TADEUSZ MENDEL

Metodyka pisania prac licencjackich

wymogi merytoryczne i formalne

technika pisania

ocena i obrona

Poradnik dla studentów

Poznańskiej Wyższej Szkoły Biznesu

Poznań 2014

2

Od Autora

Pomysł opracowania poradnika pisania prac licencjackich dla studentów Poznań-

skiej Wyższej Szkoły Biznesu zrodził się z braku jednolitych wymogów stawianych przy

realizacji ważnego zadania wieńczącego okres studiów. Każdego roku kilkuset stu-

dentów Poznańskiej Wyższej Szkoły Biznesu pisze prace licencjackie. Na rynku księ-

garskim funkcjonuje wiele różnego rodzaju poradników, które w prezentacji metodyki

pisania prac promocyjnych różnią się w sposób istotny. Choć zasady i techniki pisania

powinny być jednolite, to autorzy podręczników w ich treść wkładają wiele osobistych

sugestii i norm zwyczajowych charakterystycznych dla danego środowiska akademic-

kiego. Większość z tych poradników jest okresowo wznawiana, szczególnie w tych

okresach, których braki dają się we znaki studentom. Pomocą może być Internet

w którym bez zgody autorów zamieszczane są obszerne wyjątki m.in. z dotychczaso-

wych moich publikacji w tym zakresie. Wielość poradników pisania prac promocyj-

nych oraz Internet nie rozwiązują systematycznej i doraźnej pomocy dla abiturientów

Poznańskiej Wyższej Szkoły Biznesu.

Stąd też, wychodząc naprzeciw społecznemu zapotrzebowaniu studentów PWSB

w Poznaniu, napisany został ten poradnik. Autor wykorzystał w nim swoje bogate do-

świadczenie promotora setek prac promocyjnych (licencjackich, magisterskich, pody-

plomowych) i kilku dysertacji doktorskich. W pisaniu poradnika pomocne było też do-

świadczenie współautorskie w kilku wydaniach „Metodyki pisania prac magisterskich

i dyplomowych”, zalecanych na Uniwersytecie Ekonomicznym w Poznaniu. W osta-

tecznej redakcji tego poradnika pomocna też była literatura kilku znanych pozycji

(patrz bibliografia), a nade wszystko ustalenia zawarte w dokumentach ładu organi-

zacyjnego Poznańskiej Wyższej Szkoły Biznesu.

Pragnieniem autora jest pomoc dla piszących prace promocyjne i ich promoto-

rów.

Życzę studentom, aby korzystając z moich doświadczeń napisali i obronili zna-

komite prace promocyjne.

Autor

3

Wstęp

Każdego roku studenci Poznańskiej Wyższej Szkoły Biznesu przygotowują się do egzaminu końcowego, wieńczącego cały okres studiów. Najistotniejszym elementem tego egzaminu jest obrona pracy promocyjnej napisanej pod kierunkiem promotora. Obrona pracy promo-cyjnej świadczy o pełnym wykonaniu programu studiów i ewentualnej możliwości dalszej nauki na wyższym lub specjalistycznym poziomie studiów. Powstawaniu pracy towarzyszy promotor, który obok merytorycznych udziela również wskazówek metodycznych. Indywi-dualność promotora nie jest zaprzeczeniem prezentowanych w tym opracowaniu zasad i wskazówek. Co więcej dla promotorów to opracowanie ma być cenną pomocą dydaktyczną w kontaktach seminaryjnych. Zawarty w tym opracowaniu materiał jest przydatny przy pisaniu różnych prac promocyjnych, gdyż zasady, reguły i prawidła są wspólne bez względu na poziom edukacji i rodzaj pracy. W tym opracowaniu świadomie zrezygnowano ze szcze-gółowych dywagacji dotyczących metodologii opracowań naukowych a skoncentrowano się na najistotniejszych problemach, wymogach, obowiązkach i rygorach przewidzianych dla autorów prac promocyjnych. To uproszczenie nie ma żadnego wpływu na jakość i treść prac końcowych. Należy pamiętać, że problem merytoryczny związany z tematem pracy jest bar-dzo ważny, ale umiejętność prezentacji tego problemu w napisanej pracy zgodnie z wymo-gami posiada również ogromne znaczenie.

Struktura tego opracowania podporządkowana została celowi – przedstawienia najważniejszych problemów w sposób zwięzły, lakoniczny, prosty, jasny i jednoznaczny przydatnych przy pisaniu i obronie pracy promocyjnej.

W pierwszym rozdziale podjęte zostały kwestie celów i zadań różnych prac promo-cyjnych. Proces pisania pracy musi być działalnością w pełni świadomą i odpowiedzialną, w której twórczy charakter przeważa nad kompilacją literaturowych poglądów. Formułowa-nie celów lub hipotez jest przysłowiową piętą achillesową bardzo wielu prac. Cały proces pisania musi odpowiadać ogólnie przyjętym standardom.

W rozdziale drugim dokonano szczegółowej charakterystyki typowej struktury pracy promocyjnej. Omówione zostały wszystkie wyodrębnione elementy pracy. Każdy z tych ele-mentów stanowi przedmiot zarówno promotora jak i recenzenta.

W trzecim rozdziale scharakteryzowano materiały potrzebne do napisania pracy. Prace promocyjne oparte są na literaturze przedmiotu, empiriach i innych materiałach źró-dłowych. Ważna jest więc sprawa pozyskiwania, selekcji i opracowania tych materiałów.

Rozdział czwarty poświęcono technice pisania. Zaprezentowano ułatwienia i spraw-dzone sposoby prezentacji problemów i materiałów.

Rozdział piąty omawia ocenę pracy, kryteria tej oceny, opinie i recenzje. Jest to koń-cowy etap ale niezwykle ważny i dlatego nie może się wymknąć spod kontroli piszącego.

Cennym uzupełnieniem treści tego opracowania są uwagi promotora.

4

Spis treści

Od Autora .......................................................................................................... 2

Wstęp ................................................................................................................. 3

Spis treści ........................................................................................................... 4

1. Cele i zadania prac promocyjnych ................................................................ 5

1.1. Ogólna charakterystyka procesu pisania prac promocyjnych ........... 5

1.2. Praca licencjacka .............................................................................. 6

1.3. Formułowanie tematu i celów ......................................................... 8

2. Ogólna charakterystyka struktury pracy promocyjnej .................................. 9

2.1. Tytuł pracy ....................................................................................... 9

2.2. Wstęp .............................................................................................. 9

2.3. Spis treści – konstrukcja pracy – rozdziały. .................................... 11

2.4. Przypisy .......................................................................................... 12

2.5. Zakończenie i podsumowanie ........................................................ 15

2.6. Bibliografia ..................................................................................... 15

2.7. Spis rysunków, tabel, wykresów, zdjęć itp. .................................... 16

2.8. Aneks (załączniki) ........................................................................... 17

3. Materiały do opracowania tematu pracy. .................................................. 18

3.1. Materiały pierwotne ...................................................................... 18

3.2. Materiały wtórne ........................................................................... 18

3.3. Opracowanie i prezentacja materiału ............................................ 20

4. Technika pisania pracy ............................................................................... 21

5. OCENA PRACY (samoocena, opinia promotora, opinia recenzenta, elementy

recenzji) ..................................................................................................... 22

6. Obrona pracy i egzamin końcowy ............................................................... 23

7. Zakończenie ............................................................................................... 24

Bibliografia ....................................................................................................... 25

Spis załączników ............................................................................................... 26

5

1. Cele i zadania prac promocyjnych

1.1. Ogólna charakterystyka procesu pisania prac promocyjnych

Proces pisania prac promocyjnych (również pism i korespondencji) jest umiejętnością

złożoną, której trzeba się uczyć i ciągle ją doskonalić.

Praca promocyjna (lub dokument, pismo itp.) jest świadectwem inteligencji autora,

reprezentuje jego osobowość, firmę, nadawcę. Jest podstawą oceny problemu, często

przesądza o rezultacie negocjacji, załatwieniu sprawy itp.

W pracach promocyjnych (a także w korespondencji) dajemy wyraz znajomości języ-

ka, logicznego rozumowania, gramatyki, stylistyki, ortografii, interpunkcji itp.

Niezbędną pomocą każdego piszącego są słowniki poprawnej polszczyzny, wyrazów

bliskoznacznych i wydawnictwa encyklopedyczne.

Pisać należy tak jak życzyłbyś sobie jako czytelnik (jasno, zrozumiale, zwięźle, krótko

i poprawnie). Pisemne i poprawne formułowanie myśli jest dla każdego studenta i przy-

szłego menedżera umiejętnością nieodzowną a nawet konieczną, warunkującą awans za-

wodowy. Co najmniej połowa kontaktów zawodowych odbywa się na piśmie (fax, sieć

komputerowa, umowy, kontrakty itp.) Wyróżnia się każdy, kto potrafi pisać celnie, zwięźle

i przekonująco. Ważne są umiejętności konstruowania prac promocyjnych, elaboratów,

prac kontrolnych, sprawozdań, życiorysu, listu motywacyjnego, konspektu lub innej pisem-

nej wypowiedzi.

Wszystkie pisma muszą być napisane poprawnie pod względem stylistycznym, grama-

tycznym, ortograficznym i interpunkcyjnym. Te umiejętności może każdy nabyć w czasie stu-

diów i w drodze systematycznych ćwiczeń. Pomocą służą zawsze promotorzy, słowniki, ency-

klopedie itp. Nie można zrażać się niepowodzeniami, szczególnie w początkowym okresie

kształtowania umiejętności wyrażania swoich myśli na piśmie. Sławny pisarz Ernest Hemin-

gway wspominał, że zakończenie powieści „Pożegnanie z bronią” zmieniał trzydzieści razy

zanim uzyskał zadowalającą wersję.

