Wojewódzki Urząd Statystyczny w Wałbrzychu

LudnośćMiasta

DzierżoniowaWałbrzych

1390

Autor i Prune la sit* HA GOB

Projekt okładki i Krsyeetof JgDBZSJBO

ZWS.Zam.664/90-100

LudnośćMiasta

Dzierżoniowa

Publikacja ■ zawiała. W«tÄ» titZoiwtojl dotyczących eytuaejt deeogyaflozaej

Dzierż onio** * latach 1944 * 1969» Stan, »tzuktnrg eras rach naturalny 1 **drdako*y

ludności zaprezentowano e fosnle tekstowo-tabelarycznej 1 graficznej.

W zależności Cd dnetspneśSl danych do oeówlenia poszczególnych sagadnled zaatoao-

retroapekeję.

Ze względu na ebanUcter publikacji pominięte * alej wyjaśniania metodologiome.

Zofia Baatlok

Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego

Wałbrzych, październik

przejecie władzy,

własnej konstrukcji "Pionier",- Dolnośląskiej Pstryki Krosien,- 4 zakładów bawełnianych, z połączenia których w

$o odbior

powstaję I licet« Ogólnokształcące, powstaje Oddział HBF,uruchomienie Zakładów Mechaniczno-Odlewniczych "Zelmet", produkują-

oddanie do użytku nowej szkoły podstawowej;

uruchomiony zostaje Zakład Dziewiarski "Dolana";

rozpoczyna działalność Biuro Podróży "Orbis";

powstaje Spółdzielnia Inwalidów "Kłektromet";

utworzony zostaje Oddział Międzywojewódzkiej Spółdzielni inwalidów

rozpoczyna działalność Bank Spółdzielczy;

ikazanie władzom polskim przez radziecką jednostkę wojskową Pud­rowych Zakładów Zbożowych;

- powstaje Zawodowa Straż Pożarna;

- rozpoczyna działalność lokatorska Spółdzielnia Mieszkaniowa,- oddanie do ttiytktt oczyszczalni ścieków,- otwarcie Dorna Kultury Dzieci * Młodzieży;

oddana zostaje do użytku Szkoła Podstawowa - Pomnik Tysiąclecia;

powstaje Spółdzielnia dziewiarska "Dzianitex";

rozpoczyna działalność Liceum Medyczne;

otwarcie Domu Pomocy Społecznej;

otwarcie pierwszej na Dolnym Śląsku Poradni Akupunktury;

oddanie do użytku nowej centrali telefonicznej typu "Pentaoonta";

oddany zostaje do użytku Dom Rzemiosła.

BISTOBXOZHX

k podaje publikacja Głównego Urzędu Statystycznego pt. "Statystyka tach 1945 - 1965" - prawa miejskie Dzierżoniów nabył w roku 1250.

Pierwotną swą nazwę Keichenbach, która przetrwała aż < jednemu z członków rodziny rycen słowiańskiej dokonał lokalizacji

J podnóża Gór Sowich, na południowy zachód od Wrocławia w dolinie rzeki Piławy /dopły- Bystrzyoy/ na powierzchni 20 km2 rozciąga się miasto Dzierżoniów.

ilikacja Głównego Urzędu Statystycznego pt. "Statystyka miast 1 osiedli Dzierżoniów nabył w roku 1250.'a przetrwała aż do roku 1946, n

sklej, który w roku 1290 na terenie istniejącej o . miasta. Po wojnie nazwę Belchenbach spolszczono na

rchbach, a następnie w roku 1946,dla upamiętnienia zasług pszczelarza księdza Dzierżonia nazwę Dzierżoniów.

