Małgorzata Dołowy Autoreferat Załącznik 2a€¦ · 1. Posiadane dyplomy i stopnie i naukowe a/...

Zakład Chemii Analitycznej

Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej

w Sosnowcu

Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

Załącznik 2a

Autoreferat

Małgorzata Dołowy

Sosnowiec 2016

Małgorzata Dołowy Autoreferat Załącznik 2a

2 | S t r o n a

Spis treści

1. Posiadane dyplomy i stopnie i naukowe………………………………………………3

2. Informacja o dotychczasowym zatrudnieniu w jednostkach naukowych………….3

3. Osiągnięcia stanowiące podstawę habilitacji…………………………………………4

3.1. Tytuł osiągnięcia naukowego ...................................................................................... 4

3.2. Wykaz publikacji stanowiących podstawę habilitacji ................................................. 4

3.3. Omówienie celu naukowego w/w prac i osiągniętych wyników ............................... 7

3.3.1. Wstęp .................................................................................................................... 7

3.3.2. Cel badań .............................................................................................................. 8

3.3.3. Prezentacja i omówienie wyników badań ............................................................ 9

3.3.4. Podsumowanie wyników badań stanowiących podstawę habilitacji i wnioski . 25

4. Pozostałe osiągnięcia naukowo – badawcze…………………………………………27

4.1. Działalność naukowo-badawcza przed uzyskaniem stopnia naukowego doktora .... 27

4.1.1. Wykaz oryginalnych publikacji naukowych opublikowanych przed uzyskaniem

stopnia naukowego doktora .............................................................................................. 28

4.2. Działalność naukowo-badawcza po uzyskaniu stopnia naukowego doktora ............ 29

4.2.1. Wykaz oryginalnych publikacji naukowych opublikowanych po uzyskaniu

stopnia naukowego doktora (niezwiązanych z habilitacją)............................................... 31

4.2.2. Współpraca z jednostkami naukowymi .............................................................. 36

4.2.3. Nagrody i wyróżnienia za działalność naukowo-badawczą ............................... 37

4.2.4. Odbyte kursy i szkolenia .................................................................................... 38

4.2.5. Działalność dydaktyczna i opieka nad studentami ............................................. 38

4.2.6. Działalność organizacyjna .................................................................................. 41

4.2.7. Recenzje prac dla czasopism .............................................................................. 41

4.2.8. Udział i kierowanie projektami badawczymi ..................................................... 42

4.2.9. Członkostwo w towarzystwach naukowych ...................................................... 43

5. Podsumowanie osiągnięć naukowych na dzień 31.03.2016 według bazy Web of

Science (WoS)…………………………………. ………………………………………..43

6. Literatura……………………………………………………………………………...43


3 | S t r o n a

IMIĘ I NAZWISKO: Małgorzata Dołowy

1. Posiadane dyplomy i stopnie i naukowe

a/ magister inżynier technologii chemicznej w specjalności technologia nieorganiczna i

elektrochemia

Wydział Chemiczny, Politechnika Śląska w Gliwicach, 1999

promotor: prof. dr hab. inż. Jerzy Piotrowski

tytuł pracy magisterskiej: „Badania dynamiki procesu adsorpcji mocznika na węglach

aktywnych i zeolitach”

b/ kwalifikacje do pracy nauczycielskiej

Fakultatywne Studium Pedagogiczne, Ośrodek Badań i Doskonalenia Dydaktyki,

Politechnika Śląska w Gliwicach, 1999

c/ doktor nauk chemicznych w zakresie chemii

Instytut Chemii, Wydział Matematyki, Fizyki i Chemii, Uniwersytet Śląski w Katowicach,

2004

promotor: prof. dr hab. Alina Pyka-Pająk, prof. zw. SUM

tytuł pracy doktorskiej: „Porównanie rozdziału i właściwości lipofilowych wybranych

kwasów żółciowych badanych chromatografią cieczową”

2. Informacja o dotychczasowym zatrudnieniu w jednostkach naukowych

1999-2002 Katedra i Zakład Chemii Ogólnej i Analitycznej, Wydział

Farmaceutyczny Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach, asystent

2003-2006 Zakład Chemii Analitycznej, Katedra Chemii Ogólnej i Analitycznej,

Wydział Farmaceutyczny Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach,

asystent

Od 2006 do nadal Zakład Chemii Analitycznej, Katedra Chemii Ogólnej i Analitycznej,

Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej

Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach (do 2007 Śląska

Akademia Medyczna), adiunkt


4 | S t r o n a

3. Osiągnięcia stanowiące podstawę habilitacji

wynikające z art. 16, ust. 2 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule

naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. Nr 65, poz. 595, z późn. zm.).

3.1. Tytuł osiągnięcia naukowego

Przedstawiony do oceny w postępowaniu habilitacyjnym monotematyczny cykl publikacji

składa się z 13 opublikowanych oryginalnych prac naukowych na temat „Zastosowanie

chromatografii cienkowarstwowej z densytometrią do analizy steroidów o różnym

działaniu farmakologicznym”.

Prezentowane osiągnięcia naukowe stanowią cykl badań obejmujących następujące kierunki:

przeprowadzenie procesu optymalizacji warunków rozdziału oraz detekcji wybranych

steroidów o różnym działaniu farmakologicznym techniką chromatografii

cienkowarstwowej w normalnym i odwróconym układzie faz,

walidacja opracowanych metod chromatografii cienkowarstwowej w połączeniu z

densytometrią do oznaczania wybranych steroidów w ich preparatach farmaceutycznych,

ocena przydatności chromatografii cienkowarstwowej oraz algorytmów obliczeniowych

do wyznaczania lipofilowości badanych związków.

3.2. Wykaz publikacji stanowiących podstawę habilitacji

Pracę habilitacyjną stanowi cykl trzynastu oryginalnych prac naukowych opublikowanych w

latach 2009-2016. Zgodnie z analizą bibliometryczną (Załącznik 6) sumaryczny wskaźnik

Impact Factor (IF) prezentowanego cyklu wynosi 10,013 a punktacja MNiSW 220 (wg

odpowiednio ISI Journal Citation Report oraz Ujednoliconego Wykazu Czasopism

naukowych prowadzonego przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego). We

wszystkich pracach jestem pierwszym autorem.

A-1. M. Dołowy, B. Bat, A. Niestrój

Application of NP-TLC with densitometric detection for separation and quantitative analysis

of unconjugated bile acids presented in human bile, Journal of Liquid Chromatography &

Related Technologies 32 (2009) 144-153

wskaźnik Impact Factor: 0,998, punktacja MNiSW: 15


5 | S t r o n a

A-2. M. Dołowy, A. Pyka

The effect of -cyclodextrin on the resolution of free and conjugated forms of deoxycholic

and chenodeoxycholic acids by TLC-densitometry, Acta Poloniae Pharmaceutica Drug

Research 72 (2015) 1141-1149



TLC-Densitometric method for qualitative analysis of betamethasone and its related

compounds in pharmaceutical preparations, Acta Poloniae Pharmaceutica Drug Research 71

(2014) 922-932



Evaluation of the stability of the chromatographic bands in the TLC-densitometric analysis of

selected pharmaceutical important phytosterols and α-tocopherols, Journal of Liquid

Chromatography & Related Technologies 38 (2015) 1131-1141

wskaźnik Impact Factor: 0.606, punktacja MNiSW: 15

A-5. M. Dołowy, A. Niestrój

Densitometric determination of ursodeoxycholic acid in pharmaceutical formulations in form

of tablets and capsules, Journal of Liquid Chromatography & Related Technologies 33 (2010)

109-117


A-6. M. Dołowy, J. Maryszczak, A. Pyka

Comparison of the detection and quantitative limits of hydrocortisone acetate in different

chromatographic conditions in TLC, Journal of Liquid Chromatography & Related

Technologies 37 (2014) 2929-2941


A-7. M. Dołowy, K. Kulpińska-Kucia, A. Pyka

Validation of a thin-layer chromatography for the determination of hydrocortisone acetate and

lidocaine in a pharmaceutical preparation, The Scientific World Journal vol. 2014 (2014) 1-

10, ID 107879

wskaźnik Impact Factor2014: 0,000, wskaźnik Impact Factor 5-year = 0,895, punktacja MNiSW:

30

A-8. M. Dołowy, A. Kurowska, A. Pyka

Development and validation of a TLC-densitometry method for assay of estradiol

hemihydrate in tablets, Current Pharmaceutical Analysis 10 (2014) 112-121


A-9. M. Dołowy, A. Pyka-Pająk

The comparison of LODs and LOQs of estradiol hemihydrate determined by TLC using

different chromatographic conditions (The comparison of limits of detection and

quantification of estradiol hemihydrate determined by TLC using different chromatographic

conditions), Journal of Liquid Chromatography & Related Technologies (2016) 1-7 (praca w

druku) http://dx.doi.org/10.1080/10826076.2016.1163180


http://213.227.100.63/scripts/expertus3e3.exe?KAT=c%3A%5Cexpertus.cd%5Cbib%5Cpar%5C&FST=data.fst&FDT=data.fdt&ekran=ISO&lnkmsk=2&cond=AND&mask=2&F_00=02&V_00=Do%B3owy+Ma%B3gorzata+


6 | S t r o n a

A-10. M. Dołowy, A. Pyka-Pająk, K. Filip, J. Zagrodzka

A validated TLC-densitometric method for the determination of mesterolone in bulk material

and in tablets, BioMed Research International, vol. 2015 (2015) 1-8, ID 230104


A-11. M. Dołowy Comparative study of the lipophilicity of selected tauro-conjugates bile acids determined with

use of RPTLC and RPHPTLC methods, Journal of Liquid Chromatography & Related

Technologies 32 (2009) 2281-2292



Evaluation of the lipophilic properties of betamethasone and its related compounds, Acta

Poloniae Pharmaceutica Drug Research 72 (2015) 671-681



Lipophilicity assessment of spironolactone by means of reversed phase liquid

chromatography and by newly developed calculation procedures, Acta Poloniae

Pharmaceutica Drug Research 72 (2015) 235-244


Wymienione publikacje załączone zostały w Załączniku 5 i cytowane są w tekście z literą ‘A’

przed numerem odnośnika (np. [A1]).

Do wniosku o wszczęcie postępowania habilitacyjnego zostały dołączone oświadczenia

współautorów określające ich wkład w powstawanie każdej z nich (Załącznik 4).


7 | S t r o n a

3.3. Omówienie celu naukowego w/w prac i osiągniętych wyników

3.3.1. Wstęp

Steroidy to związki chemiczne zawierające w swojej strukturze układ steranu czyli 1,2-

cyklopentanoperhydrofenantrenu (Ryc.1), który może być zmodyfikowany na drodze

przyłączenia do powyższego rdzenia steroidowego lub do łańcucha bocznego różnych

podstawników o charakterze lipofilowym lub odpowiednio hydrofilowym.

Ryc. 1. Układ 1,2-cyklopentanoperhydrofenantrenu

Duże rozpowszechnienie steroidów w świecie roślin i zwierząt, a także obecność w

organizmie ludzkim (np. hormony płciowe) oraz ich różnorodne działanie farmakologiczne,

wskazuje na to, że to cenne związki o znaczeniu biomedycznym i farmaceutycznym. W

związku z tym istnieje potrzeba opracowania prostych w użyciu i szybkich procedur

analitycznych przydatnych w rutynowej analizie steroidów w różnych próbkach, w tym także

w preparatach farmaceutycznych i suplementach diety. Istnieje możliwość zastosowania

wielu nowoczesnych technik analitycznych z uwzględnieniem metod chromatograficznych,

które wydają się być bardzo atrakcyjne w analizie steroidów w różnych matrycach z uwagi na

ich dużą czułość i specyficzność. Jednakże duży koszt takiej aparatury sprawia, że w

obecnych czasach nadal nie są to jedyne metody rutynowo stosowane w kontroli preparatów

farmaceutycznych zawierających steroidy lub do oznaczania steroidów w próbkach

biologicznych np. w moczu czy odpowiednio we krwi ludzkiej. W praktyce klinicznej, w celu

oznaczania steroidów w próbkach biologicznych duże znaczenie nadal odgrywają metody

enzymatyczne i immunoenzymatyczne z wykorzystaniem spektrofotometrii UV-Vis. W

przypadku preparatów farmaceutycznych do kontroli czystości i zawartości oraz w testach

stabilności steroidów technikami zalecanymi przez Farmakopeę Polską[1]

oraz inne światowe

(np. Farmakopeę Amerykańską[2]

) są metody chromatograficzne, w tym nadal chromatografia

planarna. Chromatografia cienkowarstwowa (TLC) oraz wysokosprawna chromatografia

cienkowarstwowa (HPTLC) tworzą grupę technik chromatografii planarnej bardzo istotnych

w badaniach steroidów w próbkach różnego pochodzenia, w tym także farmaceutycznych.[3,4]


8 | S t r o n a

Główną ich zaletą jest przede wszystkim możliwość analizowania kilku próbek równocześnie,

niższy koszt aparatury oraz mniejsze zużycie rozpuszczalników w porównaniu z innymi

nowoczesnymi technikami chromatograficznymi. Ponadto, w przypadku chromatografii

planarnej wymagany jest mniejszy stopień oczyszczenia badanych próbek. Duży wybór

sorbentów czyli płytek chromatograficznych oferowanych na rynku chromatograficznym oraz

co bardzo istotne instrumentalizacja czyli nowoczesne systemy aplikacji próbek oraz detekcji

stosowane w połączeniu z chromatografią cienkowarstwową, jak na przykład TLC z

densytometrią czy TLC-MS sprawiają, że wyniki osiągane techniką chromatografii

cienkowarstwowej; TLC lub odpowiednio HPTLC uzyskuje się z precyzją porównywalną z

innymi technikami chromatograficznymi, jak na przykład z wysokosprawną chromatografią

cieczową (HPLC) lub chromatografią gazową (GC).[3,4]

3.3.2. Cel badań

Głównym celem przeprowadzonych przeze mnie badań było opracowanie nowych, prostych i

szybkich w użyciu procedur analitycznych z użyciem chromatografii cienkowarstwowej do

rozdziału, identyfikacji, potwierdzenia tożsamości oraz wyznaczania właściwości

lipofilowych wybranych steroidów o różnym działaniu farmakologicznym. Wybór

optymalnych warunków chromatograficznych do rozdziału i analizy badanych steroidów

dokonywano na podstawie wartości parametrów chromatograficznego rozdziału par badanych

związków (tj. par związków sąsiadujących na odpowiednim chromatogramie) techniką TLC

wyznaczonych dla różnych układów chromatograficznych tj. przy użyciu różnych nośników

chromatograficznych, faz ruchomych i sposobów detekcji z uwzględnieniem densytometrii po

uprzednim zastosowaniu odpowiedniego odczynnika wywołującego oraz bez jego użycia.

Ważniejsze opracowane procedury analityczne zostały zwalidowane zgodnie z wytycznymi

ICH (Międzynarodowej Konferencji ds. Harmonizacji Wymagań dla Leków) oraz zgodnie z

innymi przewodnikami poświęconymi walidacji metod analitycznych,[5-9]

a następnie

zastosowano je do ilościowego oznaczania badanych związków w ich prostych i złożonych

preparatach farmaceutycznych.


