Listy polskie

Institutum Historiae Spiritualitatisque Marianorum

Fontes Historiae Marianorum21

1. OdrodzenieZgromadzeniaKsiężyMarianówwlatach1909-1910 (dokumenty), Warszawa 1995.

2. StolicaApostolskaabiskupJerzyMatulewicz, Warszawa 1995.3. Wspomnieniaobł.JerzymMatulewiczu, Warszawa 1996.4. Jurgis Matulaitis, Užrašai, [Vilnius] 1998.5. StanislausPapczyński,TemplumDeiMysticum, Varsaviae 1998.6. StanislausPapczyński,OratorCrucifixus, Varsaviae 1998.7. StanislausPapczyński,ChristusPatiens, Varsaviae 1998.8. StanislausPapczyński,ScriptaHistorica, Varsaviae 1999.9. StanislausPapczyński,InspectioCordis, Varsaviae 2000.10. StanislausPapczyński,NormaVitaeetaliascripta, Varsaviae 2000.11. StanislausPapczyński,ProdromusReginaeArtium, Varsaviae 2000.12. Ks. Tomasz Podziawo, Wspomnienia,PuszczaMariańska2001.13. Georgius Matulewicz, ScriptaAcademica, Warszawa 2002.14. Bł.JerzyMatulewicz,Konferencjeascetyczne, Warszawa 2003.15. JózefJarzębowskiMIC,RekolekcjeMagnifikatu,PuszczaMariańska2004.16. TadeuszGórskiMIC,Prowincjaśw.StanisławaKostkiZgromadzeniaKsięży

Marianów(Dokumentyzkomentarzem), Warszawa 2003.17. George Matulaitis-Matulewicz, Journal,Stockbridge2003.18. DokumentymariańskieXVIIIXVIIIwieku,PuszczaMariańska2004.19. Ks. Stefan Sydry, Ks. Jonas Totoraitis, ZgromadzenieKsiężyMarianów

odzałożeniadoodnowienia,PuszczaMariańska2004.20. Bł.JerzyMatulewicz,Dzienniki,LicheńStary2009.

Bł. Jerzy Matulewicz

Listy polskie

LicheńStary2012

©InstitutumHistoriaeSpiritualitatisqueMarianorum,LicheńStary2012

DodrukuprzygotowaliiprzypisamiopatrzyliJanBukowiczMICTadeuszGórskiMIC

Skład,łamanieikorektaCentrumFormacjiMaryjnej„SalvatorisMater”

OpracowanieredakcyjneJanuszKumalaMIC

ISBN978-83-60141-09-0

Superiorum permissu

Wydawca:CentrumFormacjiMaryjnej„SalvatorisMater”

ul.Klasztorna4,62-563LicheńStarytel. 63-2707720

e-mail: [email protected]

Wykaz skrótów

AAG – ArchiwumArchidiecezjiGnieźnieńskiejAAN – ArchiwumAktNowychADK – ArchiwumDiecezjiKieleckiejADS – ArchiwumDiecezjiSiedleckiejAPP – ArchiwumPrymasaPolski–AAGAGM – Archivum Generale Marianorum w RzymieAI – ArchiwumInstytutuŚwieckiegoSłużebnic NajświętszegoSercaJezusowegoPosłanniczekMaryiAMPP – ArchiwumMarianówProwincjiPolskiejAMPSSK – ArchiwumMarianówProwincjiśw.StanisławaKostkiAWHK – ArchiwumWicepostulatoraProcesu bł.o.HonorataKoźmińskiego,WarszawaBUW – BibliotekaUniwersytetuWileńskiegoCBLAN – CentralnaBibliotekaLitewskiejAkademiiNaukKurenda – KurendaKuriiDiecezjalnejWileńskiejLCVA – LietuvosCentrinisValstybinisArchyvaswWilnieLVIA – LietuvosValstybinisIstorijosArchyvaswWilnieMWRiOP –MinisterstwoWyznańReligijnychiOświecenia PublicznegowWarszawiePW – Bł.JerzyMatulewicz,Pismawybrane, Warszawa 1988

Wstęp

BłogosławionyJerzyMatulewiczpozostawiłznacznąilośćlistówipism.Najstarszelistypochodząz1897roku,ostatnizaśnapisałkilkadniprzedśmiercią,napoczątku1927roku.Posługiwałsięgłówniejęzykiemlitewskim,polskimiłacińskim.Tegoostatniegoużywałwzasadziewko-respondencjiurzędowej.Bardzonielicznelistynapisałwjęzykufrancu-skim,niemieckimirosyjskim.

Pośmiercio.Jerzegojegolistyprzechowywalipieczołowiciesamiadresaci.Podczaswojenzaliczalijedoprzedmiotów,jakienależyrato-waćwpierwszejkolejnościimielijezesobąwnajbardziejtragicznychsytuacjach.Pośmiercijednychprzejmowalijedrudzyiwtensposóbbyłyonegromadzone.Fatalneskutkimiałoukrywanielistówwkrytycznychmomentachlubdawanieichnaprzechowanieobcym,gdyżnajczęściejwtedyginęły.

