Miękkie kapitały a dobrobyt

materialny – wyzwania dla Polski

Janusz CzapińskiSeminarium

Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Lokalnych31.03.2011

Źródło danych: Autor, Levy, Murname(2003).

Oczekiwane na rynku pracy w USA umiejętności pracowników ze względu na typ zadań w okresie 1960-2002 (rok 1960 jako 100 dla każdego z rodzajów umiejętności)

gospodarka wiedzy

Kapitał ludzki odpowiada za efekt rywalizacji indywidualnej: im wyższy tym wyższa

względna pozycja ekonomiczna jednostki w grupie; wzrost przeciętnego poziomu

kapitału ludzkiego członków grupy zwiększa pośrednio (poprzez system podatków)

dobrobyt materialny całej grupy; molekularna ścieżka rozwoju.

Miękkie kapitały

Kapitał kreatywny jest odpowiedzialny głównie za konkurencyjność regionów i miast;

obejmuje charakterystykę rynku pracy (udział pracowników twórczych w populacji

zatrudnionych), lokalne czynniki sprzyjające osiedlaniu się na danym terenie ludzi

utalentowanych i rozwojowi nowoczesnych technologii.

Kapitał społeczny odpowiada za efekt rywalizacji grupowej (konkurencyjność wspólnot

miejskich, regionalnych, narodowych): im wyższy tym wyższa względna pozycja

ekonomiczna wspólnoty; wspólnotowa ścieżka rozwoju. Pomostowy kapitał społeczny –

łączący członków społeczeństwa z różnych grup -- jest istotą obywatelskości

Niski kapitał społeczny: Chodźmy szybciej, ich jest dwóch a my sami

Kapitał intelektualny rozumiany jest zazwyczaj jako zasób przedsiębiorstwa. Jest zatem

analizowany z punktu widzenia przewagi danego podmiotu gospodarczego na lokalnym

lub globalnym rynku. Można jednak także poprzez agregowanie cech intelektualnych

jednostek oraz naukowe osiągnięcia wspólnoty tworzyć regionalne i krajowe miary

kapitału intelektualnego.

Kraj

Kapitał ludzki Kapitał

intelektualny

Kapitał

kreatywny

Kapitał społeczny

PISA 2009 Liczba lat

nauki (WB,

lata 90.)

Kapitał

intelektualny

wskaźnik

ogólnya

Kapitał

kreatywny

wskaźnik

ogólnyb

Zaufaniec Indeks etyki

korporacyjnej

(GLOBE,

1996/97)

Indeks

aktywności

obywatelskiejd

Szwecja 14 2 8 2 2 6 1

Dania 8 5 7 3 1 1 2

Norwegia 9 1 10 6 3 3 3

Holandia 2 8 5 4 4 2 4

Austria 13 14 4 10 8 8 5

Belgia 4 10 9 7 11 9 6

Ranking 19 krajów europejskich w zakresie wybranych wskaźników czterech miękkich kapitałów (porządek wg indeksu aktywności obywatelskiej)

Belgia 4 10 9 7 11 9 6

Irlandia 10 12 16 8 7 10 7

Finlandia 1 4 3 1 5 4 8

Wielka Brytania 6 9 6 5 12 5 9

Niemcy 3 3 1 9 9 7 10

Francja 11 6 12 11 13 17 11

Słowenia 5 15 11 14 16 13 12

Hiszpania 17 18 14 12 6 12 13

Włochy 16 17 2 15 10 14 14

Portugalia 15 19 17 18 18 11 15

Grecja 18 13 18 13 14 15 16

Węgry 12 11 13 16 15 16 17

Polska 7 7 15 17 17 19 18Rumunia 19 16 19 19 19 18 19

a Iloraz inteligencji ((Lynn, Vanhanen, 2006), liczba patentów o zasięgu światowym (The Global Competitiveness Report 2010-2011) i liczba publikacji o zasięgu światowym w stosunku do liczby naukowców (European Commission, 2007)b Wielkość klasy kreatywnej (ILO, 2009), liczba badaczy w stosunku do ogółu pracujących (European Commission, 2007) i nakłady na R&D (European Commission, 2007)C World Values Study, lata 90.d Aktywność w 12 typach dobrowolnych organizacji (Center for Democracy and Civil Society (.http://www.uscidsurvey.org/) raport z 20 września 2007)

Kapitał ludzki jest pierwotną ścieżką rozwoju ekonomicznego

wspólnoty; jest zatem szczególnie efektywny we wspólnotach

słabiej rozwiniętych; kapitał społeczny decyduje o wzroście

dobrobytu dopiero po osiągnięciu przez wspólnotę pewnego

progu rozwoju generowanego przez kapitał ludzki.

Zatem:

Kapitał ludzki jest decydującą przesłanką wzrostu dobrobytu

krajów słabiej rozwiniętych, a kapitał społeczny jest

decydującą przesłanką rozwoju ekonomicznego krajów wyżej

rozwiniętych.