9 | S t r o n a

3.3.3. Prezentacja i omówienie wyników badań

Przeprowadzenie procesu optymalizacji warunków rozdziału oraz detekcji wybranych

steroidów o różnym działaniu farmakologicznym techniką chromatografii

cienkowarstwowej w normalnym i odwróconym układzie faz

Jedną z grup badanych steroidów były kwasy żółciowe. W żółci człowieka związki te

występują w postaci wolnej oraz sprzężonej z glicyną lub odpowiednio z tauryną.

Najważniejsze z nich różniące się ilością grup hydroksylowych w swojej strukturze to kwas

litocholowy (LC) należący do grupy pochodnych monohydroksylowych,

chenodeoksycholowy (CDC), deoksycholowy (DC) i ursodeoksycholowy (UDC) –

przedstawiciele pochodnych dihydroksylowych oraz kwas cholowy (C) jako pochodna

trihydroksylowa. Poziom tych kwasów w żółci może świadczyć o schorzeniach wątroby i

dróg żółciowych. Procedury kliniczne uwzględniają pomiar całkowitej puli wszystkich

kwasów w surowicy krwi ludzkiej metodą enzymatyczną.[10]

Dlatego ważne dla celów

diagnostycznych chorób wątroby byłoby opracowanie procedury pozwalającej na całkowity

rozdział i ilościowe oznaczanie tych kwasów oraz ich połączeń w mieszaninie odpowiadającej

składowi żółci ludzkiej. Dotychczasowe moje doświadczenia poświęcone były ocenie

przydatności techniki TLC w normalnym i odwróconym układzie faz do rozdziału oraz

badania lipofilowości mieszaniny zawierającej jedynie wolne kwasy żółciowe: kwas cholowy

(C), kwas deoksycholowy (DC), kwas litocholowy (LC) i kwas chenodeoksycholowy (CDC) i

ich połączenia z glicyną czyli kwas glikocholowy (GC), kwas glikolitocholowy (GLC) oraz

kwas glikochenodeoksycholowy (GDC).

W prezentowanych obecnie badaniach, które stanowią ich kontynuację więcej uwagi

poświęcono kwasom mającym największe znaczenie biomedyczne, czyli stanowiącym

główne składniki żółci ludzkiej, w tym nie badanym uprzednio ich połączeniom z tauryną

oraz kwasom żółciowym stosowanym jako leki w chorobach wątroby i dróg żółciowych, czyli

kwasu ursodeoksycholowemu. Opierając się na wcześniejszych doświadczeniach, które

pozwoliły określić warunki chromatograficzne umożliwiające efektywnie rozdzielić wybrane

wolne kwasy żółciowe (C, DC, CDC, LC) oraz związane z glicyną (GC, GDC, GLC) podjęto

działania zmierzające do opracowania metody TLC w normalnym układzie faz czyli NP-TLC

pozwalającej nie tylko na całkowity rozdział, ale również ilościowe oznaczanie kwasów

żółciowych reprezentujących skład żółci ludzkiej, co może mieć w przyszłości znaczenie w

analizie próbek biologicznych [A-1]. Badaną mieszaninę stanowiły kwasy: cholowy (C),

deoksycholowy (DC), chenodeoksycholowy (CDC), litocholowy (LC) i ursodeoksycholowy


10 | S t r o n a

(UDC), które rozdzielano na płytkach chromatograficznych pokrytych żelem

krzemionkowym 60 i 60F254 przy użyciu fazy ruchomej n-heksan-octan etylu-kwas octowy

(99,5%) w różnych stosunkach objętościowych. Detekcji densytometrycznej dokonano przy

=360 nm po uprzednim zastosowaniu 10% etanolowego roztworu H2SO4 i ogrzaniu

chromatogramów w temperaturze 120oC. Ocenę rozdziału pięciu badanych wolnych kwasów

żółciowych przeprowadzono na podstawie wartości parametrów chromatograficznego

rozdziału tj. ΔRF oraz RS.[11]

Wykazano, że zaproponowana faza ruchoma n-heksan-octan

etylu-kwas octowy (99,5%) w odpowiednich stosunkach objętościowych pozwala na

całkowity rozdział mieszaniny badanych kwasów: C, DC, CDC, LC oraz nie badanego

uprzednio UDC techniką NP-TLC z detekcją densytometryczną na żelu krzemionkowym 60 i

60F254. W drugim etapie badań zobrazowano przydatność NP-TLC w połączeniu z

densytometrią do identyfikacji i ilościowego oznaczania pięciu badanych kwasów żółciowych

stanowiących potencjalne składniki żółci ludzkiej. Udowodniono, że faza ruchoma n-heksan-

octan etylu-kwas octowy (99,5%) w stosunku objętościowym 22:22:5 i szklane płytki

chromatograficzne pokryte żelem krzemionkowym 60F254 pozwalają na całkowity rozdział i

ilościowe oznaczanie pięciu badanych kwasów żółciowych z ich mieszaniny na poziomie od

0,396 do 6,951 µg odpowiedniego kwasu na plamę. Najniższy poziom oznaczalności dla

zastosowanych warunków chromatograficznych uzyskano dla kwasu litocholowego (LC) tj.

0,396 µg/plamę. Najwyższą wartość LOQ (granicy oznaczalności) otrzymano dla kwasu

cholowego i wynosi ona 6,951 µg/plamę [A-1]. Opracowana metoda NP-TLC w połączeniu z

densytometrią jest prosta w użyciu, szybka i dokładna, może więc w przyszłości znaleźć

zastosowanie w analizie kwasów żółciowych w próbkach klinicznych lub farmaceutycznych

na poziomie kilku mikrogramów.

W kolejnym etapie badań podjęto działania w kierunku opracowania optymalnych

warunków chromatograficznych umożliwiających efektywny rozdział i identyfikację

mieszaniny taurynowych połączeń kwasów żółciowych, ze szczególnym uwzględnieniem

pary kwasów deoksycholowego i chenodeoksycholowego, które stanowią względem siebie

steroizomery, co sprawia największy problem analityczny jeśli chodzi o ich separację w

postaci wolnej oraz w formie związanej z glicyną lub odpowiednio tauryną [A-2]. Podejmując

problematykę optymalizacji warunków chromatograficznych pozwalających na efektywny

rozdział i analizę techniką TLC w połączeniu z densytometrią wolnych i związanych z

glicyną oraz z tauryną kwasów żółciowych, deoksycholowego (DC) oraz

chenodeoksycholowego (CDC) przetestowano różne układy chromatograficzne do RP-TLC i

RP-HPTLC, w skład których wchodziła β-cyklodekstryna (β-CD) jako selektor chiralny


11 | S t r o n a

badanych kwasów żółciowych [A-2]. Dane literaturowe wskazują na fakt, że β-CD to

rekomendowany dodatek do fazy ruchomej lub odpowiednio modyfikator fazy stacjonarnej,

skuteczny w rozdziale izomerów optycznych wielu substancji o znaczeniu farmaceutycznym,

jak na przykład epimerów cefakloru.[12]

Związek ten zastosowano w badaniach w postaci

wodnego roztworu w różnym stężeniu procentowym (0,5%÷5%) jako komponent użytej fazy

ruchomej metanol-woda oraz jako impregnat fazy stacjonarnej naniesiony na stosowane

płytki chromatograficzne do RP-TLC i RP-HPTLC: RP-8F254, RP-18F254 i RP-2F254. Detekcji

densytometrycznej badanych związków tj. kwasu deoksycholowego (DC),

chenodeoksycholowego (CDC), glikodeoksycholowego (GDC), glikochenodeoksycholowego

(GCDC), taurodeoksycholowego (TDC) i taurochenodeoksycholowego (TCDC) dokonano za

pomocą densytometru przy =400 nm po uprzednim użyciu odczynnika wywołującego czyli

10% etanolowego roztworu H2SO4. Określono wpływ stężenia β-CD w zastosowanej fazie

ruchomej metanol-woda-β-CD (40:10:5, v/v/v) na rozdział omawianych stereoizomerów w

postaci wolnej i związanej z glicyną oraz z tauryną [A-2]. Przeprowadzone badania wykazały,

że modyfikacja zastosowanych płytek chromatograficznych za pomocą β-CD nie umożliwia

całkowitego rozdziału badanych kwasów żółciowych, w tym w szczególności w ich postaci

wolnej czyli DC od CDC. Natomiast udowodniono, że dodatek wodnego roztworu β-

cyklodekstryny w stężeniu 1÷5% do mieszaniny metanol-woda znacznie polepsza rozdział

pary badanych kwasów tj. DC i CDC oraz ich połączeń z glicyną oraz z tauryną w

szczególności na płytkach RP-2F254. Wybrana za najlepszą spośród wszystkich przebadanych

procedura jednokierunkowego rozwijania (1D) przy użyciu fazy ruchomej metanol-woda-β-

CD (3%) w stosunku objętościowym 40:10:5 na płytkach chromatograficznych do RP-

HPTLC – RP-2F254 może być zastosowana w przyszłości w analizie medycznej lub

farmaceutycznej badanych kwasów żółciowych lub jako etap wstępnego przygotowania

próbek tych kwasów przed ich analizą przy użyciu bardziej zaawansowanych technik

chromatograficznych, jak HPLC czy GC. Zaletą opracowanej metody jest jej niski koszt w

porównaniu z HPLC lub GC oraz krótszy czas analizy (rozwijania) w odniesieniu do techniki

rozwijania dwukierunkowego opisanej dla tych związków przez autorów innych

wcześniejszych prac.[13-15]

W następnym etapie badań poświęconych optymalizacji warunków

chromatograficznych TLC i odpowiednio TLC w połączeniu z densytometrią pozwalających

na rozdział, a następnie identyfikację różnych steroidów, przebadano pod tym kątem

betametazon i jego substancje pokrewne tj. 17,21-dipropionian betametazonu (BP), 17-

walerianian betametazonu (BV17), 21-walerianian betametazonu (BV21) oraz fosforan (V)


12 | S t r o n a

betametazonu w postaci soli disodowej (BPh) czyli mieszaninę glikokortykosteroidów o

silnym działaniu przeciwzapalnym [A-3]. Związki te to składniki preparatów leczniczych

stosowanych w różnej postaci tj. jako tabletki, maści, żele lub roztwory do iniekcji w stanach

zapalnych i chorobach skóry w preparatach prostych i złożonych tzn. w połączeniu na

przykład z kwasem salicylowym jako czynnikiem przeciwbakteryjnym lub odpowiednio z

innymi steroidami. Do dnia dzisiejszego opracowana jest tylko jedna metoda TLC w

połączeniu z densytometrią do oznaczania 17,21-dipropionianu betametazonu w obecności

nipaginy oraz kwasu salicylowego w 2003 roku przez Wulandari i Indrayanto.[16]

Natomiast

brak jest oficjalnej procedury TLC w połączeniu z densytometrią w literaturze, jak również w

Farmakopei Polskiej i Amerykańskiej, która mogłaby być użyta do identyfikacji i oznaczania

drugiej pochodnej betametazonu o znaczeniu farmaceutycznymi jaką jest fosforan

betametazonu w postaci soli disodowej (BPh).[1,2]

Nie ma również danych dotyczących

warunków rozdziału i analizy techniką TLC/densytometria betametazonu w obecności

czterech jego substancji pokrewnych: BP, BV17, BV21 oraz BPh. W związku z tym, w

niniejszej pracy opracowano prostą i tanią w użyciu w stosunku do innych metod zalecanych

przez autorów prac poświęconych betametazonowi jak na przykład HPLC, procedurę

rozdziału i identyfikacji betametazonu i jego substancji pokrewnych techniką TLC w

połączeniu z densytometrią. Przebadano wiele faz ruchomych i płytek chromatograficznych

pokrytych żelem krzemionkowym 60 i 60F254 z fazą koncentracji oraz odpowiednio bez fazy

koncentracji. Detekcji densytometrycznej badanych steroidów dokonano przy długości fali

=246 nm, która okazała się optymalna. Natomiast kwas salicylowy identyfikowano stosując

=300 nm. Spośród przebadanych warunków chromatograficznych wybrano te, które

pozwalają całkowicie rozdzielić i zidentyfikować mieszaninę pięciu badanych steroidów

BPh/B, B/BV17, BV17/BV21 i BV21/BP. Stwierdzono, że fazami ruchomymi

rekomendowanymi do rozdziału mieszaniny BP, B i S odpowiadającej potencjalnemu

składowi preparatu handlowego w postaci lotionu na płytkach pokrytych żelem

krzemionkowy 60F254 może być mieszanina: chloroform-metanol-kwas octowy (99,5%) w

stosunku objętościowym 28:5:0,5 oraz acetonitryl-woda 80:20 (v/v). Natomiast faza ruchoma

n-heksan-octan etylu-kwas octowy (99,5%) w stosunku objętościowym 35:10:5 i płytki

pokryte żelem krzemionkowym 60F254 z fazą koncentracji stanowi dobrą alternatywę do

badania BP w jego preparatach farmaceutycznych w odniesieniu do procedury opracowanej

przez Wulandari i Indrayanto.[16]

W analizie preparatu farmaceutycznego fosforanu (V)

betametazonu w postaci soli disodowej (BPh) sprawdziły się z kolei chloroform-metanol-

woda w stosunku objętościowym 45:11:1, 38:11:1 i 38:11:2 oraz chloroform-metanol-kwas


13 | S t r o n a

octowy (99,5%) w stosunku objętościowym 28:5:0,5 i płytki pokryte żelem krzemionkowym

60F254.

