PRZYSZŁOŚĆ PRACY MIĘDZY „UBERYZACJĄ” A AUTOMATYZACJĄ

Tekst

Michał Paliński

Współpraca merytoryczna Marlena Syliwoniuk

Wprowadzenie ...................................................................................................................................................................................2

Bezrobocie technologiczne? To już było… ........................................................................................................................................3

Jak rozwój platform internetowych wpłynie na przyszłość pracy? ....................................................................................................6

Globalizacja pracy: od outsourcingu do crowdsourcingu .................................................................................................................8

Przyszłość pracy w gospodarce współdzielenia: ekonomia dzielenia się skrawkami?...........................................................................10

„Druga era maszyn”? Prognozy dotyczące zatrudnienia i użytecznych umiejętności w świecie zautomatyzowanej pracy .............14

Umiejętności przyszłości ....................................................................................................................................................................19

Podsumowanie ..................................................................................................................................................................................22

Źródła ...............................................................................................................................................................................................23

Spis treści

Nadzór merytoryczny

dr Renata Włoch, dr hab. Katarzyna Śledziewska

Redakcja

Maja Rynkowska, Martyna Olivet

Projekt graficzny i skład Marta Pokorska

Partner projektuISBN 978-83-942809-8-7

Rozwój technologiczny wiąże się z powstawaniem nowych modeli biz-nesowych i automatyzacją kolejnych zawodów. W jaki sposób wpłynie to na strukturę zatrudnienia i pozycję pracowników na rynku pracy?

W tym raporcie przyglądamy się rosnącej elastyczności rynku pracy pod wpływem technologii cyfrowych. Pokazujemy potencjał rozwoju mo-deli biznesowych powstających w ramach tzw. ekonomii współdzielenia; wzrost znaczenia zjawiska „pracy na żądanie”, wykonywanej za pośred-nictwem platform internetowych; jak również prognozy dotyczące podat-ności poszczególnych zawodów na automatyzację. Na koniec spróbujemy wskazać, jakie umiejętności pracownika mogą się okazać przepustką do sukcesu na tak dynamicznie zmieniającym się rynku pracy.

1

Wprowadzenie

W f ab r y c e p r z y s z ł o ś c i b ę -d z i e t y l k o dwó ch p r a c own i k ów

– c z ł ow i e k i p i e s . C z ł ow i e k b ęd z i e k a r m i ł p s a , p i e s z a ś

p i l n owa ł , b y c z ł ow i e k n i e d o t y ka ł ma s z yn .

Ca r l B a s s , A u t o de s k C EO

40 %Do 2020 roku ponad

amerykańskich pracowników będą stanowić freelancerzy oraz pracownicy tymczasowi1.

Zatrudnienie na etat powoli przestaje przystawać do realiów rynku pracy. Rozwój nowych modeli bizne-sowych wykorzystujących narzędzia cyfrowe zwiększa zapotrzebowanie na pracę projektową, dorywczą lub wykonywaną „na żądanie”, której coraz częściej nie towarzyszą standardowe gwarancje socjalne. Jedną z przyczyn jest pojawienie się platform tzw. ekonomii współdzielenia, takich jak AirBnB i Uber, coraz skutecz-niej konkurujących z tradycyjnym sektorem usług.

Cyfryzacja gospodarki ma jednak również  inne ob-licze. Szybki rozwój technologii związanych z roboty-zacją i badaniami nad sztuczną inteligencją sprawia, że w coraz większym zakresie ludzi zastępują w pracy maszyny i programy komputerowe.

Jeszcze kilka lat temu automatyzacja kojarzyła się wy-łącznie z usprawnieniem procesów produkcyjnych, np. w fabrykach samochodów. Dziś algorytmy pod postacią programów komputerowych zaczynają stanowić konkuren-cję również dla pracowników umysłowych i przedstawicie-li wolnych zawodów: tłumaczy, dziennikarzy czy anality-ków giełdowych. Roboty zaś wspomagają wykonywanie coraz bardziej zaawansowanych prac, takich jak opieka nad dziećmi i seniorami.

Istotne staje się pytanie, jakie umiejętności powinniśmy rozwijać, aby jak najdłużej funkcjonować na rynku pracy opanowywanym stopniowo przez algorytmy i robotyzację.

2

J e s t e śmy d r ę c z en i n ową c ho r o bą – p i s a ł – k t ó r e j c z ę ś ć c z y t e l n i k ów j e s z c z e n i e z na , a l e

o k t ó r e j u s ł y s z y n i e r a z w p r z y s z ł o ś c i . Mam na my ś l i b e z r o bo c i e t e c hno l o g i c z ne . T o z na c z y b e z r o bo c i e wyn i k a j ą c e z t empa odk r ywan i a p r z e z n a s s p o s obów o s z c z ędno ś c i p r a c y wy -

p r z ed za j ą c ego t empo , w k t ó r ym wyna j d u j emy d l a n i e j n owe z a s t o s owan i a2.

Dlaczego więc nie pracujemy dziś krócej? Keynes był optymistą, który niedostosowanie popytu i podaży na rynku pracy uważał za tymczasowe. Według niego w dłuższym okresie wzrost dobrobytu wynikający z innowacyjności miał spowodować, że większość ludzi w krajach rozwiniętych zamiast pracą zarobkową (często rutynową i niesatysfakcjonującą) będzie mogła zająć się kultywowaniem sztuki życia.

Wbrew tym prognozom ci z nas, którzy mają pracę, wciąż przeznaczają na nią średnio ponad 40 godzin w tygodniu. Polacy są jeszcze bardziej zapracowani niż pozostali Europejczycy.

Średnia długość pracy w ciągu

tygodnia w głównym miejscu zatrudnienia

(osoby zatrudnione w pełnym wymiarze

czasu)Źródło: Eurostat.

Bezrobocie technologiczne? To już było…

UE 41,4 h

Dania 39 h

John Maynard Keynes, brytyjski ekonomista, w 1930 roku prze-widywał, że pokolenie jego wnuków będzie pracować 15 godzin w tygo-dniu. Keynes uważał, że nowe technologie wykorzystywane w kolejnych gałęziach przemysłu, rolnictwa oraz transportu będą stopniowo zmniej-szać zapotrzebowanie na pracę.