8,00

9,00

10,00

Ln

PK

B_1

995

_20

06

�

�

�

�

�

�

�

�

�

��

�

�

� �

�

�

�

�

�

�

� �

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

��

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

LnPKB_1995_2006 = 6,02 + 0,23 * lata_nauki_2000

R-Square = 0,63

2,50 5,00 7,50 10,00

lata nauki

7,00

Ln

PK

B_1

995

_20

06

����

� �

��

�

�

�

�

�

�

�

�

�

���

�

�

�

��

�

�

��

�

�

�

���

�

���

�

�

�

��

�

�

� �

�

�

�

�

�

� �

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

��

Regresja logarytmu zmiany PKB na poziom wykształcenia społeczeństwa (N = 115)

8,00

9,00

10,00

Ln

PK

B_1

995

_20

06

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

��

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

��

�� �

�

LnPKB_1995_2006 = 6,71 + 0,04 * tRUST_90

R-Square = 0,45

10,00 20,00 30,00 40,00 50,00 60,00

zaufanie lata 90.

7,00

Ln

PK

B_1

995

_20

06

�

�

��

�

�

�

��

�

�

�

� �

�

�

�

��

�

� �

�

Regresja logarytmu wzrostu PKB w latach 1995-2006 na poziom zaufania z lat 90 XX wieku w grupie 60 krajów

8,00

9,00

10,00

Ln

PK

B_

1995_

2006

�

� �

�

�

�

�

�

��

�

�

�

�

�

�

��

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

��

�

�

�

�

�

�

�

��

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

���

�

LnPKB_1995_2006 = 6,40 + 0,03 * cei

R-Square = 0,55

20,00 40,00 60,00 80,00

Indeks etyki korporacyjnej

7,00

Ln

PK

B_

1995_

2006

�

���

�

�

�

�

��

�

�

�

��

�

�

�

�

���

�

�

�

��

�

� �

�

�

�

�

�

��

�

�

�

��

� �

Regresja logarytmu wzrostu PKB w latach 1995-2006 na indeks etyki korporacyjnej w 1998 r. w grupie 97 krajów

Znaczenie kapitału ludzkiego (wykształcenie w latach 90.) i kapitału społecznego (zaufanie w latach 90.) dla wyjaśnienia logarytmu wzrostu PKB per capita

w latach 1995–2006 w grupie 36 bogatych i 75 ubogich krajów (wg poziomu w 1995 r.)

procent wariancji wyjaśnionej przez dany kapitał

54Kraje wysoko rozwiniete

55

14

1

0 20 40 60 80 100

Kraje słabo rozwinięte

Kraje wysoko rozwiniete

Kapitał społeczny

Kapitał ludzki

9,00

10,00

11,00

LnP

KB

_2006

�

�

��

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

��

�

�

��

�

��

POL

CZEHUNLVA

SVK

EST

LTU

FINSWE

NLD

DNK

GER

NOR

GBR

BELAUT

IRL

ITAESPGRC

FRA

SVNPRT

LN_GDP_2006 = 9,37 + 0,24 * kapital_intelektualnyb

R-Square = 0,56

-4,00 -2,00 0,00 2,00 4,00

Kapitał intelektualny

7,00

8,00

L

��

POLSVK

ROM

LTU

BGR

Regresja logarytmu PKB w 2006 r. na kapitał intelektualny w krajach europejskich

9,00

10,00

11,00

Ln

PK

B_

200

6�

��

� �

�

�

��

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

IRL

BELNLD

GBR

FIN

EST

GRC

SWEDNK

FRA

SVN

GER

ESP

ITA

NOR

CZE

AUT

PRT

LN_GDP_2006 = 9,43 + 0,21 * kapital_kreatywny

R-Square = 0,68

-5,00 0,00 5,00

kapitał kreatywny

7,00

8,00

Ln

PK

B_

200

6

���

�

�

�

�

�

LTU

EST

LVAPOL

HUN

BGR

SVK

TUR

ROM

Regresja logarytmu PKB w 2006 r. na kapitał kreatywny w krajach europejskich

7,5

8

8,5

9

Niskie zaufanie

Wysokie zaufanie

6

6,5

7

Niski IQ Wysoki IQ

Efekt synergii poziomu ilorazu inteligencji i uogólnionego zaufania w zakresie logarytmu

wzrostu PKB w latach 1995-2006 w grupie 59 krajów

7

7,5

8

8,5

9

Niskie zaufanie

Wysokie zaufanie

6

6,5

7

Niskie wykształcenie Wysokie wykształcenie

Efekt synergii poziomu wykształcenia i uogólnionego zaufania w zakresie logarytmu

wzrostu PKB w latach 1995-2006 w grupie 58 krajów

8,00

9,00

10,00

LnG

DP

1995-2

006

�

� �

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

��

�

�

�

�

�

ARG

AUS AUT

CAN

CHE

CHN

CRI

DEU

DNK

ESP

FIN

FRA

GBR

GRC

HUN

ISR

ITA

JPN

KAZ

KOR

MEX

MYS

NLD

NZL

POLPRT

RUS

SVN

SWE

TUR

USA

R2 = 0,51Związek między familizmem i zmianą log. PKB per capita w latach 1995-2006 w 47 krajach

