1. Metodyka pracy z nieletnimi w instytucjach izolacyjnychKatarzyna BorysPedagogika resocjalizacyjna, II rokMoliwoci przeciwdziaania oraz rozwizywania sytuacji trudnych w instytucjachresocjalizacyjnych dla nieletnich. Wskazanie rnic oraz moliwych do uzyskania efektw.Sytuacje trudne maj przewanie podoe psychologiczne i wystpuj wtedy, gdyzaspokojenie pewnej potrzeby lub zdobycie upragnionego celu jest utrudnione albo niemoliwe.Przyczyn tego mog by zarwno waciwoci wewntrzne czowieka (np. osobowo, choroba),jak i zewntrzne (struktura, warunki otoczenia czy rodowiska). Ze wzgldu na ich niejednolito,dzieli si sytuacje trudne na 5 grup:1) deprywacje s to sytuacje, w ktrych wystpuje brak pewnych elementw fizycznych lubpsychicznych;2) przecienia mog wystpi wtedy, gdy zadania, ktre jednostka ma wykona, nie sdostosowane lub przekraczaj jej moliwoci fizyczne lub psychiczne. Sytuacje te prowadzniekiedy do samookalecze lub prb samobjczych;3) utrudnienia w tym typie sytuacji trudnych wystpuje pewna zmiana warunkwzewntrznych lub wewntrznych, co moe utrudnia wykonywanie dziaa. Konsekwencjtego czsto jest frustracja, ktra prowadzi do autoagresji lub zachowa agresywnych;4) zagroenia w tych sytuacjach istnieje wiksze prawdopodobiestwo uszkodzenia pewnychwartoci fizycznych lub psychicznych, wanych dla jednostki;5) konflikty wystpuj rne rodzaje konfliktw, jak np.: konflikty interpersonalne czymoralne.1Wystpowanie sytuacji trudnych, szczeglnie takich, w ktrych gwn rol odgrywaagresja lub zachowania agresywne, jest nieuniknione w warunkach izolacji. Dlatego te szczeglniewane jest opracowanie odpowiednich metod i technik przeciwdziaania im oraz ichrozwizywania. We wspczesnej resocjalizacji stosuje si wiele rnorodnych programw oodmiennych stopniach efektywnoci, poniej wymieni kilka z nich. Trening Zastpowania Agresji (TZA) - opracowany zosta pod koniec lat 70. w USA przezprofesora Arnolda Goldsteinca. Jest to metoda korygowania agresywnych zachowa u1 M. Ciosek (1996), Czowiek w obliczu izolacji wiziennej, Gdask, r. 12

2. modziey, przy czym zakada, e ich przyczynami s deficyty w kontrolowaniu wasnejimpulsywnoci, nieznajomoci lub nieumiejtnoci zastosowania innych sposobw orazniedostateczny rozwj mylenia moralnego. Uczestnicy podzieleni s na grupy 6-8osobowe, kad z nich powinno prowadzi dwch trenerw. Optymalny czas trwania zajto od 6 miesicy do 2 lat, sesje powinny odbywa si dwa razy w tygodniu i trwa 1-2godziny.2TZA skada si z trzech obszarw:1) Usprawniania i nabywania umiejtnoci prospoecznych celem jest systematyczneuczenie si podstawowych (i prawidowych) umiejtnoci prospoecznych poprzez:- modelowanie odzwierciedlanie zachowa przez trenerw,- granie rl polega na trenowaniu zachowa akceptowalnych spoecznie orazposzukiwaniu sytuacji ze swojego ycia, w ktrych ich deficyty byy widocznie,- udzielanie informacji zwrotnych udzielane przez wszystkich po odegraniu kadej z rl,- trenowanie przeniesie czyli zachcanie uczestnikw do wykorzystywania nabytychumiejtnoci w yciu codziennym.2) Treningu kontroli zoci ktry polega na nauce samokontroli, a w konsekwencji tegowybieraniu odpowiednich zachowa w sytuacjach trudnych. Uczestnicy zapisuj wszelkiesytuacje, ktre wywoay u nich zo, okrelajc przy tym: zapalniki, objawy, czystosowali upomnienia lub reduktory oraz wasn samoocen sytuacji.3) Treningu moralnego rozwoju jego celem jest cofniecie opnie w rozwoju moralnym iopiera si na formie dyskusji o dylematach moralnych. Program treningu skada si zczterech faz:a) konfrontacja z dylematem moralnym,b) stworzenie atmosfery do