1

Mikroekonomia

1. Problem wyboru ekonomicznego

Treśd pytania to jak potrzeby ludzkie są i/lub mogą byd zaspokajane w stopniu największym jeśli zasoby,

którymi się dysponuje są ograniczone. Jest to treśd nauki ekonomii. Skoro nie można mied wszystkiego, a

potrzeby ludzkie rosną istnieje koniecznośd dokonania wyborów aby zaspokoid te potrzeby. Wybierając

jakąś metodę rezygnujemy z alternatyw.

Podział ekonomii

Mezoekonomia – opisuje procesy zachodzące w branżach gospodarki, regionach

Megaekonomia – ekonomia globalna, bada zjawiska zachodzące na całym świecie np. kryzys światowy

Inny podział ekonomii:

Ekonomia pozytywna – opisuje istniejące fakty, analizuje dane statystyczne, rzeczywisty stan

ekonomii, zawiera sądy obiektywne.

Ekonomia normatywna – wyraża sądy subiektywne, odnośnie sytuacji pożądanej w

gospodarce, związana jest z polityką paostwa w gospodarce.

Funkcje ekonomii pozytywnej:

f. deskryptywna (opisowa) – opisy zjawisk, zebranie faktów

f. eksplanacyjna (wyjaśniająca) – przebieg procesów, przyczyny zjawisk, mechanizmy

predigistyczna (przewidywanie) – przewiduje zjawiska przyszłe, rekonstrukcja zjawisk z przeszłości

5 problemów wiążących się z badaniami ekonomicznymi:

1. Koniecznośd stosowania klauzuli ceteris paribus (założenie niezmienności innych czynników, tych których

akurat nie badamy)

2. Ryzyko popełnienia błędu logicznego typu „post hoc ergo propter hoc” – wnioskowanie, że jeśli zjawiska

następują po sobie to przyjmujemy, że z siebie wynikają. Nie muszą byd powiązane.

3. błąd logiczny założenia – generalizacja zjawiska na podstawie pojedynczych przypadków

4. subiektywnośd obserwacji i wnioskowania

Mikroekonomia – analiza zachowao pojedynczych podmiotów gospodarczych

(gospodarstw domowych, przedsiębiorstw, paostwa) + badanie procesów na

rynkach pojedynczych produktów i usług.

Makroekonomia – analiza gospodarki jako całości (zbiór powiązanych rynków

finansowych, pracy, dóbr i usług) gospodarek krajowych, światowej.

2

5. niepewnośd w życiu gospodarczym (klęski żywiołowe, ryzyka na zewnątrz systemu gospodarczego kraju)

1.2 Krótkie przedstawienie historii i nurtów ekonomii

Oikonomia – sztuka zarządzania domem i majątkiem

chrematystyka – umiejętnośd zdobywania bogactw

ekonomika polityczna – Jean Baptiste Say – nauka o gospodarce paostwa, obecnie nauka o sposobach

prowadzenia polityki gospodarczej

Pojęcie ekonomiki jest węższe i stosuje się do branż gospodarki np. ekonomika przemysłu, ekonomika

handlu, ekonomika przedsiębiorstw

Ekonomia klasyczna – Adam Smith – 1776r. – „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów”

David Ricardo – opracował teorię handlu zagranicznego i wymiany opartej o przewagi komparatywne w

produkcji różnych towarów, później rozszerzana przez innych autorów (np. Torrens,

Hecksher i Ohlin).

John Maynard Keynes – 1936r. – „Teoria zatrudnienia, procenta i pieniądza” Analiza wielkiego kryzysu, aby przeciwdziaład spadkowi popytu zalecał interwencję paostwa w gospodarkę = etatyzm. Obecnymi przedstawicielami są Samuelson i Stiglitz. Instytucjonalizm– opowiada się za interwencjami paostwa w gospodarkę, główny przedstawiciel Kenneth Galbraith, uczeo J.M.Keynesa. Jego najważniejsze prace: American Capitalism (1952), The Affluent Society (1958) i The New Industrial State (1967). Szkoła austryjacka zwana też neoklasyczną, neoliberalną lub chicagowską – przedstawiciele: Ludwig von Mises – krytyk gospodarki socjalistycznej, uważał że nie może byd efektywna gdyż brak w niej prawdziwego systemu cen, który wyznacza wartośd dóbr - „Ludzkie działanie” – zapoczątkował prakseologię, przed Kotarbioskim. Friedrich von Hayek – analizował cykle koniunkturalne, krytyk ekonomii socjalistycznej za nieefektywnośd z uwagi na koniecznośd zebrania zbyt wielu danych przez planistów odnośnie potrzeb podmiotów gospodarczych. W związku z tym nie jest możliwe dopasowanie podaży do popytu. Najważniejsze dzieło to „Droga do zniewolenia”. Ostrzega min. o tym że centralne planowanie i sterowanie gospodarką wymaga totalitarnej władzy. Innym ważnym dziełem jest Konstytucja wolności” Milton Friedman „Kapitalizm i wolnośd”, „Wolny wybór”. Stworzył monetaryzm – doktrynę przeciwstawiającą się interwencjom paostwa w gospodarkę. Zagrożenie kryzysem widział w zwiększaniu wydatków paostwa, które przyczyniały się jego zdaniem jedynie do wzrostu inflacji (cen) zamiast wzrostu gospodarczego. Ekonomia rozwoju – Najbardziej znanym przedstawicielem jest Amartya Sen, pomysłodawca miary syntetycznej rozwoju ludzkiego – HDI, obliczanego przez ONZ, sekcję UNIDO. Zajmuje się analizą polityk gospodarczych i ich rezultatów. Próbuje wyznaczyd metody postępowania celem rozwoju gospodarek niedorozwiniętych i rozwijających się.