Bychbach, a następnie w roi w walce o polskość Śląska,

Obszar tego średniowiecznego ni wybudowanymi w roku 1291 przez ludność z kamienia polnego na zlecenie Piasta Śląski go - Bolka I. Mury te przetrwały do dzisiaj. W środku miasta usytuowano prostokątny ry­nek, a jego cztery ściany o zwartej zabudowie, podzielono głównymi ulicami wiodącymi do

rech Bram: Świdnickiej, Wrocławskiej, Ząbkowickiej i Wodopojowej, w późniejszych łbasztami. Od nazw bram, po których dzisiaj śladu nd

las ta posiada kształt owalny zakreślony «aurami obronny- z ludnośó z kamienia polnego na zlecenie Piasta ś

udku miasta u

clonych ba się nazwa głównych ciągów ulicznych,

noczaśnie a

b besztani i półbaszt , zachowała się nazwa g Centrum rynku i jednocz

oku 1203, przebudowany jednak w obecnym kształcie rej wieży i tarczy zegarowej.y północnej de ratusza przylegały sukiennice - obszerne j ae w roku 1268 przez płócienników i

wybudowany z

3 przez płócienni! postrzygaczy, w sąsiad

s pierwszy kościół paraf i i całkowicie przebudowany na murowany w kształcie bazyliki.

, włączone w system fortyfikacji, wznosiły się di , wybudowany przy Branie Świdnickiej, na którego

słono w Dzierżoniowie pw okresie późniejszym całkowicie przebudowany n

Ha przeciwległych pobrzeżaoh miasta, w zamki. Jeden to zamek Księcia Bolka I, w ruinach w roku 1798 wybudowano kościół e kościół najświętszej Marii Panny, nu meblowego.Po drugim zamku usytuowanym za Bramą Ząbkowicką, który c powstał i dłużej istniał, dzisiaj już nie ma śladu.

ff roku 1298 miasto posiadało kaplicę pogrzebową na cmentarzu oraz kościół Św. Grobu i Św. Barbary wzniesiony tuż za Bramą Świdnicką, a także klasztor i szpital przed Bramą

i 1340 miastu przybywa następny kościół z klasztorem p

adowany przy Bramie Świdnickiej, ewangelicki. Obecnie w miejscu tym wzi

0 lat temu po pożarze byłej

u książęcego ir

nej, po wojnie nieczynny, obecnie odnowiony i poświęcony Hajśw. Sakramentowi, w wieku irv Dzierżoniów był miastem ludnym i bogatym. Produkcja i

zysku. Dalsze ożywi XV. Bada miejska nadaje kuśnil zbytu spowodowało rozwój płóe:

granicą /Buś, Półwysep Bałkański/ inie życia gospodarcs

/ przynosiły mieszi loniowie notuje się

handel suknem izezaństwu znaczne

rtaniowsfcU poniosło i prawie zostaje wylud-i trzydziestoletnia /I6I8-I6W, w 01 ósme straty, a miasto na długi okres

iny rozwój ttai XIX wieku i na początku XX

Dzierżoniów staje się widownią wielu wydarzeń <

. Dopiero w końcu XVIII wieku następuje kolejny rozwój tkactwa dzierżoniowskiego. wstają tu pierwsze manufaktury, które pod ko

fabrykom. V tym okresie Dzierżoniów staje u międzynarodowym. 1 roku 1790 - Kongres Heichenbachski, w wyniku którego podpisano

»kiego Aleks:

ojsk napoleoi Kongresu Wiedeński

Szystowie w Bułgarii.rosyjskiego Aleksandra I, króla pruskiego Wilhelna U, a także

nia wojsk na]S podpisanych układach u

filhelna U, idniono wytyczne zmierzające

0 przynosi miasi

lżenia nowego ładu w Buropie. Były one zadatkiem

lotkania w Dzierżoniowie oLematów z Anglii i Au- eałkowitego rozgromie-

, wprawdzie nie tak żywiołowy jak w dużych od­mie istnieją tu tkalnie,

drukarnia, imiczny - łącznie pracują tu 33 fabryki.

Szkolnictwo reprezentowały cztery szkoły powszechne i dwie średnie, a jedną z ła Szkoła Realna wybudowana w roku 1868, natomiast w roku 1882 przemianowana na skie Gimnazjum Realne dla Chłopców; obecnie jest to liceum Ogólnokształcące im. Jędrzeja Śniadeckiego. Była też jedna szkoła handlowa i jedna rzeaieślniozi jedna szkoła

w mieście 13 zzjonowało w nieście 13 zajazdów i gospód, a wśród nich "Zajazd po Czarnym /obecnie w budynku tym znajduje się siedziba Oddziału Terenowego TOS/ oraz "Za- d Czerwonym Jeleniem" /aktualnie kawiarnia "Magnolia"/.a wydarzeniem dla miasta było w roku 1855 otwarcie pierwszej linii kolejowej ł Dzierżoniów ze Świdnicą, którą w roku 1858 przedłużono do Ząbkowic Śląskich. 1891 wybudowano następne połączenie kolejowe Dzierżoniów-Pieszyce-Bielawa-Sre

roku 1863. W tym też roku wprowadzono oświet- o do użytku mieszkańcom Dzierżoniowa w roku

