Materiały pochodzą z Platformy Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.plwww.szkolnictwo.pl

Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

F. BACON I INDUKCJA ELIMINACYJNA

Myśliciel, August

Rodin

[E. Wójcicka - Romaniuk] edukacja filozoficzna, gimnazjum,

F. BACON I INDUKCJA ELIMINACYJNA – lekcja 23

FRANCIS BACON

Urodzony w Londynie w 1561 r. jako syn dygnitarza koronnego, odbywał studia w Cambridge, praktykę dyplomatyczną w Paryżu, potem rozpoczął karierę prawniczą.

W 1595 r. został członkiem parlamentu, w 1604 - doradcą prawnym królewskim, w 1613 - naczelnym prokuratorem państwa, w 1618 - lordem kanclerzem i baronem of Verulam, w 1621 - wicehrabią of St. Albans.

W tym roku, za dowiedzione mu przekupstwo, stracił wszystkie urzędy i skazany został na więzienie. Zwolniony wkrótce, spędził resztę życia w odosobnieniu.

Zmarł w r. 1626, podobno z powodu zapalenia płuc, którego nabawił się próbując zamrażać kurczaki poprzez okładanie ich lodem.

F. Bacon

FRANCIS BACON Główne dzieło Bacona, które miało

dokonać reformy w całokształcie nauk, nosi nazwę: Wielkie ustanowienie nauk. Nie zostało ukończone, Bacon zdążył opracować tylko dwie części. Poza tym głównym dziełem, za życia Bacona ogłoszony został zbiór jego studiów etyczno-politycznych pt. Essays (1597), a pośmiertnie wyszła utopia: Nowa Atlantyda (1627).

Dzieła Bacona mają piękną formę literacką, celował w aforystycznym w aforystycznym ujmowaniu myśli. ujmowaniu myśli.

FRANCIS BACONFrancis Bacon – aforyzmy:

• Nadzieja jest dobrym śniadaniem, lecz kiepską wieczerzą. Nadzieja jest dobrym śniadaniem, lecz kiepską wieczerzą. • Przyjaciele są złodziejami czasu. Przyjaciele są złodziejami czasu. • Bądź wierny sobie, a nie będziesz niewierny innym. Bądź wierny sobie, a nie będziesz niewierny innym. • Mężczyzna czuje się siedem lat starszy dzień po ślubie. Mężczyzna czuje się siedem lat starszy dzień po ślubie. • Lekarz leczy chorobę, a zabija pacjenta. Lekarz leczy chorobę, a zabija pacjenta. • Mądry człowiek nie czeka na okazje - sam je stwarza. Mądry człowiek nie czeka na okazje - sam je stwarza. • W ciemności wszystkie kolory są zgodne. W ciemności wszystkie kolory są zgodne. • Lekarstwo bywa gorsze od choroby. Lekarstwo bywa gorsze od choroby. • Są tacy, którzy umieją tasować karty, ale nie umieją grać. Są tacy, którzy umieją tasować karty, ale nie umieją grać. • Niektóre książki należy próbować, inne połykać, a jeszcze inne trzeba Niektóre książki należy próbować, inne połykać, a jeszcze inne trzeba

żuć i trawić.żuć i trawić.

FRANCIS BACON

Bacon, opracowując empiryczną teorię nauk, Bacon, opracowując empiryczną teorię nauk, uważał, że dokonuje przewrotu w nauce. Miał za uważał, że dokonuje przewrotu w nauce. Miał za sobą wielowiekową tradycję, w średniowieczu prąd sobą wielowiekową tradycję, w średniowieczu prąd empiryczny był prądem tylko ubocznym, natomiast empiryczny był prądem tylko ubocznym, natomiast w epoce Odrodzenia wzmógł się bardzo. w epoce Odrodzenia wzmógł się bardzo.

