mgr. Joanna Misiorowska - michalficon.pl · Funkcje biologiczne doskonałe źródło energii...

Tłuszcz w diecie sportowca

mgr. Joanna Misiorowska

mgr.Joanna Misiorowska "Żywienie w

sporcie" WSEWS

Charakterystyka

Grupa związków chemicznych złożona z:

kwasów tłuszczowych

alkoholu glicerolu (estry)

Cechy wspólne:

względna nierozpuszczalność w wodzie

rozpuszczalność w rozpuszczalnikach organicznych

eter, chloroform, benzen

mgr.Joanna Misiorowska "Żywienie w sporcie"

WSEWS

Funkcje biologiczne

doskonałe źródło energii

składnik błon komórkowych

fosfolipidy

składnik osłon mielinowych neuronów

środowisko dla witamin A, D, E, K

synteza cholesterolu, niektórych hormonów

warstwa termoizolacyjna

ochrona przed utratą ciepła

ochrona narządów

wątroba, nerki, serce


WSEWS

Występowanie

występują we wszystkich żywych organizmach

w roślinach, przede wszystkim :

w nasionach

w miąższu owoców

w organizmach zwierząt:

w różnych narządach

jako wyodrębniona tkanka tłuszczowa


WSEWS

Podział

Tłuszcze właściwe- lipidy proste

triacyloglicerole

woski

Tłuszcze złożone- lipidy złożone

poza alkoholem i kwasem zawierają inne

dodatkowe grupy

fosfolipidy

glikolipidy

inne


WSEWS

Tłuszcze właściwe TAG

Spożywane pod postacią

masła

smalcu

olei roślinnych

Składające się z KT nasyconych

konsystencja stała

Przewaga KT nienasyconych

konsystencja płynna


WSEWS

Klasyfikacja tłuszczów jadalnych

ze względu na pochodzenie:

zwierzęce

roślinne

mieszane

modyfikowane chemicznie

ze względu na stan skupienia w temperaturze pokojowej:

stałe

płynne

półpłynne


WSEWS

Rodzaje tłuszczu

Nienasycone

Jednonienasycone

jedno wiązanie podwójne

głównie oleje roślinne

najbardziej neutralne z biologicznego punktu widzenia

powinny w największym stopniu pokrywać

zapotrzebowanie na tłuszcze


WSEWS

Rodzaje tłuszczu

Nienasycone

Wielonienasycone

więcej niż jedno podwójne wiązanie w łańcuchu

oleje roślinne i produkty zwierzęce

w zależności od rodzaju i proporcji – funkcje

pozytywne i negatywne


WSEWS

Rodzaje tłuszczu

Nasycone

wyłącznie wiązania pojedyncze

głównie w produktach zwierzęcych

najmniej korzystne z dietetycznego punktu widzenia


WSEWS

Tran

jedyny olej jadalny pochodzenia zwierzęcego

ciekły tłuszcz otrzymywany z niektórych ryb (rekin) i ssaków morskich (wieloryby, delfiny, morświny)

charakterystyczny zapach i smak

duża zawartość nienasyconych kwasów tłuszczowych

szczególnie kwasów omega 3

witamin (głównie A i D)

stosowany jest jako lek

Niegdyś używany również jako paliwo do lamp


WSEWS

Rodzaje tłuszczów

tłuszcze niewidoczne

będące składnikami pokarmowymi różnych

produktów spożywczych

ich udział w diecie wynosi ok. 55%


WSEWS

Rodzaje tłuszczów

tłuszcze widoczne

produkty spożywcze nazywane tłuszczami

ok. 45% diety

masło, słonina, smalec, łój, margaryna, tran, oleje

jadalne


WSEWS

Nasycone kwasy tłuszczowe

masłowy

kapronowy

kaprylowy

kaprynow

laurynowy

mirystynowy

palmitynowy

stearynowy

arachidowy


WSEWS

Nienasycone kwasy tłuszczowe

Kwasy tłuszczowe jednonienasycone (omega 9) -

ważniejsze:

oleomirystynowy

oleopalmitynowy

oleinowy (np. oliwa z oliwek)

elaidynowy

wakcenowy

gadoleinowy

erukowy

(np. olej rzepakowy, nasiona gorczycy)


WSEWS

Nienasycone kwasy tłuszczowe

NNKT

Niezbędne Nienasycone Kwasy Tłuszczowe

Kwasy tłuszczowe wielonienasycone

Ważniejsze

linolowy (omega-6)

