MARTA KAMIŃSKA MARTA KAMIŃSKA - FELDMAN- FELDMAN

KATEDRA OSOBOWOŚCI KATEDRA OSOBOWOŚCI WYDZIAŁ PSYCHOLOGII UWWYDZIAŁ PSYCHOLOGII UW

UTAJONE UTAJONE POZNANIE POZNANIE

SPOŁECZNE SPOŁECZNE (BEZ PODPROGÓW)(BEZ PODPROGÓW)

WYKŁAD 8

Utajone poznanie społeczneUtajone poznanie społeczne(Greenwald i Banaji, 1995)(Greenwald i Banaji, 1995)

Definicja: Definicja: „„Utajone poznanie (implicit cognition) Utajone poznanie (implicit cognition)

jest śladem przeszłego doświadczenia jest śladem przeszłego doświadczenia faktycznie wpływającego na reakcję, faktycznie wpływającego na reakcję, choć wpływ ten nie jest prawidłowo choć wpływ ten nie jest prawidłowo identyfikowany na drodze introspekcji identyfikowany na drodze introspekcji przez osobę, która temu wpływowi przez osobę, która temu wpływowi podlega .”podlega .”(s. 13) (s. 13)

Utajone poznanie społeczneUtajone poznanie społeczne(Greenwald i Banaji, 1995)(Greenwald i Banaji, 1995)

Utajone postawyUtajone postawy Przy definiowaniu postaw zazwyczaj pomijana była kwestia Przy definiowaniu postaw zazwyczaj pomijana była kwestia

ich świadomości, np.:ich świadomości, np.: „„Postawa to afekt przychylny lub przeciwny jakiemuś Postawa to afekt przychylny lub przeciwny jakiemuś

obiektowi psychologicznemu” (Thurstone);obiektowi psychologicznemu” (Thurstone); „„Postawa jest umysłowym i neuronalnym stanem Postawa jest umysłowym i neuronalnym stanem

gotowości, zorganizowanym przez doświadczenie i gotowości, zorganizowanym przez doświadczenie i wywierającym ukierunkowujący lub dynamizujący wpływ wywierającym ukierunkowujący lub dynamizujący wpływ na reakcje jednostki w stosunku do wszystkich obiektów i na reakcje jednostki w stosunku do wszystkich obiektów i sytuacji z nią powiązanych” (Allport)sytuacji z nią powiązanych” (Allport)

„„Postawy są trwałymi systemami pozytywnych lub Postawy są trwałymi systemami pozytywnych lub negatywnych ocen, emocjonalnych odczuć i tendencji do negatywnych ocen, emocjonalnych odczuć i tendencji do zachowania się za lub przeciw obiektom społecznym” zachowania się za lub przeciw obiektom społecznym” (Krech, Crutchfield i Ballachey).(Krech, Crutchfield i Ballachey).

To jednak nie przemawia przeciw możliwości To jednak nie przemawia przeciw możliwości

nieświadomego funkcjonowania postaw.nieświadomego funkcjonowania postaw.

Utajone poznanie społeczneUtajone poznanie społeczne(Greenwald i Banaji, 1995)(Greenwald i Banaji, 1995)

Utajone postawyUtajone postawy Natomiast w definicjach operacyjnych (pomiar) wyraźne Natomiast w definicjach operacyjnych (pomiar) wyraźne

założenie świadomego charakteru postaw.założenie świadomego charakteru postaw. Definicja: Definicja: „ „Postawy utajone są zapisem przeszłego doświadczenia, Postawy utajone są zapisem przeszłego doświadczenia,

które wpływa na przychylne lub nieprzychylne odczucia, które wpływa na przychylne lub nieprzychylne odczucia, myśli i działania wobiec obiektów społecznych, choć zapis myśli i działania wobiec obiektów społecznych, choć zapis ten pozostaje introspekcyjnie niezidentyfikowany lub jest ten pozostaje introspekcyjnie niezidentyfikowany lub jest identyfikowany nietrafnie” identyfikowany nietrafnie” (por. wyżej)(por. wyżej)

Wyniki badań:Wyniki badań: zjawisko aureoli (sygnały wywołujące: atrakcyjność zjawisko aureoli (sygnały wywołujące: atrakcyjność

fizyczna, status, prestiż),fizyczna, status, prestiż), zjawisko samej ekspozycjizjawisko samej ekspozycji podprogowe warunkowanie postaw,podprogowe warunkowanie postaw, ustosunkowania natychmiastowe,ustosunkowania natychmiastowe, wpływ kontekstu w badaniach sondażowychwpływ kontekstu w badaniach sondażowych