Polska 42,2 h

3

Z drugiej strony coraz więcej osób w Unii pracuje dorywczo, ponieważ nie są one w stanie znaleźć pracy w pełnym wymiarze godzin; dotyczy to co trzeciego pracującego dorywczo Polaka. Problem ten jest jeszcze bardziej widoczny w krajach borykających się z kryzy-sem gospodarczym: w Grecji wymuszone niepełnoeta-towe zatrudnienie sięga 70%.

Źródło: Opracowanie DELab UW na podstawie danych Eurostat.

Wymuszone niepełnoetatowe

zatrudnienie w UE w 2015 r.HOLA

NDIA

BELGIA

AUSTRIA

POLSKA

WŁOCH

Y

CYPR

GRECJA

0% 50% 100%10% 12% 30% 66% 69% 73%

4

Dlaczego czas pracy się wydłuża?

Pracownicy o stabilnym zatrudnieniu pracują coraz dłużej, zaś osoby, które

pracują mniej niż średnia, robią to coraz częściej wbrew swojej woli.

5

Ekonomiści prognozujący skracanie się czasu pracy nie docenili stopnia, w jakim nasze wzorce konsumpcyj-ne determinowane są przez porównywanie się z otocze-niem i grupami społecznymi, do których aspirujemy. Bez-względny poziom konsumpcji okazuje się mniej ważny. Fakt, że dzisiejszy standard życia nawet przeciętnie za-rabiających pracowników pod wieloma względami był poza zasięgiem najbogatszych ludzi kilka dekad temu, okazuje się w niewielkim stopniu wpływać na nasze za-dowolenie. W efekcie pracownicy w Europie czy w USA, jeśli tylko mają taką możliwość, pracują coraz więcej, by zaspokoić swoje rosnące potrzeby konsumpcyjne3.

Z drugiej strony rosnące nierówności dochodowe w większości krajów powodują rozwarstwienie pod względem poziomu życia. Rośnie liczba pracowników o niskich dochodach, którzy pracują coraz dłużej, a i tak nie są w stanie osiągnąć poziomu życia, do którego aspi-

rują. Wśród powodów tego stanu rzeczy można wskazać spadek popytu na część zawodów, rozwój modeli bizne-sowych promujących tymczasowe zatrudnienie, stagnację płac oraz wzrost znaczenia dochodów płynących z kapi-tału w porównaniu do dochodów z pracy4.

Nasila się również problem powstawania klasy tzw. working poor, czyli pracujących ubogich, których wyna-grodzenie nie jest w stanie pokryć niezbędnych wydat-ków. Według danych Eurostatu w 2014 roku ubóstwem zagrożonych było aż 9,5% pracujących Europejczyków (w porównaniu do 8,3% w 2010 roku. W przypadku Polski odsetek ten wyniósł 10,6% i był jednym z najwyższych w UE (chociaż w ciągu ostatniej dekady obniżył się z wy-sokości 13,8%). Jednym z celów strategicznych UE jest wyciągnięcie z ubóstwa przynajmniej 20 milionów osób pracujących w jej krajach członkowskich do roku 2020.

Jak rozwój platform internetowych wpłynie na przyszłość pracy?

W ostatnich latach postępuje fragmentaryzacja pracy. Projekty wykonywane do tej pory przez pojedyncze oso-by lub małe zespoły rozkładane są na czynniki pierwsze, których wykonanie zlecane jest pracownikom za pośred-nictwem platform internetowych. Zjawisko to nosi miano crowdsourcingu.

P latformy, takie jak Amazon Mechanical Turk czy Spa-re5 oferują drobne zlecenia, np. porządkowanie zdjęć produktów według kategorii czy dokonywanie transkrypcji materiałów audio. Ich wykonanie za pomocą smartfona lub tabletu zajmuje kilka minut, a wynagrodzenie sięga

od kilkudziesięciu centów do kilku dolarów. Coraz wię-cej osób, również w Polsce, korzysta z tego rodzaju platform, by produktywnie spędzić czas w komunikacji miejskiej czy w poczekalni do lekarza.

P latformy e-pracy to nie tylko „mikro-zadania”, ale coraz częściej możliwość prowadzenia złożonych pro-jektów. Pracę projektową ułatwia szybki proces interne-towej rekrutacji. Rekrutacja online za pomocą dedyko-wanej platformy pozwala na łatwy dostęp do globalnej puli pracowników o potwierdzonych kwalifikacjach.

Zalety i wady platform internetowych z punktu widzenia usługodawców

6

Platformy łączą pracowników z pracodawcami i bezpośrednimi klientami

umożliwiają elastyczny czas pracy

zapewniają obsługę transakcji

podnoszą aktywność zawodową

wzmagają prekaryzację  tzn. wzrost poczucia niepewności pracy

duża część platform nie zapewnia swoim usługodawcom osłon socjalnych (tj. ubezpie-czenia zdrowotnego)

pobierają prowizję za umożliwienie transakcji

Źródło: SHRM Benchmarking Database za Elance-oDesk (2014).

Porównanie średniego czasu tradycyjnego procesu rekrutacji i rekrutacji przy pomocy platform internetowych

1 2 3 4 5 6 7

8 9 10 11 12 13 14

15 16 17 18 19 20 21

22 23 24 25 26 27 28

29 30 31 32 33 34 35

36 37 38 39 40 41 42

43

1 2 3

REKRUTACJA TRADYCYJNA REKRUTACJA ONL INE

P W Ś C P S N P W Ś C P S N

7

Źródło: Opracowanie na podstawie: Lionbridge (2013).

Crowdsourcing umożliwia firmom przekroczenie granic czasowych i geograficznych

ustalona lokalizacja i godziny pracy „sztywna” siła roboczakoszty stałe – lokal, etaty

globalny zasięgdostęp do zróżnicowanych pracowników 24/7brak kosztów stałychduża rotacja pracowników

OUTSOURCING CROWDSOURCING

8

G lobalny proces specjalizacji pracy przejawiał się dotąd pod postacią outsourcingu. Dzięki niemu firmy mo-gły delegować  zadania do firm zewnętrznych, bardziej efektywnych w danym obszarze. Outsourcing pozwalał przedsiębiorstwom uniezależnić się od zasobów – kadry, know-how, technologii. Crowdsourcing idzie o krok dalej: umożliwia dalszą specjalizację, ponieważ zrywa z tra-

dycyjnym modelem przedsiębiorstwa, które zatrudnia względnie stały zespół ludzi. Wykorzystanie narzędzi oferowanych przez platformy internetowe zmniejsza znaczenie odległości między pracownikami, obniża koszty ich zatrudnienia oraz komunikacji – odwieczne problemy zarządzania.

