m . Krzysztof Koperrepozytorium.put.poznan.pl/Content/398770/Krzysztof_Koper... · tym wytyczne do...

Politechnika Poznańska

Wydział Maszyn Roboczych i Transportu

mgr inż. Krzysztof Koper

Struktura modelu zarządzania

cyklem życia obiektów technicznych

Rozprawa doktorska

Promotor:

prof. dr hab. inż. Zbigniew Kłos

Poznań 2016

Krzysztof Koper - Struktura modelu zarządzania... 2

Serdecznie dziękuję Promotorowi

Panu prof.dr hab inż. Zbigniewowi Kłosowi

za pomoc merytoryczną i cenne wskazówki,

które wpłynęły na kształt niniejszej rozprawy

oraz, przede wszystkim, za okazaną mi cierpliwość


SPIS TREŚCI

STRESZCZENIE ............................................................................................................................... 4

SUMMARY ....................................................................................................................................... 5

1. WPROWADZENIE ..................................................................................................................... 6

2. KONCEPCJA ZARZĄDZANIA CYKLEM ŻYCIA OBIEKTÓW TECHNICZNYCH............ 8

2.1. Wprowadzenie w problematykę ..................................................................................... 8

2.2. Potrzeba zrównoważonego rozwoju ............................................................................. 11

2.3. Myślenie w kategoriach cyklu życia ............................................................................. 16

2.4. Zarządzanie cyklem życia ............................................................................................. 24

2.5. Podsumowanie .............................................................................................................. 36

3. CEL I ZAKRES PRACY ........................................................................................................... 38

4. MODEL ZARZĄDZANIA CYKLEM ŻYCIA OBIEKTU TECHNICZNEGO ...................... 40

4.1. Modelowanie w zarządzaniu ........................................................................................ 40

4.2. Ogólne założenia modelu oceny oddziaływań .............................................................. 42

4.3. Charakterystyka środowiskowej oceny cyklu życia (LCA) .......................................... 44

4.4. Rachunek kosztów cyklu życia (LCC) ......................................................................... 46

4.5. Koncepcja analizy oddziaływań społecznych (SLCA) ................................................. 50

4.6. Ocena zrównoważonego cyklu życia (LCSA) .............................................................. 63

4.7. Procedura zarządzania cyklem życia (LCM) ................................................................ 76

5. WYBÓR I CHARAKTERYSTYKA OBIEKTU BADAWCZEGO ......................................... 89

5.1. Obiekt techniczny ......................................................................................................... 89

5.2. Charakterystyka oddziaływań maszyn przemysłu spożywczego .................................. 90

5.3. Opis obiektu badawczego ............................................................................................. 91

5.4. Uzasadnienie wyboru obiektu badawczego .................................................................. 93

6. REALIZACJA I WYNIKI ANALIZ CYKLU ŻYCIA ............................................................. 95

6.1. Założenia wstępne ......................................................................................................... 95

6.2. Środowiskowa analiza cyklu życia obiektu badawczego .............................................. 96

6.3. Koszty cyklu życia obiektu badawczego .................................................................... 104

6.4. Analiza oddziaływań społecznych obiektu badawczego ............................................ 107

7. ZASTOSOWANIE MODELU NA PRZYKŁADZIE OBIEKTU ANALIZY ........................ 112

7.1. Ocena łączna oddziaływań w cyklu życia obiektu analizy ......................................... 112

7.2. Zależności i współzależności między oddziaływaniami ............................................. 115

7.3. Ciągłe doskonalenie cyklu życia obiektu technicznego .............................................. 117

7.4. Wytyczne do doskonalenia obiektu analizy w cyklu życia ......................................... 120

8. PODSUMOWANIE ................................................................................................................. 122

9. LITERATURA ........................................................................................................................ 127

10. SPIS TABEL I RYSUNKÓW ................................................................................................. 133


Krzysztof Koper

Struktura modelu zarządzania cyklem życia obiektów technicznych

Streszczenie

Idea zarządzania cyklem życia jest wyrazem realizacji zasad zrównoważonego rozwoju na

poziomie obiektów technicznych. Cykl życia należy rozumieć jako okres istnienia obiektu

(wyrobu, maszyny, urządzenia itp.) od fazy koncepcji i projektu, poprzez wytwarzanie,

dystrybucję, eksploatację (użytkowanie) do likwidacji. Zarządzanie cyklem życia ma na celu

sprawne i skuteczne planowanie, organizowanie, kierowanie i nadzór nad realizacją owego

przeznaczenia w sposób sprawny (bez zbędnego marnotrawstwa) i skuteczny (zakończony

uzyskaniem spodziewanych efektów). Wymiary, które bierze się pod uwagę przy zarządzaniu

według filozofii LCM to: wymiar środowiskowy, ekonomiczno-gospodarczy i społeczno-

kulturowy. Cyklem życia należy więc zarządzać w ten sposób, aby uzyskać wymierne efekty

w postaci zmniejszenia niekorzystnych oddziaływań spowodowanych istnieniem obiektu

w tych trzech obszarach rzeczywistości.

Dotychczas jednak nie podjęto prób sformułowania kryteriów podobieństwa lub

przedstawienia typowej struktury LCM.

Oprócz w większości rozpoznanych i częściowo znormalizowanych obszarów oceny

oddziaływań obiektów technicznych na otoczenie, podejmowane są próby ujednolicenia

metodologii i sposobu realizacji społecznej oceny cyklu życia, co w rezultacie umożliwi

kompleksową oceną cyklu życia w trzech ujęciach, w tym również środowiskowym

i ekonomicznym (oraz zależności między nimi - w sensie ich równoważności). Zasadnym

wydaje się więc rozwiązanie tego oryginalnego problemu metodologicznego, poprzez

zaproponowanie opartego na autorskim podejściu modelu zarządzania cyklem życia

wybranych obiektów technicznych.

Rozprawa zawiera następujące elementy:

analizę literaturową wskazującą na brak w krajowej literaturze oraz ograniczoną

dostępność w piśmiennictwie międzynarodowym propozycji modeli i procedur

zarządzania cyklem życia (LCM) w odniesieniu do maszyn i urządzeń technicznych,

opracowanie autorskiego modelu (procedury) zarządzania cyklem życia obiektów

technicznych, uwzględniającego również aspekty społeczne, co stanowi oryginalny

wkład w rozwój metodologii LCM,

wyniki ilościowe i intepretację rezultatów analiz środowiskowej, ekonomicznej

i społecznej wybranego obiektu badawczego (maszyny pakującej dla przemysłu

spożywczego) w jego cyklu życia,

demonstrację realizacji elementów zaproponowanej procedury LCM wraz

z wnioskami dla doskonalenia cyklu życia obiektu analizy,

pozostałe wnioski oraz plany dalszych prac badawczych w opisywanym obszarze.

Tekst rozprawy uzupełniony został spisem treści, spisem literatury oraz wykorzystanych

dla zilustrowania treści tabel i rysunków.


Krzysztof Koper

The structure of the life cycle management model for technical objects

Summary

The idea of life cycle management is an expression of the principles of sustainable

development at the level of technical objects. The cycle of life must be understood as

the lifetime of the object (product, machinery, equipment, etc.) from concept and design

through manufacturing, distribution, operation (usage) until liquidation or end-of-life phase.

Life Cycle Management is aimed at efficient and effective planning, organizing, directing and

supervising the implementation of this goal in an efficient (without unnecessary wastage) and

effective (completed in obtaining the expected results) manner. Dimensions, which the LCM

philosophy takes into account, are: the environmental, economic and socio-cultural. Life cycle

must therefore be managed in this way to get measurable results in reducing the adverse

effects caused by the existence of the object in these three areas of reality.

But so far, there was not an attempt to formulate criteria of similarity or presentation

of a typical structure of the LCM procedure.

In addition to the most recognized and partially standardized areas of impact evaluation of

technical facilities on the environment, there are attempts to standardize the methodology and

how to implement social assessment of the life cycle, thereby enabling a full assessment of

the life cycle in three pillars of sustainability, including the environmental and economic

sphere (as well as the relationship between them – in the sense of their equivalence). It is

a reasonable solution to the original problem methodology to propose an approach based on

a model procedure of life-cycle management of selected technical objects.

The dissertation contains the following elements:

analysis of the literature indicating the limited availability of literature in the proposals

of models and procedures for life cycle management (LCM) for machinery

and technical equipment,

development of proprietary model of life cycle management procedure for technical

objects, taking into account also the social aspects of what constitutes an original

contribution to the development of the methodology of LCM,

quantitative results and interpretation of the results of the environmental, economic and

social assessment of the analyzed object (a packaging machine for the food industry)

in its life cycle,

demonstration of the implementation of elements of the proposed procedure for LCM,

together with proposals for improving the life cycle,

other proposals and plans for further research in the described area.

The text of the dissertation is complemented by a table of contents, list of literature and

the list of tables and figures.


1. WPROWADZENIE

Człowiek stanowi integralny element środowiska naturalnego i jego działalność wywiera

na nim niezaprzeczalne piętno. Poprzez wpływ rozwijającej się cywilizacji industrialnej

doprowadził do degradacji znacznych obszarów ziemskich, wyginięcia licznych gatunków

zwierząt i roślin, a także do zachwiania równowagi klimatycznej na Ziemii. Publikowane co

jakiś czas prognozy dotyczące przyszłości na naszej planecie napawają niepokojem. Dlatego

też od połowy XX w. datuje się postępujący wzrost zainteresowania związanego

z pogarszającym się stanem środowiska naturalnego. Podejmowane są coraz szerzej zakrojone

próby diagnozy aktualnego stanu środowiska oraz sposoby przeciwdziałania jego degradacji.

Przykładem spektakularnych działań może być ograniczenie emisji freonów (związków

fluoru, chloru i węgla), powszechnie niegdyś stosowanych w przemyśle kosmetycznym oraz

w instalacjach chłodniczych i klimatyzacyjnych, kiedy okazało się, iż związki te w bardzo

silny sposób wpływają na zmniejszanie się grubości powłoki ozonowej, chroniącej Ziemię

przed szkodliwym słonecznym promieniowaniem ultrafioletowym.

W związku z tym przy postępującym szybko uprzemysłowieniu i wynikającej z niego

degradacji środowiska naturalnego Ziemii, coraz szersze rzesze zwolenników zyskują sobie

koncepcje zrównoważonego rozwoju oraz prośrodowiskowej produkcji i konsumpcji.

Skutkują one pogłębionymi studiami nad możliwym oddziaływaniem wytworów człowieka

– obiektów technicznych, a w szczególności maszyn i urządzeń – na środowisko. Coraz

większą popularnością cieszy się idea ekoprojektowania (ecodesign), czyli projektowania

zorientowanego prośrodowiskowo. Warto nadmienić, że w głównej mierze od projektanta

zależy późniejsze środowiskowe oddziaływanie obiektu technicznego na wszystkich etapach

cyklu jego istnienia. Jednocześnie na skutek rosnącego zainteresowania kwestiami ochrony

środowiska zachodzi potrzeba wartościowania środowiskowego oddziaływania obiektów,

czyli ilościowego ujmowania generowanego przez nie obciążenia środowiska naturalnego.

W związku z tym faktem obserwuje się rozwój metod służących wykonywaniu takich zadań.

W literaturze spotkać można niejednokrotnie analizy środowiskowego oddziaływania

różnorodnych produktów, głównie tych mniej skomplikowanych – opakowań, środków

spożywczych i kosmetycznych, rzadziej w odniesieniu do maszyn i urządzeń. Większość

z tych analiz została oparta o będącą kluczem do zrozumienia niniejszej rozprawy koncepcję

cyklu istnienia. Można zauważyć, że kompleksowe analizy tego rodzaju wskazują na etap

eksploatacji obiektów technicznych jako na ten, który generuje największe obciążenie


dla środowiska. Większość przeprowadzanych badań skupia się jednak na analizie procesów

wytwórczych maszyn i urządzeń. A przecież obiekty techniczne, zanim będą wytworzone,

muszą być najpierw zaprojektowane, a po zakończeniu eksploatacji zlikwidowane według

określona scenariusza.

Pracę tworzy osiem rozdziałów, z których początkowy (tenże) zawiera omówienie tła

i genezy powstania pracy oraz nakreślenie obszaru problemowego.

Rozdział drugi poświęcony został prześledzeniu rozwoju teorii i praktyki od nadrzędnego

pojęcia zrównoważonego rozwoju, poprzez myślenie w kategoriach cyklu życia, aż po

praktyczną realizację tych postulatów w postaci metodyki zarządzania cyklem życia, której

przejawy zostały szeroko omówione.

Cel pracy, z uwzględnieniem celu głównego i omówieniem celów szczegółowych oraz

zakres rozprawy opisany jest w rozdziale trzecim.

Czwarty, najbardziej rozbudowany rozdział niniejszej pracy, opisuje ogólne założenia

autorskiego schematu prezentacji oceny oddziaływań środowiskowych, ekonomicznych

i społecznych oraz przedstawia wybrane współczesne techniki oceny tych oddziaływań.

Zawarty jest w nim także opis sposobu użycia danych w zaprezentowanym modelu oraz

zaproponowana przez autora procedura (model) zarządzania cyklem życia obiektów

technicznych.

Rozdział piąty zawiera informacje na temat wyboru i charakterystyki obiektu analizy,

opisując go w kontekście zaplecza technicznego dla realizacji procesów pakowania

w przemyśle spożywczym.

Wyniki realizacji analiz ilościowych oddziaływań środowiskowych, ekonomicznych oraz

społęcznych w cyklu życia obiektu analizy, zilustrowane oraz zintepretowane, można znaleźć

w rozdziale szóstym.

Zastosowanie elementów modelu na przykładzie obiektu analizy, w tym wytyczne do

doskonalenia oraz dyskusja nad współzależnością aspektów zawierają się w rozdziale

siódmym.

Podsumowanie, podzielone na wnioski o charakterze ogólnym oraz w kilku kategoriach

znajduje się w ostatnim rozdziale. Układ pracy dopełnia spis literatury oraz spis tabel

i załączników.

Autor wyraża wdzięczność przedstawicielom przedsięboiorstwa Trepko Sp. z .o.o.

za udostępnienie informacji na temat obiektu analizy oraz za konsultacje w trakcie realizacji

badań.


2. KONCEPCJA ZARZĄDZANIA CYKLEM ŻYCIA OBIEKTÓW

TECHNICZNYCH

2.1 Wprowadzenie w problematykę

Od lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku pojawiają się w debacie publicznej głosy, że

obecnego rozwoju gospodarczego nie da się utrzymać na dłużej, bo nie daje on ludzkości

perspektyw godnego życia. Niepokój wzbudza zwłaszcza niepohamowane wyczerpywanie

zasobów naturalnych przez ich nadmierną eksploatację i zatruwanie, ale również wiele innych

form niesprawiedliwego podziału szans życiowych [Rogall 2010].

Pięć krytycznych czynników odpowiada za istniejący stan rzeczy [Westkämper 2000]:

rosnąca konsumpcja zasobów naturalnych,

występujące oddziaływania środowiskowe, takie jak ograniczenie liczby surowców,

dramatyczny wzrost światowej populacji ludzkiej,

globalne sieci komunikacji oparte na standardach,

niepowstrzymana globalizacja.

Najczęściej występującą klasą argumentów przeciwko tezie o konieczności ciągłego

wzrostu gospodarczego są argumenty oparte na koncepcji ekologicznych granic wzrostu,

wysuwanej już w czasach starożytnych i usystematyzowanej w XVIII wieku przez Thomasa

Malthusa. Zaproponowana przez niego w 1798 roku teoria mówi o nieuniknionej przyszłej

kolizji pomiędzy wykładniczym wzrostem populacji a liniową produkcją żywności

(tzw. katastrofie maltuzjańskiej, rys.2.1) oraz, w jej rozwinięciu, o wzrastającym uzależnieniu

od surowców nieodnawialnych. Statyczna teoria zasobów, znana także pod nazwą teorii

przeludnienia głosi, że skoro liczba ludności rośnie w postępie geometrycznym, a produkcja

żywności w arytmetycznym, to nieunikniony jest stan przeludnienia i praktycznego

niedożywienia populacji. Przeludnienie rozumieć można zatem – zgodnie z tą teorią – jako

sytuację, w której liczba ludności przekracza znacząco pojemność środowiska. Owa

pojemność w odniesieniu do relacji człowieka ze środowiskiem mierzona jest jako

maksymalna ilość danego rodzaju zanieczyszczeń, jaką można wprowadzić do ekosystemu

bez zachwiania jego równowagi biocenotycznej. Ilość ta zależy od zdolności środowiska

naturalnego do samooczyszczania [Biologia 2001].


Przewidywania tej teorii nie sprawdzają się w znacznej części. Wzrost produkcji żywności

jest znacznie szybszy od wzrostu populacji, a tempo wzrostu populacji spadło. Ilość dostępnej

żywności przypadającej na osobę jest więc większa niż kiedykolwiek [Morris 2000].

Rys.2.1 Katastrofa maltuzjańska

Zródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Statyczna_teoria_zasobów

Granice wzrostu to tytuł raportu Klubu Rzymskiego, wydanego w postaci książkowej

w 1972 roku, którego twórcy doszli do następującej konkluzji: „Jeśli obecne trendy

wzrostowe światowej populacji, industrializacji, zanieczyszczenia, produkcji żywności

i zużycia zasobów zostaną utrzymane, to w ciągu najbliższych stu lat osiągnięte zostaną

granice wzrostu naszej planety. Najbardziej prawdopodobnym skutkiem będzie raczej

gwałtowny i niekontrolowany spadek zarówno liczebności populacji jak i produkcji

przemysłowej” [Meadows 1972].

W napisanej w 1976 roku książce Social Limits to Growth brytyjski ekonomista Fred

Hirsch argumentował, że postulowane przez raport Klubu Rzymskiego ekologiczne granice

wzrostu nie mają dużego znaczenia w bliższej przyszłości, a dużo bardziej istotne są za to

społeczne czynniki ograniczające. Według Hirscha, wraz z rosnącym dobrobytem wzrasta

konkurencja o tzw. dobra pozycyjne (ang. positional goods), które mają tę specyficzną cechę,

że podczas gdy potencjalnie każdy może je zdobyć, nie mogą ich mieć wszyscy jednocześnie

(np. pozycja społeczna, edukacja, dzieła sztuki). Zjawisko to jest powiązane na kilka

sposobów ze wzrostem gospodarczym. Po pierwsze, wzrost gospodarczy wynoszący ludzi na

poziom dobrobytu, przy którym stać ich na więcej niż tylko zaspokojenie podstawowych

potrzeb, powoduje, że zaczynają oni konkurować o dobra pozycyjne. Po drugie, ponieważ


tylko niektórzy są w stanie te dobra osiągnąć, wzrost gospodarczy pośrednio prowadzi do

frustracji. Po trzecie, wzrost gospodarczy prowadzi do wzrostu względnej wartości (ceny)

dóbr pozycyjnych, co jeszcze wzmacnia frustrację. Tym samym, konsekwencją ciągłego

wzrostu gospodarczego mogłoby być załamanie struktur społecznych na skutek postępującej

frustracji coraz to szerszych warstw populacji [Hirsch 1976].

Według ekonomisty Simona Kuznetsa ludność zwiększa zużycie zasobów środowiska

wraz ze wzrostem zaawansowania cywilizacyjnego, nie jest to jednak proces wykładniczy.

Zużycie środowiska wzrasta jedynie do pewnego momentu, w którym środowisko staje się

wartością samą w sobie, zamiast jedynie czynnikiem umożliwiającym rozwój. Po osiągnięciu

tego punktu zużycie zasobów spada [Kuznets 1976].

Jak opisuje raport Global 2000 przygotowany na zamówienie prezydenta USA Jimmy

Cartera w 1981 roku: „Jeśli utrzymają się aktualne trendy, świat w 2000 roku będzie bardziej

zatłoczony i zanieczyszczony, mniej stabilny ekologicznie i bardziej podatny na zaburzenia

niż świat, w którym żyjemy dzisiaj. Wyraźnie dostrzegamy poważne problemy związane

z liczbą ludności, zasobami i środowiskiem, do których zmierzamy. Pomimo większej

produkcji materialnej, ludność świata będzie uboższa w wielu dziedzinach. Dla setek

milionów osób w skrajnej biedzie, perspektywa zaspokojenia głodu i innych potrzeb

życiowych nie poprawi się. Dla wielu się pogorszy” [Speth 1980].

W opozycji do powyższych tez pozostaje opublikowana w 1984 roku Juliana Simona

i Hermana Kahna książka The Resourceful Earth, której główna teza jest zaprzeczeniem

katastroficznych konkluzji raportu Global 2000: „Jeśli obecne trendy się utrzymają, świat

w 2000 roku będzie mniej zatłoczony (choć będzie żyć na nim więcej ludzi), mniej

zanieczyszczony, bardziej stabilny ekologicznie i mniej podatny na zaburzenia dostaw

surowców niż świat, w którym żyjemy obecnie. Obawy dotyczące liczby ludności, zasobów

i środowiska będą mniejsze w przyszłości niż dzisiaj. Ludzkość będzie pod wieloma

względami bogatsza. Perspektywy zdobycia jedzenie i zaspokojenia innych potrzeb będą

lepsze. Życie dla większości ludzi na świecie będzie bardziej stabilne ekonomicznie niż jest

dzisiaj” [Simon 1984].

Jednym z głównych argumentów krytyków koncepcji „granic wzrostu" jest

innowacyjność, która powoduje, że ludzkość jest w stanie coraz efektywniej wykorzystywać

zasoby wszechświata. Julian Simon pokazał, że w historii ludzkości było wiele momentów,

które postrzegano jako zbliżającą się „granicę wzrostu" i każdy z nich ostatecznie okazywał

się przełomem technologicznym oraz cywilizacyjnym, a nie katastrofą [Simon 1998].


2.2 Potrzeba zrównoważonego rozwoju

Pomimo wcześniejszych zapowiedzi, dopiero pierwsza konferencja Narodów

Zjednoczonych poświęcona sprawom środowiska – która odbyła się w 1972 roku

w Sztokholmie – wywołała dyskusję, czy rzeczywiście ludzkie życie i gospodarka zmierzają

do punktu, w którym nastąpi zagrożenie wyczerpania ich naturalnych podstaw.

We wszystkich państwach naszego globu rodzi się świadomość, że długotrwałe

i nieprzerwane doskonalenie warunków bytu rosnącej liczby ludności świata możliwe jest

tylko wtedy, gdy zdecydujemy się na podtrzymanie naturalnych podstaw życia.

Treść Zasady 1 Deklaracji Sztokholmskiej brzmi: „Człowiek ma podstawowe prawo do

wolności, równości i odpowiednich warunków życia w środowisku o jakości pozwalającej na

życie w godności i dobrobycie. Ponosi on zarazem solenną odpowiedzialność za chronienie

i ulepszanie środowiska dla obecnych i przyszłych pokoleń. (…)”. W literaturze przedmiotu

można spotkać się ze stwierdzeniem, że Deklaracja z 1972 roku daje wyraz przekonaniu, że

odpowiednie środowisko jest warunkiem wstępnym korzystania z praw człowieka [Ho 1976].

Konieczność zorganizowania gospodarki zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju

społeczność międzynarodowa uznała formalnie przed ponad dwudziestu laty na światowym

szczycie dotyczącym środowiska i rozwoju, który odbył się 1992 w Rio de Janeiro.

Zrównoważony rozwój ogłoszono wówczas nową ideą przewodnią dla ludzkości.

Społeczeństwo i różne organizacje potrzebowały mniej lub więcej czasu, aby przyjąć ów

projekt i uczynić go motorem swoich działań – proces ten zresztą do dziś się nie zakończył.

Tam, gdzie problemy były szczególnie palące, na przykład w polityce energetycznej

i ochronie klimatu, podjęto niezwykle radykalne, choć nadal niewystarczające środki

[Rogall 2010].

Zrównoważony rozwój to doktryna ekonomii politycznej, zakładająca jakość życia na

poziomie, na jaki pozwala obecny rozwój cywilizacyjny, w przeciwieństwie do

przedstawionej wcześniej jako przykładu „żelaznej reguły ekonomii" T. Malthusa. Ideę

zrównoważonego rozwoju streszcza pierwsze zdanie raportu WCED (World Commission

on Environment and Development - Światowa Komisja ds. Środowiska i Rozwoju) z 1987 r.

„Nasza Wspólna Przyszłość": „Na obecnym poziomie cywilizacyjnym możliwy jest rozwój

zrównoważony, to jest taki rozwój, w którym potrzeby obecnego pokolenia mogą być

zaspokojone bez umniejszania szans przyszłych pokoleń na ich zaspokojenie” [Nasza

wspólna przyszłość... 1991].


Zgodnie z polskim prawem, za zrównoważony rozwój - zapisany w Art. 5 Konstytucji RP

i wyjaśniony w Art.3 Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska – uznaje

się taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań

politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz

trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości

zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno

współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń [Ustawa z dn. 27.04.2001].

Jak zauważają autorzy opracowania [Ny 2006], w zrównoważonym społeczeństwie natura

nie jest przedmiotem systematycznie wzrastającej:

koncentracji substancji wydobytych z wnętrza ziemi,

koncentracji substancji wytwarzanych przez społeczeństwo,

degradacji w globalnej skali,

oraz, że w tym społeczeństwie

ludzie nie podlegają działaniu czynników, które systematycznie podważają ich

możliwości zaspokajania potrzeb.

Herman Daly – jeden z czołowych przedstawiciel ekonomii ekologicznej - określił zasady

użytkowania środowiska i zasobów naturalnych w trwały, zrównoważony sposób już w latach

siedemdziesiątych ubiegłego wieku [Daly 1997], postulując:

1) w odniesieniu do fizycznych rozmiarów nakładów w gospodarce: poprzez świadome

ograniczenie ogólnej skali użytkowania każdego zasobu, przekształcić postęp

technologiczny z obecnego modelu maksymalizującego przepływ fizyczny w model

maksymalizujący efektywność rozumianą jako stosunek efektów ekonomicznych

osiąganych przy danym przepływie,

2) w odniesieniu do zasobów odnawialnych: poprzez eksploatowanie ich na poziomie

gwarantującym maksymalny trwały przychód, przeciwdziałać ich wyczerpaniu się,

bardziej szczegółowo oznacza to, że:

a) w odniesieniu do zasobów służących jako nakłady (np. rośliny, zwierzęta) poziom

ich eksploatacji nie powinien przekraczać stopy naturalnej regeneracji,

b) w odniesieniu do zasobów służących jako „odbiorniki” odpadów, takich jak

atmosfera ziemska, gleba lub wody powierzchniowe, poziom ich eksploatacji

nie powinien przekraczać odnawialnej zdolności asymilacyjnej,

3) w odniesieniu do zasobów nieodnawialnych: utrzymać ogólny zasób kapitału

naturalnego poprzez eksploatację jego nieodnawialnych naturalnych składników


(takich jak złoża minerałów) z szybkością odpowiadającą tempu dostarczania

gospodarce ich odnawialnych substytutów.

D. Pearce, E. Barbiera i A. Markandya przedstawili definicję ukierunkowaną bardziej

na problematykę społeczno-ekonomiczną [Pearce 1990]:

1) pojęcie rozwoju rozumianego jako realizacja określonej wiązki społecznie pożądanych

celów określających:

pojęcie realnego dochodu na jednego mieszkańca (per capita),

poprawę stanu zdrowotnego i poziomu wyżywienia,

uczciwy dostęp do zasobów naturalnych,

poprawę poziomu wykształcenia.

2) pojęcie rozwoju uwzględniającego kategorię „trwałości – samopodtrzymywania się”;

należy określić horyzont czasowy, który powinien być nieskończony, aby można było

mówić o spełnieniu podstawowej zasady zrównoważonego rozwoju, czyli zasady

sprawiedliwości międzygeneracyjnej.

Przytoczone powyżej definicje określają, że zrównoważony rozwój odnosi się do trzech

podstawowych wymiarów, tzw. filarów – ekologicznego, ekonomicznego i społecznego

(lub społeczno-kulturowego), w których należy go rozważać. Przy tym, wymienione poniżej,

cele zrównoważonego rozwoju powinny zapewnić godne życie ludziom, które może się

odbywać jedynie przy zachowaniu istniejących granic środowiskowych [Rogall 2002]:

1) cele ekologiczne to:

ochrona atmosfery ziemskiej,

ochrona funkcjonowania przyrody (łącznie z zużyciem powierzchni i ochroną

gatunków),

ochrona zasobów (wyjątek – zasoby niewyczerpalne),

ochrona ludzkiego zdrowia (łącznie w zakresie hałasu i substancji szkodliwych),

mobilność w granicach przestrzeni przyrodniczej,

2) cele ekonomiczne to:

pełne zatrudnienie przy możliwej do akceptacji jakości pracy,

odpowiednie dochody i gospodarczy rozwój w granicach przestrzeni przyrodniczej,

równowaga w stosunkach międzynarodowych i praca rozwojowa,

stabilność cenowa,

zrównoważony budżet państwa przy wystarczającym wyposażeniu w dobra publiczne,


3) cele społeczno-kulturowe to:

bezpieczeństwo społeczne,

demokracja i państwo prawa,

bezpieczeństwo wewnętrzne i bezpieczeństwo zewnętrzne (pokój),

integracja społeczna i sprawiedliwe szanse życiowe (łącznie z równouprawnieniem

płci),

jakość życia i jakość zdrowia.

Symbolicznie filary zrównoważonego rozwoju przedstawione są na rys.2.2, na którym na

szczególną uwagę należy zwrócić na obszary przenikania się aspektów, dla których przyjęto

umowne określenia – cechy najlepiej opisujące dany stan, w tym stan zrównoważenia.

Rys.2.2 Filary zrównoważonego rozwoju

Źródło: opracowanie własne na podstawie https://en.wikipedia.org/wiki/Sustainable_development

Ze względu na coraz większą złożoność w rozwoju strategii rozwiązywania problemów, w

dalszych rozważaniach oprzeć się można na modelu wyróżniającym trzy wymiary

zrównoważenia, z których każdy obejmuje pięć sfer rzeczywistości (Tab.2.1).

Społeczeństwo

Ekonomia Środowisko

Wykon

aln

y

Zrównoważony


Tab.2.1 Model wymiarów zrównoważonego rozwoju

Lp. Wymiar ekologiczny Wymiar ekonomiczny Wymiar społeczny

1 Ocieplenie klimatu Brak stabilności gospodarki

międzynarodowej

Niedostateczne

urzeczywistnienie zasad

demokracji i praworządności

2

Niszczenie ekosystemów,

różnorodności gatunkowej

i krajobrazowej

Niewystarczające

zaspokajanie podstawowych

potrzeb, wysokie ceny

Ubóstwo, brak

bezpieczeństwa socjalnego,

problemy demograficzne

3 Wyczerpywanie zasobów

nieodnawialnych

Inflacja, duży stopień

koncentracji i władza

ekonomiczna

Nierówność (np. płci)

4 Nadmierna eksploatacja

zasobów odnawialnych

Nierównowaga

pozagospodarcza, zależność

od dostaw surowców,

niedorozwój

Brak bezpieczeństwa

wewnętrznego

i zewnętrznego,

rozwiązywanie konfliktów

przy użyciu przemocy,

rywalizacja o korzyści

5

Zagrożenie zdrowia ludzkiego

(np. szkodliwe substancje,

promieniowanie, hałas)

Zadłużenie państw,

niedostateczne wyposażenie

w dobra publiczne i

niesprawiedliwy podział

dochodów

Obciążenia dla zdrowia

i jakości życia

Zródło: opracowanie własne na podstawie [Rogall 2010]

Ostatnia dekada XX wieku wyróżniła się podjęciem znaczących kroków dla wdrożenia

wymiaru społecznego do dyskusji na temat zrównoważonego rozwoju. Włączenie aspektów

społecznych w debacie na temat zrównoważenia w praktyce miało jednak charakter

marginalny w porównaniu do dwóch pozostałych filarów, szczególnie z perspektywy

biznesowej. Jednakże interesariusze naciskają na przedsiębiorstwa w kierunku zmiany

orientacji ze środowiskowej na społeczną. Wymiar społeczny jest powszechnie uważany za

„najsłabszy” filar zrównoważonego rozwoju w związku z faktem, że brak jest jego

analitycznych i teoretycznych podstaw, a poziom rozwoju wskaźników i mierników zatrzymał

się na poziomie, gdzie znajdował się mniej więcej w dziedzinie środowiska 20 lat temu.

Jest jednakże niezbędne włączenie zrównoważenia w sensie społecznym do procesu oceny

przedsięwzięć biznesowych [Labuschagne 2006].

Niektórzy badacze teorii zrównoważonego rozwoju określają jeszcze więcej jego

wymiarów i tak na przykład T. Borys wyróżnia przynajmniej sześć jego aspektów

[Borys 2006]:

1) ekologiczny – ograniczanie degradacji środowiska, stałej poprawy jego stanu oraz

wdrażanie zintegrowanych systemów ochrony środowiska, które powinny znaleźć

wyraz w sformułowaniu polityki ekologicznej,


2) społeczny – wyrażający się w opracowaniu i wdrażaniu polityki społecznej,

3) ekonomiczny – wymagający wytyczenia polityki rozwoju kraju oraz opracowania

i wdrażania strategii wzrostu gospodarczego,

4) przestrzenny – odnoszący się do koncepcji zagospodarowania przestrzennego

i tworzenia polityki przestrzennej,

5) cywilizacyjny – tworzący szeroko rozumiany kapitał ludzki i postęp w dziedzinie

wiedzy i komunikacji społecznej, a także wprowadzania nowych form

pozagospodarczej aktywności społeczeństwa,

6) instytucjonalno-polityczny – odnoszący się do polityki, zarządzania oraz kierowaniu

na różnych szczeblach organizacji społeczeństwa.

Autor powyższej klasyfikacji zaznacza również, że zrównoważony rozwój może być

realizowany pod warunkiem przenikania się wzajemnie czterech polityk: ekologicznej,

ekonomicznej, społecznej i przestrzennej oraz systemu zarządzania i kierowania krajem.

Global Reporting Initiative (GRI) opublikowała przewodnik dotyczący raportowania

w zakresie zrównoważonego rozwoju. Celem tych wytycznych jest pomoc organizacjom w

raportowaniu informacji w tych trzech obszarach. Jak na razie kwestie te są ujmowane

oddzielnie, jednak z czasem schemat raportowania będzie dążył do ich integracji. „Realizacja

ogólnego celu – zrównoważonej produkcji, która nie zagraża biosferze i ekosystemom oraz

przyszłym pokoleniom – zależy od radykalnej zmiany w sposobach produkcji i konsumpcji.

Będzie powodować radykalne zmiany w systemach produkcji przemysłowej, wycofywaniu

procesów i produktów – tak, nawet całych gałęzi przemysłu. Problemem jest, w jakim

zakresie może być to dokonane” – czytamy w najnowszej wersji opracowania [GRI 2013].

2.3 Myślenie w kategoriach cyklu życia

Myślenie w kategoriach cyklu życia (choć w przypadku obiektów technicznych właściwe

jest stosowanie terminu „istnienie”) stanowi alternatywne podejście do tego, w jaki sposób

nasze codzienne życie ma wpływ na środowisko naturalne. Podejście to służy ocenie, jak

konsumpcja wyrobów i różne rodzaje działalności ludzkiej wpływają na środowisko, ale nie

tylko na wybranym etapie, lecz w całym zakresie istnienia wyrobu lub przebiegu procesu.

Oznacza to, że gdy mówimy o wyrobie myśląc w kategoriach jego cyklu życia, to faktycznie

oceniany jest wpływ działań związanych z umożliwieniem konsumpcji tego wyrobu,

na przykład: wydobycie surowców, przetwarzanie materiałów, transport, dystrybucja,


konsumpcja, planowane ponowne użycie lub recykling i unieszkodliwianie odpadów.

Wszystko to musi być brane pod uwagę przy ocenie wpływu na środowisko.

Cykl życia wyrobu (produktu, usługi) w najprostszy sposób zrozumieć można przez

analogię do istnienia organizmu żywego: od narodzin aż do śmierci lub „od kołyski po grób”.

Podobnie jak w jego biologicznym odpowiedniku, życie wyrobu stanowi zamknięty cykl,

na który składają się określone, umownie przyjęte fazy. Cykliczność wynika z faktu,

że surowce pozyskane ze środowiska naturalnego muszą do niego wrócić, tak, aby mogły być

ponownie przetworzone do postaci nowych wyrobów.

Życie (istnienie) wyrobu rozpoczyna się w momencie pozyskania surowców naturalnych

ze środowiska i generowania energii. Materiały i energia zostają użyte w procesach

produkcyjnych, transportowych, eksploatacji i w końcu recyklingu, odzysku lub iinej formie

końcowego zagospodarowania. W efekcie myślenia w kategoriach cyklu życia następuje

rozpoznanie, w jaki sposób pojedyncze wybory wpływają na to, co dzieje się w tych

procesach, tak, aby efekty pewnych kompromisów mogły być zbilansowane dla uzyskania

pozytywnego wpływu na ekonomię, środowisko naturalne i społeczeństwo.

Symbolicznie, łańcuch materialnego cyklu życia z umiejscowieniem w nim produktów

i usług (których przygotowanie i wykonanie również związane jest z pozyskaniem materiałów

i surowców) przedstawiony jest na rys.2.3.

Rys.2.3 Łańcuch cyklu życia

Źródło:Koper [2012]


Dla produktów, czy też szerzej: obiektów technicznych, struktura cyklu życia wynika

z kolejności procesów o charakterze techniczno-organizacyjnym, którym dany obiekt

w czasie swojego istnienia podlega. Struktura cyklu życia obiektów technicznych jest

uniwersalna i obejmuje cztery zasadnicze fazy:

projektowanie obiektu, na które składa się sformułowanie założeń na podstawie

określonych potrzeb, sporządzenie projektów oraz weryfikację i walidację ich

poprawności,

wytwarzanie, obejmujące pozyskanie surowców, przygotowanie produkcji, procesy

produkcyjne i przetwórcze, montaż oraz próby i badania obiektu,

eksploatację, czyli użytkowanie i obsługę obiektu, wsparte poprzez naprawy

i remonty, przygotowanie infrastruktury oraz procesy transportowo-magazynowe,

likwidację, obejmującą, w zależności od stopnia skomplikowania obiektu, demontaż,

odzysk części, materiałów oraz przetwarzanie surowców wtórnych.

Cykl życia produktu to również pojęcie z teorii i praktyki marketingu oznaczające okres,

w którym produkt rozumiany jako oferta pewnej wartości jest obecny na rynku. Innymi

słowy, jest to rynkowy cykl życia produktu. Cykl ten składa się z pięciu faz: rozwój produktu,

wprowadzenie na rynek, wzrost sprzedaży, dojrzałość i spadek sprzedaży (rys.2.4).

