Materiały kolekcyjne dziko rosnących roślin leczniczych...

Katarzyna Bączek, Olga Kosakowska,

Jarosław L. Przybył, Ewelina Pióro-Jabrucka,

Mirosław Angielczyk, Zenon Węglarz

Materiały kolekcyjne

dziko rosnących roślin

leczniczych

i aromatycznych

pochodzące z ekspedycji

krajowych i zagranicznych

Laboratorium Nowych Technologii

Wytwarzania Produktów Zielarskich i

Oceny ich Jakości

Katedra Roślin Warzywnych i

Leczniczych, SGGW w Warszawie

duża liczba gatunków

gatunki dziko rosnące i uprawne

występują w różnych strefach klimatycznych

wszystkie zawierają związki biologicznie aktywne, ale

najczęściej w niewielkich, czasami śladowych ilościach

związki te występują w grupach chemicznych

ich skład i zawartość uwarunkowana jest genetycznie, ale

także zależy od czynników środowiskowych i zmienia się w

okresie ontogenezy

CO WYRÓŻNIA ROŚLINY LECZNICZE I AROMATYCZNE

SPOŚRÓD INNYCH GRUP ROŚLIN?

POCHODZENIE I PRZEZNACZENIE PRODUKTÓW ZIELARSKICH

UPRAWA

PRODUKTY LECZNICZE

PROSTE

ZBIÓR ROŚLIN

DZIKOROSNĄCYCH

SUROWCE

PRZETWÓRSTWO

PRODUKTY SPOŻYWCZE

(PRZYPRAWY + HERBATY)

OLEJKI, EKSTRAKTY,

FRAKCJE I POJEDYNCZE ZWIĄZKI

SUPLEMENTY DIETY

PRODUKTY SPOŻYWCZE

PRODUKTY

LECZNICZE

ŚRODKI

OCHRONY

ROŚLIN

PRODUKTY

SPOŻYWCZE

PRODUKTY

KOSMETYCZNE

POCHODZENIE I WYKORZYSTANIE SUROWCÓW PIERWOTNYCH

obecnie 4/5 populacji ludzi

na świecie leczy się

wyłącznie przy użyciu

naturalnych środków

POCHODZENIE I WYKORZYSTANIE SUROWCÓW PIERWOTNYCH

Ze stanu naturalnego Z uprawy

Liczba gatunków 400

(80 na skalę komercyjną)

około 60

Roczny zbiór

(w tonach) 10 000 – 12 000 20 000 – 30 000

Liczba gatunków roślin zielarskich zbieranych w Polsce

tradycja zbioru i stosowania

tańszy surowiec – nie potrzeba specjalnej infrastruktury

jedno z niewielu źródeł dochodu ludności

w rejonach słabo rozwiniętych gospodarczo

przy niewielkim zapotrzebowaniu na niektóre surowce

uprawa jest nieopłacalna

brak dobrej technologii uprawy

przekonanie konsumentów o skuteczniejszym działaniu

surowców pochodzących ze stanowisk naturalnych

DLACZEGO WIĘCEJ ROŚLIN LECZNICZYCH I AROMATYCZNYCH ZBIERA

SIĘ ZE STANOWISK NATURALNYCH NIŻ UPRAWIA?

bardzo duży

duży

średni

niewielki

b. mały

Gdańsk

Białystok

Bydgoszcz Warszawa

Poznań Łódź

Wrocław Lublin

Kraków

INTENSYWNOŚĆ ZBIORU ROŚLIN LECZNICZYCH

ZE STANOWISK NATURALNYCH

Dziko rosnące rośliny lecznicze

kwiaty

Sambuci flos

Tiliae flos

Crataegi inflorescentia

Pruni spinosae flos

Callunae flos

Helichrysi inflorescentia

Primulae flos

Farfarae flos

Lamii albi flos

owoce

Sambuci fructus

Sorbi fructus

Crataegi fructus

Pruni spinosae fructus

Myrtilli fructus

Juniperi fructus

Rosae fructus


liście

Betulae folium

Urticae folium

Rubi idaei folium

Myrtilli folium

Fragariae folium

Farfarae folium


ziele

Equiseti herba

Urticae herba

Millefolii herba

Callunae herba

Anserinae herba

Solidaginis herba

Serpylli herba

Hyperici herba

Helichrysi herba

Euphrasiae herba


kora

Quercus cortex

Salicis cortex

Frangulae cortex


pączki

Pini gemmaeae

Populi gemmaeae

Betulae gemmaeae


kłącza i korzenie

Urticae radix

Taraxaci radix

Agropyri rhizoma

Calami rhizoma

Tormentillae radix

Hydrolapathi radix

Bistortae radix

Bardanae radix



Niespecyficzne:

trwałe zmiany abiotyczne siedlisk na większych obszarach:

obniżanie się poziomu wód gruntowych (inwestycje

komunalne i przemysłowe, melioracje użytków rolnych,

osuszanie torfowisk)

skażenie środowiska (zanieczyszczenia przemysłowe,

komunalne, komunikacyjne, rolnicze)

zmiany w strukturze użytkowania gruntów rolnych

pożary, wypalanie łąk, pastwisk i nieużytków

Specyficzne (związane ze zbiorem ze stanowisk naturalnych):

chimeryczność ze strony popytu

niewłaściwy zbiór

brak czytelnych regulacji administracyjno-prawnych

dotyczących zasad racjonalnego zbioru

RODZAJE ZAGROŻEŃ

niewłaściwy zbiór


KOLEKCJA ROŚLIN LECZNICZYCH I AROMATYCZNYCH KRWiL

- Kolekcja banku genów

- Kolekcja dydaktyczna

- Kolekcja badawcza (w tym kolekcja gatunków dalekowschodnich)

UKRAINA, RUMUNIA, GRUZJA, MONGOLIA,

ISLANDIA, BIAŁORUŚ, EGIPT

Ekspedycje zagraniczne

Ekspedycje krajowe

POLSKA WSCHODNIA I POŁUDNIOWA


KOLEKCJA BANKU GENÓW


Najważniejsze obiekty z ekspedycji (kolekcja polowa)

Macierzanka piaskowa

Thymus serpyllum

Macierzanka zwyczajna Thymus pulegioides

Lebiodka pospolita Origanum vulgare

Bukwica lekarska Betonica officinalis

Szałwia

Kocimiętka

Bazylia wonna

Salvia sp.

Nepeta sp.

Ocimum basilicum Bylica piołun Artemisia absinthium Krwawnik pospolity Achillea millefolium s.l.

Pięciornik kurze ziele Potentilla erecta

Krwiściąg lekarski Sanguisorba officinalis

Wiązówka bulwkowa Filipendula vulgaris

Pierwiosnka lekarska

Kozłek lekarski

Kozłek kaukaski

Różeniec górski

Lukrecja chińska

Traganek mongolski

Rzewień dłoniasty

Primula veris

Valeriana officinalis

Valeriana colchica

Rhodiola rosea

Glycyrrhiza uralensis

Astragalus mongolicus

Rheum palmatum

Saposhnikovia divaricata

Sedum aizoon

Sedum pallescens

BANK GENÓW

BANK GENÓW KOLEKCJA ROŚLIN LECZNICZYCH I AROMATYCZNYCH KRWiL

Bylica piołun Artemisia absintium L.

24 obiekty scharakteryzowane i ocenione (2012 i 2013 rok)

1. Deskryptory charakterystyki

1.1 Roślina

1.1.1 Roślina - Wysokość roślin

1.2 Pęd

1.2.1 Pęd - Liczba pędów na roślinie

1.2.2 Pęd - Długość międzywęźla

1.2.3 Pęd - Liczba pędów bocznych

1.2.4 Pęd - Barwa pędu

1.3 Ulistnienie

1.3.1 Ulistnienie - Liczba liści na pędzie głównym

1.3.2 Ulistnienie - Liczba liści na pędach bocznych

1.4 Liść

1.4.1 Liść - Długość

1.4.2 Liść - Szerokość

1.4.3 Liść - Barwa górnej strony blaszki liściowej

1.4.4 Liść - Barwa dolnej strony blaszki liściowej

1.5. Kwiatostan

1.5.1 Kwiatostan - Długość kwiatostanu

1.6. Faza fenologiczna roślin - Początek kwitnienia 2. Deskryptory oceny

2.1 Świeża masa ziela z 1 rośliny

2.2 Powietrznie sucha masa ziela z 1 rośliny

3.1 Charakterystyka chemiczna

3.1.1

Zawartość olejku eterycznego w powietrznie

suchym zielu

3.1.1.1

Skład chemiczny olejku eterycznego (Udział B-

tujonu)

