Opracowanie: Opracowanie:

Aneta Banach-SałataAneta Banach-Sałata

Integracja

Integracja, włączanie nie jest stanem, jest złożonym procesem pedagogicznym, który obejmuje

zarówno ucznia z niepełnosprawnością, jego

sprawnych rówieśników, szkołę jako placówkę edukacyjną, a także dom rodzinny i środowisko lokalne

2

Integracja

Edukacja integracyjna/włączająca jako proces wspólnego kształcenia uczniów

ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi z ich zdrowymi

rówieśnikami musi zabezpieczać konieczne wsparcie – techniczne, metodyczne, psychospołeczne,

organizacyjne wynikające z niepełnosprawności. Powinna

zapewniać poczucie przynależności dzieci zdrowych i niepełnosprawnych

do danej społeczności szkolnej

3

Nauczanie integracyjne

Jest formą kształcenia specjalnego i ma miejsce wówczas, gdy uczniowie posiadający

orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego uczą się i wychowują razem z

pozostałymi uczniami, w sposób zorganizowany zgodnie z przepisami

wydanymi na podstawie art. 71b ust. 7 pkt 3 ustawy o systemie oświaty

Nauczanie integracyjne może być zorganizowane w przedszkolu, szkole

podstawowej, gimnazjum, szkole ponadgimnazjalnej.

4

Modele integracji realizowane w polskiej oświacie

• Integracja pełna, całościowa – obejmuje uczniów z wszystkimi rodzajami i stopniami niepełnosprawności, do jednego oddziału mogą uczęszczać wspólnie uczniowie z różnymi stopniami upośledzenia umysłowego, niewidomi, niesłyszący

• Integracja częściowa – obejmuje uczniów z jednym rodzajem niepełnosprawności, np. niepełnosprawnych ruchowo

5

6

Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty

Art. 3. Ilekroć w dalszych przepisach jest mowa bez bliższego określenia o:

2a) oddziale integracyjnym - należy przez to rozumieć oddział szkolny, w którym uczniowie posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego uczą się i wychowują razem z pozostałymi uczniami, zorganizowany zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 71b ust. 7 pkt 3 ustawy o systemie oświaty;

2c) szkole integracyjnej - należy przez to rozumieć szkołę, w której wszystkie oddziały są oddziałami integracyjnymi;

7

2a. Nie ustala się obwodów szkołom specjalnym, szkołom integracyjnym, (…..)

8

Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty

Art. 71b. 1. Kształceniem specjalnym obejmuje się dzieci i młodzież, o których mowa w art. 1 pkt 5 i 5a, wymagające stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy. Kształcenie to może być prowadzone w formie nauki w szkołach ogólnodostępnych, szkołach lub oddziałach integracyjnych, szkołach lub oddziałach specjalnych i ośrodkach, o których mowa w art. 2 pkt 5.

9

Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty

Art. 71b ust. 5a. Jeżeli orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego zaleca kształcenie dziecka odpowiednio w przedszkolu specjalnym albo w przedszkolu, szkole podstawowej lub gimnazjum, ogólnodostępnych lub integracyjnych, odpowiednią formę kształcenia, na wniosek rodziców, zapewnia jednostka samorządu terytorialnego właściwa ze względu na miejsce zamieszkania dziecka, do której zadań własnych należy prowadzenie przedszkoli lub szkół.

10

Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ

z dnia 21 maja 2001 r.w sprawie ramowych statutów

publicznego przedszkola oraz publicznych szkół

(Dz. U. Nr 61, poz. 624, ze zmianami)

11

Liczba uczniów w oddziale szkoły integracyjnej oraz w oddziale integracyjnym w szkole ogólnodostępnej powinna wynosić od 15 do 20, w tym od 3 do 5 uczniów niepełnosprawnych.W szkołach integracyjnych i w szkołach ogólnodostępnych z oddziałami integracyjnymi zatrudnia się dodatkowo nauczycieli posiadających specjalne przygotowanie pedagogiczne oraz specjalistów prowadzących zajęcia rewalidacyjne. W uzasadnionych przypadkach w szkołach tych można zatrudnić pomoc nauczyciela.

12

ROZPORZĄDZENIEMINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ I

SPORTUz dnia 18 stycznia 2005 r.

w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla

dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych lub integracyjnych

(Dz. U. z dnia 1 lutego 2005 r.)

13

§ 1. Rozporządzenie określa warunki organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie, wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy, w:1) przedszkolach i szkołach ogólnodostępnych;2) przedszkolach i szkołach ogólnodostępnych z oddziałami integracyjnymi;3) przedszkolach i szkołach integracyjnych.

14

§ 3. 1. Kształcenie dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w szkołach i oddziałach, o których mowa w § 1, jest prowadzone nie dłużej niż do ukończenia przez ucznia:1) 18. roku życia - w przypadku szkoły podstawowej;2) 21. roku życia - w przypadku gimnazjum;3) 24. roku życia - w przypadku szkoły ponadgimnazjalnej lub dotychczasowej szkoły ponadpodstawowej.