Na znaczenie doświadczenia dla nauki kładło Na znaczenie doświadczenia dla nauki kładło nacisk wielu ówczesnych myślicieli, np. Leonardo da nacisk wielu ówczesnych myślicieli, np. Leonardo da Vinci, ale dopiero Bacon rozwinął metodologię Vinci, ale dopiero Bacon rozwinął metodologię empiryzmu.empiryzmu.

Leonardo da VinciLeonardo da Vinci

FRANCIS BACON

Bacon chciał objąć cały zakres nauki, przygotowawczym Bacon chciał objąć cały zakres nauki, przygotowawczym zabiegiem do tego była klasyfikacja nauk. zabiegiem do tego była klasyfikacja nauk.

Zgodnie z tradycją starożytną i średniowieczną, Bacon Zgodnie z tradycją starożytną i średniowieczną, Bacon pojmował naukę jeszcze bardzo szeroko. Jego klasyfikacja była pojmował naukę jeszcze bardzo szeroko. Jego klasyfikacja była nowa, oparta na nowej, psychologicznej podstawie. nowa, oparta na nowej, psychologicznej podstawie.

Nauki podzielił na trzy grupy, odpowiednio do trzech władz Nauki podzielił na trzy grupy, odpowiednio do trzech władz duszy: duszy:

• dziedzinę pamięci stanowi - historia,dziedzinę pamięci stanowi - historia,• dziedzinę wyobraźni - poezja, dziedzinę wyobraźni - poezja, • dziedzinę rozumu - nauka w ściślejszym znaczeniu, czyli filozofia.dziedzinę rozumu - nauka w ściślejszym znaczeniu, czyli filozofia.

FRANCIS BACON

Historię i filozofię, pojmował zgodnie ze starożytną tradycją.

Nazwę „historii” dawał wszelkiemu opisowi jednostkowych faktów dotyczących czy to przyrody (historia naturalna), czy to człowieka (historia społeczna).

Nazwę „filozofii” dawał wszelkiemu poznaniu ogólnemu.

Filozofia była dziedziną rozległą: jej przedmiotem był zarówno Bóg, przyroda jak i człowiek. Z tej rozległej dziedziny wyodrębnił dział traktujący o podstawowych pojęciach i twierdzeniach, który nazwał „filozofią pierwszą" lub „nauką powszechną".

Przedmiotem filozofii był zarówno Bóg, przyroda i człowiek

FRANCIS BACON

Dział traktujący o Bogu ograniczył, bo prawdy objawione są rzeczą Dział traktujący o Bogu ograniczył, bo prawdy objawione są rzeczą wiary i leżą poza zakresem filozofii. wiary i leżą poza zakresem filozofii.

Filozofię przyrody dzielił na spekulatywną i operatywną - jedna ma Filozofię przyrody dzielił na spekulatywną i operatywną - jedna ma poznawać prawa, a druga - je stosować. poznawać prawa, a druga - je stosować.

Z innego punktu widzenia dzielił ją na fizykę i na metafizykę - jedna Z innego punktu widzenia dzielił ją na fizykę i na metafizykę - jedna traktuje o tym, jak rzeczy są zbudowane i jak powstają, druga o tym, jaka traktuje o tym, jak rzeczy są zbudowane i jak powstają, druga o tym, jaka jest ich istota („forma") i cel. jest ich istota („forma") i cel.

Filozofia człowieka obejmowała antropologię i politykę - z których Filozofia człowieka obejmowała antropologię i politykę - z których pierwsza traktuje o jednostkach ludzkich, druga - o społeczeństwach. pierwsza traktuje o jednostkach ludzkich, druga - o społeczeństwach. Antropologia rozważa w jednej części ciało, a w drugiej - duszę człowieka. Antropologia rozważa w jednej części ciało, a w drugiej - duszę człowieka. Z nauką o duszy wiązał logikę, jako naukę o myśli poznającej prawdę, oraz Z nauką o duszy wiązał logikę, jako naukę o myśli poznającej prawdę, oraz etykę, jako naukę o woli skierowanej ku dobru.etykę, jako naukę o woli skierowanej ku dobru.