Steroidy posiadające znaczenie biomedyczne i farmaceutyczne stanowią dużą grupę,

do których należą również fitosterole, jak na przykład β-sitosterol i stigmasterol. Znaczne

zainteresowanie tymi związkami w ostatnim czasie, podyktowane jest ich cennymi

właściwościami farmakologicznymi, do których należą m.in.: zdolność obniżania tzw. „złego

cholesterolu”, działanie przeciwnowotworowe oraz przeciwzapalne.[17]

Biorąc pod uwagę te

właściwości β-sitosterolu i stigmasterolu, ważne jest opracowanie szybkiej i skutecznej

procedury analitycznej pozwalającej kontrolować obecność tych związków w

rekomendowanych suplementach diety lub w ich preparatach farmaceutycznych. W związku z

tym, że nie ma oficjalnej, farmakopealnej metody TLC przeznaczonej do analizy fitosteroli, w

tym w szczególności β-sitosterolu i stigmasterolu, postanowiono opracować warunki

chromatograficzne tj. skład fazy ruchomej i sposób detekcji do badania obu fitosteroli na żelu

krzemionkowym 60. Szczegółowa analiza pasm densytometrycznych obu związków

uzyskanych w różnych warunkach detekcji pozwoliła nie tylko opracować optymalne warunki

niezbędne do identyfikacji tych substancji, ale umożliwiła również wstępnie ocenić na tej

podstawie ich trwałość chemiczną w obecności użytych w tym eksperymencie odczynników

wywołujących, czyli ocenić trwałość układu stigmasterol lub odpowiednio β-sitosterol w

postaci kompleksu z zastosowanym odczynnikiem wywołującym. Analizę chromatograficzną

przeprowadzono na płytkach pokrytych żelem krzemionkowym 60 i przy użyciu fazy

ruchomej toluen-octan etylu 7:3 (v/v), które okazały się optymalne. W warunkach tych RF dla

β-sitosterolu wynosi 0,47±0,02 a dla stigmasterolu RF=0,44±0,02 [A-4]. Zastosowano różne

sposoby detekcji analizowanych związków tj. densytometryczną bez użycia odczynnika

wywołującego przy =200 nm dla obu związków oraz z zastosowaniem roztworów fioletu

metylenowego, zieleni metylowej oraz zieleni malachitowej. Po zanurzeniu przez 5 sekund w

odpowiednim odczynniku wywołującym chromatogramy badanych związków następnie

suszono i skanowano densytometrycznie przy optymalnej dla nich długości fali po upływie

czasu od 1 dnia aż do 3 tygodni od momentu ich wywołania. Potem dokonano pomiarów

powierzchni uzyskanych pasm chromatograficznych i analizy ich kształtu. Sporządzone na tej

podstawie zależności powierzchni pasma (A) od czasu, który upłynął od rozwinięcia

chromatogramu (w dniach) lub odpowiednio densytometrowania okazały się pomocne w

ocenie trwałości analizowanych pasm, a co za tym idzie trwałości badanych związków czyli

β-sitosterolu i stigmasterolu w postaci kompleksów z zastosowanymi odczynnikami

wywołującymi oraz odpowiednio bez użycia odczynnika wywołującego. Wyniki tych badań


14 | S t r o n a

wskazują na wpływ sposobu detekcji tj. upływu czasu od momentu wizualizacji lub

odpowiednio rozwinięcia chromatogramów dwóch badanych fitosteroli do momentu ich

analizy densytometrycznej na kształt i powierzchnię pasm chromatograficznych tych

związków, co związane jest z różną trwałością badanych kompleksów fitosteroli z

zastosowanymi odczynnikami wywołującymi. Najbardziej stabilne pasma uzyskuje się przy

użyciu zieleni metylowej i zieleni malachitowej. W związku z tym odczynniki te mogą być

zalecane do badań chromatograficznych obu fitosteroli w różnych próbkach. Ponadto, na

podstawie przeprowadzonej interpretacji pasm chromatograficznych uzyskanych w różnych

warunkach detekcji stwierdzono, że badany stigmasterol i β-sitosterol wykazują podobną

trwałość chemiczną podczas analizy TLC w połączeniu z densytometrią z użyciem fioletu

metylenowego, zieleni metylowej i zieleni malachitowej jako odczynników wywołujących.

Otrzymane wyniki wskazują na to, że analiza TLC w połączeniu z densytometrią obu

badanych fitosteroli może być pomocnym narzędziem nie tylko w rutynowej kontroli jakości

preparatów zawierających obydwa fitosterole, ale także we wstępnej ocenie ich chemicznej

trwałości, której spadek może niewątpliwie wpływać na jakość wyników oznaczeń

uzyskiwanych omawianą techniką TLC.

Walidacja opracowanych metod chromatografii cienkowarstwowej w połączeniu z

densytometrią do oznaczania wybranych steroidów w ich preparatach

farmaceutycznych

Jakość substancji leczniczych lub odpowiednio ich preparatów farmaceutycznych warunkuje

bezpieczeństwo stosowania leków przez pacjenta. Obserwowany w ostatnim czasie

intensywny rozwój przemysłu farmaceutycznego sprawia, że w związku z tym konieczne jest

opracowanie bardziej rygorystycznych metod analitycznych do kontroli jakości produktów

farmaceutycznych. W rutynowej kontroli jakości produktów leczniczych dostępnych na rynku

farmaceutycznym stosowane są różne metody analityczne, w tym również chromatografia

cienkowarstwowa. Zgodnie z przepisami znanymi jako GMP (Dobra Praktyka Wytwarzania)

oraz GLP (Dobra Praktyka Laboratoryjna) metody analityczne stosowane w analizie

farmaceutycznej powinny być walidowane. Celem walidacji jest wykazanie, że dana metoda

jest odpowiednia do osiągnięcia zamierzonego celu.

Wymagania dotyczące procedury walidacji zaprezentowane zostały w formie wielu

opracowań i poradników. Należą do nich m.in. wytyczne Międzynarodowej Konferencji ds.

Harmonizacji Wymagań dla Leków (ICH),[5]

publikacje Ferenczi-Fodor i Nagy-Turák[6-8]

oraz

praca Konieczki i Namieśnika.[9]

Z uwagi na fakt, że brak jest szczegółowych wytycznych


15 | S t r o n a

dotyczących walidacji techniki TLC w połączeniu z densytometrią wykorzystywanej w

jakościowym oraz w ilościowym oznaczaniu substancji aktywnych w różnej matrycy, w tym

także w preparatach farmaceutycznych, postanowiono sprawdzić przydatność

prezentowanych powyżej procedur walidacji w aspekcie możliwości ich zastosowania do

walidacji nowoopracowywanych lub modyfikacji istniejących już metod TLC sprzężonych z

densytometrią w analizie farmaceutycznej wybranych steroidów. Według zasad podanych w

ICH jednym z wielu parametrów, które powinny być uwzględniane w procesie walidacji

metody analitycznej jest m.in. granica wykrywalności (LOD) oraz granica oznaczalności

(LOQ).[5]

Oba parametry charakteryzują czułość danej metody analitycznej, która jest bardzo

istotna w przypadku wyboru określonej metody analitycznej do oznaczania zawartości danego

związku w różnych matrycach. Pozostałe parametry walidacji to: specyficzność i

selektywność, liniowość, dokładność, precyzja i odporność metody analitycznej.

Opierając się na wynikach poświęconych optymalizacji procesu chromatograficznego

rozdziału oraz oznaczania kwasu cholowego (C), deoksycholowego (DC),

chenodeoksycholowego (CDC), litocholowego (LC) i ursodeoksycholowego (UDC) w ich

mieszaninie techniką TLC przedstawionych w publikacji [A-1], w kolejnym etapie badań

postanowiono zastosować wybrane jako optymalne w analizie tych kwasów żółciowych

warunki chromatograficzne do opracowania metody TLC w połączeniu z densytometrią, która

mogłaby posłużyć do kontroli jakości preparatów farmaceutycznych zawierających kwas

ursodeoksycholowy jako substancję czynną [A-5]. Wśród niewielu procedur analitycznych

zaprezentowanych w literaturze, w ilościowym oznaczaniu kwasu ursodeoksycholowego

generalnie zastosowanie znalazły wysokosprawna chromatografia cieczowa oraz micelarna

elektroforeza kapilarna (MEK).[18,19]

Opracowana metoda TLC w połączeniu z densytometrią

(przy długości fali =360 nm) z uwagi na swoją uniwersalność i szybkość związaną z

pominięciem czasochłonnego etapu oczyszczania próbek przed ich analizą chromatograficzną

mogłaby stanowić obok opisanych metod HPLC i MEK cenne narzędzie w rutynowej kontroli

preparatów kwasu ursodeoksycholowego. Badaniom poddano preparaty zawierające kwas

ursodeoksycholowy w postaci tabletek i kapsułek w ilości 250 mg/tabletkę lub odpowiednio

kapsułkę. Densytogramy obu preparatów nie wskazują na wpływ substancji współobecnych w

obu preparatach na wyniki analizy chromatograficznej. Uzyskuje się tylko jeden pik o

wartości współczynnika opóźnienia RF=0,48 odpowiadający kwasu ursodeoksycholowemu

jako substancji czynnej w badanych preparatach (tabletki/kapsułki). Metoda ta wykazuje

liniowość w zakresie od 0,030 do 0,120 mg/plamę. Wyznaczona granica wykrywalności

(LOD) badanego kwasu żółciowego opracowaną metodą wynosi 0,014 mg/plamę, a granica


16 | S t r o n a

oznaczalności (LOQ) jest równa 0,041 mg/plamę. Oprócz omawianej specyficzności,

liniowości proponowana metoda TLC wykazuje dokładność mierzoną błędem względnym w

stosunku do wartości rzeczywistej i wynosi ona 95,3% i 97,2%, odpowiednio dla tabletek i

kapsułek. Natomiast precyzja metody wyrażona jako współczynnik zmienności CV mieści się

w zakresie 5,29-6,15% dla tabletek i kapsułek. Uzyskane parametry walidacji wskazują na

możliwość zastosowania opracowanej metody w kontroli czystości preparatów zawierających

kwas ursodeoksycholowy zarówno w postaci tabletek jak i kapsułek. Może więc ona być

metodą alternatywną również w stosunku do farmakopealnej metody miareczkowej.[1]

W następnej pracy poświęconej zastosowaniu TLC w normalnym i odwróconym

układzie faz w połączeniu z densytometrią do oznaczania octanu hydrokortyzonu [A-6]

wyznaczono wpływ warunków chromatograficznych tj. fazy ruchomej oraz nośnika na

granicę wykrywalności oraz oznaczalności tego związku. Te dwa parametry obliczono na

podstawie specjalnie skonstruowanych krzywych kalibracji typu AU=S×C+b, gdzie AU to

powierzchnia plamy (piku) zmierzona densytometrycznie przy optymalnej dla tego związku

długości fali (=250 nm), C - to ilość octanu hydrokortyzonu w µg/plamę. Zgodnie z sugestią

Konieczki i Namieśnika,[9]

w celu uzyskania skorygowanej wartości LOD i LOQ

wyznaczenie tych krzywych kalibracji dokonano na podstawie roztworów wzorcowych

spełniających warunek: 10×LOD>C oraz LOD<C. Ocenie poddano średnie wartości LOD i

LOQ, które obliczono w oparciu o parametry uzyskanych krzywych kalibracji wg

następujących wzorów: LOD=3,3×σ/S oraz odpowiednio LOQ=10×σ/S. Zastosowane w

powyższych wzorach odchylenie standardowe (σ) zostało obliczone dwoma sposobami tj.

jako wartość odchylenia standardowego wyrazu wolnego oraz odpowiednio jako odchylenie

szczątkowe krzywej kalibracji. Ze względu na obserwowane różnice w wartościach LOD i

LOQ obliczonych obydwiema metodami zaproponowano w powyższej pracy posługiwanie

się uśrednioną wartością zarówno LOD jak i LOQ. Generalnie, wyznaczona granica

wykrywalności (LOD) techniką NP-TLC/densytometria badanego octanu hydrokortyzonu

mieści się w zakresie 0,051÷0,137 µg/plamę, a granica oznaczalności 0,153÷0,418 µg/plamę

czyli odpowiednio 51÷137 i 153÷418 ng/plamę. Można wnioskować, że jest to czułość

metody wystarczająca do analizy ilościowej preparatów farmaceutycznych zawierających

octan hydrokortyzonu. Spośród wielu przebadanych warunków chromatograficznych, te

najbardziej optymalne czy pozwalające uzyskać najniższe wartości LOD i LOQ techniką NP-

TLC stanowią tlenek glinu 150F254 i żel krzemionkowy 60 oraz chloroform-aceton-amoniak

(25%) w stosunku objętościowym 8:2:0,1 (v/v/v) jako faza ruchoma. W przypadku RP-TLC

najlepsze okazały się płytki pokryte żelem krzemionkowym RP-8F254 i metanol-woda 6:4


17 | S t r o n a

(v/v). Metoda RP-TLC pozwala uzyskać LOD w zakresie 56÷80 ng/plamę i LOQ=171÷240

ng octanu hydrokortyzonu/plamę. Stwierdzono, że otrzymane średnie wartość LOD i LOQ

techniką NP-TLC i RP-TLC wskazują na fakt, że odpowiedni dobór warunków

chromatograficznych pozwala oznaczyć octan hydrokortyzonu na niskim poziomie

(nanogramy/plamę), dzięki czemu TLC/densytometria może być techniką alternatywną jeśli

chodzi o oznaczanie octanu hydrokortyzonu w stosunku do innych bardziej nowoczesnych

technik chromatograficznych jak na przykład HPLC.

Kontynuując tę pracę postanowiono sprawdzić przydatność opracowanej metody do

ilościowego oznaczania octanu hydrokortyzonu w jego preparatach złożonych jakim jest

komercyjny roztwór do iniekcji o składzie: octan hydrokortyzonu (125 mg/5 ml) oraz

chlorowodorek lidokainy (25 mg/5 ml) o działaniu przeciwzapalnym, przeciwbólowym i

przeciwobrzękowym [A-7]. Przegląd dostępnej literatury wskazuje na to, że dotychczas

opracowano kilka tylko metod oznaczania obu tych substancji w preparatach złożonych,

wśród których znalazła się RP-HPLC z detekcją elektrochemiczną, MEK i

spektrofotometria.[20-22]

Badane preparaty to przede wszystkim maści i czopki. Natomiast

jedyna dostępna metoda TLC pochodząca z 1977 roku dotyczy również tylko tych w/w

postaci leków. Dlatego postanowiono zweryfikować czy opracowana, nowa metoda

TLC/densytometria mogłaby być efektywna w oznaczaniu obu aktywnych substancji w ich

preparatach, ale w postaci roztworu do iniekcji [A-7]. Wyniki oznaczeń chlorowodorku

lidokainy i octanu hydrokortyzonu w badanym preparacie farmaceutycznym z użyciem żelu

krzemionkowego 60F254 oraz mieszaniny chloroform-aceton-amoniak (25%) w stosunku

objętościowym 8:2:0,1 (v/v/v) jako fazy ruchomej z detekcją densytometryczną (=250 nm i

200 nm) odpowiednio dla octanu hydrokortyzonu i chlorowodorku lidokainy były zbliżone do

tych deklarowanych przez producenta i wynosiły 95,0% oraz odpowiednio 98,4%, co jest

również zgodne z zaleceniami farmakopealnymi, które wskazują, że zawartość octanu

hydrokortyzonu w preparatach powinna się mieścić w zakresie od 90÷110%, a

chlorowodorku lidokainy 95÷115%.[1]

W celu dokonania oceny czy proponowana w

niniejszej pracy metoda TLC w połączeniu z densytometrią jest wiarygodna i może być

stosowana do oznaczania octanu hydrokortyzonu obok chlorowodorku lidokainy dokonano

walidacji tej metody analitycznej zgodnie z wytycznymi ICH oraz innych przewodników

poświęconych procedurom walidacji metod analitycznych.[5-9]

Na drodze przeprowadzonej

walidacji stwierdzono, że opracowana metoda jest specyficzna ponieważ pozwala oznaczyć

dwa badane związki octan hydrokortyzonu (HA) i chlorowodorek lidokainy (L) w obecności

ich potencjalnych zanieczyszczeń, które mogą stanowić substancje pokrewne do octanu


18 | S t r o n a

hydrokortyzonu (HA) tj. prednizolon (PR), hydrokortyzon (H) i octan kortyzonu (CRA).