Oto kilka ważnych uwag przydatnych w procesie pisania prac promocyjnych:

1. Agenda to lista spraw, które mają być napisane w danej pracy promocyjnej, w da-

nym rozdziale, lub piśmie korespondencyjnym.

2. Akapit to z reguły kilka zdań będących rozwinięciem myśli, tematu lub argumentu.

3. Przeciętna długość akapitu to mniej więcej około 10 linijek tekstu, 5 zdań i około

100 wyrazów.

4. Po napisaniu części pracy (rozdziału, podrozdziału itp.) koniecznie należy tekst

przeczytać w całości (najlepiej głośno).

5. Próby określania objętości pracy promocyjnej (długości dokumentu) nie mają ra-

cjonalnego uzasadnienia. Wyczerpane muszą być cele i zadania. W pracach pro-

mocyjnych przyjmuje się zwyczajowo, że prace licencjackie (dyplomowe) powinny

mieć około 50 stron tekstu. Z długoletniego doświadczenia autora wynika, że ja-

6

kość pracy nie przekłada się na ilość stron tekstu. Należy pamiętać, że najlepsze

i najbardziej zrozumiałe są zdania krótkie.

6. Zróżnicowanie wielkości czcionek, kolory, wykresy, tabele itp. są cennym walorem

każdej pracy promocyjnej. Opracowanie prezentowanych w pracy problemów

w sposób graficzny i statystyczny jest rzeczą pożądaną i wysoko ocenianą zarów-

no przez promotorów, recenzentów, oraz czytelników. Takie opracowania pozwa-

lają lepiej zrozumieć tekst, zwłaszcza jeśli autorzy wykazali się oryginalną inwencją

twórczą. Odwzorowywane rysunki i tabele muszą mieć źródło swego pochodzenia.

7. Proces pisania prac promocyjnych jest aktem twórczym podobnym do malowa-

nia obrazu, komponowania muzyki, tworzenia rzeźby itp. Każdy twórca posiada

swój styl, charakter, specyficzny sposób wyrażania swoich myśli. W pracach pro-

mocyjnych promotorzy i recenzenci z dużym doświadczeniem pedagogicznym ła-

two zauważą swoisty dla każdego autora rytm, potoczystość, energię i elegancję.

Wychwytują również niestaranność, brak logicznego myślenia, używanie niezro-

zumiałych zwrotów, pustosłowie, błędy gramatyczne, stylistyczne itp.

Warto też zapamiętać stare prawdy, mówiące że nauka pisania jest nauką myślenia.

Niczego nie powiemy tak jasno i dokładnie jak tego co napiszemy. Niejasne pisanie wywodzi

się z niejasnego myślenia. Zwięzłość jest miarą talentu. Starajmy się na miarę intelektualnych

możliwości napisać pracę promocyjną jak najlepiej pamiętając o studenckim powiedzeniu:

„Głupi pisze co wie, mądry wie co pisze.”

1.2. Praca licencjacka

Praca licencjacka (dyplomowa) jest pierwszym, trochę dziewiczym spotkaniem stu-

denta z warsztatem pisarskim. Szczególna jest więc rola promotora, który powinien wpro-

wadzić piszącego w arkany prezentacji problemów w formie pisemnej. Obowiązujące zasady

w różnych rodzajach prac promocyjnych ulegają stosunkowo niewielkim zmianom. Stąd też

prawidłowe wejście w metodykę pisania jest tak ważne i na trwałe wyciska ślad potrzebny

przy pisaniu różnych opracowań naukowych.

Prace licencjackie obfitują często w niedostatki metodyczne i merytoryczne wybacza-

ne młodym adeptom na podjętym kierunku studiów. Praca licencjacka będzie więc zawsze

roboczą próbą analizy i prezentacji wąskiego problemu zarządczego. Uzasadniony jest po-

gląd, że w pracach licencjackich autorzy osadzają problem w literaturze przedmiotu, dając

dowód znajomości teoretycznych przesłanek i szerokiego spojrzenia na to, co w części em-

pirycznej zawiera praca. Część empiryczna powinna nawiązywać do ustaleń teoretycznych i

dawać dowód znajomości realiów zarządzania w konkretnym podmiocie gospodarczym lub

administracyjnym. Część podsumowująca pracy to swoiste połączenie i symbioza dotych-

czasowych rozważań teoretycznych i empirycznych.

W pracach promocyjnych wywód myślowy powinien być swobodny, merytorycznie

poprawny a równocześnie zgodny z rygorami prezentacji złożonych problemów organizacyj-

nych. Trafnie dobrane pozycje literaturowe zwarte i czasopiśmiennicze są cennym walo-

7

rem tych prac. Pożądana jest innowacyjność i kreatywność w doborze i wykorzystaniu sze-

rokiego spektrum literatury przedmiotu.

Praca jest terminem wieloznacznym, rozmaicie definiowanym. Dla potrzeb tego opra-

cowania warto zwrócić uwagę na sens czynnościowy i rzeczowy tego pojęcia. W sensie czyn-

nościowym praca jest wysiłkiem podjętym w celu osiągnięcia czegoś użytecznego, jest zasto-

sowaniem sil fizycznych i psychicznych do wykonania określonego zadania. W sensie rzeczo-

wym praca jest wytworem i wynikiem wysiłku ludzkiego. Wynikiem obserwacji i umiejętności

poszukiwań empirycznych i badań teoretycznych jest praca naukowa.

Prace promocyjne powinny mieć charakter naukowy. Oznacza to, że ich celem musi

być dążenie do poznania istoty jakiegoś zjawiska, wykrycia zasad lub reguł działania prawi-

dłowości w organizacji czy funkcjonowania określonego przedmiotu. Warunkiem naukowego

charakteru prac promocyjnych jest również obiektywny dobór materiału badawczego, wła-

ściwe przeselekcjonowanie i uporządkowanie tego materiału. Należy również zwrócić uwagę,

że poprawność przyjętej metody w pracach promocyjnych powinna być uzasadniona, a roz-

wiązanie każdego problemu należy oprzeć na logicznym wywodzie, jasnym wykładzie i głę-

boko przemyślanej interpretacji uzyskanych wyników. Opracowania nie mające charakteru

naukowego podają jedynie fakty, są zbiorem informacji, nie zawierają cech twórczych.

Prace promocyjne stanowią podstawę do ubiegania się o tytuł magistra, inżyniera, li-

cencjata (np. dyplomowanego ekonomisty). Mają one na celu zaprezentowanie wiedzy

i umiejętności metodycznych piszącego. Treść uzyskanych wyników – choć wcale nie obo-

jętna – schodzi na drugi plan. W pracy promocyjnej weryfikowane są: zdolność do prawi-

dłowego formułowania problemów, poprawność toku wywodów, sposób gromadzenia

materiału, stosowane metody, interpretacja wyników, uzasadnienie doboru literatury

wraz z jej retrospektywnym i krytycznym przeglądem.

W pracach dyplomowych istotne są stawiane cele i zadania. W pracach promocyj-

nych chodzi o ukształtowanie umiejętności:

czynnego posługiwania się nabytą w czasie studiów wiedzą i wykorzystania

jej w zastosowaniu do praktyki lub do wnioskowania teoretycznego,

rozszerzania swej wiedzy przez samodzielne poszukiwanie w istniejących

opracowaniach naukowych,

obserwowania i analizowania otaczających zjawisk, zwłaszcza tych, z który-

mi absolwent będzie miał do czynienia w praktycznej działalności,

dostrzegania prawidłowości występujących w obrębie tych zjawisk,

budowania samodzielnie prawidłowych konstrukcji logicznych,

stosowania metod pracy naukowej,

prowadzenia logicznego toku wywodów,

ćwiczenia w myśleniu naukowym i posługiwania się jasnym i precyzyjnym

językiem.

8

Podkreśla się ćwiczebny, kontrolny i twórczy charakter prac promocyjnych. Wysoko

powinno się oceniać pomysłowość i samodzielność myślenia przy opracowaniu tematu.

Wyeksponowanie przez piszącego przewodniej myśli zapewnia ład i krytyczne ujmowanie

treści, jest źródłem porządku w prezentowanym wywodzie. Należy pamiętać, że umiejętność

wyłożenia swych myśli to ogromny walor, który z reguły owocuje w przyszłości. Nie bez zna-

czenia jest nabycie przez piszących umiejętności technicznych w zbieraniu materiału, doko-

nywaniu badań (np. ankietowych), formułowaniu spostrzeżeń, a nawet wyników najprost-

szych obserwacji. Zakres wykorzystania piśmiennictwa naukowego jest kolejnym etapem

umiejętności dyplomanta.

Ćwiczebny charakter tych prac nie powinien osłabiać obiektywizmu badawczego

przejawiającego się w umiejętności krytycznego korzystania z piśmiennictwa, co jest szcze-

gólnie ważne w obecnym okresie ogromnych przewartościowań i nowego spojrzenia na wie-

le zjawisk otaczającej nas rzeczywistości. Krytyczny stosunek piszących do własnych badań

i wybranej do opracowania problematyki jest cechą pozytywną, świadczącą o dojrzałości

i samodzielności myślenia.

