Literatura japońska dr Joanna Wolska-Lenarczyk Literatura podstawowa: • Mikołaj Melanowicz, „Historia literatury japońskiej”, PWN, 2011 → teoria

• przekł. Wiesław Kotański, „Dziesięć tysięcy liści. Antologia literatury japońskiej”, PWN, 2012 → teksty źródłowe

Literatura uzupełniająca: • czasopismo „Japonica” → przekłady różnych dzieł • wydawnictwo Dialog, m.in. „Opowieści niesamowite” • Katou Shuuichi → dla ambitnych

• wydawnictwa „Penguin Classics”, „Tuttle” → dla ambitnych

• William G. Aston, podręcznik - „Historia literatury japońskiej”, 1899 Literatura - lektury” • Natsume Souseki, „Panicz”, Inter Media, 2009 i inne • Mishima Yukio, „Zimny płomień”, Świat książki, 2008 • opowiadania • „Konjaku Monogatari” • + lista na następnych zajęciach Tematyka zajęć: • wprowadzenie do przedmiotu i część organizacyjna; „Kojiki” - najstarsze kroniki japońskie • „Genji Monogatari” • „Heike Monogatari” • Teatr nō • Proza okresu Edo • Początki literatury współczesnej w okresie Meiji • Pisarki okresu Meiji • Naturalizm w literaturze japońskiej • Natsume Sōseki – twórczość • Shirakaba – ugrupowanie „Biała brzoza” • Modernizm w literaturze japońskiej • Mishima Yukio • Japońscy nobliści (m.in. Kawabata Yasunari) • Murakami Haruki Ocenianie: • możliwość 3 nieobecności • egzamin pisemny na ocenę • czytanie literatury (najlepiej normalne książki) • powtórka materiału z poprzednich zajęć Konwersatorium 1 2.10.2013 I PERIODYZACJA: 1. Yamato (V-VII w.)

2. Nara (VII w.) → kroniki japońskie

3. Heian (IX-XII w.) → dzienniki, „Genji Monogatari”

4. Kamakura (XIII-XIV w.) → okres wojen, szogunat 5. Muromachi (XIV-XVI w.) → okres wojen, szogunat 6. Edo (XVII-XIX w.) → izolacja Japonii, rozwój poezji, teatru

7. Współczesność (Meiji /→ otwarcie Japonii, restauracja/, Taishou, Shouwa, Heisei)

II PERIODYZACJA: 1. Starożytność – kodai (do XII w.)

2. Średniowiecze – chuusei (XII-XVI w.)

3. Nowożytność – kinsei (XVI-XIX w.)

4. Współczesność (od XIX w. do teraz)

• kindai (do II WŚ)

• gendai/ sengo (po II WŚ) bungaku - literatura

III PERIODYZACJA (ze względu na uwarunkowania społeczne): 1. Literatura dworska i arystokratyczna (do XII w.)

2. Literatura samurajska (do XVI w.)

3. Literatura mieszczańska (do ok. 1868 r.)

4. Literatura ogólnonarodowa (do końca XIX w.)

Konwersatorium 2 9.10.2013 koniec IV-V wiek - konfucjanizm w Japonii VI wiek – buddyzm w Japonii do VIII wieku – okres niepiśmienny

genbun itchi – ujednolicenie słowa mówionego i tekstu pisanego

Rodzaje opowieści przekazywanych ustnie z czasów najdawniejszych: 1. Norito („teksty obwieszczane”) – rytualne teksty shintoistyczne, rodzaj legendy, zaklęcia, przekazywane ustnie od pierwszych wieków naszej ery. „Engishiki” („kodeks praw ery Engi”) – tekst z X w. n.e., można w nim znaleźć Norito. Norito składała się z 3 części: o wstęp – wezwanie do zgromadzonych; o tekst podstawowy – zalecenia, decyzje danego bóstwa; o zamknięcie – nakaz składania darów bóstwu. „Dziesięć tysięcy liści” strona 133 + przypisy! tekst mało konkretny, zawarte trochę liryki, ważne osoby występujące; 1. Senmyou (Mikotonori) – przekaz ustny; reskrypty, edykty cesarskie wygłaszane dla urzędników w imieniu cesarza. Senmyou gaki – system, w którym zapisane były Senmyou; tekst zapisywany znakami chińskimi, a końcówka fleksyjna zapisywana fonetycznie. „Shokunihongi” – kronika z 797 roku, w niej zachowały się Senmyou. „Dziesięć tysięcy liści” strona 99

1. Fudoki (Chishi) – opisy ziem i obyczajów, inny rodzaj tekstów.

„Kofudoki” („Dawne opisy zwyczajów i ziem”) – konkretny tekst z VIII wieku, w którym znajdują się najbardziej wartościowe opisy ziem. „Dziesięć tysięcy liści” strona 47

1. Setsuwa – krótkie opowiadania, opowiastki, najczęściej anegdotyczne, zabawne, często z morałem. 2. Shinwa (Densetsu) – mity, legendy o bohaterach, przekazywane ustnie. 3. Mukashibanashi – bajki, baśnie.

Shisho – kronika historyczna kompilowana na rozkaz cesarzy.

1. „Kojiki” („Zapis wydarzeń dawnych”), 712 rok • pierwsza kronika w języku japońskim, zapisana znakami chińskimi; Kompilator Ou-no Yasumaro (zm. 723 rok) rozpoczął kompilowanie na rozkaz cesarzowej Genmyou (kontynuowała ona dzieło rozpoczęte przez jej poprzednika, cesarza Tenbu). Hieda-no Are – podaje się, że była prostą wieśniaczką, zaczęła zapamiętywać od wieku 28 lat, zapamiętała całe „Kojiki”, które spisano na podstawie jej słów. 3 księgi wchodzą w skład „Kojiki”:

- 1. księga – mity, kosmogonia, opis jak powstała Japonia, głównymi jej bohaterami są Izanami i Izanagi oraz Amaterasu i Susanoo; jest najbardziej literacka ze wszystkich ksiąg. 660 r. p.n.e. – panowanie cesarza Jinbu, koniec 1. księgi.

- 2. i 3. księga – wydarzenia na dworze cesarskim; mają charakter kronikarski. Pierwszy raz w piśmie pojawiają się pieśni, poematy (poezja), jest ich 111. Kronika kończy się na panowaniu cesarza Suiko; 1644 rok – pierwsze wydanie drukiem kroniki „Kojiki”; Motoori Norinaga – w 1797 roku napisał 44- tomowy komentarz do kroniki, „Kojikiden” („Japończycy lepsi od innych.”); Występuje też w nich forma wiersza – 111 poematów; „Dziesięć tysięcy liści” strona 37, 39, 40; Konwersatorium 3 16.10.2013 2. „Nihongi”, „Nihonshoki” („Kronika japońska”), 720 rok • rikkokushi – jedna z sześciu kronik zapisujących historię państwa, zapisana po chińsku; • zainicjował ją cesarz Tenmu (cesarz-poeta); • książę Toneri zajął się jej redakcją, Yasumaro też uczestniczył; • składają się z 30 ksiąg; pierwsze trzy mówią o historii bogów, reszta opisuje panowanie cesarzów do roku 697, za panowania cesarzowej Jitou; • bardziej uporządkowane od „Kojiki”, jest bardziej zapisem chronologicznym, faktów; • „Dziesięć tysięcy liści” strona 57, 58; Poezja • waka, uta – nazwa tradycyjnej poezji; • istniały również w czasach przedpiśmiennych; • istniały pieśni – kayou, utaimono („rzeczy śpiewane”); • liryka poetycka, śpiewna;

• przekazywana ustnie z pokolenia na pokolenie; • forma sylabiczna – naprzemiennie powtarzające się sylaby 5+7; • np.: ◦ saibara – pieśni, muzyka zachęcająca konie do drogi; ◦ kagura-uta – „pieśni kagura”; ◦ azuma asobiuta – „pieśni zabaw ze wschodu”; ◦ katarimono – historia opowiadana przez opowiadaczy; • pierwsze waka pojawiły się w „Kojiki”; Rodzaje poezji japońskiej: • tanka, mijikauta – pieśń krótka; ◦ składa się ze strefy górnej (kami no ku) i dolnej (shimo no ku); ◦ składa się z 31 sylab: 5+7+5; 7+7; ▪ np. „Miwataseta