Wartości współczynników opóźnienia dla tych wszystkich związków wynoszą odpowiednio:

RF(HA)=0,41±0,02; RF(L)=0,85±0,03; RF(CRA)=0,55±0,02, przy czym hydrokortyzon (H) i

prednizolon (PR) tworzą jedno zwarte pasmo o wartości RF=0,07±0,01. W przypadku analizy

preparatu farmaceutycznego nie stwierdzono żadnych dodatkowych plam wskazujących na

obecność w preparacie substancji pokrewnych tj. hydrokortyzonu, prednizolonu czy octanu

kortyzonu. Na densytogramie widoczna jest tylko plama pochodząca od octanu

hydrokortyzonu o wartości RF=0,41 oraz druga wywodząca się od chlorowodorku lidokainy o

wartości RF=0,85. Substancje konserwujące (CS) współistniejące w analizowanym preparacie

wraz z badanym octanem hydrokortyzonu i lidokainą obrazuje na densytogramie dobrze

rozdzielona od tych dwóch substancji plama o wartości RF równej 0,64±0,02. Nie wpływa to

na wynik oznaczeń substancji głównych. Wyznaczona liniowość opracowanej metody mieści

się w zakresie stężeń octanu hydrokortyzonu: 3,75÷12,50 µg/plamę a dla chlorowodorku

lidokainy: 1,00÷2,50 µg/plamę. Wartości LOD i LOQ wynoszące dla octanu hydrokortyzonu:

0,066 i 0,198 µg/plamę oraz dla chlorowodorku lidokainy: 0,090 i 0,270 µg/plamę wskazują

na zadawalającą czułość tej metody. Omawiana metoda jest ponadto dokładna, współczynnik

zmienności (CV) jest mniejszy od 3% oraz precyzyjna CV<2%. Szczegółowo

przeprowadzone badania odporności z uwzględnieniem wpływu m.in. typu sorbenta, rodzaju

komory chromatograficznej, temperatury aktywacji płytek do TLC, dystansu rozwijania

chromatogramów, czas wysycania komory chromatograficznej fazą ruchomą, zmiany

objętości składników w fazie ruchomej zgodnie z sugestią Ferenczi-Fodor i Nagy-Turák oraz

współpracowników[4-6]

potwierdzają odporność tej metody. Proponowana metoda spełnia

zatem kryteria walidacji dla metod analitycznych i może być stosowana w kontroli jakości i

zawartości octanu hydrokortyzonu i chlorowodorku lidokainy w preparacie farmaceutycznym

wyprodukowanym w postaci roztworu do iniekcji.

W kolejnym etapie badań opracowano procedurę oznaczania półwodnego estradiolu w

tabletkach [A-8]. To syntetyczny steroid stosowany w leczeniu m.in. symptomów

menopauzy, hipogonadyzmu oraz prostaty. Wśród metod stosowanych w analizie

farmaceutycznej różnych estrogenów, w tym także estradiolu znalazły się HPLC i GC, które

są bardzo czułe, ale czasochłonne bo wymagają z reguły wstępnego przygotowania próbek

tych związków na przykład na drodze ekstrakcji.[23-25]

Jak dotąd w literaturze opisana jest

jedna metoda TLC/densytometria do oznaczania estradiolu, ale w odniesieniu do preparatu

dostępnego w postaci plastrów transdermalnych.[26]

Stąd też postanowiono opracować prostą i

szybką w użyciu procedurę TLC w połączeniu z densytometrią do oznaczania estradiolu w


19 | S t r o n a

postaci tabletek. Analiza estradiolu techniką TLC na płytkach pokrytych żelem

krzemionkowym 60F254 przy użyciu fazy ruchomej benzen-metanol (9:1, v/v) z detekcją

densytometryczną (=200 nm) pozwoliła oznaczyć badany związek w preparacie

farmaceutycznym zawierającym 2,070 mg półwodnego estradiolu/tabletkę (odpowiada to 2

mg estradiolu/tabletkę) w ilości stanowiącej 92,4% w stosunku do wartości deklarowanej

przez producenta, co spełnia jednocześnie wytyczne farmakopealne, które wynoszą

90÷115%.[1]

Densytogram analizowanego preparatu uzyskany w zastosowanych warunkach

chromatograficznych wskazuje na to, że brak jest wpływu substancji współobecnych w

preparacie, którą mógłby być na przykład estron. Na otrzymanym densytogramie uzyskano

jedynie jeden pik obrazujący główny składnik badanego preparatu czyli pochodzący od

estradiolu (EL) o wartości RF(EL)=0,21±0,01. Nie obserwuje się żadnego dodatkowego piku

pochodzącego od estronu dla którego współczynnik opóźnienia powinien wynosić w tych

warunkach 0,38±0,02. Wykazano, że opracowana metoda spełnia kryteria walidacji dla metod

analitycznych. Obok specyficzności i selektywności, jest również dokładna i precyzyjna.

Współczynnik zmienności CV<2%, a precyzja (CV<3%). Charakteryzuje się również

odpornością, która została przebadana w odniesieniu do siedmiu różnych parametrów, w tym

m.in. zmiany sorbenta, rodzaju komory chromatograficznej, temperatury aktywacji płytek,

czasu ekstrakcji tabletek, dystansu rozwijania oraz zmiany objętości składników w fazie

ruchomej czyli benzenu i metanolu. Sporządzona zgodnie z zaleceniami Ferenczi-Fodor i

Nagy-Turák oraz współpracowników[6-8]

macierz korelacji uzyskanych wartości oznaczanego

półwodnego estradiolu w zależności od siedmiu poddawanych zmianom parametrów

wskazują na niewielki wpływ tych czynników na wynik oznaczenia estradiolu w preparacie,

co potwierdza odporność opracowanej metody. Liniowość proponowanej metody mieści się w

zakresie stężeń 0,50÷1,50 µg półwodnego estradiolu/plamę. Natomiast wyznaczona granica

wykrywalności i oznaczalności omawianego związku wynosi odpowiednio: LOD=0,14 i

LOQ=0,41 µg/plamę. Stwierdzono ponadto, że opracowana metoda jest prosta w użyciu,

szybka i tania, w związku z czym może być z powodzeniem zastosowana w kontroli jakości

preparatów (tabletek) jako alternatywna do zalecanej przez Farmakopeę Polską metody

HPLC, w przypadku gdy brak jest w danym laboratorium dostępu do takiej aparatury.[1]

Kontynuując badania chromatograficzne półwodnego estradiolu techniką TLC w

połączeniu z densytometrią, w drugim etapie tych badań postanowiono dokładniej sprawdzić

czułość tej metody w aspekcie możliwości dalszego jej zastosowania do identyfikacji i

ilościowego oznaczania estradiolu w preparatach farmaceutycznych zawierających ten

związek jako substancję czynną w znacznie mniejszej ilości czyli na poziomie niższym niż


20 | S t r o n a

uprzednio uzyskany tj. 0,14 i 0,41 µg/plamę w zaprezentowanej powyżej publikacji [A-9].

Badania przeprowadzono w układzie NP-TLC z zastosowaniem tym razem dwóch faz

ruchomych benzen-metanol (9:1, v/v) oraz dichlorometan-octan etylu (8:2, v/v) i płytek

chromatograficznych pokrytych różnymi sorbentami: żelem krzemionkowym 60F254, żelem

krzemionkowym 60, mieszaniną żelu krzemionkowego 60F254 i ziemi okrzemkowej F254, a

także tlenkiem glinu 60F254 oraz 150F254. Dodatkowo eksperyment ten rozszerzono o analizę

chromatograficzną estradiolu w odwróconym układzie faz tj. RP-TLC/RP-HPTLC przy

użyciu mieszaniny metanol-woda w stosunku objętościowym 7:3 oraz 9:1 na płytkach

pokrytych żelem krzemionkowym RP-18F254 i RP-8F254 z detekcją densytometryczną przy

długości fali 200 nm [A-9]. Porównanie granicy wykrywalności i oznaczalności badanego

estradiolu w zastosowanych warunkach chromatograficznych dokonano podobnie jak w

omówionym szczegółowo octanie hydrokortyzonu na podstawie średniej ich wartości LOD i

odpowiednio LOQ obliczonej w oparciu o parametry specjalnie sporządzonych krzywych

kalibracji standardowego roztworu estradiolu zgodnie z zaleceniami Konieczki i

Namieśnika.[9]

Otrzymane wyniki wskazują na to, że dobór właściwych warunków

chromatograficznych w proponowanej metodzie TLC w normalnym i odwróconym układzie

faz tj. odpowiedniego sorbenta i składu fazy ruchomej może polepszyć czułość oznaczania

estradiolu techniką TLC. Zastosowana w układzie NP-TLC faza ruchoma dichlorometan-

octan etylu pozwala uzyskać nieco lepsze rezultaty ilościowego oznaczania badanego

estradiolu na żelu krzemionkowym 60F254 niż benzen-metanol (9:1, v/v). Ponadto, co ważne

jest bezpieczniejsza w użyciu (tj. mniej toksyczna) z uwagi na swój skład niż benzen-metanol.

Wykazano, że zastosowanie TLC w odwróconym układzie faz tzn. płytek pokrytych żelem

krzemionkowym RP-8F254 i mieszaniny metanol-woda w stosunku objętościowym 9:1 jest

najbardziej efektywne, bo pozwala wykryć i oznaczyć estradiol na najniższym poziomie,

LOD=0,030 µg/plamę i LOQ=0,093 µg/plamę. Uzyskane wyniki wskazują na przydatność

chromatografii cienkowarstwowej sprzężonej z densytometrią do oznaczania estradiolu na

niskim poziomie tj. w zakresie od 0,093 do 3,930 µg/plamę.

Następny etap badań poświęcony był opracowaniu i walidacji metody TLC w

połączeniu z densytometrią do ilościowego oznaczania mesterolonu [A-10]. To syntetyczny

steroid wykazujący słabe działanie anaboliczne, który stosowany jest przez sportowców w

celu zwiększenia ich wydajności. Należy on do grupy środków zabronionych do stosowania w

sporcie przez WADA (Światową Agencję Antydopingową). Dane literaturowe dotyczące

zastosowania techniki TLC/densytometria do oznaczania mesterolonu w formie tabletek oraz

w postaci substancji czystej nie są zbyt obszerne. Dlatego opracowanie nowej, prostej w


21 | S t r o n a

użyciu oraz ekonomicznej metody TLC może być przydatne w aspekcie możliwości dalszego

jej zastosowania w kontroli jakości nie tylko preparatów farmaceutycznych zawierających

mesterolon, ale także produktów nielegalnego pochodzenia stosowanych jako suplementy

diety wśród sportowców. Opracowana metoda została w pełni zwalidowana zgodnie z

wytycznymi ICH oraz innych przewodników walidacji metod analitycznych mających

zastosowanie w analizie farmaceutycznej. Spośród przebadanych wielu warunków

chromatograficznych najbardziej optymalne okazały się: płytki pokryte żelem

krzemionkowym 60F254 do NP-TLC oraz mieszanina chloroform-aceton (40:10, v/v) jako faza

ruchoma. Detekcji densytometrycznej dokonano przy długości fali =745 nm po uprzednim

zastosowaniu 10% etanolowego roztworu kwasu fosforomolibdenowego jako odczynnika

wywołującego i ogrzaniu płytek przez 15 minut w temperaturze 120oC. W warunkach tych

możliwa jest identyfikacja i całkowity rozdział mesterolonu od jego substancji pokrewnej

mogącej stanowić jego zanieczyszczenie (tj. wg Farmakopei Amerykańskiej zanieczyszczenia

A).[2]

Uzyskane plamy pochodzące od mesterolonu oraz jego zanieczyszczenia są zwarte.

Współczynniki opóźnienia wynoszą dla mesterolonu 0,75±0,02 a dla jego zanieczyszczenia

RF=0,66±0,02. Opracowana metoda jest zatem specyficzna i selektywna. Jej liniowość mieści

się w zakresie 100÷1200 ng/plamę. Granica wykrywalności wynosi LOD=61 ng/plamę a

granica oznaczalności (LOQ)=184 ng/plamę, co jest wystarczające do oznaczania przy jej

użyciu mesterolonu w preparatach farmaceutycznych zawierających od 25 do 50 mg

mesterolonu/tabletkę. Metoda ta jest ponadto dokładna i precyzyjna. W obu przypadkach

uzyskano wartości współczynnika zmienności CV<2%. Nie zaobserwowano w badanym

preparacie wpływu substancji współistniejących na wyniki analizy. Na densytogramie obecny

jest tylko jeden pik pochodzący od mesterolonu jako głównego składnika powyższego

preparatu. Wykazano również odporność tej metody w odniesieniu do zastosowanej zmiany

warunków chromatograficznych, takich jak objętości stosowanej fazy ruchomej, czasu

wysycania komory fazą ruchomą, dystansu rozwijania, czasu aktywacji płytek oraz czasu jaki

upłynął od momentu rozwinięcia chromatogramu do wykonania analizy densytometrycznej.

Prezentowana metoda może być skuteczna w rutynowej kontroli preparatów mesterolonu.

Wyznaczona za pomocą tej metody zawartość mesterolonu w badanym preparacie wynosi

99,40% w stosunku do ilości deklarowanej przez producenta preparatu, co jest zgodne z

wymaganiami farmakopealnymi.[1,2]

Podsumowując, można stwierdzić, że chromatografia cienkowarstwowa w połączeniu z

densytometrią może być przydatnym narzędziem w rutynowej kontroli preparatów

zawierających mesterolon jako substancję czynną.