Globalizacja pracy: od outsourcingu do crowdsourcingu

Na podstawie: Harvard Business Review, Here’s How Managers Can Be Replaced by Software, 21.04.2015.

Podział zadań w crowdsourcingowym

projekcie iCEO

(...)

9

Wgląd w przyszłość pracy wykorzystującej platformy internetowe daje eksperyment przeprowadzony przez Institute for the Future (IftF). Stworzone przez IftF oprogramowanie iCEO posłużyło do organizacji pracy przy tworzeniu raportu dotyczącego zastosowań innowacyjnego materiału — grafenu — dla dużej międzynarodowej korporacji. Ponad 100-stronnicowy raport, którego stworzenie wykwali-fikowanej organizacji zajęłoby nawet kilka miesięcy powstał w przeciągu zaledwie kilku dni. Oprogramowanie podzieliło proces na poszczególne etapy i zadania, których wykonanie zleciło za pośrednictwem wyspecjalizowanych platform internetowych. W cały proces zaangażowano 23 osoby z kilku krajów. Sam proces zarządzania został w tym projekcie praktycznie w całości zautomatyzowany.

PROJEKT: RAPORT DOTYCZĄCY PRODUKCJI GRAFENU

PRZEGLĄD

L ITERATURY

PRZEDMIOTU

24h

WYODRĘBNIENIE

NAJWAŻNIEJSZYCH

WĄTKÓW

2h

TWORZENIE

TEKSTU

24h

REDAKCJA

MERYTORYCZNA

2h

KOREKTA

24h

OPRACOWANIE

GRAFICZNE

16h

CZAS REALIZACJI : OK. 5 DNI

SZACOWANY

KOSZT

15 TYSIĘCY DOLARÓW

Sukces platformy Uber, wycenianej na ponad 60 miliardów dolarów6, sprawił że na rynku pojawiło się wiele firm naśladujących i rozwijających jego model biznesowy. Można nawet stwierdzić, że sektor usług – a zwłaszcza start-upy – przechodzi swoisty proces „uberyzacji”. Model sharing economy nie wymaga wysokich kosztów inwestycyjnych, ponieważ opiera się na wykorzystywaniu majątku i umiejętności swoich użytkow-ników. Rolą start-upów jest jedynie stworzenie aplikacji umożliwiającej łączenie usługodawców z konsumentami. Największym wyzwaniem jest tylko dotarcie do wystarczająco dużej ilości użytkowników, tak by proces łączenia obu stron transakcji odbywał się wystarczająco szybko.

Prostota modelu sharing economy sprawia, że w modelu pracy na żądanie za pośrednictwem platformy możemy korzystać z bardzo szerokiego wachlarza usług. Wynająć możemy m.in.:

Kierowcę, który odwiezie nasz samochód na parking (Luxe) i samo miejsce parkingowe (CARMAnation, Park Circa, JustPark)

Szefa kuchni lub kucharza amatora (Chefly, NomNom, The Extra Dish)

„Sąsiada”, który pomoże w drobnych naprawach, opiece nad dziećmi, przeprowadzce, wypełnieniu zeznania podatkowego (TaskRabbit, Wulu, Jobado, Doido)

Przewodnika po mieście (Bubble Globe, Good Spot, Ventoura, Pinktrotters)

Niezależnego kuriera, który w czasie swojej podróży „przy okazji” dostarczy naszą paczkę (Barnacle, Shippify)

Gosposię (Merry Maid, Handy)

Kamerdynera (Hello Alfred)

Obsługę biura od złotej rączki do technika IT (Managed by Q)

Dostawę zakupów spożywczych (InstaCart)

I wiele, wiele innych – przykłady można znaleźć np. tu: goo.gl/vmqcQs

10

Drugim obok crowdsourcingu modelem biznesowym, jaki umożliwiają platformy internetowe, jest tzw. sharing economy, czyli ekonomia współdzielenia. Pozwala on użytkownikom danej platformy zarabiać na udostępnianiu swojego majątku.

Najpopularniejsze obecnie platformy to Uber i AirBnB. Za pośrednictwem Ubera osoby posiadające samochód mogą stać się dorywczymi taksówkarzami, z kolei AirBnB umożliwia udostępnianie swoich mieszkań gościom z ca-łego świata.

Sektor sharing economy rozwija się dynamicznie. Do-brze obrazuje to przykład platformy AirBnB, która w za-ledwie 8 lat od założenia umożliwia znalezienie nocle-gu ponad 155 milionom gości rocznie. To wynik lepszy o 22% od największej światowej sieci hotelarskiej Hilton5.

Przyszłość pracy w gospodarce współdzielenia: ekonomia dzielenia się skrawkami?

Źródło: Opracowanie na podstawie prognoz PWC (2014), autor ikon: Freepik.

W 2013 roku wartość sektora sharing economy stano-wiła 6% tradycyjnego sektora wynajmu. Według prognoz firmy PwC wartość rynku ekonomii współdzielenia i tra-dycyjnego wynajmu ma się zrównać już w ciągu dekady.

Prognozy wzrostu wartości globalnego sektora

ekonomii współdzielenia (sharing economy)

Praca za pośrednictwem platform sharing economy budzi jednak kontrowersje. Z jednej strony platformy te podnoszą aktywność zawodową, ułatwiając rozpoczę-cie działalności i obniżając koszty dotarcia do klientów. Z drugiej jednak  zarzuca się im obniżanie standardów pracy poprzez wymuszanie zatrudnienia kontraktowego, niezabezpieczonego gwarancjami socjalnymi.