Każda praca promocyjna powinna realizować chociaż w skromnym zakresie cel na-

ukowy. Oznacza to, że choćby w najmniejszym wycinku należy dokonać pracy odkrywczej,

a przynajmniej porządkującej, klasyfikującej lub kwalifikującej. Jest to tym bardziej istotne,

im ściślej prace promocyjne wmontowane są w plan badawczy danego instytutu, zakładu czy

katedry.

1.3. Formułowanie tematu i celów

To ważny i niezwykle istotny etap procesu pisania pracy promocyjnej. Temat powi-

nien być krótki, lapidarny, komunikatywny a równocześnie problemowy. Pomoc promoto-

ra jest w tym zakresie pożądana, gdyż to promotor zatwierdza zarówno roboczy jak i osta-

teczny tytuł każdej pracy promocyjnej. Szczegółowo o podjętym w pracy problemie pisze się

w pierwszych akapitach wstępu. Tytuł pracy stanowi o podjętym problemie do rozwiązania.

Jest swego rodzaju wizytówką pod którą podpisuje się zarówno autor jak i promotor. Zna-

czenie tytułu jest bardzo ważne, to on towarzyszyć będzie przez cały okres pisania pracy

promocyjnej a nawet jeszcze dłużej, gdyż tytuł pracy pamiętamy długo i często przywołujemy

go w rozmowach zawodowych i towarzyskich.

Tytuł pracy i jej cel są ze sobą ściśle związane. Przystępując do formułowania tytułu

i celu pracy warto zebrać materiał na początku o dotychczas realizowanych pracach i ko-

niecznie zasięgnąć porad promotora. Tytuł pracy musi być zrozumiały przede wszystkim dla

autora i odbiorców jego tekstu. Ważne jest więc dla kogo praca jest pisana i kto będzie po-

dejmował decyzję o jej przyjęciu i obronie. Najczęściej spotykanym błędem jest mętny cel

pracy nie nawiązujący do jej tytułu. Niekiedy też tytuł mija się z treścią pracy. Nadrzędną

zasadą jest, że treść pracy musi odpowiadać jej tytułowi, podobnie tytuły rozdziałów i pod

rozdziałów muszą być adekwatne do treści w nich zawartych.

9

Cel to zamierzony stan rzeczy, coś co pragniemy osiągnąć, to rezultat naszych poczy-

nań, to pożądany i oczekiwany skutek naszego działania. Zgodnie z cyklem działania zorgani-

zowanego i zgodnie z metodologią postępowania przyjętą na całym świecie cel jest pierw-

szym etapem każdych naszych poczynań. Prawidłowe sformułowanie celu porządkuje nasze

dalsze działanie. Bez dokładnie sformułowanego celu nasze działanie narażone jest na chaos,

wielowątkowość i sprzeczne myślenie. To cel nadaje pracy promocyjnej tak bardzo potrzeb-

ną logikę rozumowania. Sformułowanie celu nadaje sens naszym zamierzeniom, zapewnia

koordynację części składowych, tworzy z pracy promocyjnej zwartą całość, dostarcza stan-

dardów do oceny pracy, nadaje naszym wysiłkom konkretny i logiczny wymiar.

Cel pracy promocyjnej wynika z ogólnych założeń mówiących, że praca powinna

stwierdzać, że autor ma uporządkowaną wiedzę w podjętym temacie, posiada umiejętno-

ści postawienia problemu, umie badać otaczające zjawiska, potrafi dobrać odpowiednie

metody badawcze i dostrzegać prawidłowości w uzyskanych wynikach.

2. Ogólna charakterystyka struktury pracy promocyjnej

2.1. Tytuł pracy

Powinien być wyczerpująco opisany w powiązaniu z tematem i celem pracy. Tytuł,

temat i cel pracy to pierwsze intelektualne wyzwanie każdego autora. Wszystko co nastę-

puje dalej jest konsekwencją tego pierwszego etapu. Stąd też metodycy podkreślają, że jest

faza wymagająca koncentracji zarówno autorów prac jak również promotorów. Po rzetelnym

wysiłku w tym zakresie jest jeszcze jeden problem na który warto zwrócić uwagę.

Coraz częściej na stronie drugiej w prawym dolnym narożniku zamieszczana jest de-

dykacja z podziękowaniami dla promotora lub innych osób (np. szefa firmy), które przyczyni-

ły się do powstania pracy. Najmilsze są jednak ciepłe słowa skierowane do najbliższych: mał-

żonka, dzieci, rodziców, dziadków, sympatii itp. Praca promocyjna z reguły pozostaje w ar-

chiwum domowym, stanowiąc łącznie z podziękowaniami powód do dumy i do miłych

wspomnień.

2.2. Wstęp

Ten ważny fragment pracy promocyjnej pisze się zawsze na początku a jest ostatnią

sekwencją, która podlega korekcie, ostatecznej redakcji i poprawkom zgodnym z treścią.

Pozostawienie napisania wstępu na samym końcu jest kardynalnym błędem metodycznym.

Części składowe wstępu ułożone są w logiczną całość, pomagają w dalszej twórczej działal-

ności a nade wszystko są dowodem posiadania wiedzy i umiejętności związanych z warszta-

tem pisarskim.

10

W pierwszym akapicie rozszerzamy temat pracy, wskazujemy na ważność podjętego

problemu, jego miejsce w procesach gospodarczych konkretnej organizacji, powiązania

z innymi zagadnieniami itp. Wprowadzamy więc czytelnika w treść pracy.

W następnym akapicie powinniśmy podać uzasadnienie podjęcia tematu (powiązania

z pracą zawodową, szczególne zainteresowania tematem, kontynuacja prac seminaryjnych,

chęć pogłębienia wiedzy z danego zakresu itp.). uzasadnienie wskazuje na motywy piszące-

go, które zdecydowały o wyborze tematu pracy promocyjnej, ale są też przejawem chęci

i woli zgłębienia wybranych kwestii. Przekonywujące uzasadnienie podjęcia tematu jest cen-

nym atutem przy ocenie pracy. Świadczy o pełnej świadomości piszącego w realizacji podję-

tego dzieła.

Następny akapit powinien dotyczyć celu pracy. Jest to wyznacznik twórczej inwencji

piszącego. Jasno, prosto, przekonywująco sformułowany cel pracy jest punktem odniesienia

do wywodów teoretycznych i praktycznych treści pracy. Zdaniem wielu metodyków sformu-

łowanie celu pracy jest aktem twórczym, świadczącym o wysiłku intelektualnym piszącego,

mającym konsekwencje w całym toku dalszych wywodów.

Skoro cel pracy został sformułowany logicznym krokiem wydaje się przedstawić

środki realizacji celu.

Z pewnością posługiwać się będziemy takimi metodami jak: definiowanie, analiza

zjawisk, ich synteza, opis, interpretacja, wyjaśnianie, indukcja, dedukcja, wnioskowanie, do-

wodzenie itp. Dajemy w ten sposób do zrozumienia recenzentowi i nie tylko, że dysponujemy

całym zestawem narzędzi, metod, sposobów, technik, które zastosujemy realizując konse-

kwentnie cel pracy. W tym miejscu trudno nam przesądzać jakich narzędzi użyjemy w pracy.

Stąd też do tego akapitu wrócimy na samym końcu pisania i redagowania pracy. Być może,

że zastosujemy np. badania ankietowe.

W kolejnym akapicie powinniśmy określić charakter pracy. Z reguły prace promocyj-

ne mają charakter literaturowo-empiryczny. Rzadkością jest aby prace promocyjne miały

charakter wyłącznie literaturowy lub oparte były wyłącznie na empiriach. Uzasadniamy więc,

że naszą pracę oparliśmy na trafnie dobranej literaturze przedmiotu (spis na końcu pracy)

a w szczególności na wybranych pozycjach, które najczęściej cytujemy. W części empirycznej

prace oparte są na materiałach konkretnej firmy, które sprawdziliśmy pod względem wiary-

godności. Materiały empiryczne próbujemy skojarzyć z wiedzą wynikającą z literatury

przedmiotu i na tej podstawie sformułowaliśmy wnioski.

Następnie powinniśmy określić zakresy objęte pracą a mianowicie: zakres czasowy,

przedmiotowy, podmiotowy i terytorialny.

Zakres czasowy obejmuje z reguły od dwóch do pięciu lat. Może być dłuższy, ale nie

powinien być krótszy niż dwa lata, gdyż taki minimalny czas pozwala na wykazanie dynamiki

rozwoju lub sformułowanie wniosków. Należy zwrócić uwagę, że w każdym okresie zjawiska

i opisywane podmioty będą zachowywały się inaczej. Stąd w pracach promocyjnych aspekt

czasowy (historyczny niekiedy) łączy się z aspektem poznawczym.

11

Zakres przedmiotowy powinien uściślić w jakim problemie tkwi główny wątek pracy

(inaczej o czym jest ta praca).Ten zakres pracy pozwala na lepszą koncentrację autora na

podstawowym problemie a promotorowi i recenzentowi ułatwi odpowiedź na pytanie o za-

sadniczym znaczeniu: czy treść pracy odpowiada tematowi pracy?

Zakres podmiotowy określa opisywaną organizację. Ten zakres nie występuje w pra-

cach literaturowych lub teoretyczno-problemowych.

Zakres terytorialny (przestrzenny) występuje wtenczas, gdy opisujemy przedsiębior-

stwo wielozakładowe, rozmaite rynki zbytu, zaopatrzenia, transportu itp.

