Marcin Czepelak

Wydanie 1

Warszawa 2012

Międzynarodowe prawo zobowiązań Unii Europejskiej

Komentarz do rozporządzeń rzymskich:

rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 593/2008 z dnia 17 czerwca 2008 r.

w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych („Rzym I”)oraz

rozporządzenia (WE) nr 864/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r.

dotyczącego prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych („Rzym II”)

Redaktor prowadzący: Katarzyna Bojarska Opracowanie redakcyjne: Agata Walkowska Opracowanie techniczne: Krzysztof Koziarek

Projekt okładki i stron tytułowych: Michał Piotrowski

© Copyright by LexisNexis Polska Sp. z o.o. 2012

Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej książki nie może być powielanaani rozpowszechniana za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych,

kopiujących, nagrywających i innych – bez pisemnej zgody Autora i wydawcy.

ISBN 978-83-7806-680-4

LexisNexis Polska Sp. z o.o.Ochota Office Park 1, Al. Jerozolimskie 181, 02-222 Warszawa

tel. 22 572 95 00, faks 22 572 95 68Infolinia: 22 572 99 99

Redakcja: tel. 22 572 83 26, 22 572 83 28, 22 572 83 11, faks 22 572 83 92www.lexisnexis.pl, e-mail: biuro@lexisnexis.pl

Księgarnia Internetowa: dostępna ze strony www.lexisnexis.pl

5

Spis treści

Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

Podziękowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

Uwagi do Czytelnika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

ROZDZIAŁ 1. Podstawowe zagadnienia międzynarodowego prawa zobowiązań Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . 191. Wprowadzenie 1.1.–1.23. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192. Geneza 1.24.–1.33. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 393. Wykładnia 1.34.–1.38. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 514. Podstawowe pojęcia 1.39.–1.42. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 565. Podstawowe zasady 1.43.–1.47. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 656. Zakres przedmiotowy 1.48.–1.59. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 727. Zakres czasowy 1.60.–1.62. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 818. Zakres terytorialny 1.63.–1.66. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 859. Stosunek do umów międzynarodowych 1.67.–1.72. . . . . . . . . . . . . 93

ROZDZIAŁ 2. Wskazanie prawa właściwego przez strony . . . . . . . 1031. Wprowadzenie 2.1.–2.11. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1042. Dopuszczalność wyboru prawa 2.12.–2.21. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1183. Dojście wyboru prawa do skutku 2.22.–2.36. . . . . . . . . . . . . . . . . . 1254. Ważność wyboru prawa 2.37.–2.39. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1435. Ograniczenia skutku wyboru prawa 2.40.–2.44. . . . . . . . . . . . . . . . 145

ROZDZIAŁ 3. Wskaznie prawa właściwego dla zobowiązań umownych przez łącznik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1511. Wprowadzenie 3.1.–3.8. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1512. Ogólna regulacja wskazania prawa właściwego dla umów

(art. 4 rozp. rzym. I) 3.9.–3.29. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1583. Umowy przewozu (art. 5 rozp. rzym. I) 3.30.–3.35. . . . . . . . . . . . . 193

6

Spis treści

4. Umowy konsumenckie (art. 6 rozp. rzym. I) 3.36.–3.41. . . . . . . . . 1995. Umowy ubezpieczenia (art. 7 rozp. rzym. I) 3.42.–3.47. . . . . . . . . 2116. Indywidualne umowy o pracę (art. 8 rozp. rzym. I) 3.48.–3.52. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220

ROZDZIAŁ 4. Wskazanie prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych przez łącznik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226 1. Wprowadzenie 4.1.–4.21. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227 2. Ogólna regulacja wskazania prawa właściwego dla deliktów

(art. 4 rozp. rzym. II) 4.22.–4.40. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244 3. Odpowiedzialność za produkt (art. 5 rozp. rzym. II) 4.41.–4.48. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263 4. Nieuczciwa konkurencja i praktyki ograniczające wolną konkurencję (art. 6 rozp. rzym. II) 4.49.–4.66. . . . . . . . . . . . . . . . 269 5. Szkody w środowisku naturalnym (art. 7 rozp. rzym. II)

4.67.–4.73. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283 6. Naruszenie praw własności intelektualnej (art. 8 i 13 rozp.

rzym. II) 4.74.–4.87. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288 7. Spory zbiorowe (art. 9 rozp. rzym. II) 4.88.–4.93. . . . . . . . . . . . . 298 8. Bezpodstawne wzbogacenie (art. 10 rozp. rzym. II) 4.94.–4.102. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302 9. Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia (art. 11 rozp. rzym. II)

4.103.–4.110. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31110. Culpa in contrahendo (art. 12 rozp. rzym. II) 4.111.–4.114. . . . . . 316

ROZDZIAŁ 5. Zakres zastosowania prawa właściwego . . . . . . . . . . 3211. Wprowadzenie 5.1.–5.17. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3212. Zbieg różnych rodzajów odpowiedzialności 5.18.–5.23. . . . . . . . . . 3333. Statut kontraktowy 5.24.–5.40. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3394. Statut zdarzeń pozaumownych 5.41–5.55. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258

ROZDZIAŁ 6. Kolizyjnoprawne zagadnienia części ogólnej prawa zobowiązań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3741. Wprowadzenie 6.1.–6.4. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3742. Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych 6.5.–6.13. . . . 3783. Forma oświadczeń woli 6.14.–6.30. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3874. Roszczenia regresowe 6.31.–6.38. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4025. Bezpośrednie roszczenie przeciwko ubezpieczycielowi 6.39.–6.43. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4086. Przelew wierzytelności i subrogacja umowna 6.44.–6.53. . . . . . . . 4117. Subrogacja ustawowa 6.54.–6.61. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4288. Potrącenie 6.62.–6.67. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 435

ROZDZIAŁ 7. Część ogólna międzynarodowego prawa zobowiązań Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4411. Wprowadzenie 7.1.–7.5. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4412. Prawo niejednolite 7.6.–7.14. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4453. Wyłączenie odesłania 7.15.–7.28. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4514. Ustalenie łącznika i treści prawa właściwego 7.29.–7.34. . . . . . . . . 4615. Klauzula porządku publicznego 7.35.–7.43. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4676. Przepisy koniecznego zastosowania 7.44.–7.60. . . . . . . . . . . . . . . . 474

Aneks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 491 1. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE)

nr 593/2008 z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych („Rzym I”) . . . . . . . . . . . . 491

2. Rozporządzenie (WE) nr 864/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z 11 lipca 2007 r. dotyczące prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych („Rzym II”) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 511