MarianiewPolscezajęlisię„zurzędu”poszukiwaniemigromadze-niemlistówo.Jerzegow1957r.,kiedyokazałosiętokoniecznewramachprowadzonegoprocesubeatyfikacyjnego.Dokonywałtegoks.ZenonRosłońprzypomocyks.FeliksaCzeczotta,którylistymikrofilmował.WykonywanoztegoodbitkifotograficzneiprzesyłanodoRzymu,gdzieprzepisywanojenamaszynie.

Wieletroskiwwyszukiwaniuigromadzeniulistówbł.Jerzegowyka-załbratBronisławZałuski,którydokonałodpisukilkulistówzArchiwumDiecezjalnegowKielcach,ks.JózefJarzębowski,ks.ZygmuntTrószyń-skiiks.AleksanderBołtuć.

Zgromadzonelistypodzielonowedługtrzechgłównychgrupjęzyko-wych:polskie,litewskieiłacińskie.

Odpoczątkulat60.XXwiekuposzukiwaniem,gromadzeniemiprzechowywaniemlistówbł.Jerzegozająłsięks.JanBukowicziTade-uszGórskiMICnaBielanach.Wtejdziedzinie,pojętejnawetznacznieszerzej,idotyczącejwszystkicharchiwaliówProwincjiPolskiej,szcze-gólniedobrybyłokresprowincjalatuks.LeonaSzeląga(1963-1969).Napoczątkuswojejkadencjiprzeznaczyłjedenpokoikw„DomkuKrólew-skim”naBielanachnaArchiwumProwincjiidałśrodkifinansowenajegourządzenie.WtensposóbpowstałoArchiwumProwincji,gdziezostałyzgromadzone,uporządkowaneizabezpieczoneodszkodnikówocalałezpożogiwojennejdokumentymariańskie.

Tadeusz Górski MIC10

WtymteżokresielistyOdnowicielazostałyprzepisanenamaszynie,uporządkowanewedługadresatówiopatrzonebiogramami.Pracataule-głapotemdługotrwałemuzahamowaniu,choćlistybyłyciąglegromadzo-neworyginale,kopiilubfotografii.

TadeuszGórskiprzebadałArchiwumAktNowychwWarszawie,CentralnąBibliotekęLitewskiejAkademiiNaukwWilnie,ArchiwumAr-chidiecezjiGnieźnieńskiej,ArchiwumDiecezjiSiedleckiejiArchiwapro-wincjimariańskichwUSA,zdobrymskutkiem.

W1991rokuLitwaotworzyłaswojearchiwadlabadaczyhistorii.SzczególniecenneokazałysięzbioryLitewskiegoArchiwumAktNo-wychwWilnie,gdzieznalazłysiębogatezasobyarchwalnemarianówzMariampola,skonfiskowaneprzezkomunistóww1948roku,wtymdo-skonalezachowaneosobistearchiwumabp.Matulewiczazsetkamilistówdotądnieznanych.

RównieżbardzocennesązbioryLitewskiegoPaństwowegoAr-chiwumHistorycznegowWilnie,zawierająceskonfiskowanearchiwa dicezjalne.

Tenwstępodnosisiętakżedolistówłacińskich,którezamierzamywydaćwdalszejkolejności,dlategowartowspomniećokwerendziewzbiorachwatykańskich,którezawierająlicznelistyabp.Matulewicza.W1986r.udostępnionozasobydokońcapontyfikatuBenedyktaXV(1922).SzczególnielicznelistyznajdująsięwTajnymArchiwumWaty-kańskim,ArchiwumKongregacjiWychowaniaKatolickiego,ArchiwumKongregacjiŻyciaKonsekrowanegoiStowarzyszeńŻyciaApostolskie-go,ArchiwumRadyPublicznychSprawKościoła,ArchiwumKongrega-cjiKościołówWschodnichiinnych.

Beatyfikacjao.Odnowicielaw1987r.wzbudziłażywezainte-resowaniejegożyciem,działalnością,osobowością,ideami,czyli,mó-wiącogólnie,spuścizną,posiadającądużeznaczenie,szczególniedlamarianów,aletakżedlacałegoKościołanaLitwieiwPolsce.

Listypolskiebł.JerzegoMatulewiczasątuopublikowanebezzmian.Językistylsąnatylepoprawne,żeniezachodziłapotrzebadokonywaniakorekty.Pisowniędostosowanododzisiejszej,cowłaściwieograniczyłosiędozamianyniekiedylitery„j”na„i”orazunowocześnieniakońcówkiprzymiotnika,np.„dobremzdrowiem”na„dobrymzdrowiem”.Wbar-dzorzadkichprzypadkachdokonanorozwiązaniaskrótów,kiedybyłotocałkowiciepewnedlawydawców,askrótwynikałjedyniezpośpiechu

11Wstęp

autora.Ujednoliconomiejsceidatęnapisanialistu,podającjezawszenasamymjegopoczątku.Brakującedane,odcyfrowanezinnejczęścilistu,lubznanewydawcom,podanownawiasieprostokątnym,zgodnieznor-mami wydawniczymi.