3

1.3 Podstawowe pojęcia nauk ekonomicznych Potrzeba – odczucie braku czegoś powiązane z chęcią eliminacji braku. Potrzeby zmieniają się w miarę rozwoju gospodarczego. Są ograniczone co do pojemności – istnieje stan nasycenia potrzeby. Są nieograniczone co do jakości i rodzaju. Odradzają się, maja charakter społeczny i historyczny. Dobro – efekt zaspokajający potrzeby człowieka Konsumpcyjne – zaspokajają potrzeby człowieka bezpośrednio produkcyjne/ inwestycyjne – zaspokajają potrzeby pośrednio publiczne – zaspokaja potrzeby wspólne ludziom, człowiek w pojedynkę nie może ich wytworzyd z powodu braku środków lub może z trudnością. W przypadku niektórych można ograniczyd korzystanie (dobra klubowe), w przypadku innych nie można. (powietrze, światło – dobra wolne), (edukacja, transport publiczny, opieka zdrowotna, oświetlenie dróg, bezpieczeostwo publiczne). prywatne – zaspokaja potrzeby osoby, która posiada to dobro Konsumpcja – to korzystanie dóbr w celu zaspokojenia potrzeb. Czynniki wytwórcze = zasoby = środki produkcji Rzeczy lub czynności, które służą do produkcji. Produkt – dobro lub usługa, rezultat procesu produkcji, w momencie gdy nie zostało jeszcze wykorzystane. Czynniki produkcji: Ziemia (zawiera bogactwa naturalne) Praca (działalnośd fizyczna i umysłowa oraz przedsiębiorczośd, zwana też kapitałem ludzkim dla bardziej całościowego ujęcia, Kapitał (stricte: rzeczowy (infrastruktura, środki pracy *narzędzia+ i przedmioty pracy [surowce]) Wiedza (sposób użycia pozostałych czynników, technologia i organizacja) Niektórzy ekonomiści uważają pojęcie kapitał ludzki za błąd w terminologii. Pieniądze i aktywa finansowe nie są kapitałem w sensu stricte, gdyż nie są czynnikiem wytwórczym, a jedynie nośnikiem wartości. Gdyby pieniądze były kapitałem wówczas dodrukowanie pieniędzy zwiększałoby środki produkcji, a tak nie jest. W miarę wzrostu pieniądza traci on na wartości rynkowej. Pieniądz pośredniczy, przyśpiesza wymianę dóbr i przyspiesza procesy gospodarcze. Nakład – to częśd zasobu, która została zużyta do produkcji dobra i przeniosła się na jego wartośd finalną. W związku z tym przetworzeniem w procesie produkcji pojawiła się wartośd dodana. Barter to wymiana towaru za towar. Warunkiem skutecznej wymiany jest podwójna zbieżnośd potrzeb – 1 człowiek chce sprzedad określony towar, a drugi chce właśnie ten nabyd. Pieniądz usuwa tę koniecznośd. W krótkim okresie czynniki produkcji są stałe (ilośd maszyn i budynków nie ulega zmianie), w długim są zmienne. Czynniki wytwórcze są ograniczone w swojej ilości. Rzadkośd zasobów to fakt. Czynniki mogą byd trwałe lub obrotowe. Obrotowe kooczą się po zakooczeniu cyklu produkcyjnego, trwałe mogą byd wielokrotnie używane (maszyny, budynki), chod też podlegają stopniowemu zużyciu. Stąd koniecznośd ich odnawiania, amortyzacji i istnienie kosztów amortyzacji kapitału. Pytania ekonomii: Co produkowad? – odnośnie struktury produkcji

4

Jak produkowad? – odnośnie technik i metod produkcji Kto będzie decydował? – pytanie o system społ-gosp. w paostwie (paostwo/rynek) Dla kogo produkowad? – odnośnie dystrybucji produktów (wpływ struktur społ., kultury) Są 3 typy gospodarek: gospodarka planowana (paostwa socjalistyczne) gospodarka wolnorynkowa (bardzo ograniczona rola paostwa – USA, WB) gospodarka mieszana, regulowana (większośd gosp. świata) Zawsze istnieje więcej niż 1 sposób wykorzystania danego zasobu. Wykorzystując 1 sposób, tracimy pozostałe możliwości i potencjalne korzyści. Ta utrata jest kosztem alternatywnym. Sytuacja kosztu alternatywnego zachodzi w wielu przypadkach np. wybór optymalnej ścieżki kształcenia, wybór metody produkcji, wybór momentu interwencji paostwa (gdy koszty braku interwencji będą większe niż skutki interwencji), wybór sposobu dostarczania dobra publicznego (przez paostwo czy rynek), wybór metody rozwiązania konfliktu międzynarodowego, wybór drogi rozwoju gospodarczego (protekcjonizm czy wolny handel), wybór specjalizacji przedsiębiorstwa, wybór metody transportu dóbr w logistyce, wybór miejsca inwestycji i miejsca produkcji itp. Kosztem alternatywnym jest najcenniejsza alternatywa nie wybrana, czyli druga w kolejności. Paradoks wartości - Produkty mogą mied większą wartośd niż ta wyrażana w pieniądzu przez rynek (wartośd rynkowa). Wartośd sentymentalna. Wartośd zmienia się wraz z ilością dobra. Inaczej cenimy pojedynczą sztukę towaru gdy mamy 100 takich samych, a inaczej gdy mamy tylko kilka, lub jedną sztukę. Ta obserwacja została opracowana teoretycznie jako prawo malejącej użyteczności konsumenta. Krzywa możliwości produkcyjnych Krzywa ta wyznacza granicę możliwości produkcyjnych. Na osiach znajdują się poziomy produkcji dwóch dóbr. Punkty tej krzywej to możliwości produkcji dwóch dóbr w różnych proporcjach przy założeniu, że stosuje się wszystkie zasoby dostępne do produkcji (tzw. kombinacje efektywne). Punkty poniżej krzywej reprezentują sytuacje w których nie osiągnięto maksimum wykorzystania środków produkcji. Powyżej krzywej znajdują się kombinacje produktów, które nie mogą zostad osiągnięte przy obecnych zasobach. Jeśli zasoby zwiększą się wówczas krzywa przesunie się w prawo.

Wzrost i rozwój gospodarczy nie są tożsame. Wzrost ma charakter ilościowy, a rozwój charakter jakościowy. Następuje zmiana typu potrzeb, konsumowanych i produkowanych dóbr.

Funkcja może mied przebieg nieliniowy – byd wygięta w łuk. Prawo malejących przychodów – prawo to działa tylko w okresie krótkim

A

ilośd dobra x

ilośd dobra y

A

ilośd dobra x

ilośd dobra y

5

Rozpatrujemy to prawo na przykładzie zmiennego czynnika produkcji (praca) na tę samą ilośd czynnika stałego (np. ziemia). nakłady pracy łączny produkt (liczba pracowników) (kg/tony) 0 0 1 2 tys. 2 tys. 2 3 tys. 1 tys. 3 3 500 500 4 3 800 300 5 3 900 100 6 3 900 0 W miarę zaangażowania następnych pracowników produkcja zwiększa się i jeżeli zostanie sprzedana rosną także przychody, ale stopniowo przyrosty na kolejnego pracownika maleją, a jeśli pracowników będzie za dużo to produkcja może nie tylko nie wzrosnąd ale nawet spaśd. Ilustracją prawa malejących przychodów jest zastosowanie nawozów sztucznych w rolnictwie. Do pewnego momentu zwiększają wydajnośd z hektara powierzchni, ale w pewnym momencie zwiększenie ilości nawozu nie zwiększa produkcję. Nadmierne nawożenie powoduje natomiast spadek ilości jak i jakości (a więc ceny rynkowej) produkcji rolnej. Sposoby powiększania możliwości produkcyjnych: - substytucja zasobów (czyli zamiana droższych dóbr na relatywnie taosze, a o zbliżonych właściwościach) - rozkładanie kosztów stałych na dużą produkcję, w efekcie koszt jednostkowy maleje - specjalizacja pracy - produkcja masowa, dzięki ekonomii skali - specjalizacja w produkcji i handel w oparciu o przewagi komparatywne - pieniądz, gdyż przyspiesza wymianę Przewaga komparatywna: Możliwośd wytwarzania po niższym koszcie alternatywnym niż konkurent. Nie jest to przewaga bezwzględna. Ten niższy koszt wytwarzania musi też uwzględniad koszty transportu do odbiorcy. Jeśli chcemy obliczyd tę przewagę to trzeba je uwzględnid. Amortyzacja – to zużycie dóbr kapitałowych Inwestycje brutto – to nakłady całkowite – razem z amortyzacją. Netto to nakłady bez amortyzacji.