W następnych akapitach jest miejsce zdaniem autora na informacje dotyczące pro-

blemów związanych z pisaniem pracy. Mogą to być uwagi dotyczące kłopotów związanych ze

zdobyciem materiałów, danych objętych tajemnicą, luk w przepisach i regulacjach prawnych

itp. Ten akapit wprowadzamy dopiero przy redagowaniu ostatecznej wersji pracy lub

umieszczamy go w zakończeniu.

Klamrą spinającą zagadnienia kwalifikujące się do wstępu jest końcowy akapit doty-

czący struktury pracy. Należy w nim opisać problematykę zawartą w poszczególnych rozdzia-

łach. Opis ten jest doskonałym sprawdzianem logicznego toku rozumowania zastosowanego

w pracy.

2.3. Spis treści – konstrukcja pracy – rozdziały.

Spis treści powstaje na bazie planu pracy. Rodzi się w ten sposób konstrukcja pracy

stanowiąca szkielet i nakreślająca ramy które maja umożliwić i ułatwić wprowadzenie wywo-

dów.

Każda konstrukcja powinna cechować się z następującymi atrybutami:

powinna być prosta i przejrzysta, co oznacza ze praca ma wyraźnie określony kie-runek i drogę dochodzenia do celów oznacza to również ze w odpowiednich miej-scach przedstawione są właściwe argumenty i nie ma zbędnych rozważań

powinna być zwięzła co zabezpiecza przed powtórzeniami i gwarantuje zwartość całego układu pracy

powinna odznaczać się harmonią wyrażająca się w zachowaniu właściwych pro-porcji między poszczególnymi częściami rozdziałami i podrozdziałami pracy

Spis treści i wynikająca z niego konstrukcja prac promocyjnych jest zwykle dwu a naj-

wyżej trzy stopniowa. Treść pracy dzieli się na rozdziały i podrozdziały. Rzadko występuje

zjawisko w którym podrozdziały dzieli się na jeszcze mniejsze części, rozdziały zazwyczaj

oznacza się cyframi rzymskimi a ich wewnętrzne fragmenty cyframi arabskimi oraz literami.

W układzie numerycznym występować powinny konsekwentnie cyfry arabskie (np. rozdział

I podrozdział 1.3.1 a bardziej szczegółowa treść 1.3.2 itd.). Ten układ jest zalecany.

W stosowanym najczęściej w spisie treści alfa numerycznym występują jak wspo-

mniano cyfry rzymskie (dla oznaczenia rozdziału), cyfry arabskie (dla oznaczenia podrozdzia-

łu) i litery alfabetu (dla oznaczenia szczegółowej części podrozdziału)

12

Układ rozdziałów musi być oparty na zasadzie wynikania, co decyduje o kolejności

rozdziałów i innych części równorzędnych. Drugą zasadą konstrukcyjną jest hierarchiczny

układ fragmentów nie równorzędnych. Oznacza to ze konstrukcja rozdziałów odzwierciedla

zasadniczy tok wywodu a wewnętrzna konstrukcja rozdziałów (podział na podrozdziały) od-

zwierciedla szczegółowy tok związany najczęściej z argumentacją. Te zasady obowiązują tak-

że w konstruowaniu mniejszych fragmentów łącznie z poszczególnym punktem. Punkt obej-

muje daną kwestię, która jest podstawowym elementem toku wywodów. Obowiązującą za-

sada jest aby każdą kwestię rozwiązać czyli przedstawić wyczerpująco w jednym miejscu.

Jeśli zachodzi potrzeba odwołać się do tej kwestii w dalszej części pracy, robi się to za pomo-

cą przypisów.

Tok rozumowania wynikający z konstrukcji pracy powinien mieć charakter proble-

mowy. Większe części pracy np. rozdziały należy rozpoczynać od zwięzłej ekspozycji zagad-

nień poruszanych dalej. Jest to swoisty spis treści danego fragmentu prezentowany w sposób

opisowy. Dalej kolejność wywodu powinna być następująca: przedstawienie stanu faktycz-

nego (opis sytuacyjny. opis stosunków, opis rozwiązania organizacyjnego itd.), analiza tego

stanu łącznie z argumentacja i na jej podstawie sformułowane wnioski. Każdy rozdział za-

czynamy od nowej strony.

Istotną częścią takiego rozumowania są sformułowane wnioski. Muszą one być ade-

kwatne do przesłanek zarówno w treści jak i w objętym zakresie. Sposób sformułowania mu-

si wskazywać na stopień pewności wniosków. Wnioski prawdopodobne mogą w pracy wy-

stąpić ale pod dwoma warunkami: po pierwsze w danej sytuacji nie można sformułować

twierdzenia dokładniejszego lub lepiej udokumentowanego albo po wtóre autor należycie

informuje o możliwości błędu.

2.4. Przypisy

Przypisy są ważna częścią każdej pracy promocyjnej stanowią one wyraz opracowa-

nia literatury i właściwego wykorzystania materiałów pierwotnych przez autora. Przypisy

uwiarygodniają treść pracy zarówno w sferze teoretycznej literaturowej jak i w sferze

praktycznej, statystycznej czy obliczeniowej.

Ze względu na charakter przypisów dzielimy je na: rzeczowe i komentujące fragmenty

tekstu głównego np. terminy techniczne, naukowe, medyczne itp.; słownikowe czyli podają-

ce znaczenie terminów obcojęzycznych, staropolskich itp.; bibliograficzne, które zawierają

opis dokumentów, źródeł z których pochodzą informacje w tekście głównym.

W literaturze spotyka się rozmaite sposoby prezentacji przypisów. W pracach pro-

mocyjnych najczęściej występują dwa rodzaje przypisów. Pierwszy stosowany i zalecany

przez metodyków polega na każdorazowym odesłaniu czytelnika do źródła ze szczegóło-

wym podaniem i charakterystyka tego źródła. Taki przypis zamieszcza się najczęściej na

dole każdej strony a rzadziej na końcu danego rozdziału.

Inny rodzaj przypisów stosowany jest następująco :w tekście w kwadratowych nawia-

sach oznacza się cyframi rzymskimi numer pod którym występuje dana pozycja źródłowa

13

i dodaje się stronę lub bliższe określenie fragmentu na który się powołujemy np. [1.str.128]

oznacza to ze myśl zaczerpnięto z pierwszej pozycji w spisie literatury (bibliografii) oraz na

stronie wymienionej w tym przypadku na stronie 128.

Przypisy najczęściej stosowane występują w kilku rodzajach: pierwszy z nich nazy-

wany jest przypisem źródłowym zwykłym. Informuje on o pochodzeniu koncepcji, danych

liczbowych, sądów, klasyfikacji itp. Bez tego rodzaju przypisów praca nie może być przyjęta

ponieważ świadczy ze jej autor nie poznał literatury i sięgnął do informacji z możliwych do

sprawdzenia źródeł.

Przykłady przypisów źródłowych zwykłych

1. Wolniewicz W., Podstawy Zarządzania, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warsza-

wa 2009 str.23

2. Walczak Z., Zarządzanie przez wyjątki, Przegląd Organizacji 2009 numer 3

3. W. Wolniewicz, Podstawy, strona 30 (jeśli powołujemy się na źródło już eksponowa-

ne. Stosuje się też następujący sposób: Wolniewicz W. op. cit. (opus citatum dzieło już

cytowane) str.30 jeśli przypis powtarzamy na tej samej stronie odwołujemy się do treści

przez sformułowanie: tamże, str.52. W podobny sposób powołujemy się na źródła prawa

lub obliczenia statystyczne.

Przykłady przypisów źródłowych rozszerzonych. Ten przypis występuje wówczas gdy

pragniemy powołać się na poglądy lub wiedzę nie związaną ściśle z tokiem wywodów Za-

mieszczony w treści przypis mógłby rozerwać logiczny tok rozumowania. Umieszczamy więc

źródło tak jak w przypisie zwykłym dodając, że np.: Przez zarządzanie rozumiemy proces cią-

głego podejmowania decyzji przez menadżera. Ta definicja występuje w podręcznikach

w których opisuje się decyzje biznesową.

Odrębnym rodzajem przypisów są przypisy polemiczne. Zawierają jak sama nazwa

wskazuje polemikę z poglądami wyrażonymi w pracy np.: Trudno zgodzić się z prezentowa-

nymi poglądami gdyż w publikacjach innych autorów np. W. Wojciechowski, Metodyka Za-

rządzania PWE Warszawa 208 strona 62 te problemy prezentowane są zgoła odmiennie.

Taki przypis jest wartościowy z wielu względów ,ale przede wszystkim świadczy

o szerokiej wiedzy autora który zapoznał się z wieloma poglądami a wybrał do prezentacji

w swojej pracy najbardziej odpowiadające jego potrzebom.

Innym przypisem stosowanym stosunkowo rzadko w pracach promocyjnych są przy-

pisy dygresyjne. Służą one do zamieszczania uwag i spostrzeżeń nasuwających się piszącemu

na marginesie rozważań głównych np.: Podobne zjawiska jak opisywane w tym rozdziale

znane są w innych dyscyplinach naukowych np. w chemii czy biologii a także opisywane są

często w literaturze np. Bolesław Prus Faraon.

Ostatnim rodzajem przypisów stanowi przypis odsyłający. Ma on za zadanie odesłać

czytelnika do poprzednich lub następnych części pracy np.: Zagadnienie to zostanie szczegó-

14

łowo omówione w rozdziale drugim, albo też kwestia ta omówiona została wyczerpująco w

poprzednim rozdziale.