240

mld

$

15 m

ld $

335

mld

$

335

mld

$

2013 2025

SEKTOR WYNAJMU TRADYCYJNEGO

wyna j em samochodów i u s ł ug i p r zewozowe

ho t e l e , B&B

wyna j em u r ządzeń i ma szyn

SEKTOR EKONOMI I WSPÓŁDZ I E LEN IA

wspó ł d z i e l en i e s amochodów i p l a t f o rmy p r zewozowe (B l aB l aCa r, Ube r )

wspó ł d z i e l en i e m i e s zkań (A i rBnB)

p l a t f o rmy r ek ru t a cy j ne on l i ne ( L i nked In )

11

Przyszłość pracy w gospodarce współdzielenia: ekonomia dzielenia się skrawkami?

12

Pracownicy czy zleceniobiorcy?Na salach sądowych na całym świecie trwają procesy, któ-rych przedmiotem jest status pracowników platform sharing economy. Największy spór pracowniczy dotyczy Ubera – bierze w nim udział 160 tys. jego kierowców. Podobne procesy toczą się także przeciwko jego konkurentom – np. Lyftowi – i firmom naśladujących jego model biznesowy – np. platformie InstaCart.

Przeciwnicy platform uważają, że wykorzystują one luki praw-ne, aby móc traktować ich jako niezależnych zleceniobiorców, nie zaś pełnoprawnych pracowników. Z ich perspektywy współpraca z platformami spełnia wymagania relacji pracodawca-pracownik m.in. w aspekcie kontroli wykonywanej pracy. Np. kierowcy Ube-ra dostają od menadżerów wskazówki odnośnie obszarów miasta, w których powinni świadczyć usługi ze względu na duży popyt, a ich praca podlega ocenie na podstawie wyników ankiet użyt-kowników.

W odpowiedzi platformy podkreślają technologiczny charak-ter prowadzonej działalności. Swoją rolę sprowadzają do bycia pośrednikiem łączącym popyt z podażą – kierowców z pasaże-rami, podróżujących z osobami dysponującymi wolnym lokum itd. Bycie „jedynie pośrednikiem” zwalnia je w ich opinii z trady-cyjnych obowiązków pracodawcy, takich jak opłacanie składek ubezpieczania zdrowotnego swoich usługodawców.

Nie wszystkie platformy rezygnują jednak z tradycyjnych form zatrudnienia. Na podstawie umowy o pracę  zatrudniają swoich pracowników m.in.: Managed By Q (zarządzanie przestrzenią biurową), Shyp (kurierzy na żądanie), Honor (opieka nad senio-rami) czy Luxe i Hello Alfred (osobiści asystenci).

Interesujące wyniki przynoszą badania osób świadczących usługi dla 6 dużych platform internetowych. Wskazują one, że 2/3 z nich uważa się bardziej za mikro-przedsiębiorców niż pracowników platform. Uważają, że taki model współpracy z platformami daje im więcej swobody niż bycie pracownikami w tradycyjnym modelu pracy „od 8 do 16”7.

Sędziowie w USA podkreślają, że obecne przepisy prawa pracy są przestarzałe i na ich podstawie nie można rozstrzy-gnąć, czy osoby świadczące usługi za pośrednictwem platform internetowych należy uznać za ich pracowników8.

Również Komisja Europejska dostrzega problem niedostosowania unijnych regulacji dotyczących pracy do wyzwań stawianych przez platformy. Przepisy unijne, gwarantujące prawa pracowników, mają zastosowanie wyłącznie do osób pozostających w stosunku pracy, tj. uznawanych za „pracowników”9. Ko-misja prowadzi obecnie konsultacje społeczne, mające na celu dostosowanie definicji pracownika do realiów rynkowych zmieniających się wraz z rozwojem platform sharing economy.

Referendum w sprawie wprowadzenia bezwarunkowego dochodu gwarantowanego odbyło się w 2016 roku w Szwajcarii.

Dalszy rozwój ekonomii współdzielenia wydaje się nie-unikniony, ponieważ przynosi konsumentom wymierne ko-rzyści. Państwa będą zmuszone w najbliższej przyszłości zadbać o wypracowanie regulacji dostosowanych do tego nowego zjawiska na rynku pracy. Toczące się w kolejnych krajach procesy sądowe przeciwko Uberowi i platformom naśladującym jego model biznesowy pokazują, że ko-nieczne są pilne reformy prawa pracy.

Jeśli państwa zaakceptują  nowe formy elastycznego zatrudnienia promowane przez platformy, to problemem, przed jakim staną, będą duże grupy pracowników nie-ubezpieczonych i nieodprowadzających składek ZUS. Konieczne będzie opracowanie strukturalnych rozwiązań odnośnie systemów emerytalnych oraz uświadomienie spo-łeczeństwu konieczności odkładania pieniędzy na starość.

Nieregularność i duże wahania wysokości zarobków pochodzących z elastycznych form zatrudnienia mogą również zintensyfikować debatę nad zasadnością tzw. dochodu gwarantowanego, czyli kwoty pieniędzy, wypła-canej cyklicznie, która zapewnia zrealizowanie podstawo-wych potrzeb. Koncepcja ta, historycznie popierana przez ugrupowania lewicowe, zyskuje w ostatnich latach popar-cie ugrupowań z innych stron sceny politycznej – np. czę-ści polityków niemieckiej centroprawicowej partii CDU10.

Zaledwie 23% Szwajcarów

zagłosowało na „tak”.

Jednak aż 70% z nich spodziewa się kolejnych głosowań w tej sprawie i uważa, że wraz z cyfryzacją gospodarki wiele z tradycyjnych modeli pracy stanie się przestarzałych11.

13

Źródło: Amazon.com.

Robo ty p r zemys ł owe , k t ó r e p rog ramu j e s i ę wed l e po t r zeb , s ą obe cne w f ab ryka ch od b l i s ko c z t e r e ch dekad . J ednak wc i ą ż w i e l e c zynno ś c i l e p i e j wykonu j ą l udz i e . Ek spe r c i z zak re su r obo t yk i p r ognozu j ą , ż e zm iana na s t ąp i w na j b l i ż s zy ch l a t a ch . Będz i e t o moż l iwe d z i ęk i r o zwo j ow i a l go ry tmów odpow i edz i a l ny ch za r o zpoznawan i e p r zez r obo t y o t o c zen i a , c hwy tan i e ma ł y ch p r zed -m io t ów, a t akże i c h l ep s ze u s i e c i ow i en i e , k t ó r e wp ł yn i e na l ep s zą komun ika c j ę .