1.4. Podstawy teorii rynku. Prawo popytu i podaży Rynek – to proces w wyniku którego sprzedawcy i nabywcy uzgadniają cenę określonego dobra lub usługi. Miejsce i czas transakcji może byd odległy (rynek finansowy, e-biznes). Formy rynku: Monopol (np. dawne PKP, Poczta polska) , Absolutna konkurencja – nie istnieją nigdzie w czystej postaci. Oligopol – np. na rynku telefonii komórkowych (kilka podmiotów dominuje) p – cena (price) q – ilośd (quantity) d – popyt (demand) s – (podaż) supply Prawo popytu – Wzrost cen dobra X powoduje spadek popytu i odwrotnie, spadek cen powoduje wzrost popytu.

zmiana łącznego produktu wywołana zwiększeniem nakładów pracy na jednostkę

6

Wyjątkiem są przypadki dóbr komplementarnych i substytucyjnych, a także dobra Giffena. Jeśli istnieje dobro substytucyjne to przy wzroście ceny X, wzrośnie popyt na dobro substytucyjne Y. Przykłady: transport prywatny/transport publiczny, masło/margaryna W przypadku dóbr komplementarnych, czyli stosowanych łącznie wzrost ceny jednego dobra pociągnie za sobą spadek popytu na oba dobra. Przykłady: benzyna i samochody. Paradoks spekulacyjny – to sytuacja w której ludzie obawiają się wzrostu ceny dobra i gromadzą zapasy zwiększając chwilowo popyt lub przeciwnie powstrzymują się od kupna jeśli przewidują spadek ceny w przyszłości. Paradoks popytu w przypadku dóbr Giffena – dotyczy tylko dóbr podstawowych, spożywczych i ludzi najuboższych. Mimo wzrostu ceny popyt nie spada, a nawet rośnie. paradoks Veblena – efekt snoba – kupowanie dóbr luksusowych na pokaz, bez rzeczywistej potrzeby. Towar może byd atrakcyjniejszy im droższy i popyt rośnie w miarę wzrostu ceny (np. kawior). Determinanty popytu: 1. dochody nabywców 2. użytecznośd, niezbędnośd dobra (potrzeby), (butelka wody, książka mają różną użytecznośd)

0

p

q

0

p

q 0

p

q

przypadek dóbr komplementarnych

przypadek dóbr substytucyjnych (rynek masła i margaryny)

W momencie wzrostu ceny spadnie popyt

na oba dobra.

p1

p2

0

p

q

D D

p1

p2 D2

D

D2

W momencie wzrostu ceny spadnie popyt

na jedno dobro, a na drugie wzrośnie.

7

3. ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych 4. oczekiwania co do zmiany ceny w przyszłości 5. czynniki losowe i społeczne (wiek, płed, wykształcenie, miejsce życia) Determinanta wielkości popytu: tylko zmiana ceny w danym czasie. Popyt to nie to samo co wartośd popytu. Popyt to cała krzywa, a wartośd popytu to konkretna wartośd przy konkretnej cenie (punkt z których jest krzywa). Wzrost/spadek popytu oznaczamy przesunięciem całej krzywej. Zmianę wielkości popytu prezentujemy przez przesunięcie po krzywej z jednego punktu do drugiego. 1.5 Elastycznośd popytu względem ceny Informuje o tym o ile % zmieni się popyt jeśli cena zmieni się o 1%.

|Eqd(p)|= gdzie Δqd – to różnica wartości popytu Δp – różnica wartości ceny

p – to cena dotychczasowa qD – to popyt przy dotychczasowej cenie Wynik będzie przybierał wartości ujemne. Dlatego posługujemy się wartością bezwzględną. Elastycznośd może przybierad następujące wartości:

|Eqd(p)| > 1 wtedy mówimy, że popyt jest elastyczny (względem ceny) |Eqd(p)| < 1 wtedy mówimy, że popyt jest mało-elastyczny |Eqd(p)| = 1 wtedy mówimy, że popyt jest proporcjonalny (1%zmiany ceny daje 1% zmianę popytu)

|Eqd(p)|= 0 popyt jest nieelastyczny (czyli sztywny) nie następuje zmiana popytu

|Eqd(p)|= ∞ popyt jest doskonale elastyczny (zmiany popytu są duże od 0 do nieskooczoności) Stopieo elastyczności zależy od: - rodzaju dóbr (podstawowe, luksusowe) - możliwośd substytucji - struktura rynku (typ klienta)

0

p

q 0

p

q 0

p

q

elastyczny nieelastyczny proporcjonalny

E>1 E<1 E=1

D

D

D

q1 q2 q1 q1 q2 q2

p1 p2

p1 p1

p2 p2

0

p

q 0

p

q

sztywny (doskonale nieelastyczny)

doskonale elastyczny

E=0

E=∞

D

D

q1

p1

p1 p2

8

- cena - horyzont czasowy Elastycznośd jest niska gdy: - nie ma substytutów - jest mało producentów - krótki horyzont czasowy Elastycznośd jest wysoka gdy: - są dobra substytucyjne - jest wielu producentów (kupi się od innego) - długi horyzont czasowy (mogą pojawid się substytuty) Przykłady rynków dóbr o danych elastycznościach: Popyt elastyczny bardziej niż proporcjonalnie: AGD, meble, sprzęt RTV – popyt reaguje w dużym stopniu na zmianę ceny (zarówno na spadek jak i wzrost) Popyt mało elastyczny (mniej niż proporcjonalnie): dobra podstawowe (np. środki czystości, częśd żywności) popyt reaguje w małym stopniu na zmianę ceny Popyt sztywny (nieelastyczny): dobra niezbędne – chleb, margaryna, cukier, herbata (nawet przy dużych zmianach ceny popyt nie spada, ani nie wzrasta gdyż musimy je kupid, a z drugiej strony nie możemy zwiększad ich konsumpcji ponad nasze możliwości). Popyt doskonale elastyczny – dobra luksusowe, podróże, biżuteria, nowe samochody Istnieje też elastycznośd punktowa i łukowa.

E łukowa = p1 i p2 oznaczają ceny przed zmianą i po zmianie.

d1 i d2 oznaczają popyt przed zmianą i po zmianie.

E punktowa = Δd i Δp oznaczają wartośd różnicy popytu lub różnicę cen

Poniżej przedstawiono różne elastyczności w różnych sekcjach pojedynczej krzywej popytu. Zaciemnione prostokąty to utarg całkowity. Rozpatrzmy 3 przykłady w których jest różna elastycznośd, bardziej niż proporcjonalna, mniej niż proporcjonalna i proporcjonalna. Uc= p x q (cena razy ilośd towaru sprzedanego)

0

p

q 0

p

q 0

p

q q1 q1 q1 q2 q2 q2

E=1

E<1

E>1

p1

p1 p1 p2

p2 p2 D

D

D

9

Kształtowanie się utargu całkowitego ze sprzedaży pod wpływem zmiany ceny w zależności od elastyczności cenowej popytu: Uc – utarg całkowity

W drugim wierszu widad zmiany utargu dla dóbr wyższego rzędu. W środkowym widad, że utarg nie zmieni się dla dóbr standardowych. W dolnym widad zmiany utargu dla dóbr podstawowych, niezbędnych.

