kaszëbskô Jednota“ (Ka-šubska jadnosć) a sobuźěłaśerjowInstituta za sorabistiku w Lipsku.Studenty su bydlili w Wejherowje,jadnom wót sedymich kašubskichměstow, ako se wuběguju wó titel„kašubskego głownego města“.

Kašubsku rěc su rozměli lěpjejako pólskuŠtudańce z Lipska su woglědali do Kašubskeje

(dalej na 5. boce)

SWĚŹENJENC – 23/07.06.2017 5

Prědny wjacor jo nas wuwitałArtur Jabłonsczi, kašubski pisaŕ acasnikaŕ. Studenty a cłonki „Ka-szëbskeje Jednoty“ su se zmakali adłujko se rozgranjali. Na drugi źeńsmy jěli na wulět do Gdańska, źožsmy se woglědali tamnu uniwersi-tu, źož se wucy kašubska etnofilo-logija. Tam su wšykne powědali wósituaciji wobeju rěcowu. Kašubskesu powědali, kak gótuju wucbu zaźiśi a wjele prakse maju we tyźenju.Serbske studenty su powědali wóFolklornem festiwalu, wó schado-wance w Dolnej a Górnej Łužycy awó kulturnych tšojenjach. Zajmnejo było, až někotare studenty suměli zaśišć, až su kašubsku rěc lě-pjej rozměli nježli pólšćinu. Tamnewědomnostniki su pódarili Ser-bam wjele knigłow a wugronili na-źeju, až budu z nami wuspěšnjegromadu źěłaś.

My smy woglědali do „MuzejaSolidarnosći“ a měli zmakanje z

Miloslawu Borzyszkowskeju-Szewczyk. Wóna jo powědała k te-mje: Günter Grass – Gdańsk – Ka-šuby a dopokazała, až wóni a Serbymaju wjele zgromadnego: byśemjazy dwěma swětoma – nimskima słowjańskim – we kulturnem,rěcnem a politiskem zmysle.

Na drugi źeń smy woglědali domuzeja „pismojstwa a muziki“ a dozakładneje šule, źož smy zgónili, ažtamne wukniki maju kašubskuwucbu, ale wuknu jano rěc – móž-nosći wuknjenja drugich fachowna kašubski njamaju. Źeń jo se do-kóńcował w kjarcmje „Kwela Ra-dia Kaszëbë“, źož smy z kašubskejumłoźinu spiwali a rejowali.

Na slědnem dnju smy woglědalina połkupu Hel: do „fokariuma“ a„Muzeja rybowłojenja“. Smy tekewomocyli nogi w Baltiskem morju.Slědk w Wejherowje, smy byli nakoncerśe ansambla „FUKUS“, źožsmy rejowali k irskej muzice a ka-šubskim spiwam. L. Waltherowa

(dalejwjeźenje z 4. boka)

Kašubske bjatowanje Magnificat w cerkwi w Wejherowje – kopija tofle,kótarejež original jo napórany w Marijinej cerkwi w Kain Arem we Swě-tej zemi. Fośe: Liza Waltherowa

Studentka MA sorabistiki Juli-ja Serbinec:

Wulět jo se mě wjelgin spó-dobał. Som wjele nowego nazgó-niła. Wósebnje jo mě fasciněro-wało, až komunikacija z nimi jobyła mimo problemow móžna,rownož wjele wót nas pólsku rěcnjepowěda. W seminarach smyjužo wšake wót teje mjeńšynyzgónili. Njejsom pak wěźeła, ažkašubske źiśi mjazy sobu wětšyźěł pólski powědaju. Licba ka-šubsku rěc powědajucych jo teo-

retiski wuša ako licba powěda-rjow serbskeje rěcy, ale jich pśi-chod wiźim problematiski, gažta situacija se njepśeměnijo.Prědna kšoceń buźo se snaź skó-ro cyniś. Karól Róda planujo za-łoženje kašubskeje zakładneješule, źož budu źiśi we wšakichfachach w kašubskej rěcy rozwu-cowaś. Naźejam se, až ten pro-jekt se malsnje realizěrujo a ažkašubske studańce pśijědu knam do Łužyce woglědat.

„Kašubske źiśi powědajumjazy sobu wětšy źěl pólski“

Lipšćańske študańce w Wejherowje pśi Remusowem pomniku. Remus jopóstawa z ludowych legendow, ak rowna se pitśku našomu Krabatoju.

Dešno. Ned za Domowniskimmuzejom w Dešnje su pśedslědnykóńc tyźenja pšosyli na drogowa-nje pśez case do słowjańskegosrjejźowěka. Familije w jadnorychpłatowych abo wałmjecych dra-stwach, ryśarje w bronidłach a te-ke jich wuše kněža w lěpšej drast-wje su se how „zasedlili“. Wechłodku stanow, słyńcowychpłachtow a zemskich domow(Grubenhäuser) jo był wjasołyruš. Z pór kšacami su gósći togoswěźenja pśišli slědk do casa pśed1000 lětami. Tencas hyšći su zapa-lili swój wogeń z kśasałkom a ka-mjenami. Suknjo su tkali sami anitki k tomu teke sami pśědli. Wetom casu su druge jěźe na bliźestojali ako źinsa znate su.