Oto niektóre sposoby opisu dokumentów w przypisach:

gdy dzieło jest monografią lub posiada jednego autora przypis jest prosty: J. Ko-

walski, Zarządzanie strategiczne, PWN Warszawa 2009, str. 74

gdy dzieło jest napisane przez dwóch autorów, podajemy ich w takiej kolejności

w jakiej występują na stronie tytułowej

gdy dzieło jest napisane przez trzech lub więcej autorów piszemy nazwisko

pierwszego dodając „i inni”

gdy dzieło jest pod redakcją jednego lub dwóch autorów, to po ich nazwiskach

dodajemy w nawiasie (red.)

gdy dzieło nie zostało opublikowane, wówczas obok nazwiska autora piszemy:

materiał nie publikowany.

Przypisy powinny być stosowane w pracy promocyjnej w sposób jednolity, oznacza to

ze przyjęty sposób prezentacji przypisów musi być stosowany we wszystkich częściach pracy.

Każdy przypis powołujący określoną pozycje literatury powinien zawierać opis bibliogra-

ficzny tej pozycji tzn. imię (lub jego skrót) nazwisko autora, tytuł opracowania, wydawnic-

two, miejsce wydania, datę oraz stronę. Jest rzeczą bardzo ważna ażeby przypisy stosowa-

ne były przy wszystkich miejscach, w których występują liczby, przeprowadzona jest klasy-

fikacja, wymienia się podmioty lub zjawiska, prezentuje się liczby itp. (najczęściej przypis

ten wystąpi po dwukropku).

Wiarygodność pracy i zawartej w niej wiedzy jest funkcja wiarygodnych

i rzetelnych przypisów.

W pracach promocyjnych często stosowane są skróty. Skróty ogólnie przyjęte i nie

budzące wątpliwości mogą być stosowane w każdym tekście. Skróty nie przyjęte ogólnie lub

mogące budzić wątpliwości oraz skróty specjalne należy eksponować w specjalnym załączni-

ku pt. Wykaz stosowanych skrótów.

Powołując się na literaturę lub inne źródła zagraniczne, prezentowane w obcych języ-

kach powinniśmy zaznaczyć ze tłumaczony tekst jest przez autora lub że cytujemy go za in-

nym źródłem literaturowym (np. tłumaczenie własne lub cytowane za… i tu podać źródło).

Często autorzy prac promocyjnych zapominają że bardzo pożądanym przypisem jest

przypis „opracowanie własne autora na podstawie...” i tu należy wymienić źródło inspiracji

tego opracowania.

W każdym przypadku, gdy „żywcem” przepisujemy tekst obowiązuje cudzysłów.

Wykorzystywanie obcych myśli i źródeł stosowane jest na całym świe-

cie, ale obowiązują dwie żelazne zasady:

1. wyraźnie należy podać źródło w formie przypisu

15

2. z powodów etycznych oraz reputacji zawodowej należy dbać o

rozsądne proporcje między cytatami i obcymi myślami a wia-

domościami i wiedzą własną.

2.5. Zakończenie i podsumowanie

W pracach promocyjnych podsumowanie występuje często oddzielnie od zakończe-

nia. Podsumowanie powinno w sposób syntetyczny sformułować to co w pracy

osiągnięto, jakie tezy udowodniono, co jest istotą i sensem napisanej pracy.

W zakończeniu natomiast staramy się odpowiedzieć na trzy następujące pyta-

nia:

1. jak zrealizowany został cel pracy sformułowany we wstępie? Na-

leży opisowo udzielić wyczerpującej odpowiedzi.

2. Jakie praca ma znaczenie dla firmy, dla organizacji, dla otoczenia,

dla nauki? Może to być znaczenie poznawcze, aplikacyjne, eduka-

cyjne, marketingowe itp.

3. Jaki jest szczególny wkład autora w innowacyjny charakter pracy?

Co sprawiło autorowi najwięcej trudności i co uważa w tej pracy

za swoje największe osiągnięcie?

Zakończenie obok wstępu posiada szczególne znaczenie. Jest przedmiotem zainte-

resowania nie tylko promotora i recenzenta, ale także każdego czytelnika pracy. Poza tym

są to wyodrębnione części pracy podlegające surowej ocenie. W nich zawarty jest kre-

atywny charakter autora. Najlepiej w tych częściach pracy widoczny jest twórczy i intelek-

tualny wysiłek piszącego.

2.6. Bibliografia

W pracach promocyjnych niektórzy promotorzy nazywają spisem literatury lub spi-

sem źródeł.

Ta część pracy dzieli się na:

1. Literaturę zwartą (podręcznikowa, książkową, encyklopedyczną itp.)

2. Literaturę czasopiśmienniczą (czasopisma naukowe, fachowe, bran-

żowe, krajowe i zagraniczne)

3. Spis aktów normatywnych (ustaw, rozporządzeń, norm branżowych,

jakościowych itp.)

16

4. Spis źródeł internetowych (należy podać dokładne adresy interneto-

we oraz datę)

5. Inne źródła (np. dokumenty ładu organizacyjnego przedsiębiorstwa

itp.)

Każdy dokument źródłowy powinien być dokładnie opisany.

Przykłady:

1. Koźmiński A.K., Podstawy zarządzania, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, War-

szawa 2009

2. Balcer W., Zarządzanie łańcuchem dostaw, Logistyka nr3/2008

3. Boć J., „Jak pisać pracę magisterską”, Wrocław 1994

4. Gambarelli G., Łucki Z., Jak przygotować pracę dyplomową lub doktorską, Kraków

1995

5. Ustawa o prywatyzacji przedsiębiorstw z dnia 12 listopada 1991 r.(Dziennik Ustaw

1003 wraz z późniejszymi zmianami)

6. http://WWW.autoflesz.pl raport Polskiego Związku Motoryzacyjnego.html 27 03

2008

7. Zarządzenie wewnętrzne Dyrektora PZZ w Poznaniu nr 65 z dnia 3 marca 2007

Tytuł publikacji może być również napisany kursywą lub wzięty w cudzysłów.

Spis źródeł sporządza się w każdym rodzaju w porządku alfabetycznym według nazwisk

autora.

Przejrzystość tej części pracy jest walorem wysoko cenionym przez promotorów i re-

cenzentów.

2.7. Spis rysunków, tabel, wykresów, zdjęć itp.

Statystyczna i graficzna prezentacja problemów poruszanych w pracy jest bardzo po-

żądana. W ten sposób autor udowadnia, że opanował umiejętności nie tylko opi-

su zjawisk i problemów, ale także potrafi korzystać z bogatego arsenału technik

i metod graficznych i statystycznych. Komputer stwarza doskonałe możliwości wyko-

nania rysunków, tabel, wykresów, diagramów, rycin itp. W taką prezentację wpisują się rów-

nież zdjęcia. Erudycja autora nakazuje zachowanie proporcji i umiaru pomiędzy tekstem

pisanym a rozmaitymi technikami prezentacji graficznej, statystycznej lub fotograficznej.

17

Nazwą tabeli określa się zestawienie cyfrowe, słowno-cyfrowe lub słowne ujęte

w ramki. Zamieszczenie tabeli powinno każdorazowo być uzasadnione potrzebą wynikającą

z toku logicznego rozumowania. Tabela jest uzasadnieniem wysuniętej tezy, potwierdza

sformułowany wniosek lub ilustruje obraz rozwoju konkretnych zjawisk. Często powtarza-

nym błędem jest opisowe powtarzanie zawartości tabeli. Tymczasem opis powinien zawierać

interpretację i wnioski wynikające z tabeli a więc to co trudno dostrzec. Każda tabela, rysu-

nek, wykres itp. musi zawierać: tytuł, kolejny numer, źródło na podstawie którego został

opracowany. Jeśli występują kolory, to również musi być legenda.

Zamieszczone w pracy tabele, rysunki itp. powinny mieć jednolitą budowę

i jednolite oznaczenia (chodzi o cyfry – arabskie lub rzymskie, numerację, miej-

sce na tytuł, źródło, numer itp.) Prezentacje o których mowa powinny mieścić

się na jednej stronie. Ich wielkość musi harmonizować z tekstem pracy – nie

mogą być ani za małe ani za duże.

Powszechnie stosowane znaki umowne w tabelach są następujące:

_(kreska) – zjawisko nie występuje,

0 (zero) – zjawisko występuje w stopniu tak małym, że nie da się wyrazić przyjętymi

w tabeli wielkościami liczbowymi,

.(kropka) – zupełny brak danych lub informacji wiarygodnych,

X (krzyżyk) – wypełnienie rubryki ze względu na układ tabeli jest niemożliwe lub niece-

lowe.

Lata w tabelach i w tekście pisze się w całości, np. 1999 a nie 99, 2008 a nie 08; 2006-

2009 a nie2006-09;

Jeżeli całkowicie dzielimy daną wielkość piszemy „w tym”, a jeśli z danej wielkości

wybieramy tylko część, używamy słowa „z tego”.

Ambicją piszących prace promocyjne powinno być posiadanie słowników i wydaw-

nictw encyklopedycznych, z których należy się uczyć poprawnego pisania, wykonywania

tablic, rysunków i wykresów.

2.8. Aneks (załączniki)

Zamieszczany na końcu pracy jest ważną i wyodrębnioną częścią pracy promocyjnej.

Zawarte w nim załączniki należy ponumerować i można do nich odwoływać się w tekście pra-

cy. Właściwie sporządzony aneks jest elementem uwiarygodniającym treść pracy. Załączniki

powinny być czytelne i łatwe do komunikacji z tekstem pracy.