22 | S t r o n a

Ocena przydatności chromatografii cienkowarstwowej oraz algorytmów obliczeniowych

do wyznaczania lipofilowości badanych związków

Do parametrów fizykochemicznych wpływających na aktywność farmaceutyczną i

biomedyczną związków organicznych, w tym również badanych steroidów należy

lipofilowość (hydrofobowość). Najczęściej wyrażana jest w postaci współczynnika podziału

lub jego logarytmu (logP). Wartość tego współczynnika określa powinowactwo danej

cząsteczki do fazy lipidowej i wodnej czyli decyduje o określonej zdolności danego związku

chemicznego, w tym leku do jego przenikania przez lipidowe błony komórkowe. Do metod

eksperymentalnych stosowanych do wyznaczania parametru lipofilowości należy klasyczna

ekstrakcja w układzie n-oktanol-woda, która obecnie ze względu na swoje ograniczenia tj.

możliwość wyznaczenia logP tylko w zakresie od -3,0 do +3,0 oraz czasochłonność jest

zastępowana przez metody chromatograficzne, takie jak chromatografia cienkowarstwowa i

wysokosprawna chromatografia cieczowa w odwróconym układzie faz (RP-TLC i RP-

HPLC). Chromatograficzny parametr lipofilowości wyrażany jest w postaci RMW (w

przypadku TLC) oraz odpowiednio w postaci logkw przy zastosowaniu techniki HPLC.[27,28]

Najnowsze doniesienia literaturowe wskazują na przydatność również elektroforezy do

wyznaczania lipofilowości biomolekuł w szerokim zakresie wartości logP.[29]

Obok przedstawionych powyżej metod eksperymentalnych, w badaniach lipofilowości

związków biologicznie aktywnych stosuje się metody teoretyczne czyli oparte na

wyznaczeniu teoretycznej wartości logP w oparciu o odpowiednie algorytmy obliczeniowe

dostępne najczęściej w postaci różnych programów komputerowych.[30,31]

W praktyce, w celu

uzyskania miarodajnego logP, wartości uzyskane metodami obliczeniowymi porównuje się z

doświadczalnymi. Mając na uwadze znaczenie parametru lipofilowości wyznaczonego za

pomocą omówionych metod eksperymentalnych lub odpowiednio obliczeniowych w

przewidywaniu aktywności biologicznej i działania farmakologicznego oraz toksyczności

związków organicznych, w dalszym etapie badań zastosowano chromatografię

cienkowarstwową w odwróconym układzie faz (RP-TLC i RP-HPTLC) do wyznaczania

chromatograficznego parametru lipofilowości badanych steroidów. Chromatograficzny

parametr lipofilowości (RMW) określono na podstawie wartości RF uzyskanych na różnych

nośnikach chromatograficznych tj. na płytkach chromatograficznych pokrytych żelem

krzemionkowym RP-18F254, RP-18WF254, RP-2F254 lub na żelu modyfikowanym DiolF254

przy użyciu faz ruchomych, w skład których wchodziła woda oraz odpowiedni modyfikator

organiczny (m.in. metanol, dioksan, aceton, acetonitryl). Wyznaczone wartości RF

przeliczano zgodnie ze wzorem RM=log[(1/RF)-1] na parametr RM. Uzyskana następnie


23 | S t r o n a

liniowa zależność wartości RM od ułamka objętościowego modyfikatora organicznego w fazie

ruchomej () pozwoliła na otrzymanie chromatograficznego parametru lipofilowości RMW wg

równania Soczewińskiego-Wachtmeistera RM = RMW - S×.[27,32]

Ze względu na brak dokładnych danych dotyczących wartości współczynnika podziału

dla taurynowych połączeń badanych kwasów żółciowych (taurocholowego TC,

taurodeoksycholowego TDC, taurochenodeoksycholowego TCDC, oraz taurolitocholowego

TLC), kwasy te poddano badaniom lipofilowości przy użyciu RP-TLC i RP-HPTLC w

różnych warunkach chromatograficznych [A-11]. Wyznaczone wartości RMW oraz dodatkowo

parametru 0 (obliczonego wg wzoru 0=RMW/S) i stanowiącego również miarę lipofilowości

dla związków kongenerycznych wskazują na fakt, że bez względu na zastosowane warunki

chromatograficzne tj. płytki chromatograficzne oraz skład fazy ruchomej lipofilowość

taurynowych połączeń czterech badanych kwasów żółciowych maleje w szeregu:

TLC>TCDCTDC>TC. Obydwa wyznaczone parametry lipofilowości tj. RMW i 0 mogą

posłużyć do oceny lipofilowości badanych związków. Porównanie uzyskanych parametrów

lipofilowości (RMW) z wyznaczonymi teoretycznie za pomocą programu obliczeniowego

(Vega ZZ) współczynnikami podziału (logPvirtual) dla tych związków wskazuje na to, że

największą zgodność z logPvirtual uzyskuje się dla wartości RMW wyznaczonych przy użyciu

fazy ruchomej metanol-woda i zastosowanych płytek chromatograficznych (RP-2F254, RP-

18F254, RP-18WF254). Wyniki powyższych badań potwierdzają przydatność TLC do

wyznaczania lipofilowości mających znaczenie biomedyczne taurynowych połączeń kwasów

żółciowych.

Przedmiotem kolejnego etapu badań poświęconych zastosowaniu techniki TLC w

ocenie lipofilowości różnych steroidów był betametazon (B) oraz jego pochodne tj. 17,21-

dipropionian betametazonu (BP), 17-walerianian betametazonu (BV17), 21-walerianian

betametazonu (BV21) oraz fosforan betametazonu w postaci soli disodowej (BPh) [A-12].

Dane literaturowe wskazują na brak chromatograficznego parametru lipofilowości dla tych

pięciu związków wyznaczonych techniką TLC w odwróconym układzie faz. Ponadto nie ma

dostępnej eksperymentalnej wartości współczynnika podziału (logPexp) dla badanego 17,21-

dipropionianu betametazonu oraz fosforanu (V) betametazonu w postaci soli disodowej. W

toku przeprowadzonych badań lipofilowości zaobserwowano wpływ fazy ruchomej i sorbenta

na wyznaczone wartości RMW. Porównanie uzyskanych wyników RMW dla badanych

glikokortykosteroidów w różnych warunkach chromatograficznych tzn. na płytkach RP-8F254,

RP-18WF254 oraz RP-8F254 przy użyciu faz ruchomych: metanol-woda, dioksan-woda oraz


24 | S t r o n a

acetonitryl-woda za pomocą analizy podobieństwa wskazuje na zbliżony charakter lipofilowy

BP, BV17 oraz BV21 wyrażony za pomocą RMW we wszystkich zastosowanych warunkach

chromatograficznych. Fazą rekomendowaną do dalszych badań nad lipofilowością tej grupy

związków może być metanol-woda, dzięki której wartości RMW są najbardziej miarodajne tj.

zbliżone do eksperymentalnych współczynników podziału, jak również do teoretycznych logP

wyznaczonych za pomocą programu ChemDraw oraz innych algorytmów obliczeniowych:

AlogPs, xlogP2, xlogP3, AClogP, AlogP, logPKOWWIN, MlogP oraz ich wartości średniej

logPśrednie.[33]

Podobne obserwacje uzyskano dla fazy ruchomej dioksan-woda. Z kolei B i BPh

wykazują podobieństwo do siebie jedynie w wartościach logP otrzymanych za pomocą

algorytmów obliczeniowych: AlogPs, xlogP2, logPChemDraw i logPśrednie. Wyniki tych badań

potwierdzają ważną rolę chromatograficznego parametru lipofilowości RMW w ocenie

lipofilowości badanych glikokortykosteroidów w odniesieniu do teoretycznych wartości logP,

które w ich przypadku obarczone są dużym błędem obliczeniowym, co znacznie wpływa na

wartość średnią logP i powoduje różnice w interpretacji tego parametru.

W kolejnej pracy poświęconej chromatograficznym badaniom lipofilowości

wybranych steroidów, wyznaczono parametr lipofilowości (RMW) techniką RP-TLC i RP-

HPTLC w różnych warunkach chromatograficznych dla steroidu o działaniu moczopędnym

czyli spironolaktonu [A-13]. Stwierdzono podobieństwo pomiędzy wartościami RMW

otrzymanymi na płytkach RP-2F254, RP-18F254 oraz RP-18WF254 przy użyciu faz ruchomych

dioksan-woda i aceton-woda. Parametry te tworzą na dendrogramie podobieństwa jedno

wyraźne skupienie. Wśród uzyskanych wyników największą zgodność z eksperymentalnym

współczynnikiem podziału (logPexp) wykazuje RMW wyznaczony na płytkach RP-2F254 i RP-

18F254 z zastosowaniem fazy ruchomej dioksan-woda. Otrzymane techniką TLC wartości

chromatograficznego parametru lipofilowości porównano z uzyskanymi w podobnych

warunkach czyli przy użyciu tych samych faz ruchomych: metanol-woda oraz dioksan-woda

wartościami logkw czyli parametru lipofilowości wyznaczonego techniką RP-HPLC z

zastosowaniem kolumny RP-18. W tym przypadku najbardziej optymalna do wyznaczenia

chromatograficznego parametru lipofilowości okazała się również mieszanina metanol-woda

jako faza ruchoma, która pozwala uzyskać wartości logkw zbliżone do logPexp. Oprócz

chromatograficznego parametru lipofilowości, w pracy tej dokonano oceny przydatności

współczynników podziału logP wyznaczonych za pomocą różnych algorytmów

obliczeniowych: AlogPs, AlogP, AClogP, MlogP, logPKOWWIN, xlogP2, xlogP3 oraz trzech

nowych parametrów lipofilowości wyrażonych jako współczynniki podziału logP1, logP2 i

logP3, które obliczono na podstawie odpowiednich indeksów topologicznych opartych na


25 | S t r o n a

macierzy sąsiadowania Gutmana M, Randica

0 oraz macierzy odległości Pyki

0B,

1B,

Wienera W i Balabana IB dla badanego spironolaktonu.[33-37]

Spośród teoretycznych

współczynników podziału najbardziej zbliżone do logPexp okazały się logPKOWWIN, xlogP3

oraz nowy, oparty na indeksie Pyki tj. 0B współczynnik podziału logP1.

Powyższe wyniki wskazują na przydatność chromatografii cieczowej, cienkowarstwowej i

wysokosprawnej w odwróconym układzie faz oraz nowych, opartych na indeksach

topologicznych współczynników podziału do oceny lipofilowości spironolaktonu.

3.3.4. Podsumowanie wyników badań stanowiących podstawę habilitacji i wnioski

Przeprowadzone badania pozwoliły sformułować następujące wnioski:

opracowane, zoptymalizowane procedury TLC w normalnym i odwróconym układzie faz

pozwalają w sposób prosty i efektywny na rozdział i badanie tożsamości oraz czystości

steroidów mających znaczenie biomedyczne, w tym wybranych fitosteroli, wolnych

kwasów żółciowych oraz ich połączeń z tauryną i glicyną, a także mających znaczenie

farmaceutyczne: kwasu ursodeoksycholowego, betametazonu i jego pochodnych w

preparatach farmaceutycznych w obecności innych substancji współobecnych w tych

preparatach,

analiza pasm chromatograficznych wybranych fitosteroli badanych techniką TLC w

połączeniu z densytometrią z użyciem różnych warunków detekcji, w tym różnych

odczynników wywołujących oraz czasu skanowania densymetrycznego od momentu ich

wizualizacji jest pomocna nie tylko w badaniu tożsamości, ale również w ocenie trwałości

chemicznej tych związków,

zwalidowane procedury TLC w połączeniu z densytometrią są szybkie w wykonaniu,

dokładne i spełniają wymagania stawiane metodom analitycznym mającym zastosowanie

w rutynowej kontroli laboratoryjnej preparatów farmaceutycznych zawierających w

swoim składzie: kwas ursodeoksycholowy, octan hydrokortyzonu, estradiol oraz

mesterolon,

analiza retencji chromatograficznej w odwróconym układzie faz (RP-TLC i RP-HPTLC)

wybranych taurynowych połączeń kwasów żółciowych, betametazonu i jego substancji

pokrewnych oraz spironolaktonu pozwala na wyznaczenie właściwości lipofilowych tych

związków,

porównanie chromatograficznego parametru lipofilowości (RMW) wyznaczonego w

różnych warunkach z teoretyczną wartością logP dostępną w bazach danych czyli ze


26 | S t r o n a

współczynnikami podziału wyznaczonymi za pomocą odpowiednich algorytmów

obliczeniowych pozwala uzyskać miarodajne wyniki lipofilowości badanych steroidów,

metody chemometryczne, do których należy analiza podobieństwa (metoda pojedynczego

wiązania, odległość Euklidesowa) są pomocne w interpretacji różnych wyników

uzyskiwanych podczas analizy steroidów techniką TLC.

Reasumując, przeprowadzone badania i wynikające z nich wnioski mogę stwierdzić, że do

najważniejszych osiągnięć i nowości naukowej wynikających z przeprowadzonych badań

należy:

opracowanie i zoptymalizowanie nowych procedur analitycznych z użyciem TLC w

normalnym i odwróconym układzie faz do rozdziału i badania tożsamości wybranych

steroidów o różnym działaniu farmakologicznym w postaci substancji czystej oraz w

preparatach farmaceutycznych,

wykazanie, że analiza TLC w połączeniu z densytometrią badanych fitosteroli tj. β-

sitosterolu i stigmasterolu może być pomocnym narzędziem nie tylko w rutynowej

kontroli jakości preparatów zawierających powyższe fitosterole, ale także we wstępnej

ocenie ich chemicznej trwałości,

przeprowadzenie walidacji nowoopracowanych procedur TLC w połączeniu z

densytometrią do oznaczania kwasu ursodeoksycholowego, octanu hydrokortyzonu,

estradiolu oraz mesterolonu w ich preparatach farmaceutycznych,

wykazanie, że opracowane i zwalidowane metody identyfikacji i ilościowego oznaczania

wybranych steroidów spełniają wymagania jakie stawiane są metodom analitycznym

mającym zastosowanie w analizie farmaceutycznej i z powodzeniem mogą być

wykorzystane jako metody alternatywne do tych zalecanych przez Farmakopeę,

wykazanie przydatności TLC w odwróconym układzie faz oraz metod obliczeniowych do

wyznaczenia lipofilowości badanych steroidów, w szczególności tych, dla których brak

jest informacji na temat eksperymentalnego logP,

wykazanie przydatności wybranych indeksów topologicznych do wyznaczania wartości

logP dla spironolaktonu,

wykazanie przydatności analizy podobieństwa do optymalizacji warunków rozdziału i

identyfikacji badanych steroidów techniką TLC oraz do oceny ich lipofilowości.


27 | S t r o n a

4. Pozostałe osiągnięcia naukowo - badawcze

4.1. Działalność naukowo-badawcza przed uzyskaniem stopnia naukowego

doktora

Swoje zainteresowania naukami przyrodniczymi rozwijałam od najmłodszych lat. Po

ukończeniu Liceum Ogólnokształcącego im. Mikołaja Kopernika w Tarnobrzegu (profil

biologiczno-chemiczny) w 1994 podjęłam studia na Wydziale Chemicznym Politechniki

Śląskiej w Gliwicach na kierunku technologia chemiczna, podczas których poszerzałam swoją

wiedzę nie tylko z dziedziny chemii, ale także biotechnologii i ochrony środowiska.

Natomiast kwalifikacje pedagogiczne uprawniające mnie do nauczania przedmiotu chemia

nabyłam jeszcze podczas studiów w Studium Pedagogicznym przy Politechnice Śląskiej w

Gliwicach. Praca magisterska pt. „Badania dynamiki procesu adsorpcji mocznika na węglach

aktywnych i zeolitach” wykonana pod kierunkiem prof. dr hab. inż. Jerzego Piotrowskiego w

Instytucie Chemii, Technologii Nieorganicznej i Elektrochemii prezentowała wyniki badań,

których celem było porównanie zdolności adsorpcji mocznika na różnych sorbentach

węglowych i mineralnych w zakresie stężeń odpowiadających warunkom przemysłowym. Po

ukończeniu studiów, od 1 października 1999 podjęłam pracę w Śląskim Uniwersytecie

Medycznym (dawniej w Śląskiej Akademii Medycznej) na stanowisku asystenta w Katedrze i

Zakładzie Chemii Ogólnej i Analitycznej Wydziału Farmaceutycznego w Sosnowcu, gdzie

oprócz pracy dydaktycznej prowadziłam prace badawcze z zakresu chemii analitycznej. W

ramach pracy naukowej początkowo realizowałam temat badawczy związany z adsorpcją

barwników stosowanych w przemyśle włókienniczym i w kosmetyce na alkalitioligninie.