Doglědy wót togo starego žy-wjenja su prezentěrowali kupki a

pśedstajarje z cełeje Nimskeje, zPólskeje, z Českeje, Běłoruskeje aDańskeje, rowno ako w slědnychlětach. Pódla su byli dłujkolětne atek nowe pśijaśele, kótarež se za-běraju ze słowjańskimi kulturamiako teke z jich susedami ako Wi-kingowe abo Franki. Na pśikład jokupka „Skjaldborg“ pśijěła z Če-skeje, pólska ryśarska kupka„Družyna Wojow SerbołużyckichBiełoboh“ a „Družyna Byk“ z Bar-šća. Teke historiske rucnikarje supódla byli, jich jo 60 było. Wóni supokazowali woglědarjam, kak suluźe we srjejźowěku źěłali.

Gósćam jo se to spódobało. Ste-fanie Hampl a Marcel Altenburg zChóśebuza (ako stej pśijěłej ze gó-leśoma, kótarež stej 4 lěta a 8 mja-secow starej) stej groniłej: „Smyprědny raz how, a wósebnje naš

Tristan se wjelgin zajmujo za stareryśarje“, jo mama Stefanie rozpa-lonje wulicowała. „Wón jo mógłmjac pśimjeś a zgóniś, kak śěžkerjeśazkowe zgło jo. My se howwjelgin derje cujomy a buźomyzawěsće drugi raz zasej pśiś.“

Samo dowolarje ze stronowwokoło Stuttgarta su pódla byli:Bätznerojc manźelskej rowno pśe-bywaju rědne dny w Lubnjowje asu z kólasom dojěli do Dešna. Te-ke wóni su chwalili „Stary lud“.Tym chwalbam jo se Babette Zen-kerowa, wjednica muzeja, wjelginwjaseliła. „Pśisamem 2000 gósćisu na tom kóńcu tyźenja pśišli. Tojo rědnje. A wjedro jo kšasne było,my ga smy wšykne lube byli“ jowóna wulicowała a jo ned chwata-ła pó dalšny tablet z kafejowymitasami. M. Helbig

Su źěłali a wójowali ako něga12. Swěźeń słowjańskego srjejźowěka „Stary lud“

Sabine Trexler z Gifhorna a Anett Endesfelder z Barlinja stej pśigótowałej glinu, z kótarejež su pón napóraliglinjany pjac. We njom su w starem casu klěb pjakli. Foto: Michael Helbig

Lětosa su zasej byli źiśece źiwadło-we dny, wótnowotki wugótowanewót Rěcnego centruma Witaj aZałožby za serbski lud. Wóne dnysu južo 22. raz wotměli. To jo byłowot 18. do 19. maja w Budyšyń-skej młodowni a w Nimsko-Serb-skim ludowem źiwadle.

Dogromady 60 źiśi ze Serbskejezakładneje šule w Ralbicach,Serbskeje wušeje šule w Radworjusu pódla byli. Ze Žylojskego hortajo 12 źiśi se wobźěliło a z Bórkoj-skego horta jo jich 8 było.

We srjejźišću tych dnjow su za-sej stojali źěłarni. We nich su sewěnowali wažnym śěžyšćam gra-jarjow kaž tež improwizaciji a pó-gibowanju. Źěłarnicki su pó do-brej tradiciji fachniki Nimsko-serbskego ludowego źiwadła wBudyšynje nawjedowali. Źiwadło-wa pedagogowka Heide-SimoneBartowa jo z Bórkojskimi źiśiminazwucowała małe graśe. To su nana kóńcu tych dnjow drugimwobźělnikam pokazali (rěcne pó-raźowanje a pśestajenje jo wobsta-rała Kathrin Šwjelina). WuknikiŽylojskego horta su se we tom sa-mem casu su se hyšći raz mógalizaběraś ze swójim graśim „Samot-

ne jajko“ wót wjednice swójoghorta, Beaty Wagneroweje. Na-wjedował jo je Měrko Brankačk.Teke wóni su drugim na kóńcu za-rědowanja pśedstajili někotare wu-rězki togo dolnoserbskego graśa.

Gósći z Dolneje Łužyce su sehyšći mógali serbsku metropoluBudyšyn woglědaś. Jim jo se po-kazała serbska metropola, tema

wjeźenja jo była „... pód flasta-rjom Budyšyna“. Tak su se stwórtkwjacor spóznali z tym městnom.Źiśi su póbyli we śamnych piwni-cach a pódzemskich chódbach,kótarež wjedu pód „Hłownymtorhošćom“ do radnice, ale tež naMaćijowy tom groda, z kótaregožsu měli kšasny wuglěd na Budyšina wokolinu. John Petrick

Žylojske a bórkojske źiśi na źiwadłowych dnjach

Hortowe źiśi (na wobrazach žylojske) zwucuju pód nawjedowanim Měr-ka Brankačka wót Budyšyńskego źiwadła. Foto: M. Norbergowa

NATURA NC – 23/07.06.20176

Na 19. maju stej Witaj-kupce „Ma-łe šybaliki“ a „Źiwe bóśony“ wBórkowach dostałej woglěd wótWitaj-wuknikow bliskeje šule. Na19.5. pśed lětom smy dostali akošula cesne mě „Mina Witkojc“,pśecej na tom dnju buźomy Witaj-źiśi z źiwadłowym kuskom rozwja-seliś.