Rys.2.4 Rynkowy cykl życia produktu: poziom sprzedaży w funkcji czasu

Źródło: opracowanie własne na podstawie [Kotler 2012]

Wraz z postępem technicznym, w tym w szczególności z coraz lepszym zrozumieniem

zjawisk fizykochemicznych powodujących zużycie i degradację obiektów technicznych,

pojawia się więcej możliwości wydłużania życia produktów. Realizacja eksploatacji

(najdłuższej fazy cyklu życia, dla której obiekt zostaje powołany do istnienia) według zaleceń


producentów pozwala użytkować produkt nawet przez długie lata. Przykładowo,

dla typowych urządzeń i maszyn wykorzystywanych w przemyśle jest to wiek przekraczający

20 lat, a dla sprzętu z kategorii „duże AGD”, jak pralki czy lodówki, zbliża się do 10 lat

[Westkamper 2000]. Eksploatacja jest fazą w cyklu życia obiektu, której długość

uwarunkowana jest, między innymi, zestawem następujących czynników:

założonego przez producenta okresu eksploatacji (dla produktów jednorazowego

użytku będzie on z zasady bardzo krótki),

warunków eksploatacji, w tym obciążenia, warunków środowiskowych oraz

podejmowania systematycznych, planowych przeglądów, obsług, napraw i remontów,

wartości ekonomicznej obiektu lub niemożliwości jego łatwego zastąpienia, która

decyduje o celowości ponoszenia nierzadko bardzo wysokich kosztów utrzymania

w gotowości eksploatacyjnej.

Wydłużanie (czasowe) pozostałych faz cyklu życia obiektu ma znaczenie o tyle, o ile pozwala

to na uzyskanie w całym cyklu życia zwiększonych korzyści, przykładowo:

rozbudowany, czasochłonny i pracochłonny etap projektowania może przyczynić się

do powstania produktu o wyższej jakości, lepiej spełniającego oczekiwania

odbiorców,

dobrze zaplanowane i starannie prowadzone procesy składające się na etap

wytwarzania, uzupełnione międzyoperacyjnymi kontrolami jakości powinny

zagwarantować odpowiednią niezawodność i trwałość obiektu podczas jego

eksploatacji,

likwidacja obiektu prowadzona według rozbudowanych procedur zakładających

demontaż, ocenę stanu elementów obiektu oraz wybór najkorzystniejszego sposobu

zagospodarowania odpadów przynieść może zwiększone korzyści środowiskowe

i ekonomiczne.

Z drugiej strony, o długości cyklu życia produktów decyduje ciągła ewolucja potrzeb

i popytu konsumentów. Również ciągły rozwój techniki i technologii oraz moda

w danej branży wymusza zastępowanie istniejących rozwiązań produktów nowymi,

ze względu na ich zużycie moralne oraz nieprzystającą do rosnących oczekiwań efektywność

działania. Ma to między innymi związek z pojęciem rynkowego cyklu życia, które mówi

o prawidłowościach istnienia produktu rozumianego jako towar, który jest oferowany

i nabywany na rynku dóbr tak długo, jak długo będzie na niego istniał popyt.


Myślenie w kategoriach cyklu życia w przedsiębiorstwach (produkcyjnych, usługowych)

wyraża się w stosowanych technikach, programach, metodach lub politykach, z których

najważniejsze zostały scharakteryzowane poniżej. Na potrzeby pracy przygotowana została

ich klasyfikacja (Tab.2.2).

Tab.2.2 Klasyfikacja narzędzi związanych z life-cycle thinking

Koncepcje i programy

skierowane na organizację

Koncepcje i programy

skierowane na produkt

Narzędzia analityczne

i metody ilościowe

Zapobieganie

zanieczyszczeniom Ekoefektywność

Środowiskowa ocena cyklu

życia (LCA)

Najlepsze dostępne techniki

(BAT)

Odpowiedzialność wytwórcy za

wyrób

Analiza przepływu substancji

(SFA)

Systemy Zarządzania

Środowiskowego

(ISO 14001, EMAS)

Ekoetykietowanie i inne formy

certyfikacji produktu Analiza wejść i wyjść (I/O)

Systemy Zarządzania Jakością

(ISO 9001)

Deklaracje środowiskowe dot.

wyrobów

Analiza kosztów i zysków w

cyklu życia (Cost-Benefit

Analysis)

Audity środowiskowe Rozszerzona odpowiedzialność

producenta

Szacowanie kosztów cyklu

życia (LCC)

Raportowanie środowiskowe Prośrodowiskowe

projektowanie (DfE)

Rozwinięcie funkcji jakości

(QFD/EQFD)

„Zielona” rachunkowość Zrównoważone projektowanie

(Sustainable Design)

Szacowanie kosztów

całkowitych (TCA)

Odpowiedzialność społeczna

przedsiębiorstwa (CSR)

Zielone zamówienia (w tym

publiczne) Analiza ryzyka (RA)

Stosowanie filozofii

zrównoważonego rozwoju

(Corporate Sustainability)

System produkt-usługa Społeczna ocena cyklu życia

(SLCA)

Zarządzanie łańcuchem dostaw

Wskaźnik zasobochłonności

(MIPS)

Zarządzanie stosunkami z

interesariuszami

Metody macierzowe

(ERPA, MECO, EBM)

Zintegrowana Polityka

Produktowa (IPP) Karty kontrolne

Źródło: opracowanie własne

Istnieje potrzeba narzędzi i procesów, które mają duży potencjał, są dostępne

i ukierunkowane oraz kompatybilne z praktyką zarządzania, wspierając wielokryterialne

podejmowanie decyzji i jednocześnie pozwalając na pomiar efektów oraz wsparcie

komunikacji. Oczywiście pozyskane dane muszą być odpowiednie z punktu widzenia ich

przydatności. Poniżej krótko scharakteryzowano wybrane metody i narzędzia, istotne

z punktu widzenia dalszych rozważań w pracy.


Środowiskowa ocena cyklu życia

Ocena cyklu życia (Life Cycle Assessment, LCA, czasem też E-LCA, z prefiksem

environmental – środowiskowa) to technika używana do ilościowego określenia wpływu na

środowisko produktu na różnych etapach jego cyklu życia. Technika ta bazuje na podejściu

„od kołyski do grobu" (cradle-to-grave), uwzględniając wpływy środowiskowe, które

występują w ciągu całego materialnego istnienia produktu, od wydobycia surowców,

produkcji, przetwarzania, dystrybucji, użytkowania, napraw i konserwacji aż po utylizację

i recykling.

Technika LCA została omówiona szczegółowo w podrozdziale 4.3 niniejszej rozprawy.

Rachunek kosztów cyklu życia

Rachunek kosztów cyklu życia (Life Cycle Costing, LCC), to analiza łącznych kosztów

procesu lub systemu. Obejmuje to koszty poniesione w okresie trwania systemu (produktu)

i jest często wykorzystywana w celu znalezienia najbardziej opłacalnych sposobów na

dostarczanie produktów i usług.

Technika LCC została omówiona szczegółowo w rozdziale 4.4 niniejszej rozprawy.

Społeczna ocena cyklu życia

Społeczna ocena cyklu życia (Social Life Cycle Assessment, SLCA) jest techniką oceny

wpływów społecznych (w tym potencjalnych), która ma na celu ocenę aspektów społecznych

i społeczno-ekonomicznych produktów i potencjalnych pozytywnych i negatywnych

oddziaływań społecznych w ich cyklu życia.

Metodologia SLCA została omówiona szczegółowo w podrozdziale 4.5 niniejszej pracy,

a szerokość tego omówienia stanowi wkład autora pracy w polskie piśmiennictwo naukowe

w zakresie charakteryzowania obiektów technicznych w ujęciu cyklu życia.

Zintegrowana polityka produktowa

Zintegrowana polityka produktowa (Integrated Product Policy, IPP) ma na celu

zminimalizowanie degradacji środowiska spowodowanej przez produkty na wszystkich

etapach ich cyklu życia poprzez wskazywanie, gdzie podjęcie działań jest najbardziej

efektywne. Ponadto, istotne jest w owej polityce zapobieganie przenoszeniu obciążeń

środowiskowych pomiędzy etapami cyklu życia, czyli zmniejszanie emisji do środowiska na


jednym etapie rozwoju kosztem innego. Środki służące do działań obejmują instrumenty

ekonomiczne, zakazy emisji substancji, dobrowolne porozumienia, etykietowanie

środowiskowe i wytyczne do projektowania produktów.

System produkt-usługa

Systemy produkt-usługa (Product Service System, PSS) to zestawy usług i produktów

oferowanych na rynku w powiązaniu umożliwiającym spełnienie potrzeb użytkownika.

To nowe podejście jest efektem obserwacji przedsiębiorstw, że oferowanie usług

w połączeniu z produktami może zapewnić wyższe zyski i zadowolenie klienta, a następnie

umożliwić samodzielną sprzedaż produktów. Podmioty stosujące PSS wypracowują sposoby

na maksymalizację wykorzystania produktów w ich cyklu życia poprzez oferowanie

związanych usług w celu uzupełnienia możliwości ich wykorzystania dla zaspokojenia

potrzeb. Zaobserwowano, że PSS może mieć mniejszy wpływ na środowisko niż tradycyjne

modele biznesowe, jako że przeniesienie uwagi na usługi prowadzi do spadku produkcji

materialnej i konsumpcji. Odnosi się to do myślenia w kategoriach cyklu życia, ponieważ

wiąże się również z analizą kosztów cyklu życia produktu (np. koszty utrzymania

i składowania) dla konsumenta i ograniczeniem tych kosztów poprzez świadczenie usług wraz

z zakupionymi dobrami.

Ekoefektywność (ekowydajność)

Ekowydajność (eco-efficiency) odnosi się do zużycia zasobów naturalnych w najbardziej

wydajny z możliwych sposobów, jednocześnie uwzględniając degradację środowiska

naturalnego. Celem głównym jest poprawa wskaźnika efektów osiągniętych dzięki

produktowi w stosunku do niekorzystnych oddziaływań środowiskowych. Wraz ze

Zintegrowaną Polityką Produktową, przenosi ochronę środowiska z poziomu zmniejszania

emisji i zanieczyszczeń powstałych w fazie produkcji na poziom wpływów środowiskowych

generowanych w całym cyklu życia produktu, efektywnego użycia zasobów naturalnych oraz

orientacji rynkowej [Honkasalo 2001].

Ekowydajność jest osiągana poprzez dostarczanie produktów i usług po konkurencyjnych

cenach, które spełniają potrzeby ludzkie i podnoszą jakość życia, jednocześnie zmniejszając

oddziaływania środowiskowe i intensywność zużycia zasobów w całym cyklu życia,

do poziomu co najmniej określonego jako możliwy do podtrzymania przez środowisko.


Ekowydajność nie ma na celu osiągnięcia pewnego poziomu wydajności środowiskowej,

ale raczej ciągłe podwyższanie wartości wskaźnika stosunku nakładów i efektów dla

osiągnięcia pewnego celu. Według raportu OECD z 1998 na temat ekowydajności, efekt

oznacza wzrost dobrobytu, poprawę jakości życia i zysków biznesowych. Nakład natomiast

oznacza użyte zasoby naturalne, wydatki oraz spowodowane zniszczenie środowiska

(niekorzystne oddziaływania). W myśleniu w kategoriach ekowydajności bierze się więc pod

uwagę oddziaływania środowiskowe jako nakład nawet, gdy staną się widoczne dopiero

w późniejszym czasie, kiedy produkt nie będzie już użytkowany.

Raport OECD z 1998 roku podkreśla również, że ekowydajność nie może zostać

osiągnięta tylko dzięki środkom technicznym, np. poprzez rozwój maszyn i urządzeń

i doskonalenie obecnie stosowanych. Potrzebne są również innowacje społeczne. Nowe

sposoby użytkowania produktów w sposób najbardziej wydajny, nowe formy współpracy

i ogólnie nowe style życia i zachowania konsumentów są niezbędne dla zapewnienia

ekowydajności. Innymi słowy, wyroby muszą być rozumiane również w kontekście

społecznym i ekowydajności ich eksploatacji [OECD 2000].

Modele produkcji stosowane w technologiach i zarządzaniu środowiskowym ilustrują

postęp w zakresie zużycia surowców i energii, ale ludzie są zazwyczaj traktowani tylko jako

pasywni odbiorcy oddziaływań. Choć w myśleniu w kategoriach ekowydajności zwraca się

uwagę na społeczny kontekst wykorzystania wyrobów i zwyczajów konsumenckich, teorie

ochrony środowiska zazwyczaj nie włączają ryzyka ponoszonego przez ludzi

zaangażowanych w procesy produkcyjne. Jest jednak niezwykle ważne, jeśli interesariuszom

zależy na znalezieniu dobrych rozwiązań, aby włączać oddziaływania środowiskowe

w aspekty środowiska pracy [Klostermann 1998].

Wymienić można szereg zalet związanych z podejściem opartym na ekowydajności. Zalety

te obejmują cztery czynniki skierowane przeciw tradycyjnemu podejściu do ochrony

środowiska, opartego na ograniczaniu emisji przez:

zwiększenie efektywności ekonomicznej i produktywności,

dopasowanie się do inżynierskiego sposobu myślenia,

przekierowanie uwagi z emisji na przepływy surowców i energii w produkcji,

zwracanie uwagi na znaczenie usług i możliwość zastąpienia nimi produktów.

Podobnie jak zrównoważony rozwój (pojęcie nadrzędne), ekowydajność może pozostać na

bardzo ogólnym poziomie, a więc każde udoskonalenie prośrodowiskowe może być

rozumiane jako objaw ekowydajności. Wreszcie, samo pojęcie pozostawione jest niekiedy


bez kontekstu. Problem ten może zostać w naturalny sposób rozwiązany poprzez

skoncentrowanie się wyłącznie na ilościowym aspekcie przepływu surowców, w którym

różnice jakościowe zostaną pominięte.

Podejście ekowydajnoświowe jest krytykowane z powodu stosowania takiego samego

myślenia w kategoriach efektywności, jakie do powstania tych problemów się przyczyniło.

Może okazać się to problematyczne w sytuacji, gdy postrzegamy ekowydajność tylko jako

rozszerzenie definicji systemowej w techno-ekonomicznym sposobie myślenia.

Usprawiedliwione jest bowiem pytanie, czy degradacja środowiska naturalnego powinna być

ujmowana w kategoriach produktywności rozumianej „po inżyniersku” [Klostermann 1998].

2.4 Zarządzanie cyklem życia

Technice środowiskowej oceny cyklu życia (LCA) często brakuje perspektywy

zrównoważonego rozwoju, a jednocześnie przynosi ona trudne kompromisy w zakresie

szczegółowości i głębokości analizy z jednej strony, a zrozumieniem i możliwością

wykorzystania wyników w praktyce z drugiej. W odpowiedzi na to pojawiła się i rozwija

nowa praktyka zwana zarządzaniem cyklem życia, w której punkt zainteresowania

przesunięty jest na związek pomiędzy zagadnieniami zrównoważonego rozwoju i myśleniem

w kategoriach cyklu życia w praktyce.

Zamiast stosować podejście problemowe do planowania, czyli rozwiązując kwestie

pojedynczych oddziaływań w miarę, jak się pojawiają, możliwe i pożądane jest planowanie

wprzód ze „zrównoważonością” w myśli. Wymaga to działania w odwrotnej kolejności,

rozpoczynając od zadania pytania: „co możemy zrobić dziś, aby znaleźć się tam jutro?”.

Możliwe jest wykorzystanie do tego celu zarządzania cyklem życia (LCM), które dotyczy

wszystkich aspektów zrównoważenia dla materialnego i produktowego cyklu życia

[Ny 2006].

W Deklaracji z Malmo z 31 maja 2000 roku ministrowie środowiska zebrani na

Globalnym Ministerialnym Forum Środowiskowym zadeklarowali: “nasze wysiłki muszą być

powiązane z rozwojem czystszych i bardziej wydajnych surowcowo technologii dla ekonomii

cyklu życia”. Temat został podjęty w 1999 roku w rewizji „Wytycznych Zgromadzenia

Ogólnego Organizacji Narodów Zjednoczonych w Sprawie Ochrony Konsumentów”, który to

dokument wzywa rządy i przemysł do brania pod uwagę oddziaływań środowiskowych dóbr

i usług w całym ich cyklu życia. Aby wzmocnić międzynarodowe wysiłki dla budowania


ekonomii cyklu życia, UNEP (United Nations Environmental Programme – Program Ochrony

Środowiska Narodów Zjednoczonych) połączył siły z SETAC (Society of Environmental

Toxicology and Chemistry – Stowarzyszenie Toksykologii i Chemii Środowiska),

ustanawiając w 2000 roku Inicjatywę Cyklu Życia (Life Cycle Initiative).

Zarządzanie cyklem życia (Life Cycle Management – LCM) zostało zdefiniowane przez

europejską grupę roboczą pod egidą UNEP/SETAC jako „zintegrowana struktura koncepcji,

technik i procedur dla stawienia czoła środowiskowym, ekonomicznym i społecznym

aspektom produktów i organizacji, po to, aby osiągnąć ciągłe doskonalenie środowiskowe

w perspektywie cyklu życia” [Sonnemann 2001].

Zarządzanie cyklem życia stanowi podejście biznesowe do zarządzania całym cyklem

istnienia produktu lub usługi. Wynika z założenia, że działalność przedsiębiorstw powoduje

środowiskowe, społeczne i ekonomiczne implikacje. LCM jest wykorzystywane do

zrozumienia i analizy etapów cyklu życia produktów i usług, identyfikacji potencjalnych

gospodarczych, społecznych i środowiskowych czynników ryzyka i możliwości na każdym

etapie i stworzenia możliwości do wykorzystywania tych możliwości i zmniejszania

potencjalnego ryzyka. Syntetyczny przegląd wielu definicji LCM dokonany został

w pracy [Kurczewski, Lewandowska 2008].

LCM może być stosowane przez wszystkie rodzaje przedsiębiorstw (i inne organizacje) do

ulepszania swoich wyrobów, a tym samym podnoszenia wydajności w związanych z nimi

łańcuchach wartości w trzech wymiarach: środowiskowym, ekonomicznym i społecznym.

Może być ono stosowane do pozyskiwania i analizowania informacji związanych

z wyrobem i na tej podstawie: planowania, organizowania i kierowania działaniami mającymi

na celu ciągłe doskonalenie wyrobu w jego cyklu życia. Podejmowanie tych działań jest

słuszne przy założeniu, że wyrób, przechodząc do kolejnej fazy cyklu życia lub do kolejnego

ogniwa w łańcuchu dostaw, zyskuje na wartości [UNEP/SETAC 2009]. Istotą LCM jest więc

„uchwycenie” jak największej wartości w cyklu życia produktu przy jednoczesnym

uwzględnieniu zasady zrównoważonego rozwoju. Oznacza to, że doskonalenie produktu pod

względem jego wydajności lub ogólniej: spełnienia wymagań konsumentów, nie może

powodować zwiększenia obciążeń środowiskowych i ekonomiczno-społecznych.

Podejście LCM jest zintegrowane w ramach struktury decyzyjnej oraz działań

operacyjnych na wszystkich szczeblach organizacyjnych, a w szczególności w marketingu,

zakupach, badaniach i rozwoju, projektowaniu produktów, planowaniu strategicznym,

raportowaniu oraz ogólnym zarządzaniu. Celem zarządzania cyklem życia produktu jest


nadzór nad materialnym cyklem istnienia produktu, aby zapewnić funkcjonalność oczekiwaną

przez klientów i społeczeństwo, jednocześnie minimalizując negatywne oddziaływania

środowiskowe oraz utrzymując odpowiednie zyski [Takata 2004].

Wśród najważniejszych wydawnictw, w tym o charakterze wprowadzającym, swoistych

manifestach zarządzania cyklem życia znajdują się opracowania UNEP/SETAC wymienione

w spisie literatury, a najważniejsze czasopisma naukowe podejmujące tę tematykę to:

The International Journal of Life Cycle Assessment (Springer),

Journal of Cleaner Production (Elsevier),

Sustainability (MDPI),

Journal of Industrial Ecology (Elsevier).

Koncepcje i pojęcia podobne do LCM

W literaturze anglojęzycznej można spotkać się z następującymi określeniami, które

pozornie oznaczają koncepcje zbieżne z LCM, tzn.:

Product Lifecycle Management (PLM)

Product Life-Cycle Management (PLCM)

PLM oznacza strategiczne podejście firmy, które opiera się na stosowaniu spójnego

zestawu rozwiązań biznesowych w celu wsparcia wspólnego tworzenia, zarządzania,

rozpowszechniania i korzystania z informacji dotyczącej produktu w całym przedsiębiorstwie,

a rozciągającego się od fazy koncepcji do likwidacji - przez cały cykl życia produktu. System

taki integruje ludzi, procesy, systemy biznesowe i informacje, stanowiąc swoiste centrum

informacji o produkcie dla wszystkich podmiotów zaangażowanych w tworzenie produktu

(za cimdata.com). Istotę PLM stanowi więc zarządzanie danymi dotyczącymi produktu oraz

związana z tym technologia, wyprowadzona z narzędzi takich jak CAD (computer aided

design – komputerowo wspomagane projektowanie), CAM (computer aided manufacturing

- komputerowo wspomagane wytwarzanie) czy PDM (product data management – brak

polskiego odpowiednika).

PLCM jest natomiast sukcesją strategii wykorzystywanych w zarządzania biznesowym w

miarę jak produkt przechodzi przez swój marketingowy cykl życia (opisany w punkcie 2.2).

Warunki, w których produkt jest sprzedawany (reklama, nasycenie rynku) i zmiany w czasie

muszą być zarządzane wraz z przechodzeniem produktu przez kolejne etapy rynkowego cyklu

życia [Kotler 2012].


Implikacje wynikające z definicji LCM

Kształtowanie w sposób świadomy obiektów technicznych w całym ich cyklu życia

wymaga planowania, organizowania, kierowania i kontroli wyników podejmowanych działań,

których sensowność wyrażona jest dużym prawdopodobieństwem realizacji postawionych

celów. Owe cele powinny zakładać realne i mierzalne obniżenie negatywnych oddziaływań

środowiskowych, ekonomicznych i społecznych powodowanych przez obiekt w jego cyklu

istnienia. Jednak z uwagi na początkową trudność w określeniu możliwego do uzyskania

zmniejszenia poziomu tych oddziaływań oraz dobór działań, które go zagwarantują,

wymagane jest długofalowe podejście. Na poziomie obiektu, zarządzanie cyklem życia

stanowi najwyższy szczebel, określający strategię jego rozwoju.

Idea zarządzania cyklem życia jest więc wyrazem realizacji zasad zrównoważonego

rozwoju na poziomie obiektów. Zarządzanie cyklem życia ma na celu sprawne i skuteczne

planowanie, organizowanie, kierowanie i nadzór nad realizacją przeznaczenia produktu w

sposób efektywny (bez zbędnego marnotrawstwa) i skuteczny (zakończony uzyskaniem

spodziewanych efektów). Wymiary, które bierze się pod uwagę przy zarządzaniu według

filozofii LCM to: wymiar środowiskowy, ekonomiczno-gospodarczy i społeczno-kulturowy.

Cyklem życia należy zarządzać w ten sposób, aby uzyskać wymierne efekty w postaci

zmniejszenia niekorzystnych oddziaływań spowodowanych istnieniem obiektu w tych trzech

obszarach rzeczywistości.

W naukach o zarządzaniu strategia wyraża cele długoterminowe, odpowiadające

generalnym kierunkom działania, a także przedstawia alokację zasobów, jakie są niezbędne

do realizacji przyjętych celów [Chandler 1972]. W tym sensie LCM może służyć jako

podstawa do określania strategicznych dróg postępowania, które przyczynią się do

zrównoważenia obiektu we wszystkich przyjętych wymiarach. Przykładowe podejście zostało

zaproponowane w pracach [Ny 2006] oraz [Robert 2002] z zastrzeżeniem, że drogi

postępowania nie muszą być koniecznie planowane na samym początku, ale raczej wytyczane

na bieżąco metodą drobnych kroków i ciągłej ewaluacji postępów w dochodzeniu do

założonych celów.

Koncepcja uporządkowania pojęć uwzględniająca różne poziomy i stopień ogólności,

na którym występują, została przedstawiona na rys.2.5. Opisane są narzędzia, systemy oraz

srategie, które mogą przyczynić się do realizacji celów zrównoważonego rozwoju w ujęciu

myślenia w kategoriach cyklu życia.


Rys.2.5 Hierarchia pojęć w zakresie zarządzania cyklem życia

Żródło: opracowanie własne, również na podstawie [Kurczewski, Lewandowska 2008]

Wdrażanie LCM w praktyce przemysłowej

Zrównoważone zarządzanie tworzy podstawę do zmian w kierunku zrównoważenia

systemów produkcji i eksploatacji – systemów zbudowanych na równowadze pomiędzy

czynnikami ekonomicznymi, środowiskowymi oraz społecznej odpowiedzialności.

Aby posunąć się dalej w kierunku bardziej zrównoważonych systemów zarządzania, istotnym

wydaje się być rozważenie strategii biznesowej opartej na LCM, które to integruje myślenie

w kategoriach cyklu życia w całym zakresie działań organizacji [Jorgensen 2008].

Coraz większa uwaga skupiona jest na zagadnieniach zrównoważonego rozwoju

w przemyśle. W przeciwieństwie do wcześniejszego ujmowania koncepcji zrównoważonego

rozwoju na poziomie krajowym i międzynarodowym, obecnie kieruje się ją w odniesieniu do

poziomu przedsiębiorstwa.

Niezrównoważone procesy produkcyjne i wyroby można spotkać na wszystkich etapach

łańcucha wartości i może się to odnosić do jakości, środowiska naturalnego, zdrowia

i bezpieczeństwa. W celu znalezienia rozwiązań dla zmniejszenia niekorzystnych

oddziaływań w tych obszarach i stania się bardziej zrównoważonym, przemysł musi spojrzeć


całościowo na zagadnienia procesów produkcyjnych i wyrobów. Ponadto istotne jest

zrozumienie współzależności interesariuszy i ich roli w zmniejszaniu oddziaływań. Rozwój

wyrobów, nowe technologie i ścisła współpraca interesariuszy to tylko niektóre ze środków

wymaganych dla pojawienia się bardziej zrównoważonych rozwiązań.

Przemysł doświadcza rosnącej presji ze strony regulacji i rynku w odpowiedzi na

zapotrzebowanie na bardziej zrównoważone wyroby. Ponadto, od sfery przemysłowej

oczekuje się wzięcia większej odpowiedzialności za oddziaływania powstające w innych niż

produkcja fazach cyklu życia. Nowe polityki i dyrektywy UE zwiększają prawne, finansowe

i związane z rynkiem naciski na przemysł wytwórczy w celu rozwoju bardziej

zrównoważonych wyrobów (np. EMAS, EuP, EcoAP, IPP, GPP).

Aby przemysł stał się bardziej zrównoważony, odpowiedzialność za jego działania

powinna być rozszerzona z obszaru produkcji do całego łańcucha dostaw. Wraz z podejściem

zorientowanym produktowo, centrum zainteresowania przesuwa się z poziomu pojedynczego

przedsiębiorstwa do całego łańcucha wartości (value chain – sekwencji działań, która kreuje

wartość dla odbiorcy). Najistotniejsze negatywne oddziaływania często pojawiają się bowiem

nie w samym przedsiębiorstwie, ale sama firma może mieć znaczący wpływ na zmniejszanie

tych oddziaływań. Najwydajniejsze jest skupianie się na tych fazach cyklu życia, które

wykazują największy potencjał doskonalenia w łańcuchu wartości. Produktowo zorientowane

zarządzanie może również służyć jako narzędzie komunikacji, innowacji oraz rozszerzenie

systemu zarządzania opartego na wartościach.

Zarządzanie cyklem życia organizuje interakcje pomiędzy partnerami w cyklu życia dla

osiągnięcia maksymalnych korzyści z każdego obiektu technicznego. Trzy główne obszary

wpływające na działania partnerów to:

środowisko naturalne,

regulacje prawne i standardy,

ograniczenia ekonomii.

Aby poznać i stosować najlepsze praktyki, partnerzy muszą współpracować i korzystać

z know-how innnych podmiotów ingerujących w cykl życia wyrobu. Aby minimalizować

ryzyko i zapewnić maksymalny efekt, wszyscy kooperanci powinni być częścią procesów

podnoszących wartość dodaną w zależności od udziału, jaki mają w tworzeniu tej wartości.

Zrównoważone LCM wyrobu implikuje włączenie zasad zarządzania łańcuchem dostaw

(supply chain – wszystkie czynności, począwszy od pozyskania podstawowych surowców, a

skończywszy na sprzedaży końcowemu nabywcy produktu finalnego i utylizacji tego, co z


niego zostaje po zużyciu), za pomocą którego producent bierze odpowiedzialność za

ekonomiczne, środowiskowe i społeczne konsekwencje dostarczonych komponentów,

materiałów i energii. Jednakże bardzo mała uwaga jest poświęcana społecznym wpływom

dostawców. Obecnie uwaga skupiona jest raczej na środowiskowej wydajności łańcucha

dostaw, co jest wyrazem integracji zarządzania łańcuchem wartości i nacisków

prośrodowiskowych [Brent 2005] i charakteryzowane jest następującymi czynnikami:

wymagane jest podejście systemowe do zagadnień środowiskowych w systemach

nabywca-dostawca,

relacje nabywca-dostawca odgrywają ważną i rosnącą rolę w systemach

przemysłowych i strategiach przedsiębiorstw,

zewnętrzne naciski prośrodowiskowe mają wpływ na wewnętrzną działalność

przedsiębiorstw w systemach łańcuchów wartości.

Włączanie całego cyklu życia wyrobu do zobowiązań producenta lub włączanie do

regulacji jest częścią ogólnego kierunku działań w stronę ochrony środowiska naturalnego.

Stało się to częścią działań legislacyjnych, od kiedy niektóre gałęzie przemysłu

i w następstwie opinia publiczna odkryły problem przesuwania obciążeń środowiskowych.

W Europie i Azji zauważono, że regulacje zaczynają efektywnie obciążać producentów

odpowiedzialnością za wytwarzane dobra, w tym za odbiór i końcowe zagospodarowanie

wyeksploatowanych obiektów. Aby wspierać nadzór nad produktem i wymuszać pojawianie

się środowiskowo przyjaznych wyrobó, przemysły, takie jak samochodowy, elektroniczny i

urządzeń RTV/AGD są zmuszone prawnie i przygotowywane do tego, aby odbierać zużyte

wyroby i odzyskiwać surowce.

LCM a systemy zarządzania

Zarządzanie cyklem życia jest stosunkowo nową strategią biznesową. Niektóre definicje

charakteryzują LCM jako strategię zarządzania, która ma na celu promocję zintegrowanego

podejścia do myślenia w kategoriach cyklu życia we wszystkich obszarach i sferach biznesu.

Definicja UNEP podkreśla wszystkie trzy filary zrównoważonego rozwoju oraz, że LCM

reprezentuje strukturę zarządzania wdrażającą myślenie w kategoriach cyklu życia oraz

społeczną i ekonomiczną odpowiedzialność w kilku obszarach biznesowych. Oprócz

aspektów środowiskowych, społecznych i ekonomicznych zrównoważoności, uwzględnione

są również czynniki technologiczne. Podkreśla to znaczenie innowacji technologicznych oraz

że same innowacje powinny być oparte na myśleniu w kategoriach cyklu życia. Istnieją


również inne definicje, a niektórzy autorzy prezentują produktowo zorientowane Systemy

Zarządzania Środowiskowego (SZŚ) – POEMS (Product Oriented Environmental

Management System), lub środowiskową ocenę cyklu życia jako synonimy LCM.

Kluczowym czynnikiem odróżniającym LCM od SZŚ jest perspektywa cyklu życia oraz

włączenie aspektów ekonomicznych i społecznych. Produktowo zorientowane SZŚ również

oparte są na cyklu życia, ale skupiają się tylko na wymiarze środowiskowym. Dlatego też

POEMS stanowi prolog do LCM, jednak sam z siebie nie stanowi zarządzania cyklem życia

w pełnej skali. O ile SZŚ jest blisko związany z dziedziną środowiska, o tyle celem LCM jest

stworzenie spójnej strategii zarządzania, która obejmuje szeroki zakres działań. POEMS

również obejmuje kilka działów organizacyjnych takich, jak rozwój produktu, zakupy

i marketing w poszukiwaniu „czystszych” wyrobów. Jako, że LCM obejmuje również aspekty

społeczne i ekonomiczne, podejście interdyscyplinarne staje się jeszcze bardziej kluczowe.

Wdrożenie LCM związane jest z przezwyciężeniem dwóch wyzwań [Egelund 2007]:

intra-organizacyjnego: jak włączyć wszystkie działy organizacji w działania

zorientowane produktowo,

inter-organizacyjnego: jak włączyć różnych interesariuszy, szczególnie tych obecnych

w łańcuchu wartości, do działania na rzecz doskonalenia produktu.

Podnoszone jest znaczenie współpracy i komunikacji między interesariuszami w

odniesieniu do działań środowiskowych, zdrowotnych i CSR, ale jak dotychczas nie jest one

uwzględnione w normach. Zarówno w normie ISO 14001, jak i ISO 18001, wzmocnienie

skupienia się na kwestiach środowiskowych, zdrowotnych i bezpieczeństwa w cyklu życia

produktu i wyraźniejsze odniesienie się do interesariuszy mogłoby uczynić te normy bardziej

kompatybilnymi z ISO 9001. To pomogłoby certyfikowanym przedsiębiorstwom przesunąć

się w kierunku bardziej zrównoważonych systemów zarządzania i całościowego podejścia do

ich działań poprzez zdanie sobie sprawy z tego, że produkt jest częścią wielkiego łańcucha

wartości „od kołyski aż po grób” i że przedsiębiorstwa są również odpowiedzialne za

doskonalenie i redukcję niekorzystnych oddziaływań.

Wymagania zarządzania cyklem życia powinny zostać silniej uwzględnione w normach

dotyczących jakości, środowiska i bezpieczeństwa i higieny pracy, ponieważ tylko nieliczne

przedsiębiorstwa działają na tym polu z własnej inicjatywy. Normy są doskonalone z myślą o

zapewnieniu wysokich standardów i powinny być wzmacniane ciągle, aby wypełnić potrzeby

obecnej wiedzy i oczekiwań społecznych.


Zamiast tworzenia standardów w każdym z obszarów osobno, rozwój norm powinien iść w

kierunku zaproponowania wspólnej podstawy dla ciągłego doskonalenia. Tworzy to

możliwość rozwoju zunifikowanego systemu bazującego na wspólnym standardzie,

rozszerzonym na przykład o kwestie jakości, środowiskowe oraz bezpieczeństwa i higieny

pracy (a także odpowiedzialności społecznej). Nie powinno się jednak umożliwiać

certyfikacji na tym wspólnym, bazowym poziomie, jako że nie zawiera on szczegółowych

wytycznych. Certyfikacja ma sens tylko w odniesieniu do jednego lub więcej obszarów

tematycznych.

Rozwiązania prawne i polityki z rosnącą intensywnością wdrażają zasady

zrównoważonego rozwoju w skali globalnej, co wpływa na międzynarodowe porozumienia

handlowe. Przedsiębiorstwa, szczególnie te międzynarodowe, są w sposób ciągły naciskane

na włączanie ekonomicznych, środowiskowych i społecznych wskaźników wydajności

w swoją politykę, kulturę organizacyjną i proces podejmowania decyzji. Wydajność ta

przejawia się na trzech poziomach, które są niezwykle istotne dla przemysłu przetwórczego

[Brent 2005]:

projektów, które są nośnikiem zmian w wewnętrznych działaniach; koncepcja

zrównoważonego rozwoju musi być zintegrowana z planowaniem i zarządzaniem

cyklem życia projektów,

kapitału, który jest wymagany w realizacji procesów produkcyjnych; cykl życia

kapitału musi być zoptymalizowany w ujęciu zrównoważonej wydajności celów

przedsięwzięcia produkcyjnego,

produktów, który determinuje ekonomiczną wartość działań produkcyjnych; wpływ

produktów na ekonomię, środowisko naturalne i społeczeństwo jako całość musi być

uwzględniany, tj. w koncepcji zarządzania produktem.

Patrząc na dzisiejszą ekonomię i jej paradygmaty, wydaje się oczywiste, że musi się

zmienić postawa wytwórców. Skonfrontowani z decyzjami politycznymi i rosnącą liczbą

regulacji z jednej strony, z drugiej strony zyskują potencjał do aktywowania wartości.

Przemysły wytwórcze mają potencjał do zmian i odpowiedzialność za rozwój zrównoważonej

produkcji.

Niezbędne jest wszechstronne podejście w postaci zarządzania cyklem życia, które

zapewni, że procesy operacyjne będą spójne oraz że następuje efektywne współdzielenie

i koordynacja zasobów materialnych i energetycznych, informacji i technologii. Takie

holistyczne podejście LCM wymaga efektywnej integracji wyżej wymienionych cykli życia


w organizacji. LCM produktu stanowi więc integralną część fazy operacyjnej LCM kapitału,

który z kolei jest wynikiem projektów, które są podejmowane w praktyce przemysłowej

[Brent 2005].

Nie wydaje się realne, aby większość przedsiębiorstw wdrożyła bardziej zrównoważone

systemy zarządzania z własnej woli. Przemysł będzie potrzebować silnych bodźców, a ich

źródłem powinno być społeczeństwo. Jeśli nastąpią zmiany w zakresie wzorców stylu życia

na poziomie społeczeństwa, konsekwencją może być spadek popytu na produkty, ponieważ

konsumenci będą mieli ograniczone potrzeby, a produkty będą służyć dłużej. W rezultacie

spadnie poziom produkcji, który raczej nie będzie w interesie żadnego producenta. Dlatego

też następny krok w kierunku zmian na poziomie społecznym powinien uwzględniać

trudności związane z faktem, że zmiany te będą okupione dużymi kosztami ekonomicznymi

[Jorgensen 2008].

Wartość dodana w cyklu życia

W ostatnich latach paradygmat prośrodowiskowy w przemyśle odwraca się od skupienia

się na procesach produkcyjnych w stronę wyrobów i ich cykli życia. Stale podnoszone są

oczekiwania odnośnie do efektywności, jakości i przyjazności środowiskowej procesów

wytwarzania, eksploatacji i likwidacji. Poszerzany jest zakres odpowiedzialności producenta

za identyfikację regulacji i ograniczeń o charakterze prośrodowiskowym oraz ich wdrażanie.