FRANCIS BACON Wbrew średniowiecznemu ideałowi Wbrew średniowiecznemu ideałowi

spekulacyjnej wiedzy i uprawianiu wiedzy dla niej spekulacyjnej wiedzy i uprawianiu wiedzy dla niej samej, Bacon pojął ją jako środek do samej, Bacon pojął ją jako środek do praktycznych celów. praktycznych celów.

Widział w niej nie tylko prawdę, ale przede Widział w niej nie tylko prawdę, ale przede wszystkim potęgę, potęgę człowieka w jego walce z wszystkim potęgę, potęgę człowieka w jego walce z przyrodą. Ona pozwoli zawładnąć przyrodą i przyrodą. Ona pozwoli zawładnąć przyrodą i osiągnąć „panowanie człowieka".osiągnąć „panowanie człowieka".

„Tyle mamy władzy, ile wiedzy".

Celem nauki jest, by „przez nią życie ludzkie obdarzone zostało nowymi wynalazkami i bogactwami". Pod wrażeniem dokonanych niedawno wynalazków - druk, proch, kompas - widział w wynalazkach najwyższy cel nauki.

Kompas

XV-wieczna drukarnia

FRANCIS BACON W Nowej Atlantydzie Bacon przedstawił utopię społeczeństwa,

wiodącego przyjemne i wygodne życie dzięki wynalazkom. Jeśli cele nauki są praktyczne, to i sposób uprawiania nauki musi mieć

charakter praktyczny. Bezskuteczna jest kontemplacyjna wiedza i książkowa uczoność. Wobec tego na czoło nauk wysunęła się nauka stosowana, technika.

Chodzi o zwyciężanie przyrody, a nie przeciwnika w dyspucie. Trzeba nie oglądać, lecz „rozcinać" przyrodę, zbada się ją nie przez rozmyślania i kontemplację, lecz przez czynne zabiegi, przez eksperyment.

Leonardo da Vinci,

projekt maszyny przypominającej dzisiejsze helikoptery

Leonardo da Vinci,

projekt idealnego miasta

FRANCIS BACON Dotychczasowa nauka niezdolna była dać człowiekowi panowanie nad przyrodą,

jest więc bezużyteczna. Nauka, która ma być potęgą, nie istnieje, musi być dopiero zbudowana. Trzeba odwrócić metodę i operować nie założeniami, lecz doświadczeniem.

„Jedyna przeto nadzieja w rzetelnej indukcji".

Nauka ma do wyboru dwie drogi: • droga, którą nauka kroczyła dotychczas, od danych zmysłowych przerzuca się od

razu do najogólniejszych twierdzeń, by z nich potem dedukować dalsze twierdzenia. Jest to jednak postępowanie wadliwe: antycypuje fakty, zamiast je interpretować.

• druga droga: ta dane zmysłowe uogólnia stopniowo.

To jest droga właściwa, „umysłowi ludzkiemu nie skrzydeł potrzeba, lecz ołowiu". Stopniowym uogólnianiem osiąga się twierdzenia średniej ogólności, które są najpłodniejsze.

Stopniowe uogólnianie wiedzy - oto jest indukcja, właściwa metoda nauki.

FRANCIS BACON

Bacon, głosząc konieczność indukcyjnego Bacon, głosząc konieczność indukcyjnego postępowania w nauce, nie był zwolennikiem postępowania w nauce, nie był zwolennikiem sensualizmu. Rozum jest tak samo potrzebny w sensualizmu. Rozum jest tak samo potrzebny w nauce indukcyjnej, jak zmysły. Żadna z obu nauce indukcyjnej, jak zmysły. Żadna z obu władz umysłu sama nie wystarcza do władz umysłu sama nie wystarcza do osiągnięcia pewności w wiedzy. osiągnięcia pewności w wiedzy.

Ta niedoskonałość władz umysłu powoduje, Ta niedoskonałość władz umysłu powoduje, iż metodologia ma zadanie podwójne: najpierw iż metodologia ma zadanie podwójne: najpierw ujawnić i usunąć źródła błędów, a następnie ujawnić i usunąć źródła błędów, a następnie wskazać pozytywne środki zdobywania wskazać pozytywne środki zdobywania doświadczenia. doświadczenia.

