Materiały pochodzą z Platformy Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.plwww.szkolnictwo.pl

Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

J. J. ROUSSEAU – POWRÓT DO NATURY

Myśliciel, August Rodin

[E. Wójcicka - Romaniuk] edukacja filozoficzna, gimnazjum, J. J. ROUSSEAU – POWRÓT DO NATURY – lekcja 32

J. J. ROUSSEAU

W pełni Oświecenia odezwał się głos, który godził w jego podstawy: w okresie uwielbienia dla cywilizacji bronił praw prostej natury i praw uczucia w czasach panowania rozumu.

Był to głos Rousseau. Rousseau zajmował się głównie sprawami pedagogicznymi i polityczno-społecznymi, ale w swej obronie natury i uczucia poruszył również szereg istotnych zagadnień filozofii. Jean-Jacques Rousseau

J. J. ROUSSEAU Jean Jacques Rousseau (1712-1778) był

Szwajcarem, urodzonym w Genewie, tworzącym w języku francuskim. Pochodził z ludu. Próbował różnych zawodów, w pewnym momencie wiódł nawet życie włóczęgi. Z tego wyrwała go pani de Warens, z nią spędził w górach Sabaudii sielankowe lata swego życia. W roku 1741 wyruszył do Paryża.

Jednak ciężki charakter Rousseau, jego nieumiejętność zżycia się z ludźmi, chorobliwa podejrzliwość, granicząca z manią prześladowczą, doprowadziły do tego, że koniec życia spędził w osamotnieniu i rozgoryczeniu.

Françoise-Louise de Warens

J. J. ROUSSEAU Pierwszym dziełem Rousseau była

odpowiedź na zadanie konkursowe Akademii w Dijon na temat:

Czy odrodzenie nauki i sztuk przyczyniło się do oczyszczenia obyczajów?

Rozprawa uzyskała pierwszą nagrodę. Rousseau cywilizację i postęp obciążył winą za istniejące zło, równocześnie rzucając hasła powrotu do natury, pisał:

Usuńcie ten nieszczęsny postęp, zabierzcie nasze błędy i nałogi, zabierzcie

wytwory cywilizacji, a wszystko będzie dobre. Karta tytułowa wydania Rozprawy o naukach i sztukach z

informacją o odniesionym przez nią sukcesie w konkursie Akademii w Dijon. Zamiast nazwiska autora na karcie widnieje określenie

obywatel Genewy

J. J. ROUSSEAU Stanowisko Rousseau było nowe, prowadził Stanowisko Rousseau było nowe, prowadził

walkę z jednostronnie racjonalnym walkę z jednostronnie racjonalnym kształtowaniem życia w imię uczucia. kształtowaniem życia w imię uczucia.

Na pytanie postawione przez Akademię w Na pytanie postawione przez Akademię w Dijon - czy nauki i sztuki przyczyniły się do Dijon - czy nauki i sztuki przyczyniły się do oczyszczenia obyczajów? - dał odpowiedź oczyszczenia obyczajów? - dał odpowiedź przeczącą. przeczącą.

I wyciągnął wniosek, że nauki, sztuki i w I wyciągnął wniosek, że nauki, sztuki i w ogóle cywilizacja są pozbawione wartości. ogóle cywilizacja są pozbawione wartości. Podstawą tego wniosku było przekonanie, że Podstawą tego wniosku było przekonanie, że dobra moralne są jedyne i niezastąpione. dobra moralne są jedyne i niezastąpione.

Nauki i sztuki nie tylko są pozbawione Nauki i sztuki nie tylko są pozbawione wartości, ale mają wręcz wartość ujemną, gdyż wartości, ale mają wręcz wartość ujemną, gdyż stają na przeszkodzie moralności: powstały ze zła, stają na przeszkodzie moralności: powstały ze zła, utrzymywane są przez zło i rodzą zło.utrzymywane są przez zło i rodzą zło. JJ Rousseau - widok z pawilonu,

gdzie mieszkał w Ermenonville

J. J. ROUSSEAU „„Astronomię zrodziła przesądność, wymowę - Astronomię zrodziła przesądność, wymowę -

ambicja, nienawiść, pochlebstwo, geometrię – skąpstwo, a ambicja, nienawiść, pochlebstwo, geometrię – skąpstwo, a wszystkie nauki, nie wyłączając etyki - pycha ludzka". wszystkie nauki, nie wyłączając etyki - pycha ludzka".