Klasycznym przykładem są wymagania prawne regulujące kwestie gospodarki odpadami,

które stały się jednymi z wiodących czynników uwzględnianych w procesach projektowania

wyrobów i procesów [Westkamper 2000].

W związku z podanymi wyżej powodami, istnieje potrzeba zmiany myślenia dotyczącego

optymalizacji kosztów i przychodów w cyklu życia wyrobu. Działaniem wynikającym z tej

zmiany jest konieczność rozpoznania i uwzględnienia kosztów cyklu życia wyrobów

powstających we wszystkich jego fazach.

Do momentu rozpoczęcia fazy eksploatacji obiektu, w jego cyklu życia ponoszone są

(zazwyczaj w całości przez producenta) koszty projektowania, przygotowania i prowadzenia

produkcji, zakupu surowców i materiałów, dystrybucji i sprzedaży produktów. Wartość

bezpośrednich korzyści ekonomicznych, w dużym uproszczeniu, uzależniona jest od różnicy

pomiędzy ustaloną ceną zakupu a owymi kosztami.

Podczas fazy eksploatacji wartość wyrobu systematycznie i w sposób naturalny spada,

a jest to spowodowane przede wszystkim procesami fizycznego zużycia. Tendencja spadkowa


utrzymuje się również podczas fazy likwidacji, w której obiekt jest stopniowo

dematerializowany, aż do całkowitej utraty wartości (zakończenia istnienia).

Zarządzanie cyklem życia tworzy możliwości ograniczania kosztów, a skupiając się na

fazach poprzedzających eksploatację, zapewnia zwiększenie użyteczności i efektywności

korzystania z wyrobu, przekładających się wprost na wartości dla użytkownika.

Współuczestnictwo wytwórcy w fazach poprodukcyjnych cyklu życia z jednej strony

generuje dodatkowe koszty działania, ale jednocześnie tworzy nowe obszary dla uwalniania

się potencjału biznesowego. Aktywność producentów na rynku posprzedażowym (after sales

business) kreuje wartości na styku dostawca-odbiorca stanowiące bezpośrednie lub pośrednie

korzyści dla obu stron [Brent 2005]:

użytkownik wyrobu posiada profesjonalne wsparcie ze strony jego wytwórcy, dzięki

czemu może maksymalizować korzyści związane z posiadaniem i wykorzystaniem

obiektu,

producent, ze względu na bliski związek z klientem, może na bieżąco rozpoznawać

zmieniające się oczekiwania wobec swojego wyrobu i zgodnie z tym go doskonalić;

poza tym świadczy usługi kreujące wartość na rzecz użytkowników swoich wyrobów.

Wydaje się, że osiągnięcia tych korzyści nie można w żaden sposób zagwarantować.

Jednak producenci posiadający odpowiednie narzędzia do analizy korzyści i kosztów powinni

je stosować, kierując się postulatem ekonomicznie uzasadnionego modelu cyklu istnienia

produktu, zakładającego efektywne użycie zasobów, w tym wiedzy i nakładu pracy.

Zarządzanie cyklem życia może stworzyć wartość rynkową produktu poprzez skupienie się

na wartościach etycznych, które wspierają jakości funkcjonalne produktu, ponieważ wyższa

cena może być skompensowana niższymi kosztami cyklu życia.

Badania opinii publicznej wskazują, że wspierane przy pomocy różnych publicznych

programów powinny być przedsiębiorstwa, które podążają za wartościami etycznymi, takimi

jak: prawa człowieka, ochrona zdrowia, ochrona środowiska naturalnego, dobre relacje

zawodowe itp. Etyka w zarządzaniu była również przedmiotem dyskusji podczas szczytów

w Rio de Janeiro w 1992 i w Johannesburgu dziesięć lat później. Jednakże to wsparcie nie

przekłada się na wzrost sprzedaży „etycznie ulepszonych” wyrobów. Problemem nie jest brak

zainteresowania ze strony konsumentów, ale raczej ryzyko, na które narażona jest

zrównoważona podaż. Dodatkowe koszty związane z zapewnieniem poziomu etycznego

wyrobów mogą być skompensowane tylko przez dodatkową funkcjonalność dla

indywidualnych nabywców. Pytaniem dla menedżera jest to, w jaki sposób zmniejszyć ryzyko


zarządzania cyklem życia. Warto bowiem zauważyć, że jeśli kompromis pomiędzy

wartościami etycznymi a funkcjonalnością staje się niepewny, w praktyce oznacza to

poważną przeszkodę dla wdrożenia koncepcji zarządzania cyklem życia.

Cena rynkowa jest ograniczona gotowością konsumentów do zapłaty za lepszą jakość,

nawet przy założeniu pełnego dostępu i zaufania do informacji rynkowej. W dodatku,

konsumenci muszą otrzymać rekompensatę za wyższą cenę przez namacalne korzyści

w użytkowaniu produktów takie, jak zmniejszone ryzyko zdrowotne lub niższe koszty

w cyklu życia [Krozer 2004].

Współzależność aspektów

Akademicka dyskusja nad tym, czy potrzebne jest więcej innowacji o charakterze

środowiskowym czy tylko stopniowych udoskonaleń produktów nie okazała się do tej pory

owocna. Każdy wkład, który ostatecznie doprowadza do najlepszych rozwiązań dla

zachowania środowiska naturalnego jest cenny, rozpoczynając od podstawowych,

radykalnych i nowych idei aż po małe ulepszenia, które zostaną zaakceptowane przez rynek

[Schmidt 2001].

Ekologiczna i ekonomiczna optymalizacja produktów podejmowana jest z różnych

powodów, jako że istota wyrobu definiowana jest w różny sposób. Podczas gdy optymalizacja

środowiskowa obejmuje wszystkie fazy cyklu życia, optymalizacja ekonomiczna jest często

ograniczona do działań producenta. Zarządzanie cyklem życia rozszerza pojęcie efektywności

wyrobu na cały cykl życia. Minimalizacja kosztów ogólnych wraz ze wzrostem korzyści jest

spójna z minimalizacją oddziaływań środowiskowych poprzez zwiększoną funkcjonalność

wyrobu. Odpowiada to idei zrównoważonego rozwoju na poziomie wyrobu i dlatego też LCM

stanowi jej warunek wstępny [Westkämper 2000].

Kluczowa jest ocena cyklu życia wyrobu wybranymi metodami analizy, również dla celów

uwzględnienia występującej na etapie oceny negatywnych współzależności pomiędzy

aspektami. Wystąpią one w przypadku, gdy zmniejszenie poziomu określonej kategorii

negatywnych oddziaływań pociągnie za sobą ich wzrost w innym aspekcie (przykładowo,

działanie mające na celu obniżenie poziomu emisji substancji x przez analizowany obiekt

wpływa na zmniejszenie obciążeń środowiskowych o 5%, ale jednocześnie podnosi koszt

produkcji o 20% oraz może powodować nieprzewidziane, przykre skutki dla społeczności

lokalnej). Istotne jest, aby rozpoznać takie zależności, zatwierdzić pewien kompromis

lub zaniechać działań doskonalących powodujących powstawanie takich sytuacji.


Równie istotne w proponowanym schemacie działania jest uwzględnianie wpływu

określonych modyfikacji wyrobu pod względem ich wpływu na jakość. Przykład z branży

urządzeń do odtwarzania dźwięku wysokiej klasy (hi-fi) wskazuje, że dematerializacja

konstrukcji, w oczywisty sposób zmniejszająca obciążenia środowiskowe związane

z pozyskiwaniem surowców jest traktowana przez potencjalnych nabywców tych dóbr jako

działanie wykonywane kosztem klienta, gdyż w środowisku audiofilów panuje powszechna

opinia, iż „im sprzęt cięższy, tym lepszy”. Niekiedy jest to też kwestia wymagań prawnych

lub normatywnych stawianych twórcy wyrobu, przykładowo dotyczących geometrii,

wymiarów czy użytych materiałów, których nie można w świetle tych regulacji zmieniać.

Wybór faz cyklu życia wyrobu, w których w pierwszej kolejności będą proponowane

modyfikacje powinien być poprzedzonych analizą ich istotności dla osiągnięcia celów

strategicznych, które można formułować w następujący sposób:

zmniejszenie zużycia energii przez produkt w fazie eksploatacji o 15% przy

założonych warunkach użytkowania,

ograniczenie kosztów wytwarzania produktu o 5%,

zwiększenie korzyści ekonomicznych w fazie likwidacji obiektu poprzez

zaproponowanie i wybór alternatywnych scenariuszy likwidacji,

wykluczenie negatywnych oddziaływań na społeczność lokalną, spowodowanych

eksploatacją obiektu (np. dużego obiektu inżynierii lądowej).

Strategiczne ujęcie problemu pozwala na osiąganie tych celów stopniowo, w dłuższym

okresie czasu, ze zwróceniem uwagi na ewaluację skuteczności podejmowanych działań

dla ich realizacji. Problem ten został również opisany na przykładach w podrozdziale

7.2 niniejszej rozprawy.

2.5 Podsumowanie

Środowiskowe oraz ekonomiczne doskonalenie wyrobu (rozumiane jako minimalizacja

negatywnych oddziaływań) podejmowane są z różnych przesłanek, jako że samo pojęcie

„wyrób” jest dla ich celów definiowane w inny sposób. O ile doskonalenie środowiskowe

obejmuje swoim zakresem wszystkie fazy cyklu życia obiektu, a jego powodzenie leży we

współpracy wszystkich zainteresowanych stron, o tyle poprawa wydajności ekonomicznej

najczęściej pozostawiana jest w gestii producenta. Zarządzanie cyklem życia rozszerza ową

wydajność wyrobu, tradycyjnie ujmowaną i kwantyfikowaną tylko podczas fazy eksploatacji,


na wszystkie fazy jego istnienia. Minimalizacja kosztów, a przez to maksymalizacja korzyści

idzie w parze ze zmniejszaniem obciążeń środowiskowych i społecznych aspektów istnienia

obiektu. Jest to wyraz realizacji idei zrównoważonego rozwoju na poziomie wyrobu, dla

której w tym ujęciu zastosowanie metod i narzędzi LCM staje się warunkiem wstępnym.

Skuteczność procesu zarządzania cyklem życia produktu może być mierzona tylko na

podstawie stopnia realizacji mierzalnych celów, które zostaną określone w stosunku do

rozwoju i doskonalenia produktu. Szczegółowa analiza poziomu oddziaływań przy użyciu

takich narzędzi, jak LCA, LCC, SLCA w punkcie wyjścia oraz w sytuacji wdrożenia

zaproponowanych modyfikacji podnosi skuteczność działań mających na celu zarządzanie

cyklem życia produktu dla jego doskonalenia zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju.

Podejście do zarządzania produktem (obiektem) przez pryzmat wieloaspektowego

doskonalenia jego cyklu życia wymaga od producenta aktywności we wszystkich fazach tego

cyklu, w tym bliższej współpracy z klientem-użytkownikiem wyrobu. Z jednej strony

umożliwia to wdrażanie działań doskonalących o udowodnionej efektywności, z drugiej

natomiast – tworzy obszar, w którym możliwe jest tworzenie dodatkowych wartości dających

obopólne korzyści.


3. CEL I ZAKRES PRACY

Istnieje potrzeba świadomego kształtowania obiektów technicznych w kierunku

zmniejszania oddziaływań przez nie powodowanych w całym ich cyklu życia. Rozwój

i doskonalenie muszą być uzależnione od rzeczywistych przesłanek, a decyzje podejmowane

w tym względzie – oparte na faktach i na jak najpełniejszej informacji.

Jak twierdzą przedstawiciele inicjatywy UNEP/SETAC (skąd pochodzą najbardziej do tej

pory rozbudowane opracowania w temacie LCM), koncepcja zarządzania cyklem życia

produktu jest wciąż – po ponad dwudziestu latach od jej ogłoszenia – na wczesnym etapie

rozwoju. Zarządzanie cyklem życia, określane w ten lub inny sposób, jest coraz częściej

stosowane, głównie w dużych, międzynarodowych korporacjach operujących we współpracy

z rozległym zakresem dostawców. Takie systemy zarządzania są uzależnione od specyfiki

danego biznesu i przez to nie mogą być uniwersalnie stosowane, a poza tym jest prawie

pewne, że stanowią tajemnicę firm. Ponadto mogą one silnie skupiać się na procesach

biznesowych, a nie samych produktach lub usługach, w zależności od celu, dla jakiego

zostały ustanowione i wdrożone.

W literaturze, szczególnie polskojęzycznej widoczny jest brak opracowań traktujących

tematykę LCM w sposób kompleksowy, a szczególnej mierze modelowych propozycji

realizacji w praktyce koncepcji zarządzania cyklem życia obiektów technicznych, które

w większości przypadków są produktami dostępnymi na rynkach dóbr konsumenckich lub

przemysłowych.

W związku z powyższym, głównym celem pracy jest opracowanie struktury modelu

zarządzania cyklem życia obiektów technicznych na przykładzie wybranego obiektu

technicznego, którym będzie maszyna stosowana w przemyśle spożywczym, zgodnie

z koncepcją zarządzania cyklem życia, ujętego w wymiarze środowiskowym, ekonomicznym

i społecznym.

Dla osiągnięcia celu głównego, konieczna jest jego dekompozycja na następujące

cele szczegółowe:

1) opracowanie podstawowych założeń modelu zarządzania cyklem życia, w tym

określenie granic zarządzanego systemu obiektu,

2) opracowanie propozycji kryteriów oceny oddziaływań społecznych w cyklu życia

obiektu technicznego i sposobu ich obliczania,


3) przeprowadzenie ilościowej: środowiskowej, ekonomicznej i społecznej oceny cyklu

życia wybranego obiektu technicznego,

4) określenie zależności pomiędzy efektami działań doskonalących a zmianą poziomu

oddziaływań w poszczególnych aspektach cyklu życia obiektu technicznego,

5) określenie typowych uwarunkowań sprawnego i skutecznego zarządzania cyklem życia

obiektów technicznych.

Istotność określenia granic analizowanego w modelu systemu obiektu (cel szczegółowy

nr 1) wynika z uzależnienia od niego zakresu dalszych analiz, w tym oceny ilościowej

oddziaływań.

W przypadku analizowania społecznych oddziaływań badanego obiektu, opracowana

i zastosowana zostanie, z uwagi na braki w literaturze przedmiotu, propozycja zastosowanie

techniki oparta na podstawowych założeniach metodyki SLCA (cel szczegółowy nr 2).

Przeprowadzenie badań w przedstawionym zakresie (cel szczegółowy nr 3) pozwoli ocenić

przydatność zaproponowanej przez autora techniki oceny społecznych oddziaływań obiektów

technicznych oraz umożliwić sformułowanie wniosków dotyczących współzależności

pomiędzy poszczególnymi aspektami środowiskowymi, ekonomicznymi i społecznymi cyklu

życia obiektu (cel szczegółowy nr 4). Ponadto, wyniki badań zostaną wykorzystane do

ewaluacji opracowanej koncepcji struktury modelu zarządzania cyklem życia obiektów

technicznych (cel szczegółowy nr 5). Elementy te stanowią oryginalny wkład pracy autora

w rozwój opisywanej tematyki (oddziaływania obiektów technicznych w odniesieniu do

trzech wymiarów zrównoważonego rozwoju w ujęciu cyklu życia).

Za kryterium realizacji celu głównego pracy, uzależnionej również od efektów realizacji

zaproponowanych celów szczegółowych uznaje się opracowanie struktury modelu

zarządzania cyklem życia obiektów technicznych bazującego na ilościowych analizach

oddziaływań obiektu w całym jego cyklu życia, wykazującego przydatność jako narzędzie

wsparcia decyzji skutkujących minimalizacją całkowitego poziomu tych oddziaływań do

określonego, zależnego od wybranych uwarunkowań maksymalnego oczekiwanego poziomu.


4. MODEL ZARZĄDZANIA CYKLEM ŻYCIA OBIEKTU

TECHNICZNEGO

4.1 Modelowanie w zarządzaniu

Modelowanie to jedno z bazowych narzędzi, stosowanych w początkowej fazie

rozwiązywania pojawiających się problemów, chętnie wykorzystywane przez dzisiejsze

przedsiębiorstwa. W praktyce gospodarczej gwarantuje osiągnięcie sukcesu pod warunkiem

przestrzegania określonych zasad metodycznych [Martyniak 1996].

Modelowanie zmienia tradycyjne podejście do rozwiązywania problemów zarządzania

i tym samym odgrywa ważną rolę w procesie funkcjonowania organizacji. Zasadność metody

modelowania w zarządzaniu ma swoje źródło w tym, iż stawia ona niemałe wymagania

metodyczne, dotyczące sposobu jej realizacji oraz merytoryczne, związane ze szczególnym

traktowaniem problemu zarządzania jako przedmiotu badania.

Wykorzystanie modelowania w rozwiązywaniu problemów zarządzania wiąże się z

procesem podejmowania decyzji ukierunkowanych na ich wdrożenie. Nie można przy tym

zapomnieć o różnych znaczeniach pojęcia model oraz o przyjmowaniu różnorodnych form

modeli, które mogą zostać wykorzystane w modelowaniu rozwiązywania problemów

zarządzania [Szarucki 2011].

Stosowanie modeli przynosi liczne korzyści, ułatwiając poznanie rzeczywistości oraz ją

upraszczając; ponadto ich użycie pomaga nie tylko w odtworzeniu zdarzeń mających miejsce

w przeszłości lub toczących się obecnie, ale także umożliwia kreowanie i przewidywanie

procesów, które prawdopodobnie zdarzą się w przyszłości. Wszystko to sprawia, że na ogół

łatwiej jest posługiwać się modelami niż obiektami rzeczywistymi [Zieleniewski 1972].

Ogólny proces modelowania dla potrzeb rozwiązywania problemów zarządzania można

podzielić na kilka etapów. Są nimi [Stabryła 1988]:

1) idealizacja przedmiotu modelowania,

2) konkretyzacja przedmiotu modelowania,

3) rozwiązywanie zadań modelowania,

4) testowanie modelu.

W pierwszej fazie, idealizacji przedmiotu modelowania, tworzony jest model idealny,

reprezentujący koncepcję całościową lub mający charakter fragmentaryczny. Na tę fazę

składają się: wybór celu i przedmiotu modelowania, sformułowanie hipotez idealizacyjnych


oraz opracowanie modelu idealnego. Wybór celu i przedmiotu modelowania opiera się na

wynikach wstępnej diagnozy, pod warunkiem, że modelowanie podporządkowane zostało

temu procesowi [Lisiński 1992].

Faza druga zakłada konkretyzację przedmiotu modelowania. Tworzą ją kolejno cztery

etapy badawcze: sprecyzowanie typowych i specyficznych warunków rzeczywistych,

formułowanie relacji podobieństwa (odpowiedniości), formułowanie zadań modelowania dla

typowych i specyficznych warunków rzeczywistych i wreszcie opracowanie programu

doświadczeń. Przez warunki typowe rozumieć należy czynniki, których występowanie

określone jest jako przeciętne lub średnie dla zbiorowości reprezentowanej przez

poszczególne obszary rzeczywistości.

Faza trzecia uniwersalnego procesu modelowania rozwiązywanie zadań modelowania

zawiera trzy etapy badawcze: wybór zasad, metod i technik do rozwiązywania zadań

modelowania, zestawienie parametrów i charakterystyk oraz wykonanie badań i obliczeń.

Trzeci etap badawczy dzieli się zaś na wariantowanie, wybór wariantu racjonalnego oraz

opracowanie wyników rozwiązania. Faza ta jest niezwykle istotna, gdyż w rezultacie

wykonanych czynności uzyskuje się rozwiązania skonkretyzowane, które traktować należy

jako normatywy lub postulaty.

Faza ostatnia procesu modelowania dotyczy testowania opracowanego modelu. Zawiera

ona następujące etapy: sprawdzenie poprawności wnioskowania, wykonanie prób i

przeprowadzenie korekty rozwiązań oraz określenie ich efektywności. Faza ta jest

zakończeniem procesu modelowania oraz służy weryfikacji skonkretyzowanych rozwiązań

modelowych. Metoda testowania zależy od typu obiektu i modelu [Szarucki 2011].

Tworząc modele rozwiązywania problemów zarządzania, należy pamiętać o trudnościach

pojawiających się w procesie ich budowy. Można bowiem popaść w dwie skrajności: tak

zwaną pułapkę uproszczenia lub grzęzawisko szczegółów. Aby uniknąć tego rodzaju błędów

konstrukcyjnych w budowaniu modelu, należy uwzględnić następujące zasady [Fałda 2010]:

konstrukcji modelu musi towarzyszyć świadomość celu jego budowy,

model powinien odzwierciedlać elementy pewnej całości, ich własności oraz związki

zachodzące między nimi,

model musi być zwarty wewnętrznie i zgodny z informacjami, które były podstawą

jego konstrukcji,

prezentacja modelu powinna uwzględniać relacje między realnym fragmentem

rzeczywistości a jego otoczeniem.


Zdaniem R.L. Ackoffa budowanie modelu polega na nieustannym sprawdzaniu jego

odpowiedniości, dlatego też zaleca on, aby nie zapominać o możliwości popełnienia takich

błędów, jak [Ackoff 1969]:

wprowadzenie do modelu zmiennych , które nie mają wpływu na wynik,

brak w modelu zmiennych, które mają wpływ na wynik,

wprowadzenie funkcji wiążącej zmienne sterowne i niesterowne,

przypisanie zmiennym nieścisłych wartości liczbowych.

Kolejne utrudnienie metodyczne w modelowaniu powstaje w sytuacji, gdy do

skonstruowania modelu problemowego są wymagane liczne inne modele. Czasami można je

wprowadzać do modelu decyzyjnego, z kolei w innym przypadku traktowane są one jako

etapy wstępne w budowaniu tegoż modelu. Nierzadko też w konstruowanym modelu nie są

uwzględniane dwa aspekty sytuacji decyzyjnej, czyli prawdopodobieństwo związane z

każdym możliwym sposobem działania oraz potencjalny rozmiar zakłóceń wpływających na

przyjęty sposób działania [Ackoff 1969].

W niniejszym rozdziale przedstawione są założenia teoretyczne oraz omówione dwa

modele stanowiące istotę pracy – model oceny oddziaływań (podrozdział 4.2) oraz

modelowa procedura zarządzania cyklem życia obiektów technicznych (podrozdział 4.7).

4.2 Ogólne założenia modelu oceny oddziaływań

Opracowany model oceny bazuje na danych dotyczących środowiskowych,

ekonomicznych i społecznych oddziaływań obiektu w całym cyklu życia. Głównym

założeniem modelu jest reprezentacja modelowanego obiektu wyłącznie w postaci

ilościowych oddziaływań w jego cyklu życia. Zakłada on analizę i interpretację danych przy

pomocy technik, odpowiednio: LCA (środowiskowa ocena cyklu życia), LCC (ekonomiczna

ocena cyklu życia) oraz SLCA (ocena oddziaływań społecznych w cyklu życia), choć

możliwe są uproszczenia do postaci np. list kontrolnych służących do identyfikacji

oddziaływań na zasadzie „zero-jedynkowej”.

Cykl życia obiektu technicznego wychodzi szeroko poza ramy organizacji, która go

projektuje, wytwarza i dystrybuuje, dlatego też zarządzanie cyklem życia z uwagi na brak

pełnej informacji i wpływu decyzyjnego nie jest w tak wąskim zakresie sensowne i możliwe.

W wymiarze horyzontalnym, tj. w ujęciu poszczególnych faz cyklu życia obiektu, granice

opisywanego w modelu zarządzania systemu określa struktura tego cyklu. W ujęciu


wertykalnym natomiast, tj. rozdzielającym rozbijającym poszczególne fazy cyklu życia na

procesy, którym obiekt podlega, granice systemu stanowią określone punkty w ciągu łańcucha

tworzenia wartości, ograniczające strefę wpływu zainteresowanych stron na przebieg cyklu

życia obiektu. Omawiany model ilościowej oceny oddziaływań obiektu technicznego

przedstawia rysunek 4.1.

Rys.4.1 Model ilościowej oceny oddziaływań

Żródło: opracowanie własne

Ewentualne decyzje dotyczące modyfikacji przebiegu cyklu życia obiektu, zgodnie ze

strukturą modelu, podejmowane są tylko na podstawie uzyskanych w ten sposób danych, a

skupiają się na osiąganiu poprawy w zakresie zmniejszania poziomu wyżej wymienionych

oddziaływań. Model, którego poprawność wykorzystania w sensie zapewnienia odpowiedniej

ilości informacji niezbędnych dla podejmowania trafnych decyzji co do cyklu życia obiektu,

musi zostać oceniony mając na uwadze możliwości ciągłego doskonalenia przedmiotu analizy

w duchu PDCA. Warunek ten zostanie spełniony, jeśli stosowanie modelu pozwoli na takie

kontrolowanie zmniejszania oddziaływań związanych z jednym z wybranych aspektów

(środowiskowym, ekonomicznym, społecznym), które jednocześnie nie spowoduje wzrostu

oddziaływań w pozostałych kategoriach. Dlatego też, po omówieniu technik oceny ilościowej

oddziaływań w podrozdziałach 4.4-4.6 oraz koncepcji całościowej oceny oddziaływań

(LCSA) przedstawionej w podrozdziale 4.7, zaprezentowana jest występująca w tytule

rozprawy procedura (model) zarządzania cyklem życia obiektów technicznych.


4.3 Charakterystyka środowiskowej oceny cyklu życia (LCA)

Pierwsze próby charakteryzowania oddziaływań środowiskowych w duchu LCA można

odnaleźć już w pracach realizowanych w latach 60-tych XX wieku w energetyce

[Kulczycka 2001]. W 1969 roku H. Teasley, zarządzający procesami pakowania w firmie

Coca-Cola, jako pierwszy przedstawił schemat, który przyczynił się do powstania procedur

analizowania cyklu życia. Swą koncepcję przedstawił w Midwest Research Institute (MRI).

Zwrócił on uwagę na potrzebę określenia ilości zużywanej energii, materiałów oraz na

określenie środowiskowych konsekwencji podczas całego cyklu życia opakowania,

począwszy od wydobycia materiałów do ich pozbycia się. W kolejnych dekadach opracowano

takie techniki jak REPA (Resource and Environment Profile Analysis) lub, bazując na szeroko

już wówczas stosowanych modelach wejść-wyjść (Input-Output Analysis) dokonywano analiz

energochłonności różnych systemów produkcyjnych [Tomaszewicz 1994].

Sformalizowanie prac nad LCA nastąpiło pod koniec lat 80-tych w ramach pierwszego

warsztatu roboczego SETAC (w 1989 roku), na którym podjęto próby zastosowania bilansów

materiałowo-energetycznych na potrzeby tzw. stwierdzeń rynkowych (ang. market claims)

[Barnthouse 1997]. Równolegle rozpoczęły się prace w Europie, na podobnym spotkaniu

zorganizowanym w Leuven, w Belgii. Właściwie od tego czasu trwają starania nad unifikacją

tych dwóch nurtów rozwojowych środowiskowej oceny cyklu życia [Fava 1992] oraz nad

strukturą oceny jakości danych stosowanych w LCA [Fava 1992 (2)].

Metoda środowiskowego oszacowania cyklu istnienia produktów LCA (Life Cycle

Assessment), zdefiniowana jest jako sposób ilościowego określania środowiskowego

obciążenia, oparty na inwentaryzacji czynników środowiskowych w odniesieniu do obiektu

(wyrobu, np. maszyny, urządzenia czy wyrobu), procesu lub innej działalności w cyklu od

wydobycia surowców do ich końcowego zagospodarowania [Weidema 1993]. Sposób ten

daje możliwość identyfikacji oraz oceny emisji do środowiska szkodliwych substancji, a także

oceny materiałochłonności i energochłonności we wszystkich etapach istnienia wyrobu:

od jego powstania w procesach produkcyjnych, poprzez eksploatację, aż do końcowego

zagospodarowania.

Dzięki możliwości obliczenia syntetycznych wskaźników metoda LCA pozwala na

określenie, który z porównywanych obiektów jest mniej szkodliwy dla środowiska.

W konsekwencji producenci są w stanie udoskonalić lub tak zmodernizować konstrukcję

obiektów (tych, które są dla środowiska najbardziej uciążliwe), by ów szkodliwy wpływ


zminimalizować. Wyniki uzyskane dzięki metodzie LCA mogą być również wskazówką dla

konsumentów przy wyborze określonego rozwiązania konstrukcyjnego poszukiwanego

produktu [Lewandowska 2004].

Z uwagi na możliwość porównywania ze sobą różnych obiektów spełniających tę samą

funkcję, można ustalić różnice wpływu na środowisko przy zastosowaniu np. butelek

plastikowych zamiast szklanych, farb proszkowych zamiast farb ciekłych, transportu

szynowego zamiast transportu kołowego czy wodnego. W ten sposób można porównywać

każdy nowy obiekt z już istniejącym lub takim, który uznano za standard, w celu określenia

jego oddziaływania na środowisko [Kasprzak 2005].

LCA jest procedurą iteracyjną, polegającą na powtarzaniu kolejnych kroków i stopniowym

uzupełnianiu danych, dokonywaniu nowych obliczeń, modyfikowaniu założeń [Kłos 1998].

Etapy postępowania zostały przedstawione w poniższej tabeli (tab.4.1).

Tab. 4.1 Etapy LCA

Etap Kroki Opis

Definicja celu

i zakresu

Cel i zastosowanie

Zdefiniowanie przedmiotu oceny,

jednostki funkcjonalnej i kryteriów

porównawczych

Określenie granic systemu i jakości

potrzebnych danych

właściwości wyrobu

cykl istnienia

zdolność powtórnego obiegu

Inwentaryzacja

Naszkicowanie drzewa procesów

Opracowanie tabeli inwentaryzacyjnej

Ustalenie procesu likwidacji obiektów

tablica inwentarzowa ze

środowiskowymi

oddziaływaniami

Ocena

oddziaływania

Klasyfikacja

Ocena wpływu na kategorie

środowiskowe

Normalizacja

Ocena porównawcza kategorii

środowiskowych i wyznaczenie

współczynnika środowiskowego

obliczenie wskaźników

środowiskowych

Interpretacja identyfikacja najpoważniejszych

oddziaływań środowiskowych

Propozycje

poprawy

modyfikacje rozwiązań

konstrukcyjnych i

technologicznych

Żródło: opracowanie własne na podstawie [Kasprzak 2005]


Każdy z etapów metodyki LCA stanowi pewną całość, a przy ich opracowywaniu

wykorzystuje się osiągnięcia różnych dyscyplin naukowych. Podczas inwentaryzacji używa

się analizy systemowej, przy klasyfikacji wykorzystuje się badania związane z nauką

o środowisku, a w interpretacji – wiedzę socjologiczną. Etap końcowy – analiza możliwości

poprawy – to wykorzystanie matematyki i znajomości poszczególnych procesów

technologicznych [Kasprzak 2005].

Dla potrzeb realizacji trzeciego etapu oceny oddziaływania istnieje szereg procedur

obliczeniowych, umożliwiających wartościowanie oddziaływania na środowisko, zawartych

w grupie metod zwanej LCIA – Life Cycle Impact Assessment. Wybrana procedura została

przedstawiona w porozdziale 6.2 niniejszej rozprawy.

4.4 Rachunek kosztów cyklu życia (LCC)

Konsumenci najczęściej utożsamiają koszt wyrobu z ceną jego zakupu, jednak

w przypadku wielu wyrobów takie podejście może być zwodnicze. Dla obiektów

technicznych, mogących być eksploatowanymi przez wiele lat, najczęściej większość kosztów

obejmują te związane z użytkowaniem i obsługiwaniem tych obiektów. Przyjmuje się nawet,

że pojawienie się i rozpowszechnienie koncepcji kosztu cyklu życia związane było z nagłym

wzrostem cen energii, co z kolei spowodował szok naftowy w latach siedemdziesiątych

dwudziestego wieku [Hutton 1980]. Poza tym istotnym czynnikiem rozwoju tego obszaru

teorii i praktyki są rosnące wymagania w zakresie dostępu konsumentów do informacji na

temat wyrobów.

Jak przekonuje się większość nabywców trwałych dóbr, wyrób zaprojektowany lub

kupiony za niski koszt początkowy wcale nie musi być tym, który zapewnia użyteczność przy

najniższym koszcie całkowitym. Przyjąć należy, że analiza kosztu cyklu życia kończy się

wyłącznie oszacowaniem tego kosztu, co odzwieciedla jego przeciętną wartość dla danej

klasy obiektów. Wynika to szczególnie z faktu, że trudno jest dokładnie określić trwałość

obiektu i koszty jego obsługi w fazie eksploatacji [Hutton 1980].

Podstawowe dla LCC pojęcia to cykl życia, omówiony już w pracy oraz koszt wyrobu.

Koszt całkowity cyklu życia podzielić należy na koszt początkowy i koszty operacyjne.

Początkowe koszty odnoszą się do wszystkich kosztów akwizycji związanych z zakupem

produktu, a koszty operacyjne odzwierciedlają głównie nakłady związane z eksploatacją

i zużyciem energii.


Koszty konstruowania i produkcji są związane z opracowaniem najkorzystniejszego

wariantu wyrobu i sekwencji procesów wytwórczych niezbędnych do wytworzenia oraz

montażu poszczególnych części produktu. Obejmują one m.in. koszty zarządzania

projektowaniem, analizy technologii i operacji produkcyjnych, prac konstrukcyjnych,

wytwarzania i kontroli jakości. Koszty wsparcia procesu produkcji i eksploatacji produktu

obejmują m. in. koszty dystrybucji (marketingu, sprzedaży, transportu, zarządzania

sprzedażą) i serwisu. Ujmują one koszty użytkowania, które dla nabywców stają się coraz

istotniejszym kryterium decyzyjnym. Koszty wycofania produktu z rynku są związane

z ograniczeniem jego wpływu na środowisko naturalne (demontaż, utylizacja itd.).

Koszt cyklu życia jest definiowany jako suma jednostek pieniężnych poświęconych

w związku z funkcjonowaniem obiektu w ciągu jego użytecznego dla płacącego cyklu życia.

Z uwagi na utratę wartości pieniądza w czasie, LCC pokazuje zdyskontowany koszt cyklu

życia. Wydatki te są zwyczajowo rozdzielone na [Barringer 1996]:

Koszt nabycia

Koszty eksploatacji, w tym:

o Koszty energii

o Koszty obsługi

o Koszty napraw

Koszty likwidacji

Proces kalkulacji kosztu LCC prowadzony jest zazwyczaj w następujących krokach

[Geitner 2000]:

1) Identyfikacja problemu i cel analizy,

2) Opracowanie modelu LCC,

3) Analiza modelu LCC,

4) Przegląd wyników analizy LCC,

5) Uaktualnienie analizy,

6) Raport i prezentacja wyników.

Model LCC, podobnie jak każdy inny model, jest uproszczoną reprezentacją

rzeczywistości. Wyodrębnia on cechy i aspekty obiektu i przekształca je w liczby odnoszące

się do kosztów. W celu uzyskania realistyczności modelu zaleca się, aby odzwierciedlał on

charakterystykę analizowanego obiektu, włączając w to przewidywane scenariusze

użytkowania, koncepcje obsługiwania, oraz wszystkie pozostałe założenia zdefiniowane

w kroku 1. Model powinien być na tyle prosty, aby był łatwy do zrozumienia i pozwalał


na przyszłe wykorzystanie, uaktualnienia i modyfikacje. Powinien być zaprojektowany w taki

sposób, aby pozwalał na ocenę specyficznych elementów LCC niezależnie od innych.

Potencjalne korzyści wynikające ze stosowania struktury LCC jako nośnika informacji

o wyrobie obejmują [Asiedu 1998]:

możliwość zorganizowania informacji,

zapewnienie uniwersalnej i logicznej struktury do porównań wyrobów,

użycie zrozumiałej i syntetycznej jednostki miary – wartości pieniężnej,

możliwość pozyskania dokładnych informacji dla optymalizacji kosztu cyklu życia,

dane do analizy kosztów i korzyści (analiza różnych wariantów wyrobu),

ułatwienie nabywcom wyrobu zrozumienia znaczenia poszczególnych składników

kosztu cyklu życia,

zwiększenie ilości dostępnych dla konsumenta informacji,

zachęta dla producenta do zwiększania efektywności energetycznej i eksploatacyjnej

wyrobu.

Można wyróżnić siedem obszarów wpływu LCC na obieg informacji na temat cyklu życia

wyrobu:

więcej informacji na rynku i lepiej poinformowani konsumenci,

lepsza konceptualizacja, zrozumienie kosztów wyrobu (w ujęciu cyklu życia),

uwypuklenie znaczenia kosztów eksploatacji i zużycia energii,

lepsze podstawy do oceny alternatyw cyklu życia wyrobu,

lepsze wyniki analizy kosztów i korzyści w odniesieniu do właściwości wyrobu,

nowe kompromisy pomiędzy początkowymi i odroczonymi kosztami,

zmiany w profilu sprzedaży różnych modeli wyrobu.

Idea całkowitego kosztu posiadania (Total Cost Ownership, TCO) jest zbieżna, ale nie

uwzględnia obiektu w jego cyklu życia, płynnie traktując przechodzenie przez obiekt przez

kolejne fazy jego istnienia. Pojawia się również termin całkowitego kosztu nabycia (Total

Cost of Acquisition, TCA), rozumiany jako wszelkie celowe nakłady pieniężne związane

z przeniesieniem własności obiektu [Avery 2011].

W przeciwieństwie do LCA, LCC nie ma wbudowanego komponentu oceny oddziaływań,

a rezultatem jest zagregowany koszt cyklu życia na jednostkę funkcjonalną [Kloeppfer 2008].

W literaturze przedmiotu funkcjonuje wiele podejść do kwestii integracji aspektów

ekonomicznych oraz środowiskowych. Jedno z nich zostało uwieńczone opracowaniem

koncepcji zrównoważonej oceny cyklu życia (LSCA, omówionej w podrozdziale 4.7),


łączącej w sobie trzy wymiary zrównoważonego rozwoju. Środowiskowy rachunek cyklu

życia stanowi jeden z jej filarów i odpowiada właśnie za komponent ekonomiczny na

poziomie mikro. Jest to stosunkowo nowe ujęcie, wymagające dalszego doprecyzowania,

zwłaszcza w aspekcie praktycznych wskazówek stosowania tego podejścia w przestrzeni

gospodarczej [Joachimiak-Lechman 2014].

Propozycja podziału kosztów w cyklu życia obiektu technicznego na kategorie z punktu

widzenia nabywcy-użytkownika została przedstawiona na rys.4.2 i jest podstawą do analizy

kosztu cyklu życia obiektu analizy przedstawionej w podrozdziale 6.3 niniejszej rozprawy.