Według prognoz rynkowych cena robotów przemysłowych i ich

oprogramowania spadnie o 20% w ciągu najbliższej dekady,

w tym samym okresie ich wydaj-ność ma rosnąć o 5% rocznie12.

Mob i l na r obo t yka s t opn i owo wyp i e ra z p ra cy magazyn i e rów. Amazon w swo i ch magazyna ch wyko r zy s t u j e do t r an spo r t u r obo t y o nazw i e K i va . T e s t u j e r ówn i e ż do s t a r c zan i e pa c zek p r zy uży c i u d ronów.

W na j b l i ż s zy ch l a t a ch j ego c e l em j e s t p e ł na au t oma tyza c j a p ra cy . W t ym c e l u o rgan i zu j e o twa r t e konku r sy na op ra cowa -n i e a l go ry tmów, k t ó r e pozwo lą r obo tom w pe ł n i z a s t ąp i ć j ego p ra cown ików – ku r i e r ów i magazyn i e rów.

Dron testowany w dostarczaniu paczek

14

P latformy internetowe zmieniają świat pracy, tworząc nowe formy zatrudnienia i możliwości zarobku. Rozwój nowych technologii ma jednak również  inne oblicze. Jest nim automatyzacja pracy, zmniejszająca zapotrzebowa-nie na wykonywanie niektórych zawodów.

„Druga era maszyn”? Prognozy dotyczące zatrudnienia i użytecznych umiejętności w świecie zautomatyzowanej pracy

Ekonomiści Erik Brynjolfsson i Andrew McAfee określają sytuację, w której maszyny, roboty i algorytmy stają się na naszych oczach „substytutami” ludzkiej pracy jako „drugą erę maszyn”. Odróżniają ją oni od pierwszej rewolucji przemysłowej, w której maszyny uzupełniały jedynie pra-cę wykonywaną przez ludzi.

W 2015 r oku Fox conn – g ł ówny poddo s t awca f i rm t ak i c h j ak App l e i S amsung – za s t ąp i ł 60 t y s i ę c y swo i c h p ra cown ików r obo tam i p r zemys ł owymi . W p l ana ch Fox connu j e s t po s i adan i e m i l i ona r obo tów w swo i ch f ab ryka ch w Kun shan ( Ch i ny ) . S ze ś ć s e t i nny ch f i rm z t ego r eg i onu zapow iada wz i ę c i e z n i ego p r zyk ł adu i i nwe s t u j e s e t k i m i l i o -nów do l a rów w r o zwó j i p r oduk c j ę r obo t ów 13.

Au toma tyza c j a p ra cy d z i ęk i wyko r zy s t an i u r obo tów j e s t p r óbą r adzen i a s ob i e g l oba l ny ch ko rpo ra c j i z p r e s j ą na zw i ęk s zan i e p roduk -t ywno ś c i . Zag rożen i e d l a n i e j s t anow ią r o sną ce ko s z t y p ra cy w k ra j a ch r o zw i j a j ą cy ch s i ę i s t a r zen i e s i ę s po ł e c zeń s tw w k ra j a ch r o zw in i ę t y ch . Au t oma tyza c j a j e s t t e ż p r zewro tną odpow i edz i ą ko rpo ra c j i na k ry t ykę p r zez op i n i ę pub l i c zną ł aman ia p rawa p ra cy w f ab ryka ch na c a ł ym św i e c i e .

Robot przemysłowy Baxter wykorzystywany do prostych zadań produkcyjnych

Źródło: Ted.com.

Źródło: Wikipedia.com.

Autonomiczny samochód testowany przez firmę Google

15

Roboty wykorzystywane są coraz częściej

również w usługach.Je s z c ze w 2004 r oku we wp ł ywowe j k s i ą ż c e „Nowy podz i a ł p r a cy . J ak

kompu te ry two r zą nowy r ynek p ra cy” ekonom i ś c i F r ank Levy i R i c ha rd Murnane tw i e rdz i l i , ż e zadan i a t ak i e j ak p rowadzen i e s amochodu n i e będą zau toma tyzo -wane i pozo s t aną w domen i e l udzk i c h k i e r owców. J ako powód wym ien i a l i on i z by t dużą i l o ś ć s ygna ł ów, k t ó ry ch p r ze two r zen i e j e s t p r ob l ema ty c zne d l a kompu te ra z e wzg l ędu na i c h z ł o żono ś ć ( po ru s zan i e s i ę w ko rku , od c zy t ywan i e znaków) , a k t ó r e c z ł ow i ek z ko l e i ana l i zu j e n i ema l bez wy s i ł ku . R ze c zyw i s t o ś ć , j ak w i emy , okaza ł a s i ę i nna . Dz i ś , z a l edw i e 12 l a t od wydan i a t e j k s i ą żk i , au t onom i c zne samochody wykorzys tu ją ce oprogramowan ie f i rmy Goog le p rze je cha ły ok . 2 ,5 mln k i l ome t r ów po amerykań sk i c h d roga ch , a Me r c ede s t e s t u j e p ro t o t ypy w pe ł n i au t onom i c zny ch c i ę ża rówek .

16

Badania inspirowane ideą „drugiej ery maszyn” wskazują na wysoki potencjał automatyzacji rynków pracy krajów członkowskich Unii Europejskiej.

Według nich aż 54% unijnego rynku pracy jest zagrożone automatyzacją w ciągu najbliższych dwóch dekad.

Polska znajduje się w grupie krajów najbardziej podatnych na automatyzację rynku pracy. Związane jest to z dużą ilością miejsc pracy w sektorze ma-szynowym i motoryzacyjnym wymagających rutyno-wych czynności, które łatwo zastąpić przez maszyny (tj. montaż podzespołów).

Szacuje się, że w Polsce zarejestrowanych jest ok. 500 000 zawodowych kierowców.

Przyszłość ich pracy zależy od stopnia i tempa rozwoju oraz upowszechnienia się

technologii związanych z autonomicznymi pojazdami.

Uczen i e maszynowe i badan i a nad s z t u c zną i n t e l i g en c j ą umoż l iw i a j ą au t oma tyza c j ę p ra c umys ł owy ch . P ra ca , k t ó ra wydawa ła s i ę za r eze r wowana wy ł ą c zn i e d l a l udz i , z a c zyna by ć s t opn i owo wykonywana p r zez wy spe c j a l i z owa -ne a l go ry tmy . Do ty c zy t o t ak i c h p ro f e s j i j ak d z i enn ika r s two , t ł umaczen i a c zy ana l i t yka g i e ł dowa .

