PKB A PNB.

GŁÓWNE PROBLEMY MAKROEKONOMICZNE.

Makroekonomia koncentruje się na funkcjonowaniu gospodarki jako całości.

Makroekonomia zajmuje się głównie 3 najważniejszymi problemami:

1) pełne zatrudnienie;

2) stabilność cen;

3) wzrost gospodarczy.

Produkt Krajowy Brutto (PKB) przedstawia całkowitą wartość bieżącej produkcji dóbr końcowych i

usług wytworzonych na terytorium kraju w danym okresie, np. 1 rok. Mierzy dochody uzyskane w granicach

kraju niezależnie od tego, kto te dochody uzyskał obywatel tego kraju czy cudzoziemiec.

Nominalny PKB – PKB liczony z wykorzystaniem cen bieżących.

Realny PKB – PKB liczony z wykorzystaniem cen roku bazowego.

W gospodarce są wytwarzane miliony dóbr i usług. Konstruując PKB sumuje się je wszystkie

wykorzystując do obliczeń ich wartość mierzoną w pieniądzu, czyli ceny bieżące.

Wartość bieżącej produkcji oznacza, że pomija się wartość odprzedaży dobra (wcześniej

uwzględnionego w PKB). Uwzględniane są tylko dobra końcowe co oznacza, że pomija się surowce i

półprodukty.

PKB można liczyć na 2 sposoby wykorzystując 2 metody:

1) metoda produktu – liczy się wartość dóbr końcowych wytworzonych w poszczególnych sektorach

gospodarki, a potem się je sumuje.

2) metoda wartości dodanej.

Wartość dodana to wartość rynkowa produktu na każdym etapie procesu produkcyjnego pomniejszona

o wartość rynkową czynników zatrudnionych w tym procesie.

Większość produktów jest sprzedawana na rynku i dlatego ceny rynkowe są wykorzystywane do

obliczania wartości wytworzonych dóbr i usług oraz zużytych czynników wytwórczych. Jednak istnieją

produkty, które nie są wymieniane na rynku i dla których nie istnieją ceny rynkowe (dobra publiczne).

Przedmiotem obrotu rynkowego nie są prace wykonywane na własne potrzeby.

Przy konstruowaniu PKB potrzebny jest obieg okrężny dochodu.

Obieg okrężny to odbywający się na rynkach przepływ strumieni produktów i czynników wytwórczych

między podmiotami gospodarującymi w zamian za płatności dokonywane za nie.

(bez uwzględnienia rządu)

PKB = popyt końcowy = wartość dodana = płace + dochód z kapitału

(z uwzględnieniem rządu)

PKB = popyt końcowy = wartość dodana = płace + dochód z kapitału – podatki pośrednie

Korzystając z powyższego stwierdzenia PKB można mierzyć na 3 sposoby:

1) wykorzystuje się dane przedstawiające popyt końcowy, czyli jest to metoda koncentrująca się na

wydatkach.

PKB jest sumą wszystkich popytów końcowych na produkty wytwarzane w gospodarce.

Rodzaje popytów:

a) popyt konsumpcyjny - zgłaszany przez gospodarstwa domowe (C);

b) wydatki rządowe – popyt zgłaszany przez rząd (G);

c) popyt inwestycyjny – zgłaszany przez przedsiębiorstwa (I).

d) sprzedaż netto za granicę (eksport – import) X-M

PKB = C + G + I + (X - M)

2) sumowanie wartości dodanych;

3) metoda sumowania dochodów z pracy i kapitału zatrudnionych do procesów produkcyjnych.

Produkt Narodowy Brutto (PNB) – przedstawia dochody całkowite otrzymane przez ludzi żyjących w

danym kraju i w danym okresie, np. 1 rok. Mierzy dochody uzyskane przez mieszkańców kraju niezależnie od

tego, gdzie ten dochód został wytworzony w kraju czy za granicą.

Np. samochody marki „DAEWOO” są produkowane w Warszawie, ale właścicielami jest Korea.

Produkcja samochodów uwzględniana jest w naszym PKB, ale liczona w koreańskim PNB. I wtedy PKB >

PNB.

PNB = PKB – amortyzacja

W gospodarce zamkniętej PKB = PNB

Produkt narodowy – to całkowita wartość wszystkich dóbr i usług wyprodukowanych w gospodarce.

Dochód narodowy – to wszystkie dochody otrzymywane przez gospodarstwa domowe, na które

składają się płace, renty, odsetki i zyski.

ZAGREGOWANY POPYT I KRZYWA ZAGREGOWANEGO POPYTU

Zagregowany popyt (AD) – to zależność między całkowitą ilością dóbr i usług, czyli wielkością realnego

PNB, jaką gospodarstwa domowe, firmy i rząd chcą nabyć a poziomem cen mierzonym deflatorem PNB w

określonym czasie. Przedstawia zachowanie się wszystkich rodzajów podmiotów gospodarujących na

wszystkich rynkach produktów.

Deflator PNB = n-PNB /r-PNB

Czynniki wpływające na kształtowanie się zagregowanego popytu:

1) wydatki konsumpcyjne – zakupy dokonywane przez gospodarstwa domowe mają największy udział w

transakcjach zawieranych na rynkach produktów. Na wielkość wydatków konsumpcyjnych mają

wpływ: styl życia, moda, dostępność kredytów itd. Największy jednak wpływ ma dochód narodowy.

Jeśli dochody gospodarstw domowych zwiększają się, to konsumpcja również rośnie, ale nie o tyle, o

ile zwiększyły się dochody.

Zależność między dochodem a wydatkami, zależnie od swej postaci, nosi nazwę:

a) krańcowej skłonności do konsumpcji (MPC) – stanowi tę część dodatkowego dochodu, która

jest konsumowana

MPC = zmiana konsumpcji / zmiana dochodów

MPC przyjmuje wartości z przedziału 60-75%. Oznacza to, że jeśli dochody rosną o 100 zł, przy

krańcowej skłonności do konsumpcji wynoszącej np. 70%, to konsumpcja wzrośnie o 70% ze 100

zł, czyli o 70 zł. Pozostałe 30 zł zostanie zaoszczędzone.

b) przeciętnej skłonności do konsumpcji (APC) – pokazuje udział konsumpcji w dochodach

gospodarstw domowych

APC = całkowita konsumpcja / całkowite dochody

Jeśli gospodarstwo domowe otrzymuje miesięczne dochody w wysokości 600 zł i z tego na

konsumpcję przeznacza 400 zł, to przeciętna skłonność do konsumpcji wynosi 67%.