Rys. 4.2 Koszty w cyklu życia obiektu technicznego z punktu widzenia użytkownika

Żródło: opracowanie własne na podstawie [Barringer 1996]

Koszty w cyklu życia obiektu

Koszty nabycia

cena zakupu

koszty dostawy

instalacja i przeszkolenie

Koszty eksploatacji

zużycie energii

zużycie materiałów eksploatacyjnych

części zamienne

koszty pracy - obsługa planowa

koszty pracy - naprawy i remonty

Koszty likwidacji

wycofanie z eksploatacji

odzysk części i materiałów

zagospodarowanie odpadów i stanowiska


4.5 Koncepcja analizy oddziaływań społecznych (SLCA)

Społeczeństwo rozwija się pod względem społecznym i ekonomicznym w środowisku,

a rozwój ten jest ukierunkowany przez organizację polityczną. W dowolnym miejscu na

świecie, w określonym czasie, społeczeństwo integrują pewne warunki kulturowe

[UNEP/SETAC 2009]. We współczesnych społeczeństwach poziom zrozumienia

wzajemnych powiązań tych aspektów jest niewystarczający do optymalnego podejmowania

decyzji w sprawie kierunków przyszłego rozwoju, a wybory są podejmowane w oparciu

o czynniki polityczne i ekonomiczne, bez uwzględnienia kryteriów środowiskowych,

społecznych i kulturowych.

W kontekście zrównoważonego rozwoju, społeczne i społeczno-ekonomiczne wytyczne

uzupełniające środowiskową i ekonomiczną ocenę cyklu życia umożliwiają pełną ocenę

oddziaływań wyrobów i usług. Obecnie najważniejszym dokumentem opisującym w sposób

ramowy koncepcję społecznych oddziaływań jest zaproponowany w 2009 roku przez

inicjatywę UNEP/SETAC podręcznik Guidelines for Social Life Cycle Assessment

of Products. Istotną wartość w owym opracowaniu stanowi historyczne ujęcie

podejmowanych w tym zakresie inicjatyw i pomysłów definiujących technikę Social Life

Cycle Assessment (SLCA) dla celów jej szerokiego zastosowania.

Jak piszą autorzy podręcznika, punktem wyjścia w społecznej analizie cyklu życia jest

zwrócenie uwagi na fakt, że oprócz strumieni materialnych, energetycznych i ekonomicznych,

występują w cyklu życia dowolnego produktu lub usługi: oddziaływania na pracowników,

lokalne społeczności, konsumentów, społeczeństwo i wszystkich pozostałych uczestników

łańcucha wartości. Tak jak w przypadku wcześniej omawianych technik środowiskowej

i ekonomicznej oceny cyklu życia, charakterystyczne dla SLCA jest przyjęcie algorytmu

działania opartego na definicji celu i zakresu analizy, inwentaryzacji, oceny i interpretacji

wybranych oddziaływań. Jest to więc podejście zgodne z obowiązującymi normami ISO

z serii 14040 i 14044. Charakterystyczne jednak dla SLCA jest dualne ujmowanie

oddziaływań: w kategorii typów oddziaływań oraz kategorii interesariuszy.

Początki SLCA to rok 2006, kiedy to eksperci UNEP uznali za konieczne zaproponowanie

komplementarnego do istniejących technik oceny cyklu życia narzędzie do oceny

oddziaływań społecznych. Jednak już w raporcie [Fava 1992] została zaproponowana

kategoria oddziaływań związanych z dobrobytem społecznym (social welfare impact

category) z komentarzem: „główny nacisk powinien zostać położony na oddziaływania


środowiskowe wynikające bezpośrednio lub pośrednio z innych oddziaływań społecznych

(…)”.

Rozpoczęło to dyskusję, która trwała od połowy lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku,

nieraz w interdyscyplinarnych zespołach skupiających przedstawicieli nauk przyrodniczych

i społecznych. Wątpliwości budziło zwłaszcza przyjęcie granic analizowanego systemu

i wzajemna zależność oddziaływań środowiskowych, ekonomicznych i społecznych oraz

możliwość ich czytelnego oddzielenia od siebie. Zaproponowanych od tego czasu zostało

wiele narzędzi (Klöpffer 2003, Hunkeler 2005, Brent 2006, Dreyer 2006, Jørgensen 2008,

Hutchins 2008) możliwych do wykorzystania w ocenie oddziaływań społecznych i społeczno-

ekonomicznych wyrobów i usług. W toku pracy grupy roboczej pod egidą UNEP/SETAC

powstały główne założenia, rozwinięte w podręczniku z 2009 roku. Od tego czasu powstały

nowe opracowania w temacie, wśród których do najważniejszych zaliczyć można (Reitinger

2011, Sanchez-Ramirez 2014, Martinez-Blanco 2015, Mattioda 2015, Croes 2016).

Celem stosowania techniki SLCA jest promowanie poprawy warunków ludzkiego życia

poprzez analizę wybranych oddziaływań w cyklu życia produktów, dlatego też kluczowym

pojęciem staje się dobrobyt. Próba jego zdefiniowania sięga czasów starożytnej filozofii,

szczególnie prac Arystotelesa, a dzisiaj najczęściej jest utożsamiany jest z jakością życia,

standardami życiowymi i rozwojem ludzkim, pomyślnością, satysfakcją z życia,

zapewnieniem podstawowych potrzeb, szczęściem i użytecznością. Dobrobyt jest pojęciem

kompleksowym, obejmującym między innymi posiadaną wiedzę, wyrażanie siebie,

przynależność, integralność cielesną i duchową, zdrowie, bezpieczeństwo ekonomiczne,

wolność, uczucia, dostatek i dostępność wolnego czasu. Jako taki dobrobyt jest więc

ujmowany jakościowo i bardzo trudny w kwantyfikacji. W pracach [McGillvray 1991,

Alkire 2005] wyróżniono następujące wymiary dobrobytu:

oczywistość – jest potencjalnie rozpoznawalny dla każdego,

niewspółmierność – wszystkie pożądane właściwości są unikatowe dla każdego,

nieredukowalność – nie ma wspólnego mianownika, do którego może być

zredukowany,

niehierarchiczność – w danym momencie dowolny z wymiarów może wydawać się

najważniejszy.

Możliwość realizacji podstawowych potrzeb ludzkich rozumieć można jako zdolność do

funkcjonowania [Nussbaum 1992] uniwersalną dla wszystkich kultur. Zidentyfikowane


zostały trzy podstawowe potrzeby psychologiczne niezależne od kultury, wieku, płci i statusu

ekonomicznego: autonomia, kompetencje i pokrewieństwo [Ryan 2009].

Potrzeby ludzkie nie są równoznaczne z dobrobytem, stanowią raczej warunek wstępny

dobrobytu. Ludzki dobrobyt stanowi skrajny punkt kontinuum, na którego drugim końcu

znajduje się bieda, opisująca stały brak dostatecznych środków materialnych dla zaspokojenia

potrzeb jednostki, w szczególności w zakresie jedzenia, schronienia, ubrania, transportu oraz

podstawowych potrzeb kulturalnych i społecznych, która stanowi zagrożenie dla realizacji

celów lub zadań życiowych. Zagrożenie owo zostało zidentyfikowane w międzynarodowym

opracowaniu Millennium Ecosystem Assessment jako konsekwencja zmian w globalnym

ekosystemie.

O prawie człowieka do zapewnienia odpowiedniego poziomu życia mówi Artykuł 25

Powszechnej deklaracji praw człowieka uchwalonej przez Zgromadzenie Ogólne ONZ

w 1948 roku, a potwierdza je Artykuł 11 Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych,

Społecznych i Kulturalnych przyjętego w 1966, a ratyfikowanego m.in. przez Polskę w 1977

roku. W świetle ludzkiego prawa do rozwoju zrównoważona konsumpcja i produkcja, będące

nadrzędnym celem decyzji opartych na analizie oddziaływań środowiskowych są ze sobą

ściśle związane. Ów związek jest dwukierunkowy, bowiem konsumpcja napędza produkcję

dóbr i usług, a działalność produkcyjna tworzy ekonomiczną zdolność do konsumpcji.

Odpowiedzialność społeczna cieszy się w świecie i w Polsce rosnącym zainteresowaniem

kadry menadżerskiej, instytucji otoczenia biznesu, inwestorów oraz administracji państwowej,

stopniowo stając się wyznacznikiem ładu korporacyjnego oraz priorytetem w budowaniu

kompleksowej strategii rozwoju firmy.

Przed kilkoma laty wydana została międzynarodowa norma ISO 26000:2010 Wytyczne

dotyczące społecznej odpowiedzialności (polski odpowiednik: PN-ISO 26000:2012), mająca

zastosowanie do wszystkich organizacji – publicznych, prywatnych i non-profit – niezależnie

od ich wielkości i lokalizacji, działających w krajach rozwiniętych i rozwijających się. Norma

26000 zawiera wytyczne dotyczące społecznej odpowiedzialności zdefiniowanej jako

odpowiedzialność organizacji za wpływ podejmowanych przez nią decyzji i działań na

społeczeństwo i środowisko przez przejrzyste i etyczne postępowanie, które:

przyczynia się do zrównoważonego rozwoju, w tym zdrowia i dobrobytu

społeczeństwa,

uwzględnia oczekiwania interesariuszy (osób lub grup, które są zainteresowane

decyzjami lub działaniami organizacji),


jest zgodne z obowiązującym prawem i spójne z międzynarodowymi normami

postępowania,

jest zintegrowane z działaniami organizacji i praktykowane w jej działaniach

podejmowanych w obrębie jej sfery oddziaływania.

Jak podano w normie, zasadniczą cechą społecznej odpowiedzialności jest gotowość

organizacji do uwzględnienia, podczas podejmowania decyzji i działań, kwestii społecznych

i środowiskowych oraz rozliczania się z wpływu podejmowanych decyzji i działań na

społeczeństwo i środowisko. Oznacza to postępowanie zarówno przejrzyste, jak i etyczne,

przyczyniające się do zrównoważonego rozwoju zgodne z obowiązującym prawem oraz

spójne z międzynarodowymi normami postępowania. Oznacza to również, że społeczna

odpowiedzialność jest uwzględniana we wszystkich działaniach organizacji, praktykowana w

jej kontaktach oraz bierze pod uwagę potrzeby i oczekiwania interesariuszy. Społeczna

odpowiedzialność skupia się na organizacji, dotyczy jej odpowiedzialności wobec

społeczeństwa i środowiska i jest ściśle związana ze zrównoważonym rozwojem.

Związek SLCA ze społeczną odpowiedzialnością biznesu (CSR – Corporate Social

Responsibility) polega na możliwości oceny, jak duże oddziaływania społeczne wywierają

stosowane przez wytwórców metody produkcyjne i czy rzeczywiście – na przykład w drodze

porównania do przyjętych wzorców – ich działalność nosi znamiona społecznej

odpowiedzialności. Konsumenci, pracownicy i ich organizacje, obywatele mogą

wykorzystywać pozyskane w drodze SLCA informacje do wywierania presji na producentów.

Definicja i zakres analizy SLCA

Społeczna i społeczno-ekonomiczna ocena cyklu życia (SLCA) jest techniką oceny

wpływów społecznych (w tym potencjalnych), która ma na celu ocenę aspektów społecznych

i społeczno-ekonomicznych produktów i ich potencjalnych pozytywnych i negatywnych

oddziaływań w cyklu życia obejmującym wydobycie i przetwarzanie surowców, produkcję,

dystrybucja, wykorzystanie, ponowne wykorzystanie, utrzymanie, recykling oraz ostateczne

zagospodarowanie. SLCA uzupełnia LCA, uwzględniając oprócz środowiskowych, aspekty

społeczne i społeczno-ekonomiczne. Technika ta może być stosowany zarówno samodzielnie

lub w połączeniu z LCA.

SLCA ocenia wpływy społeczne i społeczno-gospodarcze pojawiające się podczas cyklu

życia (w łańcuchu dostaw, włączając fazę eksploatacji i likwidacji) wykorzystując zarówno

ogólne, jak i szczegółowe dane. Różni się od innych technik oceny wpływów społecznych


rodzajem obiektów poddanych analizie: produktami i usługami, a jej zakres obejmuje cały ich

cykl życia. Społeczne i społeczno-ekonomiczne aspekty podlegające ocenie to te, które mogą

bezpośrednio wpływać pozytywnie lub negatywnie na zainteresowane strony w trakcie cyklu

życia wyrobu. Mogą być one związane z zachowaniami przedsiębiorstw, procesami

społeczno-ekonomicznymi lub wpływem na kapitał społeczny. W zależności od zakresu

badania, uwzględniony może zostać również pośredni wpływ na zainteresowane strony.

SLCA nie ma za cel dostarczanie informacji w kwestii tego, czy produkt powinien być

produkowane lub nie. SLCA dokumentuje użyteczność produktów (w tym ujemną), ale nie

ma możliwości ani nie spełnia funkcji dostarczania danych do podejmowania decyzji na tym

poziomie. Prawdą jest, że informacje na temat warunków społecznych produkcji, eksploatacji

i likwidacji wyrobów mogą być inspiracją do głębszych przemyśleń i analiz, ale efekty SLCA

same w sobie rzadko są wystarczającą podstawą do podejmowania decyzji.

W teorii, SLCA może być prowadzona dla wszystkich produktów, nawet tych, których

szkodliwość społeczna jest oczywista (np. broni). Zaleca się stosować SLCA w sposób

etyczny i przyjmuje się, że wspólna ocena (przez niezależnych oceniających) może

zapobiegać niewłaściwemu stosowaniu metodologii. Odpowiedzialni społecznie inwestorzy

często dysponują wykazem kategorii produktów i usług są wyłączonych z powodów

etycznych. Jeśli kategoria wyłączonego produktu została wymieniona, zaleca się w fazie

określania celu i zakresu analizy podanie powodu, dla którego etyczne i uzasadnione jest

przeprowadzenie SLCA tego konkretnego produktu. Dokumentacja użyteczności wyrobu i

ocena fazy eksploatacji również odzwierciedli jego nieetyczną lub szkodliwą naturę.

Technika SLCA pomaga wspierać stopniowe ulepszenia, ale sama w sobie nie dostarcza

przełomowych rozwiązań dla zrównoważonej konsumpcji i zrównoważonego stylu życia.

Tematy te wykraczają daleko poza zakres tego narzędzia, dostarcza ono bowiem informacji

na temat aspektów społecznych i społeczno-ekonomicznych w procesie podejmowania

decyzji, inicjując dialog na temat społecznych i społeczno-ekonomicznych aspektów

produkcji i konsumpcji, w perspektywie poprawy wyników organizacji i ostatecznie

dobrobytu zainteresowanych stron.

Związki ze środowiskową oceną cyklu życia

Środowiskowa ocena cyklu życia sama w sobie nie dostarcza wszystkich informacji

niezbędnych do podejmowania decyzji w perspektywie zrównoważonego rozwoju. SLCA


dostarcza informacji uzupełniających, zapewniając bardziej całościowy obraz wpływu cyklu

życia wyrobu.

Środowiskowa i społeczna ocena cyklu życia mają ze sobą wiele wspólnego, przede

wszystkim:

posiadają wspólny rdzeń w postaci ram analizy zaproponowanych przez ISO

(definicja celu i zakresu, inwentaryzacja, ocena oddziaływań i interpretacja), chociaż

w przypadku SLCA mogą zachodzić drobne różnice,

wymagają dużej ilości danych,

funkcjonują jako iteracyjne procedury,

wymagają niezależnej oceny (wielu oceniających) w obszarze publicznej komunikacji

wyników lub gdy planowane są oceny porównawcze,

zapewniają użyteczne informacje dla procesów decyzyjnych,

nie mają na celu zapewnienia, czy dany produkt lub usługa powinny być wytwarzane

lub świadczone,

uwzględniają ocenę jakości dostępnych danych,

jeśli dostępne dane mają charakter jakościowy lub quasi-mierzalny, raczej nie

wyrażają oddziaływań w postaci jednostek funkcjonalnych.

Najbardziej oczywistą różnicą pomiędzy LCA i SLCA jest obszar analizy. Podczas gdy

pierwsza jest związana z oceną oddziaływania na środowisko, druga ma na celu ocenę

skutków społecznych i społeczno-ekonomicznych. O ile LCA skupia się głównie na zbieraniu

informacji o wielkościach fizycznych związanych z wyrobem i fazami jego produkcji,

eksploatacji i likwidacji, SLCA będzie zbierać dodatkowe informacje na temat aspektów

organizacyjnych występujących w łańcuchu dostaw.

Specyfikę tych dwóch technik ilustruje poniższy schemat (rysunek 4.3).


Rys.4.3 Dwuwymiarowa analiza systemu produktu

Źródło: opracowanie własne na podstawie [UNEP/SETAC 2009]

Mimo, że SLCA trzyma się ram ustanowionych w normie ISO 14044, niektóre aspekty

różnią się, są bardziej wspólne lub wzmacniane w toku kolejnych faz analizy. Niektóre z tych

charakterystyk można odnieść do tego, jak dzisiaj przeprowadzane są analizy LCA.

Porównanie różnic zawiera poniższa tabela (tab.4.2).

Tab. 4.2 Różnice w podejściu pomiędzy LCA i SLCA

Faza analizy Charakterystyka

Definicja celu i

zakresu

System wyrobu musi być opisany w odniesieniu do jednostek funkcjonalnych,

zarówno w LCA, jak i w SLCA. SLCA wymaga również, aby praktycy brali pod

uwagę społeczne skutki fazy użytkowania produktów i jego funkcji.

Mając na uwadze fakt, że metodologia LCA zachęca do zaangażowania

zainteresowanych stron w przegląd i recenzję wyników, SLCA wspiera również

pozyskiwanie danych wejściowych do analizy oddziaływań ze strony różnych kategorii

zewnętrznych interesariuszy.

W realizacji SLCA należy zawsze usprawiedliwić wyłączenie danych kategorii

oddziaływań z analizy, nie jest to wymóg w przypadku LCA.

Klasyfikacja w SLCA opiera się na zarówno na kategoriach oddziaływań, jak i

kategoriach interesariuszy, w LCA klasyfikuje się tylko oddziaływania.

Chociaż ocena oddziaływań w metodach LCA i SLCA może być zależna od

czynników geograficznej lokalizacji oddziaływań, metodyka inwentaryzacji

oddziaływań w LCA nie zakłada takiego rozróżnienia, które z kolei jest kluczowe w

społecznej ocenie cyklu życia (czynniki polityczne, państwa i stanowione w nich

prawo).

Inwentaryzacja

Dane o zmienności aktywności są gromadzone i wykorzystywane częściej w SLCA niż

w LCA (np. liczba godzin pracy dla oszacowania udziału poszczególnych procesów

jednostkowych w systemie produktu). W LCA, dane o zmienności są stosowane, gdy

nie są dostępne bezpośrednio dane o wielkości i/lub rodzaju oddziaływań.

W analizie SLCA niekiedy najbardziej właściwe jest użycie danych o charakterze


subiektywnym, gdyż pozyskane dane „obiektywne” mogą zwiększać, a nie zmniejszać

niepewność wyników. Sytuacja taka nie ma miejsca w LCA, gdzie stosuje się dane

obiektywne, najlepiej mierzalne.

Różny jest bilans danych wejściowych o charakterze ilościowym, jakościowym i

quasi-ilościowym.

Źródła danych będą się różnić (różne zainteresowane strony).

Etapy i metody gromadzenia danych różnią (np. brak zasadności bilansów masowych

w SLCA).

Ocena

oddziaływań

Modele charakteryzujące oddziaływania różnią się znacznie.

Dla SLCA typowe jest wykorzystanie punktów odniesienia w zakresie wydajności

społecznej procesów (np. akceptowane progi graniczne oddziaływań).

SLCA odnosi się zawsze do pozytywnych, jak i negatywnych oddziaływań w cyklu

życia produktu, korzystne wpływy rzadko występują w przypadku analizy oddziaływań

środowiskowych.

Interpretacja

wyników

Różni się w istotnych kwestiach.

W przypadku SLCA dodaje się informacje o poziomie zaangażowania

zainteresowanych stron.


W SLCA jednostka funkcjonalna ma tak samo fundamentalne znaczenie, jak w LCA: jest

punktem wyjścia do określenia systemu produktu. LCA prawie zawsze wyraża wyniki

w odniesieniu do wybranej jednostki funkcjonalnej. Potwierdzeniem tego jest fakt, że dane

inwentaryzacyjne w LCA są prawie zawsze wyrażony wyłącznie w kategoriach ilości

(czegoś, zazwyczaj fizycznego) na jednostkę efektu. Jednakże, zarówno w LCA jak i SLCA

oddziaływania zazwyczaj nie będą wyrażone przez jednostkę funkcjonalną, jeśli używane

dane mają charakter quasi-ilościowy lub jakościowy. Społeczna ocena cyklu życia często

polega na informacjach na temat atrybutów lub cech procesów i/lub ich właścicieli, co nie

może być wyrażone na jednostkę wyniku procesu. Informacja taka nie może zatem być

sprowadzona do jednostki funkcjonalnej podczas agregowania informacji pochodzących

z całego cyklu życia.

Wysoce pożądane, jeśli nie konieczne w SLCA jest uzyskanie informacji na temat

lokalizacji geograficznej procesów jednostkowych. Punkty zapalne (hotspots) mogą być

oceniane ogólnie na poziomie krajów, ale w przypadku specyficznych SLCA potrzebne są

dokładniejsze informacje. W przypadku LCA położenie geograficzne może być mniej ważne

w przypadkach, w których te same technologie są stosowane na całym świecie. Jednak

oddziaływanie konkretnej emisji często zmienia się w zależności od podatności lokalnego

ekosystemu, tak więc również w prowadzeniu analiz LCA wzrosła w ostatnich latach

świadomość konieczności przeprowadzenia oceny oddziaływania zależnej od lokalizacji.

W przypadku zarówno SLCA jak i LCA należy dążyć do zmniejszenia niepewności ich

wyników dla lepszego wsparcia w podejmowaniu decyzji. Chociaż podejście do niepewności


jest w obu przypadkach podobne, poważne różnice istnieją w zakresie stosowania informacji

o charakterze subiektywnym oraz jej roli dla zmniejszenia niepewności wyników końcowych.

Dane inwentarzowe w LCA są ograniczona do wielkości fizycznych, dokładnie mierzone

lub szacowane na podstawie modeli, wcześniejszych pomiarów lub opublikowanych

wcześniej danych, nie obejmują natomiast informacji o charakterze subiektywnym. Metody

oceny oddziaływań stosowane w LCA dążą do opóźnienia opartej na wartościach agregacji

danych i oddzielenia jej od tego, co uważa się za oparte na faktach naukowych kategorie

oddziaływania i możliwe oparte na nauce agregacje wewnątrz grup kategorii negatywnych

oddziaływań.

Niekiedy w SLCA subiektywne dane są najbardziej odpowiednią formą informacji do

użycia. Czasami dane, które są poszukiwane (ze względu na ich znaczenie dla empirycznie

wykazanych interesujących efektów społecznych) są z natury subiektywne. Przykład mogą

stanowić sprawozdania z pracowników z ich postrzeganego stopnia kontroli nad

harmonogramem i środowiskiem pracy. W tych przypadkach, pomijając dane dotyczące

wrażeń pracowników na rzecz bardziej "obiektywnych" danych wprowadziłoby większą,

a nie mniejszą niepewność w uzyskiwanych wynikach.

Kategoryzacja oddziaływań społecznych

Oddziaływania społeczne są konsekwencją pozytywnych lub negatywnych presji na

jednostki i organizacje w społeczeństwie, w kontekście ich dobrobytu. Oddziaływania

społeczne są rozumiane jako konsekwencje stosunków społecznych (interakcje) wplecione w

kontekst działalności (produkcji, konsumpcji lub utylizacji) i/lub spowodowane przez te

działania pośrednio i/lub spowodowane podjętymi przez interesariuszy działaniami

zapobiegawczymi lub wzmacniającymi (np. egzekwowanie norma bezpieczeństwa pracy

w zakładzie). Odnosząc się do przyczyn skutków społecznych, na ogół wiąże się to z trzema

wymiarami:

1) zachowań: społeczne oddziaływania powodowane przez konkretne zachowania (lub

decyzje), np. zakaz zrzeszania się pracowników w związki zawodowe, umożliwianie

nielegalnej pracy dzieciom, konfiskata dokumentów tożsamości pracowników,

2) procesów społeczno-ekonomicznych: oddziaływania społeczne są bliskimi lub

odległymi konsekwencjami decyzji społeczno-gospodarczych. Kwestia dotyczy

funkcjonowania gospodarki na poziomie zarówno makro, jak i mikro, np. prawo


dotyczące form zawierania umów o pracę lub decyzja o inwestycji w infrastrukturę dla

lokalnej społeczności,

3) kapitału (ludzkiego, społecznego, kulturowego): oddziaływania społeczne odnoszą się

do wybranego kontekstu (atrybutów posiadanych przez jednostki, grupy,

społeczeństwa, np. poziom wykształcenia) i mogą być pozytywne lub negatywne.

Przykładowo kapitał ludzki może cierpieć z powodu wysokiego odsetka osób

będących nosicielami wirusa HIV i w tym przypadku negatywne oddziaływania mogą

być niezwykle duże, a ewentualne oddziaływania pozytywne – bardzo wysoko

cenione.

Te trzy wymiary nie są rozłączne, a między nimi występują dynamiczne relacje: procesy

społeczno-ekonomiczne mają wpływ na zachowania, które mogą być również zakorzenione

w atrybutach posiadanych przez jednostkę lub grupę. Przykładowo, parcie na niskie ceny

dóbr konsumpcyjnych (proces społeczno-ekonomiczny) może zachęcać dostawcę do

wykorzystania nielegalnej pracy dzieci (zachowanie), praktyki, która może zostać przyjęta

w danym społeczeństwie z powodu ubóstwa (kapitału).

Skutki społeczne są często postrzegane jako bardzo skomplikowane. Rzeczywiście, są one

wynikiem stosunków i relacji zawsze będą zawierać pierwiastki różnych dziedzin, skutki

społeczne są bowiem funkcją m.in.:

polityki,

ekonomii,

etyki,

psychologii,

zagadnień prawnych,

kultury.

Ponadto oddziaływania społeczne wracają do systemu produkcyjnego i społeczeństwa,

a tym samym wpływają na inne oddziaływania społeczne i środowiskowe. Z powodu tej

złożoności i podmiotowości nie jest to zalecane, aby definiować atrybuty relacji jednostronnie

i w ten sposób określać zestaw wskaźników niezwiązanych z kontekstem interesariuszy.

Co do wpływu na środowisko (por. wątpliwości wyrażane przez kwestionujących zmiany

klimatu wywołane przez człowieka), określanie kategorii oddziaływań społecznych musi być

efektem subiektywnego procesu, najlepiej na poziomie międzynarodowym.

Podstawą oceny oddziaływań w SLCA są podkategorie, ponieważ są one elementami, na

podstawie których uzasadnić można włączenie lub wyłączenie określonych kategorii


oddziaływań. Subkategorie stanowią istotne społecznie wątki lub atrybuty. Subkategorie są

klasyfikowane zgodnie z dychotomią: zainteresowane strony oraz kategorie oddziaływań

i oceniane na podstawie wskaźników inwentaryzacji, mierzonych przez jednostkę miary (lub

zmiennej). Do oceny każdej z podkategorii może być wykorzystane kilka wskaźników

i jednostek pomiaru/sprawozdawczości. Wskaźniki i jednostki miary mogą się różnić

w zależności od kontekstu badania.

Podkategorie społeczne/społeczno-ekonomiczne mogą być na początek sklasyfikowane

według kategorii zainteresowanych stron, ponieważ może to pomóc w ich operacjonalizacji,

jak również zapewnić kompleksowość przyjętych ram analizy.

Celem podziału na kategorie oddziaływania jest wspieranie identyfikacji interesariuszy,

klasyfikacja wskaźników podkategorii w ramach grup charakteryzujących się takimi samymi

skutkami oraz wspieranie oceny i interpretacji oddziaływań. Kategorie oddziaływań powinny

jak najlepiej odzwierciedlać uznane w skali międzynarodowej standardy (jak w deklaracji

ONZ w sprawie praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych – ECOSOC, lub

standardach dla międzynarodowych koncernów ) i/lub wynikać z wielostronnych konsultacji.

Istnieją dwa proponowane schematy klasyfikowania podkategorii, które są

komplementarne, a nie sprzeczne: klasyfikacja według grup interesariuszy i klasyfikacja

według kategorii oddziaływań. SLCA ocenia skutki społeczne i społeczno-ekonomiczne

wszystkich etapów cyklu życia wyrobu od kołyski do grobu, uwzględniając ów cykl w sposób

kompleksowy. Jest to związane z wydobyciem surowców, ich przetwarzaniem, produkcją,

montażem, marketingiem, sprzedażą, eksploatacją, recyklingiem i utylizacją, które to etapy

mogą być zidentyfikowane podczas opracowania koncepcji systemu wyrobu. Każdy z tych

etapów cyklu życia (i ich procesy jednostkowe) może być związany z obszarem

geograficznym, gdzie przeprowadzany jest jeden lub więcej z tych procesów (kopalnie,

fabryki, drogi, linie kolejowe, porty i przystanie, sklepy, biura, firmy, składowiska odpadów

i firmy zajmujące się odzyskiem surowców). W każdym z tych obszarów geograficznych,

społecznych i społeczno-ekonomicznych można zaobserwować występowanie pięciu

głównych kategorii interesariuszy:

pracowników,

społeczności lokalnych,

społeczeństwa (krajowego i globalnego),

konsumentów (obejmujących konsumentów końcowych i pośrednich),

innych podmiotów łańcucha wartości.


Kategorię interesariuszy stanowi grupa interesariuszy, którzy mają wspólne interesy

ze względu na ich podobny stosunek do analizowanych systemów produktu. Kategoryzacja

interesariuszy zapewnia kompleksową podstawę dla definiowania podkategorii. Proponowane

kategorie interesariuszy są uważane za główne kategorie grup potencjalnie narażonych na

oddziaływania w całym cyklu życia produktu. Dodatkowe kategorie zainteresowanych stron

(np. organizacje pozarządowe, instytucje publiczne/państwowe, przyszłe pokolenia)

lub dalsze ich zróżnicowanie lub grupowanie (np. zarządzający, akcjonariusze, dostawcy,

partnerzy biznesowych) mogą być w razie potrzeby dodawane dla zwiększenia pewności

uzyskanych w drodze analizy i interpretacji oddziaływań wyników.

Podkategorie społeczne i społeczno-ekonomiczne zostały określone w pierwszym rzędzie

zgodnie z umowami międzynarodowymi (konwencje, traktaty itp.). W kolejnym etapie

uwzględniono najlepsze praktyki na szczeblu międzynarodowym, takie jak: instrumenty

międzynarodowe, inicjatywy na rzecz społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw,

modelowe ramy prawne oraz literaturę dotyczącą oceny oddziaływań społecznych.

Międzynarodowe konwencje dotyczące praw człowieka i praw pracowników są dobrą

podstawą dla określenia ramowych wskaźników stosowanych w SLCA. Stanowią cenne

dokumenty, wynegocjowane przez stowarzyszone w organizacjach międzynarodowych kraje.

Są więc najlepszym przykładem uniwersalnego zestawu kryteriów społecznych. Konwencje

owe często określają minima do osiągnięcia, a ewentualna niezgodność z ich zapisami

oznacza w wielu krajach przestępstwo.

Różne konteksty będą wynikać z różnych wyzwań i mogą potrzebować różnych poziomów

oceny. Przykładowo egzekwowanie praw pracowniczych i człowieka jest niemal doskonałe

w krajach rozwiniętych. Jednak z uwagi na to, że normy międzynarodowe mają tendencję do

definiowania minimów, a nie maksimów spełnienia wymagań, ważne jest, aby nie brać za

pewnik tego, że podobnie dzieje się w krajach rozwijających się. W wielu przypadkach

bowiem przedsiębiorstwa w krajach rozwiniętych utrudniają prawo pracowników do

zrzeszania się. Dlatego też część procesu oceny powinno stanowić rozpoznanie minimalnych

akceptowanych progów spełnienia kryteriów oraz ocena wyników wykraczających poza te

progi, jeśli taka sytuacja ma miejsce.

Kompleksowo ujęty zestaw podkategorii został przedstawiony w poniższej tabeli (tab.4.3).


Tab. 4.3 Podkategorie oddziaływań w analizie SLCA

Kategoria interesariuszy Podkategorie

Pracownicy

Wolność zrzeszania się i zawierania układów zbiorowych

Praca dzieci

Godziwa płaca

Godziny pracy

Praca przymusowa

Równość szans i możliwości

Zdrowie i bezpieczeństwo

Przywileje i bezpieczeństwo socjalne

Konsumenci


Dialog z producentem/usługodawcą

Poszanowanie prywatności

Przejrzystość procesów rynkowych

Odpowiedzialność producenta za zużyty produkt

Lokalne społeczności

Dostęp do dóbr materialnych

Dostęp do dóbr niematerialnych

Delokalizacja i migracja

Dziedzictwo kulturowe

Bezpieczne i zdrowe warunki życia

Respektowanie praw mniejszości

Zaangażowanie i samoorganizacja

Lokalne zatrudnienie

Społeczeństwo

Publiczne zaangażowanie w zrównoważony rozwój

Wkład w rozwój gospodarczy

Zapobieganie i łagodzenie konfliktów zbrojnych

Rozwój technologiczny

Korupcja

Inne podmioty łańcucha wartości

Uczciwa konkurencja

Promowanie odpowiedzialności społecznej

Relacje z dostawcami

Poszanowanie praw własności


Etapy analizy oddziaływań społecznych w cyklu życia

Jako że metoda SLCA nie doczekała się do tej pory normalizacji, zazwyczaj opiera się

przebieg etapów zgodny z tym zaproponowanym dla środowiskowej oceny cyklu życia

[Subramanian 2015]:


1) Definicja celu i zakresu

2) Inwentaryzacja danych

3) Ocena oddziaływań

4) Interpretacja wyników

Przedstawić można także propozycję realizacji jej etapów zgodną z wymaganiami dla LCA

(normy serii 14040) oraz FFSD (Framework for Strategic Sustainable Development):


2) Stworzenie wspólnej definicji zrównoważonego systemu wyrobu

3) Określenie granic analizowanego systemu i scenariuszy cyklu życia

4) Inwentaryzacja danych


6) Analiza i synteza wyników – identyfikacja kluczowych obszarów wpływu

7) Określenie i priorytetyzacja możliwych rozwiązań

8) Ciągły pomiar oraz raportowanie rezultatów

4.6 Ocena zrównoważonego cyklu życia (LCSA)

Zrównoważony rozwój jest koncepcją, której realizacja nie może odbywać się tylko na

płaszczyźnie politycznej, ale także w kontekście biznesowym: wiele przedsiębiorstw ujmuje

zrównoważoność w swojej misji, również dlatego, że genezą jest rosnący popyt na produkty

zrównoważone, sygnalizowany przez coraz bardziej świadomych konsumentów. Mimo,

że polityka i biznes podchodzą do zrównoważonego rozwoju w różny sposób, biorąc pod

uwagę różnorodność potrzeb, wspólnym elementem obu jest złożoność związana z oceną.

Taka złożoność jest spowodowana wpływem następujących czynników [Zamagni 2013]:

odpowiedź na pytania dotyczące zrównoważonego rozwoju wymaga elementów

normatywnych, takich jak kompromisy pomiędzy ekonomią i środowiskiem oraz

aspektami między- i wewnątrzpokoleniowymi,

analiza zrównoważoności pociąga za sobą samozaprzeczające sobie proroctwa

(np. w przewidywaniu niepożądanych konsekwencji, które zostaną zwalczone, zanim

będą miały szansę się rozwinąć),

nawet te aspekty, które są faktycznie prawdziwe, są w wielu przypadkach słabo

poznane przez świat nauki, ponieważ uwzględniają nowe lub bardzo złożone zjawiska

(fizyko-chemiczne, ale także ekonomiczne i społeczne).


Największym wyzwaniem dla większości organizacji pozostaje prawdziwy i znaczący

postęp we wdrażaniu zrównoważonego rozwoju. Przeszkodą dla wdrożenia jest pytanie, czy

i w jaki sposób wskaźnik zrównoważenia może być wiarygodnie mierzony, w szczególności

w odniesieniu do produktów i procesów [Finkbeiner 2010].

Z analitycznego punktu widzenia, należy wziąć pod uwagę następujące aspekty

[Zamagni 2013]:

skala oceny, która może zawierać się pomiędzy poziomem globalnym

z geopolitycznymi implikacjami, poprzez poziom kontynentów, krajów aż po

regionalny i lokalny,

ramy czasowe, czyli jak daleko w przyszłość należy spojrzeć; można wyrazić

zainteresowanie konsekwencjami pewnych wyborów, następstwami pewnych działań

oraz sposobem, w jaki dane problemy mogą zostać rozwiązane w przyszłości poprzez

wybór danej strategii,

mechanizmy, ku którym należy skierować uwagę, na przykład łączenie

poszczególnych form aktywności na rzecz zrównoważonego rozwoju,

interesariusze włączeni w analizę, jako że różnorodność perspektyw kieruje wyborem

technik modelowania oraz definiuje system wartości, na podstawie którego

wyznaczone zostają wskaźniki zrównoważenia.

Cykl życia produktu obejmuje przepływy materialne, energetyczne i pieniężne. Niemniej

jednak, obraz nie jest kompletny, jeśli nie spojrzymy również na produkcję i konsumpcję i ich

wpływ na wszystkie podmioty wzdłuż łańcucha wartości – pracowników, społeczności

lokalne, konsumentów oraz społeczeństwo ogółem. Różne techniki oceny cyklu życia

pozwalają jednostkom i przedsiębiorstwom ocenić wpływ na ich decyzje zakupowe oraz

metody produkcji w ujęciu różnych aspektów tego łańcucha wartości. Środowiskowa ocena

cyklu życia (LCA) służy do analizy potencjalnych oddziaływań na środowisko w wyniku

wydobycia zasobów, transportu, produkcji, eksploatacji, recyklingu i generacji odpadów.

Ocena kosztów cyklu życia (LCC) służy do oceny skutków finansowe tego cyklu życia,

a ocena oddziaływań społecznych (SLCA) analizuje konsekwencje społeczno-kulturalne tego

cyklu [UNEP/SETAC 2011].

W celu uzyskania pełnego obrazu niezbędne jest rozszerzenie myślenia w kategoriach

cyklu życia i objęcie wszystkich trzech filarów zrównoważonego rozwoju: środowiskowego,

ekonomicznego oraz społecznego. Oznacza to przeprowadzenie ocen dotyczących kwestii


środowiskowych, gospodarczych i społecznych – poprzez prowadzenie nadrzędnej oceny

zrównoważonego cyklu życia (LCSA).