podejmowania decyzji moralnie dojrzaych,c) cofnicie opnie w rozwoju moralnym orazd) ugruntowanie dojrzaych decyzji.3Trening Zastpowania Agresji skierowany jest do uczestnikw w rnym wieku, czstopodkrela si jego wieloaspektowo, a w konsekwencji take efektywno. Oczekiwane rezultatys moliwe do osignicia zarwno w placwkach izolacyjnych, jak i otwartych, przy czymzasadnicz rnic jest tu fakt, i wychowankowie, przebywajcy w instytucjach otwartych bdmieli moliwo stosowania nauk wyniesionych z Treningu take w sytuacjach codziennych wwarunkach wolnociowych, co moe zapewni utrwalenie rezultatw rwnie po opuszczeniuplacwki. Prison Smart program ten, wprowadzony do polskich zakadw karnych w 1999r., moeby stosowany we wszystkich placwkach resocjalizacyjnych. Program ten opiera si na2 http://www.parpa.pl/download/trening1.pdf [stan na dzie 19.01.2010r.]3 Ibidem 3. likwidacji stresu i frustracji, polega na nauce uwalniania si od stresu, lepszego radzeniasobie w sytuacjach stresowych czy konfliktowych. Jego celem jest przekazanie uczestnikomwiedzy o przyczynach powstawania problemw i konfliktw oraz nauka sposobwuwalniania si od szkodliwego wpywu stresu i lku oraz radzenia sobie w takich sytuacjachz negatywnymi emocjami, co ma sprzyja spoecznej reintegracji4. Podstawowymikorzyciami s: poprawa samooceny, pozbycie si obcie emocjonalnych, nauczenie sirozwizywania wewntrznych i zewntrznych konfliktw bez uywania przemocy poprzezstosowanie prostych technik relaksacyjnych5. Wiksze szanse na otrzymanie dugotrwaychkorzyci z terapii bd wystpoway jednak w placwkach typu izolacyjnego, chociaby zewzgldu na moliwo nieustannego kontrolowania wykonywania zaleconych czynnoci. Kolejn metod moe by opracowany przez K. Linowskiego program leczenia postawagresywnych6, ktry trwa 31 dni, w cigu ktrych codziennie organizowane s miniwykadyi wiczenia. Realizuj one wane, z punktu widzenia programu, hasa, jak np.: Poznajmysi, Moje potrzeby, Lista emocji, Rozwizywanie konfliktw w grupie, itp., poczone zwiczeniami oddechowymi oraz zajciami sportowymi. Pozwala to take na organizacjwikszoci czasu wolnego wychowankw. Program ten zdecydowanie wiksze efektyuzyskuje w warunkach izolacyjnych ze wzgldu na brak moliwoci zagospodarowaniaswojego wolnego czasu przez wychowankw poza terenem placwki. Sposobem na rozwizywanie sytuacji trudnych mog by take oddziaywania indywidualnena wychowanka oraz interwencje kryzysowe, czyli kontakty terapeutyczne skupiajce sina aktualnym problemie, gdzie zadaniem terapeuty jest wsparcie, zapewnienie poczuciabezpieczestwa, niwelowanie stresu bd lku oraz, przede wszystkim, pomoc wprzezwycieniu kryzysu. Efektywno tych sposobw bdzie zalee w szczeglnoci odcech osobowociowych wychowanka. Kolejn metod moe by tworzenie pozytywnej kultury rwieniczej7 zmierza ona dotego, aby, poprzez terapi grupow, wychowanek by zdolny do przyjcia aktywnej roli wcelu samodoskonalenia, aktywnie uczestniczy w przedsiwziciach zespoowych orazposiedzeniach terapeutycznych. Du rol w tym procesie powinni odgrywa wychowawcy.Stosowanie tej koncepcji zapobiega biernoci i apatii wychowankw, ponadto tworzy pewnwi emocjonaln zarwno pomidzy wychowankiem, a wychowawc, jak i midzysamymi nieletnimi. Poczucie bezpieczestwa, wsparcia, wzajemne zaufanie mog stanowiczynnik ochronny we wszystkich typach placwek. Minusem tej koncepcji jest jednak brak4 http://www.artofliving.pl/strona.php?2,32 [stan na dzie 19.01.2010r.]5 http://www.sw.gov.pl/index.php/forum/more/135 [stan na dzie 19.01.2010r.]6 H. Machel (2006), Sens i bezsens resocjalizacji