Skorowidz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 529

Spis treści

9

Wykaz skrótów

Akty prawneaustr. p.p.m. – austriacka ustawa związkowa o prawie prywatnym między-

narodowym z 15 czerwca 1978 r. – Bundesgesetz vom 15 Juni 1978 über das Internationale Privatrecht (Bundesgesetz- blatt z 1978 r., Nr 304, s. 1729 ze zm.)

franc. k.c. – francuski kodeks cywilny z 21 marca 1804 r. - Code civil des Français (http://www.legifrance.gouv.fr)

CISG – konwencja wiedeńska o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów z 11 kwietnia 1980 r. (CISG), (Dz.U. z 1997  r. Nr 45, poz. 286, sprost. Dz.U. z 2011 r. Nr 230, poz. 1374)

k.c. – ustawa z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.)

konwencja brukselska – konwencja brukselska o jurysdykcji krajowej i wykonywaniu orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych z  27  wrze-śnia 1968 r. (tekst jedn. Dz.Urz. WE C 27 z 26.01.1998 r., s. 1)

konwencja rzymska – konwencja o prawie właściwym dla zobowiązań umownych otwarta do podpisu w Rzymie 19 czerwca 1980 r. (tekst jedn. Dz.Urz. UE C 334 z 30.01.2005 r., s. 1 ze zm.; Dz.U. z 2008 r. Nr 10, poz. 57)

k.p.c. – ustawa z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cy-wilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.)

niem. k.c. – niemiecki kodeks cywilny z 18 sierpnia 1986 r. – Bürger-lichesgesetzbuch (BGB) (tekst. jedn. Bundesgesetzblatt I z 2002, s. 42 ze zm.)

p.p.m. z 1926 r. – ustawa z 2 sierpnia 1926 r. o prawie właściwem dla sto-sunków prywatnych międzynarodowych (Prawo prywatne międzynarodowe), (Dz.U. Nr 101, poz. 581 ze zm.)

p.p.m. z 1965 r. – ustawa z 12 listopada 1965 r. – Prawo prywatne międzyna-rodowe (Dz.U. Nr 46, poz. 290 ze zm.)

p.p.m. z 2011 r. – ustawa z 4 lutego 2011 r. – Prawo prywatne międzynarodowe (Dz.U. Nr 80, poz. 432)

10

Wykaz skrótów

rozp. bruksel. I – rozporządzenie Rady (WE) nr 44/2001 z 22 grudnia 2000 r. w  sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.Urz. WE L 12 z 16.01.2001 r., s. 1; tekst w języku polskim opublikowany w Dz.Urz. UE polskie wydanie specjalne, rozdz. 19, t. 4, s. 42)

rozp. rzym. I – rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 593/2008 z 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowią-zań umownych („Rzym I”) (Dz.Urz. UE L 177 z 4.07.2008 r., s. 6)

rozp. rzym. II – rozporządzenie (WE) nr  864/2007 Parlamentu Europejskie-go i  Rady z  11 lipca 2007 r. dotyczące prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych („Rzym II”) (Dz.Urz. UE L 199 z 31.07.2007 r., s. 40)

szwajc. k.z. – szwajcarski kodeks zobowiązań (Code d’obligations – loi fédérale complétant le Code civil suisse du 30 mars 1911)

szwajc. p.p.m. – szwajcarska ustawa związkowa o prawie prywatnym międzynaro-dowym z 18 grudnia 1987 r. – Bundesgesetz über das Internatio-nale Privatrecht (Amtliche Sammlung des Bundesrechts z 1988 r., Nr 44, s. 1776)

TFUE – traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, wersja skonsolidowa-na (Dz.Urz. UE C 83 z 30.03.2000 r., s. 47)

TWE – traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, wersja skonsolido-wana (Dz.Urz. WE C 340 z 10.11.1997 r., s. 173)

Czasopisma i serie wydawniczeAEDIPr – Anuario Español de Derecho Internacional PrivadoAll ER – All England Law ReportsAll ER (Comm) – All England Law Reports (Commercial Cases)CLJ – Cambridge Law JournalCYIL – Czech Yearbook of International LawELF – The European Legal Forum / Forum iuris communis EuropaeEPS – Europejski Przegląd SądowyERPL – European Review of Private LawICLQ – International & Comparative Law QuarterlyIHR – Internationales HandelsrechtIPRax – Praxis des Internationalen Privat- und VerfahrensrechtJDI – Journal de droit international (Clunet)JPIL – Journal of Private International LawKPP – Kwartalnik Prawa PrywatnegoLMCLQ – Lloyd’s Maritime and Commercial Law QuarterlyMJ – Maastricht Journal of European and Comparative LawMoP – Monitor PrawniczyNILR – Netherlands International Law ReviewNJ – Nederlandse jurisprudentie. Uitspraken in burgerlijke en strafzakenNJW – Neue Juristische WochenschriftOSNC – Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna (od 1995 r.)

11

OSNCP – Orzecznictwo Sądu Najwyzszego. Izba Cywilna oraz Izba Admini-stracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (od 1963 r. do 1994 r.)

PA – Prawo AsekuracyjnePiP – Państwo i PrawoPIPWI UJ – Prace Instytutu Prawa Własności Intelektualnej Uniwersytetu Ja-

giellońskiegoPiZS – Praca i Zabezpieczenie SpołecznePPH – Przegląd Prawa HandlowegoPPHZ – Problemy Prawne Handlu ZagranicznegoPPPM – Problemy Prawa Prywatnego MiędzynarodowegoPS – Przegląd SądowyRabelsZ – Rabels Zeitschrift für ausländisches und internationales Priva-

trecht (wcześniej: Zeitschrift für ausländisches und internationales Privatrecht)

RDIPP – Rivista di diritto internazionale privato e processualeRev. crit. d.i.p. – Revue critique de droit international privé (wcześniej: Revue de

droit international privé)Rec. des cours – Recueil des cours de l’Académie de droit international de la HayeRIW – Recht der Internationalen WirtschaftSC – Session CasesSP – Studia PrawniczeSt. Cyw. – Studia CywilistyczneWLR – Weekly Law ReportsYPIL – Yearbook of Private International LawZb.Orz. SN IC – Zbiór Orzeczeń Sądu Najwyższego Izba Cywilna ZEuP – Zeitschrift für Europäisches PrivatrechtZfRvgl – Zeitschrift für RechtsvergleichungZNUJ PP – Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Prace PrawniczeZVglRWiss – Zeitschrift für Vergleichende Rechtswissenschaft

Organizacje międzynarodoweEFTA – Europejskie Stowarzyszenie Wolnego HandluEWG – Europejska Wspólnota GospodarczaWE – Wspólnota EuropejskaUE – Unia Europejska