W przypadku dóbr wyższego rzędu przy wzroście ceny spadnie utarg bo nabywcy mogą zrezygnowad z zakupu i poczekad na korzystniejszą cenę. Jeśli cena spadnie wtedy utarg wzrośnie. W przypadku dóbr niższego rzędu przy wzroście ceny utarg spadnie bo popyt spadnie mniej niż proporcjonalnie do wzrostu ceny. Jeśli ceny spadną wtedy utarg spadnie, bo konsumenci nie zwiększą popytu na dobra podstawowe. (nasycenie jest ograniczone). Współczynnik giętkości ceny (flexybilności cen): określa on reakcję ceny na zmiany popytu. Wzór ten jest odwrotny niż na elastycznośd popytu. O ile zmieni się cena jeśli popyt zmieni się o 1%. Gdy popyt rośnie wtedy cena rośnie bo sprzedawcy chcą zwiększyd sprzedaż. Jeśli popyt spada to sprzedawcy obniżają ceny, aby zachęcid do kupna.

Wykres utargu od popytu (q) oraz popytu od ceny Wracamy do wykresu elastyczności punktowej i łukowej i przedstawiamy go na jednym wykresie.

|Eqd(p)| P↑ P↓

>1 Uc↓ Uc↑

=1 Uc = constans

<1 Uc↑ Uc↓

Sytuacja może różnid się od tej ogólnej

zależności z powodu podaży (np.

ograniczenie wydobycia surowca, poziom

zapasów, wysokie koszty produkcji przez

które sprzedawca nie może obniżyd ceny

poniżej rentowności itp.)

10

1.6 Wskaźnik dochodowej elastyczności popytu - Ed(i)

Pokazuje on o ile zmieni się popyt jeśli dochód zmieni się o 1%. Nie wyciągamy wartości bezwzględnej.

Ed =

Gdzie i to dochód (income), a D to popyt.

Ed(i)=

Dobra i usługi

Ed(i) >= 0

Ed(i)< 0

luksusowe podstawowe

Ed(i)>1 0=<Ed(i)=<1

nie będące dobra Giffena d. Giffena (rosnąca f. popytu) (malejąca funkcja popytu) Dobra Giffena – zachodzi w nich paradox Giffena, zwiększenie popytu mimo wzrostu ceny. Efekt dochodowy jest większy niż efekt substytucyjny. Dla dóbr niższego rzędu wskaźnik tej elastyczności będzie ujemny. Prawo Engla – Jeśli rosną dochody gospodarstw to rośnie udział dóbr wyższego rzędu i luksusowych, a maleje udział dóbr podstawowych i podrzędnych. Zmieniają się proporcje % dóbr na które wydajemy dochód. Dzieje się tak gdyż w przypadku ludzi biednych udział dóbr luksusowych jest znikomy, a cały dochód przeznaczają na dobra podstawowe (żywnośd, opłaty). W momencie wzrostu dochodu nie mogą zwiększyd konsumpcji żywności lub odzieży ponad miarę, gdyż nie jest to potrzebne – ich podstawowe potrzeby są już zaspokojone, zmieni się charakter tych potrzeb. dochód = 1000 dochód=2200 podstawowe 900 |90% podstawowe 1200|60% luksusowe 100 |10% luksusowe 1000|40% Ilustracja krzywymi Engla:

a) dobra niższego rzędu b) podstawowych c) wyższego rzędu (luksusowe)

normalne niższego rzędu, podrzędne, gorsze

11

Rośnie dochód, a wydatki maleją. Rośnie dochód wydatki rosną, Rośnie dochód, a wydatki rosną ale coraz wolniej. coraz szybciej.

% udział wydatków na dobra podstawowe wskazuje poziom życia społeczeostwa. Jeśli wysoki znaczy, że jest biedne. Wskaźnik cenowej mieszanej (krzyżowej elastyczności) popytu Wskazuje zmianę popytu na 1 dobro, względem zmiany ceny 2 dobra.

EDx(py)=

EDx(py)=

Jeśli dobra są substytucyjne to wskaźnik będzie dodatni, jeśli komplementarne to wskaźnik będzie ujemny. 1.7 Podaż i jej elastycznośd względem ceny

0

dochod

y

wydatki 0

dochody

wydatki 0

dochod

y

wydatki

12

Prawo podaży – gdy cena spada podaż spada, gdyż sprzedawcy wolą poczekad na cenę korzystniejszą i ograniczają podaż. Gdy cena rośnie wtedy podaż rośnie, gdyż coraz więcej sprzedawców chce uzyskad wysoki utarg na wysokiej cenie danego dobra, w związku z czym podaja to dobro na rynek. Podaż jest funkcją rosnącą względem ceny.

Podaż to cała krzywa, a wartośd podaży to punkty z których zrobiona jest krzywa. (tak samo jak w popycie). Na zmianę wielkości podaży (qs) wpływa tylko cena. Na zmianę całej podaży (przesunięcie całej krzywej w prawo lub lewo): - ceny zasobów wytwórczych (np. ropa/gaz) - postęp techniczny (bardziej efektywne wytwarzanie, szybciej, więcej) - zmiany liczby producentów w danej gałęzi wytwarzania - polityka gospodarcza paostwa (podatki, cła, subsydia eksportowe) - czynniki losowe i społeczne (wojny, katastrofy, strajki) - klęska urodzaju lub nieurodzaju (np. góra masła i wieprzowiny w UE w latach 80/2000)

Wskaźnik elastyczności cenowej podaży Odpowiada na pytanie o ile zmieni się podaż jeśli cena zmieni się o 1%. Jest zawsze dodatnia.

Eqs(p) =

Eqs(p) =

Możliwe przypadki: 1. E > 1 podaż elastyczna cenowo, cena zmienia się o 1%, podaż o więcej 2. E = 1 podaż jest elastyczna proporcjonalnie (1%=1%) 3. E < 1 podaż nie jest elastyczna, cena zmienia się o 1%, podaż o mniej 4. E = 0 podaż doskonale nieelastyczna 5. E = ∞ podaż doskonale elastyczna

cena (zmienna

niezależna)

podaż (zmienna zależna)

S

p1

p2

q1

q2

p elastyczna

E>1

S p1

p nieelastyczna

p1

p2

p proporcjonalna

E=1

S

13

Ekspansybilnośd cen – to stopieo reakcji ceny na zmianę podaży Równowaga rynkowa – to moment w którym nie występuje nadwyżka, ani niedobór dóbr. pkt. E – zrównoważenie popytu i podaży qd=qs czyli wielkośd podaży równa się wielkości popytu Poniżej punktu E występuje niedobór towarów, gdyż qS jest niższe niż qD. Powyżej punktu E występuje nadwyżka towarów, gdyż qS (wielkośd podaży) jest wyższe od qD (wielkości popytu). 1.8 Teoria użyteczności

0

p

q

doskonale elastyczna

E=∞

S p1

sztywnya (doskonale nieelastyczna)