18

3. Materiały do opracowania tematu pracy.

Każdą pracę promocyjną rozpoczynamy od gromadzenia materiału źródłowego. Jest

to ważny etap procesu pisania, gdyż od zgromadzonego materiału zależy merytoryczne zna-

czenia naszej pracy. Dobór materiału powinien być trafny i bezpośrednio związany z celem

pracy promocyjnej. Jednym z podstawowych podziałów gromadzonych materiałów jest po-

dział na materiały:

- pierwotne (wynik bezpośredniego udziału studenta w gromadzeniu, a więc w tym również obserwacje, spostrzeżenia, ankiety badawcze, do-świadczenie itp.)

- wtórne (będące wynikiem działalności osób trzecich, są to więc materiały statystyczne, archiwalne, monografie, a przede wszystkim literatura zwarta i czasopiśmiennicza).

3.1. Materiały pierwotne

Zakres materiałów pierwotnych określa sam autor biorąc pod uwagę

możliwości zdobycia tych materiałów. Badania doświadczalne wymagają odbu-

dowy teoretycznej, bez której byłyby błądzeniem po omacku. Obserwacje

przywierają rozmaite formy. Może być to rejestrowanie zjawiska lub czynności

procesowych albo też wyniki obserwacji lub przeprowadzonych doświadczeń.

Materiały pierwotne są ważnym elementem uwiarygodniającym treść pracy

i podkreślającym związek autora z praktyką gospodarczą.

3.2. Materiały wtórne

Ten rodzaj materiałów jest bogatym źródłem i tworzywem dla wielu segmentów pra-

cy. Materiały wtórne możemy podzielić na:

- materiały statystyczne, - materiały archiwalne, - protokóły, świadectwa i instrukcje, - monografie, - literaturę i opracowania bibliograficzne.

Materiały statystyczne opracowane naukowymi metodami są w naukach

ekonomicznych jednym z podstawowych i wiarygodnych źródeł potrzebnej in-

formacji. Większość opracowań statystycznych jest publikowana w rocznikach

lub literaturze specjalistycznej. Na materiałach statystycznych opierają swoje

badania i wynikające z tych badań wnioski wszyscy ekonomiści. Autorom prac

19

promocyjnych poleca się szczególnej uwadze wykorzystanie dostępnych roczni-

ków statystycznych: ogólnopolskich, regionalnych i branżowych.

Materiały archiwalne są źródłem informacji o faktach, które miały miej-

sce. Występują często w formie opracowanej i wymagają tylko oświetlenia oko-

liczności i warunków w jakich fakty te miały miejsce.

Protokóły, świadectwa i instrukcje mają podobny materiał do materiałów

archiwalnych. Z tych materiałów czerpiemy wiedzę o istniejących stosunkach

i układach. Istnieje potrzeba sprawdzenia wiarygodności niektórych danych po-

przez porównanie z innymi zapisami, a często potrzebny jest komentarz wyja-

śniający.

Ankiety zawierają zbiór pytań, na które respondenci udzielają odpowiedzi

i na tej podstawie autorzy prac promocyjnych udowadniają tezę występującą

w pracy. Opracowanie ankiety wymaga dużej wiedzy, taktu i znajomości śro-

dowiska, do którego jest skierowana. Ankietowanie jest prostą i mało kosztow-

ną formą badania, stąd też często korzystają z tej formy autorzy prac promo-

cyjnych.

Monografie opisują dany podmiot lub zespół jednostek. Nie tworzą jed-

nak uogólnień. Autorom prac daje to możliwość poznania związków przyczy-

nowych i w tym sensie stwarza możliwości argumentowania w procesie dowo-

dzenia.

Literatura i opracowania bibliograficzne stanowią podstawowy zasób ma-

teriału wtórnego. Są nieodzownym i koniecznym tworzywem każdej pracy

promocyjnej. Bez tego rodzaju materiału napisanie pracy promocyjnej jest nie-

możliwe. Dla piszących prace promocyjne opracowanie encyklopedyczne, dzieła

zwarte i literatura czasopiśmiennicza są podstawowym budulcem każdej pracy.

Literatura jest podstawa naszego wykształcenia zawodowego i stanowi

dopełnienie własnych doświadczeń i dociekań. Korzystając z bogatego dziedzic-

twa naukowego, z różnej literatury trzeba pamiętając o robieniu notatek, gdyż

pamięć ludzka jest często zawodna. W przypisach trzeba potem podać źródła

skąd zaczerpnięta została myśl albo dana kwestia.

20

3.3. Opracowanie i prezentacja materiału

Zebrane materiały tworzą cenne tworzywo lub swego rodzaju budulec, który musi

być jednak opracowany, to znaczy przystosowany do tematu pracy i podporządkowany jej

celowi. Różne są sposoby obróbki zgromadzonego materiału. Warto zauważyć, ze pisanie

pracy jest o wiele łatwiejsze jeżeli zgromadzony materiał znajduje się w zasięgu ręki. Spośród

wielu metod obróbki i wykorzystania zgromadzonych materiałów pierwotnych i wtórnych

wymienia się takie jak:

- porządkowanie, - selekcja i eliminacja, - klasyfikacja i segregacja, - grupowanie.

Porządkowanie występuje jako czynność następująca bezpośrednio po zebraniu ma-

teriałów. Wiele z nich wymaga dopracowania szczegółów, niektóre naprowadzają na dalszy

ślad naukowego dowodzenia, a jeszcze inne potrzebują niezbędnych uzupełnień. Porządko-

wanie zebranych materiałów racjonalizuje dalszy proces pisania pracy promocyjnej.

Selekcja i eliminacja materiałów powinny być bardzo zbliżone. Selekcja nie może być

zbyt rygorystyczna, ale przeprowadzona zbyt łagodnie zaprowadza chaos i stwarza niepo-

trzebny balast. Nigdy jeszcze nie udało się zebrać materiału do jakiejkolwiek pracy promo-

cyjnej, który nie wymagałby selekcji i eliminacji.

Klasyfikacja i segregacja. Klasyfikacja jest podziałem jakiegoś zbioru przedmiotu lub

zjawisk na podzbiory według przyjętej z góry zasady. Segregacja zaś to wyodrębnienie jakie-

goś zbioru przedmiotów z punktu widzenia niejednorodności. W klasyfikacji materiałów po

pierwsze dzielimy zjawisko na klasy, działy i poddziały, według określonej zasady. Po drugie

dzielimy w logiczny sposób zakres danego pojęcia. I po trzecie oceniamy zjawisko w skali

porównawczej.

Klasyfikacja i segregacja mają charakter porządkujący i opierają się na określonych

kryteriach. Mogą zatem być aktem twórczym wprowadzającym nowy pogląd na prezento-

wany problem. Bardzo często klasyfikacja i segregacją inspirują do dodatkowych badań

i formułowania innowacyjnych związków.

Grupowanie jest procesem, w którym zjawisko lub podmiot podlega rozbiorowi, aby

stworzyć nową konstrukcję i w ten sposób analiza problemu kończy się jego syntezą. Istota

tego procesu polega na wyodrębnieniu takiej charakterystyki, która byłaby reprezentantem

całości naszego dowodzenia.

21

4. Technika pisania pracy

Zebrany materiał do pracy poddajemy dalszej obróbce. W ten sposób re-

alizujemy sformułowany na wstępie cel pracy. Najczęściej spotykanymi sposo-

bami realizacji celu w pracach promocyjnych są: analiza i synteza, indukcja i de-

dukcja, analogia, interpretacja, wyjaśnianie, wnioskowanie, definiowanie

i sprawdzanie hipotez.

Analiza polega na podzieleniu przedmiotu badania na części składowe i badaniu każ-

dej części z osobna. W literaturze wyróżnia się trzy rodzaje analizy: elementarną, przyczyno-

wą i logiczną.

Analiza elementarna polega na podzieleniu badanego zjawiska na elementy bez do-

ciekania relacji między nimi. Analiza przyczynowa koncentruje się na ustalaniu związków

miedzy składnikami tego zjawiska. W analizie logicznej akcent spoczywa na stosunkach lo-

gicznych zachodzących między elementami badanego podmiotu.

Synteza to odwrotność analizy. W syntezie składamy, zestawiamy elementy rozłożo-

nej całości. Powtórne łączenie czy składanie może być aktem twórczym o charakterze inno-

wacyjnym. Zestawić można rozłożony problem według innego kryterium, potrzebnego do

realizacji celu pracy.

Indukcja to wyciąganie wniosku z przesłanek, a więc rozumowanie od szczegółu do

ogółu. Na podstawie jednej przesłanki wnioskujemy, że całość (ogół) zachowa się podobnie.

Odwrotnością indukcji jest dedukcja. W niej wnioskowanie zgodne jest z kierunkiem

wynikania logicznego. W dedukcji wnioskujemy od ogółu do szczegółu. Na podstawie cech,

jakie posiada podmiot , wnioskujemy że takie same cechy posiadają jego elementy składowe.

W pracach promocyjnych indukcja i dedukcja stosowane są we wzajemnym powiąza-

niu. Metoda indukcyjna zmierza do uogólniania. Dedukcja natomiast jest przechodzeniem od

przyjętych ogólnie racji do następstw. W dedukcji przyjęty pewnik (twierdzenie udowodnio-

ne) jest podstawą dalszego rozumowania.

Analogia jest czymś pośrednim między indukcją a dedukcją. Polega ona na przeno-

szeniu twierdzeń jednego zjawiska na inne przedmioty na podstawie zachodzącego między

nimi podobieństwa. Analogia ilustruje a nie udowadnia. Dowodów dostarcza rzeczywistość.