Yamamoto Kasumu Minasegawa Yuube wa aki to Nami omoiken” • chouka, nagauta – długa pieśń; ◦ najkrótszy rodzaj składał się z 43: 5+7+5+7+5+7+7; najdłuższa miałą 149 sylab; ◦ jej popularność zmalała na rzecz tanki, potem przestano jej używać; ◦ pieśń długa, monotonna, refleksyjna; • sedouka – pieśń z powtórzonym początkiem; ◦ 5+7+7; 5+7+7; • katauta – pieśń fragmentaryczna; ◦ 5+7+7; Tropy stylistyczne: • makura kotoba („słowa spod poduszki”) - rodzaj epitetu stałego, który jest interesujący pod względem fonetycznym; • kakekotoba („słowa zawieszone”) - słowa o podwójnym znaczeniu, homonimy; np. matsu – znaczy czekać lub sosna w zależności od kontekstu; „Manyoushuu” („Zbiór dziesięciu tysięcy liści”), 781 rok • zawiera 4,5 tysiąca poematów, w tym ok. 200 anonimowych; • składa się z 20 ksiąg; • brak osoby odpowiedzialnej, utwory zostały zebrane przez miłośników poezji; • dużo opisów przyrody; • Outomo-no Yakamochi – odegrał znaczącą rolę w zebraniu i redakcji utworów, jego poematy również znajdują się w tym zbiorze; • autorzy – osoby związane z dworem cesarskim (ale niewiele o nich wiadomo); • masuraoturi – styl, w którym zostaje wydany zbiór, styl męski – zakłada męską szczerość, prawdomówność; • manyogana – słowa zapisywane znakami chińskimi i mające semantyczne znaczenie, końcówki fleksyjne zapisywane znakami chińskimi dopasowanymi fonetycznie; • poematy nie mają swoich tytułów, podane są numery, (np. M,I,1) ◦ np. Poemat nr 1 – cesarz Yuryaku (prosta poezja ludowa)

• poeci, których wiersze są zamieszczone w zbiorze: ◦ Kakinomoto-no Hitomaro – nazywany „geniuszem poezji”, mistrz długich poematów, deifikowano go, patron poezji; jego poezja służy również w czasach współczesnych; urodzony na prowincji – nie mógł osiągnąć najwyższych tytułów mimo że służył na dworze cesarskim. → „Dziesięć tysięcy liści” strona 69, 70; → poemat „Widząc zmarłego mężczyznę...” - napisany pod wpływem obejrzenia skutków tajfunu; bardzo długi. ◦ Outomo-no Tabito → „Dziesięć tysięcy liści” strona 76 – pochwała sake; ◦ Outomo-no Yakamochi → „Dziesięć tysięcy liści” strona 81; ◦ Outomo-no Sakamoe – kobieta, jedna z 70 poetek, których wiersze znajdują się w zbiorze. → „Dziesięć tysięcy liści” strona 78; ◦ Nukata-no Oukimi – kobieta, napisała poemat rozpatrujący, czy jesień czy wiosna. ◦ Yamabe-no Akahito → „Dziesięć tysięcy liści” strona 75; Konwersatorium 4 23.10.2013 Średniowiecze – Chuusei – okres Heian (IX-XII w.)

• najbarwniejszy jeśli chodzi o literaturę; • kobiety doszły do głosu (później go utraciły); • okres literatury dworskiej – arystokracja nadawała ton całej kulturze; • przeniesienie stolicy z Nary do Kyoto; • zaprzestano systematycznych kontaktów z Chinami → kultura zaczęła się zmieniać; • oprócz literatury rozwijało się m.in. też malarstwo, studia humanistyczne; • przerost formy nad treścią, dominacja estetyki; • wykształcił się sposób pisania kaną (hiraganą i katakaną); ◦ Kuukai – według legendy mnich buddyjski, twórca kany; ◦ onnade („ręka kobieca”) - wcześniej tak nazywano kanę, nazwana tak ponieważ posługiwały się nią kobiety, damy dworu (niewykształcone); • wpływy z tego okresu widać też później; • pisano kroniki rikkokushi; • 1. połowa IX w. - powstawały zbiory poezji w języku chińskim; ◦ Nihon ryouiki („Japońska księga o duchach i dziwach”) – 822

• 2. połowa IX w. - zainteresowanie poezją rodzimą; • Utaawase – turnieje poetyckie; • Najważniejsi poeci: ◦ Ono-no Komachi – poetka, piękność; ◦ Ariwara-no Narihira – poeta; Gatunki: • Nikki (dzienniki)

◦ Tosa nikki („Dzienniki/ pamiętnik z Tosy”) – 935, autor – Ki-no Tsurayuki (redaktor zbioru poezji, napisał wstęp na temat teorii poezji), Tosa – jedna z prowincji leżąca na Shikkoku, tam Tsurayuki pełnił funkcję

namiestnika, napisał dzienniki kiedy wracał do stolicy, opisywał podróż dzień po dniu; autor podszywa się pod kobietę, pisze onnade (bo chciał pisać po japońsku, ale mu nie wypadało), miał wtedy 70 lat, doświadczony, opiewa życie; stracił dziecko, co wywarło na nim ogromne wrażenie, zawiera to w swoim utworze; → „Dziesięć tysięcy liści” strona 141; ◦ Kagerou nikki („Dziennik ulotnych chwil”) - 974 (?); autorką jest matka Michitsuny (dama dworu z rodu Fujiwarów), zapis jej życia miłosnego, została porzucona przez męża; -Murasaki Shikibu nikki („Dziennik Murasaki Shikibu”) - 1008-1010; dziennik damy dworu, zapis życia podczas jej służby u cesarzowej; -Zuihitsu (szkice - „wedle pędzla”)

-Sei Shounagon – Makura no soushi (Notatnik/ dziennik spod wezgłowia”) - 996-1010; autorka z rodu Kiyohara (drugie czytanie – Sei), Shounagon – tytuł jej ojca; opisywała realia dworskie, ale stroniła od opisu rzeczy,m które arystokratom nie przystoiły (np. intrygi) – brak „męskiej” szczerości; → „Dziesięć tysięcy liści” strona 177; Konwersatorium 5 30.10.2013 -Monogatari (powieść, opowieść) - -po raz pierwszy pojawia się w Taketori Monogatari („Opowieść o zbieraczu bambusów”) autor nieznany, dwie księgi pisane kaną, prosty przekaz, opowieść narracyjna. Zbieracz bambusów znalazł piękną dziewczynę w bambusie. -Utsuho/ Utsubo Monogatari („Opowieści z dziupli”) autor Minamoto-no Shitago, 970-989, nie jest to opowieść prawdziwa, bohaterowie mieszkali w dziupli, historia mistrza gry na lutni. Składa się z dwóch części, druga jest mniej fikcyjna. -Ochikubo Monogatari („Opowieść o pannie Ochikubo”) X wiek, autor nieznany, opowieść jak o Kopciuszku, dziewczyna Ochikubo – pod podłogą miała miejsce do spania; -nurt opowieści Manako Monogatari („Opowieści o pasierbach”) - ukazanie systemu patriarchalnego i tła społecznego – walki o majątek

-Konjaku Monogatari („Japońska księga duchów i demonów”) 1120, opowieść trochę późniejsza, bohaterami są ludzie z ludu (inaczej niż wcześniej), składa się z 1000 setsuwa („anegdot”), każda z nich z zaczyna się specyficznie. -Ouchou Monogatari („Opowieści dworskie”) - X wiek

-Uta Monogatari („Opowieści do pieśni”)

-Ise Monogatari („Opowieści z Ise”)– hipotezy: nazwa Ise może pochodzić od imienia poetki lub miejscowości Nise (Ise), w której żyli kłamcy; autorstwo przypisyane poecie Ariwara-no Narihira; opowieść składa się ze 125 krótkich anegdot; opowiastki te wprowadzają nas w treść wiersza. -Mono-no aware („patos rzeczy”) - piękno efemeryczne