0

p

q

E=0

S

q1

p1

p2

q1 q2

p1

p2

cena

ilośd towarów

S D

E

q3

14

Gospodarstwo domowe pełni funkcję ekonomiczną. Konsumpcja dóbr i usług, a więc tworzą popyt na rynku dóbr i usług, a też na rynku finansowym (kredyty konsumpcyjne, inwestycje przez fundusze inwestycyjne i emerytalne). Druga rola to dostarczanie usługi pracy na rynku pracy. Dostarcza też innych czynników wytwórczych (przez inwestycje – podają kapitał finansowy, ziemię jeśli ją posiadają do komercyjnego wykorzystania). Obieg okrężny zamknięty (uproszczony model gospodarki)

1. produkcyjne udostępnienie czynników wytwórczych 2. produkcyjne zaangażowanie 3. dostarczanie dóbr i usług 4. nabywanie dóbr i usług W drugą stronę płyną strumienie płatności: 5. zapłata za towary 6. przychody z świadczenia pracy 7. zapłata za usługi czynników wytwórczych 8. dochody dla gospodarstw Przychód nie = dochodowi. Dochód stanowi przychód netto (odjęte koszty uzyskania przychodu). Założenia: 1. Wszystkie podmioty gospodarcze działają racjonalnie – czyli dążą do maksymalizacji satysfakcji. Nie wymaga pełni wiedzy o działaniu. Kierują się własnym interesem, na swoją korzyśd. Aksjomaty racjonalnego postępowania: - aksjomat kompletności (dwa koszyki dóbr i usług, które jednostka może ze sobą porównad) – a nie zawsze tak jest. np. (x1,x2)>(y1,y2) lub (y1,y2)>(x1,x2) lub (x1,x2)>= (y1,y2)

> oznacza koszyk silnie preferowany >= preferowany lub równie preferowany ~ - równie preferowany

2. Zwrotnośd preferencji – oznacza, że koszyki identyczne nie są gorzej preferowane: czyli: (x1,x2)>=(x1,x2)

rynek dóbr i usług konsumpcyjnych

7.

przedsiębiorstwa gospodarstwa domowe

rynek czynników

wytwórczych

2. 1.

4. 3.

8.

5. 6.

15

3. Przechodniośd preferencji - jeżeli konsument preferuje koszyk A nad koszykiem B i jednocześnie preferuje koszyk B nad koszykiem C, wówczas jednocześnie zawsze preferuje koszyk A nad koszykiem C. A>B i B>C to jest też A>C (czyli można linearnie ustawid koszyki według siły preferowania) 4. Optymalizacja – Spośród dostępnych koszyków dóbr i usług konsument wybiera tylko te, które dają maksimum zadowolenia. (czyli nie ma sytuacji oszczędzania, powstrzymania mimo możliwości, samoograniczenia konsumpcji z powódek nieekonomicznych) Teoria użyteczności: Obliczamy ją i funkcjonuje ona tak jak prawo malejących przychodów. Tak jak przychód malał z dodaniem kolejnej jednostki środka produkcji, tak konsumpcja początkowo wzrasta, a potem maleje Typy użyteczności: 1) całkowita – łączna satysfakcja jaką jednostka osiąga z określonej ilości dobra lub z określonego czasu trwania konsumpcji. 2) kraocowa – zmiana użyteczności całkowitej jaka nastąpiła w wyniku zmiany konsumpcji o kolejną jednostkę dobra.

I Prawo Gossena – satysfakcja z konsumpcji jest malejąca, Użytecznośd kraocowa (na kolejną jednostkę dobra) jest coraz mniejsza, a nawet może byd ujemna, co oznacza że dodatkowa konsumpcja zmniejsza naszą satysfakcję. Nie musi spadad od pierwszych wartości i zależy od natury dobra. Zależności: 1. gdy TU rośnie to MU>0 2. gdy TU = max, MU = 0 3. gdy TU spada to MU<0 4. suma MU = TU

Q ilośd Użytecznośd

całkowita (TU) Użytecznośd

kraocowa (MU)

0 0

10

1 10

8

2 18

6

3 24

4

4 28

2

5 30

- 6

6 24

- 12

7 12

wyznacza granicę popytu max

5

30

0

TU

q

MU

MU=D - popyt

5

10

0 q MU

nadwyżka konsumenta

10

cena P1

16

Ograniczenie budżetowe gospodarstwa domowego Dochód – nominalny (pieniężny) / realny – to ilośd dóbr i usług jaką możemy kupid za dochód pieniężny linia budżetowa: linia przedstawia wszystkie kombinacje ilościowe dóbr i usług x i Y które są dostępne przy danym dochodzie. Przy czym w każdym punkcie na linii konsument lub gospodarstwo wyda cały dochód, a jeśli wybierze poniżej linii to zaoszczędzi. Poza krzywą są kombinacje dóbr na które konsumenta nie stad. Jeśli i=100 px=10 py=5 Czyli dobro x jest dwa razy droższe niż dobro y. Oznacza to że dobra X kupimy maksymalnie 2 razy mniej niż droższego Y. qx (max)=10 szt. qy (max)= 20 szt I Teoria wyboru okresowego – założenie że nie patrzymy w przyszłośd i nie bieżemy jej pod uwage w wyborach konsumenckich. Nachylenie to tangens kąta alfa. = Px/Py stosunek ceny dobra X do ceny d. Y 10/5=2 lub też: = Qy(max)/Qx(max) – stosunek ilościowy 20/10=2 Są dwa typy przesunięd linii budżetowej: - równoległe (nie zmienia się kąt nachylenia) – dzieje się gdy nastąpi wzrost dochodu nominalnego. (w prawo), jak spadek to w lewo. - nierównolegle - gdy zmienią się stosunki cenowe (jedno dobro stanieje lub zdrożeje, albo zmieni się cena na oba)

ilośd dobra

lub usługi Y

nie dostępne

ilośd dobra lub usługi X

0 q

20

10

17

Linię budżetową wykreślimy dzieląc budżet całkowity osobno, przez cenę dobra X i osobno przez cenę dobra Y. Te punkty będą na osiach współrzędnych wyznaczały maximum kupna danego dobra. Łączymy punkty zaznaczone na osiach. Krzywa obojętności/jednakowej użyteczności – są to funkcje malejące Na całej krzywej utrzymuje się taka sama satysfakcja. Uwzględnia jedynie wybór między dwoma dobrami. istnieje nieskooczenie wiele krzywych obojętności. Ich zbiór nazywamy mapą obojętności. Przykład dobrze zachowujących się preferencji, czyli więcej znaczy lepsze. Ukazuje stosunek wymienny między x, a y. Oczywiście nie zawsze taki występuje w rzeczywistości. Może przybierad różne kształty dla różnych dóbr. Ten wykres jest dla dóbr doskonale substytucyjnych (zastępowalnych) W takim samym stopniu potrzebuję dobra Y jak i X. Dla dóbr doskonale komplementarnych: Gdy dobro x jest porządane a Y nie jest porządane wcale:

ilośd dobra lub usługi X

ilośd dobra

lub usługi Y

nie dostępne

0 q

ilośd dobra

lub usługi Y

0 x

nie dostępne

ilośd dobra

lub usługi Y

0 x

18

dla dóbr neutralnych: Im bliżej punktu tym większa użytecznośd całkowita. Prawo to zachowuje moc przy założeniu, że więcej znaczy lepiej, co nie jest zawsze prawdziwe. Kraocowa stopa substytucji – wykazuje tendencję malejącą: W jakim stopniu x jest zastępowalne y. Np. konsumpcja sera białego, konsumpcją sera żółtego. Mówi ona o tym z jakiej ilości y można zrezygnowad na rzecz ilości x, aby całkowita użytecznośd (satysfakcja) nie spadła. Jeśli zwiększam y to rezygnuję z coraz mniejszych ilości x.