Źródło danych: familizm – GLOBE 1996/97, PKB - WB

4,00 5,00 6,00

familizm

7,00

LnG

DP

�

�

�

�

�

�

�

��

�

�

��

�

�

�

ALB

BOL

BRA

CHN

COLECU

EGY

GEO

GTMIDN

IND

NGA

PHLSLV

THA

TUR

VEN

ZMB

4000

5000

A

A

A

A

A

A

A A

A

A

Wrocław

Kraków

Warszawa

Gdańsk

Gdynia

Gliwice Katowice

Poznań

-0,25 0,00 0,25 0,50

Kapitał społeczny

3000A

A

A

A

A

A

A

A

AA

A

A

A

A

A

A

Bydgoszcz

Toruń

Lublin

Łódź

Radom

Rzeszów

Białystok

Bielsko Biała

CzęstochowaJaworzno

Ruda Śląska

Sosnowiec

Zabrze

Kielce

Olsztyn

Szczecin

R2=0,31 p<0,01

Dochód miasta na mieszkańca w 2009 r. a kapitał społeczny w 2009 r.

Źródło danych: Diagnoza Społeczna 2009

Kapitał społeczny w III RPOdsetek osób ufających innym ludziom, należących do co najmniej jednej organizacji i angażujących się w minionym roku w

działania na rzecz społeczności lokalnej

50

60

70

Aktywni społecznie

Członkowie organizacji

Ufający innym

Źródło danych: Jakość życia Polaków w czasie zmiany społecznej, Diagnoza Społeczna i Polski Generalny Sondaż Społeczny

0

10

20

30

40

'92 '95 '97 '00 '03 '05 '07 09

Pro

c.

Ufający innym

Dzięki czemu się dotychczas rozwijaliśmy?

340

390

440

170

190

Pro

ce

nto

wy w

zro

st

liczb

y s

tud

en

tów

Pro

ce

nto

wy w

rozst

PK

B n

a o

so

bę

90

140

190

240

290

90

110

130

150

1992 1994 1996 1998 2000 2003 2005 2007 2009

Pro

ce

nto

wy w

zro

st

liczb

y s

tud

en

tów

Pro

ce

nto

wy w

rozst

PK

B n

a o

so

b

PKB na osobę

Liczba studentów

Najbardziej i najmniej rozwinięte branże przemysłowe w Polsce w stosunku do UE

Rodzaj przemysłu

Produkcja w Polsce

w 2006 r. jako procent

produkcji UE w 2002

górnictwo metali nieżelaznych 373

koksowniczy 274

górnictwa węgla kamiennego 59

elektrociepłowniczy 28elektrociepłowniczy 28

górnictwa węgla brunatnego 16

soli 11

elektroniki profesjonalnej 1,3

aparatury pomiarowej 1,1

biotechnologiczny 1,1

sprzętu optycznego i fotograficznego 1,0

lotniczy i kosmiczny 0,5

maszyn biurowych i komputerów 0,4

Źródło: Andrzej Karpiński, Dialog wokół przyszłości przemysłu, Dialog, 2009, 3-4

Wnioski

Rozwój wspólnoty po przekroczeniu pewnego progu rozwoju zależy bardziej od kapitału społecznego niż od kapitału ludzkiego

Rozwój ekonomiczny Polski, jako kraju słabo rozwiniętego, zależał dotychczas przede wszystkim od kapitału ludzkiego, miał dotychczas przede wszystkim od kapitału ludzkiego, miał zatem charakter molekularny a nie wspólnotowy

Czy dalszy rozwój Polski po przekroczeniu progu krajów rozwiniętych jest możliwy przy obecnym poziomie kapitału społecznego?

Jaki jest próg rozwoju, przy którym kapitał społeczny zyskuje

większe niż kapitał ludzki znaczenie jako przesłanka dalszego

wzrostu dobrobytu?

Analiza empiryczna trendów w porównaniach międzynarodowych

sugeruje, że progiem tym jest 10-12 tys. dolarów PKB per capita w

dolarach z 2000 r. dolarach z 2000 r.

Polska przy wzroście średnio rocznie 2,5-3 proc. osiągnie ten próg

za 8-10 lat. Jeśli w tym okresie nie wzrośnie w naszym kraju

poziom kapitału społecznego, dalszy rozwój gospodarczy Polski

zostanie zahamowany lub znacznie spowolniony niezależnie od

stopnia inwestycji w kapitał ludzki.

Gdzie budować kapitał społeczny?

Szkoła

Administracja publicznaAdministracja publiczna

Firmy

Kościół?