Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu szkolnictwo.pl

Materiały pochodzą z Platformy Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.plwww.szkolnictwo.pl

Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

HERAKLIT Z EFEZU I WARIABILIZM

Myśliciel, August

Rodin

[E. Wójcicka - Romaniuk] edukacja filozoficzna, gimnazjum,

HERAKLIT Z EFEZU I WARIABILIZM – lekcja 5


Tales z Miletu jako pierwszy postawił pytanie o powstanie i naturę świata i chociaż nie uzyskał zadowalającej odpowiedzi, został ochrzczony Ojcem Filozofii.

Przed nim zadowalano się religijno-poetyckim czy mitologicznym wyjaśnianiem świata. On zaś był twórcą pierwszej spójnej, racjonalnej teorii natury. Odpowiedzi na jej zagadki poszukiwał w samej przyrodzie, w jej obserwacji, nie odwołując się do sił nadprzyrodzonych.

Dokonał w ten sposób przejścia od mitu do Logosu, od mitu do wiedzy i umiejętności teoretyczno-praktycznych, skąd już prosta droga do filozofii i nauki.

Tales z Miletu


Kontynuatorami tradycji Talesa byli filozofowie presokratejscy /działający przed wystąpieniem Sokratesa/, których łączy zainteresowanie filozofią przyrody. Odrzucając podobnie jak Tales tradycyjne, mityczne wyjaśnienia zjawisk fizycznych, stawiali pytanie o pratworzywo - arche, z którego został zbudowany świat.

Przedsokratyków dzielili się na:

• jońskich filozofów przyrody (VII-V w.p.n.e.);

• szkołę eleacką (VI/V wiek p.n.e); • szkołę pitagorejską (V/IV wiek p.n.e); • atomistów (V/IV w.p.n.e).

Śmierć Sokratesa, Jacques-Louis David


Do kontynuatorów tradycji Talesa należy Heraklit, który kontynuując refleksję swoich jońskich poprzedników, uznawał, że musi istnieć jedność substancji.

Heraklit (ok. 540-480 p.n.e.) to filozof grecki, urodzony w mieście Efez, w Jonii, u wybrzeży Azji Mniejszej. Wywodził się z arystokratycznej rodziny, której członkowie dziedziczyli urząd basileusa /króla/. Heraklit nie miał jednak chęci do zajmowania się polityką, zrzekł się władzy na rzecz brata, wybierając samotne życie w górach. Do historii przeszedł jako jeden z największych samotników wśród filozofów.

Heraklit


Często nazywany "ciemnym" Często nazywany "ciemnym" lub ,,niejasnym", ze względu na lub ,,niejasnym", ze względu na trudności ze zrozumieniem jego trudności ze zrozumieniem jego wypowiedzi, jako, że jego sposób wypowiedzi, jako, że jego sposób wyrażania myśli był przenośny, wyrażania myśli był przenośny, eliptyczny, dwuznaczny i niejasny eliptyczny, dwuznaczny i niejasny oraz "płaczącym", być może oraz "płaczącym", być może dlatego, że bardzo często dlatego, że bardzo często ubolewał nad ludzką głupotą. ubolewał nad ludzką głupotą.

Swoje poglądy przedstawiał Swoje poglądy przedstawiał za pomocą alegorii, aforyzmów, za pomocą alegorii, aforyzmów, zwięzłych apoftegmatów, przez co zwięzłych apoftegmatów, przez co mogli je zrozumieć jedynie mogli je zrozumieć jedynie nieliczni wtajemniczeni. nieliczni wtajemniczeni.

Płaczący Heraklit, Giuseppe Antonio Petrini


Z dzieła Heraklita, Z dzieła Heraklita, które miało pospolity w które miało pospolity w Grecji tytuł ,,O przyrodzie", Grecji tytuł ,,O przyrodzie", składającego się z trzech składającego się z trzech traktatów: kosmologicznego, traktatów: kosmologicznego, politycznego i teologicznego, politycznego i teologicznego, pozostało około 130 pozostało około 130 oryginalnych fragmentów. Te, oryginalnych fragmentów. Te, cytowane później, cytowane później, przyjmowały formę przyjmowały formę aforyzmów, a niektóre z nich aforyzmów, a niektóre z nich rozpoznawane są jako rozpoznawane są jako maksymy:maksymy:


Wszystko płynie, nic nie stoi w miejscu.Wszystko płynie, nic nie stoi w miejscu. Niepodobna wejść dwa razy do tej samej rzeki. Niepodobna wejść dwa razy do tej samej rzeki. Na jawie świat jest dla wszystkich jeden i ten sam; ale we śnie Na jawie świat jest dla wszystkich jeden i ten sam; ale we śnie

każdy ucieka do własnego świata. każdy ucieka do własnego świata. Zimno staje się ciepłem, ciepło zimnem, wilgoć wysycha, twarde Zimno staje się ciepłem, ciepło zimnem, wilgoć wysycha, twarde

mięknie. mięknie. Kto nie dąży do rzeczy niemożliwych, nigdy ich nie osiągnie. Kto nie dąży do rzeczy niemożliwych, nigdy ich nie osiągnie. Walka jest ojcem wszelkiego stworzenia. Walka jest ojcem wszelkiego stworzenia. Nie wystarczy dużo wiedzieć, żeby być mądrym. Nie wystarczy dużo wiedzieć, żeby być mądrym. Wszystko jest jednością. Wszystko jest jednością. Charakter człowieka jest jego przeznaczeniem. Charakter człowieka jest jego przeznaczeniem. Jesteśmy i nie jesteśmy zarazem - życie jest ciągłą zmianą, jest Jesteśmy i nie jesteśmy zarazem - życie jest ciągłą zmianą, jest

ciągłym rodzeniem się i śmiercią. ciągłym rodzeniem się i śmiercią.


Heraklit twierdził, że pierwotną substancją, Heraklit twierdził, że pierwotną substancją, pierwotną zasadą rzeczywistości, stanowiącą pierwotną zasadą rzeczywistości, stanowiącą istotę wszystkich rzeczy, jest ogień. Jest istotę wszystkich rzeczy, jest ogień. Jest przedstawicielem pierwotnego przedstawicielem pierwotnego materialistycznego poglądu na świat, jako że materialistycznego poglądu na świat, jako że według niego, u podstaw wszystkiego, co według niego, u podstaw wszystkiego, co istnieje, leży początek materialny - ogień. istnieje, leży początek materialny - ogień.

Ogień


Dlaczego ogień? Dlaczego ogień? Jest siłą destrukcyjną, ale niesie też Jest siłą destrukcyjną, ale niesie też

za sobą wiele dobrodziejstw, takich jak za sobą wiele dobrodziejstw, takich jak światło i ciepło. światło i ciepło.

Światło i ciepło to warunki Światło i ciepło to warunki wszelkiego życia, zmiany temperatury wszelkiego życia, zmiany temperatury zaś to podstawowa przyczyna zaś to podstawowa przyczyna różnorodnych zmian. różnorodnych zmian.

Przekonującym argumentem na Przekonującym argumentem na rzecz ognia jest zachowanie wody, która rzecz ognia jest zachowanie wody, która w zależności od temperatury zmienia w zależności od temperatury zmienia odpowiednio stan skupienia: od płynu odpowiednio stan skupienia: od płynu do pary lub do konsystencji stałej. do pary lub do konsystencji stałej.

Te obserwacje posłużyły Heraklitowi Te obserwacje posłużyły Heraklitowi jako podstawa do tworzenia uogólnień - jako podstawa do tworzenia uogólnień - ogień jest zasadą wszystkiego. ogień jest zasadą wszystkiego.

Ogień


,,...tego świata, jednego i tego samego świata wszechrzeczy, nie stworzył ani żaden z bogów, ani żaden z ludzi, lecz był on, jest i będzie wiecznie żyjącym ogniem, który według miary rozpłomienia się i według miary gaśnie".

Ogień


„Ogień staje się morzem, powietrzem, ziemią i znów z powrotem ogniem. Przemiany ognia odbywają się na dwóch drogach, "w dół" i "w górę": spływając z górnych swych siedzib ogień zmienia się w powietrze, ono znów opadając skrapla się w wodę, a woda spływa na ziemię i wsiąka w nią; ale znów ziemia paruje, wyziewy jej tworzą wodę, ta przetwarza się w chmury i wraca wreszcie do górnej ojczyzny jako ogień; kierunki są dwa, ale "droga w dół i w górę jest jedna.” /W. Tatarkiewicz/

Morze

Powietrze

Ziemia


Heraklit zajął się nie tylko początkiem przyrody, ale też jej własnościami. Podstawową jest zmienność.

Doskonałym obrazem rzeczywistości jest rzeka.

Wszystko płynie, nic nie trwa, niepodobna wstąpić dwukrotnie do tej samej rzeki, bo już inne napłynęły w nią wody.

Wszystko płynie, wszystko się zmienia, nie ma nic stałego. Nie ma rzeczy o stałych własnościach, nie ma bytu, jest tylko stawanie się.