3.1.1.2 Skład chemiczny olejku - Główne składniki (>10%)

BANK GENÓW


POKRÓJ BANK GENÓW


PĘD BANK GENÓW


LIŚĆ BANK GENÓW


KWIATOSTAN BANK GENÓW


DESKRYPTORY CHARAKTERYSTYKI

populacja Nr akcesyjny Wysokość

roślin (cm)

Liczba

pędów

na

roślinie

Długość

międzywęźla

(mm)

Długość

liścia (mm)

Szerokość

liścia (mm)

Liczba liści

na pędzie

głównym

Liczba liści

na pędach

bocznych

Długość

kwiatostanu

(cm)

Początek

kwitnienia

Nowe Miasto 143,8 79 57 62,5 48,8 5 7 76,0 poł. VII

Królewiec 401436 122,3 87 48 55,9 43,9 1 5 65,8 pocz. VIII

Szydłowiec 140,5 66 70 63,5 52,2 5 7 68,3 poł. VII

Piasutno 401309 155,5 78 52 72,9 58,1 3 5 82,5 pocz. VIII

Konopki 401308 118,0 72 60 99,0 52,8 3 3 59,5 pocz. VIII

Bieńki 401305 124,7 57 53 70,5 67,2 3 3 64,2 pocz. VIII

Litewniki 401319 133,8 54 48 72,3 61,0 1 7 83,0 pocz. VIII

Żebrak 401322 141,3 53 55 66,9 53,1 3 5 56,2 poł. VII

Czarnystok 401323 168,3 47 64 74,4 60,7 3 5 88,5 poł. VII

Lipowiec 401324 150,0 84 62 63,9 51,6 3 5 82,3 pocz. VIII

Sokoły Jeziory 401311 124,5 51 53 66,6 60,8 3 1 67,8 poł. VII

Kołacz 401317 145,7 44 55 62,3 56,7 5 7 76,0 poł. VII

Drohiczyn 401304 132,2 87 52 50,2 48,5 3 5 61,3 poł. VII

Dolistowo 401303 113,5 57 53 55,9 45,9 9 5 54,2 poł. VII

Krzemień 401318 112,2 37 46 58,3 53,1 5 7 55,5 poł. VII

Czarny Las 401315 125,3 97 72 65,8 55,5 9 5 57,0 poł. VII

Wielbark 401313 137,0 53 58 81,2 67,4 5 7 71,7 poł. VII

Jerutki 401307 135,5 105 53 67,7 55,1 5 7 67,0 poł. VII

Kaczory 401316 140,0 54 58 69,4 59,7 5 5 65,3 poł. VII

Podskwarne 401320 145,3 79 68 63,6 53,1 5 5 62,0 poł. VII

Gorczyce 401306 143,2 69 58 50,3 44,9 5 3 63,7 poł. VII

Tarnów 401321 164,0 45 59 76,2 60,0 3 7 90,5 pocz. VIII

Wały 401312 130,2 72 58 59,5 46,1 5 3 56,2 poł. VII

Rymki 401310 138,7 59 55 66,7 54,9 5 5 63,2 poł. VII

BANK GENÓW


DESKRYPTORY OCENY

populacja Nr akcesyjny Świeża

masa

(kg/roślinę)

Powietrznie

sucha masa

(kg/roślinę)

Zawartość olejku

eterycznego w

zielu (%)

Skład chemiczny olejku

eterycznego

(Udział β-tujonu) (%)

Skład chemiczny olejku - Główne składniki (>10%)