γ-linolenowy(omega-6)

arachidonowy (omega-6)

α-linolenowy (omega-3)

eikozapentaenowy EPA (omega-3)

dokozaheksaenowy DHA (omega-3)


WSEWS

Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe

musimy pozyskiwać je z pożywienia

organizm nie potrafi ich sam wytworzyć


WSEWS

Omega 6

Kwas gamma-linolenowy można znaleźć w:

tłoczonych na zimno oleju sojowym i

kukurydzianym

nasionach słonecznika

nasionach dyni

nasionach sezamu

większości orzechów


WSEWS

Omega 3 żywności pochodzenia morskiego (makrela, łosoś,

halibut, dorsz, śledź, sardynka)

tłoczone na zimno oleje:

lniany i rzepakowy

nasiona lnu i rzepaku

siemię lniane

orzechy włoskie


WSEWS

Rola NNKT

proces wzrostu tkanek

składnik budulcowy błon komórkowych

prawidłowy transportu tłuszczów we krwi (głównie cholesterolu)

obniżenie poziom cholesterolu we krwi

zapobieganie powstawaniu zakrzepów naczyń krwionośnych

hamują agregację płytek krwi


WSEWS

Rola NNKT

udział w syntezie hormonów tkankowych przeciwdziałających powstawaniu ChUK

np. prostaglandyn, prostacyklin, lipoksynyn, leukotrien

przeciwdziałanie łuszczeniu się skóry

zapobieganie nadciśnieniu tętniczemu krwi

zwiększenie siły skurczu mięśnia sercowego

zwiększenie przepływu krwi przez naczynia wieńcowe serca


WSEWS

Niedobór NNKT

Zahamowanie wzrostu

Stany zapalne skóry

zwiększenie utraty wody przez skórę

zwiększenie jej przepuszczalności

osłabienie gojenia się ran skóry

Zaburzenia w dystrybucji i metabolizmie cholesterolu

Spadek masy ciała


WSEWS

Niedobór NNKT

zwiększona wrażliwość na infekcje

zwiększona kruchość naczyń włosowatych

zaburzenia nerkowe (nadciśnienie, krwiomocz)

osłabienie kurczliwości mięśnia sercowego

zaburzenie czynności wielu tkanek i narządów


WSEWS

Prawidłowe proporcje Prawidłowe działania wszystkich

nienasyconych kwasów tłuszczowych

odpowiednie proporcje w codziennej diecie

standardowa europejska dieta

zbyt duże ilości omega-6

bardzo niska podaż omega-3

Skutek:

zaburzony stosunek omega-6 : omega-3

średnio 20:1

prawidłowy od 4:1 do 2:1


WSEWS

Odpowiednia proporcja NNKT

przemiany metaboliczne

kwasy omega-6 : związki o charakterze prozapalnym

kwasy omega-3 : związki o charakterze

przeciwzapalnym

długotrwały nadmiar kwasów omega-6

osłabienie funkcji układu odpornościowego

nadmierna skłonność do stanów zapalnych

agregacja płytek krwi

hamowania wbudowywania EPA i DHA do błon

komórkowych


WSEWS

Prawidłowe proporcje

odpowiednia ilość kwasów omega-9

prawidłowa budowa błon komórkowych

omega-3 i omega-6

wzrost przepuszczalności

omega-9

zmniejszenie przepuszczalności

równoważenie działanie NNKT

regulacja płynności błon komórkowych


WSEWS

Utwardzanie- uwodornianie tłuszczów

olej poddawany reakcji uwodornienia wiązań

nienasyconych

powstaje wówczas tłuszcz stały

związek o pojedynczych wiązaniach w cząsteczce

reakcja stosowana jest w produkcji margaryny z olejów

POWASTAWNIE IZOMERÓW TRANS


WSEWS

Izomery trans

zmiana właściwości chemicznych

powstające związki tracą właściwości kwasów

nienasyconych

wyłącznie źródło energii

aktywność biologiczna

gorsza niż NKT

wzrost stężenia cholesterolu całkowitego, wzrost

stężenia frakcji LDL i obniżenie stężenia frakcji HDL

wzrost ryzyka wystąpienia miażdżycy


WSEWS

Izomery trans

osłabienie odpowiedzi immunologicznej

zaburzenie produkcji plemników

wzrost produkcji wolnych rodników

obniżanie insulino-wrażliwości tkanek

(ryzyko cukrzycy typu 2)

przemysłowo produkowana żywność

(np. twarde margaryny, ciastka, słodycze)