Ceptaŕ Uwe Gutšmidt jo małykusk pisał a ze źiśimi 4. lětnika na-zwucował. Kusk „Liška a kokot“ sugrali w serbskej rěcy. Źiśi su kuskderje rozměli a wjele šposa měli.

Ceptaŕ jo se pó kusku ze źiśimi źi-śownje rozgranjał. Źiśi su ned mar-kowali, až kokot njamóžo lišce do-wěriś.

Pótom su wše Witaj-źiśi (ze šule aźiśownje) w gumnje gromadu grali.Wjelika jo była frejda, až tśi Witaj-wukniki su raz byli we Witaj-kupceźiśownje. Witaj-źiśi „Błośańskichlutkow“ (Kita) se južo wjasele narědny Witaj-cas w šuli.

Źiśi a źiśownice su se wuźěko-wali pśi gósćach ze šule za zajmnepśechwatanje. Johanna Köhlerojc

Žylojske a bórkojske su graliw Budyšynje

Witaj-wukniki bórkojskeje šule z ceptarjom Uwe Gutšmidtom su graliza bórkojske „Małe šybaliki“ a „Źiwe bóśony“. Foto: J. Köhlerojc

Lube źiśi,rowno jo był źeń źiśi. Sćo Wy do-

stali słodkosći na tom dnju? Jo? Tosom se mysliła. Wjele słodkosćowwšuźi dajo a Wy źiśi sćo pšawe słod-karje. Sćo Wy se pótom teke zubycysćili? Wjele wót Was to radnje awólnje njecyni. Cesto diskutěrujośoze starjejšymi. A pśi se mysliśo se:tak złě to njejo, gaž raz njecysćimswóje zuby... Zwěrjeta ga teke to

njecynje. Ale mysliśo se pśecej nato: zwěrjeta njejěźe šokoladu, gu-mijbariki a lizaki. Limonadu a měz-gu teke njepiju. Ale Wy to cynijośo.A – skok – su zuby brune. Bakteri-jam se to spódoba. Bakterije ga suwšuźi w našom śěle. Teke na zubachsu. Gaž pón na zubach teke cukor joa nicht jen njewótpórajo z bjerštku:toś dostanjośo karies. To bóli, nje-wuglěda rědnje a skóńcyjo zuby.

Nicht njoco to měś!Togodla njedejśo tak wjele cuko-

ra jěsć – a se nanejmjenej dwójcywob źeń zuby cysćiś.

Pó jězy maśo ale 30 minutow ca-kaś. Pótom móžośo se do źěła daś –njejo wažne, z rukoma mykaś.1. Wutłoc se / wutłoctej se / wutłoc-ćo se zubnu pastu na bjerštku!2. Bjerštuj / bjerštujtej / bjerštujśo sezuby!3. Nejžpjerwjej su płoni zubow(Kauflächen) na rěźe.4. Pótom dejš se / dejtej se / dejśo sewenkowne boki bjerštowaś.5. Na kóńcu dejš se / dejtej se / dejśonutśikowne boki wobźěłaś.6. Cysć se / cysćtej se / cysćśo seswóje zuby tśi minuty dłujko!7. Wukalni / wukalnitej / wukalniśose gubku!

Pśecej dobre kusanje žycyWaša śota Stefka

PŠAŠATA RĚPA

Zuby cysćiś – to musy byś

Cośo teke take dobre a wótše zubyměś? Toś cysćiśo pilnje swóje zuby!Foto: Flickr upload bot/wikipedia

Na tych wobrazach jo wiźeś, kak maśo se pšawje zuby cysćiś – lěcrownožnjejsćo lylowe plony. Foto: Bundesverband der Kinderzahnärzte

Dnja 20. maja su se gmejnske awejsne raźce kaž tež górnikojskepśiraźce ze Slěpego a Trjebina wu-pórali na turu pó rekultiwěrowanejkrajinje. Wóni njejsu wěźeli, ažLEAG jo měł tus w rukawje: stara„źěrkata“ platana zasej stoj! Ju supśesajźili pśi góźbje rekultiwěrowa-nja Wochožańskeje jamy. Něntowóna stoj blisko Běłeje Wódy platorma pla Śěžkeje góry. Žurnje su juzlodowali a wóttransportěrowali zniskim nakładowakom (Tieflader)a wótnowotki sajźili. We staremPücklerowem jagarskem parku jowóna była jaden tych wjelgickanychbomow; jeje wobměra jo někak 1,40

metarjow. Sajźiło jo tu platanu Püc-klerojc stawowe kněstwo, a to w lěśe1828. Tu markantnu źěru jo platanajužo měła w 1950ych lětach.