„„Co poczęlibyśmy ze sztukami, gdyby nie zbytek, Co poczęlibyśmy ze sztukami, gdyby nie zbytek, który je karmi? Gdyby nie nieprawości ludzkie, do czego by który je karmi? Gdyby nie nieprawości ludzkie, do czego by służyła jurysprudencja? Czym stałaby się historia, gdyby nie służyła jurysprudencja? Czym stałaby się historia, gdyby nie było tyranów, wojen, spiskowców?"było tyranów, wojen, spiskowców?"

Astronomię zrodziła przesądność Geometrię zrodziło skąpstwo

J. J. ROUSSEAU Nauki i sztuki wytwarzają zbytek jednych kosztem ubóstwa drugich, a

wszystkim paczą smak, gubią cnotę. Widząc antagonizm moralności i cywilizacji Rousseau stanął po stronie

moralności. Cywilizacja jest niedorzecznością, skoro nie czyni ludzi lepszymi, zwłaszcza że również nie czyni ich szczęśliwszymi.

Cywilizacja jest niedorzecznością

J. J. ROUSSEAU Uwielbienie natury było u Rousseau Uwielbienie natury było u Rousseau

następstwem potępienia cywilizacji. następstwem potępienia cywilizacji. Jeśli zło pochodzi z cywilizacji, to dobro Jeśli zło pochodzi z cywilizacji, to dobro

możemy znaleźć jedynie w naturze. możemy znaleźć jedynie w naturze. Przesyt kulturą wywołał tęsknotę do Przesyt kulturą wywołał tęsknotę do

prostych, naturalniejszych stosunków, a prostych, naturalniejszych stosunków, a tęsknota idealizowała te stosunki.tęsknota idealizowała te stosunki.

Rousseau pojmował naturę jako stan Rousseau pojmował naturę jako stan pierwotny. Jeśli cywilizacja jest źródłem zła, pierwotny. Jeśli cywilizacja jest źródłem zła, to najdoskonalszy jest stan pierwotny i to najdoskonalszy jest stan pierwotny i najdoskonalsi są ludzie nie tknięci jeszcze najdoskonalsi są ludzie nie tknięci jeszcze przez cywilizację. przez cywilizację.

Co przekracza stan pierwotny, jest Co przekracza stan pierwotny, jest sztuczne i złe. sztuczne i złe. „„Wszystko jest dobre, gdy wychodzi z rąk Wszystko jest dobre, gdy wychodzi z rąk Stwórcy, wszystko paczy się w rękach Stwórcy, wszystko paczy się w rękach człowieka".człowieka".

NaturaNatura

J. J. ROUSSEAU Potępienie wszelkiego społecznego ustroju było dalszą Potępienie wszelkiego społecznego ustroju było dalszą

konsekwencją, to przez niego człowiek opuszcza pierwotny stan konsekwencją, to przez niego człowiek opuszcza pierwotny stan natury. Rousseau wyobrażał sobie, że w stanie natury życie jest natury. Rousseau wyobrażał sobie, że w stanie natury życie jest indywidualne. Wszelki ustrój społeczny nie jest dziełem natury, lecz indywidualne. Wszelki ustrój społeczny nie jest dziełem natury, lecz wytworem sztucznym, a co za tym idzie jest złem.wytworem sztucznym, a co za tym idzie jest złem.

Jest zły przede wszystkim dlatego, iż wytwarza nierówność Jest zły przede wszystkim dlatego, iż wytwarza nierówność między ludźmi. A dogmatem Rousseau było, że równość jest między ludźmi. A dogmatem Rousseau było, że równość jest najwyższym prawem ludzkim, a nierówność największym złem. najwyższym prawem ludzkim, a nierówność największym złem. Tymczasem odkąd powstało społeczeństwo, są panowie i niewolnicy, Tymczasem odkąd powstało społeczeństwo, są panowie i niewolnicy, władcy i poddani, bogaci i ubodzy. władcy i poddani, bogaci i ubodzy.

