„Miłość nie zależy od ilorazu inteligencji”

Mówiąc i pisząc o seksualności na myśl przychodzą różne skojarzenia. Seksualność

jako cielesność, uczucie, bliskość to jedne z wielu skojarzeń które mi się kojarzą. Choć

jeszcze do niedawna był to całkowicie temat tabu, w rzeczywistości dopiero stawia swoje

„pierwsze kroki”. Wraz ze zmianami społeczno-gospodarczymi w naszym kraju zmienił się

pogląd na tę istotną, lecz zamaskowaną sferę życia. Postęp i rozwój wszedł wielkimi krokami

do naszego życia intymnego. Zmiany te były nieuniknione a zarazem bardzo potrzebne.

Wręcz zalewająca nas, szeroko pojęta seksualność patrzy na nas z bilboardów, czyta z nami

gazetę i dominuje w telewizji. By nie dać się zwariować trendom i zagranicznym wzorom,

potrzebna nam jest informacja, rzetelna wiedza aby zrównoważyć panujące do tej pory zasady

konserwatywnego społeczeństwa.

Seksualności nie można się wyzbyć, nie można jej zaprzeczyć bowiem jest związana z

naszym człowieczeństwem – życiem i ciałem. Nie pozbędziemy się jej, można ją stłumić lub

przekształcać na aktywność seksualną. Tak samo nie można jej pozbawić u osób

niepełnosprawnych intelektualnie.1 Przebieg rozwoju seksualnego u osób niepełnosprawnych

intelektualnie może przebiegać wolniej lub być zahamowany. Jednak seksualizm u omawianej

grupy należy traktować tak samo jak u osób pełnosprawnych, holistycznie, wielowymiarowo

ponieważ modelują go czynniki biologiczne, psychologiczne i społeczne. 2 Do różnic

dotyczących rozwoju psychoseksualnego osób pełno i niepełnosprawnych intelektualnie

można zaliczyć: silną zależność od innych, izolację społeczną, brak społecznego

przyzwolenia na rozwój psychoseksualny oraz brak edukacji seksualnej.3 Fakt obecności

potrzeb seksualnych u osób niepełnosprawnie intelektualnie jest oczywisty, nie tylko wśród

wychowawców, ale i opiekunów, rodziców jak i osób pełnosprawnych. Wraz z rozwojem tej

sfery pojawiają się pewne pytania, które przyszły mi na myśl podczas czytania wykorzystanej

w pracy literatury, jak i wątpliwości zawarte w publikacjach np. podczas prowadzenia badań.

W swojej pracy skupie się na seksualności osób niepełnosprawnych intelektualnie oraz ich

1 Seks przyjemny jest…- dylematy związane z seksualnością osób z głębszą niepełnosprawnością intelektualną, I. Fornalik [w]: O seksualności osób niepełnosprawnych, (red.) A. Ostrowska, Warszawa 2007.2 Edukacja seksualna osób z niepełnosprawnością intelektualną, M. Parchomiuk [w]: Człowiek-Niepełnosprawność-Społeczeństwo, nr.1(9), Wyd. Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej, Warszawa, 2009.3 O seksualności osób z niepełnosprawnością intelektualną słów kilka, Publikacja Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Gdańsku.

edukacji seksualnej, ponieważ uważam że jest to ciekawe zagadnienie, które jeszcze nie do

końca jest tak rozpowszechnione, jakby się wydawało, pomimo zapisów w Powszechnej

Deklaracji Praw Seksualnych oraz Standardowych Zasadach Wyrównywania Szans Osób

Niepełnosprawnych4

Po co osobie niepełnosprawnej intelektualnie edukacja seksualna? Po to samo, co

osobom pełnosprawnym – by dostarczyć wiedzy, która kształtuje świadomość własnej płci,

oraz wynikające z niej konsekwencje. Wymiar ten jest ważny dla prawidłowego rozwoju

seksualnego człowieka. Kolejnym celem jest poznanie i rozwijanie wiedzy i zdolności w

zakresie higieny i zdrowia. Zawierają się tu również nawyki służące ochronie przed

chorobami przenoszonymi drogą płciową, chorobami kobiet i mężczyzn będącymi

następstwami zaniedbania, jak i uszkodzenia ciała poprzez np. masturbację. Kolejnym

powodem jest wprowadzenie wiedzy o z obszaru życia rodzinnego, ponieważ każdy z nas

funkcjonuje i obcuje w takiej grupie. Edukacja seksualna winna służyć również rozwijaniu

cech osobowości, kompetencji społecznej i funkcjonowaniu zgodnie z przyjętymi w danym