1885, a kanalizacyjne w roku .1896. W mieście była też elektryczność, działały ekipy dba-

1 STRUKTURA. LUDHOŚCI

izę po wyzwoli » się 300 Po3

Administraoja polska w Dzierżoniowie przejęła władzę j Odbyło się toobozów niemieckich na tym terenie. Od tego dnia rozpoczęła się akcja osiedlania ludnoś­ci polskiej. Do miasta zasiedlonego przez ludność niemiecką przybywali osadnicy, głównie wojskowi i przesiedleńcy z województw wschodnich Polski przedwojennej: tarnopolskiego,

w latach 1946 i 1947 przeprowadzono akoję wysiedl mieszkało w Dzierżoniowie 16646 osdb narodowości mi

Stan ludności -2 i wyniosła 37908 o

?lcx-i 1 5 lat i -wi^oejl

Przyrost ludności następował nierównomiernie, najwyższy był w pis:

5185 osób. W ostatnich piętnastu latach tempo

i następował latach po wojnie. Od roku 1946

ilatoe 1975 - 1980 liczba mieszkańców już tylko o 243 osoby. W pięciu przypadkach,

985 1 1988 liczba ludności, zmniejszyła się w porównani; Wraz ze wzrostem ludności święta

o 1895 osób aa 1 ka2 w 1989 r./.

950. przybyło 3601 osób, w latach nich piętnastu latach tempo pr:

zwiększyła się o adkach, tj. w lal

1950 - 1955 ludnośćprzyrostu ludności osłab-

. Dzierżoniów jest jednym z najgęściej zaludnionych

stanowiła 5,1 % liczby mieszkańców województwawałbrzyskiego.

Przewaga liczebna kobiet nad mężczyznami utrzymuje się w Dzierżoniowie od zakończenia działań wojennych przybierając tendencję spadkową. ■

Z dostępnych danych wynika, że współczynnik leminizaoji wyrażający liczbę kobiet przy- : padających na 100 mężczyzn przybierał wysokie wartości w końcu lat pięćdziesiątych, kie­

dy dominował w mieście przemysł bawełniany, zatrudniający głównie kobiety. W miarę roz­woju innyoh gałęzi przemysłu różnica między liczbą kobiet i mężczyzn zmniejszała się.

Współczynnik ieminizacji w Dzierżoniowie był wyższy niż W województwie wałbrzyskim.W latach spisów powszechnych wynosił on:

iwie wzrósł do 1Przewaga liczebna kobiet nad mężczyznami jest zmienna w poszczególnych grupach wieku

i występuje óoraz wyraźniej w rocznikach starszych, natomiast w dziecięcych i młodzieżo­wych rocznikach, tj. do 24 lat,sytuacja jest odwrotna, liczba mężczyzn przewyższa lioz-

W strukturze ludności według wieku następowały zmiany polegające na zmniejszaniu się liczebności młodzieży i wzroście ludności w starszych grupach wieku. Znacznie wzrósł udział ludności w wieku poprodukcyjnym /60 lat i więcej/ - od 1970 rokuprzeszło dwukrot­nie, co świadczy o szybko postępującym procesie starzenia się ludności.Sabl. 2. Struktura ludności według wieku

27|9M.9

o Dzierżoniowa, wyższym: w 1970 roku mlałi Tabl. 3. Ludność w

kolejnych spisdw powszechnych wskazują na znaczny wzrost poziomu wy­żowego nie miał przeszło co 5 Podobnie było z wykształceniem

osoba, a w 1988 roku oo 17.■at i więcej według poziomu wykształcenia

»ości. W 1970 roku wykształcenia podsti roku Już tylko

KIKS ZTAŁCKHIE

Bez wykształcenia

BUCH HATOBAim LUDNOŚCI

naturalny ludności

ogółem niemowląt

2;

298 2

małżeństw w latach sześćdziesiątych L siedemdziesiątych utrzymywa-

* latach osiemdziesiątych współczynnik zawierania małżeństw malał, hy w 1988 roku osiąg­nąć najniższy poziom - 6,5.