Organy władzyBG – Bundesgericht (szwajc.)BGH – Bundesgerichtshof (niem.)Cass. – Cour de CassationTS UE – Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (wcześniej Trybunał

Sprawiedliwości Wspólnoty Europejskiej – TS WE)HR – Hoge Raad (Wysoka Rada)SN – Sąd NajwyższyQBD – Queen’s Bench DivisionTK – Trybunał Konstytucyjny

Wykaz skrótów

Wykaz skrótów

Publikatory urzędoweDz.U. – Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej PolskiejDz.Urz. UE – Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej (do 31 stycznia 2003 r. wy-

dawany jako Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich)Dz.Urz. WE – Dziennik Urzędowy Wspólnot EuropejskichZb.Orz. – Zbiór Orzeczeń Trybunału i Sądu Pierwszej Instancji

Pozostałeang. – angielskibelg. – belgijskifranc. – francuskihiszp. – hiszpańskilit. – literaniem. – niemieckiniepubl. – niepublikowanynp. – na przykładnr – numer pkt – punkt sprost. – sprostowanieszwajc. – szwajcarskitekst jedn. – tekst jednolityvol. – volumewłos. – włoskiz. – zeszytzał. – załącznikzd. – zdanieze zm. – ze zmianami

13

Podziękowania

Niniejszy Komentarz powstał na bazie opracowania przygotowanego w  ramach projektu „Międzynarodowe prawo zobowiązań Unii Euro-pejskiej”, który pod kierunkiem Pana prof. dra hab. Andrzeja Mączyń-skiego został zrealizowany przez pracowników Katedry Prawa Prywat-nego Międzynarodowego Uniwersytetu Jagiellońskiego: Pana Prof. dra hab. Kazimierza Zawadę, Pana dra Piotra Mostowika oraz przeze mnie.

Projekt ten został sfinansowany przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego ze środków na naukę w latach 2007–2010, co pozwoli-ło na  prowadzenie prac w Max-Planck-Institut für ausländisches und internationales Privatrecht w Hamburgu, Haskiej Konferencji Prawa Prywatnego Międzynarodowego, Bibliotece Pałacu Pokoju i Instytucie T.M.C. Assera w Hadze oraz w Komisji Europejskiej w Brukseli. Wszyst-kim tym instytucjom chciałbym niniejszym wyrazić wdzięczność.

Przede wszystkim jednak pragnę złożyć podziękowania Panu Profe-sorowi Andrzejowi Mączyńskiemu i członkom zespołu realizującego projekt. Szczególną wdzięczność chciałbym wyrazić Panu Profeso-rowi Kazimierzowi Zawadzie – za możliwość oparcia się na jego opracowaniu dotyczącym kolizyjnoprawnych zagadnień części ogól-nej prawa zobowiązań oraz Panu Doktorowi Piotrowi Mostowikowi – za możliwość oparcia się na jego opracowaniu dotyczącym prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych.

Oczywiście, pełna odpowiedzialność za treść niniejszego Komentarza oraz za wyrażone w nim poglądy spoczywa – jako jego autorowi – wy-łącznie na mnie. Stan prawny został uwzględniony na 1 września 2012 r.

Marcin Czepelak

15

Uwagi do Czytelnika

Metoda. Niniejszy Komentarz odchodzi od tradycyjnej metody pole-gającej na komentowaniu kolejnych przepisów. Wynika to z dwóch powodów.

Po pierwsze, specyfika obu rozporządzeń rzymskich jako źródeł pra-wa unijnego wymaga omówienia ich wzajemnej relacji, jak i sto-sunku do innych źródeł prawa (polskich ustaw i obowiązujących w  Polsce umów międzynarodowych). Inaczej też niż w krajowych aktach prawnych, oba rozporządzenia regulują instytucje części ogólnej na  końcu, po normach szczegółowych dla poszczególnych typów zobowiązań.

Po drugie, międzynarodowe prawo zobowiązań obejmuje normy wskazujące prawo właściwe (normy kolizyjne), z którymi kontakt w  praktyce jest dużo rzadszy niż z normami merytorycznymi pra-wa polskiego. O ile więc przeciętny „użytkownik” polskiego kodek-su cywilnego, mając do rozwiązania konkretny problem praktyczny, będzie umiał odszukać właściwy przepis po to, aby w komentarzu do  niego odnaleźć rozwiązanie problemu, o  tyle w przypadku mię-dzynarodowego prawa zobowiązań byłoby to dla niego raczej trudne.

Z tych powodów niniejszy Komentarz łączy ze sobą dwa elementy: omówienie instytucji wspólnych dla obu rozporządzeń (rozdział 1, 2, część 5, 6 i 7) oraz omówienie poszczególnych przepisów (roz-dział 3, 4 i część 5). Taki układ treści powinien w sposób jak naj-bardziej przejrzysty prowadzić Czytelnika do odnalezienia tego frag-mentu, którego lektura pomoże mu w rozwiązaniu problemu.

16

Uwagi do Czytelnika

Struktura. Komentarz został podzielony na siedem rozdziałów. Każdy rozdział jest podzielony na zagadnienia, które z kolei dzie-lą się na punkty (oznaczone numerami brzegowymi – odrębnie w każdym rozdziale). Na początku rozdziału podano spis zagadnień, na  początku zagadnienia – spis punktów. Tytuły punktów wyod-rębnione zostały pogrubieniem. W całym Komentarzu zastosowa-no system odesłań za pomocą numerów brzegowych w nawiasach kwadratowych, które ułatwiają orientację w tekście oraz pozwalają uniknąć zbędnych powtórzeń. Na końcu Komentarza zamieszczono skorowidz oraz aneksy z tekstami obu rozporządzeń rzymskich.

Piśmiennictwo. Na początku każdego zagadnienia (wyjątkowo – na  początku rozdziału 2) podany został wykaz podstawowych pu-blikacji. Cechą charakterystyczną piśmiennictwa dotyczącego rozpo-rządzeń rzymskich jest jego zróżnicowanie językowe. W niniejszym Komentarzu nacisk położono na publikacje w języku polskim, angiel-skim, niemieckim i francuskim. Warto przy tym odnotować, że roz-porządzenia rzymskie doczekały się już kilku komentarzy:A.J. Bělohlávek, Rozporządzenie Rzym I. Konwencja rzymska. Ko-

mentarz, Warszawa 2010 to obszerne, dwutomowe opracowanie, a także jedyny komen-

tarz, jaki wydano dotychczas po polsku (tłumaczenie z języka czeskiego);

