P O L S K A A K A D E M I A N A U KI NS T YT UT Z OOL OGI I

F R A G M E N T A F A U N I S T I C ATom X X W arszawa, 31 X 1975 N r 15

Eugeniusz K ie r y c h

Materiały do znajomości A phid iidae (H ym enoptera ) Polski

Mszycarzowate (Aphidiidae), niewielka grupa blonkówek z nadrodziny Ichneumonoidea (opisano dotychczas około 300 gatunków na świecie), rozmieszczo­na jest na wszystkich kontynentach, z wyjątkiem obszarów antarktycznego i arktycznego. Wszystkie lepiej poznane gatunki tej rodziny są pasożytami mszyc (Aphidodea) i odgry wają poważną rolę w ograniczaniu ich liczebności. Niektóre gatunki zostały nawet wykorzystane przez człowieka jako reducenci w walce z plagami mszyc. Godne uwagi osiągnięcia w tej dziedzinie uzyskali zwłaszcza entomologowie kalifornijscy w walce z plagą mszycy Theriaaphis trifolii (M o n e ll) przy pomocy sprowadzonych z Europy do Kalifornii (w latach 1955-1956) dwóch gatunków, Trioxys complanatus Quixis i Praon exoletum palitans M tjeseb eck . Możliwość wykorzystania Aphidiidae w walce biologicznej z mszycami, szkodni­kami roślin uprawnych, wzbudzała zainteresowanie mszycarzowatymi i stała się przyczyną intensywnych badań tej grupy blonkówek w ubiegłych 20 latach. W wyniku tych badań Aphidiidae należą obecnie do lepiej poznanych na świecie rodzin owadziarek (Terebrantes).

Aphidiidae Polski są dotychczas poznane słabo. O liczbie występujących gatunków, ich rozmieszczeniu i żywicielach na obszarze naszego kraju nie wiemy prawie nic. Wzmianki o występowaniu zaledwie 25 gatunków nie budzących wątpliwości i 6 wymagających wyjaśnienia znajdujemy w bardzo skromnej liczbie 15 prac, w przeważającej większości nie poświęconych wyłącznie Aphidiidae. Są to prace: B ris c h k e g o (1882), w której spotykamy wzmiankę o 8 gatunkach, N ie z a b ito w sk ie g o (1910) — o 19, J a n is z e w s k ie j (1933) — o jednym (T — Aphidius sp.), W iąck o w sk ieg o i W ią c k o w s k te j (1961) — czterech, P i e k a r ­cz y k i W ę g o rk a (1965) — jednym, M ic z c lsk ie g o (1967) — 7, W ę g o rk a

http://rcin.org.pl

234 E. Kierycli 2

i B u sz k ie w ic z (1968) — jednym, W ią c k o w sk ie g o i D r o n k i (1968) — jednym W ią c k o w sk ie g o i H e rm a n (1968) — jednym, W ią c k o w sk ie g o i W iąckow - s k i e j (1968) — 6, C ie rn ie w s k ie j (1973) — 5, B a ń k o w s k ie j , K ie r y c h a , M i­k o ła jc z y k a , P a lm o w s k ie j i T r o ja n a (1975) — czterech, M a c k a u e ra i S ta ­r e g o (1967) — o 23 oraz M a c k a u e r a (1968) — o 6 gatunkach. Ponadto w pra­cach M ic z u lsk ie g o (1967) oraz W ę g o rk a i K u szk iew icz (1968) spotykamy sygnalizowanie gatunków określonych tylko do rodzajów. Interpretacja nazew­nictwa jak też i miejsca zebrania gatunków wykazanych przez B ris c h k e g o (1882) nastręcza wiele trudności. W związku z tym autor niniejszego opracowa­nia uwzględnia tylko dwa z 8 gatunków podanych przez B ris c h k e g o , miano­wicie „A.picipes N s.” i „A. rosarum Ns. ”, które budzą najmniej wątpliwości. Inne gatunki pozostawia do wyjaśnienia w przyszłości. Prace M a c k a u e ra i S ta r e g o (1967) oraz M a c k a u e r a (1968) są katalogami światowych Aphidiidae, opierają się głównie na opracowaniach wcześniejszych i poza wykazaniem po raz pierwszy Lysaphidti8 arvensis STARf (M a c k a u e r i S t a r * 1967) nie przynoszą żadnych nowych danych o mszycarzowatych Polski. Należy nadmienić, że w wyżej wspomnianym katalogu został błędnie wykazany z Polski, jakoby wg N iezab i- to w s k ie g o (1910), Praon exsoletum (N ees). N ie z a b ito w s k i (1910) wykazał ten gatunek z miejscowości Strzałków koło Stryja (Ukraińska SEE). P. exsoletum (N ees) nie jest więc dotychczas wykazany z Polski, chociaż, sądząc na podstawie jego rozmieszczenia (podgatunek P. exsoletum exsoletum (N ees) znany jest prawie z oalej Europy, z wyjątkiem jej części południowych) i na podstawie występowa­nia w Polsce jego żywicieli (mszyce z rodzaju Therioaphis W a lk .) , zapewne u nas występuje.

Skąpość wiadomości o Aphidiidae Polski uwydatnia się zwłaszcza przy porównaniu z wiadomościami o nich z innych krajów europejskich. Tak np. z Finlandii wykazanych jest 66 gatunków (M a c k a u e r 1968), z Francji 99 (STARf, BEMAUDikRE i L e c l a n t 1971) a z Czechosłowacji, która pod tym względem poznana jest najlepiej, ponad 100 gatunków (M a c k a u e r i STARf 1967, M ac­k a u e r 1968). Ogółem z Europy zanotowano około 140 gatunków. Liczba europejskich gatunków Aphidiidae nie jest zresztą ustalona, stale wzrasta, a corocznie opisywanych jest jeszcze po kilka gatunków nowych dla nauki.