15

§ 4. 1. Przedszkola, szkoły i oddziały, o których mowa w § 1, zapewniają dzieciom i młodzieży niepełnosprawnym oraz niedostosowanym społecznie:1) realizację zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego;2) odpowiednie warunki do nauki, sprzęt specjalistyczny i środki dydaktyczne;3) realizację programu wychowania przedszkolnego, programu nauczania, programu wychowawczego i programu profilaktyki, dostosowanych do indywidualnych potrzeb edukacyjnych i możliwości psychofizycznych, z wykorzystaniem odpowiednich form i metod pracy dydaktycznej i wychowawczej;4) zajęcia rewalidacyjne lub zajęcia socjoterapeutyczne, stosownie do potrzeb; 5) integrację ze środowiskiem rówieśniczym.

16

2. Przedszkola, szkoły i oddziały, o których mowa w § 1, udzielają pomocy rodzicom (prawnym opiekunom) dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w zakresie doskonalenia umiejętności niezbędnych we wspieraniu ich rozwoju.

17

§ 5. 1. W przedszkolach i szkołach, o których mowa w § 1 pkt 2 i 3, zatrudnia się dodatkowo nauczycieli* posiadających kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska nauczyciela w odpowiednich typach i rodzajach specjalnych przedszkoli i szkół oraz odpowiednich specjalistów, w celu współorganizowania kształcenia integracyjnego.

* Tak zwani nauczyciele wspomagający

18

2. Nauczyciele i specjaliści, o których mowa w ust. 1:1) rozpoznają potrzeby edukacyjne i możliwości psychofizyczne dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie;

19

2) współorganizują zajęcia edukacyjne i pracę wychowawczą w formach integracyjnych, w szczególności:

a) wspólnie z nauczycielami prowadzącymi zajęcia edukacyjne wybierają lub opracowują programy wychowania przedszkolnego i programy nauczania,

b) dostosowują realizację programów wychowania przedszkolnego, programów nauczania, programu wychowawczego i programu profilaktyki do indywidualnych potrzeb edukacyjnych i możliwości psychofizycznych dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie,

20

c) w zależności od indywidualnych potrzeb edukacyjnych i możliwości psychofizycznych uczniów niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie, wspólnie z nauczycielami prowadzącymi zajęcia edukacyjne, opracowują dla każdego ucznia i realizują indywidualne programy edukacyjne określające zakres zintegrowanych działań nauczycieli i specjalistów oraz rodzaj zajęć rewalidacyjnych lub zajęć socjoterapeutycznych prowadzonych z uczniem,

d) uczestniczą w zajęciach edukacyjnych prowadzonych przez innych nauczycieli;

21

3) prowadzą zajęcia rewalidacyjne lub zajęcia socjoterapeutyczne;

4) udzielają pomocy nauczycielom prowadzącym zajęcia edukacyjne w doborze metod pracy z uczniami niepełnosprawnymi oraz niedostosowanymi społecznie;

5) prowadzą lub organizują różnego rodzaju formy pomocy pedagogicznej i psychologicznej dla dziecka i jego rodziny.

22

3. Dyrektor przedszkola lub szkoły ustala zajęcia, w których, ze względu na potrzeby edukacyjne dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie, uczestniczą nauczyciele i specjaliści, o których mowa w ust. 1.

23

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej

z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania,

klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania

sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych

(Dz. U. Nr 83, poz. 562, ze zmianami)

24

§ 6.• Ust. 3. W przypadku ucznia posiadającego orzeczenie o

potrzebie kształcenia specjalnego albo indywidualnego nauczania dostosowanie wymagań edukacyjnych o których mowa w § 4 ust. 1 pkt 1 do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych ucznia może nastąpić na podstawie tego orzeczeniaa.

• Ust. 1. Nauczyciel jest obowiązany, na podstawie opinii publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym publicznej poradni specjalistycznej, dostosować wymagania edukacyjne o których mowa w § 4 ust. 1 pkt 1 do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych ucznia, u którego stwierdzono zaburzenia i odchylenia rozwojowe lub specyficzne trudności w uczeniu się, uniemożliwiające sprostaniu tym wymaganiom

25

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu

z dnia 12 lutego 2002 r. w sprawie ramowych planów nauczania

w szkołach publicznych(Dz. U. Nr 15, poz. 142)

26

Dla uczniów niepełnosprawnych oraz uczniów szkół w zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich można przedłużyć okres nauki na każdym etapie edukacyjnym co najmniej o jeden rok, zwiększając proporcjonalnie liczbę godzin zajęć edukacyjnych. Decyzję o przedłużeniu uczniowi okresu nauki podejmuje dyrektor szkoły w uzgodnieniu z rodzicami (prawnymi opiekunami) ucznia, nie później niż do końca lutego roku poprzedzającego ostatni rok nauki w danej szkole, na podstawie szczegółowej analizy osiągnięć edukacyjnych ucznia dokonanej przez radę pedagogiczną.

27

Wnioski z dotychczasowych doświadczeń polskiej integracji

• Najłatwiej jest realizować nauczanie integracyjne na poziomie edukacji początkowej.