Czynnikami, które w największym stopniu wpłynęły na naukowy rozwój w kierunku

oceny zrównoważonego cyklu życia są [Finkbeiner 2010]:

1) przesunięcie paradygmatu charakteryzacji oddziaływania wyrobów na środowisko

z ochrony środowiska w kierunku realizacji idei zrównoważonego rozwoju,

2) bieżące postępy w zakresie rozwoju metod oceny oddziaływań środowiskowych

i pomiaru ekowydajności wyrobów i procesów.

Wyznaczniki „starego” i „nowego” podejścia do ochrony środowiska przedstawiono w

poniższej tabeli (tab.4.4):

Tabela 4.4 Klasyfikacja cech szczególnych dwóch paradygmatów ochrony środowiska

Charakterystyka „Stare” podejście „Nowe” podejście

Tło polityczne Kontrola ryzyk i zagrożeń Zrównoważony rozwój

Zasada podstawowa Dowodzenie i kontrola Interakcja, wymiana informacji

Główny motywator Rządy Społeczeństwo (wspólna

odpowiedzialność)

Nastawienie Konfrontacja Kooperacja

Struktura zadań Podział zadań,

indywidualne rozwiązania

Integracja zadań,

rozwiązania systemowe

Podejmowanie działań Reaktywne Proaktywne

Zasięg geograficzny Lokalny, krajowy Międzynarodowy

Punkt skupienia Produkcja (pojedyncze procesy) Produkt (sieci procesów)

Środowisko Osobne kategorie i emisje Spojrzenie na sieci powiązań przez

pryzmat cyklu życia

Ekotechnologie Działanie „na końcu rury” Integracja działań organizacyjnych

i technicznych, innowacje

Źródło: opracowanie własne na podstawie [Finkbeiner 2010]

Środowiskowa ocena cyklu życia (LCA) jest obecnie jedynym międzynarodowo

uznawanym i znormalizowanym (normy ISO 14040 do 14044) standardem oceny wyrobów

w kategoriach ich zrównoważoności, rozumianej jako zgodność z operacjonalizacją pojęcia

zrównoważonego rozwoju. Jednak już od początku prac dążących nad rozwojem tej filozofii

(przełom lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych, konferencje w Rio de Janeiro

i Johannesburgu) dostrzeżono konieczność uwzględnienia co najmniej dwóch pozostałych jej

wymiarów, to jest ekonomicznego i społeczno-kulturalnego. Do tej pory trwają starania nad

zaproponowaniem spójnego zestawu metod, które mogą podlegać standardyzacji oraz które


posłużą do oceny stopnia zrównoważoności wyrobów [Klöpffer 2008]. LCA może być

rozszerzona na wiele sposobów, ale ważne w skali globalnej jest stworzenie metod i technik,

którymi może mierzyć zrównoważność (sustnainability), dzięki czemu LCA może posłużyć

do wspierania procesu decyzyjnego w kierunku bardziej zrównoważonych produktów

i procesów.

Już od początku prac rozwojowych podejmowanych nad oceną zrównoważonego cyklu

życia (LCSA – Life Cycle Sustainability Assessment) kluczowe były kryteria przydatności

i osadzenia w praktyce, w kontraście do naukowej efektowności i kompletności

proponowanych rozwiązań. Takie podejście wspierane jest świadomością upływającego czasu

i koniecznością wdrażania konkretnych rozwiązań już teraz, gdy globalna sytuacja w zakresie

niezrównoważonego rozwoju stale się pogarsza i gdy nie można już czekać, aż środowiska

naukowe dojdą do konsensusu w zakresie prognozowanych i pożądanych kierunków rozwoju

teorii i praktyki LCSA. Rozwijane podejścia powinny być jednak na tyle elastyczne, aby

umożliwić włączanie najnowszych osiągnięć naukowych i technologicznych [Klöpffer 2008].

Z założenia, ocena zrównoważonego cyklu życia [UNEP/SETAC 2011]:

pozwala organizować złożone informacji i dane: środowiskowe, gospodarcze

i społeczne w strukturyzowanej formie,

pomaga w wyjaśnieniu kompromisów między tymi trzema filarami zrównoważonego

rozwoju, etapami cyklu życia i oddziaływaniami, produktami i pokoleniami,

zapewnia bardziej kompleksowy obraz pozytywnych i negatywnych skutków w trakcie

trwania cyklu życia produktu,

pokazuje firmom jak mogą stać się bardziej odpowiedzialne za swoją działalność,

biorąc pod uwagę całe spektrum oddziaływań związanych z ich produktami i usługami,

promuje świadomość podmiotów w łańcuchu wartości w kwestiach zrównoważonego

rozwoju,

wspiera przedsiębiorstwa i podmioty łańcucha wartości w identyfikacji słabych stron

i umożliwia dalszą poprawę ekowydajności w cyklu życia produktu,

wspiera decydentów w priorytetyzacji zasobów i ich inwestowaniu tam, gdzie istnieją

większe szanse na pozytywne skutki i mniejsze prawdopodobieństwo negatywnych,

pomaga decydentom wybrać bardziej zrównoważone technologie i produkty,

może wspierać konsumentów w celu określenia, które produkty są nie tylko oszczędne,

eko-wydajne i bardziej odpowiedzialne społecznie, ale również bardziej

zrównoważone ogólnie,


stymuluje innowacje w przedsiębiorstwach i podmiotach łańcucha wartości,

ma potencjał, aby wspierać inicjatyw w zakresie ekoznakowania,

dostarcza zasad przewodnich dla definiowania i praktycznej realizacji zrównoważonej

konsumpcji i produkcji.

Obecnie szeroko akceptowany w środowiskach naukowych i wśród praktyków jest

schemat łącznej oceny oddziaływań, który można zapisać w postaci [Klöpffer 2008]:

LCSA = LCA + LCC + SLCA (4.1)

gdzie:

LCA – środowiskowa ocena cyklu życia według według wskazań norm serii ISO 14040

LCC – ocena kosztów cyklu życia w ujęciu środowiskowym

SLCA – społeczna analiza cyklu życia

LCA reprezentuje obecny stan wiedzy naukowej i wniosków odnoszących się do

środowiska w wymiarze zrównoważonego rozwoju. Jest holistycznym, analitycznym

narzędziem, stanowiącym integralną część współcszesnego zestawu narzędzi zarządzania

środowiskiem.

LCA różni się od pozostałych narzędzi oceny środowiska dwoma głównymi wyróżnikami:

1) ocena oddziaływań w perspektywie cyklu życia, najczęściej w ujęciu „od kołyski aż

po grób”,

2) transmedialne podejście do interakcji ze środowiskiem (zarówno wejścia do procesów

w postaci energii i zasobów, jak i wyjścia z nich w postaci odpadów i emisji).

Dla ekonomicznego wymiaru zrównoważonego rozwoju istnieją różne podejścia do

obliczania kosztów i wydajności. Ocena ekonomiczna zwykle odbywa się poprzez

uwzględnienie kosztów produkcyjnych (z perspektywy biznesu) i kosztów cyklu życia

(z punktu widzenia konsumenta). Koszty cyklu życia to całkowite koszty systemu lub

produktu, ponoszone przez określony czas życia tego systemu. "Całkowite koszty cyklu

życia" oznaczają łączne pokrycie wszystkich kosztów; bez przypisywania ich do jednostki

kosztów i do danego płatnika. Przyjęta została uznana technika LCC, której praktyczną

aplikację odnaleźć można w licznych przykładach.

Wymiar społeczny zrównoważonego oddaje wpływ organizacji, produktu lub procesu na

społeczeństwo. Korzyści społeczne mogą być oszacowane poprzez analizę skutków

organizacji nazainteresowane strony na lokalnym, krajowym i światowym poziomie.


Większość wskaźników oddziaływań społecznych mierzy stopień, w jakim można osiągnąć

wartości celów społecznych w poszczególnych obszarach życia lub w polityce. Zalecaną

techniką oceny odddziaływań jest SLCA.

Mimo pozornej prostoty, możliwość zastosowania tego schematu wiążę się z kilkoma

założeniami wstępnymi, to jest:

granice analizowanego systemu (produktu, obiektu) muszą być spójne (najlepiej

identyczne), co w przypadku LCC oznacza materialno-energetyczny, a nie

marketingowy cykl życia produktu,

analiza systemu odbywa się w ramach jego cyklu życia, co umożliwia rozpoznanie

i unikanie szkodliwych kompromisów, prowadzących do przenoszenia zatajenia

oddziaływań przez przenoszenie ich do kolejnych faz cyklu życia,

unikanie przenoszenia rozwiązania problemów w przyszłość, co jest zgodne z filozofią

równości międzypokoleniowej zawartej w pojęciu zrównoważonego rozwoju.

Pomimo tych barier, które są przede wszystkim wynikiem ograniczonej wiedzy naukowej

na temat mechanizmów i ich modelowania, wartość dodana tego podejścia wynika

z możliwości wspólnej oceny wyników trzech narzędzi analitycznych bez jakiejkolwiek

kompensacji i / lub substytucji między trzema filarami zrównoważonego rozwoju. Jednakże,

jeśli z jednej strony stanowi to siłę tego podejścia, to z drugiej strony, interpretacja wyników,

a tym samym ich stosowalność jako danych decyzyjnych pozostaje w rękach ostatecznego

adresata. W ten sposób, użyteczność i skuteczność analizy są mocno ograniczone, a poza tym

pojawia się ryzyko utraty wiarygodności i niezawodności już wypracowanych przez

stosunkowo młodą metodologię oceny cyklu życia [Sala 2013].

Uwagę zwrócić należy również na pozytywne aspekty wynikające z komplementarności

stosowanych narzędzi oceny [Hunkeler 2006]:

jednostka funkcjonalna definiowana jako przygotowanie do analizy ilościowej LCA

może stanowić punkt wyjścia dla określenia kosztów w cyklu życia,

LCC stanowi doskonałe uzupełnienie LCA, gdyż wskazuje, które wersje wyrobów są

nie tylko przyjazne środowiskowo, ale i przynoszące wymierne (przeliczalne na

wartości pięniężne) korzyści interesariuszom oraz nie przesadnie drogie, a więc

dostępne dla potencjalnych nabywców,

istnieje możliwość powiązania oddziaływań społecznych z wybraną jednostką

funkcjonalną, poprzez określenie czasu pracy wymaganego do jej wytworzenia, przy


czym nie jest to wskaźnik uniwersalny, a silnie powiązany z miejscem, regionem

świata, w którym ta praca jest wykonywana.

Teoria zrównoważonego rozwoju nie mówi o tym, który z jego filarów, to jest

środowiskowy, ekonomiczno czy społeczno-kulturowy jest najważniejszy oraz spełnienie

którego z nich przynosi największe korzyści dla obecnej i przyszłych pokoleń. Dlatego też nie

powinno się prowadzić porównywania czy przydzielana wagi danej grupie aspektów z

zamiarem uzyskania znormalizowanego wyniku. Zależność opisana we wzorze (4.1) nie

oznacza, że należy dążyć do stworzenia uniwersalnej, ale z założenia sztucznej „miary

zrównoważoności”, ale – także dla uzyskania większej przejrzystości rezultatów –

przedstawienia charakterystyki obiektu analizy w ujęciu trzech filarów [Klöpffer 2008].

Myślenie w kategoriach cyklu życia jest centralnym elementem procesu zarządzania

cyklem życia (LCM), natomiast nie ma konieczności używania narzędzi skomplikowanych, a

nawet ilościowych. Jest to prawdą, gdy w cyklu życia obiektu poszukiwane są szczególnie

istotne oddziaływania, natomiast nie jest, gdy wyniki analiz stanowią dane decyzyjne.

Porównanie zaproponowanych rozwiązań wymaga bowiem przeprowadzenia analiz

ilościowych. Siłą techniki LCA jest kwantyfikacja, której możliwość powinna zostać

utrzymana w miarę dokładania aspektów ekonomicznych i społecznych. Jest to stosunkowo

łatwe w przypadku analizy kosztów cyklu życia, ale trudniejsze w przypadku analizy

oddziaływań społecznych.

Etapy LCSA

Norma ISO 14040 określa ramy środowiskowej oceny cyklu życia (LCA) w czterech

etapach, które mogą być stosowane również w odniesieniu do LCC i SLCA:


2) Inwentaryzacja


4) Interpretacja wyników

Ramy te umożliwiają stosowanie procedur iteracyjnych między fazami cyklu życia.

Rozszerzenie lub ograniczenie ilości dostępnych danych i nowe spostrzeżenia lub poglądy

zainteresowanych stron mogą prowadzić do redefinicji poziomu szczegółowości badania, jego

celów i metod.


Ad. 1

W tej fazie skupić się należy na następujących zagadnieniach:

cel i zastosowanie analizy,

zakres oceny,

jednostka funkcjonalna,

granice systemu,

jakość danych.

Definicja celu – opisuje zakres i przeznaczenie wyników oraz grupę docelową, do której są

kierowane. LCA, LCC i SLCA to techniki analityczne mające różne cele, co należy rozumieć

wyraźnie, gdy pracuje się nad analizą łączącą te trzy podejścia. Biorąc pod uwagę te różnice,

zaleca się przyjęcie wspólnego celu i zakresu.

Pod nazwą jednostki funkcjonalnej (porównawczej) rozumie się podstawową jednostkę

miary, dla której są przeprowadzane obliczenia i przedstawiane rezultaty. Następnie do

zdefiniowanej jednostki odnosi się wszystkie wartości parametrów środowiskowych (emisje

do różnych elementów środowiska), pobór energii czy zapotrzebowanie na materiały.

W LCSA, inwentaryzacja i wskaźniki oddziaływań muszą być powiązane ze wspólną

jednostką funkcjonalną, która stanowi również bazę analiz oddziaływań środowiskowych,

ekonomicznych i społecznych według prezentowanych technik. Podobnie jak w SLCA,

zalecane jest, aby jednostka funkcjonalna opisywała jednocześnie techniczną i społeczną

przydatność obiektu analizy.

Definicja granicy systemu odnosi się do następujących aspektów: granice geograficzne,

granice cyklu oraz granice między technosferą i biosferą. Granice systemu określają procesy

lub operacje (np. produkcja, eksploatacja, transport, zagospodarowanie odpadów), a także

oddziaływania środowiskowe, które mają być wzięte pod uwagę w oszacowaniu cyklu życia.

Zastosowana osobno, każda z prezentowanych technik oceny cyklu życia narzuca inne

granice analizowanego systemu, co wynika ze związku z danym aspektem zrównoważonego

rozwoju. W ujęciu praktycznym, możliwość identyfikacji odpowiedniej jednostki zależy od

przyjęcia kryterium dzielącego (opartego na masie, energii, roboczogodzinach, koszcie, itp.).

Zalecane jest, aby granice systemu dla potrzeb LCSA obejmowały co najmniej wszystkie

procesy i przepływy związane z możliwością zastosowania co najmniej jednej z technik.

W sytuacji, w której wybrane fazy cyklu życia nie są uwzględniane, musi to zostać

uzasadnione.


Zbiór kategorii oddziaływań, które należy przyjąć dla zagregowanej analizy LCSA

powinien być jak najpełniejszy, a jego dobór zależeć powinien od perspektyw

prezentowanych przez każdą z technik oceny oraz poglądów interesariuszy. Ponadto, poprzez

uwzględnienie wszystkich związanych kategorii oddziaływań z perspektywy

wielowymiarowej (społecznej, ekonomicznej i środowiskowej), międzypokoleniowej oraz

geograficznej, możliwa jest identyfikacja i ocena potencjalnych kompromisów w cyklu życia.

Przy problemach z alokacją oddziaływań w przypadku procesów o wielu wyjściach, zaleca

się zastosowanie – podobnie jak przy innych technikach oceny – odpowiednich proporcji

wielkości fizycznych lub ekonomicznych.

Ad.2

Celem etapu inwentaryzacyjnego jest zebranie możliwie pełnej informacji o wszystkich

oddziaływaniach obiektu badań na środowisko w ciągu całego okresu jego istnienia. Wynik

realizacji przewidzianych w tej części badań to sporządzenie listy wszystkich oddziaływań na

środowisko badanego wyrobu.

W fazie inwentaryzacji agregowane są wymiany pomiędzy procesami i organizacją

powstawania i trwania wyrobu a zewnętrznym otoczeniem, które prowadzą do oddziaływań

środowiskowych, ekonomicznych i społecznych. Ze względu na istotność zachowania

spójności pomiędzy trzema technikami oceny, zalecane jest zbieranie danych na poziomie

procesów jednostkowych i na poziomie organizacji wytwarzającej wyrób.

Dostępność danych jest kolejnym istotnym aspektem, który musi być wzięty pod uwagę

i który może stać się problemem krytycznym w razie konieczności pozyskania informacji

z odległych rejonów świata, a także z małych i średnich firm, które nie dokumentują

wszystkich procedur i działań. Związane jest to także z rodzajem informacji, która jest

konieczna do zebrania: przykładowo analiza oddziaływań społecznych zwyczajowo

potrzebuje zarówno danych ilościowych, jakościowych, jak i hybrydy tych dwóch typów.

Dlatego teź zalecane jest zbieranie wszystkich tych typów informacji odnośnie

poszczególnych faz cyklu życia obiektu analizy.

Podczas gdy dane do analiz LCA i LCC mogą zostać odnalezione w przedsiębiorstwach,

publicznie dostępnych statystykach i bazach danych, nadal dostrzec można brak

kompleksowych informacji mogących posłużyć do analizy oddziaływań społecznych. Biorąc

pod uwagę fakt, że te trzy techniki stosują dane zarówno o charakterze ogólnym,


uniwersalnym, jak i zależnym od miejsca realizacji procesów i trwania cyklu życia obiektu

analizy, zalecane jest użycie obu tych form danych.

Ostatnim etapem analizy inwentaryzacyjnej jest sumowanie oddziaływań jednego rodzaju

i przeliczania ich na przyjętą jednostkę funkcjonalną. Celem tego kroku jest uzyskanie

zestawienia ilości substancji emitowanych do środowiska oraz materiałów pobieranych ze

środowiska w przeliczeniu na jednostkę funkcjonalną.

Ad.3

Celem tego etapu jest zobrazowanie za pomocą modeli efektów, jakie obiekty techniczne

wywołują w środowisku, oraz ich związków z poszczególnymi zjawiskami w przyrodzie.

W tym kroku przyporządkowuje się zagrożenia środowiskowe (oddawanie do środowiska

i pobieranie ze środowiska) do poszczególnych kategorii oddziaływań środowiskowych.

W przypadku przyporządkowania niektórych substancji do różnych kategorii muszą one być

rozpatrywane wielokrotnie.

Na etapie klasyfikacji oddziaływań, zinwentaryzowane dane są przydzielane do

poszczególnych kategorii oddziaływań, co jest wykonalne również w zagragowanej ocenie

LCSA. Jednakże, biorąc pod uwagę fakt, że nie są dostępne modele charakteryzujące

wszystkie możliwe kategorie oddziaływań oraz środowiska, które tym oddziaływaniom

podlegają, może nie być możliwe przekształcenie całego zbioru zinwentaryzowanych danych

do wspólnych kategorii lub ich agregacja do każdej z kategorii wymaganych na etapie

charakteryzowania.

Chociaż normalizacja, agregacja i ważenie danych są działaniami opcjonalnymi w świetle

normy ISO 14040, szczególnie ostatnie z tych działań nie jest zalecane ze względu na słabo

dostępny materiał porównawczy w postaci zrealizowanych i zrecenzowanych naukowo

studiów przypadku kompleksowej analizy LCSA. Za takim podejściem przemawia również

rozbieżność celów każdej z cząstkowych analiz i niemożność ich bezpośredniego

porównywania.

Ad.4

Interpretacja to czwarty etap oszacowania cyklu istnienia; składa się z następujących

kroków:

identyfikacja najbardziej znaczących oddziaływań,

ocena rezultatów ze względu na kompletność, dokładność oraz zawartość,


analiza wniosków ze względu na wymagania celu i zakres analizy, szczególnie

z uwagi na wymagania co do jakości danych, przyjętych założeń oraz ich

zastosowania.

Ogólnym celem LCSA jest zapewnienie zintegrowanej oceny produktu w kategoriach jego

zrównoważoności. Wyniki analiz pokazują nie tylko oddziaływania negatywne, ale

i potencjalne korzyści.

W związku z powyższym zalecane jest odczytywanie wyników w sposób zagregowany

i bazujący na zdefiniowanym celu i zakresie analizy. Wyniki oceny mogą pozwolić na

stwierdzenie:

Czy istnieją kompromisy pomiędzy korzyściami ekonomicznymi a obciążeniami

środowiskowymi i społecznymi?

Które etapy cyklu życia obiektu i które podkategorie oddziaływań mają krytyczne

znaczenie dla ekowydajności wyrobu?

Czy wyrób jest społecznie i środowiskowo przyjazny?

... poprzez zrozumienie oddziaływań generowanych przez wyrób i materiały, z których się

składa na otoczenie, w tym społeczeństwo.

Istotnym zaleceniem jest upewnienie się, czy i jak duży zakres informacji, na których

bazują kluczowe tezy interpretacji ma odpowiednią jakość, rozumianą jako ich kompletność

i wiarygodność. Tylko bowiem w ten sposób efekty końcowe analizy LCSA mogą być

rzeczywiście przydatne jako dane wejściowe do procesów podejmowania decyzji związanych

z kształtowaniem wyrobu w jego cyklu życia.

Uwagi uzupełniające i wnioski

Co do przebiegu etapów LCSA należy dodać, że:

przyjęcie horyzontu czasowego analizy uzależnione powinno być od tego, jaki

minimalny koryzont czasowy należy przyjąć dla każdej z analiz cząstkowych tak, aby

uzyskać wiarygodne wyniki,

istotne jest włączenie i zaangażowanie interesariuszy związanych z każdym rejonem

geograficznym, w którym powstawał wyrób lub istotne jego elementy, a grupy, które

należy włączyć, obejmują w szczególności: pracowników, lokalne społeczności,

społeczeństwo (także organizacje działające w interesie przyszłych pokoleń),

konsumentów oraz uczestników łańcucha wartości,


norma ISO 14040 wymaga, aby w razie wykorzystania wyników LCA do celów

publicznych przeprowadzona została niezależna recenzja jej wyników, to samo jest

rekomendowane w przypadku LCC i SLCA; dlatego też zalecane jest w takich

wypadkach przeprowadzenie takiej recenzji wyników LCSA dla celów

porównawczych.

Podejście analityczne prezentowane w LCSA pozwala skumulować wiedzę z różnych

dyscyplin odnoszącą się do zrównoważoności i lepiej powiązać pytania z konkretnymi

modelami analizy w kierunku interdyscyplinarności. Ponadto, charakteryzują je następujące

aspekty [Sala 2013]:

uwzględnia zarówno wiedzę empiryczną, jak i stanowiska normatywne, łącząc

inwentaryzację oraz ocenę oddziaływań w jednej fazie modelowania, co reprezentuje

interdyscyplinarną integrację pomiędzy różnymi dziedzinami odnoszącymi się do

zrównoważoności,

pomaga rozpoznać, że oparta na podstawach naukowych analiza zrównoważoności

musi koniecznie uwzględniać pewne założenia, ograniczenia, scenariusze

i niepewność; celem jest nie tyle ograniczenie ilości danych tylko do tych opartych na

mierzalnych faktach lub ukrywanie uzupełnień wypracowanych na podstawie

procesów myślowych, ale uzupełnienie pracy o analizę niepewności i procedury

dyskursu naukowego,

odnosi się do problemów zrównoważonego rozwoju na różnych poziomach, od mikro-

(wyrób) aż po makro- (cała gospodarka).

Zrównoważony rozwój jest zbiorowym wynikiem wielu niezależnych, ale powiązanych ze

sobą wyborów. Liczba zastosowań LCSA – co wynika z analizy literaturowej – jest nadal

ograniczona, a większość udostępnionych przykładów skupia się na zależności aspektów

środowiskowych i ekonomicznych. Aspekty społeczne podnoszone są znacznie rzadziej

i pomimo trudności w sferze praktycznej (głównie z pozyskiwaniem danych oraz ustalaniem

wskaźników) daje się zauważyć słabe rozumienie LCSA na poziomie samej koncepcji.

Ma ona swoich krytyków, którzy dostrzegają zwłaszcza mechanistyczną perspektywę, która

utrudnia pełne zrozumienie wzajemnych współzależności pomiędzy trzema filarami

zrównoważonego rozwoju [Zamagni 2013]. Dalszy rozwój LCSA powinien przebiegać

w kierunku nie tylko identyfikacji szczególnie negatywnych oddziaływań i ich redukcji,

ale również rozwoju aspektów pozytywnych, przekazywaniu wiedzy oraz akceptacji

niepewności charakteryzującej każdy sposób oceny zrównoważoności.


Ogólnie rzecz biorąc, LCSA powinna być rozwijana ze względu na:

zagwarantowanie całościowej perspektywy w ocenie zrównoważoności, co oznacza

konieczność wypracowania solidnych ram dla ujęcia transdyscyplinarnego i potrzebę

weryfikacji wszechstronności analizy,

bycie hierarhicznie odrębną od technik takich jak LCA, LCC i SLCA; powinna

reprezentować podejście holistyczne, integrujące (a nie zastępujące) podejście

redukcjonistyczne prezentowane w szczegółowych analizach skupionych na jednym

rodzaju oddziaływań; oznacza to zachowanie równowagi pomiędzy podejściem

analitycznym i opisowym w kierunku metodologii zorientowanej na cel i poszukiwanie

rozwiązań dla problemów decyzyjnych,

powiększenie przejrzystości i solidności naukowej opracowań wyników analiz cyklu

życia wybranych wyrobów/obiektów,

uwzględnianie, dopasowywanie techniki oceny do warunków lokalnych lub

specyficznych dla danego przypadku,

zachęcanie i systematyzowanie interakcji pomiędzy interesariuszami podczas rozwoju,

wdrażania i wykorzystania wyników LCSA; udział ten powinien odbywać się na

różnych poziomach – od współdzielenia wartości i wizji po zapewnienie danych do

analiz,

poszerzenie celów zagregowanej oceny oddziaływań, co wyrazić można jako

przesunięcie punktu ciężkości z unikania negatywnych oddziaływań w cyklu życia

w kierunku proaktywnego wspierania korzyści, co przynosi wkład w zrównoważony

rozwój.

Chociaż zrównoważony rozwój jest dziś powszechnie akceptowany przez wszystkie

zainteresowane strony jako wiodąca zasada, pozostaje nierozwiązane wyzwanie, aby

jednoznacznie określać i mierzyć stopień zrównoważenia, zwłaszcza w odniesieniu do

wyrobów i procesów.


4.9 Procedura zarządzania cyklem życia (LCM)

Zarządzanie cyklem życia jest realizowane w dużych firmach, takich jak Mercedes-Benz,

3M, Alstom i tym podobnych w postaci projektów, angażujących zespoły projektowe

z udziałem działów projektowania, wytwarzania, marketingu i sprzedaży oraz komórek

zajmujących się planowaniem strategicznym. Zagadnienia te traktowane są z należytą uwagą,

gdyż nierzadko dotyczą produktów, które już osiągnęły sukces rynkowy i przynoszą

przedsiębiorstwom znaczne przychody. Projekty LCM podejmowane z zamiarem modyfikacji

lub reorientacji strategii rozwoju portfolio produktów mają zapewnione zasoby ludzkie,

rzeczowe i finansowe, których wartość nierzadko przekracza roczne przychody małych

podmiotów gospodarczych.

Idea zaproponowanej modelowej procedury zarządzania cyklem życia (LCM) zasadza się

na możliwości jej wykorzystania w małych i średnich przedsiębiorstwach, które zazwyczaj

nie posiadają wyspecializowanych działów i gdzie nierzadko wymienione wyżej funkcje

realizowane są przez mniejsze, często jednoosobowe działy lub pojedyncze osoby.

Przedstawiona procedura proponowana jest do realizacji w postaci projektu, co wymaga

następujących przygotowań:

1) powołania przez najwyższe kierownictwo organizacji kierownika projektu

odpowiedzialnego za sprawną i skuteczną realizację projektu LCM,

2) zaplanowania przez kierownika projektu we współpracy z działem planowania i po

zatwierdzeniu przez najwyższe kierownictwo zasobów niezbędnych do realizacji

projektu, w tym zasobów ludzkich, rzeczowych i finansowych,

3) określenia przez kierownika projektu składu zespołu projektowego posiadającego

kompetencje do realizacji planowanych działań (z zakresu analiz oddziaływań,

znajomości obiektu analizy w poszczególnych fazach cyklu życia, formułowania

i wdrażania rozwiązań),

4) powołania przez najwyższe kierownictwo zespołu projektowego wraz z określeniem

zakresu odpowiedzialności i obowiązków poszczególnych członków zepołu

projektowego,

5) określenia harmonogramu działań projektowych w ujęciu zadań i ram czasowych

realizacji projektu wraz z kamieniami milowymi (milestones) i rezultatami

cząstkowymi w postaci dokumentacji projektowej (deliverables).


Punktem wyjścia do realizacji procedury LCM jest wieloaspektowa ocena cyklu życia

obiektu technicznego (produktu), której zakres wyznacza operacjonalizacja pojęcia

zrównoważonego rozwoju. Ocena ta stanowi główny element etapu planowania w przyjętym

jako ramy procedury cyklu PDCA. Jest to schemat ilustrujący podstawową zasadę ciągłego

doskonalenia, upowszechniony przez kręgi związane z zarządzaniem przez jakość i normami

ISO dotyczącymi zarządzania jakością. Schemat ten zawiera chronologicznie uporządkowane

działania, które są typowe dla układu sterowania ze sprzężeniem zwrotnym. Cykl PDCA

zilustrowany jest poniżej (rys.4.3).

Rys.4.4 Cykl PDCA

Źródło: https://en.wikipedia.org/wiki/PDCA

Cykl PDCA jest wspólnym algorytmem pracy nad doskonaleniem jakości, ma on wiele

postaci zależnie od celu planowanych usprawnień oraz uczestników procesu poprawy.

Według podstawowej kocepcji obejmuje następujące po sobie etapy:

PLAN – planowanie, czyli określenie czynności, które są niezbędne do otrzymania

efektu najwyższej jakości,

DO – wykonanie zgodnie ze wszystkimi punktami zamierzonego planu,

CHECK – badanie wyników, a więc sprawdzanie, czy plan był skuteczny i co można

zrobić, by ulepszyć dany proces,

ACT – działanie, które polega na udoskonalaniu procesu i włączeniu pomysłów

do kolejnego planu.


Zaproponowana procedura LCM opiera się na iteracji cyklu PDCA, gdzie poszczególne

etapy można opisać następująco:

PLAN – dokonanie oceny cyklu życia według zaproponowanego w rozdziale

niniejszej pracy modelu oraz identyfikacja wąskich gardeł, szczególnie istotnych

z punktu widzenia oddziaływań środowiskowych, ekonomicznych i społecznych oraz

wymagań interesariuszy,

DO – polega na zaproponowaniu rozwiązań modyfikacji cyklu życia analizowanego

obiektu będących odpowiedzią na zidentyfikowane najbardziej uciążliwe

oddziaływania oraz współzależności między nimi,

CHECK – polega na ocenie skutków zaproponowanych zmian wobec postawionych

celów i wymagań interesariuszy oraz ponownej ocenie oddziaływań w cyklu życia dla

symulacji wdrożenia wybranego rozwiązania,

ACT – polega na przyjęciu lub odrzuceniu zmian, tak, aby odniosły one zamierzony

skutek w postaci minimalizacji negatywnych oddziaływań oraz maksymalizacji

pozytywnych efektów tych zmian w duchu ciągłego doskonalenia.

Ogólną postać procedury w podziale na fazy cyklu PDCA przedstawia rys.4.4.


Rys.4.5 Modelowa procedura zarządzania cyklem życia


P.1 • Określenie wymagań interesariuszy

P.2 • Określenie celów realizacji procedury

P.3 • Ocena oddziaływań (ekowydajności obiektu) i jej prezentacja

D.1 • Identyfikacja najbardziej uciążliwych oddziaływań

D.2 • Analiza współzależności między oddziaływaniami

D.3 • Określenie i wybór rozwiązań dla minimalizacji negatywnych oddziaływań

C.1 • Ponowna ocena oddziaływań (ekowydajności obiektu) i jej prezentacja

C.2 • Określenie rezultatów zaproponowanych rozwiązań wobec postawionych celów

C.3 • Określenie stopnia spełnienia wymagań interesariuszy

A.1 • Prezentacja efektów wdrożenia wybranego rozwiązania

A.2 • Określenie warunków i sposobu wdrożenia rozwiązań

A.3 • Opracowanie wytycznych dla kolejnej iteracji procedury


Opis poszczególnych etapów procedury

P.1 – Określenie wymagań interesariuszy – etap ten rozpoczyna się zgłoszeniem zlecenia

przeprowadzenia procedury, wychodzącym od interesariusza lub grupy interesariuszy.

Kierownik zespołu projektowego realizującego procedurę zleca przeprowadzenie wywiadów

ze zidentyfikowanymi interesaruszami co do ich oczekiwań oraz rozpoznaje obecny stopień

spełnienia tych potrzeb w cyklu życia analizowanego obiektu. Może to pomóc wykluczyć lub

kontynuować pewne kierunki doskonalenia obiektu w dalszych etapach realizacji procedury.

W toku badań mogą pojawić się całkiem nowe wymagania lub zmienić się mogą

dotychczasowe priorytety interesariuszy. Narzędziem pomocnym przy identyfikacji wymagań

może być poniższy formularz, na którym wprowadzono przykład (obiekt – samochód

osobowy, tab.4.5):

Tab.4.5 Określenie wymagań interesariuszy - przykład

Interesariusz Wymaganie Sposób spełnienia wymagań

Nabywcy

Minimalizacja kosztów

eksploatacji

Podczas okresu gwarancyjnego (2 lata od zakupu

pojazdu) użytkownik zobowiązany jest dokonać

planowanych przeglądów i wymian, jednak ich koszt

nie powinien przekroczyć 8000 zł.

Dostępność dla osób starszych

i z obniżoną sprawnością

ruchową

Włączenie kryterium dostępności dla osób z obniżoną

sprawnością ruchową do danych wejściowych dla

projektowania.

Dostawcy

Korzystanie z lokalnych

surowców

Wypełnienie foteli dla pasażerów pojazdu stanowi w

15% naturalne włókno dostępne lokalnie.

Standardyzacja zamawianych

części

Wybrane podzespoły pojazdu oparte są na

standardowych częściach, co umożliwia kooperację z

lokalnymi i mniejszymi dostawcami.

Pracownicy

Zapewnienie większego

bezpieczeństwa pracy

Redukcja użycia toksycznych chemikaliów

spowodowana częściową zmianą koncepcji

malowania i wykończenia pojazdu.

Korzystanie z lokalnych

zasobów pracy

Wybrane etapy procesu montażu wymagają

kwalifikacji dostępnych na lokalnym rynku pracy (np.

byli pracownicy zlikwidowanych w okolicy

zakładów)

Społeczeństwo

Redukcja negatywnych

oddziaływań środowiskowych

Redukcja masy pojazdu i zastąpienie elementów z

tworzyw sztucznych wypełnieniami z włókien

naturalnych.

Poprawa bezpieczeństwa

eksploatacji

Zastosowanie w pojeździe dodatkowych

mechatronicznych systemów bezpieczeństwa


aktywnego.

Organy regulacyjne

Poprawa efektywności zużycia

energii

Obniżenie masy pojazdu, zastosowanie 7-biegowej

skrzyni biegów, oświetlenie LED.

Poprawa wskaźnika

recyklingu obiektu

Zaproponowanie alternatyw materiałowych dla

wybranych elementów pojazdu zwiększających

wskaźnik recyklingu do 92%.


P.2 – Określenie celów realizacji procedury – etap ten wynika bezpośrednio z poprzedniego,

w którym zidentyfikowane zostały priorytetowe wymagania interesariuszy. Na tej podstawie

przygotowywana jest propozycja celu głównego i celów szczegółowych realizacji procedury

zwiększenia ekowydajności obiektu w jego cyklu życia. Każdy z celów powinien być

sformłuowany zgodnie z koncepcją SMART, to jest powinien być:

S – szczegółowy / skonkretyzowany – jego zrozumienie nie powinno stanowić kłopotu,

sformułowanie powinno być jednoznaczne i nie pozostawiające miejsca na luźną

interpretację,

M – mierzalny – a więc tak sformułowany, by można było liczbowo wyrazić stopień

realizacji celu, lub przynajmniej umożliwić jednoznaczną sprawdzalność jego

realizacji,

A – atrakcyjny / osiągalny – inaczej mówiąc realistyczny; cel zbyt ambitny podkopuje

wiarę w jego osiągnięcie i tym samym motywację do jego realizacji,

R – realny – cel powinien być ważnym krokiem naprzód, jednocześnie musi stanowić

określoną wartość dla tego, kto będzie go realizował,

T – terminowy / określony w czasie – cel powinien mieć dokładnie określony horyzont

czasowy w jakim zamierzane jest jego osiągnięcie.

Jako przykłady mogą posłużyć następująco sformułowane cele:

a) obniżenie kosztów eksploatacji o 10% poprzez wdrożenie rozwiązań zwiększających

niezawodność i trwałość w następnej wersji produktu planowanej do wdrożenia na

rynek w roku 2017,

b) poprawa efektywności zużycia energii w eksploatacji kolejnej generacji chłodziarki X

(uzyskanie klasy A++) poprzez użycie materiałów izolacyjnych bardziej przyjaznych

środowiskowo i o większej izolacyjności,

c) opracowanie alternatywnej koncepcji napędu maszyny dla klienta Y pozwalającej

zmniejszyć hałas i wibracje na stanowisku pracy.


Warto zwrócić uwagę na pojemność tych celów – odnoszą się one nie tylko do

opercjonalizacji zrównoważonego rozwoju na poziomie obiektu i co za tym idzie

– minimalizacji niekorzystnych oddziaływań środowiskowych, ekonomicznych i społecznych,

ale również do aspektów jakości obiektu w wybranych fazach cyklu życia. Wskazuje to na

szeroki kontekst zastosowania omawianej procedury LCM jako weryfikatora wdrażanych

rozwiązań technicznych i techniczno-organizacyjnych na poziomie cyklu życia obiektu

technicznego. Potwierdza to również, że opisywana procedura LCM może stanowić ramy

prac nad udoskonalaniem produktów i wdrażaniem innowacji produktowych.