Listybyłypisanenapapierzeróżnegorodzaju.Niekiedydolistówprywatnychbyłużywany,znajdującysiępodrękąAutorapapierznadru-kiem„BiskupWileński”lub„EpiscopusVilnensis”.Nadruktenzostałzachowanywpismachurzędowych,gdziezzasadytowarzyszymuteżnumerdziennikakorespondencyjnego.

OjciecMatulewiczpisałlistyprywatnezzasadyodręcznie,piórem,zawszewpośpiechu,niedbającokaligrafię,alezawszeczytelnie.Częstopopodpisaniulistudodawałcoś,comusięjeszczeprzypomniało.

Dolistówpolskichzostaływłączonewpolskimtłumaczeniunie-licznelistyipismawjęzykuniemieckim,francuskimirosyjskim.PismaniemieckiewzasadziebyłypisanenaBielanachiskierowanedowładzokupacyjnychwWarszawiewlatach1916-1917.Zachowałysięjedynieichbruliony,bardzotrudnedoodczytania.

Wlistachsąporuszanezagadnieniaoróżnorodnejtematyceiznacze-niu.GłówniesątosprawyZgromadzenia,którymkierowałwłaśnieprzezkorespondencjęzeswoimiwikariuszamigeneralnymiwPolsceinaLitwie.

Jedenzcenzorówwprocesiebeatyfikacyjnymwyraziłsię,żeczyta-nietychlistówmożenauczyćnajlepszegosposoburządzenia.

Sątoteżlicznelistydoposzczególnychmarianów.Tenkontaktlisto-wnymiałwielkieznaczenieduchowedlaadresata,częstodlajegowierno-ściiwytrwaniawpowołaniu.

Częśćkorespondencjidotyczysprawspołecznych,atakżezwiąza-nychzżyciemKościołaiposzczególnychobrządków.

Wyjątkowyinajwiększydziałlistówpolskichstanowizbiór80li-stów,pisanychnaprzestrzeni20latdoWandyJeute.Jesttojedynywtejkorespondencjiprzykładstałegokierownictwaduchowego,ciągnącegosięprzezwielkiezmianyżyciowe,zarównouKierownika,jakiuosobyztegokierownictwakorzystającej.

Publikowanetulistybyłyskierowanedo78osóbi24instytucji.Jesttopierwszepełnewydanielistów,nieliczącwydanialistówpol-

skichnamałejpoligrafiiw1987roku.TadeuszGórskiMIC

Do ks. Fabiana Abrantowicza MIC

13Do ks. Fabiana Abrantowicza MIC

Ks. Fabian Abrantowicz urodził się w Wereszkowszczyźnie koło Nowo-gródka w 1884 roku. Studiował w Seminarium Duchownym i w Akademii Duchownej w Petersburgu. 9 XI 1908 r. przyjął święcenia kapłańskie. W la-tach 1910-1912 uczył religii w gimnazjach Petersburga. Po studiach filozo-ficznych i doktoracie w Lovanium wykładał filozofię w seminarium w Peters-burgu aż do jego zamknięcia przez bolszewików w kwietniu 1918 r. Wówczas utworzył w Mińsku Seminarium Duchowne, które 10 VII 1920 r. zostało ewakuowane przed bolszewikami do Włocławka.

Z Mińska ks. Abrantowicz w 1920 r. przeniósł się do rodzinnego Nowogród-ka. Biskup Zygmunt Łoziński (1870-1932), od 1918 roku ordynariusz miń-ski, zorganizował w Nowogródku kurię, powołując do niej ks. Abrantowicza. Po utworzeniu w 1925 r. diecezji pińskiej kurię przeniesiono do Pińska.

Już w 1920 r. ks. Abrantowicz pragnął wstąpić do Zgromadzenia Maria-nów, ale biskup Łoziński odkładał swoją zgodę. Wstąpił w 1926 r., a w 1928 r. Pius XI mianował go archimandrytą i ordynariuszem dla katolików obrząd-ku bizantyńsko-słowiańskiego w Mandżurii. Prze bywał w Harbinie. Latem 1939 r. udał się do Rzymu. Uczestniczył w kapitule generalnej Zgromadze-nia. Po odwiedzeniu krewnych w Polsce został 22 X 1939 r. schwytany przez Niemców i przekazany Rosjanom. Uwięziony we Lwowie; stamtąd w stycz-niu 1941 r. wywieziony na Butyrki w Moskwie, gdzie zmarł 2 I 1946 r.

Do ks. Fabiana Abrantowicza MIC14

1

Koncept:LCVA,1674,2,t.125.Tł.złac.ks.J.BukowiczMIC.