Nowe Miasto 2,9 0,8 0,68 63,45 β-tujon

Królewiec 401436 4,0 1,1 0,75 0,39 octan sabinylu, octan chryzantenylu, linalol

Szydłowiec 4,1 1,2 0,63 1,00 octan chryzantenylu, tlenek a-ocymenu, linalol

Piasutno 401309 4,8 1,4 0,98 0,31 octan sabinylu

Konopki 401308 5,2 1,5 0,98 0,58 octan sabinylu

Bieńki 401305 6,3 1,8 0,75 63,15 β-tujon

Litewniki 401319 3,3 0,9 0,60 0,42 sabinen, 1,8-cyneol, linalol

Żebrak 401322 5,1 1,5 0,55 51,59 β-tujon

Czarnystok 401323 4,7 1,4 0,75 2,36 β-myrcen, octan sabinylu

Lipowiec 401324 5,0 1,4 1,10 1,31 β-myrcen, octan sabinylu

Sokoły Jeziory 401311 5,7 1,6 0,90 0,42 octan sabinylu, linalol, octan chryzantenylu

Kołacz 401317 5,9 1,7 1,08 0,89 octan sabinylu, linalol, octan chryzantenylu

Drohiczyn 401304 4,2 1,2 0,80 0,55 sabinen, 1,8-cyneol, octan chryzantenylu

Dolistowo 401303 6,1 1,7 0,65 62,00 β-tujon

Krzemień 401318 3,6 1,0 0,83 10,84 octan sabinylu, sabinen, β-tujon

Czarny Las 401315 5,1 1,4 0,78 0,98 sabinen, 1,8-cyneol, linalol

Wielbark 401313 3,5 1,0 0,75 0,64 sabinen

Jerutki 401307 4,8 1,4 0,88 51,89 β-tujon

Kaczory 401316 5,8 1,7 1,03 13,40 β-tujon, octan sabinylu

Podskwarne 401320 4,0 1,1 0,65 0,54 sabinen, linalol, octan chryzantenylu

Gorczyce 401306 7,4 2,1 0,75 1,20 1,8-cyneol, octan chryzantenylu, linalol, β-myrcen

Tarnów 401321 5,4 1,5 0,65 0,92 sabinen, 1,8-cyneol, octan chryzantenylu, linalol

Wały 401312 4,7 1,3 0,98 0,74 sabinen, octan chryzantenylu, linalol, β-myrcen

Rymki 401310 5,9 1,7 0,88 13,49 sabinen, 1,8-cyneol, octan chryzantenylu, β-tujon, octan

sabinylu

BANK GENÓW


KOLEKCJA DYDAKTYCZNA

Najważniejsze obiekty 1-roczne: bazylia wonna, cząber ogrodowy, kolendra siewna, nagietek lekarski, werbena, rumianek

pospolity;

2-letnie: kozłek lekarski, kminek lekarski, arcydzięgiel litwor, koper włoski, malwa czarna, ślaz,

szałwia muszkatołowa;

Wieloletnie: mięta pieprzowa, mięta kędzierzawa, cząber górski, melisa lekarska, kocimiętka,

lawenda wąskolistna, tymianek pospolity, macierzanka piaskowa, wrotycz pospolity, krwawnik

lekarski, przywrotnik, kocanki włoskie, goryczka żółta, szałwia lekarska, szałwia

czerwonokorzeniowa, lubczyk ogrodowy.

KOLEKCJA BADAWCZA

(W TYM KOLEKCJA GATUNKÓW DALEKOWSCHODNICH)


Eleutherococcus senticosus

Rhodiola rosea

Rhaponticum carthamoides

Tinospora cordifolia

Glicyrrhiza uralensis

Astragalus mongolicus


Schisandra chinensis

Acorus calamus

Tanacetum balsamita

Melittis melissophyllum

Primula veris

Hierochloë australis

KOLEKCJA GATUNKÓW DALEKOWSCHODNICH


Eleutherococcus senticosus

Roseroot (Rhodiola rosea )