P.3 – Ocena oddziaływań (ekowydajności obiektu) i jej prezentacja – realizowana z użyciem

zaproponowanego przez autora modelu oceny oddziaływań obiektu technicznego,

omówionego w podrozdziale 4.2 niniejszej pracy. Ocena taka może być prowadzona zarówno

przy użyciu powszechnie uznanych narzędzi ewaluacji cyklu życia w ujęciu środowiskowym,

ekonomicznym i społecznym, takich jak odpowiednio LCA, LCC i SLCA o różnym poziomie

szczegółowości. Możliwe jest również użycie prostszego instrumentarium, jak na przykład

listy kontrolne oceniające rozpoznane oddziaływania według wybranych kryteriów

(np. znaczenie z punktu widzenia zrównoważonego rozwoju, związek ze spełnieniem

wymagań interesariuszy oraz ryzyko wystąpienia). Dobór narzędzi zależy przede wszystkim

od celu podjęcia procedury LCM oraz oczekiwanej szczegółowości rezultatów.

D.1 – Identyfikacja najbardziej uciążliwych oddziaływań – czyli tych negatywnych

oddziaływań, których wpływ na możliwość realizacji celu procedury LCM jest największy.

Oznacza to te oddziaływania, których obecność w największym stopniu utrudnia spełnienie

wymagań stawianych przez interesariuszy, a dotyczących osiągnięcia danego poziomu

ekowydajności obiektu analizy. W praktyce będzie oznaczać to oddziaływania, które

dominują wobec innych kategorii (np. środowiskowe wobec ekonomicznych) lub fazę cyklu

życia, w której dane kategorie oddziaływań są dominujące (np. zużycie energii w fazie

eksploatacji wobec zużycia energii w fazie wytwarzania). Działania na tym etapie obejmują

przygotowanie listy najbardziej uciążliwych oddziaływań, tzw. „wąskich gardeł” w cyklu

życia obiektu analizy, których wzajemne zależności będą badane w kolejnym etapie

procedury LCM.


D.2 – Analiza współzależności między oddziaływaniami – etap ten polega na określeniu

charakteru i siły zależności pomiędzy wybranymi odziaływaniami (aspektami). Zależności te

mogą być pozytywne – wtedy wraz z minimalizacją jednego z oddziaływań zmniejszany jest

wpływ oddziaływania z nim porównywanego; negatywne – w tej sytuacji próby zmniejszenia

wpływu jednego z oddziaływań kończą się wzrostem znaczenia innego negatywnego aspektu;

neutralne – oddziaływania nie są ze sobą powiązane. W przypadku przewagi zależności

pozytywnych wnioskować należy o dostępności szerokiego zakresu możliwych do

wzdrożenia rozwiązań dla minimalizacji obciążeń w cyklu życia. W przypadku przewagi

zależności negatywnych należy wnioskować o wyczerpaniu się dostępnych możliwości

udoskonalania obiektu analizy w kierunku większej ekowydajności. Realizacja tego etapu

polega na eksperckiej ocenie zależności, opracowaniu następującego diagramu (tab.4.6) i

wyjaśnieniu najbardziej istotnych współzależności w sensie pozytywnym (+++) oraz

negatywnym (---).

Tab.4.6 Diagram współzależności oddziaływań

Aspekt 1 Aspekt 2 Aspekt 3 ... Aspekt n-1 Aspekt n

Aspekt 1 - + ++ +++ +

Aspekt 2 0 0 ++ --

Aspekt 3 --- + 0

... - 0

Aspekt n-1 +

Aspekt n


D.3 – Określenie i wybór rozwiązań dla minimalizacji negatywnych oddziaływań – możliwość

realizacji tego etapu wynika zarówno z fazy planowania (określenie wymagań i celów oraz

ocena oddziaływań), jak również identyfikacji i określenia współzależności najważniejszych

z punktu widzenia celu i wymagań oddziaływań. Źródłem rozwiązań o charakterze

technicznym lub techniczno-organizacyjnym powinny być opinie eksperckie osób najlepiej

zorientowanych (w zależności od zakresu rozwiązania) w dokumentacji obiektu, zasadach

i ograniczeniach procesu projektowania, technologiach wytwarzania, zasadach racjonalnej

eksploatacji czy tworzeniu scenariuszy końcowego zagospodarowania. Na tym etapie

prezentowane są ogólne koncepcje rozwiązań, natomiast szerzej wybrane opcje omawiane są

na etapie A.2 procedury. Wybór rozwiązań z wygenerowanego zbioru powinien opierać się


ich ocenie według zaproponowanych kryteriów, takich jak na przykład związek

ze spełnieniem wymagań interesariuszy (tab.4.7 – zaproponowano skalę 1-5, gdzie 5 oznacza

całkowite spełnienie wymagań).

Tab.4.7 Ocena zaproponowanych rozwiązań według kryterium spełnienia wymagań

Rozwiązanie 1 Rozwiązanie 2 Rozwiązanie 3

Wymaganie 1 1 4 5

Wymaganie 2 3 4 2

Wymaganie 3 4 2 2

SUMA PKT 8 10 9


C.1 – Ponowna ocena oddziaływań (ekowydajności obiektu) i jej prezentacja – Etap ten

wykonywany jest analogicznie do etapu P.3, przy czym dane wejściowe należy

zmodyfikować zgodnie z propozycjami rozwiązań wybranych na etapie D.3. Istotne jest

zmierzenie różnic ilościowych w różnych kategoriach oddziaływań w poszczególnych fazach

i w całym cyklu życia obiektu, ponieważ daje to wstępną odpowiedź na pytanie, czy cele

realizacji procedury zostały zrealizowane. Warto zwrócić uwagę, że etapy C.1-C.3

realizowane są w odwrotnej kolejności w stosunku do etapów P.1-P.3 obejmujących

identyczne kwestie merytoryczne.

C.2 – Określenie rezultatów zaproponowanych rozwiązań wobec postawionych celów – na

tym etapie następuje weryfikacja zaproponowanych rozwiązań z punktu widzenia

mierzalnych rezultatów zapisanych w realizowanych celach procedury. Po przeprowadzeniu

na etapie C.1 oceny ilościowej następuje sprawdzenie, na ile zapoponowane rozwiązania są

spójne z genezą określonych celów oraz w jakim stopniu przyczyniają się do strategii rozwoju

obiektu analizy, jeśli jest ona nakreślona.

C.3 – Określenie stopnia spełnienia wymagań interesariuszy –wstęp do tego etapu został już

zrealizowany w punkcie D.3 procedury, ale wymaga to szerszego omówienia w odniesieniu

do każdego ze zidentyfikowanych interesariuszy i ich wymagań. Praktycznie może to być

zrealizowane w podobnej postaci jak przedstawiona w tabeli 4.5, przy czym należy dodać

kolumnę „sposób spełnienia wymagań po zastosowaniu nowych rozwiązań”.


A.1 – Prezentacja efektów wdrożenia wybranego rozwiązania – Etap ten służy przedstawieniu

argumentów przemawiających za wdrożeniem danego rozwiązania, o ile efekty walidacji

przeprowadzonej w punktach C.1-C.3 są pozytywne, to znaczy: o ile ocena oddziaływań

wykazała zmniejszenie ich poziomu, postawione cele zostały zrealizowane, a oczekiwania

interesariuszy zostały spełnione. Prezentacja powinna zostać udokumentowana i przekazana

zainteresowanym stronom, jeśli nie narusza to interesu przedsiębiorstwa.

A.2 – Określenie warunków i sposobu wdrożenia wybranego rozwiązania – Po wyjaśnieniu,

dlaczego dane rozwiązanie zostanie wdrożone, w tym etapie istotne jest przedstawienie

warunków wstępnych do jego implementacji, obejmujących przede wszystkim czas i koszty

wdrożenia oraz wpływ na realizację bieżącej działalności, planów średniookresowych oraz

strategii wdrażającego przedsiębiorstwa. Sposób wdrożenia może stanowić propozycja

harmonogramu wraz z wyznaczeniem odpowiedzialności poszczególnych działów lub osób za

konkretne działania.

A.3 – Opracowanie wytycznych dla kolejnej iteracji procedury – Jeśli ma to zastosowanie,

należy przygotować rekomendacje, które posłużą jako wytyczne do określenia celów kolejnej

iteracji procedury LCM. W szczególności rekomendacje te mogą dotyczyć skupienia się na

wymaganiach innej grupy interesariuszy lub wdrożeniu tych spośród rozwiązań określonych

na etapie D.3, które zostały uznane jako drugorzędne według wybranych kryteriów oceny.

Szczegółowo procedura może być opisana jako zestaw powiązanych ze sobą procesów,

których zakres, wejścia i wyjścia można opisać następująco (tab.4.8):


Tab.4.8 Etapy procedury w ujęciu procesowym

WEJŚCIA ZAKRES DZIAŁAŃ WYJŚCIA

P.1 – Określenie wymagań interesariuszy

Zlecenie realizacji

procedury LCM

Wyniki poprzednich

realizacji procedury

Identyfikacja interesariuszy

Przeprowadzenie wywiadów bądź innej formy

rozpoznania wymagań

Analiza obecnego stopnia spełnienia wymagań

interesariuszy

P.2

P.2 – Określenie celów realizacji procedury

P.1 Propozycja celu głównego i celów szczegółowych

Ocena trafności celów według koncepcji SMART

P.3

C.2

A.3

P.3 – Ocena oddziaływań (ekowydajności obiektu) i jej prezentacja

Dokumentacja produktu

Zlecone analizy i

ekspertyzy

P.1

P.2

Wybór narzędzi analizy oddziaływań

Przeprowadzenie analiz ilościowych

Interpretacja wyników analiz ilościowych

Systematyzacja wyników w modelu oceny oddziaływań

w cyklu życia obiektu technicznego

D.1

C.1

D.1 – Identyfikacja najbardziej uciążliwych oddziaływań

P.1

P.2

Identyfikacja „wąskich gardeł” w cyklu życia obiektu

analizy

Stworzenie listy najbardziej uciążliwych oddziaływań

D.2

D.2 – Analiza współzależności między oddziaływaniami

Zewnętrzne ekspertyzy

D.1

Ekspercka ocena zależności pomiędzy wybranymi

aspektami

Wyjaśnienie najbardziej istotnych współzależności

mogące rzutować na ograniczenie przy wyborze

rozwiązań

D.3

D.3 – Określenie i wybór rozwiązań dla minimalizacji negatywnych oddziaływań

Opinie eksperckie Przedstawienie propozycji rozwiązań C.1 – C.3


P.1 - P.3

D.1

D.2

Ocena rozwiązań według zaproponowanych kryteriów

Wybór rozwiązania

C.1 – Ponowna ocena oddziaływań (ekowydajności obiektu) i jej prezentacja

P.3

D.3

Wybór narzędzi analizy oddziaływań

Przeprowadzenie analiz ilościowych

Interpretacja wyników analiz ilościowych

Systematyzacja wyników w modelu oceny oddziaływań

w cyklu życia obiektu technicznego

C.2

A.1

C.2 – Określenie rezultatów zaproponowanych rozwiązań wobec postawionych celów

P.2 Weryfikacja zaproponowanych rozwiązań C.3

A.1

C.3 – Określenie stopnia spełnienia wymagań interesariuszy

P.1

D.3

Szersze omówienie sposobu, w jaki przyjęte rozwiązania

spełniają wymagania interesariuszy

A.3

A.1 –Prezentacja efektów wdrożenia wybranego rozwiązania

D.3

C.1-C.3

Przedstawienie argumentów przemawiających za

wdrożeniem danego rozwiązania

Komunikacja z interesariuszami

A.2

A.3

A.2 – Określenie warunków i sposobu wdrożenia rozwiązań

D.3

A.1

Przedstawienie warunków wstępnych implementacji

danego rozwiązania

Propozycja harmonogramu wdrożenia wraz z zakresem

odpowiedzialności

Dane niezbędne do

stworzenia dokumentacji

wdrożenia rozwiązania

A.3 – Opracowanie wytycznych dla kolejnej iteracji procedury

P.1

D.3

Przygotowanie rekomendacji dotyczących zmiany

priorytetów w kolejnej iteracji procedury lub wdrożenia

pominiętych rozwiązań uznanych za drugorzędne

Dane wejściowe dla

kolejnej realizacji

procedury LCM



Zaproponowana modelowa procedura zarządzania cyklem życia spełnia następujące

warunki:

1) Orientacja na cel – postać modelowej procedury odzwierciedla sposób realizacji celów

dotyczących rozwoju i doskonalenia obiektu analizy, a wnioski z poszczególnych

etapów (szczególnie C.1-C.3) odpowiadają na pytania, czy zaplanowane działania

doskonalące służą realizacji wymagań interesariuszy. Z uwagi na konieczność

ograniczenia złożoności procedury, która bez postawienia warunków ograniczających

mogłaby ulec niepotrzebnej komplikacji, model zawiera tylko elementy niezbędne do

uzasadnienia realizacji celów.

2) Orientacja systemowa – zastosowanie podejścia systemowego umożliwiające

uchwycenie kompleksowości analizowanego systemu (cyklu życia obiektu)

i określenie jego granic, to jest barier regulujących przepływ informacji

i wyznaczających zakres zasobów niezbędnych do realizacji procedury LCM.

3) Orientacja praktyczna – zastosowanie modelu powinno zapewnić dane wejściowe do

zarządzania cyklem życia obiektu/wyrobu w organizacji przez komórki

odpowiedzialne za planowanie i realizację działań związanych z kształtowaniem cyklu

życia wyrobu przy jednoczesnym spełnieniu zidentyfikowanych wymagań wszystkich

interesariuszy.

4) Podatność na weryfikację i walidację – weryfikacja i walidacja założeń modelu

powinna być możliwa do zrealizowania na każdym z jej etapów poprzez: idealizację

(przewidywanie oparte na „idealnym” studium przypadku), nawiązanie do przykładu

(cechy nie istnieją same w sobie, ale są powiązane z danym przypadkiem), testowanie

(możliwość przeprowadzenia oceny ilościowej i porównanie z założeniami) oraz

skuteczność propozycji przedstawionych rozwiązań (związana z orientacją na cel).


5. WYBÓR I CHARAKTERYSTYKA OBIEKTU BADAWCZEGO

5.1 Obiekt techniczny

Obiekt techniczny to, według R. Kolmana [Kolman 1992], świadomie przez człowieka

wykonany układ materialny pośredniczący we wzajemnym oddziaływaniu między

człowiekiem a otoczeniem. Ściślej obiekt techniczny definiuje Z. Kłos [Kłos 1998]: obiekt

techniczny to złożony środek pracy, taki jak maszyna, urządzenie, szerzej wyrób,

przeznaczony do spełnienia określonych funkcji (przewidziany do eksploatacji lub montażu).

Ogólnie rzecz biorąc przyjąć można, że obiekty techniczne odznaczają się pewnymi

wspólnymi cechami [Legutko 2004, Niziński 2002]:

funkcjonują zgodnie z prawami fizyki,

są wytworem człowieka powstałym z materii nieożywionej dla spełniania określonego

celu,

mają określone przeznaczenie i możliwe zastosowania,

ulegają uszkodzeniom i najczęściej wymagają obsługi,

mają skończoną trwałość,

mogą być ulepszane,

mogą być celowo użytkowane tylko przez człowieka,

mogą szkodzić człowiekowi,

wyróżnić można dla nich fazy cyklu istnienia

W kręgu zagadnień technicznych w odniesieniu do obiektów technicznych stosowane są

pojęcia „maszyna” i „urządzenie”. M. Dietrych [Dietrych 1985] konkretyzuje pojęcie

maszyny jako zorganizowanego zbioru elementów przeznaczonego do przetwarzania

dostarczonej energii w pracę użyteczną lub w inną postać energii.

Złożone obiekty techniczne – takie, jak maszyny i urządzenia – podczas swojego cyklu

istnienia w znaczący sposób oddziałują na środowisko naturalne oraz sferę ekonomiczno-

społeczną, która w większym stopniu dotyczy interesariuszy zaangażowanych w cykl życia

produktu, wśród których wyróżnia się:

interesariuszy zainteresowanych zrównoważonym rozwojem, to jest głównie

organizacje i organy regulacyjne oraz pozostałe organizacje zainteresowane

minimalizacją oddziaływań,


interesariuszy zainteresowanych maksymalizacją wartości w łańcuchu wartości (lub

łańcuchu dostaw) to jest producentów, dostawców, dystrybutorów i przede wszystkim

odbiorców i użytkowników obiektów technicznych.

5.2 Charakterystyka oddziaływań maszyn przemysłu spożywczego

Dokonując rozpoznania literaturowego w zakresie klasyfikacji maszyn przemysłu

spżywczego można zauważyć brak jednolitego formalnego ujęcia. Poszczególni autorzy na

ogół klasyfikują maszyny i urządzenia w przemyśle spożywczym według gałęzi tegoż

przemysłu, w których owe maszyny i urządzenia występują. Jest to jednak podejście o tyle

uproszczone, iż nie podejmuje problemu występowania niektórych maszyn i urządzeń

w wielu gałęziach przemysłu spożywczego. Ponadto sam podział gałęzi przemysłu

spożywczego u wielu autorów nie jest ostry i jednoznaczny. Podział ów różni się dość mocno

w ujęciu rozmaitych źródeł katalogowych, literaturowych i bibliograficznych. Natomiast brak

jest jego jednolitego ujęcia normatywnego [Kasprzak 2005].

Pewne podejście zaprezentowane jest w III tomie Encyklopedii Techniki, zatytułowanym

„Przemysł Spożywczy” [Encyklopedia 1978]. Wyodrębnia się tam następujące gałęzie

przemysłu spożywczego:

chłodniczy,

cukierniczy,

cukrowniczy,

drobiarski,

fermentacyjny,

gastronomiczny,

koncentratów i odżywek,

mięsny,

mleczarski,

olejarsko-tłuszczowy,

owocowo-warzywny,

piekarski,

rybny,

zbożowo-młynarski,

ziemniaczany


i w ramach tych gałęzi klasyfikuje się poszczególne maszyny i urządzenia. Jest to podział

o tyle właściwy, że szczegółowo oddaje specyfikę poszczególnych rodzajów produkcji

spożywczej i stosowanych w niej maszyn i urządzeń.

Wyższym poziomem szczegółowości charakteryzują się sposoby klasyfikowania ujęte

w rozmaitych publikacjach literaturowych na temat aparatury przemysłu spożywczego.

Maszyny przemysłu spożywczego mają następujące cechy [Diakun 2005]:

możliwość zwiększenia mocy przerobowych maszyny (związana z sezonowo

uwarunkowaną nierównomiernością podaży surowca),

szybkość obsługi (szczególnie istotna w przypadku szarżowego systemu produkcji),

konieczność zachowania dokładnych parametrów procesu, w trosce o bezpieczeństwo

przetwarzanej żywności (związana z niezawodnością techniczną),

przystosowanie konstrukcji do utrzymania czystości (zapobieganie powstawaniu

zagrożeń sanitarno-epidemiologicznych).

Charakterystyczne są też pewne kategorie oddziaływań maszyn spożywczych na

środowisko naturalne [Diakun 2005]:

długi cykl życia, nierzadko sięgający 20-30 lat,

sezonowość produkcji wpływająca na kumulację obciążeń środowiskowych,

znaczne zużycie wody na jednostkę produktu,

uciążliwe ścieki i odpady (głównie opakowania),

znaczny hałas emitowany przez maszyny.

5.3 Opis obiektu badawczego

Automat pakujący w gotowe kubki typ 245 KSP firmy Trepko przeznaczony jest do

pakowania produktów mleczarskich w gotowe pojemniki wykonane z tworzywa

termoplastycznego typu PS lub PP; zamykane poprzez zgrzewanie platynki aluminiowej

gufrowanej z jednostronnie naniesioną warstwą termozgrzewalną. Konstrukcja automatu jest

przystosowana do pracy z kubkami 95 mm według dostarczonych wzorów. Dozownik

automatu przystosowany jest do mycia w systemie CIP, a nad automatem zamontowana jest

komora nadmuchu czystego powietrza.

Maszyna jest wyposażona w następujące automatyczne funkcje:

buforowy podajnik kubków,

sprawdzanie obecności kubka,


naświetlanie kubków lampami UV

dozownik przystosowany do CIP z mieszadłem i czujnikiem poziomu,

nalewak grzybkowy,

podnoszenie kubka pod dozownik,

buforowy podajnik platynek z lampami UV,

stacja zgrzewania,

sprawdzanie szczelności zgrzewu

zrzut kubków,

transporter odbierający opakowanie z automatu.

Poglądowo maszyna została przedstawiona na rysunku 5.1, natomiast podstawowe dane

techniczne zawarte są w tabeli 5.1.

Rys.5.1 Automat typ 245 KSP

Żródło: materiały firmy Trepko


Tab.5.1 Podstawowe dane techniczne obiektu analizy

Cecha Wartość

Długość 3530 mm

Szerokość 3250 mm

Wysokość 2250 mm (z komorą 3060 mm)

Masa ~3000 kg

Moc 18,6 kVA

Zużycie sprężonego powietrza ok. 60 m3/h (przy 6 bar)

Wydajność pracy ~14000 kubków/h

Żródło: materiały firmy Trepko

5.4 Uzasadnienie wyboru obiektu badawczego

Wyboru obiektu badawczego dokonano na podstawie argumentów o charakterze:

merytorycznym – autor rozprawy pracuje naukowo i dydaktycznie w Zakładzie

Maszyn Spożywczych i Transportu Żywności Politechniki Poznańskiej, praca nad

wybranym obiektem wpisuje się więc w profil naukowy i kierunki rozwojowe

Zakładu,

interesującej specyfiki oddziaływań, przedstawionej w podrozdziale 5.2, która była już

obiektem zainteresowania polskich autorów (maszyny pakujące dla przemysłu

spożywczego),

złożoności obiektu, dzięki której można w sposób kompleksowy pokazać możliwości

prezentowanego w pracy modelu; w przypadku bardzo prostych obiektów niemożliwe

byłoby uzyskanie potwierdzenia skuteczności proponowanego rozwiązania problemu

zarządzania cyklem życia obiektów technicznych.

Wspomnieć również należy o podjętej współpracy z producentem automatu 245 KSP,

firmą Trepko Sp. z o.o. z Gniezna, spółką-córką duńskiego koncernu Trepko A/S, dostawcy

rozwiązań technicznych do pakowania dla przemysłu spożywczego. Argumentami, które

przekonały do współpracy, była obietnica znalezienia odpowiedzi na następujące pytania:

1) W zakresie oddziaływań środowiskowych:

Jaki jest wpływ produktu na środowisko?

Jakie alternatywne rozwiązania można zastosować, żeby zwiększyć ekologiczność

produktu?

Jak argumentować ekologiczność produktu?

Co zrobić żeby zwiększyć swoje szanse w przetargach publicznych?


Jak planować rozwój produktu pod względem środowiskowym?

2) W zakresie oddziaływań ekonomicznych:

Jakie są główne źródła kosztów w cyklu życia produktu i jak je zminimalizować?

Na ile warto zainwestować w alternatywne rozwiązania tak aby zyskać w aspekcie

całego cyklu życia?

Jak argumentować opłacalność zakupu produktu?

W jakim kierunku planować dalszy rozwój produktu pod względem cech

ekonomicznych?

3) W zakresie oddziaływań społecznych:

W jaki sposób produkt w cyklu życia wpływa na powiązane grupy społeczne

(pracownicy zakładu, uczestnicy łańcucha dostaw, społeczność lokalna,

społeczeństwo ogólnie)?

W jaki sposób produkt przyczynia się do rozwoju technologicznego i wzrostu

gospodarczego?

W jakim kierunku rozwijać produkt, aby przynosił więcej korzyści wybranym

społecznościom?

Możliwość uzyskania odpowiedzi na powyżej wymienione pytania oznacza osiągnięcie

praktycznej przydatności prezentowanego w niniejszej pracy modelu zarządzania cyklem

życia obiektów technicznych i o gotowości do jego wdrożenia w przedsiębiorstwach, nie

tylko przemysłu spożywczego.


6. REALIZACJA I WYNIKI ANALIZ CYKLU ŻYCIA

6.1 Założenia wstępne

W drodze współpracy z producentem maszyny typu 245 KSP uzyskano dane ilościowe do

przeprowadzenia analiz cyklu życia. I tak w ramach poszczególnych obszarów analiz

uzyskano:

LCA – inwentarz obiektu w podziale na poszczególne zespoły, podzespoły i detale

z wymienionym materiałem wykonania (stale, metale nieżelazne, tworzywa sztuczne,

w tym gumy oraz elementy niesklasyfikowane, pozyskiwane od dostawców, takie jak

układy elektroniczne, silniki, motoreduktory, falowniki) oraz katalog części

zamiennych i instrukcję obsługi,

LCC – koszt zakupu przykładowej wersji gotowej maszyny oraz wycenę oryginalnych

części zamiennych (dla typowych, standaryzowanych części przyjęto ceny rynkowe),

a także symulację zużycia energii i innych mediów eksploatacyjnych w założonym

czasie użytkowania obiektu,

SLCA – częściowe dane na temat sytuacji pracowników przedsiębiorstwa, interakcji z

lokalnym samorządem i przedstawicielami lokalnej społeczności oraz wymaganiami

rynków (głównie w zakresie bezpieczeństwa eksploatacji), na których oferowana może

być maszyna w zaproponowanej konfiguracji.

Celem przeprowadzonych analiz było określenie obecnego stanu oddziaływań

środowiskowych, ekonomicznych i społecznych obiektu analizy w całym jego cyklu życia, co

umożliwi wykorzystanie danych ilościowych w przebiegu procedury zarządzania cyklem

życia opisanej w podrozdziale 4.7 niniejszej rozprawy.

Dla realizacji zestawu analiz przyjęto przedstawione poniżej warunki początkowe, które

wyznaczają obszar analizy i umożliwiają interpretację wyników.

Jednostką funkcjonalną jest cały cykl życia obiektu analizy, w tym eksploatacja przez 15

lat w systemie dwuzmianowym (z założeniem około ~10% przestojów planowych

i nieplanowych). Taki dobór jednostki (zamiast typowego założenia ilości przetworzonych

sztuk materiałów, wsadu) spowodowany jest koniecznością porównań całego cyklu życia

maszyny, z uwzględnieniem różnic w sposobie i planie eksploatacji. Dzięki temu wyniki

mogą być przydatne dla różnych użytkowników, w tym szczegłólnie wykorzystujących

maksymalnie potencjał eksploatacyjny obiektu analizy.


Granice analizowanego systemu określono następująco:

faza projektowania – z uwagi na seryjność zastosowanych rozwiązań konstrukcyjnych,

napędów itp. oraz modułową budowę automatu KSP 245, obejmuje to głównie koszty

dopasowania maszyny do wymagań użytkownika; z uwagi na pomijalne efekty

środowiskowe (wykorzystanie komputera i inego sprzętu biurowego do komunikacja

z zamawiającym oraz wprowadzenia zmian projektowych i zlecenia produkcyjnego)

faza projektowania została pominięta w LCA,

faza wytwarzania – ogół procesów podejmowanych w produkcji maszyny oraz

pozyskanie materiałów, półproduktów i energii, niezbędnych do jej wytworzenia

zgodnie z wymaganiami, zużycie energii w procesach przetwórczych sprowadzono do

postaci energii elektrycznej oraz uśredniono jej pobór dla grupy maszyn i urządzeń

technologicznych i związane z tym koszty,

faza eksploatacji - pobory i emisje (energia, odpady) związane z normalną pracą

(z pominięciem przetwarzanego surowca, opakowań) oraz części zamienne niezbędne

do realizacji procesów obsługi, napraw i remontów obiektu analizy,

faza likwidacji - scenariusz pełnego recyklingu materiałów stalowych i innych metali

oraz niepełny recykling tworzyw i gumy (w granicach 70-85% w zależności od

materiału); tak optymistyczy wariant przyjęty został z uwagi na postęp regulacji

prawnych dotyczących konieczności odzysku surowców (a które około roku 2030,

czyli po zakończeniu wybranego scenariusza eksploatacji, a pewno zostaną zaostrzone

z uwagi choćby na planowane całkowite odejśćie od składowania odpadów [Portal

komunalny, 2015]).

6.2 Środowiskowa analiza cyklu życia obiektu badawczego

Pierwszym krokiem środowiskowej analizy cyklu życia – po ustaleniu celu, zakresu

i jednostki funkcjonalnej – była inwentaryzacja materiałowa składających się na obiekt

analizy materiałów konstrukcyjnych w stanie umożliwiającym rozpoczęcie eksploatacji, w

ujęciu wagowym. Wyniki inwentaryzacji przedstawia tabela 6.1. Ujęto w niej również spis

urządzeń będących elementami gotowej maszyny, ale dostarczanych przez dostawców

zewnętrznych, takich jak silniki, reduktory i przetworniki energii elektrycznej.


Tab.6.1 Skład materiałowy oraz wyróżnione podzespoły maszyny typu 245 KSP

MATERIAŁ RAZEM

STALE [kg]

0H18N9 (304) 1529,4

ST3S (1015) 291,6

40H/HM (5140) 287,5

00H18N10 (304L) 189

2H17N2 (431) 90,4

00H17N14M2 (316L) 55,1

1H18N9T (321) 39,6

A2/A4 (304/316) 38,6

3H13 (420) 36,2

ST3SX (283) 16,6

45/55 (1045/1055) 13

St5/St6 (570) 12

18G2A (765) 4

METALE INNE [kg]

BA1032 (brąz) 7

B101 (brąz) 3

MO58/59 (mosiądz) 1,7

Miedź 1,55

JM3-15 (brąz) 0,3

Srebro 0,01

TWORZYWA SZTUCZNE [kg]

PA11 565

Ertacetal (POM-C) 203

PA2/4/6 103,7

PETG-UV 79

PC 25

PVC 18,5

PP 12,9

PE 9,8

PEEK 7,7

POM 7,4

Tworzywo S 5,8

NBR (Kauczuk akrylonitrylowy) 1,9


MATERIAŁ RAZEM

GUMY [kg]

Guma zwykła 7,7

Silikon 2,9

Guma butylowa 2

EPDM 1,8

H-ECOPUR 1,3

Guma spożywcza 1,2

POZOSTAŁE [kg]

Układy el./scalone 6,1

MT-316L (drut spawalniczy) 0,9

SP1GS (drut spawalniczy) 0,4

Teflon 0,3

SPA 11 (drut spawalniczy) 0,1

PODZESPOŁY [szt.]

Element grzejny kątowy 100W/230V 1

Silnik SKg 100L-4A-II-IMB14-F130 1

Falownik 0.37kW/200-240V 2

Motoreduktor NMRV 030-80-FA GR56 B14 + silnik BN 56 B4-B14 1

Motoreduktor MVF-30/F-10 + silnik BN 63B4 1

Źródło: opracowanie własne na podstawie materiałów dostarczonych przez producenta

W odniesieniu do założonego 15-letniego okresu eksploatacji maszyny przyjęto scenariusz

30-50% wykorzystania części zamiennych (w zależności od podzespołu maszyny 245 KSP),

opisanych w dostarczonym przez producenta katalogu części zamiennych. Znajomość

materiału wykonania i masy tych elementów pozwoliła na uzupełnienie zestawu danych

ilościowych będących przedmiotem wykonanej analizy środowiskowej.

W celu zapewnienia poprawności i praktyczności oraz nadania racjonalnych ram

czasowych przeprowadzanym obliczeniom ekobilansowym, postanowiono zawęzić granice

systemu, wyłączając z analizy:

procesy transportowe, np. dostawę części zamiennych i materiałów eksploatacyjnych

do użytkownika maszyn,

eksploatację urządzeń pomocniczych i bezpośrednio połączonych z analizowanymi

maszynami (jak np. przenośniki, transportery itp.).


Środowiskowej analizy cyklu życia dokonano przy użyciu oprogramowania SimaPro 8.0.4,

wiodącego obecnie rozwiązania informatycznego w zakresie kompletnych analiz ilościowych

oddziaływania obiektów i procesów na środowisko naturalne, oferowanego przez holenderską

firmę PRé Sustainability.

Analizę cyklu życia przeprowadza się przy wykorzystaniu różnych metod. Dla warunków

europejskich, stosuje się m.in. metody: CML, IMPACT 2002+, ReCiPe, EDIP, Eco-Indicator

99. Metody te różnią się kategoriami wpływu, jak również parametrami charakteryzowania

tych samych kategorii, dlatego też, analizując dany proces uzyskuje się czasem znacznie

rozbieżne wyniki. Różnice te powodowane są najczęściej wyborem innego mechanizmu

środowiskowego. Według najnowszych wytycznych, metoda Eco-Indicator 99,

kwalifikowana jest obecnie do metod starszych, nierekomendowanych [Henclik 2014].

Dlatego też, analizę cyklu życia wykonano z wykorzystaniem metody IMPACT 2002+, która

bazuje m.in. na metodzie CML i Eco-Indicator 99. W metodzie tej pogrupowano podobne

kategorie punktów pośrednich do punktów końcowych. Rozbudowano ponadto niektóre

kategorie wpływu. Przedstawia to tabela 6.2.

Tab.6.2 Kategorie szkody i wpływu w metodzie IMPACT 2002+

Kategoria szkody Jednostka Kategoria wpływu

Zdrowie ludzkie

DALY

(Disability Adjusted Life Years

- lata życia dotknięte

niepełnosprawnością)

Czynniki rakotwórcze

Czynniki nierakotwórcze

Promieniowanie jonizujące

Wpływ zw. nieorganicznych na układ

oddechowy

Wpływ zw. organicznych na układ

oddechowy

Ubożenie warstwy ozonowej

Jakość ekosystemu

PDF*m2*rok

(Potentially Disappeared Fraction -

część gatunków potencjalnie

zagrożona)

Ekotoksyczność (dla wód i lądowa)

Eutrofizacja

Zakwaszenie

Zagospodarowanie terenu

Zmiany klimatu kg równoważnika CO2 Globalne ocieplenie

Zużycie zasobów Energia pierwotna w MJ Eksploatacja surowców mineralnych

Energia nieodnawialna

Źródło: opracowanie własne na podstawie [Jolliet 2003]


Rezultaty analizy LCA zrealizowanej metodą IMPACT 2002+ w programie SimaPro 8.0.4

przedstawione zostały na poniższych ilustracjach (rys.6.1 – 6.4) i omówione.

Rys. 6.1 Wyniki charakteryzowania środowiskowego cyklu życia obiektu w ujęciu kategorii szkód

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z SimaPro

Poziom całkowitych oddziaływań środowiskowych generowanych przez obiekt analizy

w całym cyklu życia (z wyłączeniem fazy projektowania) wynosi 49,71 punktów

środowiskowych, z czego fazą dominującą jest eksploatacja, której wpływ na środowisko

wynosi 38,9 punktów środowiskowych. Etap końcowego zagospodarowania generuje

niewielki pozytywny wpływ na środowisko naturalne, w granicach jednego punkta

środowiskowego.

W podziale na kategorie szkód, największy poziom negatywnych oddziaływań

środowiskowych ma wpływ na postępujące, niekorzystne zmiany klimatu związane z fazą

eksploatacji obiektu analizy. Na etapie wytwarzania maszyny, istotniejszy jest natomiast

negatywny wpływ na zdrowie ludzkie. Kategorią szkód o najmniejszym udziale jest natomiast

wpływ na jakość ekosystemów, która wyrażona jest w postaci 1,39 punkta środowiskowego,

4,6073

12,576 3,0395

14,0692

2,9638

11,0705

-5,

0,

5,

10,

15,

20,

25,

30,

35,

40,

Konstrukcja i wytwarzanie

maszyny

Eksploatacja maszyny Końcowe zagospodarowanie

Pt

Zdrowie ludzkie Jakość ekosystemów Zmiany klimatu Zużycie zasobów


przy czym jej relatywny udział jest najsilniej widoczny na etapie końcowego

zagospodarowania obiektu analizy.

Rys.6.2. Wyniki charakteryzowania środowiskowego cyklu życia obiektu w ujęciu kategorii wpływu


Rozdzielając przedstawione na rys. 6.1 kategorie szkód na kategorie wpływu, dominuje

wpływ na zjawisko globalnego ocieplenia – co oczywiście związane jest z bezpośrednim

odniesieniem szkody w tym obszarze do jednej kategorii wpływu. Wynik całkowity w tej

kategorii to 16,85 punktów środowiskowych na 49,71 możliwych (dla całego cyklu życia).

Drugą najistotniejszą kategorię wpływu stanowi zużycie energii nieodnawialnej, związane

bezpośrednią ze zużyciem energii elektrycznej generowanej z dominującym udziałem

spalania paliw kopalnych (miks energetyczny typowy dla Europy Środkowej).

3,7285

11,1887 3,0395

14,0692

2,9252

11,057

-5,

0,

5,

10,

15,

20,

25,

30,

35,

40,

Konstrukcja i

wytwarzanie

maszyny

Eksploatacja

maszyny

Końcowe

zagospodarowanie

Pt

Eksploatacja surowców mineralnych


Globalne ocieplenie

Eutrofizacja wód

Zakwaszenie wód


Zakwaszenie i eutrofizacja (lądowa)

Ekotoksyczność (lądowa)

Ekotoksyczność (dla wód)


oddechowy




oddechowy




Łącznie wyraża to wynik 13,49 punktów środowiskowych, uwględniając pozytywny wpływ

generowany w fazie końcowego zagospodarowania.

Wiele kategorii wpływu, na co wskazuje rys.6.2 jest reprezentowanych w bardzo

minimalnym stopniu lub praktycznie nie występuje, np. promieniowanie jonizujące czy

eutrofizacja i zakwaszenie wód.

Rys.6.3 Wyniki charakteryzowania środowiskowego fazy wytwarzania w ujęciu kategorii szkód


W fazie wytwarzania maszyny 245 KSP dominują oddziaływania środowiskowe związane

z użyciem stali o różnych zastosowaniach (18 różnych gatunków, od typowo

konstrukcyjnych, przez kwasoodporne, automatowe i łożyskowe), z czego największy wpływ

widoczny jest w kategorii „zdrowie ludzkie” (dwie trzecie oddziaływań pochodzących od

stali). Jednak niewiele mniejszy, na poziomie niemal 4 punktów środowiskowych (co stanowi

12% mniej niż w przypadku stali) jest udział negatywnych efektów środowiskowych

generowanych przez użycie różnych źródeł energii, w tym głównie elektrycznej w procesach

przetwórczych. W ich przypadku najważniejszy jest wpływ na powstawanie szeroko

2,8204

1,2814

0,4226

0,7853

1,438

0,789

0,7429

1,1312

1,0569

0,

0,5

1,

1,5

2,

2,5

3,

3,5

4,

4,5

STALE ENERGIA EL TWORZYWA METALE

INNE

GUMY POZOSTALE

Pt

Zdrowie ludzkie Jakość ekosystemów Zmiany klimatu Zużycie zasobów


rozumianych zmian klimatu. Znaczący jest również udział tworzyw sztucznych (a jest ich

w przygotowanej do eksploatacji maszynie ponad tonę), natomiast znikome jest

oddziaływanie pozostałych metali (m.in. mosiądz, miedź, srebro) oraz gum (zwykłej,

silikonu, EPDM).