Ta platana jo měła w slědnych(pśisamem) 200 lětach wšake gósći.Luźe, zwěrjeta a rostliny su how pó-byli, pśisamem ako we pśirodnemhotelu. Carne źiśelce, źiśelce, njeto-pyrje, lipariki a wšake wacki a brukisu žywe byli w górjejcnych etažach.Pśi zemi su rostli fijałki, wónjataśerlica (Waldmeister) a pśimjetowezele (Hundsveilchen). Młogi raz,tak jo wulicowała Edith Pjeńkowa,smy se how stajili, gaž smy z kóla-som ducy byli do pralěsa Běła Wó-

da. Platanu, kšawny buk a pralěs Bě-ła Wóda jo wjele hundert woglědarihyšći woglědało, ako krajina bu de-wastěrowana za Wochožańsku ja-mu. Wóna góla jo była bogata nadružynach, jadnab 100 šćitanychrostlinow a rowno tak wjele družy-now zwěrjetow jo how žywe było,což jo jadnoraznje w Europje.

Cłonk rowniskeje gmejnskeje ra-dy Edith Pjeńkowa jo pósuźiła pla-tanu na nowem měsće. Wóna jokśěła wěźeś, lěc wšykne gósći togoboma su se ewakuěrowali. „Naźe-jam se, až njetopyrje, ptaški a wackibudu swójo městno namakaś nanowem měsće we hotelu ‚Ku źěrka-

tej platanje’.“ Wótlažane hotele majumłogi raz mało gósći, ale to njebuźohow tak wóstaś.

Na wjelikej korśe su pokazali raź-cam koncept rekultiwacije z ele-mentami starego pśedpóla Wocho-žańskeje jamy. Jadnotliwe bomystoje něnto markantnje w rekulti-wěrowanem wobcerku.

Wušej togo su nachytali kórjenjewót starych dubow. Tak su nastalinawały, źož zwěrjeta mógu se za-sedliś. To na pśikład myslone za hu-paca, kótaremuž grozy, až buźo wó-temrěś ako družyna.

Radna wegetacija jo se w slěd-nych 5 lětach nastała pśi nawałow,

kótarež su twórili z pjeńkow starychdubow. Tam jo pitšku włogowate ahodlarska paproś a brjaze su wiźeś.Źož su „staru“ zemju nakopili dodłymocynow, su zasej rožowe zele(Gänsefingerkraut) a požerna (Pfei-fengras) wiźeś. Družyny bomow zněgajšnego pralěsa budu se teke za-sej namakaś na nowych gólnychwobcerkach, za tym, lěc su kompa-tibelne z tym městnom. To deje byśwšake šyški (na dolnoserbski škrjo-ki) a duby ako „chrast“ (Traubenei-che) abo larik.

Hyšći caka radny kus źěła, alewobgóspodarjowaŕ jamow jo napšawej droze. Kito Pjeńk

Jsy wóstanu, ale stare bomy su pśesajźiliWó starej platanje, kótaruž su wótnowotki sajźali, Wochožańskeje jamy dla

Staru platanu z wjelikeju źěru su sajźili w lěśe 1828. Nutśi jo pšawy „hotel“ za zwěrjeta. Fota: K. Pjeńk Hyšći caka bom na „wobydlarje“ na nowem měsće.

stwórtk, 08.06.Łužyske impresije:– Drogowanje wokoło

bucyńskego bagna– Dopołnjujomy žycenja

pśisłucharjow/Gratulujomy

pětk, 09.06.Muzika a pórucenja:– Źiśecy póstrow– Dawamy do rady/Kulturne

pokazki/Póglědanje nanjeźelski program/Gratulujomy

njeźelu, 11.06.Njeźelski program:– Aktualny magacin: powěsći,

(Finisaža wustajeńce„Satkula“)

– Z muziku w rozgronje:Julia Šmytojc

– Nabóžne wusćełanje– Gratulujomy

pónjeźele, 12.06.Łužyca cora a źinsa:– Rozmyslowanje za

nowy tyźeń– Dolnoserbski report:

wó pcołkarstwje w Dešnje– Powěsći/Póglědajomy do

Nowego Casnika/Gratulujomy

wałtoru, 13.06.Kulturny magacin:– Gaž muzika zaznějo:

muzikowe stawizny 3– Kulturne noticki/

Gratulujomy

srjodu, 14.06.Magacin k połdnju:– Aktualnje z Łužyce:

700 lět Kśišow– Powěsći/Naša serbska rěc:

kopśiwy/Gratulujomy

Bramborskeserbske radio rbb

(UKW 93,4 MHz a 100,4 MHz)tel. (0355) 14 39 171

internet: www.rbb-online/sorbenwót pónjeźelego do pětkawót zeger 12.00 do 13.00,

wóspjetowanje: k wjacoru zeger 19.00;njeźelu wót zeger 12.30 do 14.00

Nowy Casniktyźenik za serbski lud, ako BramborskiSerski Casnik załožony w lěśe 1848, wudawase w Ludowem nakładnistwje Domowina /Domowina-Verlag GmbH.Jadnarka: Marka Maćijowa.Nowy Casnik spěchujo se wót Załožbyza serbski lud, kótaraž dostawa kužde lětopśipłaśonki Zwězka, Lichotnego stata Sakskaa kraja Bramborska.