Zamieszczony poniżej wykaz 41 gatunków Aphidiidae, z których 16 nie było dotychczas wykazanych z Polski, oparty jest na danych z literatury, na materiałach otrzymanych ze spasożytowanych mszyc zebranych w Zawoi- -Widlach pow. Sucha przez Doc. dra H . S z e l ę g ie w ic z a przy okazji gromadzenia materiałów do pracy o mszycach Babiej Góry (S z e l ę g ie w ic z 1972) i na części materiałów zbieranych przez autora podczas (lata 1971-1974) opracowywania pa­sożytniczych błonkówek żyjących w Acyrthosiphon pisum ( H a r r is ) (Aphididae).

Docentowi drowi H. S z e l ę g ie w ic z o w i za zebranie i oznaczenie mszyc z Zawoi-Wideł. a także za podanie roślin żywicielskich, na których były one zebrane oraz za pomoc w oznaczaniu żywicieli Aphidiidae z innych miejscowości autor serdecznie dziękuje.

http://rcin.org.pl

3 Aphidiidae (Bymenoptera) Polski 236

Rodzina A phidiidae H aliday , 1838 Podrodzina Ephedrinae Mackauee , 1961

Rodzaj Lysephedrus Sta r^, 1958

1. Lysephedrus validus (H alid a y , 1833)

Ephedrus validus H a lid a y , 1833

Gatunek znany z Europy (z wyjątkiem jej części południowych) i z Dalekie­go Wschodu (Korea Południowa). Z Polski wykazany przez N ieza bito w skieg o (1910) z Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej (Kraków) i z Beskidu Sądeckiego (Rytro).

Żywiciel nie zaznaczony.

Rodzaj Ephedrus H a lid a y , 1833

2. Ephedrus lacertosus (H a lid a y , 1833)Gatunek holarktyczny. Z Polski odnotowany przez W iąckow skiego

i W iąckow ską (1961, 1968) z Niziny Mazowieckiej (Skierniewice). Stanowisko wymaga sprawdzenia; Mackauer i StarV (1967) uważają podanych przez W iąckow skiego i W iąckow ską (1961) żywicieli, Hyalopterus pruni (Ge o f f .) na śliwie i Aphis pomi D e Ge e r , za wątpliwych.

N owe stanow isko: Z aw oja-W idły pow. Sucha. W yhodow any z m szyc Macrosiphoniella ( Macrosiphoniella ) usquertensis H. R . L . zeb ranych 20 V II 1971 na Achillea millefolium. Z nany tak że z Myzus cerasi F . (W iąck o w sk i i W ią c k o w sk ą 1968).

3. *Ephedrus naeheri Q u il is , 1934Znany z Francji, Włoch, NRD, Czechosłowacji i Japonii. O występowaniu

tego gatunku w Polsce brak wzmianki.

Stanowisko: Zawoja-Widły pow. Sucha. Wyhodowany z mszyc Hayhurslia atriplicie (L.) zebranych 18 VII 1971 na Ghenopodium album.

4. *Ephedrus niger G a u t ie r , B o n n a m o u e e t G a u m o n t , 1929

Gatunek o szerokim rozmieszczeniu. Występuje we Francji, NRD, Finlandii, Włoszech, Bułgarii, Iranie, ZSRR i Korei Południowej. Z Polski nie był znany.

Stanowiska. Wyhodowany ze spasożytowanych mszyc: Uroleucon ( Uroleucon) ciehorii (Koch) zebranych z Cichorium inlybus, Chylice pow. Grodzisk Maz. (2 VII 1972), Łomna-Las pow. Nowy Dwór Maz. (14 VII 1972);

U. (V .) achilleae (Koch) zebranych 29 VII 1974 z Achillea millefolium, Łomna-Las pow. Nowy Dwór Maz.

http://rcin.org.pl

236 E. Kierych 4

5. Ephedras persicae F r o g g a t t , 1904Gatunek o bardzo szerokim rozmieszczeniu. Znany z Palearktyki, Ameryki

Północnej, Hongkongu, Taiwanu, południowej Afryki, Madagaskaru i Australii. Z Polski wykazany z Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej (okolice Poznania: Przy- broda, Swadzim, Szreniawa) przez C i e r n i e w s k ą (1973).

W yhodow any z m szyc: Dysaphis plantaginea (P ass.), n a jab łon i; D. radicóla (Mordv .) i D. anthrisci (BÓRN.).6. Ephedrus plagiator (N e e s , 1811)

Znany z Palearktyki, Hongkongu i Taiwanu; introdukowany do Stanów Zjednoczonych Ameryki Pin. (Kalifornia). Z Polski wykazany z Niziny Mazowiec­kiej (Grójec, Skierniewice) przez W iąckow skiego i W iąckow ską (1961, 1968), Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej (okolice Poznania: Szreniawa) przez Cie r - n iew sk ą (1973), Wyżyny Lubelskiej (okolice Lublina: Elizówka, Felin) przez Miczulskiego (1967), Beskidu Zachodniego (Kłaj, Bytro, Żegiestów), Kotliny Nowotarskiej (Nowy Targ), Tatr (Zakopane, Kuźnice) przez N ieza bito w - SKIEGO (1910).

W yhodow any z m szyc: Aphis pomi D e Ge e r , na jab ło n i; Myzus cerasi (F.), n a czereśni; ? Hyalopterus pruni (Ge o f f .) („Hyalopterus pruni F a br .” ).

Eodzaj Toxares H a l id a y , 1840

7. Toxares deltiger (H a lid a y , 1933)Gatunek znany z Europy i Kanady. Z Polski wykazany z Beskidu Sądec­

kiego (Rytro) przez N ieza bito w skieg o (1910).Żywiciel nie zanotowany.