→ „Dziesięć tysięcy liści” strona 146; -Tsukuri Monogatari („Opowieści tworzone - fikcyjne”)

-Genji Monogatari („Opowieści z rodu Genji”) 1008, autorka Murasaki Shikibu – najstarsza psychologiczna i miłosna powieść świata; składa się 54 ksiąg, każda ma swój tytuł (często odnoszące się do przyrody); niezwykła na skalę światową; całość dzieje się na przestrzeni 70 lat; miejscem akcji jest dwór cesarski w Kyoto (później też gdzie indziej); główny bohater Hikaru Genji (Książę Promienisty); Genji (lub Minamoto) – nazwisko dzieci cesarza zrodzone z konkubiny, potomkowie cesarza nie mający prawa do dziedziczenia

tronu; -całość składa się z 3 części: -1 - „zwycięska” - wszystko udaje się Genjemu, poślubia ukochaną żonę Murasaki, Genji ma wiele żon, ale on i Murasaki to „para idealna”; -2 - „tragiczna” - śmierć Murasaki i Genjego; -3 – poświęcona potomkom Genjego: Kaoru i Niou i ich rywalizacji o piękną kobietę -estetyczne ideały -znamy uczucia bohaterów (poematy) -mujoukan („ poczucie nietrwałości rzeczy”) - koncepcja buddyjska, efemeryczność, skupianie się na chwili Konwersatorium 6 6.11.2013 Genji Monogatari -„Nieczęsto zdarza się, by okres tak bogaty i urozmaicony pod względem kulturalnym można było przedstawić przy pomocy jednego dzieła literatury czy sztuki.”

Ivan Morris „Świat księcia Promienistego”, PIW, Warszawa 1973

-Murasaki Shikibu (978-1025/ 1031), autorka, z rodu Fujiwarów, arystokracja prowincjonalna – zuryou; prawdopodobnie Kaoruko było jej imieniem domowym; Pseudonim – Murasaki tak jak imię jednej z bohaterek, Shikibu – nazwa urzędu jej ojca; kobieta bardzo dobrze wykształcona (jak jej ojciec i brat). W wieku 28 lat wyszła za o wiele starszego mężczyznę, przyjaciela jej ojca, urodziła córkę (też poetka), mąż zmarł po 2 latach podczas epidemii. W 1005 roku została damą dworu cesarzowej Choushi, żony cesarza Ichijou (panował do 1011); powstał wtedy „Murasaki Shikibu nikki”; później prawdopodobnie została mniszką i słuch po niej zaginął. ◦ Dziennik Murasaki Shikibu” → „Dziesięć tysięcy liści” strona 205; -Kompozycja -epizodyczność (bamensei)

-nowelistyczność (tanpensei) – każda z ksiąg może być traktowana osobno

-Miejsce akcji: Kyouto, pałac cesarski, rezydencja księcia Hikaru Genjego (Nijouin i Rokujouin) -Czas akcji: nieokreślony -w powieści pojawia się około 400 postaci (głównie kobiety), są usytuowane liniowo; imiona bohaterów oraz nazwy ksiąg są niezwykle poetyckie np. Kiritsubo (imię cesarza oraz jego żony), Asagao i Yuugao (poranny i wieczorny powój) -Hou Sei (1905-1969) – autor „Historii literatury japońskiej”, on wymyślił usytuowanie liniowe

-informacje w powieści – przemyślenia samej autorki – najważniejsze w rozdziale „Hotaru” (świetlik) – przemyślenia czym jest powieść

-światopogląd -przeznaczenie – shukuse (wg buddyzmu w tym życiu czeka nas kara/nagroda za to co zrobiliśmy w poprzednim) → Genji ma romans ze swoją macochą, syn cesarza jest naprawdę jego synem; później okazuje się że Kaoru nie jest naprawdę synem Genjiego

-estetyka okresu Heian: -mono no aware („patos rzeczy”) - piękno efemeryczne

-miyabi 雅– ucieczka od pospolitości, kwintesencja estetyki dworskiej, kulturalność,

wytworność, etykieta, kodeks

-mujoukan („ poczucie nietrwałości rzeczy”) - koncepcja buddyjska, efemeryczność, skupianie się na chwili -główny bohater: Genji – kochanek idealny, „niechcący” uwodził kobiety, traktował każdą kobietę z szacunkiem, wrażliwy, subtelny, znał się na wszystkim; amant w dobrym stylu; ówczesny kanon urody „hikime, kagibana” - oczy jak szparki, haczykowaty nos (nie pojawia się jego opis, ale spełniał wzór piękna); umiera mając 52 lata w 41 tomie; -świat przedstawiony: utopijny, idealny, nie ma w nim brzydoty

→ „Dziesięć tysięcy liści” strona 191; Konwersatorium 7 20.11.2013 Genji Monogatari – c.d. -fragment: opis kobiety idealnej – różne poglądy Genjiego i jego kolegów: Tou no Chuujou – najlepszy przyjaciel Genjiego, Hidariuma no Kami (najwięcej mówi) i Toushikibu no You

→ wniosek, nie ma kobiety idealnej -warstwa zuryou – „godna uwagi” (Murasaki pochwaliła swoją warstwę – arystokrację prowincjonalną)

-opis księcia Genjego – jeden z nielicznych; Genji był zbyt idealny -późniejsze doświadczenia Genjiego – jego pogląd ewoluował (ale nie znamy go dokładnie) → „Dziesięć tysięcy liści” strona 203 – Rozdział: Suma

-Genji zesłany na Sumę i oddaje się refleksją -najwierniejsi przyjaciele towarzyszą mu -nawiązuje romans z piękną kobietą -umiera w wieku 52 lat (po śmierci żony odchodzi do klasztoru i umiera w sposób nauralny0 -potomkowie kontynuują jego dzieło – całość buddyjskie zakończenie (niejasne) → główna bohaterka trafia do klasztoru i zaprzecza że jest sobą Średniowiecze japońskie (XII- pocz, XVII w) -w nim mieści się okres Kamakura (1192-1333), Muromachi (1333-1573) i podokres okresu Sengoku Azuchi-Momoyama (1573-1603, 1603– objęcie władzę przes Tokugawę Iyeasu)

-władza w rękach samurajów; kraj objęty wojną, władzę przejęli shogunowie; zmiana priorytetów -ukształtowała się etyka samurajska (lojalność, dyscyplina duchowa, lojalność, poświęcenie) -zinstytucjonalizowanie, zaaprobowanie seppuku

-arystokraci, dworzanie i mnisi – tworzą literaturę -pogłębianie wartości religijnych: buddyzm Zen ( i sekty amidyzm i nichireizm – konflikty między nimi) -ustanowiono stosunki handlowe z Chinami Gatunki: -XIV w. - Renga – pieśń wiązana

-„Tsukubashuu” („zbiór z Tsukuby”) – 1356

-Haikai („strofy żartobliwe”) - z niego później wyodrębniło się Haiku

-zbiór„Inu Tsukubashuu” - ok. 1540

-kontynuacja zuihitsu

Kamo no Choumei - „Houjouki” („zapiski z szałasu”) - 1212

mnich Yoshida Kenkou - „Tsurezuregusa” („szkice z wolnych chwil”) - ok. 1330 → „Dziesięć tysięcy liści”

-kontynuacja nikki -mniszka Abutsu(ni) - „Izayoi nikki” („dziennik z 16. nocy”) – ok. 1280; opis wrażeń podczas podróży do Kamakury → „Dziesięć tysięcy liści” -Dama Nijou - „Towazugatari” („mówię niepytana”) - 1306-1313

-opowieści historyczne - kagami („zwierciadło”)

-„Mizukagami” („zwierciadło wody”) - XII w. -„Masukagami” („zwierciadło powiększające”) - ok. 1375

-opowieści wojenne – gunki monogatari/ senki monogatari - koncentrowały się na losach klanów/ rodów

-opowieść porównywalna do powieści rycerskich w europie -dużo wątków epizodycznych -brak wątków miłosnych -tłem bitwa/ potyczka, ale oprócz nich opis refleksji przyrody, przeżyć itp., ALE autor nie będzie się wczuwał dlaczego bohater tak czuje -stopniowa komplikacja fabuły -paralelizm narracji -bohaterami postacie historyczne -opowieść oparta na prawdzie historycznej, ale bardzo podkolorowana -wywodzące się z przekazów ustnych, snutych przy akompaniamencie biwy