• Im głębsza niepełnosprawność tym trudniejsze jest porozumiewanie się między osobami niepełnosprawnymi i pełnosprawnymi.

• Najwięcej problemów przysparza integrowanie uczniów z upośledzeniem umysłowym oraz cięższymi stopniami niepełnosprawności (niesłyszących, niewidzących).

• Niepowodzeniem kończą się próby integrowania upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym lub znacznym.

• Warunkiem powodzenia nauczania integracyjnego jest aktywne włączenie się rodziców do współpracy ze szkołą i do pracy z dzieckiem.

• Konieczne jest specjalistyczne wsparcie ucznia niepełnosprawnego.• Nie wszystkim dzieciom niepełnosprawnym klasa integracyjna zapewnia

najlepsze warunki rozwoju.

28

W realizacji dążeń do integracji trzeba uwzględnić kryteria:

1. Integracja jest wtedy celowa jeśli integracja szkolna ułatwi integrację społeczną

2. Włączenie dziecka za wszelką cenę do normalnego środowiska.3. Przygotowanie uczniów do integracji społecznej, do życia w

społeczeństwie.4. Organizowanie różnych form pomocy:

- zapoznanie nauczycieli z problematyką pedagogiki specjalnej- zatrudnienie nauczyciela z zakresu pedagogiki specjalnej- przezwyciężenie bariery architektonicznej dla dzieci kalekich- wyposażenie szkoły normalnej w środki dydaktyczne

5. Kształcenie w szkole specjalnej nie powinno sugerować stosowania oddzielnych form życia pozaszkolnego:- to samo boisko, baseny, sale gimnastyczne- szkoła powinna być usytuowana w środowisku żywym i aktywnym. Środowisko powinno być zainteresowane placówką specjalną.- umożliwienie korzystania ze specjalistycznej pomocy- życzliwość środowiska społecznego.

System integracyjny polega na maksymalnym włączeniu chorych i młodzieży

niepełnosprawnej do zwykłych szkół i innych placówek oświatowych umożliwiających im w

miarę możliwości wzrastanie w gronie rówieśników. Jednak najbardziej pozytywny

wpływ na stosunek osób do dzieci upośledzonych umysłowo miał rozwój nauki,

dzięki której istota upośledzenia, jej przyczyny i konsekwencje zostały wyjaśnione.

Czynnikami warunkującymi integrację społeczną są:1. Stopień przygotowania do integracji jednostek niepełnosprawnych:

- poziom rewalidacji fizycznej , psychologicznej i społecznej- pozytywne postawy wobec ludzi

- przygotowanie do pełnienia określonych ról społecznych- posiadanie odpowiednich kwalifikacji zawodowych.

2. Przygotowanie środowiska społecznego:- rozumienie przez środowisko społeczne potrzeby osób niepełnosprawnych

- poprawne postawy wobec tych osób- włączenie rodziny jako ogniwa integracji

- wychowanie dzieci zdrowych w rozumieniu i tolerancji dla zachowań osób niepełnosprawnych

- stosowanie przepisów prawnych sprzyjających aktywizacji osób niepełnosprawnych

3. Przygotowanie otoczenia fizycznego:- zniesienie barier architektonicznych, urbanistycznych

4. Przygotowanie kadry wprowadzającej osoby niepełnosprawne:- przygotowanie ogólne i z pedagogiki specjalnej nauczycieli, wychowawców,

reedukatorów, itd.- większa znajomość przez pedagogów specjalnych swoistości rozwojowych i

metod rewalidacji różnych grup uczęszczających do klas zwykłych.

We współczesnej pedagogice specjalnej integrację Hoffman uważa jako interdyscyplinarne, zintegrowane działanie mające na celu rewalidację

jednostek odbiegających od normy. L. Nicholson zaś jako włączenie tych osób w normalne codzienne życie, przez różne formy kształcenia i

przygotowanie do pracy zawodowej oraz aktywny udział w życiu społecznym.

W pedagogice specjalnej używany jest termin system integracyjny. A. Hulek wyraża pogląd, że system integracyjny kształcenia specjalnego polega na nauce i wychowaniu dzieci i dorosłych z odchyleniami od normy w powszechnych szkołach i placówkach oświatowych, przy

uwzględnieniu ich odrębnych potrzeb i zaspokojeniu ich dodatkowymi zabiegami, służbami i świadczeniami. A. Hulek wielokrotnie zwracał

uwagę na potrzebę starannego przygotowania warunków do systemu integracyjnego.

O powodzeniu i wynikach integracji decydują: przygotowanie do niej osób niepełnosprawnych, przygotowanie personelu wprowadzającego

ją w życie, przygotowanie środowiska społecznego, przygotowanie otoczenia fizycznego.