Natura wciąż zmienia swój stan, dlatego ruch jest właściwy wszystkiemu co istnieje.

Rzeka


Teoria powszechnej zmienności, Teoria powszechnej zmienności, "wariabilizm" powszechny /pogląd "wariabilizm" powszechny /pogląd filozoficzny, według którego filozoficzny, według którego wszystko jest zmienne/ jest wszystko jest zmienne/ jest najbardziej znanym poglądem najbardziej znanym poglądem Heraklita, nazywany jest Heraklita, nazywany jest heraklityzmem /doktryna głosząca heraklityzmem /doktryna głosząca powszechną zmienność i względność powszechną zmienność i względność rzeczy, uznająca walkę rzeczy, uznająca walkę przeciwieństw jako prawo rozwoju przeciwieństw jako prawo rozwoju przyrody, odrzucająca ingerencję przyrody, odrzucająca ingerencję bogów./bogów./

Heraklit /siedzący na schodach/

Szkoła Ateńska - Rafael Santi


Wszystko płynie (Wszystko płynie (Panta rheiPanta rhei), w tym ), w tym nieustannym przepływie, zacierają się nieustannym przepływie, zacierają się granice, nawet między przeciwieństwami.granice, nawet między przeciwieństwami.

Nie ma nigdzie wyraźnej granicy, a tylko Nie ma nigdzie wyraźnej granicy, a tylko ciągłe przejścia, z jednego stanu w stan mu ciągłe przejścia, z jednego stanu w stan mu przeciwny np: dnia w noc, młodości w starość. przeciwny np: dnia w noc, młodości w starość. Tak więc dzień i noc, młodość i starość, sen i Tak więc dzień i noc, młodość i starość, sen i jawa, życie i śmierć, dobro i zło są jednym i jawa, życie i śmierć, dobro i zło są jednym i tym samym. tym samym.

Nic co istnieje nie ma stałych i Nic co istnieje nie ma stałych i bezwzględnych własności, lecz wciąż bezwzględnych własności, lecz wciąż przechodzi z przeciwieństwa w przechodzi z przeciwieństwa w przeciwieństwo, z czuwania w sen, z młodości przeciwieństwo, z czuwania w sen, z młodości w starość, z życia w śmierć. w starość, z życia w śmierć.

Wszystko jest względne, to właśnie Wszystko jest względne, to właśnie przekonanie o ciągłości i zmienności zjawisk przekonanie o ciągłości i zmienności zjawisk doprowadziło Heraklita do relatywizmu.doprowadziło Heraklita do relatywizmu.

Starość i młodość,

/dwa obrazy ukryte w jednym/


Pomimo, że wszystko jest zmienne, istnieje Pomimo, że wszystko jest zmienne, istnieje jednak, coś stałego: zmienność. Jest ona stałą jednak, coś stałego: zmienność. Jest ona stałą właściwością przyrody, stały jest też porządek właściwością przyrody, stały jest też porządek według, którego dokonuje się ta ciągła przemiana. według, którego dokonuje się ta ciągła przemiana.

""Ogień według miary zapala się i gaśnie według Ogień według miary zapala się i gaśnie według miarymiary". ".

Jedno prawo rządzi wszystkimi przemianami, Jedno prawo rządzi wszystkimi przemianami, zarówno człowiekiem jak wszechświatem. Skoro zarówno człowiekiem jak wszechświatem. Skoro człowiekiem rządzi rozum (logos) i wszechświatem człowiekiem rządzi rozum (logos) i wszechświatem rządzić musi rozum. rządzić musi rozum.

Rozum jest nie tylko ludzką zdolnością, lecz siłą Rozum jest nie tylko ludzką zdolnością, lecz siłą kosmiczną, w której człowiek ma jedynie udział. kosmiczną, w której człowiek ma jedynie udział. Logos jest wieczny jak świat i jest jego czynnikiem Logos jest wieczny jak świat i jest jego czynnikiem nieodłącznym, najdoskonalszym, boskim.nieodłącznym, najdoskonalszym, boskim.

"Logosu, ludzie nigdy nie mogą pojąć ani przed "Logosu, ludzie nigdy nie mogą pojąć ani przed poznaniem go, ani po zapoznaniu się z nim. Bo poznaniem go, ani po zapoznaniu się z nim. Bo chociaż wszystko się dzieje według niego, to jednak chociaż wszystko się dzieje według niego, to jednak ludzie podobni są do nieświadomych..."ludzie podobni są do nieświadomych..."