Spośród wielu metod systematyzowania i opracowywania materiałów w pracach

promocyjnych często występuje interpretowanie czyli wyjaśnianie racji uważanej za praw-

dziwą. Same fakty opisane w pracy są martwe. Ożywia je właśnie interpretacja, która nawią-

zuje do całokształtu wiedzy i umiejscawia je w realiach. Interpretacja potrzebna jest również

przy wyjaśnianiu tabel, wykresów, danych liczbowych itp. Interpretacja tym różni się od wy-

jaśniania, że interpretując angażujemy całokształt posiadanej wiedzy. Wyjaśnianie danego

zjawiska ogranicza się tylko do danego faktu lub podmiotu.

22

Proces wnioskowania jest rezultatem wynikania między zdaniami. Może wystąpić

więc:

- wnioskowanie dedukcyjne – gdy z przesłanek (ogółu) wynika logiczny wniosek (szczegół)

- wnioskowanie indukcyjne – gdy z wniosku (ze szczegółu) wynika prze-słanka(ogólny wniosek)

- wnioskowanie przez analogię – gdy przez porównanie dochodzimy do nowego twierdzenia. Dowodzenie jest wnioskowaniem dedukcyjnym, w którym autor pracy stwierdza in-

teresujące go następstwo. Dowód uznaje się za słuszny, gdy został zweryfikowany.

Definiowanie jest ważną wręcz elementarną techniką stosowaną w pracach promo-

cyjnych. Definicja wskazuje jak można zastąpić pewien wyraz (ten definiowany) za pomocą

innych słów. Przez definiowanie unikamy nieporozumień. Definicje autorzy prac promocyj-

nych czerpią z wydawnictw encyklopedycznych lub ze znanych podręczników. Pożądanym

aktem twórczym jest próba sformułowania definicji dla potrzeb tematu pracy. Taka definicja

nie powinna odbiegać od powszechnie przyjętego rozumienia danego zjawiska.

Hipoteza - jest logicznie uzasadnionym przypuszczeniem, wynikającym z dotychcza-

sowego stanu wiedzy. Hipotezą jest założenie, oparte na prawdopodobieństwie, wymagające

sprawdzenia. Hipotezę sprawdzamy przez doświadczenie a więc przez praktykę. Z reguły jest

tak, że co założyliśmy w literaturowej(teoretycznej) części pracy, to staramy się sprawdzić

w części empirycznej(praktycznej). Hipotezę sformułowaną na początku pracy weryfikujemy

w dalszych jej częściach.

Bardziej szczegółowe i szeroko rozumiane sposoby realizacji celu, obszernie opisywa-

ne są w literaturze przedmiotu.

5. OCENA PRACY (samoocena, opinia promotora, opinia recen-zenta, elementy recenzji)

Zanim praca promocyjna zostanie przedstawiona promotorowi autor

powinien dokonać samooceny.

Zaleca się posłużyć listą pytań pomocniczych według której opiniować będą pracę

promotor i recenzent.

Lista pytań pomocniczych przedstawia się następująco:

1. Czy treść pracy odpowiada tematowi sformułowanemu w tytule?

2. Czy treść rozdziałów odpowiada ich tytułowi?

3. Czy treść podrozdziałów odpowiada tytułom?

23

4. Czy prawidłowa jest konstrukcja pracy? (proporcje między częściami pracy,

ważne problemy, zagadnienia wiodące)

5. Czy właściwa jest struktura pracy? (wstęp, rozdziały, podrozdziały, przypisy,

zakończenie, spis literatury)

6. Czy zachowana została logiczna kolejność rozdziałów?

7. Czy wyczerpany został temat i udowodniono sformułowane tezy?

8. Czy poprawnie, jasno i zrozumiale sformułowano cel pracy?

9. Czy we wstępie zawarto wszystkie problemy merytoryczne i formalne?

10. Czy zastosowano w pracy skuteczne metody realizacji celu pracy?

11. Czy widoczna jest w pracy umiejętność autora w zakresie graficznej i staty-

stycznej prezentacji problemów i zjawisk?

12. Czy autor pracy dostrzega związki teorii z praktyką gospodarczą?

13. Czy w pracy występują elementy nowatorskiego ujęcia tematu?

14. Ile i jakie źródła wykorzystano w pracy? (literatura zwarta, czasopiśmienni-

cza, akty normatywne, dokumenty ładu organizacyjnego itp.)

15. Czy trafnie dobrane źródła zostały właściwie i prawidłowo wykorzystane?

16. Czy autor posiada opanowaną technikę pisania i prezentacji?

17. Czy właściwie zastosowano przypisy?

18. Czy język prezentacji jest zrozumiały, prosty i jasny?

19. Czy autor rozszerzał swą wiedzę poprzez samodzielne poszukiwania literatu-

rowe?

20. Czy autor w sposób czynny posługuje się nabytą w czasie studiów wiedzą?

Świadomość że promotor i recenzent dysponują podobnymi narzędziami oceny

prac promocyjnych powinna motywować autorów do solidnego wykonania samo-

oceny. Sens tych czynności powinien prowokować autorów do poprawek doskona-

lących treść pracy i jej walory formalne.

Według wzoru formularza recenzji pracy (patrz załącznik) zarówno promotor jak i re-

cenzent odpowiadają konkretnie na pytania dotyczące zgodności treści pracy z tema-

tem, oceny konstrukcji pracy, realizacji tez, charakterystyki głównych wątków, po-

prawności statystycznych i graficznych prezentacji, formalnych wymogów i przydat-

ności pracy dla praktyki gospodarczej.

Ocena końcowa jest wypadkową tych cząstkowych weryfikacji i subiektywnego od-

czucia promotora lub recenzenta.

6. Obrona pracy i egzamin końcowy

Zgonie z Regulaminem Studiów egzamin końcowy jest komisyjny. W skład komisji wcho-

dzą: przewodniczący komisji, a także promotor oraz recenzent jako członkowie. Naj-

pierw przewodniczący komisji sprawdza personalia przystępującego do egzaminu, na-

stępnie zdający losuje pytanie z puli przygotowanych pytań. Następnie pytanie zadaje

24

promotor a po nim recenzent. Po naradzie bez udziału zdającego, przewodniczący komi-

sji ogłasza i uzasadnia końcowy stopień i gratuluje zdanego egzaminu.

7. Zakończenie

Celem tego opracowania było zaprezentowanie w najbardziej skrótowej formie podsta-

wowych zasad obowiązujących przy pisaniu prac promocyjnych. W poszczególnych czę-

ściach autor starał się przybliżyć problematykę realizacji tego ważnego i końcowego aktu

podjętych studiów wyższych. Podkreślono wielokrotnie, że opracowanie to nie zastąpi

promotora, który obok studenta kończącego proces edukacyjny na poziomie wyższym

jest postacią najważniejszą. Dla promotorów opracowanie to może być cenną pomocą

dydaktyczną.

Jeśli choć w części opracowanie to pomoże studentom i promotorom w trudnym i od-

powiedzialnym dziele napisania dobrej pracy promocyjnej, to autor będzie w pełni

usatysfakcjonowany.

25

Bibliografia

[1] Boć J., Jak pisać pracę magisterską, Wrocław 1994

[2] Gambarelli G., Łucki Z., Jak przygotować pracę dyplomową lub doktorską,

Kraków 1995

[3] Kwaśniewska K., Jak pisać prace dyplomowe, Bydgoszcz 2005

[4] Majchrzak J., Mendel T., Metodyka pisania prac magisterskich i dyplomo-

wych, Poznań 2009

[5] Mendel T., Metodyka pisania prac doktorskich, Poznań 2009

[6] Pioterek P., Zieleniewska B., Technika pisania prac dyplomowych, Poznań

2004

[7] Rawa T., Metodyka wykonywania inżynierskich i magisterskich prac dyplo-

mowych, Olsztyn 1999

[8] Pułło A., Prace magisterskie i licencjackie, Warszawa 2004

[9] Wojcik K., Piszę akademicką pracę promocyjną licencjacką magisterską dok-

torską, Warszawa 2005

[10] Urban S., Ładoński W., Jak napisać dobrą pracę magisterską, Wrocław 1997

[11] Dokumentacja związana z przygotowaniem prac promocyjnych do oceny i

obrony.

26

Spis załączników

1. Przykładowy wzór strony tytułowej pracy dyplomowej licen-

cjackiej

2. Przykładowy wzór spisu treści

3. Przykładowy wzór układu bibliograficznego

4. Przykładowy wzór wykresu

5. Przykładowy wzór tabeli

6. Przykładowa tematyka seminaryjna w okresie pisania prac

promocyjnych

7. Przykładowy wzór recenzji

8. Zestaw pytań do egzaminu dyplomowanego licencjackiego

(przykładowy)

27

Przykładowy wzór strony tytułowej pracy dyplomowej licencjackiej 1

POZNAŃSKA WYŻSZA SZKOŁA BIZNESU

w Poznaniu

IMIĘ I NAZWISKO (autora)

TYTUŁ PRACY DYPLOMOWEJ LICENCJACKIEJ

Praca dyplomowa licencjacka

Promotor

Kierunek: ................................... Specjalność: ................................