By podnieść poziom społecznego funkcjonowania dzieci, młodzieży i dorosłych z upośledzeniem umysłowym, konieczne jest między innymi

przeniesienie uwagi z nauczania typowo szkolnego na pomoc w nabywaniu społecznych umiejętności i osiąganiu osobowościowej adekwatności

wymaganej w społeczeństwie. Wyraża się on określonymi umiejętnościami fundamentalnymi dla radzenia sobie w społeczeństwie, w różnego rodzaju

nieuniknionych sytuacjach życia codziennego. Kompetencja społeczna ujawnia się w tym, na ile jednostka potrafi i chce dostosować się do

zwyczajów, form, standardów zachowania przyjmowanych przez społeczeństwo, w którym żyje, ujawnia się w stopniu, w którym jest zdolna czynić to niezależnie, tzn. bez kierowania i nadzoru. Centralnymi ideami

przyświecającymi pracy rehabilitacyjnej z osobami upośledzonymi umysłowo są: przygotowanie do życia przez akcentowanie umiejętności

koniecznych na co dzień, oraz przygotowanie do funkcjonowaniaw otwartej społeczności w integracji ze społeczeństwem.

Głównym celem społecznej integracji osób upośledzonych umysłowo jest tworzenie w naturalnym środowisku społecznym

warunków dla ich rozwoju, nauki, pracy i spędzania czasu wolnego.

Celem jest więc normalizacja sytuacji społecznej osób upośledzonych, które były izolowane społecznie, bytowały na

marginesie życia społecznego, nie mając dostępu do wielu decyzji i działań.

Istota społecznej integracji rozumiana jest także jako pełne włączenie się w społeczność osób pełnosprawnych.

Pewna odmienność w wychowaniu dzieci upośledzonych wynika z tego iż potrzebuje ono od rodziców specjalnej pomocy w

rozwiązywaniu problemów związanych z rodzajem i stanem upośledzenia. Dziecko upośledzone wymaga indywidualnego traktowania w zależności od rodzaju i stopnia upośledzenia.

Sytuacja dziecka upośledzonego w rodzinie zależy od :

• poglądów rodziców na upośledzenie w ogóle (pogląd na możliwości rehabilitacyjne)

• stosunku rodziców do dziecka upośledzonego.Akceptacja lub odrzucenie dziecka upośledzonego w rodzinie

rzutuje na całość sytuacji w rodzinie oraz na rozwój i zakres rewalidacji dziecka upośledzonego. Przyczyny utrudniające zaakceptowanie dziecka upośledzonego przez rodziców to:

• brak zrozumienia środowiska społecznego dla problemów rodziny w której jest dziecko upośledzone

• wstyd• obarczenie siebie winą za upośledzenie dziecka – niegodzenie

się z tym faktem• brak podstawowych wiadomości w zakresie procesu

rozwojowego w okresie ciąży oraz o czynnikach powodujących upośledzenie.

Stosunek rodziców do dziecka upośledzonego może być:

1. właściwy – rodzice zdają sobie sprawę z upośledzenia dziecka i stawiają mu wymagania dostosowane do jego możliwości psychofizycznych i uaktywniają dziecko, usamodzielniają i uczą pokonywania trudności.

2. za łagodny – rodzice traktują upośledzenie jako wielką krzywdę wyrządzoną przez los. Chcąc wynagrodzić krzywdę otaczają dziecko zbytnią troskliwością, opieką, czułością, nie stawiają wymagań.

3. za surowy – rodzice nie chcą się pogodzić z faktem że dziecko jest upośledzone, traktują je jak dziecko normalne, stawiają wymagania ponad jego możliwości, udzielają kar i nagan za nie wykonanie zadań.

4. obojętny – rodzice są przekonani o upośledzeniu dziecka i nie interesują się nim. Nie wierzą w proces rehabilitacji i rewalidacji.

Podstawowe potrzeby psychiczne, które muszą być zaspokojone aby dziecko

rozwijało się prawidłowo to:

1. właściwy klimat psychiczny, w którym ma odbywać się wzrost i rozwój organizmu

2. układ kontaktów dziecka z innymi ludźmi z bliższego i dalszego otoczenia

3. właściwie dozowana i ukierunkowana aktywność4. uprzytomnienie sobie faktu własnego wzrostu, rozwoju5. istnienie akceptowanej wizji celowej, która wyznacza kierunek

dążeń6. zastosowanie posunięć zmierzających do indywidualizacji

wychowania 

W stosunku do dziecka upośledzonego muszą być zaspokojone następujące

potrzeby:

- potrzeba świadomości, że rodzice są z niego zadowoleni

- potrzeba przyjaźni i akceptacji otoczenia- potrzeba zabawy- potrzeba opieki i kontroli, dyscypliny- potrzeba niezależności- potrzeba pogodzenia się z upośledzeniem- potrzeba rozmowy z dzieckiem o jego

upośledzeniu

Najczęstsze błędy popełniane przez rodziców w toku wychowywania

dziecka upośledzonego to

- zbyt częste karanie dziecka - inny stosunek do dziecka upośledzonego

niż do pozostałych dzieci- stawianie dziecku zadań

niedostosowanych do jego możliwości psychofizycznych

- nieuczciwe ocenianie pracy dziecka- nie powierzanie dziecku do wykonania

żadnych prac na rzecz całej rodziny.

Sytuacja społeczna a integracja dziecka upośledzonego umysłowo w

szkole i poza szkołą.