P ro ce s au t oma tyza c j i p r a cy p r ze s t a j e s i ę bow i em r ządz i ć t zw. za sadą ru -t ynowoś c i . P r ze ł om t en zawdz i ę c zamy p r zede w s zy s t k im r ozwo j ow i u c zen i a maszynowego . Dz i ęk i n i emu maszyny n i e po t r zebu j ą j u ż z gó ry ok re ś l onego ze s t awu i n s t r uk c j i w c e l u wykonan i a pow i e r zonego zadan i a . Zam ia s t t ego bazu j ą na duży ch i l o ś c i a ch dany ch i d z i ęk i zna j dowan iu w n i c h wzo r ców two r zą w ł a sne r egu ł y po s t ępowan ia . J e s t t o odwró cen i e do t y ch c za sowego pode j ś c i a do p rog ramowan ia .

A l go ry tmy bazu j ą c e na u c zen i u maszynowym i p r ze twa r zan i u j ę zyka na tu -r a l nego j u ż obe cn i e do równu ją , a pod pewnymi wzg l ędam i nawe t p r zewyż s za j ą p r ze c i ę t ne l udzk i e zdo l no ś c i . Op rog ramowan i e t ak i e j ak Qu i l l w c i ągu s ekund p r ze twa r za dane i l o ś c i owe (np . do t y c zą ce r ynku n i e ru chomoś c i ) i na i c h pod s t aw i e gene ru j e op i s . Rapo r t y t ak i e s ą n i eod różn i a l ne od t y ch two r zony ch p r zez l udz i .

A l go ry tm Wa t son , s two r zony p r zez I BM , k t ó ry za s ł yną ł wyg ran i em t e l e -t u rn i e j u s p rawdza j ą c ego w i edzę ogó l ną J eopa rdy ! , ma j e s z c ze s z e r s zy zak re s za s t o sowań . S t o sowany j e s t m . i n . w medy cyn i e , gdz i e w spomaga d i agno s t y -kę d z i ęk i ana l i z i e r ó żno rodny ch dany ch medy c zny ch (Wa t son j e s t w s t an i e p r ze two r zy ć 40 m i l i onów dokumen tów w 15 s ekund ) . Za s t o sowan i e zna j du j e r ówn i e ż w c en t r a ch ob s ł ug i t e l e f on i c zne j . A l go ry tm j e s t w s t an i e za s t ąp i ć l udzk i c h p ra cown ików w p roponowan iu r o zw iązań p rob l emów t e chn i c zny ch zg ł a s zany ch p r zez k l i en t ów.

Źródło: Opracowanie DELab UW na podstawie danych Bowles (2014) i Frey, Osborne (2013).

Podatność na automatyzację rynku pracy

17

46 50 62

% rynku podatnego na automatyzację

Wyniki tegorocznego badania przeprowadzonego na zle-cenie OECD stawiają jednak pod znakiem zapytania wizję „drugiej ery maszyn”. Okazuje się, że zaledwie 9% zawodów można zautomatyzować całkowicie. Autorzy tego raportu kwe-stionują podejście badawcze w ramach nurtu inspirowanego „Drugą erą maszyn” McAfeego i Brynjolfssona – analiza rynku pracy z perspektywy zawodów nie powinna bowiem pomijać faktu zróżnicowania zadań wykonywanych w ramach poszcze-gólnych zawodów. Poza tym technologie eliminują wprawdzie zapotrzebowanie na pewien zakres zadań, jednak równo-cześnie stwarzają zapotrzebowanie na obsługę i wdrażanie zadań innego typu. Zadania te związane są z wdrażaniem, obsługą, naprawą i współpracą z nowymi technologiami. W tym celu przedsiębiorstwa wykorzystują w dużej mierze do-tychczasowych (przeszkolonych) pracowników.

Do podobnych wniosków skłaniają badania amerykańskie-go rynku pracy prowadzone przez firmę McKinsey. Wnioski z ich tegorocznego raportu wskazują, że dzisiejszy poziom rozwoju technologicznego wciąż sytuuje maszyny jako kom-plementarne narzędzia dla ludzkiej pracy, a nie jej substytuty. W badaniu oceniano podatność na automatyzację poszczegól-nych zawodów oraz wykonywanych w ich ramach zadań. 45% zadań wykonywanych w ramach poszczególnych zawodów przez amerykańskich pracowników mogłoby zostać zautoma-tyzowanych przy użyciu już dziś dostępnych technologii. 60% wszystkich zawodów mogłoby doświadczyć częściowej (30%) automatyzacji związanych z ich wykonywaniem zadań. Jednak zaledwie 5% zawodów może całkowicie zniknąć z powodu automatyzacji przy użyciu obecnych technologii.

Proces automatyzacji w najbliższych latach nie doprowadzi do wyeliminowania dużej części zawodów, lecz do ich redefinicji

Koszty wdrożenia robota przemysłowego

Źródło: BCG Perspectives (2015) How Robots Will Redefine Competitiveness.18

Należy pamiętać, że możliwości techniczne stanowią je-dynie jeden z czynników, które mogą wpłynąć na wdraża-nie procesu automatyzacji pracy wykonywanej dotychczas przez człowieka. Do pozostałych należą przede wszystkim:

Koszty oraz korzyści płynące z wdrożenia po-szczególnych technologii. Efekty skali sprawiają, że wzrost wielkości produkcji oraz intensyfikacja badań ob-niżają koszty technologii, takich jak roboty przemysłowe.

Koszty pracy oraz dostępność pracowników. Ro-snące koszty pracy na całym świecie sprawiają, że systemy robotyczne w kolejnych sektorach stają się  konkurencyjne wobec ludzkiej pracy.

Wykwalifikowany ludzki spawacz w USA zarabia 25 dolarów za godzinę pracy, podczas gdy koszty działania robota spawacza to jedynie 8 dolarów, biorąc pod uwa-gę pięcioletni okres amortyzacji. W ciągu 15 lat koszty te mają zmaleć do zaledwie 2 dolarów14.