-narrator obiektywny -przykłady: -„Hogen monogatari” („opowieść o rodzie Hogen”) - 1220

-„Heike monogatari” („opowieść o rodzie Taira”; hei – czytanie chińskie taira) - 1240 (ostateczna wersja0

-było wiele wersji (3 do 48 ksiąg); my korzystamy z 12 + epilog -przedstawia 90 lat historii rodu Taira (1131-1221) -zwrot do bóstwa w celu podjęcia decyzji (tradycja shintoistyczna) -hangan – funkcja Monamoto-no Yoshitsune -ukazany również wizerunek dzielnej kobiety -rytuały, przesąde shintoistyczne (płynące delfiny), regalia cesarskie -scena śmierci młodego cesarza (piastunka go zabiła by uratować jego honor, żeby nie wpadł w ręce wroga) -początek: przejęcie władzy przez Tairę Kiyomoriego (1167)

-koniec: klęska rodu pod Dan-no Ura (1185)

→ „Dziesięć tysięcy liści” strona: 311,312...; -shoujo hissui („cokolwiek rozkwita niezawodnie sczeźnie”)

-inga ouhou – za wszystko co zrobimy dostaniemy zapłatę, nagrodę lub karę w zależności od czynów

-mujoukan - materialne rzeczy przemijają, nie należy się przywiązywać

-„Genpei seisuiki” („zapiski o rozkwicie i upadku rodów Minamoto i Taira”) - 1240

-„Taiheiki” („zapiski o wielkim pokoju”) - 1345-1371

-„Gikeiki” („Kronika o Yoshitsune”) - XV w – nie jest to czyste soga monogatari, skupia się na 1 bohaterze

-„Soga monogatari” - XIII-XIV w - nie jest to czyste soga monogatari, skupia się na 2 bohaterach

-opowieści otogizoushi – pojawiły się najpóźniej, pisane prostym językiem, o niewyszukanym stylu

-dramaty, teatr nou/ kyougen („farsa”) - XIV w

-Kan'ami (Kannami) Kiyotsugu (1333-1384)

-Zeami Motokiyo (1364?-1444?) - syn Kannamiego

Konwersatorium 8 27.11.2013 Powstanie teatru Nou -nou 能– sztuka, zdolność, umiejętność

-wywodzi się w pieśni i tańca w różnych formach, m.in. -kagura („rozrywka bogów”) - najstarszy, niepiśmienny okres; tańce i pieśni kagura, związane z obrządkiem shintoistycznym, od VI w, już wtedy używano masek

-gigoku („umiejętność, sztuka muzyki”) - związana z buddyzmem, ok. VII w (mnich z Korei ją przywiózł), pieśni i tańce, głównie tańce rozrywkowe (parodie, pantomimy)

-bungaku- tańce z towarzyszeniem muzyki dworskiej, IX w, nawet książę Genji je wykonywał :P

-sungaku („rozmaite sztuki”) - dotarły w okresie Nara z Chin do Japonii, oprócz pieśni i tańców także inne np. pokazy kukiełek, akrobacja, kuglarstwo, żonglerka

-okina-mai („taniec starca”) - sztuka, która rozpoczynała konkretne przedstawienie

-sarugaku-no nou („małpia muzyka”)

-dengaku-no nou („muzyka polna, wiejska”)

-z 2 powyższych nazw wywodzi się nazwa nou (w XVI w skócono te nazwy, chociaż funkcjonowały one do XIX w)

-zaczęły się prężnie rozwijać od XI w, wpływały na siebie -obecnie w przedstawieniu odgrywa się kyougen („farsa”) - ma on charakter przerywnika, oderwania od głównej fabuły

-bohaterowie: głupi pan, mądry sługa, oszukiwany mąż, tchórzliwy wojownik

-temat: stały

-teksty: połączenie prozy i poezji -shogunowie (np. Yoshimitsu i Yoshimasa): zainteresowanie teatrem, mecenasi i entuzjaści Nou

-połączenie zen i kultury ludowej -istnieją trupy teatralne (najważniejsze powstały w XIV w), reprezentują one określony styl np. yanuato sarugaku (styl pod patronatem świątyni w Kyouto)

-trupy teatralne: -Enman'i-za (obecnie Konparu-za)

-Sakaato–za (obecnie Kongou-za) -Tobi-za (obecnie Houshou-za)

-Yuuzaki-za (obecnie Kanze-za)

-Kan'ami i jego syn Zeami – pisali sztuki i traktaty o sztukach, Zeami - wyksztłcony (ale: shogunowie obdarzali łaską rywali Zeamiego; konkurent dostał pozwolenie od niego na używanie nazwy Kanze; Zeami udał się na wygnanie)

-aktorzy: -każde przedstawienie posiada głównego aktora – shite („ten, który działa”) - on zawsze nosi maskę

-prawo do noszenia maski posiada też czasem shite zure – aktor towarzyszący shite

-waki (zure) – aktor, który nie działa, ona pobudza głównego aktora do grania, opisuje opowieści -oprócz aktorów na scenie znajdują się chór (4-8 osób) i orkiestra -strój: -aktor za pomocą różnych masek odgrywa uczucia (np. głowa w dół – smutek, w górę – radość, po bokach – złość lub spoglądanie na rozmówcę) -kostium symboliczny – określa to, co najważniejsze -peruka też określa aktora, np. czerwona – demon, czarna - młodzi -tabi – skarpety na nogach aktora, 2-palczaste

-suriashi – spoób poruszania aktora, nie odrwa nóg od podłogi -stałe gesty (kata) w teatrze Nou – nie ma miejsca na żadną improwizację; ustalone są też techniki operowania głosem

-każda trupa ma swój styl gry (Nou-ryuu)

-stały, ustalony repertuar sztuk (230 sztuk) -youkyoku – japońska nazwa sztuki -sztuka Nou może trwać cały dzień

-model jo-ha-kyuu – tempo, najpierw odgrywane są akcje najpowolniejsze, na końcu najżywsze

-1956 – pierwsze przedstawienie poza Japonią (Francja), w 1980 – wystawienie w Polsce Podział Nou ze względu na treść: -mugennou („marzenie senne, iluzja”) - opowieść o zjawach, duchach, traktuje o wątkach nadprzyrodzonych

-genzainou – sztuki teatralne dziejące się w teraźniejszości Podział Nou ze względu na charakter odgrywanej postaci -kaminonou („sztuka o bogach”) - przedstawienia najbardziej powolne, wystawiane na początku; np. Takasago, -shuuranou/ otokonou („opowieści o wojownikach”) - również powolne, często wzorowane na Heike-monogatari; np. Yashima

-onnanou/ katsuramono („sztuki o kobietach”) - trochę żywsza akcja, tajemne piękno sugestywne, symboliczne i tajemniczość (yuugen); często oparte na Genji i Ise-monogatari; np. Hagoromo („Sztuka z piór”) Matsukaze

-monoburuimono („sztuki o obłąkanych”) - cięższy temat; np. Ataka

-Sztuki o demonach i innych istotach nadnaturalnych – najżywsza część, istotna, odgrywana na koniec; np. Funa Benkei („Benkei w łodzi”), Doujouji („świątynia Doujou”), Kanawa („metalowa obręcz”)

Konwersatorium 9 4.12.2013

• yuugen – piękno tajemnicze, symboliczne

• makoto – prawda

• Zeami - Fuushikaden („Traktat o przekazywaniu Kwiatu, Kształtu i Stylu”) - 1444 najważniejszy traktat teoretyczny dotyczący teatru Nou; Kwiat – wszystkie umiejętności aktora, które zdobył; aktor, gdy się zestarzał (50 lat) powinien się wycofać na rzecz młodszych