Podrodzina Prainae Mack a uer , 1961 Rodzaj Praon H a lid a y , 1833

8. Praon abjectum ( H a l id a y , 1833)Znany z Palearktyki i zachodniej Nearktyki. Z Polski wykazany z Tatr

(Zakopane) przez N ie z a b it o w s k ie g o (1910).

Nowe stanow isko: W arszawa-Targówek. W yhodowany z mszyc A ph it tambuci L. zebranych 30 VI 1971 na Sfamhuciw nigra.

9. Praon barbatum Ma ck a uer , 1967Gatunek znany z Francji, NRD, Finlandii, Szwajcarii, Austrii i Czechosło­

wacji. Z Polski wykazany z Niziny Mazowieckiej (Chylice pow. Grodzisk Maz.), ze Śląska Górnego (Gołkowice pow. Kluczbork) i Wyżyny Małopolskiej (Czechów pow. Pińczów) przez B ańkow ską , K ie r y c h a , Miko ła jczy k a , P a lm o w s k ą i T rojana (1975).

http://rcin.org.pl

5 Aphidiidae (Hymenoplera) Polski 237

Nowe stanowiska. W yhodowany ze spasożytowanyoh mszyc Aoyrthosiphon pisum (H ak ris) zebranych z: Medicago saliva, Ciecierzyn pow. Kluczbork (13 V II 1973), Janów ka pow. Ząbkowice Śl. (7 V III 1971), Pęczelice pow. Busko (10 V I972),Łom nn pow. Nowy Dwór Maz. (różno d a ty z 1973 i 1974); Medicago lupulina, Łoinna-Las pow. Nowy Dwór Maz. (29 V II 1974); Trifolium pratense, Chylice pow. Grodzisk Maz. (27 V II 1974); Vicia angu- stifolia, Sulejówek k. W arszawy (21 V II 1974); Pisum sativum, Łom na pow. Nowy Dwór Maz. (5 V II 1974).

10. Praon dorsale (H allday, 1833)

Praon longicornis: N ieza b it o w sk i 1910

Występuje w Palearktyce, u nas znany z Kotliny Nowotarskiej: Nowy Targ (N ieza bito w sk i 1910).

Nowe stanowisko: Łomna-Las pow. Nowy Dwór Maz. W yhodowany z mszyc Uroleucon ( Uroleucon) hypochoeridis H. R. L ., zebranych na Hypochoeris radicata, 28 VI 1974.

11. * Praon flavinode (H a l id a y , 1833) Gatunek szeroko rozmieszczony w Palearktyce; introdukowany do Australii.

Z Polski dotychczas nie zanotowany.

Stanowisko: Zawoja-W idly pow. Sucha. W yhodowany z mszyc Euceraphis puncti- pennis (Ze t t .) zebranych 18 V II 1971 z Betula verrucosa.

12. * Praon necans M a c k a u e r , 1959 Gatunek znany z Holandii, RFN, Czechosłowacji, Finlandii, Pakistanu

i Indii. Z Polski dotychczas nie notowany.

Stanowisko: Zawoja-W idły pow. Sucha. W yhodowany z mszycy Ropalosiphontnus calthoe (K och) zebranej 21 V II 1971 z Callha palustris.

13. Praon volucrae ( H a l i d a y , 1833) Gatunek palearktyczny, introdukowany do Ameryki Północnej. Z Polski

wykazany przez C ie rn ie w s k ą (1973) z Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej (oko­lice Poznania: Swadzim, Przybroda, Szreniawa), przez W iąc k o w sk ieg o i W iąc- k o w sk ą (1961, 1968) z Niziny Mazowieckiej (Skierniewice), M ic z u lsk ie g o (1967) z Wyżyny Lubelskiej (okolice Lublina: Felin) oraz przez N ie z a b ito w - sk ie g o (1910) z Beskidu Sądeckiego (Rytro), Kotliny Nowotarskiej (Nowy Targ), Tatr (Zakopane).

Nowe stanowiska. W yhodowany z mszyc:Hyalopterus pruni (Ge o f f .), n a Prunus domeslica, Warszawa-Targówek (5 VII 1971)

i n a Phragmiles communis, W ierzba pow. Pisz (6 V II 1974);Hyalopterus amygdali (B la nch .), n a A rmeniaca vulgaris, Warszawa-Targówek (5 V II

1971);

http://rcin.org.pl

238 E. Kieryoh 6

Acyrtho8iphon caraganae (Choi-), n a Caragana arborescens, Sulejówek k. W arszawy (13 i 21 V II 1974);

Aulacortum solani aegopodii BO r n ., n a Aegopodium podagraria, Zawoja-W idły pow. Sucha (20 V II 1974).

Znany także w Polsce z mszyc, poza wymienionymi powyżej, żyjących na jabłoni (Malus): Aphis pomi D e G e e r i Dysaphis plantaginea (P ass .). N e e z a b ito w sk i (1910) podał ponadto ten gatunek z mszyc bliżej nie określonych: „Aphide rosae” i „Aphide sp. in Crepide tectorum ”, a W iąc k o w sk i i W iąc- k o w sk a (1968) z Amphorophora rubi ( K a l t . ) .

Podrodzina A phidiinae H a lid a y , 1833

Rodzaj Lysiphlebus F o e r s t e r , 1862

Podrodzaj Lysiphlebus F o e r s t e r , 1862

14. Lysiphlebus (Lysiphlebus) fabarum (Marshall , 1896)

Aphidius fabarum M a r s h a l l , 1896

Gatunek rozmieszczony w Europie, północnej Afryce, na Bliskim Wschodzie, w Iranie; introdukowany do Stanów Zjednoczonych Ameryki Płn. Z Polski wykazany przez M ic z u lsk ie g o (1967) z Wyżyny Lubelskiej (okolice Lublina: Felin) i przez N ie z a m to w s k ie g o (1910) z Beskidu Sądeckiego (Rytro).