WSEWS

Cholesterol

tłuszczowy związek chemiczny

należy do steroli

sterydów – wielopierścieniowych alkoholi

hydroaromatycznych

pochodne występują w błonie każdej komórki zwierzęcej

działają stabilizująco

decydując o wielu własnościach

powstają z niego hormony steroidowe i kwasy żółciowe

pod wpływem promieni słonecznych przekształca się

w witaminę D

synteza endogenna: 700-900mg/ dobę; pobranie z pokarmem

300-500mg/dobę


WSEWS

Dobry i zły

„zły cholesterol”

beta-lipoproteina (LDL)

podwyższenie poziomu cholesterolu we krwi

przenoszenie cholesterolu z wątroby do komórek

„dobry cholesterol”

alfa-lipoproteina (HDL)

obniżenie poziomu cholesterolu we krwi

odtransportowywanie nadmiaru cholesterolu ze ścian

naczyń krwionośnych do wątroby


WSEWS

Metabolizm tłuszczów-

tłuszcz spala się w ogniu węglowodanów

Spalanie tłuszczów

ściśle związane z glikolityczną przemianą

cukrowców

Acetylo-CoA

powstaje zarówno z węglowodanów, białek i

tłuszczów

Przemiany acetyloCoA

uzależnione od dostawy szczawiooctanu-

niezbędnego substratu cyklu Krebsa


WSEWS

Metabolizm tłuszczów-

tłuszcz spala się w ogniu węglowodanów

Szczawiooctan

z pirogronianu: końcowego metabolitu

beztlenowego rozkładu glukozy

w procesie transaminacji z kwasu asparginowego

(niewiele)

Tempo utleniania kwasów tłuszczowych- AcetyloCoA:

uzależnione od ilości metabolizowanej glukozy

Dieta niskowęglowodanowa <200g

Spalanie białek mięśniowych i białek pokarmowych


WSEWS


WSEWS

Gdy za mało węglowodanów…

Obniżenie tempa przemiany glukozy/ zasobów glikogenu

ograniczenie procesu spalania tłuszczów

Stężenie pirogronianu (produktu glikolizy)

znacznie ograniczone

hamowana synteza szczawiooctanu

AcetyloCoA

brak możliwości wejścia do cyklu Krebsa

gromadzenie w wątrobie

Utworzenie związków ketonowych

alternatywne źródło energii

zakwaszają organizm


WSEWS

Ketoza- co to takiego?

stan metaboliczny organizmu, w którym występuje

podwyższone stężenie ciał ketonowych we krwi

następstwo zmian w diecie

redukcja spożycia węglowodanów

Konsekwencja:

spalania własnych rezerw tkanki tłuszczowej

zaspokojenia potrzeb energetycznych organizmu


WSEWS

Ketoza- co to takiego?

istotne ograniczenie spożycia węglowodanów

poziom glukozy we krwi spada

trzustka przestaje wydzielać insulinę

przejściowy proces

glukagon pobudza rozkład glikogenu wątrobowego w celu

podniesienia poziomu glukozy we krwi

zasoby glikogenu w wątrobie: niewielkie

wyczerpanie zapasów- zapoczątkowanie kolejnego procesu

rozkład kwasów tłuszczowych na związki ketonowe

wykorzystane przez różne narządy w celach

energetycznych


WSEWS

A gdy za dużo ciał ketonowych…

wzmożone pragnienie i oddawanie moczu

organizm próbuje wydalić nadmiar ciał ketonowych

konkretnie jednego z nich - acetonu

mdłości

odwodnienie

sucha skóra

zaburzenia wzroku

wysoki poziom ciał ketonowych we krwi może prowadzić

do kwasicy ketonowej

bóle brzucha, utrata przytomności, a nawet śpiączka

cukrzycowa


WSEWS

Tłuszcz jako źródło energii

Tłuszcze i węglowodany: dwa główne źródła energii

Zapasy tłuszczu są znaczne

energia na długi okres czasu

Szczupły mężczyzna, 15% tkanki tłuszczowej (ok10kg)

aby wyczerpać całkowicie energetyczne rezerwy

tłuszczów:

ciągły wysiłek o średniej intensywności przez ok. 10 dni

jest to fizycznie niemożliwe

Bieg „Wazów” (bieg narciarski), 90km- spalenie niecałego

kilograma tłuszczu

w żadnym wysiłku tłuszcz nie jest jedynym źródłem

energii mgr.Joanna Misiorowska "Żywienie w sporcie"