[Wilno,styczeń1923]Drogi Bracie,

OtrzymałemmiłyTwójlistzdnia5I1923.Przykromi,żeniemo-żesznatychmiastprzystąpićdorozpoczęcianowicjatu.TrzebaponawiaćswojąprośbędoOrdynariusza,abydałnatozgodę,aletrzebateżmiećcierpliwość.

SamteżnapisałemdoBiskupamińskiegozprośbą,żebynieczyniłprzeszkód,aleodpowiedzidotądniedostałem.

Życzęwszelkiejpomyślności.TymczasempolecamsiebieTwoimmodlitwom przed Bogiem.

PozostajęoddanyTobie † Jerzy

2

Oryg.:AGM,Litterae.

Wilno, 18 stycznia 1924†Carrisime.

Pereprašaju,štoadkazuniedajuumoviebielaruskaj;jaščeniena-učyusiajaktreba.

I.Przejrzałemustawy,złożoneprzezs.Teresę.NiezupełnieonesązgodnezKodeksem.Niesąpełneaniwewszystkimroztropne.Natakichustawachżyciazakonnegoopieraćniemożna.

II.Zbadałemsamąs.Teresę.Wykształceniemanajwyżej4-klasowe;niemaodpowiedniegoprzygotowania,bymogłaZgromadzeniezakonnenależycieprowadzić.

III.JejtowarzyszkiteżniemająkwalifikacjinatwórczynienowegoZgromadzenia;zaledwiejednamakwalifikacjęnapielęgniarkę;innesą

15Do ks. Fabiana Abrantowicza MIC

służebne.Mówi,żemazwolenniczkiwWarszawie,aletoniepewnyjesz-czemateriał.

Wobectegoniechs.Teresazaniechamyślitworzenianowegozgro-madzeniazakonnego.Radziłemjejalbowstąpićdojednegozistniejącychzgromadzeń,albopołączyćsięzjednymzezgromadzeńformującychsię,ocelachpodobnych.Najlepiejbędzie,jeżelijejczterytowarzyszkirozjadąsiędodomówtymczasem.

Niechonaporozumiesięzks.CikotąwDrui;możebymogłypra-cowaćrazemzsiostramiwDrui.Przedparutygodniamiotrzymałempi-smozRzymuzeŚwiętejKongregacjiZakonników,iżmogęzgromadze-niesióstrwDruierygowaćjakozgromadzeniezakonnediecezjalnepodtytułem„AncillaeJesuinEucharistia”1.Jazeswejstronynapiszędoks.Cikoty,bys.Teresęprzyjęto,oilejestmiejsce;jakrównieżizdatniejszejejtowarzyszki.

Stosowniedokanonów,musiałbymdoStolicyŚwiętejsięodnieść,oilebymchciałs.Teresieijejtowarzyszkompozwolićjakozgromadze-niepracowaćwdiecezji.Tegoniemogęzrobić;itakniedawnoprosiłem,bypozwolonouprawnićzgromadzeniewDruiijeszczejednozistnieją-cych.S.TeresawyjechaładoWarszawyporozumiećsięztowarzyszkami.Widaćtoosobazzapałem,alemusiktośniąkierować.Pytanie,czypod-dasiękierunkowi.

CosiętyczyDrogiegoKsiędza,mamnadzieję,żePanBógdopomożemuusunąć,araczejprzezwyciężyćtrudności.Szkodatylkoczasu.DrogiKsiądz,moimzdaniem,niewielecotamzrobi;namęczysię,nadszarpnienerwy,stracisporoczasu,askończysięprawdopodobnienatym,iżbędziemusiałwreszcietostanowiskorzucić.ProszęprosićBogaoświatłoimocdopokonaniaprzeszkód.

Białorusiniponieślituwielkąstratę:umarłks.Jakuć,dzielnypracow-nik.Miałwstąpićdonas;matusiagowstrzymała.Umarłnaserce.Wielkaszkoda.WolaBoża.

WDruipowolirobotarozwijasię.KlerykSmulkownowicjaciedo-brzesięzapowiada.Ks.Łaposzkokończynowicjat,chcepracowaćwśródBiałorusinów.

1 PismoprefektaKongregacjiZakonnikówCamilloLaurentiegoz14XII1923r.

Dolińca,oileprzedstawipapiery,mamzamiarwyświęcić.MożegojeszczeJ.E.BiskupMińskiwyświęci.

Proszęwsprawies.Teresyporozumiećsięzks.Cikoto.Polecamsięmodłomibłogosławię

†Jerzy,bp

Do ks. Fabiana Abrantowicza MIC16

Do ks. Aleksandra

3

Oryg.:LCVA,1674,2,t.50,k.9.Tł.zniem.ks.J.BukowiczMIC.

Warszawa,ul.Piękna24,1 grudnia 1915

AnHerrnAlexander,PfarrerinMierunsken,Ostpreusen

CzcigodnyKsięże!

BardzoserdeczniedziękujęzalistKsiędzaiwiadomościodks.Ma-rianaWiśniewskiegozFryburga.