Przy krótkotrwałym polepszeniu sytuacji materialnej ludzie minimalnie zwiększają swoją konsumpcję, a

prawie cały przyrost dochodu przeznaczają na oszczędności.

Jeśli poprawa sytuacji materialnej ma charakter stały, to gospodarstwa domowe prawie cały przyrost

dochodów wydają na dodatkową konsumpcję, zwiększając oszczędności w małym stopniu.

2) wydatki inwestycyjne – określają tempo wzrostu gospodarczego, umożliwiają większą produkcję,

powstanie nowych miejsc pracy.

Inwestycje – to wydatki ponoszone na nowo wyprodukowane czynniki produkcyjne, które umożliwiają

odtworzenie starych i zużytych czynników, a także wszelkiego rodzaju zapasy nagromadzone w firmie.

Na wielkość wydatków inwestycyjnych ma wpływ: postęp naukowo-techniczny, wzrost popytu

inwestycyjnego, stopy procentowe.

3) wydatki rządowe – rząd kupuje wiele różnych rzeczy zaczynając od samochodów i czołgów, kończąc

na taśmie bezbarwnej. Zatrudnia również wielu ludzi do pracy bezpośrednio związanej ze swoją

działalnością (sekretarki), pracowników sfery budżetowej. Wydatki rządowe mają silny wpływ na

zagregowany popyt zarówno bezpośrednio (poprzez zakupy), jak i pośrednio (opodatkowanie

gospodarstw domowych i firm).

4) eksport netto – jeśli eksport netto jest dodatni, to przyczynia się do wzrostu wydatków ponoszonych w

gospodarce, a jeśli jest ujemny, to ogranicza te wydatki.

Krzywa zagregowanego popytu – pokazuje graficznie zależność miedzy wielkością realnego PNB, na

jaką zgłaszany jest popyt przez wszystkie podmioty gospodarcze, a poziomem cen mierzonym deflatorem PNB.

Jeśli w gospodarce podnosi się poziom cen, to gospodarstwa domowe, firmy i rząd ograniczają wielkość

zapotrzebowania na dobra i usługi.

poziom cen

P1

P2

AD

r-PNB

r-PNB1 r-PNB2

Wszystkie czynniki, które mają wpływ na wielkość wydatków ponoszonych przez gospodarstwa

domowe, firmy i rząd kształtują zmiany zagregowanego popytu.

Wzrost popytu może być spowodowany:

1) obniżeniem podatków;

2) zwiększeniem wydatków rządowych na obronę kraju;

3) wzrostem eksportu.

Spadek popytu może być spowodowany:

1) przewidywanym kryzysem;

2) wzrostem podatków;

3) ograniczeniem wydatków na edukację;

4) wzrostem stóp procentowych;

5) zmianą kursu walut;

ZAGREGOWANA PODAŻ W GOSPODARCE I KRZYWA ZAGREGOWANEJ

PODAŻY

Zagregowana podaż odzwierciedla całkowitą ilość dóbr i usług oferowanych przez wszystkich

producentów, czyli jest to wielkość r-PNB oferowana przez producentów w całej gospodarce w odniesieniu do

poziomu cen mierzonego deflatorem PNB w danym czasie.

Czynniki wpływające na zagregowaną podaż:

1) Poziom cen – oznacza to, że wzrostowi cen towarzyszy wzrost produktów przeznaczonych na sprzedaż.

2) Możliwości produkcyjne gospodarki – techniczne możliwości produkcyjne dóbr i usług odgrywają

decydującą rolę w zagregowanej podaży. Oznacza to, że producenci powinni zwiększać i odnawiać

swój kapitał produkcyjny, ale aby mogli to robić muszą istnieć, np. tanie kredyty, które pozwala na

inwestowanie. Powiększenie i odnowienie kapitału oznacza jednocześnie, że przybywa miejsc pracy.

3) Postęp naukowo-techniczny – dzięki udoskonaleniu metod produkcyjnych i obniżaniu kosztów

produkcji, firmy mogą nie tylko podnosić jakość swoich wyrobów, ale również mogą więcej

produkować.

4) Siła robocza – są to wszyscy ci, którzy znajdują się na rynku pracy tzn. ci którzy pracują i ci, którzy

szukają pracy. Analizując siłę roboczą jako czynnik wpływający na zagregowaną podaż powinno się

zwracać uwagę na produkcyjność siły roboczej tzn. na zdolność wytwarzania mniejszej lub większej

ilości produktów.

5) Koszty czynników produkcji i dostępność.

6) Regulacje rządowe – rząd swoimi posunięciami ma bardzo duży wpływ na zagregowaną podaż,

ponieważ może oddziaływać, np. przez podatki, koncesje oraz różne inne regulacje prawne.

Krzywa zagregowanej podaży pokazuje graficznie zależność między wielkością r-PNB oferowaną na

sprzedaż przez wszystkie firmy a poziomem cen mierzonym deflatorem PNB w danym czasie.

W odróżnieniu od krzywej zagregowanego popytu krzywa zagregowanej podaży może przybierać różne

kształty zależnie od stanu, w jakim znajduje się gospodarka.

1) Gospodarka w stanie depresji.

Depresja – polega na tym, że w gospodarce w małym stopniu wykorzystywane są możliwości produkcyjne, co

prowadzi do wzrostu bezrobocia i spadku poziomu życia ludzi.

Krzywa zagregowanej podaży w stanie depresji

poziom cen

AS

r-PNBJeśli gospodarka znajduje się w stanie depresji to gromadzą się w niej nadwyżki wszystkich rodzajów

niezatrudnionych czynników produkcyjnych.

Krzywa zagregowanej podaży przyjmuje w stanie depresji kształt prostej poziomej, ponieważ w

gospodarce występują duże ilości bezrobotnych czynników produkcji, co oznacza, że jeśli firma chce zatrudnić

więcej czynników wytwórczych, to odbywa się to przy nie zmienionym poziomie.

2) Gospodarka na poziomie pełnego zatrudnienia.