penitencjarnej casus polski, Krakw, r. 67 Red. K. Pospiszyl (1990), Resocjalizacja nieletnich. Dowiadczenia i koncepcje, Warszawa, r. 4 4. oddziaywania na rodowisko rodzinne, rwienicze czy szkolne, do ktrego powrcinieletni po opuszczeniu placwki. Rwnie wanym czynnikiem zapobiegajcym sytuacjom konfliktowym s zajcia sportowe.Odpowiednio zorganizowane staj si sposobem na rozadowywanie nadmiaru emocji orazenergii, zarwno pozytywnej, jak i negatywnej, minimalizacj niepodanych postaw,chronic tym samym przed impulsywnoci, gwatownymi wybuchami zoci lubskonnociami agresywnymi. Dodatkowymi atutami wicze ruchowych s m.in.:nabieranie wiary we wasne moliwoci, a przez to podniesienie poczucia wasnej wartociwychowanka czy pokonanie wewntrznych oporw. Ponadto udzia w zajciach fizycznychmoe dziaa profilaktycznie na zaburzenia psychiczne.8Zalecane jest take uzupenienieich wiczeniami oddechowymi oraz rnymi technikami relaksacyjnymi. Zajcia fizyczne,prowadzone w formie grupowej, mog take wpywa pozytywnie na proces integracjigrupy i co si z tym wie, minimalizacj konfliktw pomidzy wychowankami. Kolejn form przeciwdziaania sytuacjom trudnym s socjodrama zajmujca sikontaktami interpersonalnymi wrd czonkw grupy, oraz psychodrama skupiajca si naosobowoci poszczeglnych wychowankw. Przeprowadzane indywidualnie bd grupowo,maj wpyw na ksztatowanie w wychowanku postaw spoecznie akceptowalnych, zmieniajwadliwe postawy oraz reakcje emocjonalne, ucz werbalizacji wasnych przey i uczu,kontrolowania emocji. Dziki tej formie pracy istnieje moliwo integracji emocjiadekwatnych do bodca czy sytuacji.9W wikszoci wymienionych wyej programw bd sposobw przeciwdziaania lubrozwizywania sytuacji trudnych wpyw na ich efektywno zalee bdzie w wikszej mierze odsamych wychowankw oraz terapeutw, anieli od typu placwki. Zasadnicz rnic jest jednakmoliwo testowania nabywanych umiejtnoci w sytuacjach typowych dla ycia codziennego wwarunkach wolnociowych co jest moliwe w instytucjach otwartych, np. poprzez uczszczaniedo szkol usytuowanych poza terenem placwki lub branie udziau w wydarzeniach kulturowych.Dziki tej moliwoci prawdopodobne jest uzyskanie dugotrwaych efektw, anieli w przypadkuwychowankw z instytucji izolacyjnych, ktrzy nie bd mieli szansy na ich konfrontacj wspoeczestwie wraz ze wsparciem terapeutycznym w momencie, gdy bd tego potrzebowali poopuszczeniu placwki bd zdani ju tylko na siebie, a brak pracy ze rodowiskiem wychowankazmniejsza szans na powodzenie zarwno resocjalizacji, jak i przeprowadzonych programw.8 M. Konopczyski (1996), Twrcza resocjalizacja. Wybrane metody pomocy dzieciom i modziey, Warszawa, r. 79 Ibidem 5. Bibliografia1) M. Ciosek (1996), Czowiek w obliczu izolacji wiziennej, Gdask2) M. Konopczyski (1996), Twrcza resocjalizacja. Wybrane metody pomocy dzieciom imodziey, Warszawa3) H. Machel (2006), Sens i bezsens resocjalizacji penitencjarnej casus polski. Studiumpenitencjarno-pedagogiczne, Krakw4) Red. K. Pospiszyl (1990), Resocjalizacja nieletnich. Dowiadczenia i koncepcje, Warszawa5) http://www.artofliving.pl/ [online]6) http://www.sw.gov.pl/ [online] 6. Bibliografia1) M. Ciosek (1996), Czowiek w obliczu izolacji wiziennej, Gdask2) M. Konopczyski (1996), Twrcza resocjalizacja. Wybrane metody pomocy dzieciom imodziey, Warszawa3) H. Machel (2006), Sens i bezsens resocjalizacji penitencjarnej casus polski. Studiumpenitencjarno-pedagogiczne, Krakw4) Red. K. Pospiszyl (1990), Resocjalizacja nieletnich. Dowiadczenia i koncepcje, Warszawa5) http://www.artofliving.pl/ [online]6) http://www.sw.gov.pl/ [online]