Utajone poznanie społeczneUtajone poznanie społeczne(Greenwald i Banaji, 1995)(Greenwald i Banaji, 1995)

Utajone wartościowanie siebieUtajone wartościowanie siebieUtajone wartościowanie własnej osoby polega na wpływie pozytywnej postawy wobec Utajone wartościowanie własnej osoby polega na wpływie pozytywnej postawy wobec samego siebie na przychylne bądź nieprzychylne ocenianie obiektów skojarzonych z samego siebie na przychylne bądź nieprzychylne ocenianie obiektów skojarzonych z

własną własną osobą, przy czym wpływ ten....(por. wyżej) osobą, przy czym wpływ ten....(por. wyżej) Świadectwem utajonego wartościowania siebie jest wyższa ocena bodźców Świadectwem utajonego wartościowania siebie jest wyższa ocena bodźców

skojarzonych z Ja oceniającego skojarzonych z Ja oceniającego podmiotupodmiotu Wyniki badańWyniki badań Eksperymentalne efekty utajonego wartościowania siebieEksperymentalne efekty utajonego wartościowania siebie perswazyjne efekty odgrywania ról,perswazyjne efekty odgrywania ról, efekt samego posiadania,efekt samego posiadania, minimalne zjawisko grupowe.minimalne zjawisko grupowe. Naturalnie upośrednione efekty utajonego wartościowania siebieNaturalnie upośrednione efekty utajonego wartościowania siebie wpływ podobieństwa na atrakcyjność,wpływ podobieństwa na atrakcyjność, poznawcze reakcje na perswazję, poznawcze reakcje na perswazję, lubienie liter związanych z własnym nazwiskiem.lubienie liter związanych z własnym nazwiskiem. Wtórne przejawy utajonego wartościowania własnej osobyWtórne przejawy utajonego wartościowania własnej osoby pozytywność obrazu własnej osoby,pozytywność obrazu własnej osoby, utajona afiliacja lub odrzucenieutajona afiliacja lub odrzucenie przenoszenie poczucia własnej wartości na innych przenoszenie poczucia własnej wartości na innych

Utajone poznanie społeczneUtajone poznanie społeczne(Greenwald i Banaji, 1995)(Greenwald i Banaji, 1995)

Utajone stereotypyUtajone stereotypy Stereotyp jest społecznie podzielanym Stereotyp jest społecznie podzielanym

zbiorem przekonań o cechach zbiorem przekonań o cechach charakterystycznych dla członków jakiejś charakterystycznych dla członków jakiejś kategorii społecznej.kategorii społecznej.

Utajony stereotyp jest zapisem uprzednich Utajony stereotyp jest zapisem uprzednich doświadczeń, wpływających na przypisywanie doświadczeń, wpływających na przypisywanie cech członkom jakiejś kategorii społecznej, cech członkom jakiejś kategorii społecznej, przy czym zapis ten... przy czym zapis ten... (por. wyżej)(por. wyżej)

Wyniki badań Wyniki badań utajone stereotypy rasoweutajone stereotypy rasowe utajone stereotypy płciutajone stereotypy płci

Relacja między postawami Relacja między postawami utajonymi i jawnymi – różne utajonymi i jawnymi – różne

punkty widzeniapunkty widzenia Co lepiej pozwala przewidzieć postępowanie: deklarowane Co lepiej pozwala przewidzieć postępowanie: deklarowane

ustosunkowania czy utajone sympatie i niechęci? (Skarżyńska, ustosunkowania czy utajone sympatie i niechęci? (Skarżyńska, 2002) 2002)

Badania wykazują, że nie ma jednej kategorycznej odpowiedzi Badania wykazują, że nie ma jednej kategorycznej odpowiedzi na to pytanie: zachowania przemyślane są silniej związane z na to pytanie: zachowania przemyślane są silniej związane z postawami jawnymi, natomiast zachowania spontaniczne, postawami jawnymi, natomiast zachowania spontaniczne, automatyczne z utajonymiautomatyczne z utajonymi

Czy postawy jawne i utajone to dwa różne aspekty złożonej Czy postawy jawne i utajone to dwa różne aspekty złożonej struktury poznawczej? (Krejtz, 2002)struktury poznawczej? (Krejtz, 2002)