Logos


Zmysły

Heraklit był pierwszym, który miał zainteresowania humanisty. Heraklit był pierwszym, który miał zainteresowania humanisty. Zastanawiał się nad własną pracą badawczą, uświadamiał sobie jej Zastanawiał się nad własną pracą badawczą, uświadamiał sobie jej charakter, środki i cele. Krytycznie oceniał /chociaż nie odrzucał/ charakter, środki i cele. Krytycznie oceniał /chociaż nie odrzucał/ poznanie zmysłowe.poznanie zmysłowe.

"Złymi świadkami są oczy i uszy ludziom, którzy mają dusze "Złymi świadkami są oczy i uszy ludziom, którzy mają dusze

barbarzyńców".barbarzyńców".


Zmysły Zmysły są są "złymi świadkami" "złymi świadkami" tylko tylko dla dla ludzi mających dusze ludzi mających dusze barbarzyńców, czyli tych, którzy nie barbarzyńców, czyli tych, którzy nie rozumieją roli, jaką powinny spełniaćrozumieją roli, jaką powinny spełniać..

Percepcja zmysłowa jest Percepcja zmysłowa jest niezbędnym krokiem prowadzącym do niezbędnym krokiem prowadzącym do odkrycia odkrycia logosu,logosu, czyli prawa, któremu czyli prawa, któremu podlegają rzeczy i zdarzenia. podlegają rzeczy i zdarzenia.

Heraklit porównuje zmysły Heraklit porównuje zmysły do okien, przez które myśl przeciska się do okien, przez które myśl przeciska się na zewnątrz i kontaktuje z tym, co ją na zewnątrz i kontaktuje z tym, co ją otacza, manifestując siłę rozumu. otacza, manifestując siłę rozumu.

Otwarte okno


W etyce głosił kult prawa i jednostki wyższej.W etyce głosił kult prawa i jednostki wyższej.

"Jeden wart tyle, co dziesięć tysięcy, jeśli jest najlepszy". "Jeden wart tyle, co dziesięć tysięcy, jeśli jest najlepszy".

Wyróżniał dwa typy moralności: przeciętną i Wyróżniał dwa typy moralności: przeciętną i wyższą, moralność tłumu i moralność mędrca. Tłum wyższą, moralność tłumu i moralność mędrca. Tłum przekłada zdrowie nad chorobę, ciepło nad zimno, przekłada zdrowie nad chorobę, ciepło nad zimno, radość nad smutek i skarży się, gdy chory, gdy mu radość nad smutek i skarży się, gdy chory, gdy mu zimno i smutno. Mędrzec zaś wie, że przeciwieństwa zimno i smutno. Mędrzec zaś wie, że przeciwieństwa są potrzebne, że zło czyni dobro przyjemnym, a głód są potrzebne, że zło czyni dobro przyjemnym, a głód każe cenić nadmiar. każe cenić nadmiar.

Śmiejący się Demokryt,

G. Petrini


Heraklit obok Demokryta Heraklit obok Demokryta i Epikura należy do największych i Epikura należy do największych starożytnych myślicieli, którzy starożytnych myślicieli, którzy wywarli ogromny wpływ na wywarli ogromny wpływ na kształtowanie się poglądów kształtowanie się poglądów współczesnych, do tych których współczesnych, do tych których ogólne koncepcje dominują nadal we ogólne koncepcje dominują nadal we współczesnym sposobie myślenia, współczesnym sposobie myślenia, takich jak dialektyka, atomistyka czy takich jak dialektyka, atomistyka czy etyka niezależna.etyka niezależna.

Heraklit i Demokryt

BIBLIOGRAFIABIBLIOGRAFIA

• Collinson D., Collinson D., Pięćdziesięciu wielkich filozofówPięćdziesięciu wielkich filozofów, Poznań 1997. , Poznań 1997. • Guthrie W.K.C., Guthrie W.K.C., Filozofowie greccy od Talesa do ArystotelesaFilozofowie greccy od Talesa do Arystotelesa, ,

Kraków 1996.Kraków 1996.• Krajewski W., Krajewski W., Główne zagadnienia i kierunki filozofiiGłówne zagadnienia i kierunki filozofii, t. 2, , t. 2,

Ontologia, Warszawa 1963Ontologia, Warszawa 1963• Reale G., Reale G., Historia Filozofii Starożytnej , Historia Filozofii Starożytnej , t. 1, Lublin 2000. t. 1, Lublin 2000. • Tatarkiewicz W., Tatarkiewicz W., Historia filozofiiHistoria filozofii, t. 1, Warszawa 2002. , t. 1, Warszawa 2002. ..

Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu szkolnictwo.pl

Documents

Transcript of Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu szkolnictwo.pl