środowisku normami (przykładem mogą być pełnione role społeczne).5 Pogłębianie wiedzy z

tych obszarów pozwoli osobom niepełnosprawnym intelektualnie na lepsze, bardziej

swobodne i naturalne funkcjonowanie w społeczeństwie. Aby przystąpić do wdrażania

programu edukacji seksualnej, należy wcześniej dokonać analizy wcześniejszych

doświadczeń podopiecznych, dopasować program indywidualnie tak, aby mógł „wpasować”

się w realia podopiecznych.6 Przedstawię teraz trzy typy wychowania seksualnego, na

podstawie publikacji M. Marciniaka. Pierwszą formą jest model restrykcyjny, którego

założeniem jest, że o seksualności należy mówić jak najmniej. Należy ją odrzucić poprzez

ukrywanie atrybutów kobiecych i męskich, prowadzi to do odrzucenia swojej płciowości. W

nurcie tym seks osób niepełnosprawnych jest niepożądany, wręcz zakazany. Dopuszcza się

izolowanie od siebie osób oraz sterylizację. Wynikiem przyjęcia takiego modelu jest brak

podstawowej wiedzy o człowieku i jego seksualności. Drugi model, określany jako

permisywny jest całkowitym przeciwieństwem modelu restrykcyjnego. Seks jest tu nadrzędny

i wszystkie jego formy są akceptowane (włącznie z dewiacjami). Skupia się wyłącznie na

przyjemności fizycznej. Obowiązek antykoncepcji całkowicie jest tu przekazany na otoczenie

osób z upośledzeniem umysłowym. Ostatni model nazwany został zasadą złotego środka i

4 Potrzeba edukacji i wychowania seksualnego osób niepełnosprawnych intelektualnie jako profilaktyka przemocy seksualnej, M. Karwacka [w]:Potrzeby osób niepełnosprawnych w warunkach globalnych przemian społeczno-gospodarczych, (red.) H. Ochoczenko, A. Nowicka, Wyd. IMPULS, Kraków 2006.5 Edukacja seksualna….6 Tamże.

zakłada on możliwość odbywania stosunków seksualnych, jednak pod pewnymi warunkami.

Ważna jest miłość, odpowiedzialność, wiedza i rozmowa.7 Tak samo jak autor, uważam, że

model restrykcyjny jest dominujący w naszym kraju. Teraz przejdę do mitów dotyczących

seksualności osób niepełnosprawnych intelektualnie, które funkcjonują w naszym

społeczeństwie. Mit „Kuby rozpruwacza”, w którym uważa się, że osoby upośledzone

umysłowo nie są w stanie kontrolować, należy je w związku z tym zamknąć w placówkach.

Mit „Frankensteina” osoby niepełnosprawne to na pewno dewianci, mający niezwykłe formy

wyrażania zachowań seksualnych. Kolejny mit zwany „mitem Piotrusia Pana” zakłada, że

osoby niepełnosprawne intelektualnie nie mają pragnień seksualnych, wręcz są aseksualne.

Ostatnią postawę przejawia pogląd, że osoby niepełnosprawne intelektualnie mają prawo do

popędów i wyrażana swojej seksualności, ale muszą przejść instruktarz, szkolenie.8 W tym

miejscu chciałabym poruszyć kwestię postaw rodziców, opiekunów osób niepełnosprawnych,

i jeszcze raz odwołać się do mitu „Piotrusia Pana”. Niestety, część rodziców pomimo podjęcia

działań służących usamodzielnieniu dziecka niepełnosprawnego intelektualnie nie potrafi

zaakceptować samodzielności i samostanowienia w sferze seksualnej. Wielu z nich jest

negatywnie nastawionych na tą formę aktywności. Przyczyną takiego stanu rzeczy może być

obawa przed konsekwencjami podęcia współżycia przez ich dzieci. Przeszkodą dla spełnienia

swoich pragnień seksualnych przez osoby niepełnosprawne są nie tylko postawy rodziców ale

i brak partnera. I. Fornalik zauważa, że problem ten dotyczy szczególnie osób żyjących w

tzw. jednopłciowych domach. Autorka podkreśla również, że tak jak każdy inny człowiek

osoba niepełnosprawna może po prostu nie wyrażać chęci współżycia. Zagadnieniem do

którego odnosi się w artykule są związki homoseksualne. Często bywa tak, że jest to jedyny

sposób na okazanie miłości, poczucia bliskości ze względu na brak osób o odmiennej płci,

więc nie zawsze związki te są „prawdziwie” homoseksualne. Ciężko zdobyć poparcie

rodziców lub opiekunów w kwestii związków, a co dopiero, jeśli są to związki

homoseksualne. I. Fornalik odwołuje się do badań, które prezentują pozytywne postawy

rodziców dla tego typu związków, tylko dlatego, że eliminuje to problem ewentualnej

niechcianej ciąży.9

Ważną kwestią, która wiąże się z seksualnością niepełnosprawnych intelektualnie jest wiara.