Nowe stanow isko: W yhodowany z mszyc A phis fabae S c o p o l i na Vicia faba (25 VI 1974) i na Cirsium arvense (29 V II 1974), Łoinna pow. Nowy Dwór Maz.

15. *Lysiphlebus (Lysiphlebus) ambiguus ( H a l id a y , 1834)Gatunek znany z Europy, północnej Afryki, Bliskiego Wschodu i Iranu.

Z Polski nie był notowany.

Stanowisko: wyhodowany z mszyc JpA is schneideri (B 6rn .) zebranych 5 V II 1971 z Ribrs vulgare w W arszawie-Targówku.

Rodzaj Pauesia Q u ius, 1931

16. *Pauesia pini ( H a l i d a y , 1834)

Znany z Europy i Japonii. Z Polski dotychczas nie wykazany.

Stanow isko: wyhodowany z mszyc Cinara sp. zebranych 22 VI 1973 na Ptnu* silvet- tris — Gawryoh Ruda pow. Suwałki.

http://rcin.org.pl

7 Aphidiidae (Hymenoptera) Polaki 239

Rodzaj Euaphidius M a c k a x je k , 1961

17. Euaphidius ciugulatus (R u th e , 1859)

Aphidiu8 pterocommae M arshall, 189C

Gatunek holarktyczny, z Polski zanotowany przez N i e z a b i t o w s k i e g o (1910) z Beskidu Sądeckiego (Rytro).

Nowe stanowisko: wyhodowany z mszyo zebranych na Salix ap. 10 V II 1974 w Łomnie- -Las pow. Nowy Dwór Maz.

18. * Euaphidius setiger M a c k a u e r , 1961 Gatunek holarktyczny, z Polski dotychczas nie wykazany.

Stanowisko: wyhodowany z mszyc Periphyllus lyropictm (K e s s l .) zebranych z Acerplatanoides w W arszawie (Park Skaryszewski).

R odzaj Aphidius N e e s , 1819

19. * Aphidius absinthii Marshall, 1896. Gatunek palearktyczny, z Polski dotychczas nie notowany.

Stanowiska: wyhodowany z mszyc Macroeiphoniella millefolii (D e Ge e r ) zebranych z Achillea millefolium w Zawoi-Widłach pow. Sucha (21 V II 1971) i w Łomnio-Las pow. Nowy Dwór Maz. (2 VII 1974).

20. *Aphidius aquilus Mackauer , 1961 Gatunek znany z Holandii, RFN, Wielkiej Brytanii, Francji, Czechosło­

wacji, Finlandii, ZSRR (Novosybirskaja obi.). Z Polski dotychczas nie notowany.

Stanowisko: wyhodowany z mszyc Hetulaphis quadrUuberculata (K alt .) zebranych 4 VII 1973 z Betula verrucosa w Łomnie-Las pow. Nowy Dwór Maz.

21. Aphidius ervi H aliday , 1834Gatunek palearktyczny, introdukowany do Stanów Zjednoczonych Ameryki

Pin. Z Polski zanotowany z Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej (okolice Poznania) przez W ę g o rk a i R u szk iew tcz (1968) oraz P ie k a rc z y k i W ę g o rk a (1965), z Niziny Mazowieckiej (Chylice pow. Grodzisk Maz.), ze Śląska Górnego (Gołkowice pow. Kluczbork) i Wyżyny Małopolskiej (Czechówr pow.Pińczów) przez B a ń k o w sk ą , K ie r y c h a , M ik o ła jc z y k a , P a lm o w sk ą i T r o ja n a (1975), a także z Beskidu Sądeckiego (Rytro), Kotliny Nowotarskiej (Nowy Targ) i Tatr (Zakopane) przez N ie z a b ito w sk ie g o (1910).

http://rcin.org.pl

240 E. Kiery oh 8

Nowe stanow iska. W yhodowany ze spasożytow anych mszyc: Acyrthosiphon pisum ( H a r r i s ), na Medicago saliva, H enryków pow. Ząbkowice Śl. (6 V II 1971), Ciecierzyn pow. K luczbork (13 V II 1973), Janów ka pow. Ząbkowice Śl. (7 V III 1971), Łom na pow. Nowy Dwór Maz. (różne daty w 1973 i 1974 r); n a M . falcata, W ierzba pow. Pisz (10 V III 1974); na M . lupulina, Łom na-Las pow. Nowy Dwór Maz. (24 V II 1974); na Trifolium pratense, Chylice pow. Grodzisk Maz. (27 V II 1974); Łom na-Las pow. Nowy Dwór Maz. (24 V II 1974); na T . arvense, Sulejówek k. W arszawy (21 V II 1974), Łom na-Las pow. Nowy Dwór Maz. (20 V II 1974); na T. repens, Sulejówek k. W arszawy (21 V II 1974); n a Vicia saliva, V. cracca i V. faba, Łom na pow. Nowy Dwór Maz. (24 V II 1974); n a L upinus luleus i L. angustifolius, Łom na pow. Nowy Dwór Maz. (16 V II 1974); na Ononis arvensis, Chylice pow. Grodzisk Maz. (20 V II 1972); na O. spinosa, Łom na pow. Nowy Dwór Maz. (16 V II 1974); n a Meli- lotus albus, Łom na pow. Nowy Dwór Maz. (5 V II 1974); n a M . officinalis, Sulejówek k. W ar­szawy (21 V II 1974); n a Lotus corniculatus, Łom na-Las pow. Nowy Dwór Maz. (24 V II 1974); na Onobrychis viciaefolia, Krzyżanowice pow. Pińczów (19 VI 1974, czerpak); na Pisum satirum, Łom na pow. Nowy Dwór Maz. (VII 1974);