Pełne zatrudnienie – jest osiągnięte wtedy, gdy istnieje możliwość zatrudnienia wszystkich czynników

wytwórczych.

Krzywa zagregowanej podaży o pełnym zatrudnieniu

poziom AScen

r-PNB

W gospodarce o pełnym zatrudnieniu krzywa zagregowanej podaży przyjmuje postać linii pionowej,

ponieważ wszystkie czynniki wytwórcze są zatrudnione i każde dodatkowe zatrudnienie czynnika wytwórczego

musi powodować zwiększenie poziomu cen. Jeśli jakaś firma próbuje zwiększyć produkcję, to jednocześnie

„podkopuje” czynniki wytwórcze innej firmie oferując wyższe dochody za usługi tych czynników.

3) Gospodarka z pewnym bezrobociem.

W realiach gospodarki stan pełnego zatrudnienia lub depresji występuje bardzo rzadko, a najczęściej w

każdej gospodarce znajdują się pewne zasoby nie zatrudnionych czynników wytwórczych.

Krzywa zagregowanej podaży o pewnym bezrobociu

poziom AScen

r-PNB

Jeżeli w gospodarce istnieje bezrobocie czynników wytwórczych, to wielkość produkcji w tej

gospodarce może być zwiększona, ale temu wzrostowi towarzyszy także wzrost poziomu cen.

W gospodarce są czynniki wytwórcze, których właściciele chcieliby znaleźć dla nich zatrudnienie, ale

bezrobocie to nie jest na tyle duże, aby gospodarka znajdowała się w stanie depresji. Większość czynników

produkcyjnych jest zatrudniona. W takiej sytuacji produkcja może ulec zwiększeniu, ponieważ są wolne moce

produkcyjne gotowe do wykorzystania przy wzroście produkcji. Temu wzrostowi produkcji musi towarzyszyć

wzrost poziomu cen. Dzieje się tak na skutek m.in. powstawania niedoborów w krótkim okresie, czemu

towarzyszy natychmiastowy wzrost cen i kosztów produkcji.

Krzywa zagregowanej podaży dla różnych poziomów gospodarowania

poziom AScen pełne zatrudnienie

pewien poziom zatrudnieniadepresja

r-PNB

Gospodarka w różnych okresach swojego rozwoju oraz funkcjonowania może się znaleźć w każdym z

punktów na krzywej zagregowanej podaży.

Różne czynniki mogą powodować wzrost lub spadek zagregowanej podaży.

Schemat wzrostu zagregowanej podaży

poziom cen AS0 AS1

r-PNB

Wzrost zagregowanej podaży jest powodowany przez wszystkie czynniki, które prowadzą do

zwiększenia możliwości produkcyjnych gospodarki, np.:

- zwiększenie kapitału

- zwiększenie produkcyjności czynników wytwórczych

- postęp naukowo-techniczny

-

Schemat spadku zagregowanej podaży

poziom cen AS1 AS0

r-PNBSpadek zagregowanej podaży powodują czynniki prowadzące do ograniczenia możliwości

produkcyjnych gospodarki, np.:

- zmniejszenie możliwości importu ropy naftowej

- zmniejszenie produkcyjności czynników wytwórczych

- zmniejszenie ilości dostępnych czynników wytwórczych

Zagregowany popyt pokazuje całkowite zapotrzebowanie na wszystkie dobra i usługi, natomiast

zagregowana podaż przedstawia całkowitą produkcję oferowaną na sprzedaż. Połączenie zagregowanego

popytu i zagregowanej podaży przedstawia obraz funkcjonowania gospodarki. Istnieje jeden poziom cen, przy

którym całkowita produkcja oferowana do sprzedaży równa się całkowitemu popytowi i jest to równowaga

rynkowa.

Schemat gospodarki narodowej przy uwzględnieniu równowagi rynkowej oraz nadwyżek i

niedoborów

poziom cen

AS

nadwyżka powoduje przyrosty zapasów

PE ................................................... równowaga.

niedobór powoduje AD topienie zapasów

r-PNB

QE

Punkt przecięcia krzywej zagregowanego popytu z krzywą zagregowanej podaży wyznacza równowagę

makroekonomiczną. Prowadzi to do określenia poziomu cen i do takiej wielkości r-PNB, którą producenci

oferują na rynku, a odbiorcy chcą kupić. Jeśli gospodarka znajdzie się w takim stanie, że występują niedobory,

to wówczas następuje wykupywanie zapasów i w związku z tym producenci powinni spowodować zwiększenie

swojej produkcji. Natomiast jeśli w gospodarce występuje nadwyżka, to powinno to jednocześnie oznaczać

zmniejszenie produkcji firm.

POJĘCIA ZWIĄZANE Z BEZROBOCIEM

Siła robocza – to grupa występująca po podażowej stronie rynku pracy, a tworzą ją ci, którzy pracują i

ci, którzy aktywnie jej poszukują.

Bezrobotny – to człowiek, który chce pracować i aktywnie szuka pracy, ale nie może otrzymać

zatrudnienia przy istniejących stawkach płacy.

Miarą bezrobocia jest stopa bezrobocia.

Stopa bezrobocia – oblicza się ją jako stosunek liczby bezrobotnych do liczby ludzi stanowiących siłę

roboczą.

Naturalna stopa bezrobocia – występuje w gospodarce, w której osiągnięto pełne zatrudnienie, czyli

istnieje w niej tylko bezrobocie frykcyjne. (4-6%)

Analizę bezrobocia przeprowadza się nie tylko na podstawie analizy występowania rodzajów

bezrobocia, ale powinno się w tej analizie uwzględnić odpowiedzi na następujące pytania:

1) Ilu jest bezrobotnych?

Stopa bezrobocia mówi o tym, ile osób poszukuje pracy, ale są to często ludzie posiadający rodziny i w

związku z tym rodziny te dysponują bardzo ograniczonymi środkami na życie. Oznacza to, że z punktu

społecznego trzeba przy analizie bezrobocia uwzględnić, czy są oni jedynymi żywicielami rodzin.

2) Kim są bezrobotni?

Oznacza to, że przy analizie bezrobocia trzeba wziąć pod uwagę podział bezrobotnych zależnie od wieku, płci i

wykształcenia.

3) Jak długo trwa okres bez pracy?