M. Grütz zestawiła ze sobą religijność seksualność w życiu osób niepełnosprawnych. Autorka

7 Seksualność niepełnosprawnych, M. Marciniak, [w]: Edukacja i Dialog, nr 190, 2005.8 R. J. Kijak, Seks i niepełnosprawność, Wyd. Impuls, 2010.9 Dorosłość pod ochroną? Seksualność osób z głębszą niepełnosprawnością intelektualną we wczesnej dorosłości, I. Fornalik [w]:Człowiek niepełnosprawny w różnych fazach życia, (red.) J. Bąbka, Wyd. Żak, Warszawa 2004.

zastanawia się, czy osoby niepełnosprawne intelektualnie mogą realizować swoje potrzeby

seksualne, aby były „moralnie dobre”. Porusza temat masturbacji i ewentualnych związków.10

Rozważania o podobnej tematyce odnalazłam w artykule autorstwa ks. Cz. Kustra, który pisze

m.in. o wychowaniu seksualnym młodzieży niepełnosprawnej intelektualnie. Według niego

różnice w wychowaniu seksualnym pełno i niepełnosprawnej młodzieży będą zaznaczały się

w celach wychowania. Podkreśla istotność edukacji seksualnej, jej wartość i niezbędność w

dzisiejszych czasach oraz opisuje przykład szczęśliwego małżeństwa „mieszanego”, osoby

pełno z niepełnosprawną.11 Pogłębiając temat edukacji seksualnej, należy pamięta, że jest ona

istotna z wielu względów. Przede wszystkim jest ona elementem socjalizacji i ma na celu

kształtowanie tożsamości seksualnej. W konsekwencji niedoinformowania osoby

niepełnosprawnej w kwestii seksualności wystawiamy ja na samodzielne próby poszukiwania

rozwiązań i odpowiedzi na nurtujące ją pytania. Może zdarzyć się sytuacja nieodpowiedniego

naśladowania wzorców seksualnych podpatrzonych np. w telewizji. Brak podstawowej

wiedzy może spowodować podatność na manipulację z zewnątrz, co grozić może przemocą

lub wykorzystywaniem seksualnym. Odpowiednia edukacja seksualna może stanowić

działania profilaktyczne dla wyżej wymienionych wydarzeń. Na świecie stosuje się rozmaite

programy prewencyjne, dostosowane do stopnia i rodzaju niepełnosprawności. Zadania mają

na celu wyuczenie pewnych wzorców i postaw społecznie nieakceptowanych (np. przemoc

seksualna), jak również trening asertywności.12 Edukacja będzie przynosiła pozytywne

rezultaty jeśli jej wartość i potrzebę docenią rodzice i opiekunowie. Stereotypy i

niedostateczna wiedza przekazywana przez środowisko nadal stanowią barierę dla

zrozumienia seksualności niepełnosprawnych intelektualnie.

Zmiany w strukturach i funkcjonowaniu szeroko pojętych zakładów i ośrodków

zajmujących się niepełnosprawnymi intelektualnie powodują bliższy kontakt pomiędzy pełno

a niepełnosprawnymi. Wynikiem tego jest czynny udział obu grup w społeczeństwie. Aby w

pełni móc cieszyć się integracją, należy poznać osoby niepełnosprawne, zburzyć bariery

myślenia o nich w kategoriach aseksualności czy dewiacji, natomiast one same winny poznać

swoje prawa poprzez edukację seksualną.

10 Pomiędzy wiarą w wiedzą. Religijność i seksualność w życiu osób z niepełnosprawnością intelektualną, M. Grütz,[w]: Potrzeby osób niepełnosprawnych w warunkach globalnych przemian społeczno-gospodarczych, (red.) H. Ochoczenko, A. Nowicka, t.I, Wyd. IMPULS, Kraków 2006.11 Wychowanie seksualne młodzieży niepełnosprawnej intelektualnie jako etap przygotowawczy do życia w małżeństwie, ks. Cz. Kustra [w]: Człowiek niepełnosprawny w różnych fazach życia, (red.) J. Bąbka, Wyd. Żak, Warszawa 2004.12 Potrzeba edukacji i wychowania…