Acyrthosiphon caraganae (C h o l .) , na Caragana arborescens, Zawoja-W idły pow. Sucha (17 V II 1971), Sulejówek k. W arszawy (13 i 21 V II 1974);

Microlophium evansi (T h e o b .), na Urtica dioica, Zawoja-W idły pow. Sucha (23 V II 1971), Krzyżanowice pow. Pińczów (19 VI 1974), W arszawa-Targówek (3 V II 1973), Łom na pow. Nowy Dwór Maz. (12 V II 1974);

Microlophium carnosum (B u c k .), n a Urtica urens, Warszawa-Targówek (30 V I 1961)

Gatunek pospolity i liczebny w środowisku z żywicielem. Główny pasożyt i reducent m szycy grochowej — Acyrthosiphon pisum (H a r r is ) .

22. *Apliidius funebris M a c k a u e r , 1962 Gatunek znany z Europy i północnej Afryki. Z Polski dotychczas nie noto­

wany.

Stanowisko; w yhodowany z mszyc Uroleucon (Uroleucon) cichorii ( K o c h ) zebranych 4 i 17 V II 1974 z Cichorium intybus w Łomnie-Las pow. Nowy Dwór Maz.

23. *Aphidius hieraciorum Sta ry , 1962 Znany z Francji, Czechosłowacji i Ukraińskiej SER. O występowaniu tego

gatunku w Polsce brak wzmianki.

Stanowisko: wyhodowany z mszyc Xasonovia nigra (H. R. L.) zebranych 21 V II 1971 z Hieraoium silraticum w Zawoi-Widłach pow. Sucha.

24. *Aphidius phalangomyzi Stary , 1963Gatunek znany dotychczas z Czechosłowacji, z Polski nie notowany.

Stanowisko: W yhodowany z mszyc Macrosiphoniella oblonga (M o r d v .) zebranych U V II 1971 n a bylicy pospolitej (Aricroiaia vulgaris) w Zawoi-Widłach pow. Sncha.

25. Aphidius picipes ( N e e s , 1811)

ApAidiu* arenas H a l i d a t , 1834 A ph id iu t granarius Marsha i.l, 1896

http://rcin.org.pl

9 Aphidiidae (Hymenoptera) Polski 241

Gatunek rozmieszczony w Europie: Wielka Brytania, Francja, Hiszpania, Włochy, Holandia, FE D , Czechosłowacja, Litewska SE E i Finlandia. Z Polski wykazany przez B ris c h k e g o (1882) z bliżej nie określonych miejscowości Pojezierza Pomorskiego i Pojezierza Mazurskiego, przez B a ń k o w sk ą , K ie - b y c h a , M ik o ła jc z y k a , P a lm o w sk ą i T r o ja n a (1975) z Niziny Mazowieckiej (Chylice pow. Grodzisk Maz.), ze Śląska Górnego (Gołkowice pow. Kluczbork) i Wyżyny Małopolskiej (Czechów pow. Pińczów) oraz przez M ic z u lsk ie g o (1967) z Wyżyny Lubelskiej (Puławy, okolice Lublina).

Nowe stanowiska. W yhodowany ze spasożytowańyoh mszyc:Acyrtho8iphon p isum (H a rris), na Medicago sativa, Henryków i Janów ka pow. Ząbko­

wice Śl. (6 i 7 V II 1971), Ciecierzyn pow. Kluczbork (13 V II 1973), Łom na pow. Nowy Dwór Maz. (różne d a ty z 1973 i 1974 r); na M . falcata, W ierzba pow. Pisz (10 V III 1974); n a Tri- folium arvense, Sulejówek k. W arszawy (21 V II 1974); na T. pralense, Łom na pow. Nowy Dwór Maz. (24 V II 1974); na Pisum sativum, Łom na pow. Nowy Dwór Maz. (1 V II 1974); na Lotus corniculatus, Łom na-Las pow. Nowy Dwór Maz. (24 V II 1974);

Aoyrthosiphon caraganae (C h o l .) , n a Caragana arboresoens, Sulejówek k . W arszawy (21 V II 1974).

26. Aphidius ribis H alid a y , 1834Gatunek holarktyczny, z Polski wykazany przez W iąc k o w sk ieg o i WiĄC-

k o w sk ą (1968) z Niziny Mazowieckiej (Warszawa) i przez N ie z a b ito w sk ie g o (1910) z Beskidu Sądeckiego (Eytro).

Żywiciele: Cryptomyzus korschelti B ó rn ., Hyperomyzus lactucae (L.), Naso- novia ribis nigri (Mosl.) i Cryptomyzus ribis (L.).

27. Aphidius rosae H aliday , 1834

Aphidius rosarum N e r a , 1834

Gatunek holarktyczny. Z Polski wykazany przez B ris c iik e g o (1882) z bliżej nieokreślonych miejscowości Pojezierza Pomorskiego i Pojezierza Mazur­skiego i przez N ie z a b ito w sk ie g o (1910) z Beskidu Sądeckiego (Eytro).

Nowe stanowiska. Wyhodowany z mszyc Macrosiphum rosae (L.) zebranych z Rosa sp .: Zawoja-W idły pow. Sucha, 11 V II 1971; Chylice pow. Grodzisk Maz., 2 V III 1971; Łom na pow. Nowy Dwór Maz., 12 i 16 VII 1974.

28. Aphidius scdicis H a lid a y , 1834

Aphidius dauei M a r s h a l l , 1896

Gatunek holarktyczny, introdukowany do Australii. Z Polski wykazany przez N i e z a b i t o w s k i e g o (1910) z Kotliny Nowotarskiej (Nowy Targ).