Z utajoną postawą mamy do czynienia na wczesnych etapach Z utajoną postawą mamy do czynienia na wczesnych etapach przetwarzania informacji (analogia do procesów automatycznych), przetwarzania informacji (analogia do procesów automatycznych), bo tu przede wszystkim wzbudzenie afektu pozytywnego lub bo tu przede wszystkim wzbudzenie afektu pozytywnego lub negatywnego (emocjonalna komponenta postawy) – np. z negatywnego (emocjonalna komponenta postawy) – np. z nieświadomą utajoną postawą mamy do czynienia w przypadku nieświadomą utajoną postawą mamy do czynienia w przypadku uprzedzeńuprzedzeń

Pierwsza automatyczna postawa może być skorygowana na Pierwsza automatyczna postawa może być skorygowana na podstawie docierających z otoczenia informacji, gdy mamy podstawie docierających z otoczenia informacji, gdy mamy dostępne zasoby poznawcze i jesteśmy zmotywowani (przykład: dostępne zasoby poznawcze i jesteśmy zmotywowani (przykład: uprzedzenia wobec mniejszości społecznych, a poprawność uprzedzenia wobec mniejszości społecznych, a poprawność polityczna). Ale zarazem mogą utrzymywać się w umyśle dwie polityczna). Ale zarazem mogą utrzymywać się w umyśle dwie różne postawy utajona i jawna różne postawy utajona i jawna

Relacja między postawami Relacja między postawami utajonymi i jawnymi – różne utajonymi i jawnymi – różne

punkty widzeniapunkty widzeniaCzy postawy jawne i utajone to dwa funkcjonujące równolegle

systemy o odmiennej genezie i wpływie na zachowanie? (Maison, 2002)

Postawa Powstawanie Procesy pośredniczące Zachowanie

Jawna > droga centralna > Refleksyjne (myślenie) > Przemyślane

(kontrolowane)

Utajona > droga peryferyczna > Automatyczne > Automatyczne

(poza myśleniem) (niekontrolowane)

Relacja między postawami Relacja między postawami utajonymi i jawnymi – różne utajonymi i jawnymi – różne

punkty widzeniapunkty widzenia Jakie czynniki mogą wpływać na siłę związku utajonej i jawnej postawy? Jakie czynniki mogą wpływać na siłę związku utajonej i jawnej postawy?

(Nosek & Banaji, 2002)(Nosek & Banaji, 2002) Utajone i jawne postawy nie są całkowicie od siebie niezależneUtajone i jawne postawy nie są całkowicie od siebie niezależne Siła związku utajonej i jawnej postawy jest funkcją:Siła związku utajonej i jawnej postawy jest funkcją:a.a. autoprezentacji,autoprezentacji,b.b. elaboracji postawyelaboracji postawy Czy koncepcja postaw utajonych jest potrzebna, niezbędna? (Łukaszewski, Czy koncepcja postaw utajonych jest potrzebna, niezbędna? (Łukaszewski,

2002)2002) Nie, ponieważ:Nie, ponieważ: w świetle klasycznej definicji postaw mamy do czynienia z triadą: poznanie – w świetle klasycznej definicji postaw mamy do czynienia z triadą: poznanie –

afekt – zachowanie. Wskaźnikiem postaw utajonych jest sprzeczność afekt – zachowanie. Wskaźnikiem postaw utajonych jest sprzeczność zachowania z postawami. Jeśli aspekt behawioralny jest składnikiem postaw, to zachowania z postawami. Jeśli aspekt behawioralny jest składnikiem postaw, to jak może być z postawami sprzeczny?jak może być z postawami sprzeczny?

nie docieranie bodźców do świadomości może wynikać nie z utajonych postaw, nie docieranie bodźców do świadomości może wynikać nie z utajonych postaw, ale raczej istnienie wcześniej utrwalonego nastawienia lub występowanie ale raczej istnienie wcześniej utrwalonego nastawienia lub występowanie wysokiego progu wrażliwości.wysokiego progu wrażliwości.

koncepcja utajonych postaw lekceważy fakt, że niejasność co do motywów koncepcja utajonych postaw lekceważy fakt, że niejasność co do motywów własnego zachowania może mieć źródło nie w postawach, ale raczej w sytuacji.własnego zachowania może mieć źródło nie w postawach, ale raczej w sytuacji.

ludzie mogą wiedzieć, że ich działania są sprzeczne z jednym składnikiem ludzie mogą wiedzieć, że ich działania są sprzeczne z jednym składnikiem postaw, a zgodne z drugim, ale dokonują wyboru wedle sobie znanych postaw, a zgodne z drugim, ale dokonują wyboru wedle sobie znanych kryteriów.kryteriów.