• Hagoromo („Szata z piór”) - sztuka, w której głównym bohaterem jest istota niebiańska; zaczyna ona brzydko pachnieć, ma brudne szaty, brakuje jej energii życiowej; motyw kwiatów, które więdną we włosach – pokazują upadek anioła; następuje potkanie rybaka nad brzegiem morza, jest tam sosna, bohater gubi wtedy swoją niebiańską szatę, rybak ją znajduje i nie chce oddać; w końcu się lituje i oddaje mu szatę w zamian za niebiański taniec. Proza okresu Edo (1608-1868) • w XVII w wyczerpał się potencjał form klasycznych • zmieniły się wartości (buddyzm, idee wojowników – w średniowieczu) • nawrócenie na konfucjanizm → neokonfucjanizm (moralne zależności międzykulturowe) • kobiety przestają tworzyć, stają się tylko bohaterkami (spadek roli kobiety w społeczeństwie) • powstają specjalne „zielone domy”, gdzie żyją i pracują prostytutki i kurtyzany → „dzielnice rozkoszy”; szogunat sprawował nad nimi całkowitą kontrolę • ostry podział społeczny, granice • bardzo ważny pieniądz i sprawy doczesne • koncepcja ukiyo – „nietrwałości rzeczy”; człowiek jest niczym tykwa unosząca się z nurtem rzeki, nasze życie jest ulotne, więc trzeba czerpać z niego jak najwięcej; wcześniej – konotacje buddyjskie – świat jest ulotny i dlatego cierpimy

• w większości literatura i sztuka erotyczna i pornograficzna • cenzura w literaturze (zbyt wiele erotyzmu, tematyka niesprawiedliwości społecznej, szoguna) – straszne kary • giri – obowiązek

• nin(jou) – uczucia ludzkie

• trzeba było wybierać, czy ważniejszy był obowiązek, czy uczucia Gatunki: • ukiyozoushi – 1682-1767; książki o ulotnym świecie, o życiu mieszczan, trawestacja klasyków (Genji monogatari)

◦ np. Ihara Saikaku - styl zarazem wulgarny i elegancki; Hachimonjiya – wydawnictwo

◦ Asai Ryoui (zm. 1691) – wprowadził koncepcję ukiyo - napisał Ukiyo monogatari (1661) – opowieści o ulotnym świecie ... • chouninmono - książki o życiu mieszczan

◦ np. Nippon eitaigura – 1688

• zatsuwamono – opowieści o duchach

• bukemono – opowieści o wojownikach

◦ np. Nanshoku oukegami - ”O miłości męskiej” - 1687

XVIII – XIX wiek – druga część okresu Edo: • kusazoushi - „Zeszyty trawiaste” - książki obrazkowe, ulubione mieszczan

◦ akahon - dla kobiet i dzieci

◦ kurohon, aohon – streszczenia dramatów

◦ gouhon • kibyoushi – ilustrowane często przez mistrzów ukiyo-e

◦ Santou Kyouden (1761-1816) – youmihon

◦ Takizawa Bakin (1765-1831) ▪ Nansou Satomi Hakkenden - „Nansou Satomi i biografie ośmiu psów” - (1814-1841)

• kto przyniesie mi głowę wroga, temu odda córkę za żonę; głowę przynosi wierny pies; córka bierze z nim ślub, wyprowadzają się, ona zachodzi w ciążę; po pewnym czasie rodzina przypomina sobie o niej, przybywa do dziwnego małżeństwa, próbuje zabić psa, ale zamiast tego trafia w dziewczynę – z jej różańca urywa się osiem koralików – osiem cnót konfucjańskich → przeobrażone w psy; w końcu ród Satomi zostaje uratowany dzięki tym ośmiu psom ◦ Ueda Akinari • sharebou – akcja toczyła się w dzielnicy rozrywki, pochwała elegancji, humoru

◦ Shikitei Samba (1776-1822)

▪ zmarł w więzieniu skazany za zabójstwo ▪ napisał Ukiyuburo „Łaźnia ulotnego świata” (1809-1813) i Ukiyodoko „Balwierz ulotnego świata” (1813-1814)

• opis osób, które pojawiały się w łaźni/ u fryzjera – opisane w sposób lekki, zabawny ◦ Jippensha Ikku (1765-1831)

▪ Toukaidouchuu hizakurige – (1802-1809) opowieść o dwóch włóczęgach

• ninjoubon – bohaterki, mieszczki; książki mówiące o uczuciach - konflikt między obowiązkiem a uczuciami ◦ Tananaga Jinsui – najlepszy autor książek o uczuciach; został skazany za obrazę i zmarł w więzieniu

• kokkeibon • Ryuutei Tanehiko (1783-1842)

◦ napisał Nise Murasaki inaka Genji - „Fałszywa Murasaki i wiejski Genji” (1824-1842) – parodia Genji Monogatari Konwersatorium 10 11.12.2013 → tekst: Asaji ga yado - „Zapuszczona zagroda” → Ueda Akinari „Overgrown Lodge” z Ugetsu Monogatari Edo – poezja i dramat -poeta haiku i haikai - Matsuo Bashou (1644-1694)

-od jego nazwiska była nazwana Bashouan – Chata pod bananowcem

-pisał wędrując po kraju – związek z naturą; kontemplacja przyrody -bardzo popularny, miął wielu uczniów -umarł w podróży -lekka, zwięzła poezja -głęboka sugestywność, symbioza człowieka z przyrodą -Oku no hosonichi - „Ścieżki na daleką północ” (1702)

-dramatopisarz Chikamatsu Monzaemon (1653-1725)

-tworzył dla teatru lalkowego – ningyou jorui (→ później bunraku) oraz dla teatru kabuki

-teatr lalkowy powstał w XVII w -duże lalki – odgrywają historie popularne w danym czasie (np. samobójstwa) -Shinjuu ten no Amijima - „Samobójstwo z miłości w niebiańskiej Amijimie” (1720) i inne

-mąż nie wie co robić, bo zakochał się w kurtyzanie; konflikt obowiązku i uczucia → jedyne wyjście to samobójstwo -poeta Yosa Buson (1716-1783)

-najbardziej ceniony poeta haikai (strof żartobliwych)

-strofy pełne humoru, świeżości -często pojawiają się w jego poezji żaby, cykady i komary -pisał też senryuu odmianę satyryczną haikai Estetyka – ważna i poważna koncepcja estetyczna; 3 koncepcje w literaturze epoki Edo: -iki - „szyk, temperament” - zalety nieokrzesanego życia

-sui - „istota” - znajomość dzielnic rozrywki... -tsuu - „znajomość rzeczy” - sprawy intymne, świat miłości, zmysłów

Okres Meiji (1868-1912) -koniec izolacji przez Commodora Perry'ego -pozytywy i negatywy przemiany -wpływy z Zachodu; zafascynowanie nim we wszystkich dziedzinach -zaczęto się wzorować na mowie potocznej – autorzy wzorowali się na tym, co usłyszeli na ulicy; pisali tak, -język przestał być hermetyczny -ważne zjawisko - Gembun itchi – jedność mowy i pisma

-dominacja opowiadania i powieści -krytyka literacka - rozwój -powstawało dużo czasopism związanych z literaturą, zajmujących się krytyką literacką, w gazetach zaczęły się pojawiać powieści, książki w odcinkach – powieści gazetowe

-bardzo dużo rzeczy tłumaczono z języka angielskiego i niemieckiego -zaczęły się pojawiać przeróbki dzieł Zachodnich -byli również kontynuatorzy, którzy powielali wątki z poprzedniej epoki Nurty epoki Meiji: -nurt oświeceniowy - nurt, który próbował wprowadzić innowacje, reformować, próbowali rozpowszechnić idee z Zachodu w Japonii; -Fukuzawa Yukichi (1834-1901) – jeden z reformatorów; optował za równością mężczyzn i kobiet w małżeństwie

-Nishi Amane (1829-1897) – jeden z reformatorów, ziałał na polu estetyki i filozofii -nurt realistyczny i romantyczny – nurt prozachodni; trwał do wojny Japońsko-Chińskiej -romantyzm – jednostka, która walczy z całym światem

-nurty pseudoklasyczne (do początków Taishou) – należy wrócić do wartości konfucjańskich, buddyjskich

-nurty naturalistyczne i antynaturalistyczne

-powstanie shishousetsu „powieści o sobie”