Temat ten realizowałam pod kierunkiem prof. dr hab. n. tech. Władysława Wardasa,

ówczesnego kierownika Katedry i Zakładu Chemii Ogólnej i Analitycznej we współpracy z

Zakładem Biochemii Uniwersytetu M. Curie-Skłodowskiej w Lublinie, kierowanym przez

prof. dr hab. Elżbietę Malarczyk. Z kolei w ramach współpracy z Katedrą i Zakładem

Żywności i Żywienia Wydziału Farmaceutycznego SUM (wówczas ŚAM) uczestniczyłam w

badaniach w zespole kierowanym przez prof. dr hab. n. med. Marię Wardas, dotyczących

wpływu jonów magnezu i fluorkowych oraz etanolu na metabolizm oksydacyjno-redukcyjny

w izolowanych hepatocytach szczura. Wyniki badań poświęconych procesowi adsorpcji

barwników włókienniczych oraz tych przeprowadzonych na hepatocytach szczura były

zaprezentowane na kilku konferencjach o zasięgu międzynarodowym i krajowym, jak

również zostały opublikowane w punktowanych czasopismach naukowych, w których jestem

współautorem. Później, głównym obszarem moich zainteresowań badawczych realizowanych


28 | S t r o n a

pod opieką prof. dr hab. Aliny Pyki-Pająk, prof. zw. SUM, kierownika Zakładu Chemii

Analitycznej Wydziału Farmaceutycznego SUM była optymalizacja warunków rozdziału i

identyfikacji wybranych kwasów żółciowych techniką chromatografii cieczowej oraz

zastosowanie zarówno chromatografii cieczowej jak i niektórych deskryptorów strukturalnych

w analizie QSRR, QSAR i QSPR kwasów żółciowych ze szczególnym uwzględnieniem

badań lipofilowości tych związków. Rezultaty badań nad kwasami żółciowymi

przeprowadzone z użyciem techniki HPLC oraz wyniki badań techniką GC wykorzystaną

przeze mnie w analizie również innych związków biologicznie aktywnych, w tym na przykład

olejków eterycznych powstały we współpracy z Instytutem Chemii Uniwersytetu Śląskiego w

Katowicach. Efektem w/w badań chromatograficznych są publikacje naukowe i doniesienia

konferencyjne. Ponadto część z nich stanowiła podstawę rozprawy doktorskiej pt.

„Porównanie rozdziału oraz właściwości lipofilowych wybranych kwasów żółciowych

badanych chromatografią cieczową”.

Mój dorobek naukowy przed uzyskaniem stopnia naukowego doktora obejmuje 11

artykułów, w tym 7 oryginalnych publikacji naukowych o sumarycznym wskaźniku Impact

Factor 2,254 i punktacji MNiSW 59 oraz 6 opublikowanych streszczeń pokonferencyjnych

(Załącznik 3a).

4.1.1. Wykaz oryginalnych publikacji naukowych opublikowanych przed

uzyskaniem stopnia naukowego doktora

oryginalne prace badawcze opublikowane w czasopismach posiadających punktację

Impact Factor

B-1. A. Pyka, M. Dołowy

Lipophilicity of selected bile acids as determined by TLC. I, Journal of Liquid



B-2. A. Pyka, M. Dołowy

Separation of selected bile acids by TLC. I, Journal of Liquid Chromatography & Related

Technologies 26 (2003) 1095-1108


B-3. A. Pyka, M. Dołowy Separation of selected bile acids by TLC. II. One-dimensional and two-dimensional TLC.

Journal of Liquid Chromatography & Related Technologies 27 (2004) 2031-2038



29 | S t r o n a

oryginalne prace badawcze opublikowane w czasopismach krajowych i

międzynarodowych bez punktacji Impact Factor

G-1. E. Malarczyk, A. Jarosz-Wilkołazka, J. Kochmańska-Rdest, W. Wardas, M. Dołowy, A.

Leonowicz

Decolorization of basic blue 22 dye, adsorbed or not on AT-lignin, by fungal mycelium,

Biotechnology 3 (2000) 418-420

punktacja MNiSW: 3

G-2. W. Wardas, A. Makowski, W. Baran, M. Dołowy

Fotokatalityczna degradacja tekstylnych barwników azotowych: oranżu II, oranżu I, czerwieni

Kongo i błękitu anilanowego GRL, Chemia i Inżynieria Ekologiczna 9 (2002) 789-799

punktacja MNiSW: 4

G-3. E. Niedworok, M. Wardas, M. Stec, M. Dołowy

Ocena procesu peroksydacji lipidów modyfikowanego jonami magnezu i etanolem w

izolowanych hepatocytów szczura, Nowiny Lekarskie 71 (2002) 295-298

punktacja MNiSW: 3

G-4. W. Wardas, M. Dołowy, W. Baran, A. Makowski, E. Malarczyk, A. Jarosz-Wilkołazka

Adsorpcja wybranych barwników stosowanych w kosmetyce i przemyśle włókienniczym na

alkalitioligninie, Chemia i Inżynieria Ekologiczna 10 (2003) 153-160

punktacja MNiSW: 4

4.2. Działalność naukowo-badawcza po uzyskaniu stopnia naukowego doktora

Pracę doktorską obroniłam w 2004 w Instytucie Chemii, Wydziału Matematyki, Fizyki i

Chemii, Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Promotorem rozprawy doktorskiej była prof.

dr hab. Alina Pyka-Pająk, prof. zw. SUM, a recenzentami prof. zw. dr hab. Jan Różyło oraz

prof. zw. dr hab. Józef Śliwiok. Na podstawie rozprawy doktorskiej opublikowałam kolejne

prace dotyczące analizy wolnych i związanych z glicyną kwasów żółciowych techniką

chromatografii cieczowej. Po otrzymaniu stopnia doktora nauk chemicznych swoje

zainteresowania koncentrowałam nadal nad oceną przydatności różnych technik

analitycznych, w tym w szczególności chromatografii cienkowarstwowej (TLC) oraz

TLC/densytometrii w analizie farmaceutycznej tj. badaniu tożsamości, trwałości oraz

zawartości wybranych steroidów nie tylko o działaniu żółciotwórczym czyli kwasów

żółciowych wolnych i związanych z tauryną, ale rozszerzyłam je o inne badane związki

należące do grupy steroidów, wykazujące m.in. działanie przeciwzapalne, diuretyczne i

anaboliczno-androgenne. Opracowałam optymalne warunki chromatograficzne TLC w

połączeniu z densytometrią w normalnym i odwróconym układzie faz do potwierdzenia

tożsamości oraz oznaczania zawartości różnych steroidów jako aktywnych składników w ich

preparatach farmaceutycznych, prostych lub odpowiednio złożonych oraz w postaci


30 | S t r o n a

substancji czystej w obecności ich substancji pokrewnych (tj. potencjalnych zanieczyszczeń).

Opracowane procedury ilościowego oznaczania badanych steroidów z użyciem

TLC/densytometrii zostały poddane walidacji zgodnie z zaleceniami przewodników walidacji.

Wykazałam również przydatność chromatografii cienkowarstwowej sprzężonej z

densytometrią oraz spektroskopii EPR w ocenie trwałości wybranych steroidów z grupy

kwasów żółciowych oraz fitosteroli. Innym nurtem prowadzonych przeze mnie badań było

ocena przydatności chromatografii cieczowej (TLC i HPLC) oraz algorytmów

obliczeniowych do wyznaczania wybranych właściwości fizykochemicznych analizowanych

steroidów, w tym w szczególności ich charakteru lipofilowego. Wykorzystałam również

modelowanie komputerowe do określenia miejsca i siły wiązania się przedstawicieli

analizowanych steroidów z grupy związków o charakterze anaboliczno-androgennym z

białkiem na drodze tzw. dokowania molekularnego. Wyniki otrzymane na drodze procesu

dokowania porównałam z ich właściwościami lipofilowymi wyznaczonymi różnymi

metodami tj. chromatograficzną i obliczeniową. W przeprowadzonych badaniach wykazałam

również przydatność prostych technik chemometrycznych tj. analizy podobieństwa (metoda

pojedynczego wiązania, odległość Euklidesowa) jako narzędzia przydatnego do oceny

rozdziału i porównania właściwości lipofilowych badanych steroidów uzyskanych techniką

chromatografii cieczowej (TLC lub HPLC) oraz metodami teoretycznymi tzn.

obliczeniowymi. Część wyników tych badań przedstawiłam w postaci cyklu publikacji

stanowiących podstawę postępowania habilitacyjnego.

Obecnie kontynuuję badania w zakresie opracowania nowych procedur analitycznych

pozwalających w sposób prosty w użyciu, szybki i skuteczny jakościowo i ilościowo

oznaczać kolejne steroidy w ich preparatach handlowych, jak na przykład finasteryd –

składnik preparatów farmaceutycznych stosowanych w leczeniu raka gruczołu krokowego

oraz nie przebadane jeszcze przeze mnie inne steroidy o charakterze anaboliczno-

androgennym z użyciem chromatografii cieczowej TLC/densytometrii, jak również ultra

wysokosprawnej chromatografii cieczowej (UHPLC) sprzężonej z detektorem wyładowań

koronowych Corona CAD.


31 | S t r o n a

4.2.1. Wykaz oryginalnych publikacji naukowych opublikowanych po uzyskaniu

stopnia naukowego doktora (niezwiązanych z habilitacją)

oryginalne prace badawcze opublikowane w czasopismach posiadających punktację

Impact Factor

D-1. A. Pyka, M. Dołowy

Separation of selected bile acids by TLC. III. Separation on various stationary phases, Journal

of Liquid Chromatography & Related Technologies 27 (2004) 2613-2623



Separation of selected bile acids by TLC. IV. Comparison of separation of studied bile acids

by the use of cluster analysis, Journal of Liquid Chromatography & Related Technologies 27

(2004) 2987-2995



Lipophilicity of selected bile acids as determination by TLC. II. Investigations on RP18W

stationary phase, Journal of Liquid Chromatography & Related Technologies 28 (2005) 297-

311



Lipophilicity of selected bile acids as determined by TLC. III. Investigations on RP2


1775


D-5. A. Pyka, M. Dołowy, D. Gurak

Lipophilicity of selected bile acids, as determined by TLC. IV. Investigations on CNF254


2717



Separation of selected bile acids by TLC. V. Influence of temperature on the separation,




Separation of selected bile acids by TLC. VI. Separation on cyano- and diol-modified silica

layers, Journal of Liquid Chromatography & Related Technologies 28 (2005) 1383-1392



Separation of selected bile acids by TLC. VII. Separation by reversed partition HPTLC,




32 | S t r o n a


Separation of selected bile acids by TLC. VIII. Separation on silica gel 60F254 glass plates

impregnated with Cu(II), Ni(II), Fe(II), and Mn(II) cations, Journal of Liquid




Use of selected structural descriptors for evaluation of the lipophilicity of bile acids

investigated by RP HPTLC, Journal of Planar Chromatography - Modern TLC 18 (2005) 465-

470


D-11. M. Dołowy

Separation of selected bile acids by TLC. IX. Separation on silica gel 60 and on silica gel

60F254 aluminum plates impregnated with Cu(II), Ni(II), Fe(II), and Mn(II) cations, Journal of

Liquid Chromatography & Related Technologies 30 (2007) 405-418


D-12. A. Pyka, D. Nabiałkowska, K. Bober, M. Dołowy

Comparison of NP-TLC and RP-TLC with densitometry to quantitative analysis of tocopherol

acetate in pharmaceutical preparation, Journal of Liquid Chromatography & Related

Technologies 34 (2011) 2548-2564


D-13. A. Pyka, M. Budzisz, M. Dołowy

Validation thin layer chromatography for the determination of acetaminophen in tablets and

comparison with a pharmacopeial method, BioMed Research International vol. 2013 (2013)

1-10, ID 545703

wskaźnik Impact Factor: 2,706 punktacja MNiSW: 30

D-14. M. Dołowy, M. Miszczyk, A. Pyka

Application of various methods to determine the lipophilicity parameters of the selected urea

pesticides as predictors of their bioaccumulation, Journal of Environmental Science and

Health, Part B: Pesticides, Food Contaminants, and Agricultural Wastes 49 (2014) 730-737


D-15. M. Dołowy, P. Ramos, B. Pilawa

Effect of UV irradiation and temperature on free radical properties in dehydrocholic and

ursodeoxycholic acids: an EPR study, International Journal of Photoenergy vol. 2014 (2014)

1-7, ID 953619


D-16. M. Miszczyk, M. Płonka, K. Bober, M. Dołowy, A. Pyka, K. Pszczolińska

Application of chemometric analysis based on physicochemical and chromatographic data for

the differentiation origin of plant protection products containing chlorpyrifos, Journal of

Environmental Science and Health, Part B: Pesticides, Food Contaminants, and Agricultural

Wastes 50 (2015) 744-751


http://213.227.100.63/scripts/expertus3e3.exe?KAT=c%3A%5Cexpertus.cd%5Cbib%5Cpar%5C&FST=data.fst&FDT=data.fdt&ekran=ISO&lnkmsk=2&cond=AND&mask=2&F_00=02&V_00=Ramos+Pawe%B3+

http://213.227.100.63/scripts/expertus3e3.exe?KAT=c%3A%5Cexpertus.cd%5Cbib%5Cpar%5C&FST=data.fst&FDT=data.fdt&ekran=ISO&lnkmsk=2&cond=AND&mask=2&F_00=02&V_00=Pilawa+Barbara+


33 | S t r o n a

D-17. M. Dołowy, A. Pyka

Validation of an RPHPTLC-densitometric method using silica gel 60 RP18WF254 for

simultaneous determination of nicotinamide in selected pharmaceutical formulations, Journal

of Analytical Methods in Chemistry vol. 2015 (2015) 1-9, ID 631025


D-18. M. Dołowy, A. Pyka

Lipophilicity study of salicylic and acetylsalicylic acids using both experimental and

calculations methods, Journal of Liquid Chromatography & Related Technologies 38 (2015)

485-491


prace poglądowe opublikowane w czasopismach posiadających punktację Impact

Factor

F-1. M. Dołowy, A. Pyka

Application of TLC, HPLC and GC methods to the study of amino acid and peptide

enantiomers: a review, Biomedical Chromatography 28 (2014) 84-101


F-2. M. Dołowy, A. Pyka

Chromatographic methods in the separation of long-chain mono- and polyunsaturated fatty

acids, Journal of Chemistry vol. 2015 (2015) 1-20, ID 120830


oryginalne prace badawcze opublikowane w czasopismach krajowych i

międzynarodowych bez punktacji Impact Factor

H-1. A. Pyka, M. Dołowy

Application of structural descriptors for the evaluation of some physicochemical properties of

selected bile acids, Acta Poloniae Pharmaceutica Drug Research 61 (2004) 407-413

punktacja MNiSW: 6

H-2. M. Ł. Goniewicz, M. Dołowy, A. Smętek, B. Koszowski

Ocena trendów sprzedaży preparatów nikotynowej terapii zastępczej (NTZ) w

ogólnodostępnych aptekach na terenie województwa śląskiego i małopolskiego

Farmaceutyczny Przegląd Naukowy 5 (2008) 45-47

punktacja MNiSW: 6

H-3. M. Dołowy Application of selected topological indices to predict retention parameters of selected bile

acids separated on modified TLC plates

Acta Poloniae Pharmaceutica Drug Research 65 (2008) 51-57

punktacja MNiSW: 9

H-4. M. Dołowy Rozdział mieszaniny wybranych kwasów żółciowych techniką TLC na płytkach

aluminiowych pokrytych mieszaniną żelu krzemionkowego 60 i ziemi okrzemkowej F254

impregnowanych kationami Cu(II), Ni(II), Fe(II) oraz Mn(II), Farmaceutyczny Przegląd