Jest to istotne dlatego, że wraz z wydłużeniem się czasu bez pracy ludzie skłonni są do zaakceptowania pracy,

nawet przy najniższych płacach, byle tylko znaleźć zatrudnienie.

4) Jaka jest przyczyna bezrobocia?

Możemy wyróżnić 4 podstawowe przyczyny stania się bezrobotnym:

a) można z pracy zrezygnować;

b) ludzie są zwalniani przy zamykaniu nierentownych firm lub zakładów;

c) corocznie przybywają absolwenci różnych szkół;

d) zwolnienia z pracy bez określenia przyczyny.

RODZAJE BEZROBOCIA I ICH CHARAKTERYSTYKA

Rodzaje bezrobocia:

1) Płynne (frykcyjne) – jest rezultatem ruchu zatrudnionych na rynku pracy. Ludzie zmieniają pracę,

przenoszą się do innej miejscowości, wiąże się ono z przekwalifikowaniem.

2) Koniunkturalne (cykliczne) – dotyka całą gospodarkę narodową – różne wykształcenia, zawody. Gdy

popyt globalny spada, zmniejsza się produkcja, występuje recesja gospodarcza i spadek popytu na silę

roboczą. Spada zagregowany popyt.

3) Strukturalne – źródłem jest upadek branż lub gałęzi, zmiana gospodarki narodowej. Powstaje dzięki

niedopasowaniu struktury podaży i popytu na pracowników pod względem zawodu, kwalifikacji.

4) Technologiczne – jest wynikiem postępu technicznego, mechanizacji i automatyzacji w produkcji dóbr

i usług, stosowanie oszczędnych technik wytwarzania.

5) Sezonowe – prace wykonywane w określonych porach roku. Daje zatrudnienie osobom o określonych

zawodach, a później nie ma dla nich pracy.

Przyczyny bezrobocia:

1) brak miejsc pracy dla ludzi kształconych zawodowo;

2) są bezrobotni z przymusu lub dobrowolnie (za małe płace);

3) brak chęci do pracy;

4) kryzys gospodarczy (podaż globalna dóbr i usług na rynku jest dużo wyższa od popytu globalnego).

Bezrobocie cyklicznepoziom cen

AS

AD0

AD1

r PNB r PNB1 r PNB0

Spadek zagregowanego popytu w gospodarce powoduje ograniczenie produkcji, co prowadzi do

zwalniania pracowników, a więc do powstania bezrobocia. Bezrobocie cykliczne w bardzo dużym stopniu

wpływa na gospodarkę. Jest to spowodowane przede wszystkim występowaniem „sztywnych płac”.

„Sztywne płace” – są to takie płace, których poziom nie reaguje na zmieniające się warunki na rynku

pracy. Takie „sztywne płace” nie są wyznaczane przez popyt i podaż na tym rynku, ale są one narzucane

rynkowi pracy. Przykładem takich płac mogą być płace wynegocjowane przez związki zawodowe na ustalony

długi okres czasu.

Spadek popytu na pracę przy występowaniu „sztywnych płac” stawka płacy

S

„sztywne płace”D0

D1

praca

bezrobocie

Spadkowi zagregowanego popytu w gospodarce towarzyszy ograniczenie popytu na rynku pracy.

Gdyby płace ustalał rynek pracy, to byłaby to płaca równowagi. Natomiast przy „sztywnych płacach” na rynku

pojawia się nadwyżka pracy, a firmy nie mogą obniżać płac, muszą więc ograniczać zatrudnienie i dlatego

bezrobocie jest dużo wyższe niż byłoby bez występowania „sztywnych płac”.

INFLACJA I JEJ POMIAR ORAZ PRZYCZYNY I RODZAJE INFLACJI

Inflacja to trwały wzrost ogólnego poziomu cen występujący w pewnym czasie. Nie oznacza ona

wzrostu cen. Niektóre mogą rosnąć gwałtownie, inne w mniejszym stopniu, a inne mogą spadać. Inflacja

występuje, gdy przeciętne ceny rosną.

Inaczej

Spadek siły nabywczej pieniądza spowodowany wzrostem cen.

Wskaźniki wzrostu cen:

1) Indeks wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych – jest wyrażony w procentach stosunkiem

kosztem określonych dóbr konsumpcyjnych objętych reprezentatywnym zestawem w każdym kolejnym

okresie badania do kosztów tych dóbr w okresie bazowym. Jest to wskaźnik zmian średniej ważonej

ceny dóbr nabywanych przez konsumenta.

2) Indeks wzrostu cen towarów i usług produkcyjnych – jest wyrażony w procentach stosunkiem cen

niedetalicznych w badanym okresie do cen niedetalicznych w okresie bazowym.

3) Deflator PKB lub PNB – wyraża koszt nabycia dóbr i usług końcowych uwzględnionych w PKB w

danym roku w stosunku do kosztu nabycia tej samej ilości dóbr i usług w roku bazowym.

Rodzaje inflacji ze względu na tempo wzrostu przeciętnego poziomu cen:

1) Inflacja pełzająca – o najniższej stopie wzrostu cen, wynoszącej 0-10% w roku, w krajach wysoko

rozwiniętych.

2) Inflacja krocząca – ceny rosną od 11 - 50% w roku.

3) Inflacja galopująca – stopa mieści się w przedziale 51% - 100% rocznie.

4) Hiperinflacja – gdy stopa inflacji przewyższa 100% rocznie.

Inflację mogą powodować:

1) Niespodziewany i gwałtowny wzrost kosztów produkcji, np. wzrost cen ropy naftowej oraz materiałów

niezbędnych do wytwarzania określonego dobra.

2) Gwałtowny wzrost popytu w gospodarce.

Wyróżniamy 2 rodzaje inflacji:

1) kosztowa;

2) popytowa.

Schemat inflacji kosztowejpoziom cen

AS1 AS0

P1

P0

AD

r-PNB r-PNB1 r-PNB0

Rosnące koszty produkcji powodują ograniczenie zagregowanej podaży. Krzywa zagregowanej podaży (AS)

przesuwa się w lewo, co jednocześnie prowadzi do ustalenia nowej równowagi makroekonomicznej, co

jednocześnie wiąże się ze wzrostem cen. Inflacja kosztowa powoduje więc zmiany zagregowanego popytu

(AD) – maleje, a w efekcie końcowym zwiększa się bezrobocie.