"sSsss:“ LAIA "SS3? LATA *ÄSS“

f latach 1963 - 1989 o w Dzierżoniowie 14771 i Srstkich tychlatach liczba urodzeń przewyższała liczbę zgonów. 1 okresie tyra najwyższy współczynnik

ł 19,4 urodzenia na » latach ostatnich: w 1987 i 1989 r

,eń przewyższała liczbę zgonów. W okresie tyra n >ń wystąpił w 1963 roku, wyniósł 19,4 urodzenia na 1ÖOO ludności. Sajniźszy współ- -ki zanotowano w latach ostatni:udności, tj. 61,3 Ä urodzeń z 1963 i

a było tylko 11,9 urodzeń na

Liii "ssr* Liii "sssr1 IAEA

Ii::::: § s......

jg::::: 1

Współczynnik urodzeń

“SSÄS"

»dziesiątych

itrowanych w latach 1963-1989 wyrażona współczynnikiem n W latach sześćdziesiątych nie przekraczała 6

:a się od 5,8 do 6,8, a w ostatnio dziesięcioleciu w Inoźci /w 1985 r. - 8,7/.

Liczba zgonówLA2A Współc^k LAEA Mli W8pÄnik

:::::::1975 .....

6*5IW----------

iS ..... !w.............

Wärest umieralności niemowląt zmniejszała się tx służby zdrowia i poprawą św:riadczonych usług lekarskich.

Współczynnik LATA •■'2;srk

..... 5 1!zestawieniu powyższym uw ica wysoki wskaźnik umieralności niemowląt w 19S9 ro

ku, w porównaniu do roku poprzedniego jest to wzrost o 139.8 %,Hatężenie umieralności w Dzierżoniowie jest nieco niższe niż'w miastach województwa

wałbrzyskiego ogółem, przy wspólnej tendencji wzrostowej.

LATA' “ssÄir* Dzierżoniów

Różnicę między liczbą w liczbach bezwzględnych W Dzierżoniowie, podobnieW analizowanym okresie prz;

urodzeń i egom

jak w całym kra; yrost obniżył aj

:h latach prze ju, natężenie pi

yroat natural»; datawiony zost<

1000 ludności w

f. Przyroat ten ił » tablicy 4. lego maleje.1963 roku do

Ruch naturalny ludności w latach 1963-1989.

1970

izrraäÄUrodzenia

WgDBÖWKOWr LUDNOŚCI

przemieszczenia ludności, którym towarzyszy pobytu czasowego,

trzydziestoleciu 1960 - 1989 saldo migrac; * poszczególnych dziesięcioleciach

;racji było do stałtowało się

I960 - 1969

1980 - 1989i wyjechało o 469 osób więcej z

Tabl. 11. Migracje ludności

— OZ' wai 22- r

£... !396 461

I447 550 E

St

1982 . .

1985 . .

sSsäISPSES iSä:3

«tt Sir;

BU3LI0GBAJ1A

1. Sa Zi**i Bł^erioaŁoesklej, Zowąd Powiatowy Tow&reyatwa Hełwoju Złeo Zachodnie*,

3. B. Kwiatkowski, riooiowsfeU Towarzystwo «iłośnikdw fitiwrtoniowa,

3. DSlerżonióa * łO-łeeia fBl, Towarzystwo moinikćw EŁtarżoaiowe, Bziorionićw, 1585.

4. T. Czoeher. : olnośląakie Towarzystwo Społscamo-tul.

5. Dzierżoniów, Towarzystwo KitoSnifców Dzierżoniowa, Dzierżoniów, 1966.

6, A. Krayweäalta, Śląsk * zabytkach »»tuki. Dzierżoniów, Oseolineun, 1984.

?. Dslerżcwiów, praca «Morowa, Dzierżoniów, 1979.

8. Wyniki narodowych spisów powweeehnyah.

9. Materiały etatystyczna Wojewódzkiego Orzędu Statystycznego w Wałbrzychu.