Na dziecko oddziaływuje także szkoła, kształtując osobowość i uspołecznienie. Przygotowuje ona dziecko do życia w grupie

społecznej. Wśród osób niedostosowanych społecznie znajdują się opóźnieni w nauce szkolnej i z niepowodzeniami szkolnymi.

Jeśli założy się, że dziecko zaczynając naukę ma silną motywację i wierzy w osiąganie rezultatów, to brak

jakichkolwiek sukcesów prowadzi do poczucia krzywdy, buntu, agresji, wycofania, leku. Sytuacji nauczania i wychowania

towarzyszy stres. W momencie, gdy następują częste czynniki powodujące stres, wówczas uaktywniają się zaburzenia w zachowaniu np. brak zainteresowania nauką, opóźnienia w nauce, brak prac domowych, wagary, ucieczki z domu. Na

początku mają one łagodne formy, ale później mogą przekształcić się w przestępczość lub nerwicę. W sytuacjach kiedy dziecko nie otrzymuje pomocy, dochodzi do obniżenia

motywacji związanej z uczeniem, spadku samooceny, poczucia niższej wartości. 

Innym ważnym obszarem czynników są grupy rówieśnicze. Zaspakajają one wiele potrzeb psychicznych i społecznych. Jednak przynależność do

grupy np. przestępczej wywiera wpływ na jednostkę a same zmiany, niekoniecznie w grupie przestępczej mogą wywołać zaburzenia w

zachowaniu i niedostosowanie społeczne. Zerwana więź emocjonalna z rodzicami powoduje że dla jednostki nie są wtedy ważni rodzice ale

koledzy, od których przyjmują normy, zasady i wzorce postępowania. Poprawne stosunki koleżeńskie i więź emocjonalna dzieci

upośledzonych umysłowo z pełnosprawnymi rówieśnikami stanowią ważny wyznacznik ich uczestnictwa w środowisku lokalnym i tym

samym społecznej z nim integracji. Przy czym jakość i częstość tych stosunków uwarunkowana jest przede wszystkim gotowością do nich

dzieci pełnosprawnych, bowiem dzieci upośledzone, mimo braku akceptacji ze strony zdrowych rówieśników maja silną potrzebę

kontaktu z nimi,  który to kontakt jest dla nich wysoce atrakcyjny i wartościowy. Potrzeba więzi niepełnosprawnych dzieci z ich zdrowymi rówieśnikami i potrzeba akceptacji z ich strony jest u tych dzieci tak silna, że bardziej preferują one kontakty z dziećmi zdrowymi niż z

niepełnosprawnymi.

Natomiast w teorii makrospołecznej podkreśla się związek nieprzystosowania społecznego z uprzemysłowieniem, sytuacją ekonomiczną, miejscem

zamieszkania. Czynniki te nie mają bezpośredniego wpływu na zachowania nieprzystosowawcze. Wszystkie wyżej wymienione czynniki prowadzą do

objawów nieprzystosowania społecznego.  Jednym z najbardziej podstawowych sposobów uczenia umiejętności społecznych jest umieszczenie wychowanka w warunkach życia społecznego, przy

współpracy z jego środowiskiem rodzinnym, a nie w izolacji od środowiska – w specjalnych ośrodkach, nie zawsze posiadających szczegółowy program w

zakresie przygotowania do życia i zasady egzekwowania tegoż programu.Szkoła specjalna zajmuje się głównie wykształceniem, nauczaniem, ośrodki wychowawcze powinny zając się realizowaniem szczegółowych programów

mających na uwadze bezpośrednie przygotowanie do życia i funkcjonowania w otwartej społeczności. Osoba z upośledzeniem umysłowym nabywa w

szkole nie tylko wiadomości, lecz również umiejętności konieczne w życiu społecznym. Nie może osiągnąć wysokiego poziomu kompetencji społecznej,

jeśli nie nabędzie umiejętności np. czytania i pisania. Tendencja do przygotowania osób z upośledzeniem umysłowym do życia w

społeczeństwie, w tzw. otwartej społeczności , znalazła swoje odbicie w dziedzinie tworzenia narzędzi, które można byłoby wykorzystać w społecznej

rehabilitacji.  Gunzburg opracował narzędzia, które bezpośrednio odnoszą się do osób z upośledzeniem umysłowym, są specjalnie dla nich

przeznaczone, obejmują wszystkie stopnie upośledzenia i służą nie tylko diagnozie, podpowiadają jednocześnie, co z wychowankiem należy robić.

Jednym z podstawowych narzędzi są inwentarze i podręczniki PAC Gunzburga, oraz opracowany przez Tadeusza Witkowskiego arkusz

indywidualny. Dzięki tym narzędziom możemy dokonać diagnozy dla rehabilitacji społecznej oraz zebrać w sposób uporządkowany większą liczbę

informacji o wychowanku i jego środowisku.PAC stanowi program pracy nad rozwojem społecznym osób w różnym wieku

i o różnej inteligencji. Gunzburg zaleca, aby ustalanie aktualnego poziomu umiejętności społecznych podopiecznego było ponawiane co 6 miesięcy.