Rys.6.4 Wyniki charakteryzowania środowiskowego fazy wytwarania w ujęciu kategorii wpływu


W rozbiciu na poszczególne kategorie wpływu, powstawanie związków nieorganicznych

oddziałujących negatywnie na układ oddechowy stanowi decydujący rodzaj oddziaływania

środowiskowego i to zarówno w porównaniu do całości oddziaływań w fazie wytwarzania

obiektu analizy, jak i najważniejszego ich źródła: obecności stali w konstrukcji maszyny.

W przypadku zużycia energii elektrycznej w trakcie procesów, w których powstaje automat

245 KSP, istotniejszy jest wpływ na globalne ocieplenie, a w przypadku tworzyw sztucznych

– zużycie energii ze źródeł nieodnawialnych.

0,5893

2,1104

1,141

0,413

0,7853

1,438

0,789

0,7105

1,13

1,0569

0,

0,5

1,

1,5

2,

2,5

3,

3,5

4,

4,5

Pt

Eksploatacja surowców mineralnych


Globalne ocieplenie

Eutrofizacja wód

Zakwaszenie wód


Zakwaszenie i eutrofizacja (lądowa)

Ekotoksyczność (lądowa)

Ekotoksyczność (dla wód)


oddechowy




oddechowy




Biorąc pod uwagę przedstawione w komentarzach do rysunków 6.1-6.4 wnioski

szczegółowe, można wyciągnąć w odniesieniu do przeprowadzonej analizy LCA następujące

konkluzje o charakterze ogólnym:

1) dominującą pod względem negatywnych oddziaływań środowiskowych w cyklu życia

obiektu analizy jest eksploatacja, która powoduje niemal trzy czwarte wszystkich

niekorzystnych efektów środowiskowych,

2) w ujęciu całego cyklu życia obiektu analizy, w podziale na kategorie wpływu,

dominuje wpływ na zjawisko globalnego ocieplenia, w przypadku fazy wytwarzania

maszyny istotniejszy jest jednak niekorzystny wpływ związków nieorganicznych na

układ oddechowy,

3) w fazie wytwarzania maszyny 245 KSP dominują oddziaływania środowiskowe

związane z użyciem stali, niewiele mniejszy jest udział negatywnych efektów

środowiskowych związanyhc z użyciym różnych źródeł energii do prowadzenia

procesów przetwórczych,

4) w podziale na kategorie wpływu, powstawanie związków nieorganicznych

oddziałujących negatywnie na układ oddechowy stanowi decydujący rodzaj

oddziaływania środowiskowego w fazie wytwarzania obiektu analizy,

5) etap końcowego zagospodarowania obiektu, przeprowadzony według

zaproponowanego scenariusza, przynosi niewielkie korzyści środowiskowe,

szczególnie w zakresie oszczędzania energii ze źródeł nieodnawialnych oraz wpływu

na globalne ocieplenie.

6.2 Koszty cyklu życia obiektu badawczego

Rachunek kosztów cyklu życia automatu 245 KSP przeprowadzono zgodnie z układem

zaprezentowanym w podrozdziale 4.4 niniejszej pracy, wyróżniając koszty nabycia, koszty

eksploatacji oraz koszty likwidacji dostrzegalne z punktu widzenia nabywcy-użytkownika

obiektu analizy. Dodatkowo wyróżniono koszty projektowania, na które składają się koszty

obsługi zlecenia na rzecz nabywcy maszyny oraz poprawek projektowych. Koszty te w

opisanym przykładzie pomniejszyły koszt nabycia (aby uniknąć podwójnego naliczania

kosztów). Dane do kalkulacji kosztów pozyskane zostały od producenta automatu 245 KSP,

przedstawione wartości są typowe, uśrednione na podstawie obserwacji.

Z uwagi na 15-letni horyzont czasowy cyklu życia obiektu analizy, wartości pieniężne

dotyczące etapu eksploatacji oraz likwidacji zostały zdyskontowane (fazy projektowania


i nabycia trwają i kończą się w pierwszym roku). Od 2016 r. obowiązuje nowa stopa bazowa

ustalona przez Komisję Europejską [KE 2008], będąca podstawą do obliczania stopy

referencyjnej, która wynosi dla Polski 1,83% [ec.europa.eu]. Stopa dyskontowa stanowi

wartość stopy bazowej powiększonej o wartość marży. Dla warunków kredytu ze

standardowym zabezpieczeniem udzielanego podmiotowi z dobrym ratingiem (BBB)

i wynosi dla analizowanego przykładu 2,83%.

Tabela 6.3 zawiera zdyskontowane koszty fazy eksploatacji obiektu. Ich dominującym

źródłem (około 60% całości kosztów) stanowią koszty zużycia energii (elektrycznej,

sprężonego powietrza) niezbędne do realizacji przez maszynę normalnego cyklu pracy. Blisko

100 tys. zł, według cen dzisiejszych, to koszty pracy związane z realizacją obsług, napraw

i remontów, zaś nieco ponad 42 tys. zł kosztować będą części zamienne. Zużycie materiałów

eksploatacyjnych to najmniejszy z wyróżnionych wydatków, na poziomie 16,5 tys. zł według

aktualnych wartości.

Tab.6.3 Zdyskontowane koszty fazy eksploatacji obiektu

Rok Zużycie

energii

Zużycie mat.

eksploata-

cyjnych

Części

zamienne

Koszty

pracy -

obsługa

planowa

Koszty pracy

- naprawy

i remonty

1 18 200 zł 1 200 zł 1 500 zł 4 000 zł 3 000 zł

2 17 699 zł 1 167 zł 1 945 zł 3 890 zł 2 917 zł

3 17 212 zł 1 135 zł 1 419 zł 3 783 zł 2 837 zł

4 16 738 zł 1 104 zł 1 839 zł 3 679 zł 2 759 zł

5 16 725 zł 2 147 zł 8 944 zł 3 578 zł 7 155 zł

6 16 265 zł 1 044 zł 1 740 zł 3 479 zł 2 609 zł

7 15 817 zł 1 015 zł 1 692 zł 3 383 zł 2 537 zł

8 15 382 zł 987 zł 1 645 zł 3 290 zł 2 468 zł

9 14 958 zł 960 zł 1 600 zł 3 200 zł 2 400 zł

10 14 936 zł 1 867 zł 11 668 zł 3 112 zł 6 223 zł

11 14 525 zł 908 zł 1 891 zł 3 026 zł 2 269 zł

12 14 125 zł 883 zł 1 839 zł 2 943 zł 2 207 zł

13 13 736 zł 859 zł 1 789 zł 2 862 zł 2 146 zł

14 13 358 zł 835 zł 1 739 zł 2 783 zł 2 087 zł

15 12 990 zł 406 zł 1 015 zł 2 706 zł 2 030 zł

RAZEM 232 665 zł 16 514 zł 42 264 zł 49 712 zł 45 646 zł

Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji dostarczonych przez producenta


Tab.6.4 Całkowite koszty w cyklu życia obiektu analizy

Koszty projektowania 40 000 zł

Koszty pracy zespołu projektowego 20 000 zł

Koszty obsługi zlecenia 20 000 zł

Koszty nabycia 621 000 zł

Cena zakupu (minus koszty projektowania) 544 000 zł

Koszty dostawy 20 000 zł

Instalacja i przeszkolenie 57 000 zł

Koszty eksploatacji 386 802 zł

Zużycie energii 232 665 zł

Zużycie mat. eksploatacyjnych 16 514 zł

Części zamienne 42 264 zł

Koszty pracy - obsługa planowa 49 712 zł

Koszty pracy - naprawy i remonty 45 645 zł

Koszty likwidacji 60 892 zł

Wycofanie z eksploatacji 33 829 zł

Odzysk części i materiałów 8 119 zł

Zagosp. odpadów i stanowiska 18 944 zł

RAZEM 1 108 694 zł

RAZEM (bez dyskonta) 1 218 800 zł

Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji dostarczonych przez producenta

Tabela 6.4 obrazuje, że w cyklu życia przykładowej maszyny 245 KSP dominują koszty

nabycia, czyli związane głównie z fazą wytwarzania, ale widziane z punktu widzenia

nabywcy – przyszłego użytkownika obiektu. Stanowią one 56% wszystkich zdyskontowanych

kosztów lub blisko połowę kosztów obliczonych bez dyskonta.

Drugą najistotniejszą z punktu widzenia kosztów cyklu życia są wydatki związane

z eksploatacją, stanowiąc nieco ponad jedną trzecią wszystkich kosztów ponoszonych przez

nabywcę maszyny w jej cyklu życia, przyjmując 15-letni okres eksploatacji zakończony

likwidacją obiektu.

Koszty likwidacji, obejmujące wycofanie z eksploatacji, koszty odzysku części

i materiałów oraz zagospodarowania odpadów i stanowiska po maszynie stanowią tylko około

5% wszystkich kosztów, a najmniej kosztów ponoszonych jest na etapie projektowania.


6.3 Analiza oddziaływań społecznych obiektu badawczego

Oddziaływania społeczne są konsekwencją pozytywnych lub negatywnych presji na

jednostki i organizacje w społeczeństwie, w kontekście ich dobrobytu. Oddziaływania

społeczne są rozumiane jako konsekwencje stosunków społecznych (interakcje) wplecione

w kontekst działalności (produkcji, konsumpcji lub utylizacji) i/lub spowodowane przez te

działania pośrednio i/lub spowodowane podjętymi przez interesariuszy działaniami

zapobiegawczymi lub wzmacniającymi (np. egzekwowanie norma bezpieczeństwa pracy

w zakładzie).

Wyniki analiz SLCA często obejmują zarówno pozytywne, jak i negatywne oddziaływania

w cyklu życia produktu, ponieważ korzystny wpływ mają często znaczenie i zachęcają do

zwiększania wydajności poza minima zgodności (z przepisami prawa, umowami

międzynarodowych, normami itp.). Dla porównania, w środowiskowych analizach cyklu

życia sytuacja taka występuje niezmiernie rzadko, chociaż istnieją przykłady odddziaływań

pozytywnych (np. w fazie likwidacji produktów). Na ogół, z ekologicznego punktu widzenia

pożądane jest, aby nie występowały jakiekolwiek oddziaływania w cyklu życia produktów

i usług.

Kategorię interesariuszy stanowią grupy lub jednostki, które mają wspólne interesy ze

względu na ich podobny stosunek do analizowanych systemów produktu. Kategoryzacja

interesariuszy zapewnia kompleksową podstawę dla definiowania podkategorii. Proponowane

kategorie interesariuszy są uważane za główne kategorie grup potencjalnie narażonych na

oddziaływania w całym cyklu życia produktu. Dodatkowe kategorie zainteresowanych stron

(np. organizacje pozarządowe, instytucje publiczne/państwowe, przyszłe pokolenia) lub

dalsze ich zróżnicowanie lub grupowanie (np. zarządzający, akcjonariusze, dostawcy,

partnerzy biznesowych) mogą być w razie potrzeby dodawane dla zwiększenia pewności

uzyskanych w drodze analizy i interpretacji oddziaływań.

Tabela 6.5 przedstawia wyniki identyfikacji oddziaływań w cyklu życia obiektu analizy, na

podstawie wytycznych przedstawionych w podrozdziale 4.6 niniejszej rozprawy. Niektóre

kategorie interesariuszy mają inne, bardziej trafne nazwy, usunięto też niektóre podkategorie,

które nie mają zastosowania w warunkach przeprowadzonej analizy (np. praca dzieci

i przymusowa, zapobieganie konfliktom zbrojnym, korupcja). Wystąpienie oddziaływania w

danej fazie cyklu życia oznaczone jest symbolem „+”, a brak powiązań symbolem „-”.


Tab. 6.5 Występowanie oddziaływań społecznych w cyklu życia obiektu analizy

Kategoria

interesariuszy Podkategorie

Faza cyklu życia

PROJ. WYTW. EKSP. LIKW.

Pracownicy

Wolność zrzeszania się i zawierania

układów zbiorowych

Godziwa płaca

Godziny pracy

Równość szans i możliwości


Przywileje i bezpieczeństwo socjalne

+

+

+

+

-

+

+

+

+

+

+

+

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

Nabywca


Dialog z producentem

Poszanowanie prywatności

Przejrzystość procesów rynkowych

Odp. producenta za zużyty produkt

-

+

+

+

-

-

+

+

-

-

+

+

+

+

+

+

+

+

-

+

Lokalna

społeczność

Dostęp do dóbr materialnych

Dostęp do dóbr niematerialnych

Bezpieczne i zdrowe warunki życia

Lokalne zatrudnienie

-

+

-

+

+

+

+

+

-

-

-

-

+

-

-

-

Społeczeństwo

Publiczne zaangażowanie w zrównoważony

rozwój

Wkład w rozwój gospodarczy

Rozwój technologiczny

+

+

+

+

+

+

+

+

-

+

+

-

Inne podmioty

łańcucha

wartości

Uczciwa konkurencja

Promowanie odp. społecznej

Relacje z dostawcami

Poszanowanie praw własności

-

-

+

+

+

+

+

+

-

-

+

+

-

+

-

-


Ocena oddziaływań społecznych została zaprezentowana w tabeli 6.6, według klucza

interesariuszy oraz podkategorii wynikających z wymagań. Została użyta skala numeryczna

od 1 do 5, gdzie 1 oznacza minimalnie negatywne oddziaływania, a 5 oznacza maksymalnie

negatywne oddziaływanie w danej podkategorii. W przypadku dużego poziomu oddziaływań,

ocenę opatrzono krótkim komentarzem na temat źródeł danego oddziaływania.


Tab.6.6 Ocena oddziaływań społecznych w cyklu życia obiektu analizy

Faza Podkategoria oddziaływań Ocena Komentarz

Projektowanie


układów zbiorowych 3

Godziwa płaca 2

Godziny pracy 2

Równość szans i możliwości 1

Zdrowie i bezpieczeństwo 1

Przywileje i bezp. socjalne 3

Dialog z producentem 2

Poszanowanie prywatności 1

Przejrzystość procesów rynkowych 2

Dostęp do dóbr niematerialnych 3

Lokalne zatrudnienie 4 Dział projektowy zatrudnia pracowników z

całego regionu

Publiczne zaangażowanie w

zrównoważony rozwój 4

Brak wpływu na podnoszenie świadomości

zrówn. rozwoju

Wkład w rozwój gospodarczy 3

Rozwój technologiczny 3 Know-how przedsiębiorstwa nie jest

udostępniane dla dobra społ.

Relacje z dostawcami 2

Poszanowanie praw własności 1

RAZEM 37 SPt

Wytwarzanie


układów zbiorowych 2

Godziwa płaca 3

Godziny pracy 2

Równość szans i możliwości 3 Do obsługi maszyn i urządzeń

przetwórczych preferuje się mężczyzn


Przywileje i bezpieczeństwo socjalne 4 Mało przywilejów w porównaniu do

dużych pracodawców w okolicy

Dialog z producentem 4 Po zatwierdzeniu oferty przez klienta

kontakt jest ograniczony


Dostęp do dóbr materialnych 2

Dostęp do dóbr niematerialnych 3

Bezpieczne i zdrowe warunki życia 3


Wytwarzanie

Lokalne zatrudnienie 2




Rozwój technologiczny 2

Uczciwa konkurencja 3

Promowanie odp. społecznej 2

Relacje z dostawcami 4 Silna pozycja przetargowa firmy


RAZEM 49 SPt

Eksploatacja


Dialog z producentem 2


Przejrzystość procesów rynkowych 2

Odp. producenta za zużyty produkt 4 W zasadzie brak informacji o

zagospodarowaniu zużytych części




Relacje z dostawcami 3


RAZEM 21 SPt

Likwidacja


Dialog z producentem 4 Ograniczony po wielu latach


Odp. producenta za zużyty produkt 2

Dostęp do dóbr materialnych 4 Wykorzystanie odzyskanych części na

własne potrzeby




Promowanie odp. społecznej 3

RAZEM 22 SPt



Wyróżniającą się w zakresie wielkości oddziaływań społecznych w cyklu życia obiektu

analizy jest faza wytwarzania, a wynik 49 punktów społecznych wynika głównie z aspektów

związanych z interesami pracowników zakładu, w którym maszyny typu 245 KSP są

produkowane w Polsce. Przyczynia się do tego również wykorzystywanie silnej pozycji

przetargowej firmy w kontakcie z dostawcami materiałów, surowców, podzespołów,

elementów i usług niezbędnych do wytwarzania asortymentu maszyn.

Najsilniejsze negatywne oddziaływania społeczne w fazie projektowania mają związek

z niskim publicznym zaangażowaniem w szerzenie świadomości i dobrych praktyk dla

zrównoważonego rozwoju oraz (w zasadzie nieumyślnym) unikaniem lokalnego zatrudnienia

spoecjalistów do pracy w dziale projektowania. Istotna jest również kwestia propagowania

wiedzy i know-how dla dobra społecznego, a w zasadzie braku możliwości wykazania

związanych z tym działań. W tej fazie zidentyfikowano również najwięcej rodzajów

negatywnych oddziaływań.

Eksploatacja i likwidacja to etapy cyklu życia obiektu analizy o najmniejszych

sumarycznych oddziaływaniach społecznych, ale oczywiście warto zwrócić uwagę na aspekty

związane z zagospodarowaniem i zużytych części zamiennych oraz możliwością odzysku

podzespołów maszyny wycofanej z eksploatacji.


7. ZASTOSOWANIE MODELU NA PRZYKŁADZIE OBIEKTU

ANALIZY

7.1 Ocena łączna oddziaływań w cyklu życia obiektu analizy

Prezentując wyniki w postaci przedstawionych podkategorii, można podejmować decyzje

dotyczące dalszego rozwoju obiektu, priorytetowo traktując te podkategorie, w których

oddziaływania są największe. Podstawą do takich rozważań może być porównanie wybranych

teoretycznych koncepcji obiektu do jego „wersji zerowej”, czyli tej, która podległa pierwotnej

ocenie oddziaływań.

W przypadku obiektu analizy prezentację rezultatów należy poprzedzić omówieniem

warunków wstępnych, przez pryzmat których powinna być interpretowana ocena

oddziaływań:

1) poziom każdego z typów oddziaływań (środowiskowych, ekonomicznych

i społecznych) wyrażony jest w oddzielnych jednostkach, których nie da się

sprowadzić do wspólnego mianownika – proponowanym rozwiązaniem byłoby

opracowanie i zastosowanie syntetycznych, bezwymiarowych wskaźników. Takie

podejście uniemożliwiałoby jednak wskazanie dominującego typu oddziaływań

w przypadku interpretacji wyniku,

2) łączna analiza oddziaływań obiektu analizy stanowi zatem matrycę wyników

(o wymiarach trzy na cztery), zgodnie z modelem oceny zaproponowanym w rozdziale

czwartym niniejszej rozprawy, przy czym wszelkie porównania ocen różnych obiektów

lub różnych wersji tego samego obiektu odbywać się muszą osobno w każdej

z kategorii oddziaływań,

3) wynik agregacji oddziaływań w danej fazie cyklu życia ma postać wektora, podczas

gdy wynik agregacji oddziaływań danego typu ma postać pojedynczej liczby (punktów,

jednostek pieniężnych),

4) aby ustalić, który z różnych obiektów lub która z wersji tego samego obiektu

charakteryzuje się najwyższym współczynnikiem zrównoważoności (czyli

najmniejszym łącznym poziomem oddziaływań), należy określić średnią z różnic

procentowych wynikających z porównania wielkości oddziaływań, co zostało

zaproponowane w pracy [Kurczewski, Koper 2011].


Dla obiektu analizy matryca wyników łącznej oceny oddziaływań prezentuje się

następująco (tabela 7.1):

Tab.7.1 Łączna ocena oddziaływań obiektu analizy

Projektowanie Wytwarzanie Eksploatacja Likwidacja Łącznie

Oddziaływania

środowiskowe - 10,8 Pt 38,9 Pt -1,3 Pt 48,4 Pt

Oddziaływania

ekonomiczne 40 000 zł 621 000 zł 386 802 zł 60 892 zł 1 108 694 zł

Oddziaływania

społeczne 37 SPt 49 SPt 21 SPt 22SPt 129 SPt

Łącznie

[0 Pt,

40000 zł,

37 SPt]

[10,8 Pt,

621000 zł,

49 SPt]

[38,9 Pt,

386802 zł,

21 SPt]

[-1,3 Pt,

60892 zł,

22 SPt]

[48,4 Pt,

1108694 zł,

129 SPt]


Zastosowanie takiej formy prezentacji wyników oceny cyklu życia można poprzeć zbiorem

argumentów:

łatwość użycia i przygotowania – przedstawienie wyników w takiej formie pozwala na

szybki wgląd w poziom oddziaływań w danej fazie cyklu życia bądź łączne

oddziaływania danej kategorii w całym cyklu życia obiektu; przygotowanie polega na

wpisaniu wyników analiz w odpowiednie pola i prostych obliczeniach

arytmetycznych;

ukazywanie wyników w przystępnej postaci – wyniki można w prosty sposób

zaprezentować np. na wykresie kolumnowym, umożliwiając ukazanie wielkości

oddziaływań na jednej ilustracji;

rozpoznanie dynamiki zmian – poprzez wyliczenie stosunku obliczonych oddziaływań

do oddziaływań generowanych w cyklu życia obiektu odniesienia, w prosty sposób

ukazać można kierunek i zakres zmian, które nastąpiły (zmniejszenie lub zwiększenie

poziomu oddziaływań);

identyfikacja przenoszenia negatywnych oddziaływań pomiędzy etapami cyklu życia

– np. kumulacja oddziaływań środowiskowych mających genezę na etapie

projektowania na etap eksploatacji obiektu.


Wyniki łącznej oceny oddziaływań bazowej wersji obiektu analizy zinterepretować należy

następująco:

1) wektor łącznej oceny oddziaływań bazowej wersji obiektu ma postać [48,4 Pt, 1108694

zł, 129 SPt], a wszystkie zagregowane typy oddziaływań mają charakter negatywny

(im wyższe wartości, tym wyższe poziomy negatywnych oddziaływań),

2) całkowity koszt obiektu w całym cyklu życia obiektu wynosi nieco ponad 1,1 mln zł,

co stanowi 49% ceny zakupu automatu pakującego, przyjętej na 544 000 zł netto

w danej wersji wyposażeniowej wraz z instalacją i rozruchem,

3) całkowity poziom oddziaływań środowiskowych obiektu analizy w całym cyklu życia

wynosi 48,4 punktów środowiskowych, co odzwierciedla negatywne skutki

oddziaływania wszystkich faz cyklu życia, z wyjątkiem fazy likwidacji na stan

środowiska naturalnego,

4) oddziaływania środowiskowe są również najbardziej zróżnicowane pod względem ich

poziomu w określonych fazach cyklu życia – między poszczególnymi fazami cyklu

życia istnieje aż kilkunastokrotna różnica poziomów oddziaływań (ujmując wyniki

puntkowe w wartościach bezwzględnych),

5) całkowity poziom oddziaływań społecznych automatu pakującego KSP 245 określony

został na 129 punktów społecznych, z dominacją udziału faz wytwarzania

i projektowania w zagregowanym wyniku oceny oddziaływań,

6) w większości kategorii oddziaływań zdecydowanie wyróżnia się faza eksploatacji

obiektu, co związane jest z jej długością; dominacja szczególnie oddziaływań

środowiskowych i ekonomicznych związana jest z zapotrzebowaniem na energię

elektryczną niezbędną do zasilania maszyny w czasie cyklu roboczego,

7) najmniej uciążliwa w ujęciu każdego z typów oddziaływań jest faza likwidacji

obiektu, przy czym oddziaływania środowiskowe mają charakter pozytywny,

co związane jest z wybranym scenariuszem końcowego zagospodarowania maszyny

(niemal całkowity recykling materiałowy),

8) faza likwidacji obiektu jest również najbardziej stabilna w sensie najmniejszych różnic

poziomów oddziaływań w ujęciu proporcji (przy założeniu, że wielkości różnych

typów oddziaływań możemy porównywać w sensie liczbowym),

9) w ujęciu wyłącznie oddziaływań społecznych najmniej uciążliwa jest faza eksploatacji

obiektu, co związane jest przede wszystkim z brakiem większości powiązań

z przedstawionym zestawem kryteriów.


7.2 Zależności i współzależności między aspektami

Z uwagi na liczność czynników i uwarunkowań branych pod uwagę podczas planowania

rozwoju produktu (obiektu technicznego), kluczową rolę odgrywa kompletność procesu

gromadzenia danych pochodzących z kategorii, w których obiekt jest oceniany.

W proponowanym modelu oceny, opartym na trzech grupach oddziaływań

charakteryzujących obiekt w jego cyklu życia według idei LCM, stosowane metodologie

oceny tych oddziaływań (LCA, LCC, SLCA) zapewniają spójny i złożony zestaw danych,

które można wykorzystać w późniejszych, komplementarnych analizach.

Koncentrując się na pojedynczej kategorii oddziaływań, można podejmować decyzje

dotyczące kierunków rozwoju produktu, które pozwolą zmiejszyć oddziaływania z danej

kategorii w wybranych (lub wszystkich łącznie) fazach cyklu życia. Natomiast biorąc pod

uwagę jednocześnie dwie lub więcej kategorie wpływów, takie założenia nie są trafne.

Ilustrujące to zjawisko przykłady podane są w tabelach 7.2 i 7.3 [Koper, 2011].

W konteście ciągłego rozwoju (doskonalenia w sensie zmniejszania negatywnych

oddziaływań) obiektu, po każdej dokonanej modyfikacji należy przeprowadzić powtórną

ocenę, celem określenia, czy osiągnięcie określonych rezultatów nie spowodowało

niekorzystnych zmian w innych kategoriach oceny oddziaływań.

Tab.7.2 Przykład pozytywnej współzależności oddziaływań

Proponowana zmiana: Przeprojektowanie produktu w kierunku zmiany składu materiałowego – tak,

aby zawierał więcej surowców pochodzenia roślinnego niż tych opartych na paliwach kopalnych

(frakcjach ropy naftowej)

Oddziaływania środowiskowe

Oddziaływania

ekonomiczne

Oddziaływania

społeczne

Zmniejszone:surowce

pochodzenia roślinnego są

odnawialne, ponadto ich

utylizacja jest mniej uciążliwa

dla środowiska

Zmniejszone: koszty

pozyskania i przetwarzania

surowców roślinnych są niższe,

łatwiejsza utylizacja to tańsza

utylizacja

Zmiejszone: więcej ludzi

znajduje zatrudnienie w

rolnictwie (szczególnie w

krajach rozwijających się),

ponadto ograniczane są

negatywne wpływy związane z

działalnością przemysłu

naftowego

Źródło: opracowanie własne [Koper 2011]


Tab.7.3 Przykład negatywnej współzależności oddziaływań

Proponowana zmiana: przerzucenie odpowiedzialności za obowiązkową utylizację urządzeń

elektrycznych na konktraktora zlokalizowanego w kraju o bardzo liberalnych regulacjach

środowiskowych

Oddziaływania środowiskowe Oddziaływania

ekonomiczne

Oddziaływania

społeczne

Zwiększone: Składowanie lub

spalanie zamiast recyklingu –

oznacza zwiększenie poziomu

zanieczyszczeń powietrza i

zwiększenie zapotrzebowania

na surowce w przyszłości

Zmniejszone: z punktu

widzenia wytwórcy, taka

strategia obniża całkowite

koszty cyklu życia produktu

Zwiększone: brak pracy dla

ludzi trudniących się

recyklingiem (demontażem

sprzętu), globalny problem

wynikający ze zwiększenia

poziomu zanieczyszczeń,

oskarżenia o nieetyczne

działanie

Źródło: opracowanie własne [Koper 2011]

W przypadku obiektu analizy, zgodnie z krokiem D.2 procedury zaproponowanej

w podrozdziale 4.7 niniejszej rozprawy, zidentyfikowano następujące współzależności

aspektów o charakterze pozytywnym:

możliwość wydłużenia okresu eksploatacji obiektu analizy (propozycja: z zakładanych

15 lat dla wersji bazowej do 20 lat przy takim samym obciążeniu dobowym) wpłynie

na rozłożenie się w czasie oddziaływań społecznych, których poziom w niewielkim

stopniu zależy od długości fazy eksploatacji; z kolei decyzja taka wpłynie na koszty

fazy eksploatacji w sposób mniej więcej proporcjonalny,

modyfikacja scenariusza likwidacji opartego w około 15% na odzysku elementów

maszyny do ich ponownego wykorzystania wpłynie korzystnie na obniżenie poziomów

wszystkich trzech typów oddziaływań, w tym szczególnie powstania większych

pozytywnych oddziaływań środowiskowych, w najmniejszym stopniu zaś oddziaływań

o charakterze ekonomicznym (również przez częściowo trudny do ustalenia wpływ

zmian na koszty w cyklu życia),

pozytywna współzależność istnieje pomiędzy oddziaływaniami społecznymi

a środowiskowymi (które są pomijalne) na etapie projektowania obiektu analizy,

co wynika z oczekiwanego uwzględnienia opinii lokalnej społeczności oraz szeroko

rozumianego społeczeństwa na temat charakteru i nasilenia potencjalnych aspektów

środowiskowych, jakie urzeczywistnią się jako wynik procesu projektowania obiektu;

wpływ na poziom oddziaływań ekonomicznych można określić jako neutralny.


W dalszej kolejności, zgodnie z krokiem D.2 przywołanej wyżej procedury,

zidentyfikowano następujące współzależności aspektów o charakterze negatywnym:

istnieje negatywna relacja pomiędzy oddziaływaniami ekonomicznymi i społecznymi

w fazie wytwarzania obiektu analizy, co oznacza, że próby ograniczenia tych kosztów

mogą spowodować wzrost negatywnych oddziaływań społecznych (głównie

pochodzących od grupy interesariuszy pośrednich: pracowników zakładu i lokalnej

społeczności),

negatywną współzależność aspektów wyróżnić można w przypadku oddziaływań

ekonomicznych i środowiskowych w fazie projektowania obiektu analizy – możliwość

przeprowadzenia analizy wariantowej projektów zgodnie z metodologią

ekoprojektowania podnosi koszty procesu projektowania, ale obniża sumaryczne

oddziaływania środowiskowe w całym cyklu życia,

związek pomiędzy oddziaływaniami środowiskowymi a ekonomicznymi w fazie

wytwarzania ma charakter negatywny z uwagi na możliwy wzrost kosztów przez

wykluczenie szczególnie energochłonnych procesów wytwórczych (np. spawanie);

relacja ta w dłuższym okresie czasu i po zastosowaniu rozwiązań o charakterze

techniczno-organizacyjnym polegających na ingerencji w wybrane technologie

wytwarzania, w tym szczególnie przygotowanie elementów ze stali kwasoodpornych

może zmienić charakter na neutralny (obecne możliwości nie pozwolą na zaistnienie

pozytywnych współzależności.

Realizacja procedury zarządzania cyklem życia w odniesieniu do obiektu analizy

wykazała, że w drodze identyfikacji oddziaływań w trzech wymiarach zrównoważonego

rozwoju i konfrontacji z oczekiwaniami wybranych interesariuszy uczestniczących w cyklu

życia obiektu technicznego można zaproponować drogę zmniejszania tych oddziaływań

w cyklu życia obiektu technicznego w taki sposób, aby uniknąć niekorzystnych zależności

pomiędzy aspektami oddziaływania. Propozycje wytycznych do doskonalenia zostały,

po krótkim wstępie teoretycznym poniżej, przedstawione w podrozdziale 7.4.

7.3 Ciągłe doskonalenie cyklu życia obiektu technicznego

Pojęcie ciągłego doskonalenia zostało zapożyczone z tzw. pętli Deminga (cykl PDCA:

Plan - Do - Check - Act), która obejmuje kroki doskonalenia: planowanie, wykonywanie,


sprawdzanie oraz poprawianie (podejmowanie działań), które realizowane są nieustannie,

co prowadzi do podnoszenia skuteczności, efektywności czy jakości w badanym obszarze.

Podejście do zarządzania obiektem przez pryzmat wieloaspektowego doskonalenia jego

cyklu życia wymaga od producenta aktywności we wszystkich fazach tego cyklu, w tym

bliższej współpracy z klientem-użytkownikiem wyrobu. Z jednej strony umożliwia to

wdrażanie działań doskonalących o udowodnionej efektywności, z drugiej natomiast – tworzy

obszar, w którym możliwe jest tworzenie dodatkowych wartości mogących się przekształcić

w obopólne korzyści.

Ekologiczna i ekonomiczna optymalizacja produktów podejmowana jest z różnych

powodów, jako że istota systemu produktu jest definiowana w różny sposób. Podczas gdy

optymalizacja środowiskowa obejmuje wszystkie fazy cyklu życia, ekonomiczna jest często

ograniczona do działań producenta. Zarządzanie cyklem życia rozszerza pojęcie efektywności

produktu na cały cykl życia. Minimalizacja kosztów ogólnych wraz ze wzrostem korzyści jest

spójna z minimalizacją oddziaływań środowiskowych poprzez zwiększoną funkcjonalność.

Odpowiada to idei zrównoważoności i dlatego też LCM stanowi jej warunek wstępny.

Doskonalenie obiektu analizy w cyklu życia oznacza:

minimalizację niekorzystnych oddziaływań – co oznacza obniżenie negatywnych

oddziaływań środowiskowych do poziomu umożliwiającego podtrzymanie

(w przypadku pozyskiwania surowców) i asymilację (w przypadku emisji) przez

środowisko; obniżenie negatywnych oddziaływań ekonomicznych do poziomu

umożliwiającego pełną dostępność i ekonomicznie uzasadnioną eksploatację oraz

likwidację obiektu; obniżenie negatywnych oddziaływań społecznych do poziomu

oznaczającego wysoki stopień sprawiedliwości wewnątrz- i międzypokoleniowej oraz

równość szans osób i grup zaangażowanych w cykl życia obiektu;

maksymalizację pozytywnych oddziaływań – co oznacza zwiększenie pozytywnych

oddziaływań środowiskowych do poziomu umożliwiającego zwiększanie potencjału

środowiska do świadczenia usług ekosystemowych oraz łagodzenie zmian klimatu;

zwiększenie pozytywnych oddziaływań ekonomicznych do poziomu umożliwiającego

wybór alternatyw korzystnego ekonomicznie wytwarzania, eksploatacji i likwidacji

obiektu ze szczególnym uwzględnieniem kryterium środowiskowego; zwiększenie

pozytywnych oddziaływań społecznych do poziomu oznaczającego korzystny wpływ

istnienia obiektu w jego cyklu życia na dobrobyt jednostek, społeczności

i społeczeństw.


Postulowana ciągłość doskonalenia oznacza stałe podejmowanie prób mających na celu

realizację powyższych zadań. Sprzyja temu fakt, że doskonalenie odbywa się nie na

przykładzie rzeczywistego obiektu (nie ingerujemy fizycznie w dany egzemplarz), ale w jego

projekt, obejmujący konstrukcję, plan wytwarzania oraz scenariusze eksploatacji i likwidacji.

Ciągłość powinna być rozumiana jako działanie „bez końca”, jako dążenie do sowistego

ideału, dopóki realizacji działań doskonalących przynosi zauważalne efekty i jest opłacalna

ekonomicznie.

Możliwość tak rozumianego ciągłego doskonalenia jest możliwa dzięki rekurencyjności

zaproponowanej procedury zarządzania cyklem życia. Podejmowanie działań w kierunku

minimalizacji negatywnych lub maksymalizacji pozytywnych oddziaływań poprzedzone być

musi analizą współzależności aspektów – jeśli wystąpi sytuacja, w której próby manipulacji

daną parą lub grupą oddziaływań niekorzystnie wpływają na ogólny obraz zrównoważoności

cyklu życia, należy próbować podejmowań działania w innych obszarach. Jeśli wszystkie

możliwości zostały wyczerpane, to do czasu określenia możliwości wykorzystania innowacji

o charakterze technicznym, organizacyjnym itp. należy uznać, że potencjał metody procedury

LCM został wyczerpany.

W konteście ciągłego rozwoju (doskonalenia w sensie zmniejszania negatywnych

oddziaływań) obiektu, po każdej dokonanej modyfikacji należy przeprowadzić powtórną

ocenę, celem określenia, czy osiągnięcie określonych rezultatów nie spowodowało

niekorzystnych zmian w innych kategoriach oceny oddziaływań. Takie postępowanie

odzwierciedla działanie według filozofii PDCA (zaplanuj – wykonaj – sprawdź – popraw),

ciągłych zmian na lepsze w ujęciu cyklu życia obiektu. Niestety, skutki kolejnych zmian będą

miały coraz mniejsze znaczenie dla zmniejszania poziomu oddziaływań, jeśli nie będą

wspierane nowymi, innowacyjnymi rozwiązaniami w pewnych obszarach.

Trudnością w opracowaniu uniwersalnej (dla dowolnego obiektu technicznego) procedury

zarządzania cyklem życia jest określenie oczekiwanych rezultatów działania, to jest

ilościowego zmniejszenia poziomu oddziaływań. Według przyjętego modelu (opracowanego

na potrzeby pracy doktorskiej), działania wykonywane są w ramach tzw. spirali ciągłego

doskonalenia, to jest zaproponowania i podjęcia działań, które mają na celu zmniejszenie

oddziaływań, a następnie ocenę ich skutków. Porównanie poziomu oddziaływań przed i po

wdrożeniu działań daje podstawę do wykonania kolejnej iteracji procedury, aż do osiągnięcia

jednego z trzech stanów:

możliwość dalszego zmniejszania poziomu oddziaływań jest niezadowalająca,


występują zależności pomiędzy wybranymi oddziaływaniami powodujące,

że sumaryczny poziom oddziaływań nie może być zmniejszony,

można zaproponować wyłącznie działania zbyt kosztowne, zbyt pracochłonne

lub zmieniające charakterystyki obiektu w niepożądany sposób.

7.4 Wytyczne do doskonalenia obiektu analizy w cyklu życia

W przypadku obiektu analizy zidentyfikowano przedstawione w podrozdziale 7.2 „ślepe

uliczki”, oznaczające brak możliwości manipulacji poziomami oddziaływań w tych właśnie

obszarach. Pozostaje zatem próba określenia tych obszarów, w których dalsza poprawa będzie

możliwa. W tym celu konieczna będzie generacja pomysłów, która w rzeczywistości powinna

być wspierana metodami eksperckimi.