WSEWS


Wysiłek ciągły o małej intensywności

czerpanie energii głównie z kwasów tłuszczowych

Wzrost intensywności

ograniczenie zużycia kwasów tłuszczowych

zwiększenie metabolizmu węglowodanów

Do utleniania KT niezbędny jest tlen

ograniczenie dostępu- hamowanie pobierania energii z


Wyczynowe uprawianie sportów o charakterze tlenowym

znacznie efektywniejszy metabolizm KT

znacznie mniejsza zawartość tkanki tłuszczowej


WSEWS


Metabolizm tłuszczów

nie istnieje problem fizycznej dostępności substratów

problem:

dowozu do mitochondriów komórek mięśniowych

proces utleniania

Usprawnienie procesu utleniania

oszczędzanie ograniczonych źródeł węglowodanów

niezbędne do funkcjonowania erytrocytów, pracy

mózgu i mięśni podczas bardzo intensywnego

treningu


WSEWS


Systematyczny trening o charakterze

wytrzymałościowym

uruchomienie systemów adaptacyjnych

większe wykorzystanie KT jako źródła energii

Wysoce wytrenowani zawodnicy

znacznie więcej energii z przemian tłuszczy w czasie

wysiłku niż zawodnicy umiarkowanie wytrenowani

lub osoby nietrenujące


WSEWS


Lipidy wykorzystywane do produkcji energii w czasie

wysiłku:

trójglicerydy zmagazynowane w komórkach

tłuszczowych w podskórnej tkance tłuszczowej

trójglicerydy wewnątrz komórek mięśniowych

trójglicerydy krążące; z diety

lipoproteiny o bardzo niskiej gęstości (VLDL)

wytwarzane przez wątrobę


WSEWS


Najbardziej pojemne źródło energii

trójglicerydy zmagazynowane w tkance tłuszczowej

Wartość energetyczna u młodego mężczyzny

ok. 100 000 kcal

Jak uruchamiają się rezerwy?

hydroliza na wolne kwasy tłuszczowe i glicerol

krwioobieg

glicerol- do wątroby- glukoneogeneza- glukoza

WKT- wiązane z albuminą- do różnych organów

trening: wykorzystane jako energia do skurczu mięśni

inne warunki: wtórna estryfikacja- nowe trójglicerycy


WSEWS


Mobilizacja i spalanie tkanki tłuszczowej z określonych miejsc

ciała

nie jest przypadkowa

zależy głównie

od ukrwienia danych okolic

od ilości specyficznych receptorów

Okolice dobrze ukrwione:

znaczny transport WKT do wątroby i mięśni

oksydacja

nadmiar- przekształcenie w VLDL


WSEWS

Węglowodany czy tłuszcze???

Rodzaj spożywanych składników pokarmowych

decyduje w znacznej mierze o rodzaju wykorzystywania

substratów energetycznych

Znaczne ilości tłuszczów

spalanie w czasie wysiłku tłuszczu

Znaczne ilości węglowodanów

przewaga metabolizmu cukrowców

Pełna adaptacja enzymatyczna do efektywnego spalania


trwa nawet kilka miesięcy!

Tłuszcze spalają się w obecności tlenu i węglowodanów


WSEWS

Dieta ketogenna

Grupa wysoko wytrenowanych biegaczy

czterotygodniowa dieta ketogenna

długotrwały wysiłek o intensywności 62-64% VO2 max

równie efektywnie jak w przypadku diety klasycznej

Wniosek:

mięśnie potrafią do pewnego stopnia zmienić preferencje

substratów energetycznych

Stosowanie skrajnie ketogennej diety

brak możliwości wykonania wysiłków o submaksymalnej i

maksymalnej intensywności!!!