Zło zaczęło się od pierwszego kroku uspołecznienia, od chwili Zło zaczęło się od pierwszego kroku uspołecznienia, od chwili powstania własności.powstania własności.

J. J. ROUSSEAU

Obróbka metali

Własność powstała z chwilą, gdy zapoczątkowane zostało rolnictwo i obróbka metali.

Obróbka metali wymagała podziału pracy. Odkąd potrzebni byli ludzie do topienia i kucia żelaza, odtąd potrzebni stali się inni, którzy tamtych karmili, i rozpoczął się handel, wymiana żelaza i pożywienia.

Rolnictwo wymagało ścisłego podziału terenów i ustalenia praw sprawiedliwości, całkowicie różnych od praw natury.

J. J. ROUSSEAU Rolnik wkładając pracę w ziemię, rościł sobie prawa

do owoców włożonej pracy, i co za tym idzie, także do samej ziemi. Skończyła się równość, a z równością zgoda. Za tym poszło niewolnictwo, nędza, zaczęły się walki między pierwotnym właścicielem a innymi ludźmi, którzy chcieli mu jego własność odebrać, bo czuli się silniejsi.

Walki wywołały wreszcie pragnienie pokoju, i dla pokoju zawarta została umowa, sankcjonująca stan posiadania każdego. Tak powstało państwo, wbrew naturze i równości.

Wynika z tego, że dzieje nie są postępem, bo wzrastanie cywilizacji nie jest wzrastaniem ani dobra, ani szczęścia.

Była to postawa wyjątkowo pesymistyczna, godząca w podstawowe przekonania XVIII wieku, który przecież podjął dzieło „oświecenia" z nieograniczoną wiarą w cywilizację i postęp.

Targ niewolników, Jean-Leon Gerome

J. J. ROUSSEAU Właściwą, najgłębszą zdolność człowieka

Rousseau widział nie w rozumie, lecz w uczuciu. Nim też należy kierować się we wszelkich okolicznościach.

„Jeśli przyroda przeznaczyła nas do tego, byśmy byli zdrowi, śmiem prawie twierdzić, że stan refleksji jest stanem niezgodnym z przyrodą i że człowiek rozmyślający jest zwierzęciem zwyrodniałym: wartość prawdziwa człowieka leży nie w rozumie, lecz w sercu, a wartość serca jest niezależna od wartości rozumu".

Nawet w dziedzinie poznania uczucie jest zdolne dokonać więcej niż rozum: dociekania filozofów, kierowane przez rozum, nie rozwiązały żadnej wątpliwości dręczącej człowieka. Jeśli cokolwiek oświeca nasz umysł, to tylko serce.

Serce i rozum

J. J. ROUSSEAU Oczywistość tego, co dyktuje serce, Rousseau

przeciwstawiał rzekomej oczywistości osiąganej przez rozum.

Człowiek jest zdolny zbudować naturalną etykę i religię, ale musi oprzeć je nie na rozumie, lecz na sumieniu.

Sumienie, nie rozum, uczy, co słuszne i dobre. Ono jest „boskim instynktem nieśmiertelnym, niebiańskim głosem".

Stąd też wroga postawa wobec nauki i filozofii, spekulatywnych dociekań, a co za tym idzie filozofii panującej w jego epoce: racjonalistycznej, materialistycznej, sensualistycznej.

J. J. Rousseau

J. J. ROUSSEAU Trudno było myśleć o powrocie do pierwotnego stanu natury,

choćby był stanem idealnym. Ale można normować rozrost cywilizacji. Rousseau rozwinął pogląd zmierzający ku bardziej naturalnemu

pokierowaniu życiem. Rozwinął go głównie w zakresie wychowania i ustroju społecznego.

Wychowanie powinno być naturalne: powinno rozwijać tylko to, co leży w psychice ludzkiej. Natura każdego jest indywidualna, więc i wychowanie powinno być indywidualne, bez schematu.

Natura człowieka jest nie tylko duchowa, ale i cielesna, więc wychowanie powinno objąć również cielesny rozwój człowieka.

