Marta Kamińska - Marta Kamińska - FeldmanFeldman

KATEDRA OSOBOWOŚCI KATEDRA OSOBOWOŚCI WYDZIAŁU PSYCHOLOGII WYDZIAŁU PSYCHOLOGII

UWUW

SUBIEKTYWIZM SUBIEKTYWIZM PERCEPCJI I PERCEPCJI I

PRZETWARZANIA PRZETWARZANIA INFORMACJIINFORMACJI

WYKŁAD 3

Czy możemy wierzyć Czy możemy wierzyć zmysłom?zmysłom? (Wróbel, 2001)(Wróbel, 2001)

Czy możemy wierzyć zmysłom?Czy możemy wierzyć zmysłom?

Niezależnie od etapu rozwoju podstawowym zadaniem Niezależnie od etapu rozwoju podstawowym zadaniem każdego mózgu jest zapewnienie przeżycia gatunku, a każdego mózgu jest zapewnienie przeżycia gatunku, a nie dokładność odwzorowania świata zewnętrznego.nie dokładność odwzorowania świata zewnętrznego.

Wrażenia zmysłowe jakich doznajemy, zależą od Wrażenia zmysłowe jakich doznajemy, zależą od zaprogramowanych genetycznie połączeń między zaprogramowanych genetycznie połączeń między komórkami mózgu oraz ich modyfikacji powstałych w komórkami mózgu oraz ich modyfikacji powstałych w czasie uczenia się osobniczego. Zasady szybkiego czasie uczenia się osobniczego. Zasady szybkiego przetwarzania informacji, wytworzone w sieci przetwarzania informacji, wytworzone w sieci neuronowej mózgu implikują uproszczenia, których neuronowej mózgu implikują uproszczenia, których przejawem są złudzenia percepcyjne i błędne oceny przejawem są złudzenia percepcyjne i błędne oceny emocjonalne.emocjonalne.

To implikuje, że nigdy nie zobaczymy świata To implikuje, że nigdy nie zobaczymy świata nieprzefiltrowanego przez własny mózg i jesteśmy nieprzefiltrowanego przez własny mózg i jesteśmy skazani na subiektywizm ograniczonej percepcji.skazani na subiektywizm ograniczonej percepcji.

Neuroanatomiczne podłoże Neuroanatomiczne podłoże dysocjacji i różnych dysocjacji i różnych

perspektyw w spostrzeganiu perspektyw w spostrzeganiu siebie i światasiebie i świata

Nieświadomość percepcyjna, poznawcza i Nieświadomość percepcyjna, poznawcza i emocjonalna z perspektywy psychologii emocjonalna z perspektywy psychologii

klinicznejklinicznej

W neuropsychologii klinicznej analiza nieświadomych procesów przetwarzania W neuropsychologii klinicznej analiza nieświadomych procesów przetwarzania opiera się opiera się

na następujących założeniach:na następujących założeniach:

Procesy nieświadome i świadome są regulowane przez odrębne Procesy nieświadome i świadome są regulowane przez odrębne funkcjonalnie i strukturalne systemy mózgowefunkcjonalnie i strukturalne systemy mózgowe

Mózgowa regulacja ludzkiej aktywności ma przede wszystkim charakter Mózgowa regulacja ludzkiej aktywności ma przede wszystkim charakter nieświadomy (procesy świadome to końcowy etap)nieświadomy (procesy świadome to końcowy etap)

Czynności nieświadome szybkie i poza kontrolą, a świadome, oparte głownie Czynności nieświadome szybkie i poza kontrolą, a świadome, oparte głownie na werbalizacji, mają charakter sekwencyjny i refleksyjnyna werbalizacji, mają charakter sekwencyjny i refleksyjny

Mimo przewagi przetwarzania nieświadomego, doznajemy przede wszystkim Mimo przewagi przetwarzania nieświadomego, doznajemy przede wszystkim uczucia świadomego doświadczania dzięki zdolności systemów mózgowych uczucia świadomego doświadczania dzięki zdolności systemów mózgowych do integracjido integracji