Jegoznajomiteżsąwszyscyzdrowiienergiczniepracują.ChciałbympojechaćdoFryburga,aleobecnietoniemożliwe.Dlategotutaj,naBiela-nachwWarszawieotworzyłemszkołężyciaduchowego.Mamjużpięciuzdolnychstudentów,aprzybędziejeszczewięcej.Dotądwszystkoidziedobrze.

SzczerzedziękujęCzcigodnemuKsiędzuProboszczowizaoddanąprzysługę.Zwysokimszacunkiem

Matulewicz

Nieznany ks. Aleksander, z diecezji warmińskiej, powrócił ze Szwajca-rii. Przywiózł wiado moś ci od ks. M. Wiśniewskiego o marianach we Frybur-gu. Przypusz czalnie tam wracał, ponieważ ks. Matulewicz przekazuje infor-macje o sobie i marianach.

17Do ks. Aleksandra

Do ks. Ryszarda Bakalarczyka MIC

4 Oryg.:AMPP

Wilno,22października1922†DrogiOjcze,

Widzę,żeDrogiOjciecpragniewyżejsiękształcić.Pragnieniesłusz-ne,wduchuustaw.JazapewniałemOjcaprzywstąpieniu,żeniebędzieprzeszkódpodtymwzględem.Wojenneipowojennewarunkiżyciapo-plątałynaszeplanyiutrudniłyichprzeprowadzenie.Naszawalutawciążspadającauniemożliwianampobytzagranicą.Niechcę,bymojezarę-

Ks. Ryszard Bakalarczyk (1885-1948) urodzony w Pomykowie, wy-święcony w 1912 r. we Włocławku, w 1919 wstąpił do nowicjatu mariańskie-go. W 1922 roku wyjechał z ks. Włodzimierzem Jakowskim do Ameryki, dla prowadzenia misji. W latach 1924-1930 studiował na Katolickim Uniwer-sytecie w Waszyngtonie. Napisał pracę doktorską o nowicjacie1.

Dwa jego największe dzieła apostolskie w Ameryce to prowa dzenie reko-lekcji dla zakonnic polskich i założenie „Akcji Apostol skiej”, polegającej na drukowaniu i rozprowadzaniu jedno centowych broszurek religijnych. Zmarł w Stockbridge. Uważany (obok ks. Józefa Łuniewskiego) za ojca założyciela i organizatora prowincji św. Stanisława Kostki w USA.

1 Denovitiatu.DissertatioiudicioFcultatisIurisCanoniciUniversitatisCatholicaeAmericaesubmissatamquamscripumpublicipericuliexperimentumaddoctoratuminutroqueiureobtinendum,Washington1927.

Do ks. Ryszarda Bakalarczyka MIC18

czeniazostałybezskutku,byDrogiegoKsiędzaspotkałzawód.Podajęwliściedoo.WłodzimierzaJakowskiegoprojekt,jakplankształceniasięwyższegomógłbyDrogiOjciecuskutecznić,godząctozżyciemzakon-nymiślubami.

Rozważcietorazem;możeWamcolepszegoprzyjdzienamyśl.Niepowtarzamtuswegoprojektu,odczytagoo.Włodzimierz.Moimzda-niem,lepiejOjcuzagranicąstudiować.

Radziłbymzaszerokoniebraćstudiów,byjełatwiejiprędzejskoń-czyćiłatwiejstopieńzdobyć.RodzajstudiówimiejscezależećbędzieodchęciKsiędza:dobrzeweFryburgu,nieźleiwRzymie,albowLowaniumlubwNiemczech.TerazwRzymieteżbardzodobrzestojąstudia,oprócztegoRzymmawieleinnychdobrychstron:tocentrumkatolicyzmu.

BędęczekałodWaslistuzkonkretnymplanem.SzczęśćWamBożewpracy.Zsercabłogosławię

†Jerzy,bp

5

Oryg.:AMPSSK,Mortui.Koncept:LCVA,1674,2,t.52.

EpiscopusVilnensis

Wilno, 31 stycznia 1923DrogiKsiężeRyszardzie,

Listzdnia6XII1922otrzymałem.JaiinniojcowiecenimyDro-giegoKsiędzaipragniemygozatrzymaćimiećwZgromadzeniuna-szym.Pisałemwpoprzednimliście,iżzupełniesięzgadzamnato,byDro-giKsiądzkształciłsięzagranicąibyczęśćzapracowanegofunduszuzo-stałanatencelprzeznaczonaiodłożona.Natojakoprzełożonymogęze-zwolićichętniezezwalam.Aleniewolnomiwbrewprawukanoniczne-muikonstytucjomgodzićsięnato,byDrogiKsiądznapewienczasprze-rwałślubyiuniezależniłsięzupełnie,liczącsięjednocześnieczłonkiem Zgromadzenia.

19Do ks. Ryszarda Bakalarczyka MIC

Punkt7ustaw1jestdlaosóbświeckich,zostającychpozaZgro-madzeniem–cośwrodzaju„pomocnikówsalezjańskich”.AleprzecieżoniniesączłonkamiZgromadzeniainiekorzystajązprawdlaosób zakonnych.