Naukowy 5 (2008) 34-37


34 | S t r o n a

punktacja MNiSW: 6

H-5. M. Dołowy Badanie tożsamości kwasu ursodeoksycholowego w wybranych preparatach

farmaceutycznych techniką NP-TLC, Farmacja Polska 64 (2008) 753-758

punktacja MNiSW: 6

H-6. M. Dołowy

Chromatograficzny rozdział i identyfikacja taurynowych połączeń wybranych kwasów

żółciowych w ich mieszaninie, Farmaceutyczny Przegląd Naukowy 6 (2009) 21-25

punktacja MNiSW: 4

H-7. M. Dołowy

Investigation of identity of dehydrocholic acid in selected pharmaceutical formulations with

the use of NP-TLC method, Annales Universitatis Mariae Curie Skłodowska Sectio DDD

Pharmacia 22 (2009) 67-73

punktacja MNiSW: 6

H-8. M. Dołowy

Wyznaczanie lipofilowości acidum dehydrocholicum różnymi metodami, Farmacja Polska 65

(2009) 689-693

punktacja MNiSW: 4

H-9. M. Dołowy

Zastosowanie chromatografii cienkowarstwowej do identyfikacji spironolaktonu w

wybranych preparatach farmaceutycznych, Farmacja Polska 66 (2010) 313-317

punktacja MNiSW: 6

H-10. M. Babuśka-Roczniak, M. Dołowy, G. Janikowska, A. Pyka

Influence of impregnation of silica gel with copper (II) sulfate on the RF values and profile

change of the spectrodensitograms of selected steroid compounds, Current Topics in Steroid

Research 9 (2012) 73-82

punktacja MNiSW: 0

H-11. M. Dołowy

Qualitative and quantitative analysis of diosgenin in pure substance by TLC-densitometry,

Current Issues in Pharmacy and Medical Sciences (formalnie Annales Universitatis Mariae

Curie Skłodowska Sectio DDD Pharmacia) 25 (2012) 310-316

punktacja MNiSW: 7

H-12. A. Pyka, M. Porwoł, M. Dołowy

Porównanie wartości parametrów lipofilowości paracetamolu uzyskane różnymi sposobami,

Farmacja Polska 68 (2012) 563-568

punktacja MNiSW: 3

H-13. A. Pyka, M. Dołowy, K. Bober

Zastosowanie metody spektrofotometrii do oznaczania paracetamolu w tabletkach, Farmacja

Polska 68 (2012) 13-17

punktacja MNiSW: 3


35 | S t r o n a

H-14. M. Dołowy

Lipophilicity study of ursodeoxycholic acid, Current Issues in Pharmacy and Medical

Sciences (formalnie Annales Universitatis Mariae Curie Skłodowska Sectio DDD Pharmacia),

25 (2012) 29-33

punktacja MNiSW: 7

H-15. M. Dołowy, A. Pyka-Pająk, K. Filip, J. Zagrodzka

TLC-densitometric analysis of α-escin in bulk drug substance and in pharmaceutical dosage

forms, Current Issues in Pharmacy and Medical Sciences (formalnie Annales Universitatis

Mariae Curie Skłodowska Sectio DDD Pharmacia) 28 (2015) 186-191

punktacja MNiSW: 7

H-16. M. Dołowy, A. Pyka-Pająk, Jakub Cholewa, Denis Swolana, Mateusz Chyłka.

Wyznaczenie lipofilowości propionianu klobetazolu oraz klobetazolu przy użyciu TLC oraz

metod obliczeniowych, Farmacja Polska 71 (2015) 603-608

punktacja MNiSW: 8

rozdziały w podręcznikach

I-1. A. Pyka, M. Budzisz, M. Dołowy

Zastosowanie TLC i densytometrii do ilościowego oznaczania paracetamolu w wybranych

preparatach farmaceutycznych, Chromatografia w praktyce/Praca zbiorowa pod red.: A.

Voelkela, W. Wasiaka/ Wydaw. Politechniki Poznańskiej (2011) 137-147, ISBN: 978-83-

7775-084-1

punktacja MNiSW: 4

I-2. M. Dołowy

Porównanie lipofilowości wybranych substancji o działaniu anabolicznym wyznaczonej

techniką TLC oraz przy użyciu metod obliczeniowych, W: Chromatografia w praktyce/Praca

zbiorowa pod red.: A. Voelkela, W. Wasiaka/Wydaw. Politechniki Poznańskiej (2011) 125-

135, ISBN: 978-83-7775-084-1

punktacja MNiSW: 4

I-3. M. Dołowy, M. Pacholczyk

Ocena procesu wiązania się wybranych anabolików z białkami krwi z wykorzystaniem

dokowania molekularnego, W: Chemometria w rozwiązywaniu problemów nauki i praktyki/

Praca zbiorowa pod red.: G. Zadory, D. Zuby, A. Parczewskiego/ Wydawnictwo Instytutu

Ekspertyz Sądowych (2014) 223-229, ISBN: 978-83-87425-04-3

punktacja MNiSW: 4

I-4. M. Dołowy, M. Miszczyk, A. Pyka.

Zastosowanie analizy podobieństw do oceny właściwości lipofilowych wybranych

pestycydów, Chemometria w rozwiązywaniu problemów nauki i praktyki/Praca zbiorowa pod

red.: G. Zadory, D. Zuby, A. Parczewskiego/ Wydawnictwo Instytutu Ekspertyz Sądowych

(2014) 247-252, ISBN: 978-83-87425-04-3

punktacja MNiSW: 4


36 | S t r o n a

Poza tym, jestem również współautorem 23 artykułów dokumentujących działalność

naukowo-szkoleniową oraz organizacyjną katowickiego oddziału PTFarm na rzecz lokalnego

środowiska farmaceutycznego (Załącznik 3a).

4.2.2. Współpraca z jednostkami naukowymi

W toku prowadzonych przeze mnie badań naukowych związanych z analizą farmaceutyczną

wybranych steroidów wykazujących różną aktywność biologiczną i działanie lecznicze

kontynuowałam w początkowym okresie współpracę w zakresie analizy chromatograficznej

TLC i HPLC z Instytutem Chemii, Wydziału Matematyki, Fizyki i Chemii Uniwersytetu

Śląskiego w Katowicach. Aktualnie współpracuję w tym obszarze, mianowicie w kierunku

wykorzystania techniki UHPLC-CAD do analizy farmaceutycznej steroidów anaboliczno-

androgennych z Zakładem Analityki Badawczej, Instytutu Farmaceutycznego w Warszawie.

Natomiast dokowanie molekularne wykorzystywane w ocenie procesu wiązania się z

białkami krwi badanych przeze mnie anabolików oraz wybranych steroli wykonałam dzięki

współpracy z Instytutem Automatyki, Wydziału Automatyki, Elektroniki i Informatyki

Politechniki Śląskiej w Gliwicach. Z kolei część badań poświęconych zastosowaniu

spektroskopii EPR do oceny trwałości wybranych steroidów należących do grupy kwasów

żółciowych przeprowadziłam dzięki współpracy z Katedrą i Zakładem Biofizyki, Wydziału

Farmaceutycznego z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej SUM w Sosnowcu. Od kilku lat

współpracuję również z Laboratorium Badania Jakości Środków Ochrony Roślin, Instytutu

Ochrony Roślin, Państwowego Instytutu Badawczego, Oddziału w Sośnicowicach w zakresie

zastosowania technik chromatograficznych oraz chemometrii do oceny wybranych

właściwości fizykochemicznych środków ochrony roślin z grupy pestycydów stanowiących

pochodne mocznika. Obecnie jestem zaangażowana w realizację projektu związanego z

poszukiwaniem metod, w tym chemometrycznych, które okazałyby się cennym narzędziem w

kontroli jakości środków ochrony roślin narażonych na fałszowanie.

Podsumowując, efektem mojej działalności naukowo-badawczej po uzyskaniu stopnia

doktora nauk chemicznych jest autorstwo i współautorstwo prac o sumarycznym wskaźniku

Impact Factor 30,223 i punktacji MNiSW 708, w tym 49 oryginalnych publikacji naukowych,

dwóch prac poglądowych w czasopismach posiadających wskaźnik IF 2,419 (MNiSW 35), 4

rozdziałów w podręcznikach krajowych oraz 48 streszczeń pokonferencyjnych. Ponadto

jestem współautorem 23 artykułów dokumentujących działalność naukowo-szkoleniową oraz


37 | S t r o n a

organizacyjną katowickiego oddziału PTFarm na rzecz lokalnego środowiska

farmaceutycznego (Załącznik 3a).

4.2.3. Nagrody i wyróżnienia za działalność naukowo-badawczą

1. Zespołowa Nagroda I Stopnia Rektora Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach w

zakresie działalności naukowej za cykl prac dotyczących: „Rozdziału, oceny lipofilowości

oraz przewidywania parametrów retencji i aktywności biologicznej wybranych kwasów

żółciowych, alkoksyfenoli, barbituranów, anilidów oraz kwasów i witamin tłuszczowych”

(2004).

2. Zespołowa Nagroda I Stopnia Rektora Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach w

zakresie działalności naukowej za cykl prac na temat: ”Opracowanie warunków rozdziału

chromatograficznego oraz ocena właściwości lipofilowych wybranych związków

biologicznie aktywnych” (2006).

3. Zespołowa Nagroda I Stopnia Rektora Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w

Katowicach w zakresie działalności naukowej w zakresie problemu badawczego:

„Zastosowanie TLC i densytometrii w analizie związków biologicznie aktywnych” (2008).


Katowicach w zakresie działalności naukowej za cykl publikacji dotyczących

„Zastosowania TLC w połączeniu z densytometrią do oceny właściwości lipofilowych

oraz ilościowego oznaczania substancji biologicznie aktywnych w preparatach

farmaceutycznych” (2011).


Katowicach w zakresie działalności naukowej za prace pt. „Zastosowanie TLC w

połączeniu z densytometrią, indeksów topologicznych oraz QSRR do analizy leków”

(2014).


Katowicach w zakresie działalności naukowej za „Zastosowanie technik

chromatograficznych i EPR w badaniach związków biologicznie aktywnych” (2015).


38 | S t r o n a

4.2.4. Odbyte kursy i szkolenia

23.10-26.10.2008 - warsztaty komputerowe organizowane przez firmę StatSoft Polska w

ramach „IV Konferencji Chemometria – metody i zastosowania”, Zakopane, celem

warsztatów było zapoznanie się z programem STATISTICA oraz podstawowymi

zastosowaniami tego programu w opracowywaniu danych pomiarowych,

10.09.2014 - warsztaty nt. „Nowoczesne rozwiązania w zakresie analizy zanieczyszczeń z

zastosowaniem systemu SHIMADZU UHPLC NEXERA X2 z detektorem z matrycą

diodową SPD-M30A” zorganizowane podczas konferencji "Nowoczesne techniki

badawcze stosowane w analizie farmaceutycznej i biomedycznej", Wydział

Farmaceutyczny Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy,

29.09-30.09.2015 - szkolenie z zakresu obsługi i wykorzystania ultra wysokosprawnego

chromatografu cieczowego (UHPLC) wyposażonego w detektor UV-Vis z matrycą

diodową (DAD) oraz detektor wyładowań koronowych Corona CAD organizowane przez

firmę Polygen, Centrum Dydaktyki Wydziału Farmaceutycznego z Oddziałem Medycyny

Laboratoryjnej SUM w Sosnowcu.

4.2.5. Działalność dydaktyczna i opieka nad studentami

Od 1999 roku do nadal, czyli od chwili zatrudnienia na etacie asystenta w Katedra Chemii

Ogólnej i Analitycznej, a następnie w Zakładzie Chemii Analitycznej tej katedry Wydziału

Farmaceutycznego z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej SUM w Sosnowcu realizuję

zajęcia laboratoryjne oraz seminaryjne początkowo z przedmiotu chemia ogólna i

nieorganiczna, a od 2002 roku z „Chemii Analitycznej” i „Chemii Analitycznej I” dla

studentów pierwszego roku na kierunku analityka medyczna oraz farmacja. Zajęcia te

obejmują elementy analizy jakościowej wybranych kationów i anionów, a także analizę

ilościową klasyczną (miereczkową i wagową) oraz wybrane działy analizy instrumentalnej tj.

potencjometrię i konduktometrię. Biorę udział w aktualizowaniu materiałów dydaktycznych

do zajęć seminaryjnych i laboratoryjnych dla studentów na kierunku farmacja z zakresu

chemii analitycznej. Pełnię również funkcję kierownika ćwiczeń seminaryjnych i

labortoryjnych z tego przedmiotu na kierunku farmacja. Ponadto sprawowałam klikakrotnie

opiekę na studentami realizującymi pracę magisterską na kierunku farmacja w Zakładzie

Chemii Analitycznej.


39 | S t r o n a

Byłam/jestem promotorem następujących prac magisterskich:

1. Anna Ludew, „Zastosowanie chromatografii cieczowej do jakościowego i ilościowego

oznaczania kwasów żółciowych w preparatach farmaceutycznych”, Wydział

Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej SUM, Sosnowiec, 2008.

2. Agata Grządziel, „Analiza chromatograficzna kwasu dehydrocholowego i jego preparatów

farmaceutycznych”, Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej

SUM, Sosnowiec, 2009.

3. Monika Stec, „Chromatograficzne badania spironolaktonu jako substancji czynnej w

wybranych preparatach farmaceutycznych”, Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem

Medycyny Laboratoryjnej SUM, Sosnowiec, 2009.

4. Grażyna Kubas, „Zastosowanie chromatografii cieczowej do oceny aktywności

biologicznej kwasu ursodeoksycholowego”, Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem


5. Anna Gajewska, „Chromatograficzne badania wybranych związków o działaniu

anabolicznym”, Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej SUM,

Sosnowiec, 2011.

6. Wojciech Wohn, „Porównanie granicy wykrywalności i oznaczalności ibuprofenu na

różnych nośnikach chromatograficznych w TLC”, Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem


7. Katarzyna Nowak, „Zastosowanie TLC i densytometrii do ilościowego oznaczania

ibuprofenu i paracetamolu w preparacie Metafen”, Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem


8. Joanna Ciesielska, „Zastosowanie TLC i densytometrii do ilościowego oznaczania

kofeiny i paracetamolu w preparacie Panadol Extra”, Wydział Farmaceutyczny z

Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej SUM, Sosnowiec, 2015.

9. Katarzyna Pala, „Zastosowanie chromatografii cienkowarstwowej do oznaczania

propionianu klobetazolu w preparatach farmaceutycznych”, Wydział Farmaceutyczny z

Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej SUM, Sosnowiec, 2016 (w trakcie realizacji).