RedakcijaŠefredaktor: Gregor Wieczorek,tel. (0355) 43 02 257,

e-mail: gregor.wieczorek@nowycasnik.de

Zastupna šefredaktorka: Ines Neuman-

nojc, tel. (0355) 49 94 32 21,

e-mail: ines.neumann@nowycasnik.de

Zagronita redaktorka: Stefanie Kraw-

cojc, tel. (0355) 49 94 32 20,

e-mail: stefanie.krautz@nowycasnik.de

Adresa redakcije:

NOWY CASNIKDroga młoźiny (Straße der Jugend) 5403050 Chóśebuz (Cottbus)

Tel. (0355) 43 02 256;faks: (0355) 48 54 35 36;e-mail: redakcija@nowycasnik.de

internet: www.nowycasnik.de

Adresa Ludowego nakładnistwa

Domowina:

Sukelnska 27, 02625 BudyšinTuchmacherstraße 27, 02625 BautzenZagronita za pśedawanje:Manja Bujnowska, tel. (03591) 577 262

Śišć: DRUCKZONE GmbH & Co. KG,

An der Autobahn 1, 03048 Cottbus

NOWY CASNIK wuchada raz na tyźeń a płaśina jadno lěto 18,00 €. To, což se wótśišćijo,njemusy byś na kuždy part měnjenje redakcije.Wóna ma pšawo, pśipise pśikrotcyś, mimotogo až se pśi tom zgubiju wažne mysli awtora.Za njeskazane manuskripty njerukujomy.

CO, GA, ŹO? ZAPISK TERMINOWNC – 23/07.06.2017 7

inserat

Einfühlsam durch das ganzeJahr führend setzt WolfgangWittchen die hiesige Land-schaft, touristische Anzie-hungspunkte und die Be-wohner der Lausitz gekonntins Bild.

Er ist zu Gast beim öster-lichen Eierschieben inBautzen, schaut beim Jo-hannisreiten in Casel zuund begleitet die Sternsin-ger in Wittichenau. Reiz-volle Landschaftsaufnah-men wie ein Blick auf dasSchloss in Lübben imFrühling, das Kreuz amWegesrand bei Lehndorfoder die idyllische Böh-mische Brücke bei Obergurigladen hingegen zum Verweilenein.

ISBN 978-3-7420-2436-7Sprache: Deutsch, Obersorbisch,NiedersorbischPreis: 12,00 €www.domowina-verlag.de

NOWOSĆI Z LND

Moja Łužica – Meine Lausitz –Mója Łužyca 2018Wandkalender, Fotografien von Wolfgang Wittchen

Ty se cesto z dolnoserbskeju rěcuzaběraš, pišoš dolnoserbske basni,wulicowańka, gódańka abo spiwy?Ty se staraš w towaristwje abo mło-źinje wó dolnoserbsku rěc? Ty mo-derěrujoš serbske zarědowanja abopśigótujoš pśinoski za serbske ca-sopise abo digitalne medije? Ty po-kazujoš wjeliki angažement wserbskej wucbje?

Rěcny centrum WITAJ w Chóśe-buzu pyta Was młodych luźi, kenžse wjelgin pilnuju na pólu dolno-serbskeje rěcy – lěc w šuli abo wewólnem casu. Comy Was póznaś!

A Wy, lubše luźe na jsach a w

městach, w šulach, institucijachabo towaristwach, znajośo zawěsćeangažěrowanych młodostnych,kótarychž móžomy pócesćiś. To-godla pódajśo nam pšosym jichmjenja a napišćo teke, co wónikonkretnje gótuju.

Dajśo nam pšosym k wěsći, kakmóžomy z nimi do kontakta pśiś(adresa, telefonowe cysło).

Zapódajśo Waše naraźenja až do15. julija 2017 na Rěcny centrumWITAJ, Žylojska droga 39, 03044Chóśebuz, faksowe cysło 0355/48576-441, e-mail: lehmann-wi-taj@sorben.de. K. L.

Aktiwne młodostne su pytane!

n CHÓŚEBUZ/COTTBUSFinisažaStwórtk, 8. junija, buźo we Serb-skem domje finisaža wustajeńce„Satkula“ wót Karla Vouka. Zacho-pjeńk buźo zeger 19:00. Ten wja-cor budu wukniki a wuknice Dol-noserbskego gymnaziumawugótowaś. Muzicěrowaś buźoserbski pianist Valentin Bedrich.

Głowna zgromaźina MaśiceSerbskejeW Serbskem domje buźo pětk, 9.junija, głowna zgromaźina MaśiceSerbskeje a to wót zeger 15:00.Tam buźo dr. Sc. Hartmut S. Leip-ner pśednosowaś k temje „Situaci-ja ewangelskich Serbow w DolnejŁužycy“. Pótom buźo diskusija ktomu pśi góźbje jubileuma refor-macije. Pśedsedaŕ Maśice co pó-tom daś rozpšawu wó wugbanemźěle a tam buźo diskusija wó pśidu-cych projektach a pśedewześach.Gósći su wutšobnje witane.

Źěłowa kupka „Serbska namša“Pónjeźele, 12. junija, buźo se źěło-wa kupka „Serbska namša“ zeger16:00 zmakaś w Ewangelskem cen-trumje we Droze Gertraudty 1.