Astragalus mongolicus Glicyrrhiza uralensis



KOLEKCJA BADAWCZA



OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO W RADOMIU

CHWAŁOWICE - 2012


PODLASKI OGROD ZIOŁOWY

KORYCINY - 2012

Prace badawcze dotyczące dziko rosnących roślin leczniczych

i aromatycznych realizowane w KRWiL

• Zróżnicowanie na stanowiskach naturalnych

• Badania w warunkach ex situ

• Wprowadzanie do uprawy

P. veris P. elatior

Ocena zróżnicowania pierwiosnki lekarskiej i pierwiosnki wyniosłej

Surowce: •korzenie •kwiaty

saponiny (primula acid)

glikozydy fenolowe

flawonoidy

kwasy fenolowe

saponiny


Działanie farmakologiczne

Wskazania do stosowania

wykrztuśne

przeziębienia

kaszel


P. veris


P. elatior


Analiza HPLC glikozydów fenolowych w korzeniach

Chromathogram of P. veris root extract Chromathogram of P. elatior root extract


0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

Pv 1 Pv 2 Pv 3 Pv 4 Pv 5 Pv 6 Pv 7 Pv 8 Pe 1 Pe 2 Pe 3 Pe 4 Pe 5 Pe 6 Pe 7 Pe 8

mg

x 1

00

g-1

DM

POPULATION PRIMULA VERIS PRIMULA ELATIOR

mean

Zawartość prymweryny w korzeniach

P. veris i P. elatior (mg×100 g-1)

Species Primverin

P. veris 1183.32 **

P. elatior 110.31

CV – P. veris 17.96

CV – P. elatior 23.60


0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

Pv 1Pv 2Pv 3Pv 4Pv 5Pv 6Pv 7Pv 8 Pe 1Pe 2Pe 3Pe 4Pe 5Pe 6Pe 7Pe 8

mg

x 1

00

g -

1 D

M

POPULATION PRIMULA VERIS PRIMULA ELATIOR

mean

Zawartość prymulaweryny w korzeniach


Species Primulaverin

P. veris 536.16**

P. elatior 74.40

CV – P. veris 31.39

CV – P. elatior 44.83


0

200

400

600

800

1000

1200

mg

x 1

00

g -

1 D

M

P. veris P. elatior

Zawartość związków fenolowych w kwiatach


Species Orientin Rutoside Isorhamnetin-3-O-rutinoside Isorhamnetin-3-O-glucoside Astragalin Hyperoside (+)-Catechin Chlorogenic acid

CV – P. veris 38.21 31.57 45.54 31.97 20.96 nd 29.13 31.31

CV – P. elatior 38.33 23.12 35.16 43.31 29.68 46.29 33.34 37.99


Zawartość związków czynnych w roślinach dziko rosnących i uprawianych


• Prowadzenie kolekcji zasobów genowych roślin leczniczych i aromatycznych

(w tym przyprawowych) z wyłączeniem roślin chronionych na terenie Polski

– projekt realizowany w latach 2015-2016 na zlecenie IHiAR – PIB w

Radzikowie, w ramach PW pn. Tworzenie naukowych podstaw postępu

biologicznego i ochrona roślinnych zasobów genowych źródłem innowacji i

wsparcia zrównoważonego rolnictwa oraz bezpieczeństwa żywnościowego

kraju

• Ulepszanie Roślin dla Zrównoważonych AgroEkoSystemów, Wysokiej Jakości

Żywności i Produkcji Roślinnej na Cele Nieżywnościowe

– projekt realizowany w ramach PW w latach 2008-2013 na zlecenie MRiRW

• Badania nad zróżnicowaniem między- i wewnątrzpopulacyjnym pierwiosnki

lekarskiej (Primula officinalis L.), różeńca górskiego (Rhodiola rosea L.) i

turówki leśnej (Hierochloë australis (Schrad.) Roem. et Schult.) – projekt

realizowany na zlecenie MRiRW w ramach badań na rzecz postępu

biologicznego w latach 2011-2013

• Wprowadzanie do uprawy polskich ustawowo chronionych dziko rosnących

roślin leczniczych na przykładzie turówki leśnej (Hierochloë australis

/Schrad./ Roem. et Schult.) - projekt badawczy własny NCN

nr 7284/B/P01/2011/40

Finansowanie prac

Dziękuję za uwagę

Materiały kolekcyjne dziko rosnących roślin leczniczych...

Documents

Transcript of Materiały kolekcyjne dziko rosnących roślin leczniczych...