200

150

100

50

0

2005 2010 2014 2025

u r ządzen i e pe ry f e ry j ne i s en so ry

cena r obo ta w ł ą c za j ą c op rog ramowan i e

p rog ramowan i e i i n s t a l a c j a

za r ządzan i e p r o j ek t em

prognoza

2020

tysiące dolarów

zdo l no ś ć p r zekazywan ia swo j e j w i edzy

i um ie j ę t no ś c i i nnym

T an i e j j e s t k up i ć r o bo t y c z ne r am i ę z a 35 t y s i ę c y d o l a r ów n i ż z a t r u dn i ć p r a c own i k a ,

k t ó r y n i e e f e k t ywn i e b ędz i e s p r z edawa ł f r y t k i z a 15 do l a r ów za godz i n ę

Ed Ren s i , b y ł y d y r e k t o r z a r z ądza j ą c y McDona l d ’ s o dno śn i e p l a nowane j p odwyżk i p ł a c y m i n ima l n e j w USA , 2015 r o k

19

Nowe modele prowadzenia działalności gospodarczej oraz zmieniające się realia rynkowe wymagają wykształ-cenia wśród pracowników specyficznych umiejętności miękkich. Zmieniające się modele biznesowe, coraz więk-sza internacjonalizacja przedsiębiorstw, rosnąca liczba outsourcowanych usług wymagają zarówno od pracow-ników, jak i pracodawców umiejętności pracy w między-narodowym zespole, szybkiego dostosowywania się do zmieniających się sytuacji czy uwzględnienia różnic kultu-rowych w zarządzaniu. Według raportu The future of work przygotowanego w tym roku na zlecenie International Eco-nomic Forum ważne są także takie umiejętności jak:

Jeden z nowych, coraz popularniejszych modeli pracy nosi nazwę modelu hollywoodzkiego. Grupa pracowni-ków reprezentujących różne zawody, o komplementarnych umiejętnościach spotyka się (realnie lub tylko wirtualnie)

w celu współtworzenia danego projektu, jednakże od razu po ukończeniu zadania grupa przestaje istnieć i przeorganizowuje się w ramach następnego zadania do-kładnie tak, jak ekipy produkcyjne pracujące nad filmami w Hollywood. Taki model pracy wymaga od pracowników elastyczności.

Nowe realia wymagają również od pracowników nie-ustannego kształcenia się. Większość umiejętności po-trzebnych w zmieniających się realiach wykracza poza ramy konwencjonalnych programów studiów. Proces do-stosowywania programów nauczania uczelni wyższych i szkół trwa zbyt długo. Z tego powodu coraz ważniejszą rolę odgrywać będą alternatywne metody nauki, takie jak kursy realizowane za pośrednictwem internetowych plat-form edukacyjnych (MOOC – Massive Online Open Cour-ses) np. Coursera czy EdX. Platformy te zrzeszają czołowe światowe uniwersytety, a ich oferta jest szczególnie bo-gata w zakresie nauki języków programowania i analizy danych.

Umiejętność korzystania z narzędzi cyfrowych jest ważna już  na początkowych etapach edukacji. W wielu krajach Unii Europejskiej programowanie jest obowiązko-wym elementem nauczania szkolnego (w Wielkiej Brytanii uczniowie stykają się z nim już w podstawówce). Progra-mowanie wspomaga uczenie się umiejętności, takich jak: logiczne myślenie, precyzyjne prezentowanie myśli, dobra organizacja pracy, a także wspomaga rozwijanie kom-petencji miękkich, jak np. praca w grupie, kreatywność i komunikatywność.

Umiejętności przyszłości

krea tywno ś ć

zdo l no ś ć k ry t y c znego myś l en i a

zdo l no ś ć ak t ywnego s ł u chan i aum ie j ę t no ś ć nego c j a c j i

i n t e l i g en c j a emoc j ona l na

zdo l no ś ć p r zekazywan ia swo j e j w i edzy

i um ie j ę t no ś c i i nnym umie j ę t no ś c i zw i ą zane z za r ządzan i em p ro j ek tam i c za sem, za sobam i l udzk im ipode jmowan i e de cyz j i

Liczba wakatów w branży ICT może wynieść w 2020 roku aż 825 tysięcy,

co oznaczałoby ponad dwukrotny wzrost w porównaniu do roku 2015,

jak wskazują wyniki badania wykonanego na zlecenie Komisji 

Europejskiej przez firmę Empirica. W Polsce od zeszłego roku brakuje

ponad 50 tysięcy specjalistów ICT, jak informuje firma Sedlak&Sedlak

Źródło: Opracowanie na podstawie danych GUS.20

Programowanie czy analiza i wizualizacja danych już dawno przestały być wyłączną domeną zawodowych informatyków

Pomimo faktu, iż w Unii Europejskiej utrzymuje się wy-sokie bezrobocie (na poziomie 8,6% w maju 2016 r.), wiele przedsiębiorstw w unijnych krajach członkowskich zgłasza trudności ze znalezieniem pracowników posiada-jących wysokie kompetencje cyfrowe. Powszechnie uwa-ża się, że problem ten będzie nasilał się w najbliższych latach. W szczególności sytuację na tym rynku pogarsza fakt malejącej w Unii od 2007 roku liczby absolwentów kierunków studiów związanych z teleinformatyką (ICT). Jednocześnie popyt na pracowników z sektora ICT rośnie w ostatnich latach w tempie ok. 4% rocznie wg danych Komisji Europejskiej.

Liczba absolwentów kierunków informatycznych w Polsce w latach 2006-2013

20 000

15 000

10 000

5 000

0

2006 2013

17 0

74

13 7

25

Źródło: Opracowanie na podstawie danych GUS. 21

W roku 2015 pracodawcy korzystający z popularnej platformy LinkedIn poszukiwali przede wszystkim pracow-ników dysponujących zaawansowanymi umiejętnościami z zakresu ICT. Ze znalezieniem pracy nie mieli problemów m.in. pracownicy:

znający języki programowania Perl/Python/Ruby

tworzący aplikacje zoptymalizowane pod kątem chmur obliczeniowych

zarządzający bazami danych

posiadający umiejętności zaawansowanej analizy danych z wykorzystaniem narzędzi Big Data, takich jak R i Apache Hadoop

Umie j ę t no ś c i ważn i e j s z e od dyp l omuPwC i EY – f i rmy z t zw. w i e l k i e j c zwó rk i audy tu f i nan sowego – od 2015 r. n i e wymaga j ą ukoń c zen i a wyż s zy ch s t ud i ów od kandyda tów ub i ega j ą cy ch s i ę o p ra cę .