Swětosnosć pśi góźbjewótnowjonego pomnikaPśi góźbje wótnowjonego serbske-go rowowego pomnika Klosojc fa-milije buźo srjodu, 14. junija, ze-ger 14.00 swětosnosć na strobi-cańskem kjarchobje. Pśiś buduwušy šołta města Chóśebuza, źěło-wa kupka Serbske pomniki městaChóśebuza a strobicańske wobyd-larske towaristwo.

Pśedstajenje knigłowW měsćańskem muzeju budu srjo-du, 14. junija, pśedstajiś nowośišćknigłow chóśebuskego reformato-ra dr. Jana Brězana (JohannesBriesmann, 1488–1549). Wóneknigły su wujšli w lěśe 1523, natom wjacorje budu powědaś wó za-chopjeńku reformacije w Chóśe-buzu. To buźo wót zeger 19:00 –

21:00.

n WORCYN/WURSCHENChorowy koncertPśi góźbje 25lětnego wobstaśa cho-ra „Łužyca“ buźo ten chor wustu-piś we tej górnoserbskej jsy z nalět-nym koncertom. To buźo pětk, 9.junija, wót zeger 19:00. Zastuppłaśi 5 €.

n BÓRKOWY/BURGPupkowe źiwadłoWe bórkojskej zakładnej šuli „Mi-na Witkojc“ buźo Nimsko-Serbskeludowe źiwadło Budyšyn stwórtk,8. junija, pokazaś swój kus za źiśi„Ferkel, hunčo a prosetko“. Zacho-pjeńk buźo zeger 10:00.

n WJERBNO/WERBENZmakanje pótomnikowSobotu, 10. junija, budu se weWjerbnje zmakaś wšykne pótom-niki familijowu „Schilka“ a „Ko-ska“. Městno buźo Krajno-techni-ski domowniski dwór (Land-technischer Heimathof) na Dwór-nišćowej droze 36. Zachopjeńk bu-źo zeger 14:00. Chtož se wobźěliśco, dej se pśizjawiś pla JohannesaŽylki na schilka-solar[at]t-onli-ne.de abo z faxom na 035603-759082. Tam buźo pyšny program,wóni budu pśedstajiś nowu chro-niku, swěśiś nabóžninu a pozaw-nowy chor buźo tšubiś.

n LUBNJOW/LÜBBENAUChorowy koncertPśi góźbje 25lětnego wobstaśa cho-ra „Łužyca“ buźo ten chor se wudaśdo Lubnjowa njeźelu, 11. junija.Cłonki kśě se rozwjaselecy źeń wu-gótowaś a budu se zeger 10:00zmakaś pśi wjelikim wustawadłu wLubnjowje a tam mały wenkownykoncert daś, pótom až budu z coł-nom ducy.

n JANŠOJCE/JÄNSCHWALDESerbska pójsynogaWałtoru, 13. junija, buźo serbskapójsynoga Marija Elikowska-Win-kler na woglěźe w janšojskem serb-sko-nimskem domowniskem mu-zeju. Zachopjeńk buźo zeger14:30.

n WUJEŽK/WUISCHKESpiwanjeWałtoru, 13. junija, buźo na Kry-garjejc dwórje we Wuježku (Wui-

schke, słuša ku jsy Bukecy [Hoch-kirch]) spiwanje pśi wognju. Za-chopjeńk buźo zeger 18:30.

n KALAWA/KALAUPśednosk k ludowej medicinjeStwórtk, 15. junija, buźo ChristelLehmann-Endersowa wjacor (ze-ger 18:30 – 20:00) powědaś wópśiwěrje a ludowej medicinje pódtitelom „Což carna krowa serjo, towez“. Město buźo Dom za domow-niske stawizny (Pśi sudnistwje /Am Gericht 14).

Scena z graśa„Ferkel, hunčo a prosetko“. To buźo stwórtk hyšći raz wBórkowach wiźeś. Foto: ©źiwadło Budyšyn

Erstmals, und das zunächst probe-weise, wird ab Donnerstag, dem 8.Juni, von 14:00 bis 18:00 Uhr dieMühle für Neugierige geöffnetsein. Das soll dann bis Ende Sep-tember an jedem Donnerstag ge-schehen. Unabhängig davon sind

Mühlenführungen nach Voran-meldung möglich.

Natürlich steht dann das Dorf-fest am 1. Juli im Mittelpunkt, dasanlässlich der Gründung Turnowsim Jahre 1567 stattfinden wird.

Mühlenverein Turnow e.V.

Holländermühle Turnow lädt ein

Foto: C. Krüger

SERBSKE POMNIKI NC – 23/07.06.20178

Mjazy tymi młogimi rowami nakjarchobje w Chóśebuzu-Strobi-cach jo jaden wjelgin wósebny a hi-storiski gódny. Ga jaden, źož jo tozłośane pismo na wusokem šeremgranitowem kamjenju jano serb-ske: Zemske wotpocywanišćoswojźby Matejsa Klosa w Strobi-cach. A dołojce pśed kamjenjomstoj mała bruna tofla, źož cytamy:Irdische Ruhestätte der FamilieMatthes Klohs in Ströbitz. Errich-tet 1921.