Münchener Kommentar zum Bürgerlichen Gesetzbuch. Band 10. Interna-tionales Privatrecht, red. H.J. Sonnenberger, München 2010

to bardzo obszerny komentarz do obu rozporządzeń rzymskich;R.  Plender, M.  Wilderspin, The European Private International Law

of Obligations, London 2009 to opracowanie o charakterze systemowym dotyczące obu roz-

porządzeń rzymskich napisane z perspektywy prawnika angiel-skiego;

Internationales Vertragsrecht: das internationale Privatrecht der Schul-dverträge, red. Ch. Reithmann, D. Martiny, Köln 2010

to opracowanie o charakterze systemowym dotyczące zasadniczo rozporządzenia rzymskiego I, przy czym uwzględniono pokrótce także rozporządzenie rzymskie II;

A. Dickinson, The Rome II Regulation: The Law Applicable to Non--Contractual Obligations, Oxford 2008

to bardzo obszerny komentarz do rozporządzenia rzymskiego II, do którego suplement dostępny jest na stronie www.romeii.eu;

Rome II Regulation. Pocket Commentary, red. P. Huber, Munich 2011 to komentarz do rozporządzenia rzymskiego II;C.W. Fröhlich, The Private International Law of Non-Contractual Ob-

ligations According to the Rome-II Regulation. A Comparative Study of the Choice of Law Rules in Tort Under European, English and German Law, Hamburg 2008

to krótki komentarz do rozporządzenia rzymskiego II.

Ze względu na swój całościowy charakter powyższe publikacje nie zostały wymienione w  wykazach piśmiennictwa zamieszonych na początku każdego zagadnienia.

Uwagi do Czytelnika

19

Rozdział 1

Podstawowe zagadnienia międzynarodowego prawa zobowiązań Unii Europejskiej

1. Wprowadzenie 1.1.–1.23.2. Geneza 1.24.–1.33.3. Wykładnia 1.34.–1.38.4. Podstawowe pojęcia 1.39.–1.42.5. Podstawowe zasady 1.43.–1.47.6. Zakres przedmiotowy 1.48.–1.59.7. Zakres czasowy 1.60.–1.62.8. Zakres terytorialny 1.63.–1.66.9. Stosunek do umów międzynarodowych 1.67.–1.72.

1. Wprowadzenie

1.1. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211.2. Rozporządzenia rzymskie – terminologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221.3. Międzynarodowe prawo zobowiązań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221.4. Kolizja praw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221.5. Prawo prywatne międzynarodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231.6. Normy kolizyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241.7. Normy merytoryczne prawa prywatnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241.8. Wskazanie prawa właściwego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251.9. Łącznik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261.10. Opis łącznika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271.11. Uniwersalny charakter norm kolizyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281.12. Zakres normy kolizyjnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291.13. Kolizyjnoprawna kategoryzacja stanu faktycznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

Rozdział 1. Podstawowe zagadnienia międzynarodowego prawa zobowiązań UE

20

1.14. Stosowanie norm kolizyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311.15. Stosowanie prawa wskazanego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311.16. Modyfikacje we wskazaniu i stosowaniu prawa właściwego . . . . . . . . . . . . 321.17. Klauzula ściślejszego związku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321.18. Przepisy koniecznego zastosowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331.19. Klauzula porządku publicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331.20. Normy kolizyjne a normy jurysdykcyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341.21. Obowiązek stosowania norm kolizyjnych z urzędu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351.22. Źródła prawa prywatnego międzynarodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351.23. Międzynarodowe prawo zobowiązań UE jako system prawny . . . . . . . . . . . 37

Piśmiennictwo:M. Czepelak, Umowa międzynarodowa jako źródło prawa prywatnego międzynarodowe-go, Warszawa 2008.M. Czepelak, Europeizacja międzynarodowego prawa zobowiązań umownych a prawo polskie, PiP 2009, z. 6, s. 37–50.M. Czepelak, Would We Like to Have a European Code of Private International Law?, ERPL 2010, vol. 18, Issue 4, s. 705–728.M. Czepelak, The Experience Concerning the Application of Community Instruments in the Recent EU Member States, w: Latest Developments in EU Private International Law, red. B. Campuzano Díaz, M. Czepelak, A.R. Benot, A.R. Vazquez, Intersentia 2011, s. 49–61 (http://centro.us.es/cde/justicia_civil_2011/mod_004.html).European Private International Law of Obligations. Acts and Documents of an Interna-tional Colloquium on the European Preliminary Draft Convention on the Law Applica-ble to Contractual and Non-Contractual Obligations, red. O.  Lando, B. von Hoffmann, K. Siehr, Tübingen 1975.M. Fabjańska, M. Świerczyński, Ujednolicenie norm kolizyjnych dotyczących zobowią-zań pozaumownych, KPP 2004, z. 3, s. 717–766.M.  Giuliano, P.  Lagarde, Rapport concernant la convention sur la loi applicable aux obligations contractuelles, Dz.Urz. WE C 282 z 31.10.1980 r.U. Magnus, w: J. von Staudingers Kommentar zum Bürgerlichen Gesetzbuch: mit Einfüh-rungsgesetz und Nebengesetzen. Einleitung zur Rom I-VO (Internationales Vertragsrecht 1), red. U. Magnus, Berlin 2011, s. 1–8.A. Mączyński: Wskazanie kilku praw przez normę kolizyjną prawa prywatnego między-narodowego, w: Rozprawy z polskiego i europejskiego prawa prywatnego. Księga pamiąt-kowa ofiarowana Profesorowi Józefowi Skąpskiemu, Kraków 1994, s. 231–247.A. Mączyński, Polskie prawo prywatne międzynarodowe u progu XXI wieku, w: Prawo w XXI wieku. Księga pamiątkowa 50-lecia Instytutu Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk, red. W. Czapliński, Warszawa 2006, s. 563–581.A. Mączyński, Program haski a polskie prace kodyfikacyjne w dziedzinie prawa prywat-nego międzynarodowego, KPP 2009, z. 1, s. 239–250.A. Mączyński, Kodyfikacyjne zagadnienia części ogólnej prawa prywatnego międzynaro-dowego, w: Studia i rozprawy. Księga jubileuszowa dedykowana profesorowi Andrzejowi Całusowi, red. A. Janik, Warszawa 2009, s. 409–445.