Treści społeczne umiejętności w PAC to:

1. Obsługiwanie siebie, czyli - jedzenie, poruszanie się, toaleta i mycie,

ubieranie.2. Komunikowanie się.

3. Uspołecznienie.4. Zajęcia czyli sprawność manualna,

zręczność.

Statut szkoły specjalnej stwierdza że celem jej jest:

„wszechstronny rozwój i rewalidacja społeczna uczniów oraz wychowanie ich na świadomych i

twórczych obywateli w stopniu dla nich dostępnym ze względu na rodzaj i stopień

upośledzenia, a w szczególności przygotowanie do pracy, poczucie obowiązku i dyscypliny

społecznej, wdrażanie do poszanowania mienia społecznego, wychowanie w duchu moralności i

zasad współżycia społecznego.”Zasada integracji stanowi przykład wpływów społecznych na kształtowanie się sytuacji w pedagogice specjalnej. Jest to zasada, która

wywarła wpływ na organizację i metodę pracy rewalidacyjnej i resocjalizacyjnej.

Badania amerykańskich uczonych nad celowością realizacji kontaktów dzieci upośledzonych z normalnymi wykazały

że:

1. dzieci normalne poznały i lepiej zrozumiały swoiste potrzeby dzieci z odchyleniami

2. dzieci upośledzone uczyły się kontaktów z dziećmi normalnymi

3. kontakty przebiegały pomyślniej jeśli jednostka upośledzona czymś się wyróżniała.

Badania te ukierunkowane były przede wszystkim na sprawdzaniu sytuacji społecznej dzieci objętych integracją. Zasada integracji ma na celu przezwyciężenie w miarę możliwości izolacji i osamotnienia

jednostki z ograniczeniami rozwojowymi oraz współdziałanie ze środowiskiem naturalnym w procesie najkorzystniejszego włączania jednostek upośledzonych w każdym okresie ich rozwoju do nauki, życia, pracy w naturalnych warunkach. Z chwilą rozpoczęcia nauki

w szkole dziecko wkracza w nowy świat zadań oraz układ stosunków społecznych odmiennych od tych, które istniały w

rodzinie. W okresie szkolnym zmienia się bowiem podstawowy rodzaj działalności dziecka, a wraz z nim podstawowy system

stawianych mu wymagań. Wstępując do szkoły dziecko staje po raz pierwszy w swoim życiu wobec obowiązków wyznaczonych mu

przez społeczeństwo, wspólnych dla wszystkich dzieci w jego wieku. Dobre spełnienie tych obowiązków zapewni mu uznanie i szacunek,

złe natomiast wywoła dezaprobatę społeczną.

Wymagania jakie stawia szkoła, oraz treści i środki nauczania są dostosowane do możliwości dzieci

przeciętnych o rozwoju typowym i harmonijnym. Nic też dziwnego, że dzieci, których rozwój odbiega od

tego modelu, znajdują się w szkole w sytuacji trudniejszej. Nie tylko dlatego, że są gorsze, lecz często

dlatego, że są inne, że ich odmiennych potrzeb i możliwości nie uwzględnia się w strukturze szkolnictwa

ani też w programach nauczania. W tych przypadkach trudno uznać szkołę za pierwotny

czynnik patogenny. W odniesieniu jednak do dzieci wykazujących niekorzystne odchylenia od normy już w

chwili rozpoczęcia nauki – szkoła, jeśli temu w odpowiedni sposób nie przeciwdziałamy, może stać się terenem, na którym zaburzenia nie tylko się ujawniają, lecz również pogłębiają, a do zaburzeń już istniejących

dołączają się zaburzenia nowe.

Szkoły do których uczęszczają dzieci zdają się na ogół stwarzać dobre warunki dla ich rozwoju. Nie są jedynie doceniane kółka zainteresowań, które jest trudno prowadzić z uczniami upośledzonymi umysłowo. Istnieje jednak potrzeba organizowania takich kółek na terenie szkół specjalnych dla budzenia, poprzez zainteresowania, motywacji osób z upośledzeniem umysłowym do wysiłku i własnej aktywności. Należy zwrócić uwagę na

pomoce dydaktyczne.Wyposażenie szkoły w pomoce dydaktyczne – typu rzutnik, epidiaskop,

wykresy itp., jest niezbędne do funkcjonowania niektórych przedmiotów a tym bardziej kółek zainteresowań. Szkoła powinna być tak zorganizowana, aby każdy uczeń bez stygmatyzacji i wyłączania był wspierany w rozwoju,

odpowiednio do jego indywidualnych właściwości i potrzeb. Koncepcja pełnej integracji wymaga daleko idącej reformy systemu

szkolnego, przygotowania społeczeństwa do takiej reformy, wykształcenia w nowy sposób nauczycieli, tak aby społeczna integracja dzieci

upośledzonych umysłowo mogła realizować się w szkole nie tylko w wymiarze formalno – organizacyjnym i dydaktycznym, ale przede

wszystkim w wymiarze psychoemocjonalnym. 