Schemat inflacji popytowejpoziom cen

AS1

P1

P0 AD1

AD0

r-PNB r-PNB0 r-PNB1

Jeżeli w gospodarce rośnie zagregowany popyt, to odpowiadające mu przesunięcie na prawo krzywej

zagregowanego popytu (AD) prowadzi do osiągnięcia nowej równowagi makroekonomicznej, a osiągana ona

jest przy wyższym poziomie i przy większym r-PNB.

Łączny spadek zagregowanej podaży i wzrost zagregowanego popytupoziom cen

AS1 AS0

F1

P1

P0 AD1

F0

AD0

r-PNB

Na skutek ograniczenia zagregowanej podaży w gospodarce wzrasta poziom cen i bezrobocie. Aby

doprowadzić do wzrostu zatrudnienia w gospodarce powinien nastąpić wzrost zagregowanych wydatków. Na

schemacie można to zaobserwować jako przesunięcie na prawo krzywej zagregowanego popytu. W wyniku

tego DN powinien wzrosnąć, zatrudnienie powinno się zwiększyć, ale operacja gospodarcza odbywa się

kosztem bardzo dużej inflacji, zarówno jednego, jak i drugiego rodzaju.

SKUTKI INFLACJI ORAZ METODY WALKI Z INFLACJĄ

Skutki inflacji:

1) Inflacja wpływa na redystrybucję dochodów – na skutek inflacji tracą grupy ludności otrzymujące

stałe dochody nominalne (emeryci, pracownicy najemni) i dysponujące mniejszą siłą przetargową

(nauczyciele, lekarze).

2) Inflacja osłabia skłonność ludności do oszczędzania – przez to skłania się ich do wydawania

pieniędzy (wzrasta popyt).

3) Wprowadza element niepewności – co może spowodować spadek zainteresowania przedsiębiorców

długookresowymi projektami inwestycyjnymi.

4) Jej konsekwencją jest powszechna i żywiołowa „ucieczka od pieniądza krajowego” do „ucieczki w

wartości rzeczowe” – w konsekwencji jednostka pieniężna stanowiąca nadal prawny środek płatniczy

w danym kraju przestaje pełnić swoje funkcje.

5) Utrudnia rachunek ekonomiczny – informacje przekazywane przez rynek mogą być błędne,

utrudniając tym samym planowanie struktury produkcji i konsumpcji.

6) Sprzyja nadmiernym oczekiwaniom inflacyjnym, kalkulacjom na wzrost – takie zachowanie

zwiększa stopę inflacji – pojawia się spirala inflacyjna.

7) Wpływa na bilans handlu zagranicznego – szybszy wzrost cen towarów na rynku krajowym niż

zagranicznym spowoduje, przy założeniu stałego kursu wymiennego, że eksport jest mniej

konkurencyjny w stosunku do sprzedaży na rynku krajowym.

8) Jeśli towarzyszy jej dewaluacja waluty krajowej, osłabiona zostaje pozycja importerów – gdyż

import drożeje, co jest przyczyną wzrostu cen krajowych.

9) Jest symbolem niedostatecznej stabilności gospodarki – dominacji doraźnych interesów.

10)Niektórzy ekonomiści wskazują na związek stopy inflacji z poziomem zatrudnienia, utrzymując, że

wzrost stopy inflacji powoduje spadek bezrobocia.

11)Inflacja tłumiona powoduje nierównowagę gospodarczą – objawiającą się pod postacią nie

zrealizowanego „nawisu” pieniężnego, kolejek, spekulacji, łapownictwa, reglamentacji dóbr

konsumpcyjnych i „czarnego rynku”.

12)Wyraża się także pogląd, że umiarkowane tempo inflacji sprzyja utrzymaniu dobrej koniunktury

gospodarczej – niewielkie tempo wzrostu cen pozwala na obniżenie realnego poziomu stóp

procentowych oraz płac realnych, a tym samym na wzrost rentowności produkcji i ożywienie

gospodarcze.

Sztuka zwalczania inflacji polega na prowadzeniu odpowiedniej polityki gospodarczej przede

wszystkim pieniężnej i finansowej.

Metody walki z inflacją:

1) Kontrola cen, płac i innych dochodów.

2) Zastrzeżenie polityki w stosunku do związków zawodowych (groźne ze względu na konflikty

społeczne).

3) Przełamywanie trudności w osiąganiu porozumień między konkurencyjnymi grupami społecznymi,

które walczą o wyższe płace lub ceny wybranych przez nie produktów w krajach zdolnych do

konsensusu społecznego, stopa inflacji jest na ogół niska.

4) Zwiększenie mobilności siły roboczej.

5) Przeprowadzenie reformy pieniężnej z wymienialnością starych pieniędzy na nowe w ograniczonej

tylko ilości.

POJĘCIE I FAZY CYKLU KONIUNKTURALNEGO

Cykl koniunkturalny – przejawia się okresowymi i w miarę regularnymi wahaniami produkcji i zatrudnienia

czynników wytwórczych.

E D

A CB

AB – kryzysBC – depresja

CD – ożywienie

DE – rozkwit

Fazy cyklu koniunkturalnego:

1) Kryzys – oznacza załamanie koniunktury, zachwianie równowagi popytu i podaży, pojawia się

nadwyżka towarów. Następuje ograniczenie produkcji, wzrasta stopa bezrobocia.

2) Depresja – następuje po kryzysie i oznacza stabilizację na najniższym poziomie (dno zysku).

Produkcja, zatrudnienie i zysk nie spada. Wymagane jest obniżenie kosztów produkcji.

3) Ożywienie – charakteryzuje się wzrostem produkcji – rośnie popyt na dobra, zwiększa się poziom

zatrudnienia, dochody i popyt na towary. Rośnie stopa zysku.

4) Rozkwit – wzrost produkcji powoduje osiągnięcie i przekroczenie poziomu sprzed kryzysu –

produkcja, stopa zysku, ceny, zatrudnienie, konsumpcja i płace rosną. Wzrost skłonności do inwestycji.

Cykle koniunkturalne charakteryzują: czas ich trwania, fazy i ich wzajemne proporcje, punkty

zwrotne i wahania wokół linii trendu.

Czynniki wpływające na cykl koniunkturalny:

1) Produkcja.