21

1. Wprowadzenie

A. Mączyński, Wielość źródeł prawa prywatnego międzynarodowego i spowodowane nią kolizje norm kolizyjnych (na przykładzie norm dotyczących zobowiązań alimentacyjnych), w: Rozprawy z prawa prywatnego. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Aleksan-drowi Oleszce, red. A. Dańko-Roesler, J. Jacyszyn, M. Pazdan, W. Popiołek, Warszawa 2012, s. 328–350.P. Mostowik, Międzynarodowe prawo prywatne i postępowanie cywilne w dekadę po wej-ściu w życie Traktatu amsterdamskiego, PS 2010, nr 2, s. 33–60.M. Pazdan, W oczekiwaniu na wejście w życie w Polsce konwencji rzymskiej z 1980 r., PPPM 2007, t. 2, s. 9–28.M. Pazdan, Nowa krajowa regulacja prawa prywatnego międzynarodowego w Polsce, PPPM 2011, t. 8, s. 9–16.M. Pazdan, Prawo prywatne międzynarodowe, Warszawa 2012.K. Przybyłowski, Prawo prywatne międzynarodowe. Część ogólna, Lwów 1935.H. Trammer, O tak zwanych „jednostronnych normach” międzynarodowego prawa pry-watnego, St. Cyw. 1963, t. II, s. 119–128.H. Trammer, Z rozważań nad strukturą normy kolizyjnej prawa prywatnego międzynaro-dowego, St. Cyw. 1969, t. XIII–XIV, s. 397–404.M. Würdinger, Das Prinzip der Einheit der Schuldrechtsverordnungen im Europäischen Internationalen Privat- und Verfahrensrecht. Eine methodologische Untersuchung über die praktische Konkordanz zwischen Brüssel I-VO, Rom I-VO und Rom II-VO, RabelsZ 2011, nr 1, s. 102–126.K. Zawada, Europeizacja międzynarodowego prawa zobowiązań umownych. Od konwen-cji rzymskiej do rozporządzenia rzymskiego w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych, PS 2010, nr 5, s. 16–32.

1.1. Pojęcie „międzynarodowe prawo zobowiązań Unii Europej-skiej” oznacza jednolite normy wskazujące prawo właściwe dla sto-sunków obligacyjnych ustanowione przez organy prawodawcze tej-że organizacji międzynarodowej1. Podstawowym źródłem tych norm są  obecnie dwa wspólnotowe akty normatywne stanowiące przed-miot niniejszego komentarza:– rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr  593/

2008 z 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zo-bowiązań umownych („Rzym I”)2,

– rozporządzenie (WE) nr 864/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z 11 lipca 2007 r. dotyczące prawa właściwego dla zobo-wiązań pozaumownych („Rzym II”)3.

1 Por. M. Czepelak, Europeizacja międzynarodowego prawa zobowiązań umownych a prawo polskie, PiP 2009, z. 6, s. 37.2 Dz.Urz. UE L 177 z 4.07.2008 r., s. 6.3 Dz.Urz. UE L 199 z 31.07.2007 r., s. 40.

Rozdział 1. Podstawowe zagadnienia międzynarodowego prawa zobowiązań UE

22

1.2. Rozporządzenia rzymskie – terminologia. Oba wymienio-ne rozporządzenia w związku z ich genezą będą oznaczane zbior-czym pojęciem „rozporządzenia rzymskie” i określane odpowiednio jako: „rozporządzenie rzymskie I” (w skrócie rozp. rzym. I) oraz „rozporządzenie rzymskie II” (w skrócie rozp. rzym. II). Nazwy „Rzym I” i „Rzym II”, którymi posłużono się w oficjalnych polskich wersjach powołanych rozporządzeń, stanowią dosłowny przekład z  języka angielskiego, w którym – co do zasady – nie tworzy się przymiotników od nazw miast. Wprawdzie sformułowania te przy-jęły się też w innych wersjach językowych, jednak poprawność stylistyczna i elegancja językowa nakazują posługiwanie się przy-miotnikiem odrzeczownikowym „rzymski” i odpowiednio nazwami: „rozporządzenie rzymskie I” i „rozporządzenie rzymskie II”. Taka konwencja językowa wywodzi się z utartej w polskim piśmiennic-twie prawniczym terminologii z zakresu umów międzynarodowych. Stąd jak powszechnie używa się w języku polskim nazwy „konwen-cja rzymska” (a nie: „konwencja Rzym”), tak też konsekwentnie powinno posługiwać się pojęciem „rozporządzenie rzymskie  I” (nie zaś: „rozporządzenie Rzym I”).

1.3. Międzynarodowe prawo zobowiązań obejmuje normy wskazujące prawo właściwe dla stanów faktycznych, w których mogą powstawać stosunki o charakterze obligacyjnym, a więc takie, z których wynikać może odpowiedzialność kontraktowa, de-liktowa lub im podobna (np. z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia albo prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia). To, czy w danej sy-tuacji życiowej powstaje zobowiązanie, a jeśli tak – jakiego rodza-ju i jakiej treści, wynika z przepisów właściwego systemu prawne-go. Celem norm międzynarodowego prawa zobowiązań jest zatem wskazanie, jaki system prawny ma określić, czy dany stan faktycz-ny w ogóle rodzi odpowiedzialność obligacyjną i – jeśli tak – jakiej treści. Tego rodzaju normy nazywane są normami kolizyjnymi.

1.4. Kolizja praw. Określenie „norma kolizyjna” nawiązuje do po-jęcia kolizji praw (conflit de lois, conflict of laws), który jest zjawi-skiem wynikającym z obowiązywania w poszczególnych państwach

23

1. Wprowadzenie

różnych systemów prawa prywatnego. Zatem normy kolizyjne roz-strzygają kolizję praw w przestrzeni4. Oczywiście potrzeba stoso-wania tych norm nie wynika wyłącznie z różnorodności systemów prawa prywatnego, lecz z podstawowego założenia, że sądy danego państwa orzekają nie tylko na podstawie własnego prawa meryto-rycznego, ale i na podstawie prawa merytorycznego obowiązujące-go w innym państwie. Od dawna bowiem uważa się, że nie zawsze własne (to jest obowiązujące w siedzibie sądu) prawo najściślej związane jest z daną sytuacją życiową. Stosowanie prawa obcego nie jest bowiem współcześnie rozpatrywane z punktu widzenia su-werenności, tak jakby mogło ono uchybiać państwu, którego sądy stosują prawo innego państwa, albo jak gdyby naruszało to suwe-renność państwa, którego prawo jest stosowane w innym państwie. Przeciwnie, przyjmuje się powszechnie, że jest stosowane to raczej kwestia kolizyjnoprawnej sprawiedliwości, która domaga się, aby o  prawnych konsekwencjach danej sytuacji życiowej rozstrzygnęło to prawo, które jest z nią najściślej związane [1.43.]. Suwerenność nie jest zagrożona stosowaniem prawa obcego także dlatego, że podstawą jego zastosowania są zawsze własne (to jest obowią-zujące w siedzibie sądu orzekającego) normy kolizyjne [7.4.].