Zadaniem nauczycieli jest, by kontakty oraz wspólne zabawy i zajęcia dzieci z klas zwykłych i specjalnych przebiegały poprawnie, by ich wzajemne stosunki i zachowania były

życzliwe i koleżeńskie. Dąży się również do tego, aby wychowankowie ośrodków specjalnych mogli jak najczęściej przebywać w swoim środowisku rodzinnym i by rodzina była

przygotowana i włączona w proces ich rewalidacji.Żadne dziecko nie rodzi się istotą społeczną w tym znaczeniu,

że może od razu obcować z innymi ludźmi. Umiejętność ta powstaje w toku indywidualnego rozwoju, przez

oddziaływanie środowiska. U dziecka upośledzonego umysłowo występuje uczenie się zachowania w sposób

formalny. 

Efektem uczenia się formalnego, np. w wychowaniu rodzinnym, może być dziecko dobrze albo źle przystosowane do życia.

Wychowawcza praca rodziców powinna zatem koncentrować się na rozwijaniu uzdolnień ułatwiających dziecku

przystosowanie do wymogów środowiska, w którym żyje, ułatwiających mu egzystencję wśród ludzi oraz

zaspokajających ważną potrzebę, jaką jest akceptacja jego osoby. W rzeczywistości uspołecznienie sprowadza się do

optymalnego włączenia do społeczności każdej osoby upośledzonej umysłowo. Włączenie to polega na

doprowadzeniu do tego, aby zachowanie się danej jednostki w środowisku społecznym kształtowało się w sposób

normatywnie uporządkowany. W procesie uspołecznienia upośledzony uczy się norm

uznawanych w danej społeczności, aby móc działać w ramach tej społeczności. Bardzo istotne jest również

przystosowanie się społeczeństwa do osób upośledzonych umysłowo.

Uspołecznienie jednostek upośledzonych umysłowo odgrywa niezwykle istotną rolę w ich życiu, gdyż umożliwia im przystosowanie się do wymagań życia

codziennego i pracy zawodowej oraz celowe wykorzystanie czasu wolnego. Podjęcie pracy przez upośledzonych umysłowo stanowi podstawę uznania

społecznego i decyduje często o pozycji społecznej oraz integruje osobę upośledzoną ze społeczeństwem. Upośledzeni umysłowo powinni stopniowo,

przez obcowanie z innymi ludźmi uświadamiać sobie własną osobę. Przebywając w otoczeniu innych ludzi stopniowo nabywają umiejętności pełnienia rozmaitych ról wynikających z sytuacji społecznej, w której się

znajdują. Przyswajają sobie normy współżycia obowiązujące w grupie, której są członkami, podlegają naturalnemu procesowi uspołecznienia.

Człowiek z upośledzeniem jest dokładnie taki jak my. Każdy z nas dźwiga kalectwa różnego rodzaju, każdy z nas potrzebuje być kochany, potrzebuje

szacunku, bliskich przyjaciół, miejsca, które nazwać można „u siebie”, czułości, potrzebuje rodziny, czy wspólnoty ludzi, do których ma całkowite zaufanie, potrzebuje odczuwać, że ludzie ci go kochają i chcą jego rozwoju.

Dramat polega na tym, że osoby z upośledzeniem mające mniejsze możliwości intelektualne i manualne niż my, potrzebują ich mniej albo nie

mają ich wcale. Czasem znajdują się w środowisku, które nie darzy ich miłością, jest instytucją nie podtrzymującą więzi uczuciowych, wtedy można

zrozumieć głębię ich cierpienia.

„Niepełnosprawnych upośledzają inni ludzie przez ograniczenie ich praw społecznych, lekceważenie, odrazę, a nawet ucieczkę od nich. 

Ta ucieczka i brak akceptacji świadczą o negatywnej postawie wobec osób niewidomych, głuchych, kalekich, a zwłaszcza wobec upośledzonych

umysłowo.” „W człowieku upośledzonym odpychanym przez ludzi przeżywającym w pewien sposób zawód sprawiany rodzicom i otoczeniu,

kształtuje się negatywny, rozbity obraz samego siebie. Wynikiem tego raczej – a nie samego upośledzenia – jest brak motywacji do życia, zamykanie się w sobie, apatia lub nadpobudliwość, łakomstwo lub brak apetytu. Czymś,

czego najbardziej potrzebuje osoba upośledzona, jest środowisko, w którym byłaby w pełni zrozumiana w swojej inności, przyjęta, traktowana zgodnie ze

swoimi możliwościami. Wtedy jej kalectwo przestaje mieć znaczenie.” Licznych przejawów niechęci do jednostek niepełnosprawnych umysłowo możemy dopatrzyć się również w otaczającej nas rzeczywistości. Badania Tadeusza Pilcha (1992r) dowodzą, że stosunek społeczeństwa polskiego

wobec tej zbiorowości nacechowany jest nietolerancją i dążeniem do utrzymania maksymalnego dystansu.

