Lupa jest przyrządem optycznym służącym do bezpośredniej

obserwacji drobnych przedmiotów. Zbudowana jest z jednej soczewki

skupiającej lub z zespołu soczewek umieszczonych w oprawce. Lupa tworzy obraz przedmiotu pozorny, prosty, powiększony. Spotyka się

lupy w postaci arkusza przezroczystej folii będącej

soczewką Fresnela, jak i bardziej rozpowszechnione ze szkła.Lupa składająca się z jednej

soczewki i zaopatrzona w uchwyt, nazywana bywa szkłem

powiększającym. Lupy dzieli się na proste i złożone.

Do lup prostych zalicza się pojedyncze soczewki dwuwypukłe, płasko-wypukłe i wklęsło-wypukłe. Mogą one mieć najwyżej 5-krotne powiększenie. Lupy proste najczęściej używane są jako szkła powiększające, służące głównie do odczytywania drobnego pisma, do sprawdzania jakości obróbki powierzchni, do pobieżnej obserwacji drobnych przedmiotów i montażu małych mechanizmów.

Wśród lup złożonych wyróżnia się lupy oplantyczne, achromatyczne, ortoskopowe i antysygmatyczne. Lupy aplantyczne i achromatyczne dwusoczewkowe mają powiększenie od 3x do 12x, aplantyczne czterosoczewkowe do 25x, ortoskopowe od 6x do 20x, antysygmatyczne od 25x do 30x (a nawet niekiedy do 40x). Lupy złożone znajdują w praktyce zastosowanie bądź to jako samodzielne przyrządy (lupy Brinella, lupy włókiennicze), bądź też jako części składowe wielu instrumentów optycznych (odczytywanie drobnych podziałek, noniuszy).

Działanie lupy polega na zwiększeniu kąta widzenia, pod jakim oko obserwuje przedmiot. Normalnie lupę używa się tak, aby obserwowany przedmiot (AB) znajdował się w jej ognisku przedmiotowym . Wówczas obraz (A' B') tego przedmiotu tworzy się w nieskończoności i oko pracuje przy zwolnionej akomodacji, czyli nastawieniu układu optycznego oka do ostrego widzenia przedmiotów znajdujących się w określonej odległości. Obraz ten jest pozorny, prosty i powiększony. Powiększeniem lupy nazywamy stosunek kąta, pod jakim widziany jest przedmiot umieszczony w jej ognisku, do kąta, pod jakim widziany jest tenże przedmiot bez lupy z odległości 250 mm

Luneta (teleskop) - przyrząd optyczny w formie rury zakończonej z jednej strony obiektywem refrakcyjnym (tj. soczewkowym), a z drugiej strony okularem złożony jest z dwóch elementów optycznych: obiektywu i okularu (teleskop soczewkowy) lub z okularu i zwierciadła (teleskop zwierciadlany) połączonych tubusem. Służy do powiększania odległych obrazów. Zarówno teleskop soczewkowy, jak i teleskop zwierciadlany dają obraz rzeczywisty powiększony, odwrócony (soczewkowy).

Pierwszą lunetę skonstruował optyk holenderski Z. Jansen w 1604. W 1609 Galileusz wykorzystał lunetę do obserwacji astronomicznych. Zbudowana była z jednosoczewkowego obiektywu (soczewka skupiająca) i okularu będącego soczewką rozpraszającą.

Wyróżnia się tzw. lunety ziemskie - dające obraz prosty (okular skupiający), lunety galileuszowskie – obraz prosty (okular rozpraszający) i lunety astronomiczne (keplerowskie) – obraz odwrócony.

Luneta, obudowa: A - soczewka, B - tuba optyczna, C - blokada przesuwu pionowego, D - blokada przesuwu poziomego, E - trójnóg nastawny, F - dodatkowy pojemnik na akcesoria, G - pierścień mocujący, H - pierścień mocujący, I - celownik, J - okular, K - pokrętło precyzyjnego przesuwu poziomego, L - pokrętło precyzyjnego przesuwu poziomego, M - układ ogniskujący

Powiększenie kątowe p dla prostej lunety (zarówno galileuszowskiej, jak i keplerowskiej) wyraża się wzorem: p=fb/fk, gdzie: fb - ogniskowa obiektywu, fk - ogniskowa okularu. Powiększenie lunety nie może być zwiększane dowolnie przez zastosowanie okularów o coraz krótszych ogniskowych. Warunkuje je zdolność rozdzielcza obiektywu ograniczona zjawiskami dyfrakcyjnymi (dyfrakcja fal) zależnymi od wielkości źrenicy wejściowej d.