1.5. Prawo prywatne międzynarodowe. System norm kolizyjnych tworzy prawo prywatne międzynarodowe, czyli zespół norm wska-zujących prawo właściwe dla określenia prywatnoprawnych konsekwencji różnych zdarzeń prawnych. W zasadzie każda sytuacja życiowa może mieć doniosłość prawną. Stąd też istnieje potrzeba wskazania prawa właściwego dla bardzo różnych stanów faktycznych, które jednak trzeba pogrupować według kryteriów po-działu przyjmowanych zazwyczaj przez systemy prawa prywatnego. W przypadku systemów kontynentalnych wyróżniają one tradycyj-nie prawo osobowe i rodzinne, prawo zobowiązań, prawo rzeczo-we i spadkowe. Podobny podział można przyjąć także na gruncie prawa prywatnego międzynarodowego, gdyż – jak już wskazano – w zasadzie każdy stan faktyczny może mieć doniosłość prawną, za-

4 K. Przybyłowski, Prawo prywatne międzynarodowe. Część ogólna, Lwów 1935, s. 1–2.

Rozdział 1. Podstawowe zagadnienia międzynarodowego prawa zobowiązań UE

24

tem będzie istniała potrzeba wskazania, jakie prawo jest właściwe dla określenia jego skutków prawnych. Dlatego też i normy kolizyj-ne łączą się w ramach poszczególnych działów prawa prywatnego międzynarodowego, tworząc odpowiednio: międzynarodowe prawo rodzinne, międzynarodowe prawo zobowiązań, międzynarodowe prawo rzeczowe i międzynarodowe prawo spadkowe5. Stąd między-narodowe prawo zobowiązań stanowi dział prawa prywatnego międzynarodowego. Tworzą go normy kolizyjne obejmujące swo-im zakresem stany faktyczne, w których w grę wchodzi odpo-wiedzialność o charakterze obligacyjnym.

1.6. Normy kolizyjne nie określają bezpośrednio konsekwencji prawnych danego stanu faktycznego, lecz tylko wskazują system prawny, którego normy mają ustalić, jakie skutki prawne wywołuje dana sytuacja życiowa. W tym sensie można je nazwać normami pośrednimi albo normami wyższego stopnia (meta-normami), gdyż określają one zakres zastosowania norm merytorycznych prawa prywatnego.

1.7. Normy merytoryczne prawa prywatnego – w przeciwień-stwie do norm kolizyjnych – określają bezpośrednio konsekwencje prawne danego stanu faktycznego. W literaturze przedmiotu okreś- la się je często jako normy materialne. Ponieważ jednak poję-cie to  często występuje w opozycji do terminu normy formalne (w znaczeniu procesowe), zatem aby uniknąć tego rodzaju konota-cji lepiej używać wspomnianej nazwy normy merytoryczne6. W tym

5 Należy jednak zwracać uwagę na to, w jakim kontekście używana jest przydawka „międzynarodowy” – mianowicie, czy chodzi o normy kolizyjne (wskazujące prawo właściwe), czy też o normy określające konsekwencje stanów faktycznych związa-nych z elementem obcym, czy wreszcie o jedne i drugie jednocześnie. Ta ostatnia sytuacja pojawia się zazwyczaj w przypadku takich określeń jak np. międzynarodowe prawo handlowe czy też międzynarodowe prawo upadłościowe.6 Unikanie tego rodzaju nieporozumień ma istotne znaczenie dla praktyki. Zgodnie bowiem z art. 398³ § 1 k.p.c. skargę kasacyjną można oprzeć na naruszeniu prawa materialnego przez jego błędną wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie. Przeciwsta-wienie – w tym kontekście – przepisów prawa materialnego normom kolizyjnym pro-wadziłoby do fałszywego wniosku, że naruszenie przepisów kolizyjnych nie może być podstawą skargi kasacyjnej. Jednak, jak już wykazano w doktrynie, również błędna

25

1. Wprowadzenie

sensie określenia: normy merytoryczne i normy kolizyjne są sobie przeciwstawne. Za przykład normy merytorycznej może zatem słu-żyć art. 415 k.c., stwierdzający, że: „Kto z winy swej wyrządził dru-giemu szkodę, zobowiązany jest do jej naprawienia”. Przykładem zaś normy kolizyjnej będzie art. 4 ust. 1 rozp. rzym. II, zgodnie z  którym: „(…) prawem właściwym dla zobowiązania pozaumow-nego wynikającego z czynu niedozwolonego jest prawo państwa, w którym powstaje szkoda (…)”. Jak widać, ta ostatnia norma nie określa konsekwencji prawnych sytuacji polegającej na tym, że ktoś wyrządził drugiemu szkodę. Nie wynika z niej ani jakie są przesłan-ki odpowiedzialności sprawcy (np. wina, istnienie związku przyczy-nowo-skutkowego), ani na czym polega zobowiązanie sprawcy szko-dy. Artykuł 4 ust. 1 rozp. rzym. II stwierdza natomiast, że wszyst-kie te kwestie określa się zgodnie z prawem państwa, w  którym powstaje szkoda. Innymi słowy, prawo państwa powstania szkody jest właściwe dla określenia konsekwencji prawnych wyrządzenia szkody drugiemu przez czyn niedozwolony. Jeśli zatem, zgodnie z omawianym przepisem kolizyjnym, prawem właściwym dla da-nego zdarzenia będzie prawo polskie, wówczas określenie skutków prawnych tego zdarzenia nastąpi na podstawie art. 415 i następnych k.c. Można więc powiedzieć, że dopiero kiedy normy kolizyjne wskażą prawo właściwe dla danego stanu faktycznego, normy merytoryczne będą mogły określić jego konsekwencje prawne.

1.8. Wskazanie prawa właściwego przez normy rozporządzeń rzymskich nie następuje przez podanie nazwy konkretnego państwa, to znaczy prawodawca unijny nie określa, że w danej sytuacji wła-ściwe jest prawo polskie, niemieckie, francuskie itd. Zamiast tego stosuje on trzy podstawowe techniki:

wykładnia przepisów kolizyjnych lub ich niewłaściwe zastosowanie stanowi podsta-wę do wniesienia skargo kasacyjnej, gdyż „w rozumieniu art. 398³ § 1 k.p.c. nazwa »prawo materialne« obejmuje zarówno przepisy merytoryczne, jak i normy kolizyjne prawa prywatnego międzynarodowego, niezależnie od tego, czy zostały one wyrażo-ne w przepisach ustaw, czy postanowień umów międzynarodowych” – M. Czepelak, Umowa międzynarodowa jako źródło prawa prywatnego międzynarodowego, Warszawa 2008, s. 144.