Pierwsza część metodologii jest Pierwsza część metodologii jest destrukcyjna, druga - konstrukcyjna.destrukcyjna, druga - konstrukcyjna.

Teatr A3 Kolekcjonerzy Wzruszeń Teatr A3 Kolekcjonerzy Wzruszeń „Zmysły” – spektakl„Zmysły” – spektakl

Rozum

FRANCIS BACON Destrukcyjna część metodologii Bacona była nauką o złudzeniach (idola) umysłu:Destrukcyjna część metodologii Bacona była nauką o złudzeniach (idola) umysłu:

a) Złudzenia plemienne są wspólne całemu plemieniu ludzkiemu, bo wynikają z a) Złudzenia plemienne są wspólne całemu plemieniu ludzkiemu, bo wynikają z właściwej człowiekowi natury. Podlega im zarówno rozum, jak zmysły. Do złudzeń tego właściwej człowiekowi natury. Podlega im zarówno rozum, jak zmysły. Do złudzeń tego rodzaju należy np. skłonność do antropomorficznego i finalistycznego /pogląd, rodzaju należy np. skłonność do antropomorficznego i finalistycznego /pogląd, dopatrujący się celowości w przyrodzie, w rozwoju świata, w porządku praw dopatrujący się celowości w przyrodzie, w rozwoju świata, w porządku praw naturalnych/,naturalnych/, ujmowania zjawisk, a także skłonność do doszukiwania się regularności ujmowania zjawisk, a także skłonność do doszukiwania się regularności we wszechświecie, do gubienia się w abstrakcjach.we wszechświecie, do gubienia się w abstrakcjach.

b) Złudzenia jaskini /nazwane tak przez aluzję do jaskini Platona/, są złudzeniami b) Złudzenia jaskini /nazwane tak przez aluzję do jaskini Platona/, są złudzeniami indywidualnymi: są uwarunkowane takim a nie innym wychowaniem, lekturą, indywidualnymi: są uwarunkowane takim a nie innym wychowaniem, lekturą, otoczeniem.otoczeniem.

c) Złudzenia rynkowe są powodowane przez mowę. Mowa wielokrotnie wprowadza w c) Złudzenia rynkowe są powodowane przez mowę. Mowa wielokrotnie wprowadza w błąd, posiłkując się wyrazami, którym nic w rzeczywistości nie odpowiada jak np. błąd, posiłkując się wyrazami, którym nic w rzeczywistości nie odpowiada jak np. „szczęście". Mowa, przez swoją niedokładność i wieloznaczność, sprzyja niejasności „szczęście". Mowa, przez swoją niedokładność i wieloznaczność, sprzyja niejasności pojęć.pojęć.

d) Złudzenia teatru - to hipostazy pojęć i błędy właściwe specjalnie tradycji filozoficznej, d) Złudzenia teatru - to hipostazy pojęć i błędy właściwe specjalnie tradycji filozoficznej, obciążają one zarówno racjonalistów, jak też mistyków i empirystów.obciążają one zarówno racjonalistów, jak też mistyków i empirystów.

Należy najpierw usunąć złudzenia, pozytywna część metodologii dokona reszty.

FRANCIS BACON

Dobra metoda unieszkodliwi niedoskonałości umysłu ludzkiego: eksperyment wynagrodzi braki zmysłów, a indukcja - braki rozumu.

Eksperyment i indukcja - to dwa filary metody: eksperyment służy do ustalania faktów, indukcja do ich uogólniania, eksperyment zastępuje w nauce przypadkowe zbieranie doświadczeń, a stopniowa indukcja zastępuje sylogizm. Eksperyment jest podstawą poznania, ale sam nie wystarcza, wymaga uogólnienia.