Mori Ougai (1862-1922) – żył na przełomie epok Meiji i Taishou

-niezwykle zdolny; czytał dzieła chińskie w wieku 5 lat -ojciec i dziadek lekarzami, on też był lekarzem (wojskowym) -był romantykiem

-bardzo wszechstronny – pisał, tłumaczył (niemiecki, angielski, holenderski, rosyjski), był krytykiem i lekarzem

-znał świetnie język chiński i niemiecki (4 lata w Niemczech na stypendium – obracał się tam w kręgach wyrafinowanych – poznał cesarza; dobra znajomość tamtejszej kultury) -krytyczny – wiedział co zabrać z Zachodu dobrego, a co jest złe dla Japonii -świetny polemista -opowiadania o tragicznej miłości, oparte na przeżyciach Ougaia kiedy przebywał on w Niemczech -Maihime - „Tancerka” (1890)

-Utakata no ki - „Zapiski na pianie” (1890)

-Fimizukai - „Posłaniec” (1981)

→ tekst: „W przebudowie” Konwersatorium 11 18.12.2013 • Izumi Kyouka – opowieści z dreszczykiem; 1873-1939

REALIZM: • Tsubouchi Shouyou - Koncepcja powieści realistycznej. 108 namiętności (nawiązanie do buddyzmu), skonstruowanie powieści nowoczesnej; „Charaktery współczesnych studentów” (Tousen shosei katagi) – fiasko powieści. • Futabatei Shimei (1864-1909) – napisał powieść „Ukigumo” – „Przelotne chmury” (1887-1889), szlachetne pobudki – brak roli, liczyły się uczucia. Został dziennikarzem, wyjechał, zmarł na gruźlicę. Pseudoklasycyści: • „GARAKUTA BUNKO” – Biblioteka z lamusa; czasopismo, w którym publikowali pseudo-klasycyści. „Towarzystwo przyjaciół kamienia do rozcierania tuszu.” (Ken’yuusha) wolni od wpływów zachodnich, nie interesowała ich literatura zachodnia, odwoływali się do zdobyczy twórczości minionej, Saikaku, a także do klasyki, cenili koncepcje buddyjskie i konfucjańskie, dbali o elegancję i piękno języka i stylu. Świadomie osadzeni w tym, co rodzime.: ◦ Ozaki Kouyou (1868-1903) – założyciel stowarzyszenia Ken’yuusha, studiował anglistykę. (wielu wybierało studia filologiczne w tamtych czasach), „Konjiki yasha” – Złoty demon, (1897-1903), książka niedokończona, była bardzo popularna (adaptacje teatralne); takie romansidło-wyciskacz łez. Ojciec utożsamiany z tytułowym złotym demonem. ◦ Kouda Rohan – sinolog, „Gojuunoto” - bardziej liczył się styl, niż sama treść opowieści ◦ Higuchi Ichiyou – (1872-1896) (kobieta)

Naturaliści: Wzorowali się na naturalistach francuskich, bardzo widoczne w okresie modernizmu, zawężenie tematyki do spraw prywatnych, strach przed socjalistami; poruszali więc sprawy „ducha, ciała”. Od 1912 r. język mówiony językiem którym posługiwali się naturaliści. • Shimazaki Touson – „O zdradzie małżeńskiej” - relacje neokonfucjańskie: żona-mąż, za zdradę kobiety były zawsze surowo karane, z klasy burakumin. • Tayama Katai – pierwszy naturalistyczny, szczery opis, opowiadanie: „Futon”, pisarz opisuje, ze bohater wkłada głowę pod kołdrę i zaczyna płakać – bardzo szczery opis. Opowieść zapoczątkowała nurt powieści o sobie. „watashi setsu” (Shi setsu)

Pisarki okresu Meiji: Ciężko miały w Japonii, już za czasów Edo etyka neokonfucjańska mówiła, że kobiety mają bardzo mało praw; wpływ kobiet zachodnich – np. ruchy feministyczne; czas przełomów. • Bardzo ważna postać Higuchi Ichiyo – błyskotliwa, zdolna, ale skończyła tylko i wyłącznie szkołę podstawową. Interesowała się nauką, ojciec ją w tym wspierał, kupował jej zbiory poezji. Pod wpływem taty Higuchi wstąpiła do szkoły Haginoya – uczono tam komponowania tanka, zaczynała od pisania tejże poezji. Napisała około 4000 poematów. Źródłem jej utrzymania było szycie, pranie. Później zaczęła pisać dla pieniędzy. Zmarła na gruźlicę. Debiut: opowiadanie „Yamizakura”; naprawdę miała na imię Natsu. Bardzo liryczne, przypominają klasyczną poezję – ważny język, styl. „Takekurabe” – „Porównywanie wzrostu” 1895 r. (wysoko ocenione), „Nigorie” – „Mętny obraz” 1895 r. (książka, która przyniosła jej sławę), pisała także dzienniki (Ichiyo 日記). • Yosano Akiko (1878-1942) poetka, ale także eseistka. Przetłumaczyła na język współczesny Genji Monogatari, poematy tanka, później „wersy wolne” (poematy wolne), płodna nie tylko twórczo. Była za tym, żeby kobieta była niezależna finansowo. Pisała o uczuciach, namiętnych, romantycznych, „Midaregami” - ? (Tangled Hair)

• Kunikida Doppo • Tokutomi Roka • Tamura Toshiko (1884-1945) – wstąpiła do szkoły średniej, ale musiała przerwać naukę powodu choroby serca. Zaangażowana w sprawy kobiet, uważała, że edukacja dla kobiet jest bardzo ważna. (wyzwolenie z konfucjańskich reguł), uczennica Koudy Rohana, „Akirama” (Rezygnacja), przed wyjazdem do Kanady uznana za pierwszą profesjonalną pisarkę (zarabiała na swoje i swojego męża utrzymanie). Po jej śmierci ustanowiono nagrodę literacką dla kobiet. • Hiratsuka Raichou –(1886-1971) feministka, aktywistka, pisarka. Była bardzo wykształcona. Hasła związane z wyzwoleniem kobiet. Nawiązywanie do Amaterasu (kiedyś kobieta była słońcem)

Konwersatorium 12 8.01.2014 Natsume Souseki (1867-1916)

-urodził się rok przed restauracją Meiji -zmarł w 5 roku Taishou, zmarł młodo -żył na przełomie epok, w okresie transformacji -miał na imię Kinnosuke

-urodził w Edo, zmarł w Tokio -nie dokończył swej ostatniej pracy, uważanej przez wielu za najlepszą -wrócił do domu w wieku 9 lat, zaczął uczyć się literatury i języka chińskiego, w wieku 16 lat zaczął uczyć się angielskiego, skończył anglistykę na Uniwersytecie Tokijskim, dostał stypendium -przetłumaczył Kojiouki, zaczął pisać haiku

-wrócił do domu, gdy jego bracia zmarli na gruźlicę, musiał mieszkać na stancji -zaczął myśleć o pisaniu pod wpływem kolegi i pisarza Masaoki Shiki (pochodził z Matsuyamy); szybko przyjął swój pseudonim; -uczył angielskiego na swoim uniwersytecie, później na Shikoku w Matsuyamie, następnie na Kyushu w 1900 roku wyjechał na stypendium do Angli, nie radził sobie świetnie jak Mori Ougai w Niemczech -wrócił do kraju w 1903, musiał zostać wykładowcą angielskiego na Uniwersytecie Tokijskim -cierpiał na chroniczne wrzody żołądka -nie odnajdywał się w roli nauczyciela (cierpiał na depresją, „rozstrój nerwowy”, żona też), miał 7 dzieci -w 1907 przyjął stanowisko redaktora w Asahi shimbun i zdecydował się porzucić nauczanie, wolał pisać niż uczyć, dostawał lepszą płacę

-gembun itchi – jedność mowy i słowa, język powinien odzwierciedlać to, o czym mówimy; Souseki zaczął stosować w swych dziełach kougo – język codzienny, mówiony

-miał kolegę Yamada Bimyou …

-Edokko – specyficzny rodzaj Japończyka, który czuje więź z epoką samurajską

-interesuje się psychologią, estetyką Natsume Souseki „Jestem kotem” - Wagahai wa neko de aru (1905)