Rozdział 1. Podstawowe zagadnienia międzynarodowego prawa zobowiązań UE

26

– Pozwala stronom danego stosunku prawnego wskazać, jakiemu prawu będzie podlegała łącząca je relacja. Strony mogą wybrać prawo danego państwa albo według swego uznania, albo wyłącz-nie spośród katalogu praw ustalonego przez prawodawcę [2.14.].

– Określa okoliczność, która będzie łączyła stan faktyczny (lub – zazwyczaj – jakąś jego część) z państwem, którego pra-wu będzie podlegała [1.9.]. Tym samym prawodawca w drodze rozstrzygnięcia o charakterze legislacyjnym [3.2.] przesą-dza, jaki element stanu faktycznego wyznacza prawo właściwe. Taka decyzja stanowi wyraz przekonania prawodawcy o tym, jaka okoliczność świadczy o  najściślejszym związku między daną sytuacją życiową a prawem określonego państwa [1.43.] oraz gwarantuje pewność rozstrzygnięcia o prawie właściwym [1.44.].

– Nie określa, jaka okoliczność łączy stan faktyczny z prawem, któ-remu będzie on podlegał, ale jedynie ogólnie wskazuje, że właś- ciwe jest prawo tego państwa, z którym ów stan faktyczny jest najściślej związany. Jeśli zatem kwestia ta będzie sporna, sąd, biorąc pod uwagę wszystkie istotne okoliczności sprawy, roz-strzygnie, która lub które z nich decydują o prawie właściwym.

W pewnym uproszczeniu można powyższe uwagi sprowadzić do  tego, że prawodawca albo sam wybiera okoliczność, która określa prawo właściwe, albo pozostawia wybór takiej okoliczności sądom, albo pozwala, aby strony samodzielnie dokonały wyboru prawa właściwego. W pierwszym wypadku decyzja ma charakter le-gislacyjny, w drugim – sądowy, w trzecim zaś stanowi czynność prawną. Prawodawca unijny często stosuje te trzy techniki łącznie, zresztą w różnych kombinacjach. Na przykład pozwala stronom wy-brać prawo właściwe dla umowy, a w razie gdyby go nie dokonały – sam określa prawo właściwe, przy czym w pewnych sytuacjach pozostawia tę kwestię do rozstrzygnięcia sądom. Co więcej, każda z tych technik może wystąpić w kilku wariantach.

1.9. Łącznik. Jeżeli prawodawca unijny rozstrzyga kolizję praw bezpośrednio na płaszczyźnie legislacyjnej, czyni to za pomocą

27

1. Wprowadzenie

łącznika, to znaczy określa, jaka okoliczność decyduje o powiąza-niu między daną sytuacją życiową a prawem określonego państwa. Wracając do powołanego już wyżej art. 4 ust. 1 rozp. rzym. II, jako przykład łącznika można podać miejsce powstania szkody. Jak wi-dać, łącznik jest to pewien element stanu faktycznego. Każdą sytuację życiową, tworzy – jak wiadomo – cały zespół okoliczności. Na przykład sprawca szkody i poszkodowany gdzieś mieszkają, mają jakieś obywatelstwa, gdzieś nastąpiło wydarzenie, które wywołało szkodę, wreszcie gdzieś indziej mogła powstać sama szkoda. Poten-cjalnie na podstawie każdej z tych okoliczności (miejsce zamiesz-kania sprawcy – miejsce zamieszkania poszkodowanego – miejsce, w  którym nastąpiło wydarzenie wywołujące szkodę itd.) mogłoby nastąpić powiązanie danego stanu faktycznego z prawem określo-nego państwa. Prawodawca wspólnotowy wybrał jedną z  tych oko-liczności i nadał jej charakter łącznika [4.5.], to znaczy przesądził, że to za jej pomocą ma nastąpić wskazanie prawa właściwego. Łącz-nik jest zatem jedną z okoliczności danego stanu faktycznego. Na jej podstawie następuje powiązanie tego stanu faktycznego z pra-wem określonego państwa. Właśnie opis tej okoliczności zawiera każda norma kolizyjna. Dla przykładu powołać można opis wielu łączników, który zawiera art. 4 ust. 1 lit.  a–h rozp. rzym.  I: miej-sce zwykłego pobytu sprzedawcy, miejsce zwykłego pobytu usługo-dawcy, miejsce położenia nieruchomości itd. Temu opisowi będzie odpowiadał łącznik, czyli konkretna okoliczność danego stanu fak-tycznego, np. miejsce zwykłego pobytu sprzedawcy konkretnej rze-czy, miejsce zwykłego pobytu wykonawcy oznaczonej usługi czy też miejsce położenia określonej nieruchomości.

1.10. Opis łącznika zawarty w normie kolizyjnej musi obejmować trzy elementy: podstawę, dopełniacz i subokreślnik temporalny. Podstawa łącznika oznacza przypadłość (cechę) fizyczną (np. miej-sce zwykłego pobytu, miejsce położenia) lub prawną (podleganie jakiemuś prawu – por. art. 4 ust. 1 lit. h rozp. rzym. I). Z kolei do-pełniacz łącznika określa kogo lub czego dotyczy dana cecha (np. miejsce zwykłego pobytu – usługodawcy, miejsce położenia – nieru-chomości, podleganie prawu określonego państwa – wielostronne-

Rozdział 1. Podstawowe zagadnienia międzynarodowego prawa zobowiązań UE

28

go systemu kojarzenia transakcji kupna i sprzedaży instrumentów finansowych). Podstawa i dopełniacz łącznika tworzą razem określ-nik nominalny. Do niego dochodzi wspomniany już subokreślnik temporalny, który decyduje o chwili, w której dana okoliczność wskazuje prawo właściwe. Jeśli bowiem podstawą łącznika jest jakaś przypadłość, to te często podlegają zmianom. Subokreślnik temporalny opisuje zatem moment miarodajny dla wyznaczenia właściwości prawa. Jeśli zatem określnik nominalny stanowi miej-sce zwykłego pobytu sprzedawcy, to subokreślnik temporalny pre-cyzuje, że chodzi o miejsce zwykłego pobytu sprzedawcy w chwili zawarcia danej umowy (art. 4 ust. 1 lit. a rozp. rzym. I). Subokreśl-nik temporalny, choć nie zawsze jest wprost wyrażony w przepisie, jednak stanowi konieczny element każdej normy kolizyjnej. Stąd na przykład pełny opis łącznika będzie przedstawiał się jako „miej-sce zwykłego pobytu sprzedawcy w chwili zawarcia umowy”.