Żywiciel nie zanotowany.

http://rcin.org.pl

242 E. Kiery ch 10

29. Aphidim uriicae H a l id a y , 1834Gatunek europejski, z Polski wykazany z Niziny Mazowieckiej (Chylice

pow. Grodzisk Maz.), ze Śląska Górnego (Gołkowice pow. Kluczbork) i Wyżyny Małopolskiej (Czechów pow. Pińczów) przez B ańkow ską , K ier y ch a , Mik o ­ła jczy k a , P almowską i T r o ja n a (1975) oraz z Beskidu Sądeckiego (Rytro) i Tatr (Zakopane) przez N ieza bito w skieg o (1910).

Nowe stanowiska. W yhodowany ze spasożytowanych mszyc:Acyrłhosiphon pinum (H a r e is ), na Medicago sativa, Ciecierzyn pow. Kluczbork (13

V II 1973), Janów ka pow. Ząbkowice Śl. (7 V III 1971), Łom na pow. Nowy Dwór Maz. (różne d a ty z 1973 i 1974); n a L upinus luteus i L. angustifolius, Łom na pow. Nowy Dwór Maz. (16 V II 1974); na Ononis arvensis, Krzyżanowice pow. Pińczów (19 VI 1974); na O. spinosa, Ł om na pow. Nowy Dwór Maz. (16 V II 1974); na Melilotus officinalis, Sulejówek k. W ar­szawy (21 V II 1974); na Trifolium pratense, Chylice pow. Grodzisk Maz. (27 V II 1974), Łom na-Las pow. Nowy Dwór Maz. (24 V II 1974); n a Lotus corniculatus, Łom na-Las pow. Nowy Dwór Maz. (24 V II 1974); na V id a cracca, Łom na pow. Nowy Dwór Maz. (30 V II 1974); na V. angustifolia, Sulejówek k. W arszawy (21 V II 1974); n a V. faba, Łom na pow. Nowy Dwór Maz. (12 V II 1974); na P isum sativum, Łom na pow. Nowy Dwór Maz. (VII 1974);

Acyrthosiphon pelargonii geranii (K a lt .), na Geranium pheum, Zawoja-W idły pow. Sucha (20 V II 1971);

Amphorophora ampnllata (B u ck .) , n a Dryopteris austriaca, Z aw oja-W idły pow . Sucha (21 VII 1971);

Mierolophium evansi ( B u c k .) , na Urtica dioica, Krzyżanowice pow. Pińczów (19 V I 1974), Łom na pow. Nowy Dwór Maz. (12 V II 1974).

30. Aphidius sonchi Marschal, 1896Gatunek znany z Wielkiej Brytanii, Francji, Włoch, Czechosłowacji, Jugo­

sławii, ZSRR i Egiptu. Z Polski wykazany przez N ie z a b ito w s k ie g o (1910) z Beskidu Sądeckiego (Rytro, Radziejowa).

Żywiciel nie zanotowany.

31. * Aphidius uzbekistanicus L u z h e tz k i , 1960 Gatunek znany z Wielkiej Brytanii, Francji, Hiszpanii, Włoch, Jugosławiii

Czechosłowacji, NRD, Finlandii i z ZSRR (Krym, Uzbecka SRR). Z Polsk, dotychczas nie notowany.

Stanowisko: wyhodowany z mszyc Sitobion avenae (F.) na Avena sativa, B iałka pow. Radzyń Podl. (4 V II 1971) i na Secalae cereale, Łom na-Las pow. Nowy Dwór Maz. (13 V III 1973).

R odzaj Lysaphidus Sm ith , 1944

32. Lysaphidus arvensis Start!’, 1960Gatunek znany ze środkowej i wschodniej Europy. Z Polski wykazany z bli­

żej nie określonej miejscowości w katalogach Mackauera i Starego (1967) oraz M a c k a u e ra (1968).

http://rcin.org.pl

11 Aphidiidae (Hymenoptera) Polski 243

Rodzaj Diaeretiella Stary , 1960

33. Diaeretiella rapae (M ’I n t o s h , 1855)

Aphidius brassicae M arshall, 1896

Gatunek prawie kosmopolityczny. Z Polski wykazany z Niziny Mazowiec­kiej (W ią c k o w s k i i D r o n k a 1968), z Wyżyny Lubelskiej (M ic z u l s k i 1967, 1968), z Beskidu Sądeckiego i Kotliny Nowotarskiej (N ie z a b it o w s k i 1910) oraz z bliżej nie określonej miejscowości przez W ią c k o w s k ie g o i H e r m a n (1968).

Nowe stanowiska. W yhodowany ze spasożytowanych mszyc:Brevicoryne brassicae (L.), na Brassica napus, Chylice pow. Grodzisk Maz. (2 IX 1971)

i Łom na pow. Nowy Dwór Maz. (12 V II 1974);Hayhurstia atriplicis (L.), na Chenopodium album, Zawoja-W idły pow. Sucha (18 V II

1971).

Rodzaj Monoctonus H aliday , 1833

Podrodzaj Falciconus Mackatjer, 1959 34. Monoctonus (Falciconus) pseudoplatani (Marschall, 1896)

Aphidius pseudoplatanus: D alla T orre 1898; N ieza b ito w sk i 1910.

Gatunek europejski, wykazany z Polski przez N iezabitow skiego (1910) z Beskidu Sądeckiego (Rytro).

Żyw iciel: mszyce n a Acer pseudoplatanus.

Podrodzaj Monoctonus H alid a y , 1833

35. Monoctonus ( Monoctonus) cerasi (Marschall, 1896) Gatunek europejski, z Polski wykazany z Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej

(okolice Poznania: Przybroda) przez Cier n iew sk ą (1973).Żywiciel: mszyce Dysaphis plantaginea (P ass.), n a jabłoni.