tangens α wyznaczy nachylenie w pkt. A

przesuwają się w stronę dobra chcianego

ilośd dobra

lub usługi Y

ilośd dobra lub usługi X

punkt błogostanu/ szczęśliwości

ilośd dobra

lub usługi Y

ilośd dobra lub usługi X

ilośd dobra

lub usługi Y

ilośd dobra lub usługi X

U1

A

B

α

0

19

Wykres poniżej pokazuje, że w miarę konsumowania większej ilości Xów jesteśmy skłonni poświęcid coraz mniej dóbr Y. Dzieje się tak gdyż użytecznośd kraocowa (na jednostkę) Y zmienia się. Zwiększa się. Jeśli mam czegoś mało to bardziej to cenię. Dotyczy to nie tylko dóbr i usług, ale też dochodu i czasu na rynku pracy. Pracownik może też wybierad między wyższym dochodem za nadgodziny, kosztem braku czasu wolnego, a opcją w której ma dużo czasu wolnego, ale mały dochód. Ten typ stosunku wymiany jak wiadomo jest też w przedsiębiorstwie, ale i w wyborze polityki paostwa na co przeznaczyd środki budżetowe względem uzyskiwanego efektu. Optimum gospodarstwa domowego Bierze pod uwagę możliwości (dochód) (przez linię ograniczenia budżetowego, którą wyznaczają ceny towarów) jak i preferencje (krzywe użyteczności). E1 i E2 to punkty optimum gospodarstwa – oznacza to, że w tym punkcie potrzeby zaspokojone są najlepiej z możliwych opcji (maksymalizacja użyteczności) przy danym poziomie dochodu i gdy dochód jest wydany w całości bez oszczędzania. Inne punkty z krzywej użyteczności są niedostępne z racji za małego dochodu. Oczywiście jeśli zajdą zmiany cen dóbr x i y to zmieni się krzywa ograniczenia dochodowego i wtedy inne punkty z krzywej użyteczności staną się dostępne. Tutaj jest przedstawiony przypadek gdy stosunek cen X i Y jest 1:1. Jeśli z kolei nastąpi wzrost dochodu gospodarstwa wtedy będzie możliwe kupno większej ilości X i Y i nowy punkt optimum (punkt E2). Zwródmy uwagę na to, że przy wyższym dochodzie nie musimy wcale wybierad punktu optimum na nowej krzywej, ale stają się też dostępne nowe punkty (kombinacje X i Y) na starej krzywej użyteczności, jednakże mimo że ukazują tę samą satysfakcję to nie następuje już maksymalizacja użyteczności w punktach tej starej krzywej. Strzałki od E1 do E2 i dalej wskazują ścieżkę wzrostu dochodu lub (konsumpcji) ekspansji dochodowej.

ilośd dobra

lub usługi Y

ilośd dobra lub usługi X

0 1 2 3 4 5 6

E2

E1

ilośd dobra

lub usługi Y

ilośd dobra lub usługi X

0 1 2 3 4 5 6

20

Ścieżka konsumpcji cenowej lub ekspansji cenowej konsumenta (to to samo tylko że przy zmianie cen).

Ścieżka ekspansji cenowej konsumenta (krzywa cena – konsumpcja).

Jest to linia łącząca wszystkie punkty optimum konsumenta przy założeniu zmiany ceny danego dobra i niezmienności innych warunków.

KSS= Px i Py to ceny dóbr x i y. Wyznaczony stosunek kraocowej użyteczności x

do y jest prawdziwy tylko w punkcie optimum. II Prawo Gossena – ilustracja

Gospodarstwo lub konsument osiąga maksymalną użytecznośd całkowitą z konsumpcji

jeśli stosunki użyteczności kraocowych do cen dla wszystkich nabywanych dóbr i usług są sobie równe. Maksimum użyteczności całkowitej wyznacza Granicę popytu.

1.9 Organizacja przedsiębiorstwa i proces produkcji Krzywa Knighta – ilustruje produkcyjnośd w okresie krótkim

x1 x2 x4 x3

0 nakłady czynników

zmiennych

Pc

Pk Pp

odc. realny nadmierne użycie czynników zmiennych

max Pk max Pp

Pc – Produkcja całkowita

Pp – Produkcja przeciętna

Pk – Produkcja kraocowa (zwana też produktem kraocowym)

A

Produkcja

21

Funkcja nie wychodzi z początku układu bo musi byd więcej czynnika zmiennego, aby uruchomid stały czynnik. 1 pracownik nie uruchomi całej fabryki. Prawo malejących przychodów i malejącej kraocowej produktywności działa od punktu A (przegięcia krzywej) do kooca funkcji. Początkowo produkcja wzrasta bardziej niż wzrastają nakłady. Dzieje się tak do pkt. A Potem też produkcja wzrasta ale nie mniej niż nakłady, aż wreszcie produkcja spada. Miarą geometryczną produkcji przeciętnej jest tangens kąta półprostej z początku układu styczna do funkcji produkcji. (jest tylko jeden taki punkt). W innych punktach półprosta będzie dawała inny kąt z osią x. Ujemna produkcyjnośd nie istnieje, jedynie może byd zerowa. Miarą geometryczną produkcyjności kraocowej jest tangens kąta jaki z osią odciętych x tworzy styczna do poszczególnych punktów krzywej produktu całkowitego. Nie ma przechodzid przez punkty i nie musi wychodzid z początku układu. Produkt, a produkcja to to samo tylko inaczej napisane. Zależności: Kiedy produkcja kraocowa jest równa zero to wtedy produkcja całkowita jest maksymalna. Jeśli produkcja całkowita spada to kraocowa też spada. Maksimum produkcyjności kraocowej przypada wcześniej i jest wyższe niż maksimum produkcji przeciętnej. Produkcja całkowita – Q

Produkt przeciętny -

Produkt kraocowy -

Zależności jakie występują w modelu wyrażone równaniami:

1. Gdy Q↑, to p. kraocowy > 0

2. Gdy Q= max, to Pk=0 3. Gdy Q↓, to Pk<0 przyjmuje wartości ujemne 4. Gdy Pp↑, to Pk>Pp 5. Gdy Pp=max, to Pk=Pp 6. Gdy Pp↓, to Pk<Pp 7. Suma Pk=Q

Produkcyjnośd w okresie długim - wydajnośd jest więcej niż proporcjonalna f. produkcji Cobba – Douglasa

nakłady czynników wytwórczych

wielkośd produkcji Q

nakłady czynników wytwórczych

wielkośd produkcji

Q

= czyli Pprzec = Pk

22

Pc= TxLαxKβ Produkcja = technika x nakład pracy x nakład kapitału α i β to współczynniki determinujące rodzaj przychodów z danego czynnika wytwórczego Jeśli α + β > 1 to wtedy przychody są rosnące. Pc jest rosnący na jednostkę czynnika wytwórczego. Jeśli α + β = 1 to wtedy przychody są stałe. jak Q w 2 przypadkach α + β < 1 to wtedy przychody są malejące. – Odcinek od punktu przegięcia Wybór najkorzystniejszej metody wytwarzania – trzeba uzyskad taką kombinację czynników wytwórczych, która pozwoli osiągnąd daną wielkośd produkcji przy najniższym koszcie całkowitym. Izokoszta – to linia jednakowego kosztu. Punkty na krzywej reprezentują jednakowy koszt. Przedsiebiorstwo ma różne izokoszty. Poszukuje najniższych kosztów na daną wartośd produkcji. Izokoszta = Pv1 x Qv1 + Pv2 x Qv2 koszt nakładu czynnika 1 koszt nakładu czynnika 2

total koszt

nachylenie izokoszty to tangens alfa =

Izokwanta – to krzywa kombinacji czynników wytwórczych dających tę samą wielkośd produkcji. (Pc) Nachylenie – obliczamy styczną do punktu i obliczamy tangens alfa.