Integracja nie jest procesem łatwym, nawet gdy mózg funkcjonuje normalnieIntegracja nie jest procesem łatwym, nawet gdy mózg funkcjonuje normalnie Mózg nie jest w stanie wytworzyć skutecznych strategii w momencie Mózg nie jest w stanie wytworzyć skutecznych strategii w momencie

zakłóceń w jego funkcjonowaniu, pojawiają się specyficzne zaburzenia zakłóceń w jego funkcjonowaniu, pojawiają się specyficzne zaburzenia neuropsychologiczneneuropsychologiczne

Zaburzenia te przejawiają się w dysocjacji funkcjonowania systemów Zaburzenia te przejawiają się w dysocjacji funkcjonowania systemów mózgowych regulujących procesy nieświadome i świadome: nieświadomość mózgowych regulujących procesy nieświadome i świadome: nieświadomość działa prawie normalnie, a świadomość jest zaburzona (kontrola działa prawie normalnie, a świadomość jest zaburzona (kontrola nieświadomości przez świadomość)nieświadomości przez świadomość)

Nieświadomość percepcyjnaNieświadomość percepcyjna Widzenie mimo ślepotyWidzenie mimo ślepoty (rozległe uszkodzenie kory prążkowia) – pacjent jest w stanie (rozległe uszkodzenie kory prążkowia) – pacjent jest w stanie

skoncentrować uwagę na bodźcu, rozpoznać jego cechy i adekwatnie zareagować, bez skoncentrować uwagę na bodźcu, rozpoznać jego cechy i adekwatnie zareagować, bez możliwości świadomego doświadczania percepcji i z przekonaniem, że nic nie widzi. To możliwości świadomego doświadczania percepcji i z przekonaniem, że nic nie widzi. To świadczy o rozdzielności systemów świadomego i nieświadomego.świadczy o rozdzielności systemów świadomego i nieświadomego.

Zespół AntonaZespół Antona (uszkodzone obszary asocjacyjnej kory wzrokowej) – pacjent nie wie, że (uszkodzone obszary asocjacyjnej kory wzrokowej) – pacjent nie wie, że nie widzi i zachowuje się jakby widział. (towarzyszy temu zespołowi anosognozja).nie widzi i zachowuje się jakby widział. (towarzyszy temu zespołowi anosognozja).

AnosognoziaAnosognozia (Grabowska, 2001) – uszkodzenie ciemieniowych okolic prawej półkuli (Grabowska, 2001) – uszkodzenie ciemieniowych okolic prawej półkuli mózgu. Pacjenci dotknięci lewostronnym niedowładem lub paraliżem zachowują się tak, mózgu. Pacjenci dotknięci lewostronnym niedowładem lub paraliżem zachowują się tak, jakby nic o nim nie wiedzieli. Hipoteza Ramachandrana: dwie półkule mózgowe jakby nic o nim nie wiedzieli. Hipoteza Ramachandrana: dwie półkule mózgowe odgrywają odmienną rolę w kontroli naszego zachowania. Ale chodzi tu o różnice odgrywają odmienną rolę w kontroli naszego zachowania. Ale chodzi tu o różnice dotyczące odmiennych sfer, niż te, które tradycyjnie uważa się za charakterystyczne dotyczące odmiennych sfer, niż te, które tradycyjnie uważa się za charakterystyczne dla działania lewej i prawej półkuli, a więc funkcje werbalne i wzrokowo- przestrzenne.dla działania lewej i prawej półkuli, a więc funkcje werbalne i wzrokowo- przestrzenne.

Wegług RamachandranaWegług Ramachandrana:: Zadaniem lewej półkuli jest tworzenie wewnętrznie spójnych modeli świata i Zadaniem lewej półkuli jest tworzenie wewnętrznie spójnych modeli świata i

zapewnienie ich stabilności. W przypadku zderzenia z informacjami nieprzystającymi zapewnienie ich stabilności. W przypadku zderzenia z informacjami nieprzystającymi do modelu uruchamiane są mechanizmy obronne (zaprzeczania, wyparcia, konfabulacji)do modelu uruchamiane są mechanizmy obronne (zaprzeczania, wyparcia, konfabulacji)

Zadania półkuli prawej odwrotne (adwokat diabła): uruchamiane są wówczas, gdy Zadania półkuli prawej odwrotne (adwokat diabła): uruchamiane są wówczas, gdy „dziwne” informacje przekroczą pewien próg i należy zrewidować dotychczasowy „dziwne” informacje przekroczą pewien próg i należy zrewidować dotychczasowy model.model.