-zaczął pisać pod wpływem przyjaciela -była to jego pierwsza książka -pisana językiem mówionym kougo – realizm postaci -pisana z punktu widzenia kota, który w sposób ironiczny interpretuje otaczającą go rzeczywistość – gospodarza Kushami - nauczyciela i jego znajomych -poglądy kota odzwierciedlają poglądy Sousekiego – krytyka inteligencji, japońskiego szowinizmu a także zbytniej fascynacji zachodem, np. utylitaryzm Angielski, krytykował też ideologię buddyjską i konfucjańską; krytyka niekontrolowanego indywidualizmu, który może przerodzić się w skrajny egoizm, który może powodować rozkałd rodziny (niebezpieczny) -powieść satyryczna -rakugo – specyficzny dla Edo humor japoński, dowcipy, anegdoty, opowiastki; humor w książce podobny do niego

Natsume Souseki „Panicz” - Botchan (1906)

-środowisko nauczycieli, tak jak w poprzedniej książce -Souseki korzysta ze swoich doświadczeń -bohater – nauczyciel pracuje w Matsuyama (elementy biograficzne) Natsume Souseki „Poduszka z trawy”/ „Podróż” - Kusamakura (1906)

-nostalgiczna, romantyczna opowieść w stylu haiku

-już nie humorystyczna jak poprzednie, trochę depresyjny -ważny język powieści -bohaterem jest malarz, który wędruje przez góry; poznaje piękna kobietę Nami – córkę gospodarza zajazdu z ciepłymi źródłami, miała wyjść za mężczyznę, który zubożał i musiała go porzucić; chce namalować jej portret ale nie jest w stanie, obserwuje ją; dopiero jak kobieta pokazuje swoje uczucia malarz może ją namalować -hininjou – wolny od ludzkich uczuć, kontrolujący własne emocje

Natsume Souseki Sansjhirou (1908)

-mniej pesymizmu -powieść opisem losów młodego bohatera -jest nieśmiały, przez co jego ukochana poślubia innego Natsume Souseki „Sedno rzeczy” - Kokoro (1916)

-pesymizm -niejasna narracja -całość podzielona na 3 części -1. młody człowiek poznaje senseia na plaży w Kamakurze; główny bohater nie może zapomnieć spotkania

-3. w formie listu – wyjawienie tajemnicy senseia, który popełnia samobójstwo

-sensei – postać tragiczna; zrobił złą rzecz w młodości – mieszkał na stancji, podobała mu się córka właścicielki stancji, później na stancje przybył jego przyjaciel, który zakochał się w dziewczynie i chciał się z nią pobrać, w związku z tym sensei prosi o rękę właścicielkę, przez niego jego przyjaciel – K. popełnia samobójstwo

-potem sensei poślubia córkę, ale nie może przyznać się do swoich czynów

-odwiedza grób przyjaciela -wyjawia młodemu człowiekowi swoje postępy, a następnie popełnia samobójstwo -konflikt moralny, udręka -samotność Natsume Souseki „Światło i mrok” - Meian (1916)

-krytyka egoizmu -wyrazisty obraz bohaterów -uważana za najlepszą -sam Souseki jej nie dokończył, ale dokończyła ja pewna pani Prąd Shirakaba („Biała brzoza”)

-Shirakaba – nazwa czasopisma założonego w 1906, działało do 1923 (trzęsienie ziemi w Tokio)

-redaktorzy czasopisma należeli do szkoły białej brzozy – szkoły idealistów – szkoła antynaturalistyczna

-wszyscy twórcy pochodzili z dawnych rodzin arystokratycznych lub samurajskich -wszyscy interesowali się -górnolotnymi ideami: np. buddyzm i chrześcijaństwo – moralność ważna w twórczości -postaciami: np. Lew Tołstoj -wierzyli, że wola jednostki jest w stanie naprawić świat

-waga miłości i moralności -wywarli duży wpływ na epokę Taishou -główni przedstawiciele: -Arishima Takeo (1878-1923) – syn urzędnika ministerstwa finansów, były samuraj; bracia: pisarz i znany malarz, odebrał konfucjańskie wykształcenie, uczył się angielskiego; skończył prestiżową „Szkołe parów” Gakushuuin – wtedy była to tylko szkoła dla elit; później wyjechał na Hokkaidou i studiował rolnictwo; po rocznym szkoleniu wojskowym wyjechał do USA – studiował 2 lata na Harvardzie, zainteresował się amerykańskim ideałem wolnego człowieka; od 1910 roku – działalność literacka (gdy poznał pozostałą 2); jego żona zmarła na gruźlicę, a ojciec na raka żołądka – to sprawiło, że rzucił się w wir pracy; pisarz erudyta i humanista; pisał o miłości, opisywał o kobietach; skończył tragicznie: popełnił samobójstwo z dziennikarką. -1913: powieść Aru onna no gurimpusu, później skrócona do Aru onna - „Pewna kobieta”

-główna bohaterka, córka lekarza, odbiera wykształcenie, pobiera malarza, ale się rozstają, płynie do USA do następnego narzeczonego, tam poznaje Sankichi'ego, w którym się zakochuje, wraca do niego z USA, ona porzuca dla niej rodzinie, żyją razem, ale nie są szczęśliwi; Sankichi porzuca ją gdy jest w ciąży; kobieta decyduje się -1917: Shi to sono zengo - „Śmierć i potem”

-Shiga Naoya (1883-1971) – urodziła się w Ishinomami (Miyaki), był spadkobiercą, w wieku 2 lat przeniósł się do dziadka w Tokio; matka zmarła przedwcześnie, opiekowała się nim macocha; studiował anglistykę na Uniwersytecie Tokijskim, ale jej nie skończył, bo założył pismo w 1910 i oddał się działalności pisarskiej, ojciec nie akceptował jego życia, byli długo w konflikcie; Shiga dużo podróżował; pisał o konflikcie, problemach rodzinnych, samotności; dobrze skonstruowane opowiadania

-1917 Wakai - „Pojednanie” - pojednanie ojca z synem – nawiązanie

-opowiadanie Kinosaki nite – depresja, kryzys bohatera rannego w wypadku kolejowym, jedzie do ciepłych źródeł, by odbyć rekonwalescencję – kontempluje przyrodę; motyw martwego owada; szczur, który wpada do rzeki i nie może się uratować (jak bohater podczas wypadku); niechcący zabija traszkę – przez to kontempluje nad samotnością ludzką; brak akcji; mistrzostwo języka. -Ari ya koro - „Droga w mrokach nocy” - powieść w 2 częściach; bohater Kensaku wychowywał się w domu dziadka, po jego śmierci mieszkał z kochanką dziadka; potem ją opuścił, prowadził rozpustne życie, chciał ożenić się z kochanką dziadka, jego brat nie pozwolił i powiedział, że jest on naprawdę synem dziadka i matki; bohater wyruszył w podróż, poznał piękną kobietę – Naoko, ożenił się z nią; później spotyka się z kochanką dziadka, wtedy jego zona zdradza go z jego kuzynem; zagubiony bohater próbuje jej wybaczyć jak ojciec wybaczył matce; nie może jednak tego zrobić, znów wybiera się w podróż, podczas której mdleje, żona dowiaduje się o tym, przyjeżdża do niego i obiecuje,że nigdy go nie opuści.