Do natury duchowej człowieka należy nie tylko rozum, trzeba więc kształcić nie tylko myślenie abstrakcyjne, ale też uczyć poglądowo i rozwijać uczucie.

Rola tak pojętego wychowania jest negatywna, bo sprowadza się do pomocy przy samowychowaniu - nie kieruje rozwojem, lecz usuwa przeszkody, aby natura rozwijała się we właściwym kierunku.

J. J. ROUSSEAU Filozofii społecznej stawiał zadania normatywne czyli ustalenie

ustroju idealnego. Ideał Rousseau miał zbliżyć społeczeństwo do natury,

był republikański i demokratyczny, dążył do państwa równości i wolności.

Występował nawet przeciw systemowi reprezentacyjnemu, dającemu niektórym jednostkom więcej władzy, niż się to im z natury należy.

Odnowił stanowisko moralistyczne, stawiając ponad wszystkie inne dobra, dobra moralne:

wolność i równość.

Postawił zagadnienia wartości cywilizacji na miejsce dogmatycznego przekonania o jej wartości. Wzywał do naturalności we wszystkich dziedzinach życia. Uznał prawo uczucia wbrew intelektualistycznemu pojmowaniu życia.

To podstawowe zasługi Rousseau.

Jean-Jacques Rousseau,

Geneva 

J. J. ROUSSEAU Opozycja przeciw Rousseau była Opozycja przeciw Rousseau była

powszechna. Zarzucano mu:powszechna. Zarzucano mu: •że broniąc roli uczucia, nie docenił rozumu;że broniąc roli uczucia, nie docenił rozumu;• broniąc natury, nie docenił kultury broniąc natury, nie docenił kultury •że zabrakło mu poczucia rzeczywistości, że zabrakło mu poczucia rzeczywistości, •że jego poglądy, zwłaszcza pogląd na naturę że jego poglądy, zwłaszcza pogląd na naturę ludzką, odpowiadały jego marzeniom, ale nie ludzką, odpowiadały jego marzeniom, ale nie rzeczywistości.rzeczywistości.

Wyzwolił jednak siły i idee, których Wyzwolił jednak siły i idee, których Oświecenie nie dopuszczało do głosu, Oświecenie nie dopuszczało do głosu, wyzwolone, obaliły ideologię Oświecenia i wyzwolone, obaliły ideologię Oświecenia i wytworzyły nową. wytworzyły nową.

W tym leży jego historyczna rola wobec W tym leży jego historyczna rola wobec filozofii. filozofii.

Jean-Jacques Rousseau (1712-78)

J. J. ROUSSEAU Poza filozofią jego wpływ był jeszcze silniejszy:

• Samotny wśród uczonych, znalazł oddźwięk w szerokich masach społecznych i przez nie wywołał przewrót w literaturze, wychowaniu, ustroju społecznym.

• Obroną praw uczucia przygotował romantyzm, wywołał w literaturze i nie tylko nową epokę.

• Teoriami pedagogicznymi zapoczątkował wielką nowożytną reformę wychowania.

• Idee społeczne znalazły szybkie urzeczywistnienie: w rewolucji francuskiej.

• Utopijnymi teoriami podkopał szacunek dla istniejącego porządku rzeczy i przez to rozpętał siły przewrotowe.

Paradoksem było, że Rousseau, tak wielki wróg cywilizacji przyczynił się bezpośrednio do tego ogromnego jej rozpowszechnienia, jakie było wynikiem rewolucji.

Rousseau

BIBLIOGRAFIABIBLIOGRAFIA

• Sikora A., Sikora A., Od Heraklita, do Husserla, Od Heraklita, do Husserla, Warszawa 2009Warszawa 2009..• Rousseau J. J., Rousseau J. J., WyznaniaWyznania, Kraków 2003. , Kraków 2003. • Kot S., Kot S., Historia WychowaniaHistoria Wychowania, tom 2, Warszawa 1996., tom 2, Warszawa 1996.

• Tatarkiewicz W., Tatarkiewicz W., Historia filozofiiHistoria filozofii, t. 2, Warszawa 2002., t. 2, Warszawa 2002.