Projekttaki,jakgopodajeDrogiKsiądz,niedasiępogodzićzprzepi-samiśw.kanonów,awykonaniejegobyłobypraktyczniewystąpieniemzeZgromadzenia.BratEugeniuszKuleszauczysięzagranicą,aleślubównieprzerywał,owszem,gdynadszedłczas,złożyłślubywieczyste.

ProszęrzeczrozważyćdobrzeprzedBogiemipostąpićtak,jakwzglądnadobrowłasnejduszypodyktuje.JaradbymwszystkouczynićdlaDrogie-goKsiędza,alemuszęsięzastosowaćdoprawa.JestemibędęzawszeDro-giemuKsiędzucałymsercemoddany.

Przesyłampasterskiebłogosławieństwo †Jerzy,bp

6

Kopiamaszynowa:AMPP.

Wilno,25kwietnia1925DrogiKsiężeRyszardzie,

ZnanajestWaminamzasada,którejnależyprzestrzegaćwZgroma-dzeniach: quidquid(professus)industriasuavelintuitureligionisacquirit,...religioniacquirit(can.580,2).

RaziłomnieiradnychwWaszychlistachpodkreślenietego,żeDro-giKsiądzRyszard,nieczującsięwobowiązkuzwracaniaZgromadzeniupieniędzywydanychnaJegostudia,chcejednaktouczynićwpostacipo-darunkupewnejliczbyegzemplarzyPismaŚwiętegoNowegoTestamen-tu,względniepołowyzyskuzesprzedażyzapośrednictwemZgromadzenia.

Pozwolęsobiepodaćtuuwagi,jakiemisięwtymprzedmiocienasu-wają.JeżeliktowZgromadzeniukorzystazapozwoleniemzwierzchności

1 InstitutumFratrumMarianorum, Petropoli 1910, § 7.


zogólnychfunduszów,lubdanamujestmożnośćutworzeniategofundu-szu,toniejestobowiązanydozwrotu,botychpieniędzyniepożyczył,aledostałnaokreślonycel.

Innarzecz,jeżeliktośbardziejgorliwyodobroZgromadzenia,aobda-rzonyodBogaodpowiednimizdolnościami,chcenawetpodczasstudiówprzyczyniaćsiędomaterialnegorozwojuZgromadzeniaiswymprze- mysłemzgodniezwoląprzełożonychzdobywazasobypieniężne.Wła-śniewtymwypadkuwidzęKsiędzaRyszarda.

OtóżKsiądzRyszardniemiałobowiązkuobmyślaćsposobówwy-równaniakosztówidącychnaJegostudia,względniewyrównaćuszczer-bek,jakisiędziejeZgromadzeniuprzezzwolnienieGonastudia,alesko-roKsiądzRyszardrazprzedsięwziąłtęskądinądszlachetnąmyśl,topie-niądzepozostającezzyskupouregulowaniuróżnychnależnościstająsięwłasnościąwspólną.

OileKsiądzRyszardstanienatymstanowiskuibędziechciałpomo-cynaszejwrozprzedaniutychksiążekwcelupokrycianiewiadomychmizobowiązań,któremaciezawiedząipozwoleniemo.Włodzimierza,toowszemgotowijesteśmywtymDrogiemuKsiędzuRyszardowipomóc.PoproszęjednakorelacjęofaktycznymstanieWaszychfinansów.

NiemogęzgóryzapewnićWas,ileudasięrozpowszechnić,alenapró-bępoproszępanaFiutkowskiegoo500egz.CzekamnaWasządecyzję.

Proszęniebraćmizazłe,żeinaczejrzeczująłem,jakKsiądzRyszard,alenamprzedewszystkimchodzioto,bysięniesprzeciwiaćzasadomży-ciazakonnego.

Naprzyszłośćproszębardzostosowniedowymagańkanonówikon-stytucjiwsposóbnależnyodnosićsiędoksiędzaWłodzimierzaJakow-skiego,jakoprzełożonegomarianówpolskich,pracującychterazwAme-ryce,arzecząjegobędziewważniejszychsprawachzwrócićsiędoradyprowincjalnej.

†Jerzy,bp

21Do ks. Ryszarda Bakalarczyka MIC

7

Oryg.:AMPSSK,Mortui.

NowyJork,30sierpnia1926†DrogiKsiężeRyszardzie,

BardzomniesmucistanzdrowiaDrogiegoKsiędza.MamwBogunadzieję,żedasięusunąćchorobęiżejeszczeDrogiKsiądzbędziemógłpopracowaćdlachwałyBożejidladobraZgromadzenia.

Chorobanieprzeszkadzawskładaniuślubów.Zślubami,chorująciumierając,masięwięcejzasługi–więcproszęskładaćśluby.

Radzęzrobićdoktoratzprawakanonicznegoinatympoprzestaćwo-becstanuzdrowia.PotrzebniejszewiadomościipraktyczniejszewpracyKsiądzlekturąbędziemógłuzupełnić.