Ogromną rolę w rehabilitacji upośledzonych odgrywa środowisko społeczne. Stąd tak istotne dla uzyskania pozytywnych rezultatów w procesie wychowania jest stworzenie

dogodnych warunków środowiskowych dla dzieci upośledzonych, co przeważnie zapewniają zakłady wychowawcze i szkoły specjalne. Konieczna też jest współpraca z

rodziną. Innym warunkiem powodzenia jest jak najwcześniejsze wykrycie upośledzenia. Irena Stawowy-Wojnarowska w swojej definicji kształcenia specjalnego

wyjaśniła, iż jest to „ogół czynności i procesów umożliwiający niepełnosprawnym rewalidację, poznanie przyrody, społeczeństwa i kultury oraz udział w ich

przetwarzaniu, jak i również rozwój fizycznych i umysłowych zdolności, zainteresowań, postaw oraz zdobycie przygotowania do pracy, pozwalających na współżycie i

współdziałanie z ludźmi pełnosprawnymi.” Myślę, że owe współdziałanie ze zdrowymi, obcowanie z innymi jest dla człowieka chorego, z odchyleniami od normy najlepszą terapią. U dzieci istnieje bardzo silna potrzeba „czucia się wartością”. Czerpią one z otoczenia kryteria dobra i zła. Społeczeństwo, a głównie rodzina jest decydentem w

kształtowaniu się pozytywnych lub destrukcyjnych postaw wśród dzieci upośledzonych; chcąc zaspokoić swoje podstawowe potrzeby: miłości, bezpieczeństwa, szacunku,

podziwu poprzez ustosunkowanie się do nich.Szkoła specjalna powinna prowadzić działalność szeroko otwartą na współpracę ze

środowiskiem, która zapewnia nowoczesnej szkole osiąganie przez uczniów prawidłowego przygotowania do życia społecznego. Ostateczna więc odpowiedzialność za wyznaczenie celu rewalidacji spoczywa na zespole osób kierujących tym procesem. 

Głównymi elementami organizacyjnymi systemu rewalidacji są placówki oświatowo-

wychowawcze, placówki medyczne, dom rodzinny wraz z najbliższym otoczeniem

dziecka. Ważne funkcje mają do spełnienia: rodzina, szkoła i zakład pracy. Podstawą kształcenia specjalnego nie powinno być koncentrowanie się na występujących u

ucznia deficytach czy realizacji programu, ale na tych możliwościach i zdolnościach dziecka, które mogą być rozwijane oraz doskonalone.

Celami podstawowymi, do których powinien dążyć zreformowany system kształcenia specjalnego są:

- powszechność nauczania w dostępnych dla wszystkich uczniów budynkach szkolnych i placówkach edukacyjnych,

- likwidacja barier społecznych, psychicznych oraz architektonicznych (zapewnienie uczniom poczucia bezpieczeństwa fizycznego i psychicznego),

- zapewnienie warunków realizacji obowiązku szkolnego w sposób dostosowany do tempa rozwoju dziecka w otwartym systemie, stwarzającym możliwość przejścia

pomiędzy poszczególnymi typami szkół i na każdym etapie kształcenia (zależnie od potrzeb i możliwości niepełnosprawnego ucznia),

- zwracanie uwagi na jak najwcześniejsze rozpoznawanie zaburzeń i niepełnosprawności oraz podejmowanie wspierania rozwoju przez zorganizowaną

działalność psychologiczną, pedagogiczną i rehabilitacyjną,- realizowanie programu dostosowanego do indywidualnych potrzeb dziecka oraz

rozwijanie jego zaradności w życiu codziennym,- orzekanie o rodzaju i stopniu niepełnosprawności dziecka na podstawie rzetelnej, wielokrotnej, interdyscyplinarnej diagnozy - wskazującej na potencjały rozwojowe i

mocne strony dziecka,- śledzenie przebiegu edukacji dziecka przez wielospecjalistyczny zespół, zewnętrzny wobec szkoły, we współpracy z rodzicami (funkcję tę może pełnić powiatowy ośrodek

edukacji specjalnej),- ograniczenie nauczania indywidualnego w domu do wyjątkowych przypadków,

- ograniczenie do niezbędnego minimum konieczności korzystania z internatu przez te dzieci i rozwinięcie systemu dowozu dzieci z domu rodzinnego do szkoły.

• Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna kierując dzieci do szkoły wskazuje zalecenia do realizacji. Aby najlepiej

przygotować jednostkę do samodzielnego życia PPP zaleca rozwijać poczucie własnej wartości i bezpieczeństwa. 

• Dzieci upośledzone nie wierzą we własne siły i możliwości, związane to jest z czynnikami tkwiącymi w środowisku

rodzinnym. Bezradni rodzice utwierdzają w chorym dziecku to, że nie poradzi ono sobie samo w życiu. Negatywny wpływ środowiska rodzinnego i rówieśniczego ma istotne znaczenie dla kształtowania się samooceny i dla rozwoju społecznego. Oddziaływaniami psychopedagogicznymi należałoby objąć

również to pole w zasadzie najważniejszych relacji społecznych , w których wzrasta niepełnosprawne

intelektualnie dziecko. • Wyniki badań potwierdzają hipotezę, że duży wpływ na rozwój

społeczny dzieci ma wybór odpowiedniej metody pracy w zależności od stopnia upośledzenia.

Dziękujemy za uwagęDziękujemy za uwagę