Poznań 2015

28

Przykładowy wzór spisu treści 2

Wstęp

Rozdział 1 POJĘCIE LOGISTYKI ................................................................................................................... 4

1.1. Systemy logistyczne w systemie transformacji produktów .................................... 4

1.2. Procesy logistyczne i rodzaje transformacji produktów ........................................ 8

1.2.1. Przepływ produktów i przepływ informacji ........................................... 8

1.2.2. Obszary zadań logistycznych ................................................................. 12

1.3. Definicja logistyki .................................................................................................. 15 1.3.1. Pochodzenie słowa „logistyka” ............................................................. 15

1.3.2. Definicja logistyki ................................................................................. 19

Rozdział 2 ZNACZENIE LOGISTYKI

2.1. Tendencje rozwojowe w zarządzaniu przedsiębiorstwem ...................................... 23 2.1.1. Kształtowanie się czynników ................................................................... 23

2.1.2. Konsekwencje dla zarządzania ................................................................ 27

2.2. Międzynarodowe i ogólnogospodarcze aspekty systemów logistycznych ............. 30 2.2.1. Wymagania stawiane makrologistycznemu systemowi dystrybucji

towarów.................................................................................................. 30

2.2.2. Wymagania wynikające z rodzaju towarów ............................................. 34

Rozdział 3 TRANSPORT W LOGISTYCE

3.1. Transport w systemie logistycznym ....................................................................... 37 3.1.1. Infrastruktura transportowa liniowa ....................................................... 41

3.1.2. Transport wewnętrzny ............................................................................ 45

PODSUMOWANIE I WNIOSKI ..................................................................................................... 50 BIBLIOGRAFIA ............................................................................................................................ 53 SPIS WYKRESÓW ....................................................................................................................... 55 SPIS SCHEMATÓW .................................................................................................................... 56 SPIS TABEL ................................................................................................................................. 57

29

Przykładowy wzór układu bibliograficznego 3

BIBLIOGRAFIA

[1]. Abt S., Woźniak H.: Podstawy logistyki. Uniwersytet Gdański, Gdańsk 1993.

[2]. Beier F., Rutkowski K.: Logistyka. Wprowadzenie do logistyki. Podejmowanie menedżerskich decyzji logistycznych. Studia przypadków logistycznych, SGH, Warszawa 1993.

[3]. Blaik P.: Logistyka. Koncepcja zintegrowanego zarządzania przedsiębiorstwem, PWN, Warszawa 1996.

[4]. Blaik P.: Logistyka a marketing w strategicznym zarządzaniu przedsiębior-stwem. Handel Wewnętrzny 1994 nr 2.

[5]. Głowacki R., Kossut L., Kramer T.: Marketing, PWE, Warszawa 1984.

[6]. Pfohl H - Ch.: Systemy logistyczne. Biblioteka Logistyka, IL i M, Poznań 1998.

[7]. Skowronek Cz., Sarjusz - Wolski Z.: Logistyka w przedsiębiorstwie, PWE, War-szawa 1995.

[8]. Smykay E., Bowersox D., Mossman F.: Physical Distribution Management, Lo-gistics Problems of the Firm. Macmillan, New York 1961.

[9]. Weber J.: Logistyk - Controlling. Schaeffer - Poeschel Verlag, Stuttgart 1993.

[10]. Wojciechowski T.: Marketing i logistyka na rynku środków produkcji, PWE, Warszawa 1995.

Wykorzystywane strony internetowe:

Wykorzystane akty prawne:

Inne pozycje źródłowe:

30

Przykładowy wzór wykresu 4

Wykres 1. ..............................................................................................................................................

Źródło: .. ..........................................................................................................................

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

1. Kw 2. Kw 3. Kw 4. Kw

Wsch.

Zach.

Płn.

31

Przykładowy wzór tabeli 5

Tabela 1 Baza dydaktyczna - sale (stan na dzień 30 listopada 2014 r.)

Nr sali Rodzaj sali Liczba miejsc m2

302 sala seminaryjna 32 59,69 304 sala seminaryjna 32 56,07 305 sala seminaryjna 20 46,26 306 sala seminaryjna 20 47,81 307 sala seminaryjna 24 49,91 309 sala wykładowa* 140 143,03 310 sala wykładowa*

sala wykładowa

240 204,37 313 sala seminaryjna 40 74,41 110 laboratorium 30 73,20 113 laboratorium 60 50,73 121 laboratorium 20 51,80 122 sala wykładowa 220 187.45

6 laboratorium 30 45,34 7 laboratorium 14 21,76 8 laboratorium 18 41,77

15 laboratorium 18 50,37 16 laboratorium 18 20,83 18 sala wykładowa 220 238,60 08 laboratorium 30 29,00 09 laboratorium 30 28,20

010 laboratorium 20 24,30 011 laboratorium 40 54,25

biblioteka 38 196,00**

196,00 *sale łączone w jedną

**w tym czytelnia: 136 m2, wypożyczalnia: 60 m2

Źródło: Opracowanie własne.

32

Tematyka seminaryjna w okresie pisania prac promocyjnych 6

Konsekwentna realizacja tej tematyki jest wyrazem racjonal-

nego działania i gwarantuje terminową realizację zadań zwią-

zanych z napisaniem i obroną każdej pracy promocyjnej.

1. Wprowadzenie do tematyki seminarium

2. Metodyka pisania prac promocyjnych.

3. Propozycje obszarów badań i próba sformułowania tematu.

4. Studia literaturowe i konwersacja w obszarze tematycznym

pracy.

5. Opracowanie koncepcji i planu pracy.

6. Wybór metod badawczych i precyzowanie obszaru badań.

7. Dyskusja nad fragmentami pracy.

8. Konwersacja nad wnioskami i zakończeniem pracy.

9. Prezentacja całej pracy , prace korekcyjne i redakcja całości.

10. Przygotowanie do obrony i egzaminu końcowego.

Przykładowa tematyka seminaryjna nie powinna ograniczać in-wencji promotora.

33

Przykładowy wzór recenzji 7

Proszę o ocenę załączonej pracy licencjackiej Egzamin dyplomowy przewiduje się w dniu

Dziekan

............................................................................

Recenzja pracy licencjackiej( skrót)

Temat pracy: ............................................................................................... Imię i nazwisko ........................................................................................ Nr albumu ............................................................................................... Promotor ................................................................................................. Średnia ocen: .........................................................................................

1. Czy treść pracy odpowiada tematowi określonemu w tytule? …………………………………………………………………………………………………………………………………………

2. Ocena układu pracy, struktury podziału treści, kolejnych rozdziałów, kompletności tez itp.: ……………………………………………………………………………………………………………………………………….

3. Merytoryczna ocena pracy: ……………………………………………………………………………………………………………………………………….

4. Inne uwagi: …………………………………………………………………………………………………………………………………………

5. Czy i w jakim zakresie praca stanowi nowe ujęcie problemu? …………………………………………………………………………………………………………………………………………

6. Charakterystyka doboru i wykorzystania źródeł: ………………………………………………………………………………………………………………………………………

7. Ocena formalnej strony pracy (poprawność języka, opanowanie techniki pisania pracy, spis rzeczy, odsyłacze): …………………………………………………………………………………………………………………………………………

8. Sposób wykorzystania pracy (publikacja, udostępnienie instytucjom, materiał źródłowy): …………………………………………………………………………………………………………………………………………

9. Pracę oceniam jako: …………………………………………………………………………………………………………………………………………

data podpis

34

Zestaw pytań do egzaminu licencjackiego 8 (przykładowy)

1. Przyczyny, rodzaje i skutki inflacji.

2. Pojęcie bezrobocia, jego rodzaje raz skutki.

3. Pojęcie budżetu, jego struktura oraz funkcje.

4. Pojęcie rynku (istota, uczestnicy, elementy, stosunki wymienne i równoległe).

5. Rola informacji we współczesnym przedsiębiorstwie, (rodzaje informacji, metody ich pozyskiwa-

nia).

6. Funkcje zarządzania i ich istota.

7. Pojęcie struktury organizacyjnej oraz jej rodzaje.

8. Cechy działań marketingowych na rynku Business to Business.

9. Istota, zalety, cele i etapy segmentacji nabywców.

10. Pojęcie i ekonomiczne znaczenie nieruchomości.

11. Cele zarządzania nieruchomościami.

12. Etapy statystycznej analizy struktury zbiorowości.

13. Proces tworzenia budżetu państwa.

14. System podatkowy w Polsce.

15. Wpływ kosztów logistyki na rentowność przedsiębiorstwa.

16. Rola zapasów w różnych strategiach logistycznych.

17. Zasady kształtowania wielkości dostaw.

18. Porównanie różnych systemów odnawiania zapasów.

19. Rola IT w zarządzaniu zapasami.

20. Modele e-biznesu (w zależności od uczestników transakcji).

21. Wykorzystanie technologii RFED w automatyzacji łańcucha dostaw SCM.

22. Znaczenie etykiety logistycznej i standardów EAN-UCC we współczesnym e-biznesie.

23. Wyjaśnić pojęcia „struktura produkcyjna" oraz „jednostka produkcyjna".

24. Etapy projektowania jednostek produkcyjnych wyższych stopni złożoności.

25. Istota zarządzania przepływem materiałów.

26. Metody sterowania produkcją na poziomie elementów wyrobu i ich związki z organizacją zaopa-

trzenia.

27. Cele ogólne planowania produkcji.

28. Rynek usług transportowo - spedycyjnych w Polsce i na świecie.

29. Rola transportu w łańcuchach dostaw.

30. Optymalizacja transportu.

UWAGA! Podane przykłady i pytania są zmyślone. W każdej Uczelni mogą i powinny

być inne, zatwierdzone przez Dziekana i akceptowane przez Promotora.