ProsopagnozjaProsopagnozja – trudności w rozpoznawaniu znajomych osób. Zachowana nieświadoma – trudności w rozpoznawaniu znajomych osób. Zachowana nieświadoma percepcja nie zmienia świadomego przekonania pacjenta, że nie zna widzianej twarzypercepcja nie zmienia świadomego przekonania pacjenta, że nie zna widzianej twarzy

Zespół CapgrasaZespół Capgrasa (Grabowska, 2001) – pacjent traktuje swoich bliskich (żonę, męża, (Grabowska, 2001) – pacjent traktuje swoich bliskich (żonę, męża, dzieci) jak podstawione osoby, oszustów, którzy są jego krewnymi.dzieci) jak podstawione osoby, oszustów, którzy są jego krewnymi.

Nieświadomość Nieświadomość poznawczapoznawcza

Amnezja – niepamięć Amnezja – niepamięć zdarzeń bieżących zdarzeń bieżących (amnezja następcza), (amnezja następcza), uprzednich uprzednich (wsteczna), (wsteczna), dezorientacje w dezorientacje w miejscu i czasie, miejscu i czasie, konfabulacje konfabulacje (zmyślenia). (zmyślenia). Zachowane jest Zachowane jest nieświadome nieświadome zapamiętywanie i zapamiętywanie i przypominanie przypominanie

Nieświadomość Nieświadomość emocjonalnaemocjonalna

Anozodiaforia – Anozodiaforia – zachowana zachowana nieświadoma nieświadoma wiedza wiedza emocjonalna, a emocjonalna, a zaburzona głęboko zaburzona głęboko świadoma wiedza świadoma wiedza emocjonalna emocjonalna (zaburzenia uczuć) (zaburzenia uczuć) tu m.in. zespół tu m.in. zespół Phineasa Gage’aPhineasa Gage’a

Przykłady zniekształceń w Przykłady zniekształceń w percepcji i percepcji i

przetwarzaniu informacji przetwarzaniu informacji

Katalog Prawidłowości Katalog Prawidłowości Psychologicznych (Brycz, Psychologicznych (Brycz,

2004)2004)

Tendencyjność człowieka w spostrzeganiu i myśleniu Tendencyjność człowieka w spostrzeganiu i myśleniu od dawna fascynuje psychologów. Owe odchylenia od od dawna fascynuje psychologów. Owe odchylenia od racjonalności są racjonalności są prawidłowościami prawidłowościami psychologicznymipsychologicznymi, powszechnymi sposobami , powszechnymi sposobami poznawania świata i ludzi.poznawania świata i ludzi.

Często też niezdolność człowieka do posługiwania się Często też niezdolność człowieka do posługiwania się normatywnymi regułami wnioskowań nie ma większego normatywnymi regułami wnioskowań nie ma większego wpływu na umiejętność radzenia sobie w codziennym wpływu na umiejętność radzenia sobie w codziennym życiu. życiu.

Dowody:Dowody: zbyt wielki koszt uzyskania całkiem pewnych informacjizbyt wielki koszt uzyskania całkiem pewnych informacji teorie ewolucyjneteorie ewolucyjne Często jednak także ludzie cierpią z powodu pułapek Często jednak także ludzie cierpią z powodu pułapek

oceniania, bądź wpadają w szpony wpływu oceniania, bądź wpadają w szpony wpływu społecznego.społecznego.

Prawidłowości oceniania i atrybucjiPrawidłowości oceniania i atrybucji

1.1. Projekcje: obronna, asymilacyjna, komplementarnaProjekcje: obronna, asymilacyjna, komplementarna2.2. Fałszywe poczucie powszechnościFałszywe poczucie powszechności3.3. Ukryte teorie osobowościUkryte teorie osobowości4.4. Pozytywny (efekt aureoli) i negatywny efekt hallo Pozytywny (efekt aureoli) i negatywny efekt hallo