Pracaumysłowaiwarunkiżyciaprzystudiachmogąujemniewpły-waćnastanzdrowiaipogorszyćchorobę.Trzebasięrozglądać,możesiędazająćjakiestanowiskorazemzks.Sawickim.Proszęporozmawiaćwtejsprawiezks.Jakowskim.Mającdoktoratzprawa,będziemógłDro-giOjciecpracowaćpożytecznie.Wswoimdomuzakonnymłatwiejbę-dziezachowaćwarunkihigieniczne.

Bardzosięcieszę,żeks.Łuniewskizdecydowałsięwstąpićdonas.Projektdobrzeimądrzeobmyślany.Niechwięc,niezwlekając,jedziedoChicagodonowicjatu.

Serdeczniepozdrawiamibłogosławię.Ozdrowiebędęsięmodlił.Gdydoktorzbadaiustaliwszystko,proszędonieśćmnie.Ks.Łuniew-skiresztęustniepowie.PrzezniegoprzesyłamsprawęSzczepkowskiego.Niepotrzebnieks.Bronikowskibierzeterzeczynasiebie.Napiszędonie-go,bysięniewdawałwterzeczy.

† Jerzy


8

Koncept:LCVA,1674,2,t.48,k.32.[Petersburg,1911]

JaśnieWielmożnyPanieHrabio!

OśmielonyprzezJaśnieWielmożnąPaniąHrabinęWeronikęPlaterZyberkzLiksnyudajęsiędoJ.WielmożnegoPanaHrabiegojakoprezesaTowarzystwaPrzyjaciółMłodzieżyzwielkąprośbą.WtymrokukończynasząAkademięks.Ch[omski],kapłandiecezjiwileńskiej.Odznaczasięwzorowąiwielkąpobożnością,jakrównieżzdolnościami.Bardzozachę-całemgo,bywyjechałzagranicę,doFryburga,dlauzupełnieniaswychstudiów.Chcejeszczestudiowaćfilozofię.

CzyniemógłbySzanownyPanPrezesprzyznaćmustypendiumnatekilkalatwsumie250rubli,jeżelimożliwe.Sądzę,żeswąpracąpóźniejiwzorowymżyciemprzyniesiechlubęTowarzystwuPrzyjaciółMłodzie-ży.Bardzobędęczekałnałaskawąodpowiedź.

Znajgłębszymszacunkiem ks.JerzyMatulewicz

drteologii,inspektoriprofesorAkademiiDuchownejKatolickiejwPetersburgu

Do Ignacego Balińskiego

Ignacy Baliński, adwokat, senator i prezydent miasta stołecznego Warsza-wy, był długoletnim prezesem Towarzystwa Przy jaciół Młodzieży, założonego w 1905 r. przez Cecylię Plater-Zyber kównę.

Ks. Matulewicz jako inspektor Akademii prosi o stypendium naukowe dla swego wychowanka ks. Leopolda Chomskiego.

23Do Ignacego Balińskiego

Do biskupa Władysława Bandurskiego

9

Oryg.:LCVA,1674,2,t.48,k.32.

Rzym, 26 czerwca 1923Ekscelencjo,

Przesyłamnajserdeczniejszepozdrowienia.ByłemnaaudiencjiuOj-caŚwiętego;listiksiążkiWaszejEkscelencjiwręczonoJemu;zaznaczyłtoirozpytywałsięoWasząEkscelencję.JeszczerazbędęuJegoŚwiąto-bliwości.Polecamsięmodłom,oddany

+Jerzy,biskup

Biskup Władysław Bandurski (1865-1932) wyświęcony we Lwowie w 1887 roku. Wybitny kazno dzieja. Był kanonikiem i kanclerzem Kurii Krakowskiej. W 1906 roku konsekrowany na biskupa i mianowany sufraga-nem lwowskim. W 1914 roku stał się duchowym przywódcą Legionów Piłsud-skiego. Od grudnia 1920 r. osiadł w Wilnie. Biskup Matulewicz pomagał mu, a nawet starał się, by uzyskał stanowisko i pensję umożliwiające mu godne wa-runki życia. Pochowany niezwykle uroczyście z udziałem prezydenta i rządu w katedrze wileńskiej. W 1997 r. biskup polowy Leszek Głódź przeniósł jego trumnę do Warszawy i umieścił w katedrze polowej na ul. Długiej.

Do biskupa Władysława Bandurskiego24

10

Kopia:AMPP.

Warszawa, 3 sierpnia 1925Ekscelencjo,DrogiKsiężeBiskupie.

RozstającsięzWilnemiwyjeżdżającdoRzymunaczasdłuższy,niemogęsięwstrzymać,byDrogiegoKsiędzaBiskupachoćkilkusłowynie pożegnaćserdecznieiniewyrazićMugorącejpodziękizażyczliwość iprzyjaźń,jakąmniestaledarzył.Przepraszamzawszystko,czymmogłemzranićJegosercekiedykolwiek.PolecamsięinadaldobrociiłaskawościWaszejEkscelencji.