Wahania cykliczne pojawiają się głównie w produkcji czynników produkcyjnych, a produkcja dóbr

konsumpcyjnych jest bardziej stabilna.

2) Zatrudnienie i bezrobocie.

Wahania wielkości produkcji pociągają za sobą zmiany zatrudniania. Są one większe w przemyśle

wytwarzającym czynniki produkcyjne, a słabsze w działach produkujących dobra konsumpcyjne. Wahania

bezrobocia są odwrotne.

3) Kapitał.

W przypadku kryzysu ogranicza się produkcję i zatrudnienia oraz zmniejsza wykorzystanie kapitału (aparatu

wytwórczego). Obok bezrobocia ludzi jest bezrobocie kapitału.

4) Ceny.

W okresie ożywienia rośnie poziom cen, czyli pojawia się inflacja. Przyczyną wzrostu cen jest inflacja. Ceny

czynników produkcyjnych wykazują większe wahania w stosunku do cen dóbr konsumpcyjnych.

5) Płace.

Zmiany płac następują z pewnym opóźnieniem w stosunku do zmian wielkości produkcji. W okresie ożywienia

wzrostowi płac towarzyszy wzrost poziomu cen, natomiast w czasie kryzysu płace spadają wraz z cenami.

6) Zyski i dochody z pracy.

Zyski wykazują największe wahania. Zyski rosną najszybciej na początku ożywienia, kiedy płace jeszcze nie

rosną i stopy procentowe są niskie. W trakcie ożywienia, kiedy płace i stopy procentowe zaczynają rosnąć,

zyski zwiększają się w dużo mniejszym stopniu. Kryzys pociąga za sobą spadek zatrudnienia oraz płac, a więc

także dochodów z pracy. Na początku ożywienia bardziej rosną zyski, a potem dochody z pracy.

7) Konsumpcja.

Jeżeli gospodarka wychodzi z kryzysu, to rośnie produkcja, zatrudnienie, dochody z pracy i zyski, co powoduje

wzrost popytu konsumpcyjnego. W czasie kryzysu popyt konsumpcyjny skierowany jest na żywność.

8) Stopa procentowa.

Wielkość produkcji ma wpływ na cenę kredytu, czyli stopę procentową. Na początku ożywienia stopa

procentowa jest zbyt niska, kredyt za tani, wydatki inwestycyjne zbyt duże i to staje się przyczyną wzrostu cen.

W okresie kryzysu stopa procentowa spada, ale zbyt późno i za mało. W tym okresie kredyty są za drogie, co

prowadzi do małych inwestycji (niskie zagregowane wydatki).

9) Kursy papierów wartościowych.

Akcje i obligacje mają najniższy kurs w czasie trwania kryzysu. Z nadejściem ożywienia ceny papierów

wartościowych rosną.

INFLACJA A BEZROBOCIE

Inflacja – spadek siły nabywczej pieniądza spowodowany wzrostem cen, mierzony jest tempem wzrostu ceny.

Dlaczego ceny rosną?

Inflacja = oczekiwana inflacja +”szoki” (nieoczekiwane, zaskakujące)

Inflacji się spodziewamy => prognoza samospełniająca się

Inflacja rzeczywista = oczekiwania

Inflacja kształtuje się na podstawie przeszłości i teraźniejszości.

„Szoki”:

1) Podażowe;

2) Popytowe.

Ad 1.

Czynniki wpływające na koszty przedsiębiorstwa:

1) zmiany cen podstawowych surowców, np. miedź, stal, zboża,;

2) wojny, strajki, klęski żywiołowe, silne wahnięcia kursu walutowego, zmiana stopy %, zmiana stopy

podatkowej

wzmocnienie złotego => spadek inflacji

słaby złoty => silnie inflacja przyspiesza

Ad 2.

Krzywa PhillipsaZasoby pracy (bezrobotni i pracujący) obejmują 2 grupy osób:

1) bezrobocie strukturalne, długoterminowe;

2) bezrobocie frykcyjne.

Ekspansywna polityka fiskalna

Restrykcyjna polityka fiskalna

Bezrobocie => inflacja

Bezrobocie => inflacja

Dochody => produkcja => zatrudnienie => bezrobocie => duży

koszt płac => inflacja przyspiesza

ROLA I FUNKCJE RZĄDU W GOSPODARCE

Polityka fiskalna – to rodzaj polityki gospodarczej, na którą składają się wydatki rządowe, podatki i transfery

oddziałujące na poziom zagregowanych wydatków w gospodarce.

Funkcje rządu:

1) Alokacyjna – funkcja polegająca na działalności rządu prowadzącej do lepszej alokacji tzn.

rozdysponowania dóbr i usług. Funkcja ta jest związana głównie z dobrami publicznymi, ale występują

również dobra prywatne.

2) Redystrybucyjna – polega na działalności prowadzącej do sprawiedliwego podziału dochodu i

bogactwa w stosunku do tego, który jest osiągany dzięki mechanizmowi rynkowemu. Oznacza to, że

rząd reguluje podział dochodu narodowego między ludzi i oznacza to, że np. wyższe dochody są wyżej

opodatkowane, a osoby bezrobotne dostają zasiłki.

3) Stabilizacyjna – rząd prowadzi działalność mającą na celu osiągnięcie pełnego zatrudnienia, stabilizacji

cen i wzrostu gospodarczego, czyli takiego stanu, którego nie może samodzielnie zapewnić mechanizm

rynkowy. Aby rząd mógł realizować tę funkcję wykorzystuje takie działania jak np. wydatki rządowe na

dobra i usługi, poza tym rząd dysponuje funduszami na dotacje i transfery.

Transfery – dotacje na rzecz najuboższych, za które rząd nie otrzymuje żadnych dóbr i usług. Jeśli dotyczy to

przedsiębiorstw, to ten rodzaj dotowania to subsydia.

PODATKI – POJĘCIE, PODZIAŁ I CHARAKTERYSTYKA.

Z punktu widzenia ekonomicznego podatek jest to przewłaszczenie części dochodów osób fizycznych

lub podmiotów gospodarczych.

Natomiast z punktu widzenia prawnego podatek to stosunek prawny między podmiotem lub osobą

fizyczną a Skarbem Państwa lub samorządu.

Cechy charakterystyczne podatku:

1) Powszechność – oznacza, że świadczenia podatkowe obowiązują wszystkie grupy podmiotów

gospodarczych, a więc nie są kierowane do żadnego konkretnego podmiotu.