Co móžo nam toś ten row wuli-cowaś? Co ma wón na se, toś tenjužo historiski pomnik? Chto wónisu byli, ta Klosojc familija we Stro-bicach?

Helga Nattkowa, cłonk pśedse-darstwa Bergarskego (wobydlar-skego) towaristwa w Strobicach,ako bu pśed 25 lětami załožone,móžo nam wjele wót togo wulico-waś, rowno tak ako z historije Stro-bic. Te ga su byli hyšći do lěta 1950samostatna wjas, za wětšy źěl bur-ska a hyšći bejnje serbska. Wšake ztogo jo wušej wóstało – na pśikładzapust a kokot.

„Klosojc – to jo była serbska fa-milija, nic rowno ta nejchudša wStrobicach. Matejs jo měł sedymźiśi. Jogo žeńska Marja jo 1921wumrěła a jej ku cesći jo wón dałzałožyś wětše rownišćo a stajiś tenkamjeń, ako źinsa tam hyšći stoj.

Matejs, roźony 1863, jo 1934 wum-rěł a jo namakał how swój slědnywótpocynk“, wulicujo Helga Natt-kowa. Mjaztym njejo to wěcej janojaden row, ale cełe wjelike rowni-šćo, šesć raz šesć mejtari wjelike.Dogromady 9 luźi z Klosojc famili-je jo how zakopanych we sedymjadnotliwych rowach.

Jaden wót nich jo syn Friedrich,Fryco Klos, kenž jo žywy był w lě-tach 1892 do 1973. A ten jo byłwjelgin mócnje zwězany z tymserbskim. W lětach 1921 do 1926ga jo wón ako direktor za 7 pśista-jonych nawjedował chóśebusku fi-lialu Serbskeje ludoweje banki(Wendische Volksbank), ako bu wseptembrje 1919 załožona. Centra-

la jo była w Budyšynje, tej dwěgłownej filiali stej byłej w Chóśe-buzu a we Wórjejcach, a we wša-kich stronach we Łužycy jo měłaswóje agentury, mjazy drugim weWjerbnje. Nic jano Fryco Klos jowe tej Serbskej bance źěłał, ale tekejogo bratš Awgust, ako jo był w jejecentrali w Budyšynje pśistajony

ako prokurist. Jadna sotšajo źěłała pśi jadnej drugejbance w Chóśebuzu. HelgaNattkowa jo Casnikoju po-wěźeła, až jo był nan Matejsjaden wót prědnych akcio-narow pśi Serbskej bance. Dr. Pětš Šurman z Chó-śebuskego wótźělenjaSerbskego instituta jo sekradu z tym zaběrał, co joSerbska ludowa banka do-cełego a wósebnje w DolnejŁužycy naźěłała a wugbała.Wó tom jo napisał dlejšypśinosk „Zur Geschichteder Cottbuser Filiale der

Wendischen Volksbank“, wótśišća-ny w nimskej a serbskej rěcy w kni-głach „Sorbische Kostbarkeiten/Serbske drogotki“, kenž jo wudał2011 Serbski muzej w Chóśebuzu.Tam teke cytamy, až jo 15. maja1926 dr. Jan Cyž z Budyšyna pśew-zeł wjednistwo chóśebuskeje filialea až bu Serbska banka 31. julija1933 rozpušćona. W lěśe 1931 jo

měła w cełej Łužycywokoło 4400 luźi pśinjej swójo konto, mja-zy nimi něźi 3600 bur-skich luźi.

Banka pak njejo ja-no źěłała z pjenjezami,je „zběrała“ a póžycała,ale jo teke pódpěrałaserbske kulturne a na-rodne žywjenje a źěło.Pomoc stej dostałejmjazy drugim MaśicaSerbska a jeje bibliote-ka w Chóśebuzu aSerbska ludowa parta-ja, ako jo źěłała weWeimarskem casu. Napśedań su w njej bylikortki za serbske zarědowanja aSerbsku Pratyju su teke měli napśedań. To jo wšykno było notne,dokulaž Dolnoserby ga njejsu měliako centrum žeden Serbski dom.

Za wšykno to jo se Fryco Klos,kenž jo, to se wě, wjelgin derjeserbski wumrěł, sobu zasajźił. WMaśicy Serbskej pak njejo był, a te-ke w žednej drugej serbskej organi-zaciji. Pó lěśe 1945 jo se wudał doPódwjacorneje Nimskeje, zakopa-ny pak jo na kjarchobje w Strobi-cach tak ako wše druge z Klosojcfamilije.

Kak jo to něnt pśišło wšykno naswětło? Južo w lěśe 2009 běšo Lau-sitzer Rundschau swójich cytarjowpšosyła, aby redakciji k wěsći dali,źo su někake serbske historiskepomniki w měsće. Na to jo se pśi-powěźeła Gudrun Leeschowa zeStrobic, źinsa južo 94 lět stara. Jad-na źowka wót Matejsa Klosa, gaHana, běšo se jadnogo Leeschabrała. Jeju syn Fryco jo se pón zGudrun wóženił, a wóna bydliněnto w Klosojc domje w Strobi-cach. „Wóna wjele wě z teje familijea ma wjele pismow, fotow a druge-go materiala z derbstwa Matejsa aFryca Klosa. Wóna jo mě wjele wótom wulicowała, a teke dr. Šur-mann jo wót njeje wjele zgónił adostał za swójo slěźarske źěło“, gro-ni Helga Nattkowa.