10. Agata Piontek, „Analiza finasterydu w wybranych preparatach farmaceutycznych techniką

TLC w połączeniu z densytometrią”, Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny

Laboratoryjnej SUM, Sosnowiec, 2016 (w trakcie realizacji).


40 | S t r o n a

Większość z przedstawionych tematów prac magisterskich została zaprezentowana na

konferencjach i sympozjach naukowych o zasięgu krajowym, a także opublikowana w

punktowanych czasopismach naukowych.

Od 2002 roku prowadzę zajęcia w postaci wykładów oraz seminariów w języku

angielskim z przedmiotu „Introduction to Medical Analyses” dla studentów II roku kierunku

lekarskiego w języku angielskim na Wydziale Lekarskim SUM w Katowicach. Celem tych

zajęć jest zapoznanie studentów z tradycyjnymi oraz nowoczesnymi technikami

analitycznymi wykorzystywanymi do separacji i analizy materiału biologicznego. Pełnię rolę

koordynatora tego przedmiotu. Przygotowuję syllabus oraz materiały dydaktyczne

wykorzystywane podczas zajęć seminaryjnych przez studentów.

Od roku akademickiego 2012/13 pełnię funkcję opiekuna Studenckiego Koła Nukowego

STN SUM w Katowicach działającego przy Zakładzie Chemii Analitycznej Wydziału

Farmaceutycznego z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej SUM w Sosnowcu. Staram się,

aby wyniki prac eksperymentalnych wykonywanch przez studentów w ramach działalności

Koła Naukowego miały wartość naukową, by były regularnie prezentowane przez studentów

na konferencjach przeznaczonych dla członków Studenckich Kół Naukowych i innych.

Organizowałam i współorganizowałam przedsięwzięcia mające na celu popularyzację nauki

w ramach zajęć laboratoryjnych i prelekcji z chemii ogólnej i analitycznej przeprowadzanych

przez mnie dla grupy uczniów z I i II klasy liceum Ogólnokształcącego im. E. Plater w

Sosnowcu oraz Zespołu Szkół Stowarzyszenia Rodzin Katolickich Archidiecezji Katowickiej

im. A. Hlonda w Chorzowie. Powadziłam również pokazy chemiczne w ramach Dni

Otwartych WFzOML w Sosnowcu mające na celu promocję wydziału, a w kwietniu

minionego roku (2015) wraz z członkami Koła Naukowego uczestniczyłam w popularyzacji

nauki poza wydziałem tj. na Festiwalu Nauki organizowanym przez Uniwersytet Śląski w

centrum Katowic.

W 2013 zostałam wyróżniona Nagrodą Zespołową I Stopnia przez Rektora Śląskiego

Uniwersytetu Medycznego w Katowicach za osiągnięcia dydaktyczne w zakresie

„Zastosowanie nowoczesnych narzędzi informatycznych (platformy e-learningowej) w

kształceniu indywidualnym studentów I roku kierunku farmacja z przedmiotu „Chemia

Analityczna I” oraz studentów I roku kierunku analityka medyczna z przedmiotu „Chemia

Analityczna”.


41 | S t r o n a

4.2.6. Działalność organizacyjna

W ramach działalności organizacyjnej na rzecz macierzystej uczelni pełniłam/pełnię

następujące funkcje:

członka Komisji Egzaminacyjnej Wydziału Farmaceutycznego z Oddziałem Medycyny

Laboratoryjnej SUM w Sosnowcu na kierunku kosmetologia, 2004,

członka Wydziałowej Komisji Wyborczej Wydziału Farmaceutycznego z Oddziałem

Medycyny Laboratoryjnej SUM w Sosnowcu, 2008-2012,

członka Rady Wydziału Farmaceutycznego z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej SUM

w Sosnowcu, 2010 do nadal,

członka Uczelnianej Okręgowej Komisji Wyborczej Wydziału Farmaceutycznego z

Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej w Sosnowcu, Śląskiego Uniwersytetu Medycznego

w Katowicach w kadencji 2012-2016; 2016-2020,

członka Komisji Rekrutacyjnej Wydziału Farmaceutycznego z Oddziałem Medycyny

Laboratoryjnej w Sosnowcu Śląskiego Uniwersytetu Medycznego na kierunku farmacja w

języku angielskim, 2014-2015.

W 2007 otrzymałam Zespołową Nagrodę I Stopnia Rektora Śląskiego Uniwersytetu

Medycznego w Katowicach za działalność organizacyjną.

4.2.7. Recenzje prac dla czasopism

Zrecenzowałam 14 prac nadesłanych do czasopism anglojęzycznych, takich jak:

Journal of Liquid Chromatography & Related Technologies od 2015 (1 publikacja),

Analytical Methods od 2015 (2 publikacje),

Analytical Letters od 2013 (2 publikacje),

Current Analytical Chemistry od 2015 (1 publikacje),

Current Pharmaceutical Analysis od 2016 (1 publikacja),

International Research Journal of Pure and Applied Chemistry od 2015 (2 publikacje),

European Journal of Medicinal Plants od 2015 (2 publikacje),

Journal of International Research in Medical and Pharmaceutical Sciences od 2015

(1 publikacja),

Journal of Basic Applied Research International od 2015 (1 publikacja),

British Journal of Pharmaceutical Research od 2015 (1 publikacja).

http://www.sciencedomain.org/journal-home.php?id=7

http://www.sciencedomain.org/journal-home.php?id=13

http://www.ikpress.org/journal/41


42 | S t r o n a

4.2.8. Udział i kierowanie projektami badawczymi

W latach 2007-2010 byłam kierownikiem i jedynym wykonawcą 4 grantów indywidualnych,

przyznanych przez Wydziałową Komisję ds. Nauki WFzOML Śląskiego Uniwersytetu

Medycznego w Katowicach SUM na badania własne pt.:

„Oznaczania poziomu kwasów żółciowych w mieszaninie kwasów żółciowych

odpowiadającej składowi żółci ludzkiej oraz w żółci pacjentów cierpiących na schorzenia

wątroby i dróg żółciowych metodą chromatografii cieczowej.” Numer projektu: NN-2-

035/07 (2007),

„Oznaczanie poziomu kwasów żółciowych w żółci pacjentów cierpiących na schorzenia

wątroby i dróg żółciowych metodą chromatografii cieczowej.” Numer projektu: KNW-2-

078/08 (2008),

„Chromatograficzna analiza kwasów żółciowych obecnych w wybranych preparatach

farmaceutycznych”. Numer projektu: KNW-2-023/09 (2009)

”Zastosowanie chromatografii cieczowej do identyfikacji i oznaczania substancji o

działaniu anabolicznym w wybranych preparatach farmaceutycznych”. Numer projektu

KNW-2-092/10 (2010).

W latach 2011-2015 byłam współwykonawcą 5 grantów przyznanych przez Wydziałową

Komisję ds. Nauki WFzOML Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach na badania

statutowe pt.:

„Nowe aspekty analityczne i fizykochemiczne w badaniu paracetamolu”. Numer projektu

KNW-1-004/P/1/0 (2011),

„Nowe aspekty analityczne i fizykochemiczne w badaniu estradiolu, triprolidyny,

difenhydraminy oraz wybranych glikozydów nasercowych”. Numer projektu KNW-1-

001/P/2/0 (2012),

„Nowe aspekty analityczne i fizykochemiczne w badaniu octanu hydrokortyzonu,

lidokainy, lewocetyryzyny i desloratadyny oraz wybranych steroidowych związków

przeciwzapalnych”. Numer projektu KNW-1-013/N/3/0 (2013),

„Nowe aspekty analityczne i fizykochemiczne w badaniu nikotynamidu, wybranych

leków antyhistaminowych, izomerycznych form wolnych i związanych z glicyną oraz

tauryną kwasów żółciowych oraz ocena interakcji benzo(a)pirenu z glonami Chlorella

vulgaris”. Numer projektu KNW-1-006/N/4/0 (2014),

„Nowe aspekty analityczne i fizykochemiczne w badaniu wybranych substancji

leczniczych”. Numer projektu KNW-1-024/N/5/0 (2015).


43 | S t r o n a

Wszystkie granty zostały rozliczone w postaci publikacji o zasięgu międzynarodowym i

krajowym powstałych na podstawie uzyskanych wyników (Załącznik 3a).

4.2.9. Członkostwo w towarzystwach naukowych

2001 do nadal: członek Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego (PTFarm),

2007 do nadal: sekretarz katowickiego oddziału PTFarm,

2007: sekretarz XX Naukowego Zjazdu Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego –

„Farmacja XXI wieku - wyzwania i nadzieje", który odbył się w dniach 25-28.09.2007

roku w Katowicach, brałam udział w przygotowywaniu dwutomowych materiałów

zjazdowych wydanych w ramach tego zjazdu.

Zostałam wyróżniona za pracę na rzecz Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego przez

Zarząd Główny PTFarm medalem im. Jana Szastera oraz Odznaką Honorową PTFarm.

5. Podsumowanie osiągnięć naukowych na dzień 31.03.2016 według

bazy Web of Science (WoS)

Zgodnie z analizą bibliometryczną (Załącznik 6) jestem autorem i współautorem 54

oryginalnych prac naukowych, 2 prac poglądowych, 4 rozdziałów w podręcznikach, 27

artykułów, w tym 23 dokumentujących działalność naukowo-szkoleniową oraz organizacyjną

katowickiego oddziału PTFarm oraz 54 opublikowanych streszczeń pokonferencyjnych.

Sumaryczny Impact Factor zgodny z rokiem opublikowania według listy Journal Citation

Reports (JCR) wynosi 32,477, punktacja MNiSW 767. Liczba cytowań publikacji według

bazy Web of Science (WoS) wynosi 137 a według Scopus 163. Natomiast H-indeks według

bazy Web of Science (WoS) to 7 a według Scopus 9.

6. Literatura

1. Farmakopea Polska, wyd. X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa, 2014.

2. Farmakopea Amerykańska, Twinbrook Parkway. Rockville, USA, 2011.

3. J. Sherma, J. AOAC Int. 93 (2010) 754-764.

4. S. A. Bhawani, O. Suleiman, R. Hashim, M. N. Mohamad, Trop. J. Pharm. Res. 9 (2010)

301-313.

5. ICH Harmonized Tripartite Guideline: Validation of Analytical Procedures: Text and

Methodology, Q2(R1), ICH, Geneva, Switzerland, 2005,

http://www.ich.org/fileadmin/Public_Web_Site/ICH_Products/Guidelines/Quality/Q2_R1

/Step4/Q2_R1__Guideline.pdf.

6. K. Ferenczi-Fodor, B. Renger, Z. Végh, J. Planar Chromatogr. – Modern TLC 23 (2010)

173-179.


7. A. Nagy-Tunik, Z. Vegh, K. Ferenczi-Fodor, 1. Planar Chromatogr. - Modem TLC 8 (1995) 188-193.

8. K. Ferenczi-Fodor, A. Nagy-Tunik, Z. Vegh, J. Planar Chromatogr. - Modem TLC 8 (1995) 349-356.

9. P. Konieczka, J. Namieśnik, Walidacja procedur analitycznych, [W] P. Konieczka, 1. Namieśnik(red.), Ocena i kontrola jakości wyników pomiarów analitycznych, Warszawa, WNT 2007, 225-227, 269-289.

10. J. Lorenc, Diagn. Lab. 32 (1996) 285-295. 11. A. Pyka, M. Dołowy, J. Liq. Chromatogr. &Rel. Technol. 27 (2004) 2613-2623. 12. M. Dąbrowska, J. Krzek, J. Planar Chromatogr.-Mod. TLC 23 (2010) 265-269. 13. T. Momose, M. Mure, T. lida, J. Goto, T. Nambara, J. Chromatogr. 811 (1998) 171-180. 14. C. L Dax, S. Mlillner, Chromatographia 48 (1998) 681-689. 15. T. Sasaki, M. Wakabayashi, T. Yamaguchi, Y. Kasuga, M. Nagatsuma, T. lida, T.

Nambara, Chromatographia 49 (1999) 681-685. 16. L. Wulandari, G. Indrayanto, J. Planar Chromatogr. Modem TLC 16 (2003) 438-441. 17. M. 1. Tikkanen Handb. Exp. Pharm. 170 (2005) 215-230. 18. H. Y. Chang, C. H. Kuo, S. W. Sun, J. Pharm. Biomed. Anal. 32 (2003) 949-956. 19. D. L. Lin, H.G. Chang, C.P. Chang, C.Y. Chen, J. Forensic Sci. 42 (1997) 817-823. 20. A. H. M. Sarrafi, M. Bahmaei, A. Z. Mousavi, J. Iran Chem. Res. 3 (2010) 31-36. 21. 1. M. Lemus Gallego, A. Perez, J. Anal. Bioanal. Chem. 374 (2002) 282-288. 22 . Z. T. Cao, T. A. Swift, C. A. West, T. G. Rosano, R. Rej , Clin. Chem. 50 (2004) 160-165. 23. B. Jancic-Stojanović, A. Malenović, S. Marković, D. Ivanović, M. Medenica, J. AOAC

Int. 93 (2010) 102-107. 24. L. Wang, y. Q. Cai, B. He, C. G. Yuan, D. Z. Shen, J. Shao, G. B. Jiang, Talanta 70

(2006) 47-51. 25. R. Gatti, M. G. Gioia, A.M. Di Pietra, V. Cavrini, J. Pharm. Biomed. Anal. 9 (1999) 803-

808. 26. P. N. Kotiyan, P. R. Vavia, J. Pharm. Biomed. Anal. 22 (2000) 667-671. 27. K. Jóźwiak, H. Szumiło, E. Soczewiński, Wiad. Chem. 55 (2001)1047-1075. 28. E. Rutkowska, K. Pająk, K. Jóźwiak, Acta Pol. Pharm. Drug. Res. 70 (2013) 3-18. 29. M. Janicka, K. Stępnik, A. Pachuta-Stec, Chromatographia 75 (2012) 449-456. 30. L V. Tetko, V. Yu. Tanchuk, J. Chem. Inf. Comput. Sci. 42 (2002) 1136-1145. 31. Tetko LV, Tanchuk V.Y, Villa A.E. 1. Chem InfComput Sci. 41 (2001) 1407-1421. 32. E. Soczewiński, C. A. Wachtmeister, 1. Chromatogr. 7 (1962) 311-320. 33 . VCCLAB, Virtual Computational Chemistry Laboratory, www.vcclab.org/lab/alogPs. 34. O. Trott, A. J. Olson, J. Comp. Chem. 31 (2010) 455-461. 35. J. Devillers, A. T. Balaban, Topological indices and related descriptors in QSAR and

QSPR, Gordon and Breach Science Publishers, The Netherlands, 1999. 36. A. Pyka Wiad. Chem. 51 (1997) 783-802. 37. A. Pyka Wiad. Chem. 52 (1998) 727-754.

441 S t r o n a

Małgorzata Dołowy Autoreferat Załącznik 2a€¦ · 1. Posiadane dyplomy i stopnie i naukowe a/...

Documents

Transcript of Małgorzata Dołowy Autoreferat Załącznik 2a€¦ · 1. Posiadane dyplomy i stopnie i naukowe a/...