36. Monoctonus (Monoctonus) crepidis (H alid a y , 1834)

Monoctonus pal udam Marshall , 1896 Aphidius crepidis H a l id a t , 1834

Gatunek znany z Europy i wschodniej Kanady, z Polski wykazany z Wyży­ny Krakowsko-Wieluńskiej (Kraków) i Beskidu Zachodniego (Lanckorona, Rytro) przez N ie z a b it o w s k ie g o (1910).

Nowo stanowisko: wyhodowany z m szyc Hyperomysus lampsanae (B ó r n .) zeb ranych 23 V II 1971 z Lapsana communis w Zawoi-Widiach pow. Sucha.

Żywiciel. N iezabitow ski (1910) otrzymał 31. (31.) crepidis (H a l .) z „Aphide sp. in Crepide tectorum ” i „Aphide sp. in Hieracio murorum”.

http://rcin.org.pl

244 E. Kierych 12

Rodzaj Trioxys H a l id a y , 1833 Podrodzaj Trioxys H a l id a y , 1833

37. Trioxys (Trioxys) auctus H a lid a y , 1833Gatunek rozmieszczony w Palearktyce, z Polski zanotowany z Beskidu

Sądeckiego (Rytro) przez N ie z a b ito w s k ie g o (1910), bez podania żywiciela.38. * Trioxys (Trioxys) betulae M a r s h a l l , 1896

Gatunek holarktyczny, z Polski nie wykazany dotychczas.

Stanowisko: w yhodow any ze spasożytowanych mszyc Symydobius oblongus von H e y d e n , na Betula verrucosa, Zawoja-W idły pow. Sucha (24 V II 1971).

39. *Trioxys (Trioxys) cirsii (Cu r t is , 1831)Gatunek znany z Anglii, Francji, Danii, Holandii, RFN, Włoch, Czechosło­

wacji, Finlandii i ZSRR. Z Polski dotychczas nie wykazany.

Stanowisko: wyhodowany z mszyc Drepanosiphum plałanoides (Sch ra n k ) zebranych z Acer plałanoides w Zawoi-W idlaoh pow. Sucha, 18 V II 1971.

Rodzaj Binodoxys M a c k a u e r , 1960

Podrodzaj Binodoxys M a c k a ije r , 1960

40. Binodoxys (Binodoxys) angelicae angelicae (H a lid a y , 1933)

Trioxys angelica: W ię c k o w sk i i W ięck o w sk a 1968

Podgatunek europejski, nie występujący w obszarze śródziemnomorskim. Z Polski wykazany przez W ią c k o w sk ie g o i W ią c k o w sk ą (1961,1968) z Niziny Mazowieckiej (Skierniewice), przez C ie rn ie w sk ą (1973) z Niziny Wiclkopolsko- -Kujawskiej (okolice Poznania: Przybroda, Swadzim, Szreniawa) i przez MiczdL- s k ie g o (1967) z Wyżyny Lubelskiej (okolice Lublina: Felin, Elizówka).

Nowo stanow isko: wyhodowany z mszyc A phis schneideri (B ó r n .) na Ribes nigrum i R . rubrum, W arszawa-Targówek (5 V II 1971).

Żywiciel. Z nany tak że z Aphis pomi D e G e e r , na jab łon i (Mdlus).

41. *Bionodoxys (Biomdoxys) cenlaurae (H a l id a y , 1833)Gatunek znany z Europy, z Polski dotychczas nie wykazany.

Stanowisko: wyhodowany z mszyc Uroleucon ( Uroleucon) hypochoeridis H. R. L. ze­b ran y ch 26 VI 1974 z Hypochoeris radicała w Łomnie-Las pow. Nowy Dwór Maz.

In s ty tu t Zoologii PAN 00-950 Warszawa, Wilcza 64

http://rcin.org.pl

13 Aphidiidae (Hymenoptera) Polski 245

PIŚM IENNICTW O

B a ń k o w s k a R., K ie ry c i i E., M ik o ła jc z y k W ., P a lm o w s k a J ., T r o ja n P . 1975. Aphid- -aphidophage com m unity in Alfalfa cultures (Medicago saliva L.) in Poland. P a r t 1. S tructure and phenology of the com munity. Ann. Zool., W arszawa, 23: 299-345.

B risc h k e C. G. A. 1882. Die Ichneuinoniden der Provinzen W est- und Ostproussen. Schr. naturf. Ges. Danzig, N. F ., 5, 3: 121-183.

C ie rn ie w s k a B. 1973. Pasożyty mszyc występujących w sadach okolic Poznania (Hymeno- plera, Aphidiidae). Pol. Pismo ent., Wrocław, 43: 837-839.

D alla T o r re C. G. d e . 1898. Catalogue H ym enopterorum huiusquo descriptorum syste- m aticus et synonymicus. Volumon IV : Braconidac. Leipzig, 323 pp.

J a n is z e w s k a J . 1933. Untersuchungen iiber die Hym enoptere A phidius sp., Parasiten der B lattlaus Hyalopterus p run i F a b r . Bull. in t. Acad, poi., Sci. m ath , nat., Cracovie, 1932 B II: 277-293.

M ackauer M. 1959a. Die m ittel-, west- und nordeuropiiischen Artcn der G attung Trioxys H a l id a t (Hymenoptera: Braoonidae, Aphidiinae). Eino monograpliische Revision. B eitr. E n t., Berlin, 9: 144-179.

M a c k a u e r M. 1959b. Die europaischen Arten der Gattungcn Praon nnd Areopraon (Hymeno- ptera: Braconidae, Aphidiinae). E ine monographische Revision. B eitr. E n t., Berlin, 9: 810-865.