EY na pod s t aw i e badań p r zep rowadzony ch w ś ród swo i ch p ra cown ików n i e s tw i e rdz i ł o i s t o t ne j ko re l a c j i m i ędzy t ym , j ak p ra cown i c y r adz i l i s ob i e pod c za s s t ud i ów a i c h wyn ikam i w p ra cy .

Rozwó j i n t e rne t owych p l a t f o rm eduka cy j ny ch s t opn i owo będz i e zmn i e j s za ć wagę dyp l omu wyż s ze j u c ze l n i w p ro ce s i e r ek ru t a cy j nym. Dz i ęk i p l a t f o rmom t ak im j ak Uda c i t y p ra codawcy j u ż t e r az mogą s p rawdz i ć po t en c j a ł kandyda tów j e s z c ze na e t ap i e nauk i . Uży tkown i c y Uda c i t y pod c za s nauk i two r zen i a ap l i ka c j i c z y ana l i z y dany ch kon f r on t owan i s ą z p rob l emami odpow iada j ą cym i t ym , z j ak im i m i e r zą s i ę p ra cown i c y wyb rany ch f i rm . Na j l ep s i z n i c h mogą   l i c z y ć na p ra cę w i n t e r e su j ą c e j i c h f i rm i e .

22

Rozwój nowych technologii będzie miał w najbliższej przyszłości dwutorowy wpływ na rynek pracy.

Podsumowanie

Platformy internetowe

Nowe modele biznesowe powstające w ramach platform internetowych będą zwięk-szały zapotrzebowanie na pracowników w elastycznym systemie pracy na żądanie.

Platformy będą wpływać na postępowanie procesu globalizacji pracy. Crowdsourcing ułatwi łączenie firm i pracowników, reduku-jąc znaczenie fizycznej odległości.

Automatyzacja pracy

Rozwój robotyzacji i sztucznej inteligencji sprawi, że część zawodów zniknie, a część zostanie zredefiniowana w kierunku obsługi i współpracy człowieka z maszyną. Proces znikania zawodów w pewnej mierze zrekom-pensuje powstawanie zawodów związanych z nowatorskimi zastosowaniami technologii.

Rozwój nowych technologii i innowacji, takich jak sys-temy robotyczne i algorytmy sztucznej inteligencji, będzie wymagać od pracowników nowych umiejętności

Proces ten wymagać będzie zmiany samego podejścia do systemu kształcenia. Powinien on być nastawiony na proces ciągłej nauki. Coraz łatwiejszy dostęp do wiedzy podnosić będzie znaczenie umiejętności jej kreatywnego wykorzystania oraz krytycznego podejścia do źródeł.

23

Źródła

Mark Intuit (2011). 2020 Report, Twenty trends that will shape the next decade.

Keynes J.M. (1963). Economic Possibilities for our Grandchildren. [W:] Essays in Persuasion, W.W Norton, New York.

Freeman R. (2008). Why Do We Work More Than Keynes Predicted? [W:] L. Pecchi, G. Piga (red.). Revisiting Keynes, MIT Press, Massachusets.

Piketty T. (2015). Kapitał w XXI wieku. Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa.

PwC (2014). The sharing economy. Dostęp online: https://www.pwc.com/us/en/technology/publications/assets/pwc-consumer-intelligence-series-the-sharing-economy.pdf.

Newcomer E. (2015). Uber Raises Funding at $62.5 Billion Valuation. Bloomberg Technology, 03.12.2015.

Sherpa Share (2015). Do ondemand workers view themselves as inde-pendent contractors or employees? Dostęp online: https://sherpashare.com/static/resources/SherpaShare-IndependentContractorEmployeeSurveyResults.pdf.

O’Connor et al v. Uber Technologies, Inc. et al. Dostęp online: https://do-ckets.justia.com/docket/california/candce/4:2013cv03826/269290.

Komisja Europejska, Europejski program na rzecz gospodarki dzielenia się. Dostęp online: http://ec.europa.eu/DocsRoom/documents/16881.

Althaus D. (2007). Das solidarische Bürgergeld. [W:] M. Borchard, Das solidarische Bürgergeld – Analysen einer Reformidee. Lucius & Lucius, Stut-tgart.

Santens S. Why Switzerland’s basic income idea is not crazy, ”Politico”, 06.06.2016.

Boston Consulting Group. The Robotics Revolution: The Next Great Leap in Manufacturing. Dostęp online: https://www.bcgperspectives.com/content/articles/lean-manufacturing-innovation-robotics-revolution-next-great-leap-manufacturing/.

Robotic Business Review (2016). Investing in Robotics. Opportunities Abo-und in the Fourth Industrial Revolution. EH Publishing.

Garner R. (2015). EY: Firm says it will not longer consider degrees or A-level results when assessing employees. ”Independent”, 03.08.2015.

Umiejętności warte rozwijania to te, które pozwolą nam na współpracę z nowymi technologiami. Zaliczyć do nich można programowanie, które przestaje być domeną profesjonalnych informatyków, czy analizę i wizualizację danych, które nie są już zarezerwowane wyłącznie dla socjologów i ekonomistów.

Inwestować swój czas należy również w naukę tych umiejętności, w których człowiek wciąż wykazuje nad ma-szynami i algorytmami przewagę. Są to przede wszystkim umiejętności miękkie.

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

Partner projektu

ul. Dobra 56/66

00-312 Warszawa

tel: +48 22 55 27 001

email: delab@uw.edu.pl

www.delab.uw.edu.pl

Digital Economy Lab

DELab UWDigital Economy Lab to transdyscyplinarny instytut utworzony przez naukowców z Uniwersytetu Warszawskiego. Stanowi platformę współpracy i wymiany myśli pomiędzy akademią, biznesem i instytucjami publicznymi. Misją DELab UW jest dostarczanie analiz i ekspertyz, które wspierają procesy innowacji, zwiększają efektywność i optymalizują procesy organizacyjne.