2) Charakter przymusowy – wynika z obowiązku jego płacenia, a obowiązek ten określony jest przez

szczegółowe przepisy prawne. Jeśli podmiot gospodarczy uchyla się od płacenia podatku przewidziane

jest stosowanie określonych sankcji prawnych.

3) Nieodpłatność – cecha ta wyraża się tym, że za podatek nie jest przewidziane prawem żadne

świadczenie wzajemne.

4) Bezzwrotność – to cecha odróżniająca podatek od pożyczki i oznacza, że państwo przewłaszczając

nasze dochody nigdy ich nam nie zwróci.

Podatki można podzielić według różnych kryteriów. Jedno z nich dzieli podatki na:

1) Bezpośrednie;

2) Pośrednie.

Podatki bezpośrednie – to świadczenia wymierzone bezpośrednio do źródła przychodu tzn. że

obciążają wielkość osiąganych dochodów podatnika i podmiotu gospodarczego. W Polsce najbardziej

powszechnym świadczeniem bezpośrednim na rzecz budżetu państwa jest podatek dochodowy od osób

fizycznych.

Podatki pośrednie – to świadczenia wymierzone od tzw. „przejawu istnienia dochodu”, ponieważ są

one pobierane od wydatku dokonywanego przez podatnika. Przykładem podatku pośredniego są wszystkie

podatki wliczane w ceny towarów. W Polsce podatkiem pośrednim jest podatek od towarów i usług oraz

podatek akcyzowy.

Drugie kryterium podziału podatków według przedmiotu opodatkowania dzieli podatki na:

1) przychodowe;

2) dochodowe;

3) majątkowe;

4) od wydatków konsumpcyjnych.

Podatki przychodowe – opierają się na cechach świadczących o wielkości przychodów, np. przy

podatku rolnym (tzw. podatku gruntowym) kwota jego jest wyliczona na podstawie ilości i jakości gruntu, a nie

na podstawie rzeczywistych dochodów osiąganych z tego gruntu.

Podatki dochodowe – mają charakter osobisty, czyli naliczane są od nadwyżek przychodów nad

poniesionymi kosztami.

Podatki majątkowe – to najbardziej zróżnicowane podatki i mają one za zadanie uzupełnienie

podatków dochodowych.

Podatki od wydatków konsumpcyjnych – są płacone w momencie zapłaty za określone dobro lub

usługę.

Przykłady podatków zgodnie z podanym kryterium podziału:

1) Podatki przychodowe;

a) rolny;

b) leśny.

2) Podatki dochodowe;

a) dochodowy od osób fizycznych;

b) dochodowy od osób prawnych.

3) Podatki majątkowe;

a) od spadków i darowizn;

b) od posiadania majątku tzw. podatek od nieruchomości, dywidendy.

4) Podatki od wydatków konsumpcyjnych;

a) VAT;

b) akcyzowy;

c) od gier.

Trzecie kryterium dzieli podatki według podziału dochodów podatkowych na:

1) państwowe;

2) samorządowe;

3) wspólne.

Do podatków państwowych zaliczamy podatek VAT, akcyzowy, od wzrostu wynagrodzeń.

Do podatków samorządowych zaliczamy podatek rolny, leśny, od spadków i darowizn, różne opłaty

lokalne.

Do podatków wspólnych zaliczamy podatek dochodowy od osób fizycznych, którego 85% przypada

budżetowi państwa, natomiast 15% samorządom. Natomiast podatek dochodowy od osób prawnych

dzielony jest w następujący sposób: 95% dla budżetu państwa, natomiast 5% dla samorządu.

FUNKCJE PIENIĄDZA ORAZ POPYT I PODAŻ PIENIĄDZA

Pieniądz – to powszechnie akceptowany środek wymiany, za pomocą którego dokonuje się

płatności za nabyte dobra lub usługi oraz reguluje inne zobowiązania. Jest on ogólnym ekwiwalentem i

pośrednikiem wymiany. Oznacza to, że za pieniądz można kupić wszystkie dobra lub usługi.

Cechy pieniądza:

1) trwałość;

2) łatwość przechowywania i przenoszenia;

3) podzielność;

4) ograniczona podaż.

Formy pieniądza:

1) gotówkowa – jest pieniądzem symbolicznym, którego wartość nie jest mierzona kosztem

wytworzenia lub wartością, ale jego siłą nabywczą, czyli zdolnością do nabycia określonej ilości

dóbr i usług (monety i banknoty).

2) bezgotówkowa – depozyty (wkłady bankowe) nie mają postaci fizycznej. Uwidacznia się jako zapis

na bieżących rachunkach w banku. Można go podjąć w gotówce i posłużyć się nim do zakupu

dóbr i usług lub przelać z rachunku na rachunek.

Funkcje pieniądza:

1) Miernik wartości dóbr i usług (jednostka rozrachunkowa) – służy do wyznaczania wartości

wszystkich innych towarów, czyli do ustalania ich ceny.

2) Środek wymiany (cyrkulacji) - polega na jego pośredniczeniu w wymianie towar-towar. Szybko

przechodzi z rąk do rąk.

3) Środek płatniczy (miernik odroczonych płatności – zobowiązań) – zdolność do regulowania

wcześniej powstałych lub przyszłych zobowiązań. Występuje różnica czasu między świadczeniem

a płatnością.

4) Środek przechowywania wartości (tezauryzacji) lub oszczędzania – możliwość nabywania za pieniądz

wszystkich towarów i usług oraz wywiązywania się dzięki niemu z zobowiązań skłania do

przechowywania w pieniądzu swoich rezerw wartości. Pieniądz służy utrzymaniu lub zwiększeniu

siły nabywczej.

Agregaty pieniądza:

M0 = monety i banknoty (gotówka)

M1 = M0 + rachunki a vista

M2 = M1 + rachunki krótkoterminowe

M3 = M2 + rachunki średnioterminowe i długoterminowe

M4 = M3 + papiery wartościowe

Popyt na pieniądz (MD) – to zależność między wielkością zasobu pieniądza, jaki ludzie chcą posiadać, a

stopą procentową.

Co kształtuje popyt na pieniądz?

1) Motyw transakcyjny – powód, dla którego trzymamy pieniądz, aby dokonywać transakcji.