M a c k a u e r M. 1960. Die europaischen Arten der G attung Lysiphlebus F o e r s t e r (Hymeno­ptera: Braconidae, Aphidiinae). Eine monographische Revision. B eitr. E n t., Berlin, 10: 582-623.

M a c k a u e r M. 1964. Notes on old and mostly forgotten species of Aphidiidae (Hymenoptera). I. Beitr. E n t., Berlin, 14: 675-689.

M a c k a u er M . 1968. Die Aphidiiden (Hymenoptera) F innlands. F auna fenn., Helsinki, 22, 40 pp.

M ac k a u er M. 1968b. Aphidiidae. W : „Hym enopterorum Catalogus”. P ars 3. ’s-Gravenhage, 103 pp.

M a c k a u e r M., S t a r * P. 1967. W orld Aphidiidae (Hym., Ichneumonoidea). W : Index of Entom ophagous Insects. Le Franęois, Paris, 195 pp.

M ic z u ls k i B. 1967. Błonkówki (Hymenoptera) w biocenozie upraw rzepaku. Częóć III. Męczelkowate (Braconidae) i mszycarzowate (Aphidiidae). Pol. Pismo ent., Wrocław, 37: 167-191.

M ic z u lsk i B. 1968. Błonkówki (Hymenoptera) w biocenozie upraw rzepaku. Częóć VII. Ogólne podsumowanie wyników. Pol. Pismo ent., Wrocław, 38: 475-489.

N ie z a b i to w s k i E. L. 1910. M ateryały do fauny Brakonidów Polski. I. Braconidae, zebrane w Galicyi. Spraw. Kom. fizyogr., Kraków, 44 : 47-106, 1 tabl.

P iek a rczy k K., W ęg o rek W. 1965. In tegrated Control of pea Aphid on alfalfa. Symposia CSAV, P raha, p. 327.

R a t z e b u r g J . T. C. 1844. 1848. 1852. Die Ichneumonen der Forstinsecten in entomolo- gischer und forstlicher Beziehung. Ein Anhang zur Abbildung nnd Beschreibung der Forstinsecten. Berlin, 1: V III+ 2 2 4 pp .; 2: V II+ 2 3 8 pp .; 3: X IX + 2 7 2 pp.

STARf P . 1959. A revision of the European species of the genus Monoclontit H a l id a y (Hyme­noptera, Braconidae: Aphidiidae). Ćas. ćsl. Spol. ent., P raha, 56: 237-250.

STARf P . 1970. Biology of aphid parasites (Hymenoptera: Aphidiidae) w ith respect to in te ­grated control. Series entomologica 6. The Hague, 643 pp.

STARf P ., R em a u d iżr e G., L eclant F. 1971. Les Aphidiidae (Hym.) de France e t leurs hótes (Horn. Aphididae). Entomophaga, Le Franęois, Paris, 5, 73 pp.

http://rcin.org.pl

E. Kieryoh 14

S t a r ! P . 1973. A review of the Aphidius-species (Hymenoptera, Aphidiidae) of Europe. A nnot. zool. bo t., B ratislava, 84, 85 pp.

S z e lę g ie w ic z H. 1972. Zapiski afidologiczne z Babiej Góry (Homoptera, Aphidodea). Fragm. faun., W arszawa, 18: 205-243.

W ę g o r e k W ., R u szk iew icz M. 1908. Z badań nad fauną mszyc motylkowych roślin pastew ­nych. P r. N auk. Ins. Ochr. Rośl., W arszawa, 10: 7-27.

W ię c k o w sk i S. K., D r o n k a K . 1968. L aboratory investigations on the effect of aphioides available in Poland on th e most im portan t natu ra l enemies of aphids. Pol. Pism o ent., W roclaw, 38: 159-173.

W ię c k o w sk i 8 . K ., H e rm a n E. 1968. L aboratory investigations on the effect of prim ary and secondary aphid parasites. Pol. Pism o ent., W roclaw, 38: 593-600.

W ię c k o w sk i S. K ., W ięc k o w sk a I. 1961. W yniki hodowli pasożytów entom ofauny sadu. Część I I . Pol. Pismo en t., W rocław, 31: 255-265.

W ię c k o w sk i S. K., W ię c k o w s k a I. 1968. Investigations on the entom ofauna accompanying aphids ocouring on fru it trees and bushes. Pol. Pismo ent., W roclaw, 38: 255-283.

PE3IOME

[3arjiaBHe: Maiepuajibi x n o 3 H a u n K ) Aphidiidae (Hymenoptera) IIojibiiiH]

B p a 6 o T e conepacH TC Ji n e p e n e H b 41 b h u o b H3BecTHbix H3 r io j ib u iH , 16 H3 K O T o p u x

HBJIHKJTCS HOBbLMH OflU (JiayH bl C T paH bl. 3 T H BUgbl o6o3H aH eH bI B TeKCTe 3BC3H0HX0H.

ZUSAMMENFA8SUNG

[Titeł: Materialien zur Kenntnis der Aphidiidae (Hyvienoptera) Polens] Die vorliegende Arbeit enthalt eine Liste der 41 aus Polen bekannten

Arten, unter denen 16 neu fiir die Fauna des Landes erscheinen (im Text mit Sternchen versehen).

http://rcin.org.pl

http://rcin.org.pl

R edaktor pracy — prof. dr A. Riedel

Państw ow e W ydawnictwo Naukowe — W arszawa 1975 N akład 880 + 90 egz. Ark. wyd. 1. druk. 1. Papier druk. gat. kl. I I I 80 g. B I, Cena zl 10,

N r zam. 2084/75 — A-14 — W rocławska D rukarnia N aukowa

http://rcin.org.pl