„To jo za mnjo była napšawduwjelika gluka, ten fundus jo byłwjelgin bogaty a wobšyrny, wóseb-nje což pótrjefijo źěło a žywjenjeFryca Klosa, direktora Serbskejebanki w Chóśebuzu“, jo dr. PětšŠurman měnjecy.

A pón jo pśišło, to se wě, to gro-no na Klosojc rownišćo, kótarežnjejo było wěcej w nejlěpšem sta-wje. Strobicańske towaristwo a wó-sebnje jogo pśedsedaŕ DetlefBuchholz jo było wobjadne, až dejse toś ten row zasej do rěcha spóraśa wobnowiś. Dokulaž jo wón wjel-gin wažny pomnik w dłujkej histo-riji Strobic. Město jo to pódpěrałoa teke kupka „Serbske pomniki“,ako nawjedujo Ana Kosacojc-Ko-zelowa. Pjenjeze su dali Załožba zaserbski lud, měsćańske zastojn-stwo a žarjabnica Sprjewja-Nysa, aBergarske towaristwo jo to swójopśidało. Dr. Alfred Roggan, tenznaty šćitaŕ pomnikow, jo se z tymprojektom zaběrał a naraźił, co mase tam staś. Serbske napismo bupózłośone, a ceły kamjeń, to se wě,wucysćony. Rowno tak jo dostałocełe rownišćo nowe rědne a cystewoblico. Pśi wšom su kšuśe na toglědali, až wšykno wóstanjo takako jo było. Něga jo był wokołorownišća niski płot ze zeleza, tenpak su wótryli we casu drugejewójny, dokulaž su trjebali zelezo zabronje. Jaden nowy tam pak njebu-źo – za to su se rozsuźili. Nowa pakbuźo mała tofla, na kótarejž krotkow nimskej, serbskej a engelskej rě-cy stoj, až jo how teke zakopanyFryco Klos, ten wót teje Serbskejebanki.

14. junija kśě „nowe“ Klosowerownišćo wuswěśiś. To buźo wěsćewažny źeń, nic jano za Strobice.Tam njejsu jano gjarde na to, alecłonki Bergarske towaristwa kśěten row pśecej derje wótwardowaśa w cesći źaržaś. Horst Adam

Fryco Klos ze Strobic jo byłdirektor Serbskeje bankiJogo row a cełe Klosojc wótpócywanišćo zasej rědnjejšej

Něnto to cełe Klosojc rownišćo zasej rědne wuglěda. Fośe: Horst Adam

Fryco Klos ze Strobic (1892-1973).Foto: priwatnego archiwa Gudrun Leeschoweje

Rowowy kamjeń ma jano serbske napismo!

Na pódpołnocnem kjarchobje(Nordfriedhof) w měsće su zako-pane žedne znate dolnoserbskeprocowarje, ako stej to mjazy dru-gim Kito Šwjela a jogo syn Bogu-mił. Ten drugi ma wót lěta 1948,ako jo wumrěł, swóje zgromadnerownišćo ze žeńskeju Gertrud a zdalšnymi cłonkami Haberlandojcfamilije, z kótarejež ga Šwjelinamanźelska pochada.

Rowno tak ako rowy drugichserbskich procowarjow dej teke tośten historiski row tam na pśecejwóstaś, lěcrownož jo jogo cas wót-běžał. Pó dlejšych rozgronach su seněnto na to dojadnali, až dej se

rownišćo zasej tak wugótowaś akojo raz było a k tomu ma se napóraśwopomjeńska toflicka za Bogumi-ła Šwjelu w serbskej a nimskej rěcy.Za wšo to se wósebnje zasajźijokupka „Serbske pomniki“ pśi mě-sćańskem zastojnstwje, ako nawje-dujo Ana Kosasojc-Kozelowa, za-gronita za serbske nastupnosći wměsće.

Teke dalšne „serbske rowy“ naPołdnjowem kjarchobje (Südfried-hof) w měsće deje wóstaś ako wó-sebne pomniki. Na rowowem ka-mjenju za Fryca Rochu dej se mja-zy drugim serbske napismo wob-nowiś, a teke row za mólarja Fryca

Kitlarja dej se w rěchu zdźaržaś.Pśedwiźone trěbne źěła se cesto

do dłujkosći śěgnu, dokulaž majupśi takich rowach cesto priwatneluźe – to groni naslědniki – to slěd-ne słowo a rozsuźenje. H. A.

Foto: Na kšomje Pódpołnocnegokjarchoba, ned pśi głownej drozedo Chmjelowa, ma BogumiłŠwjela swój row. A to gromaźe zcłonkami Haberlandojc familije.Ako jo wiźeś na fośe, jo nejwušycas, až se cełe rownišćo zasej dorěcha spórajo. Foto: Horst Adam

Teke row Bogumiła Šwjele se wobnowijo