Wyróżnić można zestaw wytycznych, które posłużą jako warunki brzegowe w procesie

generacji idei projektowania obiektu analizy w sensie jego konstrukcji oraz, przede

wszystkim, planowania scenariuszy eksploatacji i likwidacji oraz technologii wytwarzania

automatu pakującego 245 KSP:

najbardziej korzystne działania z punktu widzenia minimalizacji oddziaływań

podejmowane być powinny w odniesieniu do fazy eksploatacji obiektu analizy,

z uwagi na dominujący charakter większości typów oddziaływań właśnie na tym

estapie cyklu życia,

szczególną uwagę zwrócić należy na koszty fazy projektowania maszyny, która jest

większości jest wyrobem powtarzalnym (produkowana w zakładzie w ilości nawet

kilkunastu sztuk rocznie), a zmienia się tylko jej konfiguracja oraz warunki współpracy

z odbiorcą,

możliwe jest relatywne zmniejszenie znaczenia oddziaływań społecznych na etapie

funkcjonowania obiektu w rzeczywistych warunkach – eksploatacja maszyny ma

charakter powtarzalny i jest zaplanowana (tryb użytkowania, obsługiwanie, remonty

i naprawy), z czego wynika, że oddziaływania społeczne pozostają na tym samym

poziomie,

największe nasilenie pozytywnych współzależności pomiędzy aspektami ujawnia się

zwłaszcza pomiędzy oddziaływaniami środowiskowymi oraz społecznymi i zwłaszcza

w fazie likwidacji, co umożliwia dalszą ingerencję w przebieg cyklu życia obiektu

analizy oraz poszukiwanie rozwiązań w tych obszarach,


największe nasilenie negatywnych współzależności pomiędzy aspektami ujawnia się

natomiast pomiędzy oddziaływaniami ekonomicznymi i środowiskowymi w fazach

projektowania oraz wytwarzania obiektu, co wskazuje na wyczerpanie się możliwości

wdrożenia większości koncepcji z tymi aspektami związanych.

Wytyczne te pozwalają na określenie szeregu celów, które moga stanowić żródło

określenia priorytetów projektowania cyklu życia obiektu analizy:

1) zaplanowanie scenariusza eksploatacji maszyny obejmującego do 20 lat użytkowania

według zaleceń producenta, z uwzględnieniem planów napraw i remontów,

2) możliwość zmniejszenia kosztów eksploatacji tak, aby całkowite koszty w cyklu życia

nie przekraczały ceny zakupu automatu pakującego 245 KSP (jeśli to możliwe,

w postulowanym okresie 20 lat)

3) przygotowanie alternatywnego scenariusza likwidacji obiektu zakładającego

przynajmniej 15% recykling części do ponownego wykrorzystania.


8. PODSUMOWANIE

W ramach niniejszej rozprawy opracowana została struktura modelu zarządzania cyklem

życia obiektów technicznych wybranego obiektu technicznego, którym jest maszyna pakująca

stosowana w przemyśle spożywczym.

Dla osiągnięcia celu głównego, zrealizowano następujące cele szczegółowe.

6) opracowano podstawowe założenia modelu zarządzania cyklem życia, w tym określeno

granice zarządzanego systemu obiektu,

7) opracowano kryteria oceny oddziaływań społecznych w cyklu życia obiektu

technicznego i techniki ich obliczania,

8) przeprowadzono analizy ilościowe: środowiskową, ekonomiczną i społeczną cyklu

życia wybranego obiektu technicznego,

9) określono zależności pomiędzy efektami działań doskonalących a zmianą poziomu

oddziaływań w poszczególnych aspektach cyklu życia obiektu technicznego,

10) określono typowe uwarunkowania sprawnego i skutecznego zarządzania cyklem życia

obiektów technicznych.

W związku z powyższym należy uznać, że cel pracy został zrealizowany, a postulowany

zakres pracy odpowiada stanowi faktycznemu. Można również wysunąć konkluzje o

następującym, przedstawionym w poniższych akapitach, charakterze.

Wnioski merytoryczne

Efektem naukowym realizacji niniejszej pracy doktorskiej jest opracowanie założeń

sprawnej i skutecznej minimalizacji niekorzystnych oddziaływań środowiskowych,

ekonomicznych i społecznych w całym cyklu życia obiektu technicznego.

Realizacja pracy wykazała, że w drodze identyfikacji oddziaływań w trzech wymiarach

zrównoważonego rozwoju i konfrontacji z oczekiwaniami wybranych interesariuszy

uczestniczących w cyklu życia obiektu technicznego można zaproponować sposób

zmniejszania tych oddziaływań w cyklu życia obiektu technicznego w taki sposób, aby

uniknąć niekorzystnych zależności pomiędzy poszczególnymi aspektami oddziaływań.

Punktem wyjścia do realizacji zaprezentowanego w pracy modelu procedury LCM jest

wieloaspektowa ocena cyklu życia obiektu technicznego (produktu), której zakres wyznacza

operacjonalizacja pojęcia zrównoważonego rozwoju. Ocena ta stanowi główny element etapu

planowania w przyjętym jako ramy procedury cyklu PDCA (schemat ilustrujący podstawową


zasadę ciągłego doskonalenia, upowszechniony przez kręgi związane z zarządzaniem przez

jakość i normami ISO dotyczącymi zarządzania jakością).

Uogólniając, można przyjąć, że takie postawienie sprawy przybliża tematykę pracy do

problematyki uniwersalnej metody oceny jakości maszyn i urządzeń technicznych.

Dla potrzeb bardziej szczegółowego określenia kryteriów, według których potencjalni

nabywcy podejmują decyzję o inwestycji konieczne jest wyjaśnienie wszystkich aspektów

związanych z zakupem i eksploatacją obiektu technicznego, co prowadzi do konieczności

wprowadzenia pojęcia jakości eksploatacyjnej, opisanego częściowo w literaturze

przedmiotu.

Na jakość w cyklu życia należy spojrzeć przez pryzmat uczestnika danej fazy cyklu.

Możemy tu wyróżnić jakość: projektową produktu, projektową procesów realizacji,

wykonania, marketingową, eksploatacji i serwisową. Pierwsza z wymienionych – projektowa

produktu, powinna być rozumiana, jako zdolność do zaspokojenia potrzeb klienta, druga

– jakość projektowa procesów realizacji, to zdolność do uzyskania poprzedniej jakości

projektowej wyrobu, z kolei jakość wykonania jest utożsamiana z poziomem odwzorowania

przez produkt wzorca. Jakość eksploatacyjną/użytkową należy rozumieć jako poziom

satysfakcji klienta z powodu posiadania gotowego wyrobu, zaś jakość serwisową, jako

łatwość utrzymania wyrobu w stanie pozwalającym na jego wykorzystywanie.

Jakość eksploatacyjna obiektu technicznego wyraża się poprzez stopień spełnienia przez

obiekt zbioru wymagań, które określone są przez jego użytkowników. Wymagania te, zwane

kryteriami jakości eksploatacyjnej, zazwyczaj ujmowane są w typowym podziale:

kryteria działania obiektywnego – osiągi,

kryteria działania subiektywnego – atrakcyjność subiektywna dla nabywcy,

niezawodność techniczna,

przydatność w różnych okolicznościach zwiększająca bezpośrednią atrakcyjność,

możliwość dostosowania do zmiennych warunków eksploatacji,

bezpieczeństwo eksploatacji.

Wyodrębnienie kryterium środowiskowego, związanego z szeroko pojętymi

oddziaływaniami obiektu technicznego na stan środowiska naturalnego i środowiska pracy ma

szczególnie duże znaczenie w ocenie jakości eksploatacyjnej maszyn stosowanych

w przemyśle spożywczym. Przemawia za tym choćby duża chłonność zasobowa procesów

przetwórstwa żywności, szczególnie wody oraz często sezonowa kumulacja dużej dawki

uciążliwych środowiskowo obciążeń. Jakość jest pojęciem względnym, a wymagania


stawiane obiektom mają charakter subiektywny. Aby oddziaływanie środowiskowe stało się

uniwersalnym, obok trwałości, niezawodności czy funkcjonalności przymiotem obiektu,

istotne jest uświadomienie jego roli w procesie eksploatacji, przykładowo poprzez powiązanie

z wymaganiami ekonomicznymi stawianymi maszynom.

Wnioski metodyczne

Osiągnięcie celu pracy wskazuje na słuszność zastosowania przyjętych metod i ich

poprawność. Skuteczność doboru sposobów rozwiązania postawionego problemu

badawczego wynika z tego, że dzięki zaproponowanemu modelowi zarządzania cyklem życia:

1) możliwe jest wyłonienie kryteriów zrównoważoności obiektów technicznych w trzech

wymiarach operacjonalizacji pojęcia zrównoważonego rozwoju, które to kryteria

w sposób kompleksowy i wyczerpujący ustanawiają ramy do identyfikacji i oceny

oddziaływań środowiskowych, ekonomicznych i społecznych w cyklu życia obiektów

technicznych,

2) wykonalny jest opis obiektu analizy w ramach przygotowanego zestawu kryteriów

z użyciem możliwych do zgromadzenia danych ilościowych na jego temat, które

odnoszą się do skali wymienionych typów oddziaływań obiektu technicznego w jego

cyklu życia,

3) możliwe jest określenie oczekiwań interesariuszy względem oczekiwanego

maksymalnego poziomu negatywnych oddziaływań obiektu na wybrane wymiary

rzeczywistości oraz szczegółowych wytycznych w zakresie charakteru tych

oddziaływań,

4) wykonalna jest ocena poziomów poszczególnych oddziaływań w ujęciu ich typów oraz

faz cyklu życia analizowanego obiektu,

5) realne jest wykazanie możliwości minimalizacji negatywnych i maksymalizacji

pozytywnych oddziaływań w trzech wymiarach zrównoważoności obiektu analizy,

6) możliwe jest wskazanie sposobów ingerencji w cykl życia analizowanego obiektu

technicznego dla uzyskania zadowalających interesariuszy rezultatów w zakresie

spełnienia ich oczekiwań,

7) przeprowadzenie całej procedury jest zawsze wykonalne, o ile zgromadzone dane

ilościowe i jakościowe na temat obiektu analizy, a zwłaszcza rozpoznane oczekiwania

interesariuszy stanowią zbiór wystarczający do jej uruchomienia,


8) ze względu na założoną rekurencyjność przedstawionej w pracy procedury zarządzania

cyklem życia obiektów technicznych możliwe i celowe są jej kolejne iteracje, aż do

osiągnięcia zadowalających rezultatów w zakresie obniżenia poziomu oddziaływań do

maksymalnego akceptowanego przez interesariuszy poziomu (poziomów).

Zaznaczyć należy, że – zdaniem autora – uzyskanie wszystkich powyżej wymienionych

efektów stosowania modelu uzależnione jest w największym stopniu od prawidłowości

i celowości podjętych działań, a nie skupienia się na szczegółowości analiz ilościowych oraz

wymuszania kompletności przebiegu procedury.

Wnioski aplikacyjne

Uzyskane efekty pracy są przydatne do praktycznego wykorzystania, a zakres ich

możliwego wykorzystania obejmuje głównie podmioty projektujące i wdrażające na rynek

obiekty techniczne przeznaczone dla różnych zastosowań, w tym dla przemysłu

spożywczego.

Myślenie w kategoriach cyklu życia jest centralnym elementem procesu zarządzania

cyklem życia, natomiast nie ma konieczności używania skomplikowanych technik i narzędzi.

Jest to prawdą, gdy w cyklu życia obiektu poszukiwane są szczególnie istotne oddziaływania,

natomiast nie jest, gdy wyniki analiz stanowią dane decyzyjne. Porównanie zaproponowanych

rozwiązań wymaga bowiem przeprowadzenia analiz ilościowych. Siłą technik takich jak

środowiskowa ocena cyklu życia jest kwantyfikacja, której możliwość powinna zostać

utrzymana w miarę poszerzania analizy o aspekty ekonomiczne i społeczne. Jest to

stosunkowo łatwe w przypadku analizy kosztów cyklu życia, ale trudniejsze w przypadku

analizy oddziaływań społecznych.

Istnieje możliwość zaproponowania procedury zarządzania cyklem życia skierowanej do

projektantów i producentów maszyn i urządzeń, w tym szczególnie stosowanych w przemyśle

spożywczym, a zatem możliwa będzie komercjalizacja wyników prac w postaci usługi

doradczej skierowanej do przedsiębiorstw zainteresowanych zwiększaniem swojej

konkurencyjności poprzez wprowadzanie innowacji w rozwoju wyrobów. Uproszczenie

modelu LCM zwiększy bowiem dostępność tego typu usług, szczególnie dla małych

i średnich przedsiębiorstw.

W literaturze przedmiotu dostrzec można lukę pomiędzy bardzo ogólnymi opracowaniami

na temat raportowania wyników LCSA/LCM, w zasadzie nieprzystosowanymi do

wykorzystania przez praktyków, a prezentacjami przygotowywanymi przez duże


przedsiębiorstwa na temat postępów w podnoszeniu ekowydajności swoich produktów.

Wyniki LCSA/LCM i uzyskiwane w ten sposób informacje ze względu na swoją

szczegółowość i wnikliwość mogą mieć strategiczne znaczenie dla przedsiębiorstw i z tego

powodu firmy nie są skłonne udzielać ich zbyt dużo. Z utylitarnego punktu widzenia istotne

jest więc przekazywanie praktykom wytycznych na temat zasad doboru i prezentacji

informacji, które z jednej strony zadowolą interesariuszy, a z drugiej nie naruszą interesów

publikującego. Jedną z propozycji praktycznego efektu pracy naukowej w tym zakresie może

być opracowanie przewodnika z zasadami dla opracowania i raportowania rezultatów

przeprowadzonych wielowymiarowych analiz cyklu życia oraz efektów zarządzania cyklem

życia według zaproponowanego w pracy doktorskiej modelu.

Wnioski rozwojowe

Na zakończenie rozprawy warto wysunąć sugestie dotyczące kierunków dalszych badań

i przedstawić, które zagadnienia w problematyce zarządzania cyklem życia obiektów

technicznych powinny być – zdaniem autora – rozwiązane w pierwszej kolejności:

1) Najważniejszym z proponowanych dalszych celów badawczych może być odpowiedź

na pytanie, w którym momencie dalsze doskonalenie obiektu staje się nieefektywne

bez zastosowania rozwiązań o charakterze innowacyjnym, mogących przyczynić się do

radykalnego obniżenia poziomu generowanych przez obiekt oddziaływań. W tym

względzie w pracy podniesiona musi zostać kwestia roli innowacji (w tym zwłaszcza

ekoinnowacji) w kształtowaniu cyklu życia obiektów technicznych.

2) Ważną, poruszaną również we wnioskach merytorycznych kwestią jest rozwój metody

oceny jakości eksploatacyjnej obiektów technicznych ze szczególnym uwzględnieniem

kryterium środowiskowego. Pierwszym etapem takich działań powinno być zbadanie

sposobu postrzegania i znaczenia nadawanego przez użytkowników maszyn

środowiskowo zorientowanej charakteryzacji procesów eksploatacji. Oznacza to

m.in. określenie zapotrzebowania na metodę oceny jakości i określenie istotnych,

z punktu widzenia jej użytkowników, cech metody.

3) Celem utylitarnym pozostaje popularyzacja nie tylko metodyki, ale przede wszystkim

zasadności zarządzania cyklem życia wyrobów przemysłowych, a w szczególności

obiektów technicznych projektowanych i wytwarzanych w małych i średnich firmach.

Stosowanie takiego podejścia może stać się podstawą wzrostu innowacyjności

w zakresie rozwoju oferty i zarządzania jakością wyrobów i usług.


9. LITERATURA

[1] Ackoff R.L., Decyzje optymalne w badaniach stosowanych. PWN, Warszawa 1969.

[2] Adamczyk W., Ekologia wyrobów. Jakość. Cykl życia. Projektowanie. Polskie

Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2004.

[3] Alkire S., Why the Capability Approach? Journal of Human Development, Vol.6 (1)

2005, pp. 115-135.

[4] Asiedu Y., Gu P., Product life cycle cost analysis: state of the art review, International

Journal of Production Research 36 (4) 1998.

[5] Avery P., Calculating Life-Cycle Cost, Engineered Systems, Vol.9, 2011.

[6] Barnthouse L., Fava J., Humphreys K., Hunt R., Laibson L., Loesen S. Owens T.,

Todd J., Vigon B., Weitz K., Young J., Life cycle impact assessment: The State-of-

the-Art, SETAC Report, Pensacola 1997.

[7] Barringer H., Weber D., Life Cycle Cost Tutorial. Fifth International Conference on

Process Plant Reliability, Houston 1996.

[8] Biologia : słownik encyklopedyczny. Wydawnictwo Europa, Warszawa 2001.

[9] Borys T. (red.), Wskaźniki zrównoważonego rozwoju, Wyd. Ekonomia i Środowisko,

Warszawa-Białystok 2006.

[10] Brent A. C., Visser J. K., An Environmental Performance Resource Impact Indicator

for Life Cycle Management in the Manufacturing Industry, Journal of Cleaner

Production 13 (2005), pp. 557-565.

[11] Chandler A.D, Strategy and Structure, MIT Press, Cambridge 1972.

[12] Croes P., Vermeulen W., In search of income reference points for SLCA using a

country level sustainability benchmark (part 1): fair inequality. A contribution to the

Oiconomy project. International Journal of Life Cycle Assessment, Vol.21 (2016),

pp.349-362.

[13] Daly H., Beyond Growth: The Economics of Sustainable Development, Beacon Press,

Boston 1997.

[14] Deklaracja Konferencji Narodów Zjednoczonych w sprawie środowiska z dnia

16 czerwca 1972 r.

[15] Diakun J., Eksploatacja w praktyce inżynierskiej przemysłu spożywczego,

Wydawnictwo Politechniki Koszalińskiej, Koszalin 2005.

[16] Dietrych J., System i konstrukcja. WNT, Warszawa 1985.

[17] Dreyer L., Hauschild M., Schierbeck J., A Framework for Social Life Cycle Impact

Assessment. The International Journal of Life Cycle Assessment Vol.11 (2) 2006,

pp. 88–97

[18] Dwiliński L., Wstęp do teorii eksploatacji systemu technicznego, Wydawnictwa

Politechniki Warszawskiej, Warszawa 1991.

[19] Egelund Holgaard J., Remmen A., Jorgensen T. H., LCM – intentional strategy or a

patchtwork of practices?, Working Paper 20/2007, Technology, Environment and

Society, Aalborg University 2007.

[20] Encyklopedia Techniki. Przemysł spożywczy. E. Pijanowski (red.), WNT, Warszawa

1978.

[21] Fałda B., Modelowanie dynamiczne procesów ekonomicznych. Wydawnictwo KUL,

Lublin 2010.

[22] Fava J., Consoli F., Denison R., Dickson K., Mohin T., Vigon B., A conceptual

framework for life cycle impact assessment, Sandestin, Florida 1992.

[23] Fava J., Jensen A.A., Linfors L., Pomper S., Bea de Smet, Warren J., Vigon B., Life

Cycle Assessment Data Quality. A conceptual framework; SETAC Report,

Wintergreen 1992.


[24] Fertsch M., Trzcieliński S. (red.), Koncepcje zarządzania systemami wytwórczymi,

Instytut Inżynierii Zarządzania, Politechnika Poznańska, Poznań 2005.

[25] Finkbeiner M., Schau E., Lehmann A., Traverso M., Towards Life Cycle

Sustainability Assessment, Sustainability Vol.2, pp 3309-3322, 2010.

[26] Geitner F., Galster D., Using Life-Cycle Costing Tools. Chemical Engineering 107 (2)

2000, pp. 80-86.

[27] Global Reporting Initiative, G4 Sustainability reporting guidelines – reporting

principles and standard disclosures, 2013.

[28] Goedkoop M., Spriensma R. et al., The Eco-indicator 99. A damage oriented method

for Life Cycle Assessment. Methodology report, PRé Consultants B.V., Netherlands

2000.

[29] Graczyk M., Bilanse ekologiczne i ich miejsce w systemach logistycznych

przedsiębiorstwa, Logistyka nr 4, 1996 r., s. 13.

[30] Guinee J.B., Development of methodology for the environmental Life Cycle

Assessment of products with a case study of margarines. Ph.D. Thesis,

Rijksuniversiteit te Leiden, Leiden 1995.

[31] Guinee J.B., Heijungs R., Quantitative life cycle assessment of products, Part 1 and

Part 2, J. Cleaner Products, No 2, 1993 r., vol. 1.

[32] Henclik A., Analiza LCA dla procesu technologicznego. Polska Korporacja

Recyklingu, Warszawa 2014.

[33] Hirsch F., Social Limits to Growth. Harvard University Press, Cambridge 1976.

[34] Ho G., Recognition of the Human Right to Environmental Protection, Earth Law

Journal 1976, nr 2, s. 227.

[35] Honkasalo A., Eco-efficiency and Integrated Product Policy: Lessons from Finland,

Corporate Environmental Strategy, Vol. 8, No.2 (2001), pp. 109-117.

[36] http://ec.europa.eu/competition/state_aid/legislation/reference_rates.html

[wejście 9 września 2016]

[37] Hunkeler D., Rebitzer G., The Future of Life Cycle Assessment. The International

Journal of Life Cycle Assessment Vol.10 (5) 2005, pp. 305–308.

[38] Hunt R., Franklin W., LCA – How It Come about. J of LCA, 1996, No 1.

[39] Hunt, R., J. Sellers, and W. Franklin. “Resource and Environmental Profile Analysis:

A Life Cycle Environmental Assessment for Products and Procedures” Environmental

Impact Assessment Review, 1992.

[40] Hutchins M., Sutherland J., An exploration of measures of social sustainability and

their application to supply chain decisions. Journal of Cleaner Production 16 (2008)

pp. 1688–1698

[41] Hutton R., Wilkie W., Life Cycle Cost: A New Form of Consumer Information,

Journal of Consumer Research, Vol.6, 1980.

[42] Joachimiak-Lechman K., Środowiskowa ocena cyklu życia (LCA) i rachunek kosztów

cyklu życia (LCC). Aspekty porównawcze. Ekonomia i środowisko 1 (48) 2014.

[43] Jolliet, O., Margni, M., Charles, R. et al., IMPACT 2002+: A new life cycle impact

assessment methodology. Int J LCA (2003) 8: 324.

[44] Jorgensen, A., Bocq, A. Nazarkina, L., Hauschild M., Methodologies for Social Life

Cycle Assessment. International Journal of Life Cycle Assessment. 2 (13) 2008,

pp. 96-103

[45] Jorgensen T. H., Towards More Sustainable Management Systems: Through Life

Cycle Management and Integration, Journal of Cleaner Production 16 (2008),

pp. 1071-1080.


[46] Kasprzak J., Ekobilansowa analiza procesów eksploatacji i likwidacji maszyn i

urządzeń przemysłu spożywczego. Rozprawa doktorska, Wydział Maszyn Roboczych

i Transportu Politechniki Poznańskiej, Poznań 2005.

[47] Kasprzak J., Kurczewski P., Lewicki R., Zarządzanie cyklem życia sposobem na

wzrost innowacyjności, Inżynieria i Aparatura Chemiczna, Vol. 2, 2009, pp. 60-61.

[48] Klöpffer W., Life-Cycle based methods for sustainable product development. The

International Journal of Life Cycle Assessment, Vol.8 (2), 2003.

[49] Klöpffer W., Life cycle sustainability assessment of products, The International

Journal of Life Cycle Assessment, Vol.13 (2) pp. 89 – 95, 2008.

[50] Klostermann J., Tukker A., Product Innovation and Eco-efficiency: Twenty-three

industry efforts to reach the Factor 4. Kluwer, London, 1998.

[51] Kłos Z., Środowiskowa ocena maszyn i urządzeń, Wydawnictwo Politechniki

Poznańskiej Poznań, 1998.

[52] Kłos Z., Kurczewski P., Kasprzak J., Środowiskowe charakteryzowanie maszyn i

urządzeń. Podstawy ekologiczne, metody i przykłady. Wydawnictwo Politechniki

Poznańskiej, Poznań 2005.

[53] Kolman R., Inżynieria jakości. PWE, Warszawa 1992.

[54] Komunikat Komisji w sprawie zmiany metody ustalania stóp referencyjnych i

dyskontowych. Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej (2008/C 14/02).

[55] Koontz M., O’Donnell C., Zasady zarządzania, Warszawa 1969.

[56] Koper K., Correlation between environmental, economic and social aspects in LCM.

[57] of technical objects, Proceedings of II International Industrial Ecology Conference

INDECO’ 2011, Beroun, 2011.

[58] Koper K., Prezentacja wieloaspektowej oceny cyklu życia obiektu technicznego z

uwzględnieniem współzależności pomiędzy aspektami, Problemy Eksploatacji 1

(84)/2012.

[59] Koper K., Zarządzanie cyklem życia jako strategiczne podejście do produktu

umożliwiające wzrost wartości dodanej. Materiały XII Międzynarodowej Konferencji

„Innowacyjność i jakość dla biznesu w gospodarce zorientowanej na redukcję CO2”,

Poznań 2012

[60] Kotler P., Keller K.L., Marketing, wydanie XIV, Rebis, Poznań 2012.

[61] Krozer Y., Social Demands in Life-cycle Management, Greener Management

International, Vol. 45, Spring 2004, pp. 95-105.

[62] Krzyżanowski J., Wasiak Z., Wojciechowski T., Niektóre ekologiczne aspekty

produkcji w przemyśle maszynowym, [w:] Materiały konferencyjne X International

Conference on Machinery Recycling, Wydział Mechaniczny ATR w Bydgoszczy,

Bydgoszcz 2000.

[63] Kulczycka J., Góralczyk M., Koneczny K., Przewrocki P. Wąsik A., Ekologiczna

ocena cyklu życia (LCA) nową techniką zarządzania środowiskowego, IGSMiE PAN,

Kraków 2001.

[64] Kurczewski P., Koper K., The concept of monitoring of LCM results based on

refrigerators case study, Towards Life Cycle Sustainability Management - LCM 2011,

Berlin, 2011.

[65] Kurczewski P, Lewandowska A., Ecodesign principles for managing the technical

objects life cycle (in Polish), Wydawnictwo KMB Druk, 2008.

[66] Kuznets S., Wzrost gospodarczy narodów: produkt i struktura produkcji. Państwowe

Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1976.

[67] Labuschagne C., Brent A. C. 2005. Sustainable Project Life Cycle Management: the

need to integrate life cycles in the manufacturing sector. International Journal of

Project Management 23, pp. 159–168.


[68] Labuschagne C., Brent A. C., Social Indicators for Sustainable Project and

Technology Life Cycle Management in the Process Industry, International Journal of

Life Cycle Assessment, Vol. 11, (1) 3 – 15 (2006), pp. 3-15.

[69] Legutko S., Eksploatacja maszyn, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań

2007.

[70] Legutko S., Podstawy eksploatacji maszyn i urządzeń. WSiP, Warszawa 2004.

[71] Lewandowska A., Środowiskowa ocena cyklu życia produktu na przykładzie

wybranych typów pomp przemysłowych. Rozprawa doktorska, Wydział

Towaroznawstwa Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2004.

[72] Lewandowska A., Kłos Z., Kurczewski P., Lewicki R., Ekoprojektowanie na

przykładzie sprzętu chłodniczego. Cz. I. Cele i procedura, Inżynieria i Aparatura

Chemiczna, Vol. 2, 2009, pp. 84-85.

[73] Lewandowska A., Kurczewski P., ISO 14062 in theory and practice – ecodesign

procedure. Part 1: structure and theory, The International Journal of Life Cycle

Assessment, Springer, 2010, vol. 15, pp. 769-776.

[74] Lisiński M., Wariantowanie w projektowaniu organizatorskim, Zeszyty Naukowe

Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Monografie, nr 105, Kraków 1992.

[75] Martinez-Blanco J., Lehmann A., Chang Y., Finkbeiner M., Social organizational

LCA (SOLCA) – a new approach for implementing social LCA. International Journal

of Life Cycle Assessment, Vol.20 (2015), pp. 1586-1599.

[76] Martyniak Z., Metody organizowania procesów pracy. PWE, Warszawa 1996.

[77] Mattioda R., Mazzi A., Canciglieri O., Scipioni A., Determining the principal

references of the social life cycle assessment of products. International Journal of Life

Cycle Assessment, Vol.20 (2015), pp. 1155-1165.

[78] McGillivray M., The human development index: Yet another redundant composite

development indicator? World Development, Vol.19 (10) 1991, pp. 1461-1468.

[79] Meadows D.H., Meadows D.L., Randers J., Behrens W., The Limits to Growth: A

report for the Club of Rome's Project on the Predicament of Mankind, Potomac

Associates, 1972 (dostęp z biblioteki cyfrowej http://www.dartmouth.edu/).

[80] Morris D., Ludzkie zoo. Świat Książki, Warszawa 2000.

[81] Nasza wspólna przyszłość. Raport Światowej Komisji do spraw Środowiska i

Rozwoju, PWE, Warszawa 1991.

[82] Niziński S., Eksploatacja obiektów technicznych, Wydawnictwo Instytutu Technologii

Eksploatacji, Radom 2002.

[83] Niziński S., Żółtowski B., Informatyczne systemy zarządzania eksploatacją systemów

technicznych, Wydawnictwo MARKAR, Olsztyn – Bydgoszcz 2001.

[84] Nussbaum M., Human Functioning and Social Justice. In Defense of Aristotelian

Essentialism. Political Theory Vol.20 (2) 1992, pp. 202-246.

[85] Ny H., MacDonald J., Broman G., Yamamoto R., Robert K.-H., Sustainability

constraints as system boundaries: an approach to making life-cycle management

strategic. Journal of Industrial Ecology, vol. 10, no.1-2, 2006, pp. 61-77.

[86] OECD, Towards Sustainable Development: Indicators to measure progress.

Proceedings of the OECD Rome Conference, 2000.

[87] Oziemski S., Efektywność eksploatacji maszyn. Podstawy techniczno-ekonomiczne,

Wydawnictwo Instytutu Technologii Eksploatacji, Radom 1999.

[88] Pearce D., E. Barbier A., Markandyia A., Sustainable Development, Economics and

the Environment in the Third World, Brookfield 1990.

[89] PN-ISO 26000:2012 Wytyczne dotyczące społecznej odpowiedzialności.

[90] PN-EN ISO 14040:2009 Zarządzanie środowiskowe -- Ocena cyklu życia -- Zasady i

struktura.


[91] PN-EN ISO 14044:2009 Zarządzanie środowiskowe -- Ocena cyklu życia --

Wymagania i wytyczne.

[92] http://portalkomunalny.pl/przyszlosc-recyklingu-na-identiplast-2015-318696/

[wejście 16 czerwca 2016 r.].

[93] Rebitzer G., Schmidt W.-P., Design for Environment in the Automotive Sector with

the Materials Selection Tool euroMat,. Gate to EHS: Life Cycle Management –

Design for Environment, March 17th, 2003, pp. 1-4.

[94] Reitinger C., Dumke M., Barosevcic M., Hillerbrand R., A conceptual framework for

impact assessment within SLCA. International Journal of Life Cycle Assessment,

Vol.16 (2011), pp. 380-388.

[95] Robert K.-H. et al.: Strategic sustainable development – selection, design and

synergies of applied tools. Journal of Cleaner Production, vol.10, no.3, 2002,

pp. 197-214.

[96] Robertson J. i S., Pełna analiza systemowa. WNT, Warszawa, 1999.

[97] Rogall H., Ekonomia zrównoważonego rozwoju. Teoria i praktyka. Wydawnictwo

Zysk i S-ka, Poznań 2010.

[98] Rogall H., Neue Umweltökonomie – Ökonomie, Opladen 2002.

[99] Ryan R., Deci E., The Darker and Brighter Sides of Human Existence: Basic

Psychological Needs as a Unifying Concept. Psychological Inquiry, Vol.11 (4) 2000,

pp. 319-338.

[100] Sala S., Farioli F, Zamagni A., Life cycle sustainability assessment in the context of

sustainability science progress (part 2), The International Journal of Life Cycle

Assessment, Vol.18 (9), pp 1686-1697, 2013.

[101] Sanchez-Ramirez P., Petti L., Haberland N., Lie Ugaya C., Subcategory assessment

method for social life cycle assessment. Part 1: methodological framework.

International Journal of Life Cycle Assessment, Vol.19 (2014), pp. 1515-1523.

[102] Schmidt W.-P., Strategies for Environmentally Sustainable Products and Services,

Corporate Environmental Strategy, Vol. 8, No. 2 (2001), pp. 118-125.

[103] Selech J., Kurczewski P., Metoda szacowania kosztu cyklu życia (LCC) i jej

zastosowanie w dziedzinie budowy i eksploatacji obiektów technicznych, Inżynieria i

Aparatura Chemiczna, Vol. 5, 2010, pp. 105-106.

[104] Simon J., Kahn H., The Resourceful Earth: A Response to Global 2000, Blackwell

Publications, Oxford 1984.

[105] Simon J., The Ultimate Resource II: People, Materials, and Environment, 1998

(dostęp http://www.juliansimon.org/writings/Ultimate_Resource/).

[106] Smith A.M., Hinchcliffe G.R., RCM: gateway to world class maintenance, Elsevier,

Oxford 2004.

[107] Sonnemann G. et al., Life Cycle Management: UNEP-Workshop, International Journal

of Life Cycle Assessment 6 (2001), pp. 325-333.

[108] Speth G., The Global 2000 Report to the President, 8 B.C. Envtl. Aff. L. Rev. 695,

Washington 1980 (dostęp http://lawdigitalcommons.bc.edu/ealr/vol8/iss4/1).

[109] Stabryła A., Ogólna koncepcja modelowania wzorującego. Zeszyty Naukowe

Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 1988, nr 278.

[110] Subramanian S.M., Social Life Cycle Assessment – An Insight, Springer

Science+Business Media, Singapur 2015.

[111] Supernat J., Zarządzanie. Kolonia Limited, Wrocław 2005.

[112] Szarucki M., Założenia metodyczne procesu modelowania w rozwiązywaniu

problemów zarządzania. Kraków 2011.

[113] Takata S. et al., Maintenance: Changing Role in Life Cycle Management, Annals of

the CIRP, vol. 53, No 2/2004, pp. 643-655.


[114] Tomaszewicz Ł., Metody analizy input-output, PWE, Warszawa 1994.

[115] UNEP/SETAC, Life Cycle Management: A Business Guide to Sustainability. 2007.

[116] UNEP/SETAC, Guidelines for social life cycle assessment of products, 2009.

[117] UNEP/SETAC. Life Cycle Management: How business uses it to decrease footprint,

create opportunities and make value chains more sustainable, 2009.

[118] UNEP/SETAC, Towards life cycle sustainability assessment: Making informed

choices on products, 2011.

[119] Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska. Dz.U. 2001 Nr 62 poz.

627.

[120] Weidema Bo (red.), Environmental Assessment of Products, UETP-EEE, Helsinki

1993.

[121] Wimmer W., Zust R., Lee K. M, Ecodesign Implementation: A Systematic Guidance

on Integrating Environmental Considerations into Product Development, Springer,

2004.

[122] Yamaguchi H., Itsubo N., Lee S., Motoshita M., Inaba A., Ichinohe M., Yamamoto N.,

Miyano Y., Development of a Life Cycle Management Methodology using Life Cycle

Cost Benefit Analysis for Electric and Electronic Products. Proceedings of LCM 2007,

Zurich.

[123] Zamagni A., Pesonen H-L., Swarr T., From LCA to Life Cycle Sustainability

Assessment: concept, practice and future directions, The International Journal of Life

Cycle Assessment, Vol.18, pp 1637–1641, 2013.

[124] Zieleniewski J., Organizacja zespołów ludzkich. Wstęp do teorii organizacji i

kierownictwa. PWN, Warszawa 1972.


10. SPIS TABEL I RYSUNKÓW

TABELE

Nr Tytuł str.

2.1 Model wymiarów zrównoważonego rozwoju 15

2.2 Klasyfikacja narzędzi związanych z life-cycle thinking 20

4.1 Etapy LCA 44

4.2 Różnice w podejściu pomiędzy LCA i SLCA 55

4.3 Podkategorie oddziaływań w analizie SLCA 61

4.4 Klasyfikacja cech szczególnych dwóch paradygmatów ochrony środowiska 64

4.5 Określenie wymagań interesariuszy - przykład 79

4.6 Diagram współzależności oddziaływań 82

4.7 Ocena zaproponowanych rozwiązań według kryterium spełnienia wymagań 83

4.8 Etapy procedury w ujęciu procesowym 85

5.1 Podstawowe dane techniczne obiektu analizy 92

6.1 Skład materiałowy oraz wyróżnione podzespoły maszyny typu 245 KSP 96

6.2 Kategorie szkody i wpływu w metodzie IMPACT 2002+ 98

6.3 Zdyskontowane koszty fazy eksploatacji obiektu 104

6.4 Całkowite koszty w cyklu życia obiektu analizy 105

6.5 Występowanie oddziaływań społecznych w cyklu życia obiektu analizy 107

6.6 Ocena oddziaływań społecznych w cyklu życia obiektu analizy 108

7.1 Łączna ocena oddziaływań obiektu analizy 112

7.2 Przykład pozytywnej współzależności oddziaływań 114

7.3 Przykład negatywnej współzależności oddziaływań 115

RYSUNKI

Nr Tytuł str.

2.1 Katastrofa maltuzjańska 9

2.2 Filary zrównoważonego rozwoju 14

2.3 Łańcuch cyklu życia 17

2.4 Rynkowy cykl życia produktu: poziom sprzedaży w funkcji czasu 18

2.5 Hierarchia pojęć w zakresie zarządzania cyklem życia 28

4.1 Model ilościowej oceny oddziaływań 42

4.2 Koszty w cyklu życia obiektu technicznego z punktu widzenia użytkownika 48

4.3 Dwuwymiarowa analiza systemu produktu 55

4.4 Cykl PDCA 76

4.5 Modelowa procedura zarządzania cyklem życia 78

5.1 Automat typ 245 KSP 91

6.1 Wyniki charakteryzowania środowiskowego cyklu życia obiektu w ujęciu kategorii szkód 99

6.2 Wyniki charakteryzowania środowiskowego cyklu życia obiektu w ujęciu kategorii wpływu 100

6.3 Wyniki charakteryzowania środowiskowego fazy wytwarzania w ujęciu kategorii szkód 101

6.4 Wyniki charakteryzowania środowiskowego fazy wytwarania w ujęciu kategorii wpływu 102

m . Krzysztof Koperrepozytorium.put.poznan.pl/Content/398770/Krzysztof_Koper... · tym wytyczne do...

Documents

Transcript of m . Krzysztof Koperrepozytorium.put.poznan.pl/Content/398770/Krzysztof_Koper... · tym wytyczne do...