Jest to stosunek - w liczniku i mianowniku produkty kraocowe

KSTS – Kraocowa stopa technicznej substytucji Określa ona z jakiej ilości czynnika wytwórczego mogę zrezygnowad jeśli chcę zachowad tę samą wielkośd produkcji. W realnym świecie czynniki wytwórcze nie są tak substytucyjne jak w modelu. Nie bierze on pod uwagę jakości produkcji, a jedynie ilośd takiego samego dobra. Model jest dobry np. do rolnictwa czy wytworu towarów prostych, o niskiej technologii, ale w wypadku produkcji wysokiej technologii, gdzie czynniki produkcji zmienne są różnorodne i muszą byd poddane obróbce w ścisłych proporcjach wtedy możliwośd substytucji jest znikoma. Jeśli zrezygnuje się z jednego czynnika produkcji to produkcja zmniejszy się. (Np. dostawa surowców do produkcji – jeśli będzie mniej to nie stworzą tej samej produkcji przez zwiększenie zastosowania pracy). KSTS wykazuje tendencję malejącą. Czyli kosztem V1 mogę zrezygnowad z coraz mniejszych ilości V2. Tak samo jak Kraocowa Stopa Substytucji w wyborach konsumenta/gospodarstwa domowego.

u góry czynnik zastępowany, u dołu zastępujący

23

1.10 Teoria kosztów w przedsiębiorstwie koszt – to wydatek poniesiony przez producenta, bez względu na typ działalności. w ujęciu wąskim – koszty ex post, jawne i udokumentowane, księgowe. w ujęciu szerokim – koszty ekonomiczne, dodatkowo niejawne, (koszty księgowe + koszty nabycia czynników – koszt budynków dziedziczonych, używania własnej studni do działao przedsiębiorstwa) Dla wyceny nieudokumentowanych środków możemy się posłużyd kosztem najlepszej alternatywy, najcenniejszej utraconej korzyści. Zaangażowanie i nakład kosztu stałego trudno zmierzyd, stąd wykorzystuje się koszty amortyzacji sprzętu, jeśli ten nie zużywa się całkowicie w procesie produkcji (z góry ustalone arbitralnie stawki procentowe). Istnieją też koszty społeczne (efekty zewnętrzne, oddziaływanie na środowisko za którego amortyzację nie płaci przedsiębiorca). Koszty można analizowad w okresie długim i krótkim. Są różne typy kwalifikacji: według typu: koszty osobowe (płace, ubezpieczenia) koszty materiałowe (surowce+paliwa, energia) koszty amortyzacji kapitału trwałego Koszty całkowite bezpośrednie pośrednie - płace + ubezpieczenia - amortyzacja - surowce - koszty administracji - narzędzia, zlecenie obróbki - kary, odsetki kredytów - koszty przygotowania produkcji - zużycie energii koszty stałe (amortyzacja, konserwacja, płace pracowników obsługi i administracji, komunalne). Są zarówno w okresie krótkim jak i długim. koszty zmienne (koszty surowców, siły roboczej i energii do produkcji) Koszt całkowity stały = czynniki produkcji stałe x ich cena (na wykresie półprosta pozioma) Koszt całkowity zmienny = czynniki zmienne x cen, jest funkcją rosnącą, odwrotną do f. produkcji Gdy produkcyjnośd całkowita rośnie, wtedy CKz rosną względnie wolno. Kc od CKz różnią się o stałą wielkośd CKs (całkowitych kosztów stałych). Od punktu C koszty rosną szybciej od przyrostu produkcji (rosną bardziej niż proporcjonalnie). Kc=Ckz+Cks Punkt C odpowiada minimum Kosztów kosztów kraocowych Punkt A odpowiada minimum kosztów przeciętnych = w tym jest punkt KK. Są trzy rodzaje kosztów przeciętnych: Przeciętny całkowity, zmienny, stały.

24

Dalszy wzrost produkcji możliwy dzięki coraz większym kosztom

Kc (stałe + zmienne)

CKs

CKz

Produkcja

Koszty

C”

C

Koszty rosną wolniej od produkcji

P – wielkośd produkcji Przeciętne koszty stałe – to krzywa malejąca, gdy Pc rośnie PKs maleją bo się rozkładają na coraz większą ilośd produktów (korzyści skali). Spadek tych kosztów (odcinki) jest jednak coraz mniejszy (krzywa staje się spłaszczona względem osi produkcji.

Przeciętne koszty zmienne – to całkowite koszty zmienne na 1 jednostkę produkcji. Gdy Pc rośnie wtedy Pkz maleją (rozkładają się jak dla Pks) -> krzywa w dół. Gdy ceny czynników stałych rosną, rosną również Pkz. -> Krzywa do góry. Krzywa Pkz jest odwrotną do funkcji produkcyjności przeciętnej. Miarą geometryczną tego kosztu jest tg kąta utworzonego przez oś z półprostą z początku układu, łączącą dane punkty na krzywej Kc i Kz. Minimum KP otrzymamy prowadząc styczną z początku układu do krzywej Kz i Kc. Punkt styczności wyznaczy odpowiadającą produkcyjnośd.

min -> półprosta do Kz

min -> półprosta do Kc

Krzywa kosztów zmiennych to lustrzane odbicie krzywej knighta. Zarówno Kc do Kz jak i Pkc i Pkz są równoległe do siebie i nieco przesunięte w prawo. Relacja kosztów stałych do zmienny Kc = CKz (Kc+I) + CKs

Produkcja

Koszty

Produkcja

Koszty

25

Produkcja

Koszt Kraocowy

Pk = max a Kk = min

KPc – Koszt przeciętny całkowity – osiąga maksimum wyżej od PKz (przeciętnych kosztów zmiennych) (bo całkowity obejmuje zmienny)

Odległośd między min. PKc, a między PKz zależy od

Ile kosztowałoby wyprodukowanie jeszcze 1 dodatkowej jednostki Produktu. (ponad dotychczasową ilośd).