Praca naukowa nie ma być samym zbieraniem, jak praca mrówek, ani też samym snuciem własnych nici, jak praca pająków, lecz ma być podobna do pracy pszczół: ma zbierać, i to, co zebrała, przerabiać.

To zadanie „przerabiania" doświadczenia przypada indukcji. Bacon doszedł do przekonania, że od niej zależą losy nauki, i uczynił ją ośrodkiem swoich badań.

FRANCIS BACON Indukcja nie jest prostym zestawieniem faktów, ale

metodą ich uogólniania, znajdowania stałych związków. Zajmując się jakąś własnością (np. ciepłem), należy najpierw dokonać zestawienia wypadków:

1) w których własność ta występuje (np. ciepło w promieniach słonecznych, w płomieniach, we wnętrznościach zwierząt itd.),

2) gdzie jej brak (np. nie ma ciepła w płynach w naturalnym stanie, w promieniach księżyca, miąższu roślin itd.),

3) zestawić wypadki, gdzie ta własność występuje w różnym stopniu (np. ciepło w organizmach zmienia się w zależności od ruchu, napięcia, wysiłku itd.).

Osiąga się przez to wykazy: • obecności,• braku,• stopni.

FRANCIS BACON

Zbieranie wypadków jest przygotowaniem do Zbieranie wypadków jest przygotowaniem do właściwej indukcji, mającej znaleźć, jakie własności właściwej indukcji, mającej znaleźć, jakie własności stale łączą się z daną własnością. stale łączą się z daną własnością.

Pierwszy wynik będzie ujemny: odrzucenie tych Pierwszy wynik będzie ujemny: odrzucenie tych własności, których brak w pewnych wypadkach, własności, których brak w pewnych wypadkach, potem dopiero nastąpi wynik dodatni: np. w sprawie potem dopiero nastąpi wynik dodatni: np. w sprawie ciepła wyjdzie na jaw, że stałą własnością jego jest ruch, ciepła wyjdzie na jaw, że stałą własnością jego jest ruch, mianowicie ruch drobnych cząstek, natrafiający na mianowicie ruch drobnych cząstek, natrafiający na przeszkody, rozpierający, z przewagą ku górze. Wynik przeszkody, rozpierający, z przewagą ku górze. Wynik ten jest jednak jeszcze tylko szkicowy i wymaga ten jest jednak jeszcze tylko szkicowy i wymaga dalszego sprawdzenia: do tego służy trzecie stadium dalszego sprawdzenia: do tego służy trzecie stadium indukcji, w którym rozważane są szczególne, indukcji, w którym rozważane są szczególne, wyróżniające się wypadki.wyróżniające się wypadki. F. Bacon

FRANCIS BACON Zadaniem indukcji jest znaleźć stałe własności rzeczy,

które stanowią ich istotę, czyli, według tradycyjnej terminologii ich „formę". Bacon nie wyzwolił się spod wielowiekowej tradycji, sam uległ „złudzeniom teatru".

Rozwinął program empirycznej nauki, program radykalny w hasłach, ale jeszcze kompromisowy i skrępowany tradycją.

Mimo tego znacznie przyczynił się do postępu myśli naukowej poprzez:

1) wskazanie praktycznych zadań nauki,

2) zestawienie złudzeń umysłu zasługujących na wyrugowanie,

3) zaznaczenie wagi eksperymentu przy ustalaniu faktów,

4) opracowanie reguł indukcji, potrzebnych przy uogólnianiu faktów.

Franciszek Bacon

BIBLIOGRAFIABIBLIOGRAFIA

• Kotarbiński T., Program Bacona, Lwów 1932.

• Leśniak K., Franciszek Bacon, Warszawa 1967.

• Russell B., Dzieje Filozofii Zachodu, Warszawa 2000.

• Sikora A., Od Heraklita do Husserla , Warszawa 2009.

• Tatarkiewicz W., Historia filozofii, t. 2, Warszawa 2002.  

• Wiszniewski M., Bacona metoda tłumaczenia natury i inne pisma filozoficzne, Warszawa 1976.