WSEWS

Problem diety ketogennej

Trening w warunkach diety niskowęglowodanowej

stwarza szereg problemów

adaptacja- proces długotrwały

Badania

długotrwałe wysiłki o niskiej lub średniej intensywności pod

warunkiem kilkutygodniowej adaptacji


WSEWS

Co zachęca do stosowania diety ketogennej?

podwyższona zdolność wykorzystywania tłuszczu jako

źródła energii

dieta mieszana

spalanie tłuszczu- zjawisko marginalne (ok. 1%)

węglowodany- związek bardziej uniwersalny

przy deficycie węglowodanów

organizm zmuszony do bardziej wydajnego

metabolizowania tłuszczów


WSEWS


W stanie ketozy

związki ketonowe- jako podstawowy substrat

energetyczny

oszczędne gospodarowanie glukozą

zapasy tłuszczu w organizmie- zwykle dosyć duże

brak potrzeby do sięgania w tym czasie po inne

substraty energetyczne

teoretycznie hamowana glukoneogeneza z udziałem

białek


WSEWS


brak uczucia głodu

pomocne w okresie redukowania masy ciała

utrzymanie odpowiednio niskiej masy ciała

kategorie wagowe

koniecznością zachowania niezwykle szczupłej sylwetki

dyscypliny wytrzymałościowe i techniczne

element wpływający na rezultat sportowy


WSEWS

Paradoks konsumpcji ad libitum

i redukcji masy ciała

bardzo restrykcyjne ograniczenie spożycia węglowodanów

wyczerpanie rezerw glikogenu w wątrobie

wydalanie wody związanej

ketogenna natura diety

hamowanie apetytu i uczucie sytości

ograniczony asortyment produktów

spontaniczne ograniczenie spożycia żywności

ale z drugiej strony:

dieta wysokotłuszczowa może indukować oporność na leptynę znosząc jej wpływ na regulację spożycie pokarmu


WSEWS

Mankamenty diety ketogennej

Niezwykle trudny okres przestawiania na dietę ketogenną

zawierająca dużo tłuszczu

czas trwania waha się od 7 do 20 dni

W tym czasie

zmęczenie

mniej wydajna praca komórek nerwowych

utrudniona koncentracja i realizacja zadań

treningowych o dużej i maksymalnej intensywności

Po przestawieniu

uczucie zmęczenia zanika


WSEWS


zaburzenie proporcji poszczególnych frakcji lipoprotein

we krwi

nacisk na największe spożycie WNKT

nieuniknione podwyższone spożycie tłuszczów

nasyconych

u większości

wzrost poziomu cholesterolu we krwi

niedobór niektórych witamin i mikroelementów

brak dostarczania węglowodanów w postaci surowych

warzyw i owoców

konieczny dobry preparat witaminowo-mineralny


WSEWS


Wyeliminowanie z diety węglowodanów

niedobór błonnika

zaparcia i problemy gastryczne

przyjmowanie błonnika w postaci suplementu

w trakcie ładowania węglowodanowego

spożywanie węglowodanów bogatych w błonnik


WSEWS

Umiejętne powiązanie diety z treningiem

Dyscypliny szybkościowo-siłowe

cykl tygodniowy

4-5 dni dieta nisko-węglowodanowa (10-20% CHO)

kolejne 2-3 dni- podniesienie spożycie węglowodanów

do 60-70%

okres niskiego spożycia węglowodanów

spalanie tkanki tłuszczowej

okres ładowania węglowodanami

możliwość odnowienia zasobów glikogenu

niezbędne, aby realizować zadania treningowe o wysokiej

intensywności


WSEWS

Umiejętne powiązanie diety z treningiem

Dyscypliny wytrzymałościowe

z przewagą procesów tlenowych

można planować dłuższe cykle treningowe oparte na diecie

ketogennej

powinny dominować w okresie przygotowawczym

objętość pracy treningowej wysoka

intensywność stosunkowo niewielka

2-3 godzinny wysiłek ciągły

maksymalne wykorzystanie metabolizmu WKT


WSEWS

Węglowodany vs Tłuszcze

najwięcej badań -wspomaganie wydolności fizycznej

diety wysokowęglowodanowe

stosowane w długodystansowych dyscyplinach i

konkurencjach sportowych

kolarstwo szosowe

biegi narciarskie

triathlon

lekkoatletyczne biegi długie

opracowane w latach sześćdziesiątych procedury ładowania

węglowodanowego

skutecznie wykorzystywane do dnia dzisiejszego


WSEWS

Węglowodany vs Tłuszcze

Zdecydowanie mniej prac naukowych

wpływ diet ubogich w węglowodany, a bogatych w tłuszcze

szczególnie w odniesieniu do beztlenowych możliwości

organizmu

Wiele kontrowersji

czas trwania takiego sposobu żywienia zawodnika

W większości eksperymentów:

3-5 dni

brak możliwości przebiegu odpowiednich procesów

adaptacyjnych


WSEWS

tłuszcz tłuszcz

jakość spożywanych tłuszczów

dominacji tłuszczów zwierzęcych z przewagą NKT

wiele problemów gastrycznych oraz mentalnych dla

intensywnie trenujących zawodników

tłuszcze wysokiej jakości

z ryb morskich oraz produktów roślinnych

zawierających znaczne ilości nienasyconych kwasów

tłuszczowych

zmiana oblicza diety

mankament:

koszty


WSEWS

Wpływ na możliwości wysiłkowe

należy rozpatrywać:

wysiłek wytrzymałościowych o przewadze metabolizmu

tlenowego

pracę anaerobowej dominującej podczas wysiłków

siłowych

szybkościowych

szybkościowo-siłowych


WSEWS

Wpływ na możliwości wysiłkowe

dieta wysokotłuszczowa

obniżenie stężenia glikogenu mięśniowego i

wątrobowego

wzrost tempa utleniania kwasów tłuszczowych podczas

długotrwałego wysiłku

ALE nie umożliwia to intensyfikacji pracy mięśniowej

w końcowych fragmentach zawodów sportowych


WSEWS

Stosować z sensem

wysiłek ciągły o umiarkowanej intensywności

nie przekraczającej 65% VO2max

wyższa intensywność wysiłku

zapotrzebowanie na energię wzrasta

utlenianie kwasów tłuszczowych

2-3 x więcej O2 niż w przypadku CHO

tempo syntezy ATP istotnie ograniczone

znaczący wpływ na możliwość utrzymania

wysokiego tempa pracy mięśniowej


WSEWS

Co daje dieta ketogenna?

nie tylko konsekwencje energetyczne

istotne zmiany endokrynne

nie bez znaczenia dla możliwości wysiłkowych

długotrwała dieta ketogenna, zawierająca wysokiej jakości

nienasycone kwasy tłuszczowe

wzrost stężenia hormonów anabolicznych testosteron,

hormon wzrostu (GH), czy też insulinopodobny czynnik

wzrostu (IGF-1)

obniża poziom insuliny i glukozy we krwi

wpływ na przebieg procesów adaptacyjnych treningu siły

mięśniowej

wzmożone procesy anaboliczne

szybszą i pełniejszą regenerację potreningową mgr.Joanna Misiorowska "Żywienie w sporcie"

WSEWS

Dieta ketogenna

nie wpływa istotne na możliwości szybkościowe

i siłowe

przy dominacji mechanizmów fosfagenowych

czas pracy mięśniowej nie przekracza 5-6 sekund


WSEWS

Wysiłek anaerobowy a dieta ketogenna

submaksymalna intensywność

kilkadziesiąt sekund

charakter wytrzymałości siłowej lub szybkościowej

dieta bogata w tłuszcze

ogranicza wielkość wykonanej pracy

tempo glikolizy związane ze

stężeniem glikogenu mięśniowego

aktywnością enzymów tego szlaku metabolicznego

dieta ketogenna ogranicza oba te czynniki


WSEWS

Kiedy, jak i po co?

redukcja bądź utrzymania masy ciała i tkanki tłuszczowej

w dyscyplinach sportu o charakterze siłowym

kiedy dominuje metabolizm fosfagenowy

dyscypliny i konkurencje wytrzymałościowe

zastosowanie w ultradługich wysiłkach

ponad 3-4 godziny

intensywność pracy mięśniowej

nie przekracza 60-70% VO2max


WSEWS

Zalecenia żywieniowe Sposoby zmniejszenia spożycia tłuszczu w diecie to: zmiana stylu żywienia wzrost spożycia warzyw, owoców, produktów

zbożowych, chudych ryb wykorzystanie technologii przyrządzania potraw

sprzyjających ograniczeniu stosowania tłuszczu smażenie beztłuszczowe, grill

zmniejszenie ilości tłuszczu dodawanego do potraw sosy, zasmażki

wybieranie produktów o obniżonej zawartości tłuszczu unikanie produktów zawierających „ukryty tłuszcz” żółte sery, tłuste białe sery, pasztety, podroby, kremy do

ciast, dania typu fast-food, chipsy


WSEWS

mgr. Joanna Misiorowska - michalficon.pl · Funkcje biologiczne doskonałe źródło energii...

Documents

Transcript of mgr. Joanna Misiorowska - michalficon.pl · Funkcje biologiczne doskonałe źródło energii...