1.11. Uniwersalny charakter norm kolizyjnych zawartych w roz-porządzeniach rzymskich polega na tym, że mogą one wskazać jako właściwe prawo każdego państwa [1.66.]. Jeżeli zatem łącznikiem opisanym w art. 4 ust. 1 lit. a rozp. rzym. I jest miej-sce zwykłego pobytu sprzedawcy w chwili zawarcia umowy, które in casu znajduje się w Bejrucie, to właściwe będzie prawo libańskie. Odwołując się do innej z przyjmowanych w piśmiennictwie konwen-cji terminologicznych, można stwierdzić, że normy międzynarodo-wego prawa zobowiązań UE nie są wielostronne, lecz wszechstronne. Gdyby były normami wielostronnymi, wówczas mogłyby wskazywać jako właściwe wyłącznie prawo jednego z tych państw, w którym obowiązuje dane rozporządzenie rzymskie. Tymczasem zarówno art. 2 rozp. rzym. I, jak i art. 3 rozp. rzym. II jednoznacznie prze-sądzają o wszechstronnym, czy też inaczej mówiąc uniwersalnym charakterze norm kolizyjnych zawartych w tych rozporządzeniach7.

7 M.  Giuliano, P.  Lagarde, Rapport concernant la convention sur la loi applicable aux obligations contractuelles, Dz.Urz. WE C 282 z 31.10.1980 r. – stwierdzają kilkakrot-nie  w odniesieniu do art. 2 konwencji rzymskiej (odpowiadającego treścią art. 2 rozp. rzym. I oraz art. 3 rozp. rzym. II): „Les dispositions de l’article 2 concrétisent

29

1. Wprowadzenie

Oznacza to, że mogą one doprowadzić do właściwości prawa poten-cjalnie każdego państwa, niezależnie od tego, czy w państwie tym obowiązuje dane rozporządzenie rzymskie [1.63.]. W ten sposób normy kolizyjne wyrażone w przepisach rozporządzeń rzymskich są kompletne, to znaczy na ich podstawie można w każdej sytuacji wskazać prawo właściwe dla danego zakresu [1.65].

1.12. Zakres normy kolizyjnej oznacza tę jej część, która – zazwy-czaj w sposób syntetyczny – opisuje określony rodzaj zdarzenia prawnego zawierający się w jakimś stanie faktycznym. Definicję tę można zilustrować następującym przykładem. Pewien człowiek zawiera umowę, w której oświadcza, że sprzedaje oznaczoną rzecz ruchomą innej osobie. Odpowiedzialność sprzedawcy i  kupującego wynikającą z tej umowy określać będzie prawo wskazane na pod-stawie normy kolizyjnej miarodajnej dla tej umowy. W  niniejszym przykładzie będzie to art. 4 ust. 1 lit. a rozp. rzym. I, którego zakres określa zwrot „umowa sprzedaży”. To lakoniczne sformułowanie opisuje szerzej art. 12 tegoż rozporządzenia [5.1.]. W sumie zatem prawo właściwe dla sprzedaży określa co do zasady przesłanki waż-ności tej umowy, treść praw i obowiązków jej stron, skutki jej nie-wykonania itd. Ogół przepisów merytorycznych prawa właściwe-go, które normują wszystkie kwestie wchodzące w zakres danej normy kolizyjnej, określa się mianem statutu. Konsekwentnie też – ogół przepisów merytorycznych prawa właściwego, które do-tyczą zawarcia, wykonania (względnie niewykonania) i wygaśnięcia umowy, nazywa się statutem kontraktowym [5.24.]. Podobnie zresztą przepisy merytoryczne prawa właściwego normujące kwe-stie powstania, treści i ustania stosunku obligacyjnego związanego z czynem niedozwolonym określa się mianem statutu deliktowego [5.41.]. Wracając jednak do podanego wyżej przykładu sprzedaży oznaczonej rzeczy ruchomej, trzeba zwrócić uwagę, że statut kon-traktowy nie rozstrzyga wszystkich problemów prawnych związa-nych z opisaną sytuacją życiową. Nie decyduje na przykład o tym,

cette vocation universelle de la convention” (s. 9), „Cet article souligne le caractère universel des règles uniformes contenues dans la présente convention” (s. 13).

Rozdział 1. Podstawowe zagadnienia międzynarodowego prawa zobowiązań UE

30

czy i kiedy doszło do przeniesienia własności tej rzeczy [5.40.]. Kwestię tę rozstrzyga statut rzeczowy, czyli prawo wskazane przez odrębną normę kolizyjną obejmującą swym zakresem kwestię prze-słanek przeniesienia własności. Statut kontraktowy nie określa też, czy odpowiedzialna względem sprzedawcy jest małżonka kupujące-go. Tę kwestię rozstrzyga prawo wskazane przez normę kolizyjną obejmującą swym zakresem majątkowe stosunki małżeńskie. Widać zatem, że norma kolizyjna obejmuje swoim zakresem pewien aspekt danej sytuacji życiowej, z której wynika konkretna kwe-stia prawna (Rechtsfrage), dla rozwiązania której norma ta wskazu-je prawo właściwe [5.1.].

1.13. Kolizyjnoprawna kategoryzacja stanu faktycznego. Jak to zostało wyżej wskazane, dana sytuacja życiowa łączy w sobie wiele problemów czy też kwestii prawnych, z których każda pod-legać może innej normie kolizyjnej. Prawo prywatne międzynaro-dowe rozdziela stan faktyczny w ten sposób, że poszczególne jego aspekty podpadają pod zakresy różnych norm kolizyjnych. Innymi słowy, w ramach jednej sytuacji życiowej wyróżnić można kilka od-rębnych zagadnień kolizyjnych, co sprowadza się do prawnej ka-tegoryzacji stanu faktycznego. Rozbicie jedności stanu faktycznego na  płaszczyźnie kolizyjnoprawnej ma jednak swoje uzasadnienie w zasadzie, o której wspomniano już wyżej. Celem prawa prywatne-go międzynarodowego jest wskazanie prawa najściślej związane-go z daną sytuacją życiową [1.43.]. Rzecz w tym, że dana sytuacja łączy w sobie wiele różnych aspektów, z których każdy – z punktu widzenia kolizji praw – może wymagać odrębnego potraktowania, czyli wskazania prawa dlań właściwego za pomocą innego łącznika. Zgodnie z tym co wskazano wyżej, łącznikiem jest okoliczność two-rząca dany stan faktyczny [1.9.]. To prawodawca decyduje, która z  nich jest najbardziej odpowiednia dla wskazania prawa właści-wego. Jeśli zatem prawodawca różnicuje na płaszczyźnie kolizyj-noprawnej poszczególne aspekty danej sytuacji życiowej, to czyni to dlatego, że dla każdego z nich odpowiedni będzie inny łącz-nik. Stąd jeśli w  międzynarodowym prawie zobowiązań dokonuje się rozgraniczenia odpowiedzialności kontraktowej i deliktowej, to