-Mushanokouji Saneatsu (1885-1976) – interesował się biblią i Tołstojem, studiował na Uniwersytecie Tokijskim nauki społeczne, ale przerwał; założył eksperymentalną komunę - „Nowa wieś” - chciał wcielać idee moralności na zasadach chrześcijańskich; -1919: powieść Koufukumono - „Szczęściarz”

-1919: powieść Yuujou - „Przyjaźń”

Konwersatorium 13 15.01.2014 3.02.2014 – 8:30 – egzamin

-przeczytać chociaż jedną rzecz, żeby być z tego „specjalistą” -Mishima Yukio – opowiadanie „Niedziela” - obowiązkowo -najważniejsze koncepcje itp., nazwiska -głównie proza MODERNIZM -główne koncepcje modernizmu nie pokrywają się w Japonii i w europie -w europie i na świecie: ekspresjonizm, symbolizm, dekadentyzm, futuryzm, dadaizm, kubizm... - różne odcienie, awangarda, burzenie wzorców -w Japonii nie mogło być to zaadoptowane w ten sposób; również stawiał na awangardę, głównie językową, unowocześnianie formy – w Japonii wszystkie powyższe sprowadzali do jednej -Japonia lata 20. XX w. - na pograniczu Taisho i Showa – modernizm stał się modny, literaci zaczęli się nim interesować → orzeźwiające zachłyśnięcie -ożywienie formy i języka -potem zazwyczaj powrót do tradycji, indywidualnych upodobań -wydarzenia z tego okresu: -1923 – wielkie trzęsienie ziemi -po nim rozwinęła się sieć komunikacji -1927 - śmierć Akutagawy Ryuunosuke -kryzys ekonomiczny -śmierć cesarza Meiji, Taisho -powstała literatura proletariacka → modernizm: bunt przeciw niej -modernizm – bunt przeciw zastanym, skostniałym wzorcom, literaturze proletariackiej, naturalistycznej, powieści o sobie Yokomitsu Riichi (1898-1947) – napisał manifest szkoły neosensualistów; zaliczył on do tej grupy dadaistów, kubistów, symbolistów i wiele innych

-Atama narabi ni hara („Głowa i brzuch”) - 1924 - krótkie zdania, normy gramatyczne burzone, wyglądanie z okna pociągu; kiepsko osądzony przez krytyków„ -Bungei Jidai („Epoka sztuki literackiej”) - czasopismo neosensualistów, w nim wydany; założony m.in. przez Yokomitsu Riichi i Kawabatę Yasunariego

-Haru wa basha ni notte („Wiosna jedzie powozem”) - 1926 – opisuje ostatnie chwile życia swojej zony, która umiera na gruźlicę; strumień świadomości, wewnętrzne przemyślenia, zdania bardzo krótkie, przerywane; całość zakończona, gdy mąż przywozi żonie powozem świeże kwiaty; nowe formy literackie

Tanizaki Yun'ichiro (1886-1965) – wychował się w domu hołubiony przez matkę Seki (piękna kobieta), bogaty dziadek ożenił dwie córki z synami prowadzącymi biznes sake; gdy dziadek ich finansował – dostatek; później – ojciec nie miał pieniędzy, nie było wiadomo, czy pójdzie do szkoły średniej; poszedł m.in. dzięki nauczycielowi, skończył liceum, uniwersytet. Inspiracje Oscarem Wilde'm i Edgarem Allanem Poe. Bohater u Tanizakiego nie przystosowany do świata, sensualistyczny pogląd na świat (opowiadanie Akuma) Życie miłosne – najpierw poślubił byłą gejszę, zamieszkali wraz z jej młodszą siostrą. Tanizaki zakochał się w niej, a znany poeta zakochał się w jego żonie. Z małżeństwa była córka. Rozwiedli się. Ważna rola kobiet w jego twórczości (femme fatale)

Początkowo modernista, później - indywidualna forma literacka nawiązująca do estetyzmu

(okres klasycystyczny, odejście od modernizmu) Później – patologiczne związki miłosne: miłość w odniesieniu do bardzo oczywistego okrucieństwa. -1910 – debiut literacki Tanjou („Narodziny”)

-1910 - Shisei („Tatuaż”) - opowieść o mistrzu tatuażu, który chciał wytatuować obraz na ciele pięknej kobiety; zauroczony stopami (fetysz stóp) jednej poprosił ją o zrobienie jej tatuażu; początkowo kobieta nie chciała (nie podobały jej się 2 obrazy pokazujące kobietę źle traktującą mężczyzn i kobietę u której stóp leży stos mężczyzn – mistrz mówił, że jest to ona w przyszłości), pozwoliła mu wytatuować na jej ciele pająka – od tej pory dziewczyna stała się pewna siebie i stała się sadystką, pierwszą ofiarą stał się mistrz → demoniczna rola piękna

-Shinzei – opowiadanie, nazwiska ministra z XII w. - minister ten miał sny prorocze, zobaczył swoją śmierć, próbował jej zapobiec, w trakcie prób przebił się i zmarł; wątki symboliczne i dekadenckie

-1916 – Akuma („Szatan”) - student, który zaczyna się bać pociągów jadąc na studia; nawiązuje romans ; bohater zamiast się uczyć leży i czyta książki o wampirach; koniec: bohater przeczuwa że zginie tragicznie przez swoją ukochaną → rywal o serce ukochanej przebija mu w końcu gardło

-Ashikari (1932) i Shunkinshou („Życie Shunkin”)(1933) – opowiadania w jednym tomie „Dwie opowieści o miłości okrutnej -Ashikari, czyli Źle mi bez ciebie -Shunkinshou, czyli Rozmyślania nad życiem Wiosennej Harfy – bohaterka, niewidoma piękna nauczycielka gry na harfie, uczeń zakochał się w niej, ale był odtrącany; podczas włamania bohaterka zostaje oszpecona; główny bohater wykłuwa sobie oczy, żeby nie widzieć tego, że została oszpecona. -Fuuten roujin nikki - „Dziennik szalonego starca” (1961) starzec w specyficzny sposób podkochiwał się w specyficzny sposób swojej synowej; tu też fetysz stóp (chciał sobie odlać stopy synowej na swoim grobie)

Akutagawa Ryuunosuke (1892-1927) – neorealista, neointelektualista; mistrz nowel, moralista, opisywał, co jest dobre, a co złe; zwolennik sztuki dla sztuki – sztuka musi być formą; popełnił samobójstwo (3. próba), ponieważ przez całe życie bał się (obsesja), że oszaleje (matka zaraz po jego narodzinach oszalała) – szok dla świata literackiego; jego pesymizm znajduje odzwierciedlenie w twórczości; -na łamach Shinshinchou („Nowe prądy”) opowiadaniem Hana („Nos”) - 1916 - historia mnicha, który miał długi nos, za namową postanawia go zagotować i się oszpeca – wtedy wszyscy zwracają na niego uwagę (wcześniej sam myślał, że ludzie śmieją się z niego za plecami) na koniec nos wraca do naturalnych rozmiarów; -zbiór opowiadań Rashoumon („Brama piekieł”) - samo opowiadanie 1915 – historia sługi, który zatrzymuje się pod bramą demonów, spotyka kobietę, która wyrywa włosy trupom na peruki, sługa zrywa z niej ubranie i ucieka → jedna rzecz niemoralna nie może usprawiedliwiać czego innego

-Yabu no naka („W gąszczu”) - 1922 - opis śmierci samuraja z relacji różnych stron; -Kurosawa w filmie łączy 2 opowiadania: Rashoumon i Yabu no naka

-Jigokuhen („Piekieł wizerunek niezwykły”) - 1918 - malarz dostaje zlecenie na namalowanie wizerunku piekieł, malarz nie może; zleceniodawca postanawia spalić w

powozie piękną córkę malarza, wtedy malarz tworzy dzieło swego życia; -Kappa („W krainie wodników”) - 1927 – opowiadanie ; bohater trafia do świata kapp, który jest lepszy od świata ludzi, krytyka naszego świata; wszystko w tamtym świecie jest inne (np. gonitwa żeńskich kapp za męskimi – zaloty); -Aru ahou no isshou („Życie pewnego szaleńca”) - 1927 – opublikowane pośmiertnie, zbiór szkiców autobiograficznych; Kawabata Yasunari (1899-1972) – sztandarowy modernista japoński; pierwszy noblista w dziejach literatury japońskiej; samobójca – włożył głowę do piekarnika i się zagazował; eksperymentował z formą, używał w swojej twórczości strumienia podświadomości; potem odszedł od modernizmu, zwrócił się ku tradycji; wraz z m.in. Yokomitsu Riichi założył Bungei Jidai ; -opowiadanie „Dłoń” albo „Ręka” - mężczyzna na noc wypożycza sobie rękę (w „Balladzie o Narayamie”)

-Nemureru bijou („Śpiące piękności”) - 1961 - dom, w którym starsi mężczyźni spali obok śpiących kobiet Konwersatorium 14 22.01.2014 Haruki Murakami → do własnego opracowanie (ksero)