2) Motyw ostrożnościowy (przezornościowy) – w świecie pewności łapanie okazji; pogotowie kasowe.

3) Motyw portfelowy – trzymanie pieniądza w gotówce; związane jest z kosztem alternatywnym.

Stopa %

MD

zł

Podaż pieniądza (MS) – to ilość pieniądza dostępna w gospodarce, która zależy od tego, co zostanie uznane

za pieniądz.

O podaży pieniądza bezpośrednio decydują banki komercyjne, a pośrednio BC (poprzez

narzędzia).

Stopa % MS

zł

BANK CENTRALNY – JEGO FUNKCJE I NARZĘDZIA

Bank centralny jest:

1) bankiem państwa;

2) bankiem emisyjnym;

3) bankiem banków.

Bank państwa:

1)

współtworzy i realizuje politykę pieniężną, dewizową i kursową;

2) dba o sprawny przebieg rozliczeń w systemie bankowym;

3) prowadzi obsługę kasowo-rozliczeniową budżetu państwa;

4) ewidencjonuje i obsługuje dług publiczny;

5) zarządza rezerwami dewizowymi państwa;

6) gromadzi, przetwarza i analizuje informacje o procesach finansowych i gospodarczych w kraju.

Bank emisyjny:

1)

wypuszcza do obiegu znaki pieniężne;

2) organizuje obieg pieniądza, tworząc mechanizm rynku pieniężnego;

3) jest centralnym ośrodkiem sterowania podażą pieniądza, czyli emituje i kreuje pieniądz centralny używany

jako ostateczny środek zapłaty i troszczy się o ugruntowanie jego wartości

Bank banków:

1)

prowadzi dla pozostałych banków rachunki bankowe i rachunki rezerw obowiązkowych;

2)

udziela bankom kredytów refinansowych na gruncie zdolności kredytowej lub lombardu oraz na inwestycje

centralne, czyli wykonuje wobec banków czynności podobne do tych, jakie są wykonywane przez banki

operacyjne wobec klientów.

Narzędzia banku centralnego:

1) rezerwa obowiązkowa – to wyrażona w procentach część środków pieniężnych w złotych i walutach

obcych zgromadzonych na rachunkach bankowych, środków uzyskanych ze sprzedaży papierów

wartościowych oraz innych środków przyjętych przez bank na zasadach zwrotności, która ma być

przekazana przez bank komercyjny do banku centralnego;

2) operacje otwartego rynku – służące głównie regulowaniu ilości pieniądza znajdującej się w obiegu w

systemie bankowym i w gospodarce. Operacje te polegają na kupnie lub na sprzedaży papierów

wartościowych;

Skutki operacji NBP:

1) Bank Centralny kupuje papiery wartościowe od banków komercyjnych

podaż, stopy procentowej, inwestycji, konsumpcji, bezrobocia, zatrudnienia, inflacji

2) Bank Centralny sprzedaje papiery wartościowe bankom komercyjnym

podaż, stopy procentowej, inwestycji, konsumpcji, bezrobocia, zatrudnienia, inflacji

3) operacje refinansowe – to kredyty udzielane przez NBP bankom komercyjnym. Operacje te

powodują skutki dwojakiego rodzaju:

a) zasilają banki komercyjne w kapitał potrzebny do kredytowania obsługiwanych

podmiotów;

b) determinują bezpośrednio koszt pozyskania kapitału przez bank komercyjny bezpośrednio

określając oprocentowanie kredytu udzielonego podmiotom gospodarczym.

INSTRUMENTY POLITYKI PIENIĘŻNEJ.

Oddziaływanie NBP na podaż pieniądza i możliwość jego kreacji przez system bankowy odbywa się za

pośrednictwem takich instrumentów jak:

1) rezerwa obowiązkowa;

2) stopa procentowa;

3) polityka kursu walutowego;

4) operacje otwartego rynku;

5) operacje refinansowe;

6) pułapy kredytowe.

Rezerwa obowiązkowa to procentowo określona część depozytów, jaka musi być wydzielona z

zasobów banku operacyjnego i odprowadzona do NBP jako gwarancja wypłacalności banku. Może być niższa,

ale nie może być wyższa. Jeżeli Bank Centralny chce mieć większą rezerwę obowiązkową, to zawęża

możliwości kredytowe banków komercyjnych.

Stopy procentowe określają koszt kredytu, jaki banki operacyjne mogą uzyskać w NBP, a to silnie

rzutuje na oprocentowanie kredytów oferowanych klientom, co z kolei określa cenę kredytu występującą w

obszarze rynku kredytowego.

Polityka kursu walutowego to kształtowanie mechanizmu ustalania kursu złotówki w stosunku do

innych walut, jego wymienialności i swobody dysponowania pieniędzmi w stosunkach finansowych z

zagranicą.

Operacje otwartego rynku to najważniejszy instrument. Służą kontroli podaży pieniądza poprzez

kupno lub sprzedaż papierów wartościowych przez Bank Centralny bankom komercyjnym, co powoduje wzrost

lub spadek podaży pieniądza.

Operacje refinansowe powodują skutki dwojakiego rodzaju:

1) zasilają banki komercyjne w kapitał potrzebny do kredytowania obsługiwanych podmiotów;

2) determinują bezpośrednio koszt pozyskiwania kapitał przez banki komercyjne bezpośrednio określając

oprocentowanie kredytu udzielanego podmiotom gospodarczym.

Operacje refinansowe realizowane są przez 3 kredyty:

1) refinansowy – zbliżony do kredytów najczęściej udzielanych przez banki operacyjne swoim klientom;

2) redyskontowy – powiązany z obrotami i wekslami o krótkich terminach płatności (np. do 3 miesięcy);

3) lombardowy – oparty na zastawie papierów wartościowych emitowanych przez Skarb Państwa i NBP,

weksli handlowych oraz papierów wartościowych emitowanych przez banki operacyjne o terminie

wykupu do 12 miesięcy.

Pułapy kredytowe to sposób kontroli akcji kredytowych banków. Mogą być stosowane w celu jej

ograniczenia lub zmiany struktury udzielanych kredytów w sytuacji grożącej nasileniu się inflacji. Wpływają

głównie na bilans płatniczy kraju i wysokość rezerw obowiązkowych.