(efekt diabelski)(efekt diabelski)5.5. Fundamentalny błąd atrybucjiFundamentalny błąd atrybucji6.6. Skłonność do przeceniania w retrospekcji Skłonność do przeceniania w retrospekcji

prawdopodobieństwa zdarzeń dokonanychprawdopodobieństwa zdarzeń dokonanych7.7. Asymetria pozytywna w atrybucji zdolnościAsymetria pozytywna w atrybucji zdolności8.8. Asymetria negatywna w atrybucji moralnościAsymetria negatywna w atrybucji moralności9.9. Myślenie egocentryczne wywodzące się ze Myślenie egocentryczne wywodzące się ze

złudzenia kontrolizłudzenia kontroli

Prawidłowości procesu Prawidłowości procesu

podejmowania decyzjipodejmowania decyzji

1.1. Sprzeniewierzenie się wymogom rachunku Sprzeniewierzenie się wymogom rachunku prawdopodobieństwaprawdopodobieństwa

2.2. Tendencyjne uzasadnianie wyboru wstępnegoTendencyjne uzasadnianie wyboru wstępnego

3.3. Żal podecyzyjnyŻal podecyzyjny

4.4. Wzrost przekonania o słuszności wyboruWzrost przekonania o słuszności wyboru

Inne prawidłowości procesu Inne prawidłowości procesu

spostrzegania społecznegospostrzegania społecznego 1.1. Wpływ pierwszego wrażenia, czy efekt Wpływ pierwszego wrażenia, czy efekt

pierwszeństwapierwszeństwa2.2. Efekt świeżościEfekt świeżości3.3. Centralność cechCentralność cech4.4. Iluzoryczna kontrolaIluzoryczna kontrola5.5. Iluzoryczna wolnośćIluzoryczna wolność6.6. Przecenianie własnego udziału w procesach Przecenianie własnego udziału w procesach

zespołowychzespołowych7.7. Centryzm grupowyCentryzm grupowy8.8. Inklinacja pozytywnaInklinacja pozytywna9.9. Złudzenie patetyczneZłudzenie patetyczne10.10. Wpływ podobieństwa na poziom sympatiiWpływ podobieństwa na poziom sympatii

Prawidłowości procesu Prawidłowości procesu rozpoznawania i przypominania rozpoznawania i przypominania

informacjiinformacji

1.1. Wpływ oczekiwań na przypominanieWpływ oczekiwań na przypominanie

2.2. Organizacja danych wokół schematu w procesie Organizacja danych wokół schematu w procesie zapamiętywaniazapamiętywania

3.3. Wpływ heurystyki dostępności na Wpływ heurystyki dostępności na zapamiętywaniezapamiętywanie

Prawidłowości procesu Prawidłowości procesu

rozwiązywania problemówrozwiązywania problemów

1.1. Wpływ heurystyki widoczności na Wpływ heurystyki widoczności na wnioskowaniewnioskowanie

2.2. Heurystyka reprezentatywnościHeurystyka reprezentatywności

Prawidłowości i odchylenia od Prawidłowości i odchylenia od racjonalności w myśleniu racjonalności w myśleniu

logicznymlogicznym 1.1. Iluzoryczna korelacjaIluzoryczna korelacja

2.2. Nieprawidłowa generalizacjaNieprawidłowa generalizacja

3.3. Efekt zbladnięciaEfekt zbladnięcia

4.4. Złudzenie graczaZłudzenie gracza

5.5. Ignorowanie statystycznego „prawa wielkich Ignorowanie statystycznego „prawa wielkich liczb”liczb”

6.6. Efekt audytoriumEfekt audytorium

7.7. Facilitacja społecznaFacilitacja społeczna

8.8. SamoutrudnianieSamoutrudnianie

9.9. Próżniactwo społecznePróżniactwo społeczne

10.10. Wyuczona bezradnośćWyuczona bezradność

Inne prawidłowości psychologiczneInne prawidłowości psychologiczne

1.1. Warunkowanie klasyczneWarunkowanie klasyczne2.2. Warunkowanie instrumentalneWarunkowanie instrumentalne3.3. Zjawisko samej ekspozycjiZjawisko samej ekspozycji4.4. Teoria dysonansu poznawczegoTeoria dysonansu poznawczego5.5. Autokoncentracja a zgodność postaw z Autokoncentracja a zgodność postaw z

zachowaniemzachowaniem6.6. Efekt bumerangowy dla cenzuryEfekt bumerangowy dla cenzury7.7. I i II prawo Yerkesa – DodsonaI i II prawo Yerkesa – Dodsona8.8. Dehumanizacja ofiaryDehumanizacja ofiary9.9. Zjawisko reaktancjiZjawisko reaktancji10.10. Społeczny dowód słusznościSpołeczny dowód słuszności