O tym koszcie informuje koszt kraocowy =

Częśd stała kosztów nie jest ważna dla Kosztu Kraocowego (KK). Są 2 formuły: 1) za podstawę przyjmujemy Kp -> ∑Kc = Kp x ilośd produktu dodatkowa 2) za podstawę przyjmujemy Kk -> ∑Kc = ∑Kk + Ks Krzywa Kosztu kraocowego odpowiada funkcji produkcyjności kraocowej. miarą geometryczną jest tangens kąta tworzonego przez styczną do punktu na krzywej Kc, a osią X. Koszt kraocowy maleje z powodu prawa malejących przychodów (Pk rośnie). Po osiągnięciu miniumum rosną koszty kraocowe (czyli na jednostkę), a Pk maleje. W pewnym momencie krzywe KK przecinają się z Całkowitymi kosztami przeciętnymi. Te koszty zrównają się (tak samo jak dzieje się w przypadku Produkcji przeciętnej i kraocowej). Ten punkt Q to Techniczne Optimum Wielkości Produkcji. Zachodzi tam optymalne wykorzystanie czynników zmiennych i stałych w produkcji. I od tego momentu krzywa KC zaczyna rosnąd. Punkt Q nie wyznacza ile należy produkowad, aby maksymalizowad przychód, gdyż trzeba uwzględnid popyt – chłonnośd rynku, bo inaczej wygenerujemy zapasy a to rodzi koszty zamrożenia kapitału. Trzeba uwzględnid ceny rynkowe towaru wyprodukowanego – jeśli są wysokie może byd opłacalne produkowanie powyżej Q. 1.11. Koszty przedsiębiorstwa w długim okresie Długookresowa krzywa k. przeciętnych – obwiednia Kosztów przeciętnych krótkookresowych, które wyznaczamy z minimum Kc (tam gdzie funkcja Kc odbija od góry). Ma ona swoje minimum. Tłumaczy się ją jak w krótkim okresie. Do momentu minimum firma odnosi korzyści skali. Po przekroczeniu progu (KP zaczyna rosnąd) pojawiają się niekorzyści skali.

Kc

Q

26

Długookresowa krzywa kosztów kraocowych – tworzą ją elementy krzywej krótkookresowej. Przecina się z krzywą KP w jej minimum. W długim okresie firma patrzy na oczekiwane całkowite koszty przeciętne, gdyż określają rentownośd. Natomiast w krótkim okresie decyzje podejmuje się w oparciu o Koszty kraocowe. Jeśli koszty kraocowe (na jednostkę) nie zrównają się z przychodami kraocowymi (na jednostkę) to do tego momentu podaż produktu będzie zwiększana. Logiczne, gdyż w tym momencie przychody pokrywałyby tylko koszty wytworzenia, czyli zysk brutto i netto byłby zerowy, a nawet pewna byłaby strata, gdyż towary trzeba transportowad i jeśli robi to zewnętrzna firma to ponosi się dodatkowy koszt nie związany z wytworzeniem. Korzyści i koszty skali produkcji Produkcja na małą skalę jest stosowana w przemyśle lekkim, bawełnianym, meblarskim, ceramicznym, art. luksusowych, gdyż duże maszyny nie są korzystne. Uzyskane tą metodą produkty mogą byd lepiej, oryginalniej wytwarzane -> ważny jest czynnik gustu, zindywidualizowania towaru.

Kp

min

Produkcja

Koszt Przeciętny

- prawo malejących przychodów przyrosty produkcji maleją niekorzyści

- zwiększanie nakładów przynosi wzrosty przyrostów Produkcji - korzyści skali

- Przyrosty produkcji maleją - niekorzyści

Kp

min

Produkcja

Koszt Przeciętny

- przyrosty Produkcji rosną - korzyści skali

- zatrudnienie więcej osób pozwala na specjalizację - można lepiej wykorzystad specjalizację w zarządzaniu - pewne technologie i typy maszyn są opłacalne tylko przy dużej skali - można bardziej narzucad ceny produktów i niskie ceny surowców - Rozkładają się koszty marketingu - dostęp do taoszych kredytów, większa wiarygodnośd - większe możliwości eksportowe, nie zależą od jednego produktu

Korzyści skali

Wewnętrzne Zewnętrzne

- mogą pojawid się przedsiębiorstwa satelitarne co obniża K przeciętne. możliwośd finansowania własnych - laboratoriów badawczych, działów R&D.

- oszczędności z geograficznego skoncentrowania produkcji

27

spadek ceny dobra substytucyjnego

spadek dochodów

wzrost ceny dobra komplementarnego

spadek zainteresowania danymi

dobrami

spadek całego popytu

pojawia się nadwyżka podaży (towaru za dużo)

następuje spadek cen i jednocześnie

ograniczenie produkcji u przedsiębiorstw, aż

do momentu równowagi przy niższej cenie

mamy rynek nabywcy (konsumenta)

Jeśli w krótkim okresie Koszty kraocowe nie zrównają się z Przychodami kraocowymi z sprzedanej produkcyjności kraocowej to wytwarzana ilośd będzie zwiększana.

1. Zmiany równowagi rynkowej dzięki wzroście/spadkowi popytu

wzrost ceny dobra substytucyjnego

wzrost dochodów

spadek ceny dobra komplementarnego

zmiana preferencji różnych grup

potrzeb

wzrost całego popytu

pojawia się nadwyżka popytu (za mało towaru)

następuje wzrost cen i jednocześnie

rozszerzenie produkcji u przedsiębiorstw, aż

do momentu uzupełnienia niedoboru i

ustabilizowania cen

mamy rynek sprzedawcy (producenta)

28

Mechanizm cen minimalnych i maksymalnych w stabilizacji rynku

Ceny maksymalne mają na celu ograniczenie wzrostu cen, szczególnie w przypadku tow. pierwszej potrzeby: żywnośd itp.

sztuczne zwiększenie popytu,

z uwagi na małe ceny

Ustalenie zbyt niskiego pułapu cen

cenami maksymalnymi

nieopłacalnośd, ograniczenie podaży

nie zaspokojenie potrzeb

przez brak towaru

może byd konieczna reglamentacja

pojawia się

nadwyżka podaży

ceny spadają nadmiernie

spada zysk i rentownośd, firmy mogą zbankrutowad

wprowadza się ceny minimalne

podtrzymana jest produkcja, ale sztucznie i nie następuje restrukturyzacja, utrzymuje się nieopłacalne rynkowo przedsiębiorstwa

29

Inne sposoby interwencji – poprzez zwiększenie kosztów produkcji (wtedy wzrosną ceny) np. wymagania fitosanitarne i ekologiczne, jakościowe, prawa pracownicze i składki socjalne (z tym że te ostatnie dot. całej gospodarki, a problemy cen dot. określonych sektorów głównie rolnictwa). 1. Efekt substytucyjny: Następuje gdy zachodzi zmiana w relacji cen. 2. Efekt dochodowy: Następuje gdy ograniczają się możliwości nabywcze, maleje siła nabywcza czyli realny dochód Konsument przesuwa się na nowy punkt optimum na nowej krzywej. Na ten ruch składają się dwa efekty. 1) Zmniejszenie wielkości popytu na dobro, które zdrożało na tej samej krzywej użyteczności 2) Przejście na nową krzywą (niższą) -> oznacza to, że wzrost ceny 1 dobra powoduje zmniejszenie liczby obu dóbr nabywanych bo dobra x i y są substytucyjne pod względem użyteczności.