25Do biskupa Władysława Bandurskiego

Do ks. Wincentego Baniewicza

11

Koncept:LCVA,694,3,t.139,k.429r.v.

[Wilno,25kwietnia1924]

PodobnosąpodburzaniludzieprzeciwkotamtejszymŻydomzpowoduchłopcazewsiLitwiany,któryzaginął.

Proszę,oileokażesiępotrzeba,wpłynąćroztropnie,bezrozgło-su,nauspokojenieumysłówidonieść,cosięzowymchłopcemdzieje,któregoznalezionowewsiPodlipianach.

† J.

Biskup Matulewicz został dnia 25 IV 1924 r. poinformowany o zagi-nięciu czteroletniego chłopca ze wsi Litwiany parafii Kiemieliszki i że roz-głasza się fałszywą pogłoskę, iż dokonali tego Żydzi dla celów rytualnych.

Biskup natychmiast zredagował odręcznie tekst pisma do ks. Wincentego Baniewicza, proboszcza parafii Kiemieliszki i do ks. Władysława Brzozow-skiego, proboszcza parafii Bystrzyca i polecił kurii, aby je wysłała.

Do ks. Wincentego Baniewicza26

12

Druk:Bibl.UniwersyteckaKULnr32986III.[Warszawa, 1906]

Projekt założenia Biblioteki Centralnejdzieł ekonomiczno-społecznych i apologetycznych

Czasiokolicznościnagląnasdopracyspołecznej.Aletutajniewy-starcząsamedobrechęci:tutrzebajeszczeumiećpracować.Praktykako-nieczniemusiiśćwparzezteorią.Byustrzecsiębłędów,musimysięoprzećwnaszejpracynadoświadczeniuzdobytymprzezinnych.

WceluułatwienianabyciawiadomościteoretycznychproponujemyzałożenieBibliotekiCentralnejdziełekonomiczno-społecznychzdziałemapologetycznym.

Takabibliotekawnaszychwarunkachżyciajestnietylkopotrzeb-na,alenawetkonieczna.Onaoddałabynamwielkieusługi.Niekażdybo-wiemdziałacz,anawetniekażdamiejscowośćzdobędziesięnawłasnyksięgozbiór;gdyżnatopotrzebaznacznychfunduszy.Achociażbyipie-niądzesięznalazły,toniezawszesięznajdzienamiejscuczłowiek,któ-

Ks. Matulewicz, działając w Warszawie, szczególnie w Stowarzyszeniu Robotników Chrze ścijańskich, widział potrzebę dokształcania w dziedzinie apo lo ge tycz nej i społecznej, zarówno młodzieży, jak i robot ników. Postanowił to czynić poprzez czytelnię i bibliotekę. Przedstawił to w formie listu okólnego do społeczeństwa. Projektu swojego nie urzeczywistnił, ponieważ w rok po ni-niejszym apelu wyjechał z Warszawy do Petersburga.

Projekt założenia Biblioteki Centralnej- odezwa do społeczeństwa

27Projekt założenia Biblioteki Centralnej

rybyumiałutworzyćbibliotekęiwiedział,jakieksiążkidoniejkupować.Zresztą,czynieekonomiczniejbędzie,jeżelizamiasttworzyćnaprzy-kład10bibliotek,założymyjednąwielkąwspólnąbibliotekę,obsługiwanąprzezjednegolubnajwyżejkilkuludzi?Przytymisamabibliotekabędziebogatsza,ilepiejodpowieswemucelowi.

NadtoZarządtakiejbiblioteki,zkoniecznościrzeczy,zapoznałbysiędoskonalezdziełamiekonomiczno-społecznymi,swoimizaświado-mościamiiswoimdoświadczeniemmógłbysłużyćinnym.WtensposóbprzyBiblioteceCentralnejzczasemwytworzyłbysięrodzajbiurainfor-macyjnegowdziedziniepracyspołecznej.Zarządbibliotekimógłbyin-formowaćswoichczłonków,jakiedziełamajączytać,chcącsięzapoznaćztąlubowąkwestiąspołeczną;mógłbyteżdoskonalesłużyćpomocąira-dąprzyzakładaniubibliotekmiejscowych,jużtowskazującdobreipoży-teczneksiążki,jużtopośredniczącwichnabywaniu.ZpewnościąZarządpostarasięzczasemułożyćkatalogrozumowanydzieł,znajdującychsięwbibliotece,byułatwićczytelnikomorientowaniesięwliteraturze.

Przytakiejbibliotecemusiteżbyćkoniecznieiczytelnia.Założeniejejnieprzedstawiawielkichtrudności,gdyżitaktrzebaprenumerowaćdobibliotekipoważniejszeczasopisma.

Wiadomo,żenierazdlazbadaniajakiejśkwestiitrzebaprzejrzećkil-kanaścielubnawetkilkadziesiątróżnychdzieł.Niepodobnamiećichwszystkichwewłasnymksięgozbiorze;niesposóbteżwypożyczaćichisprowadzaćdosiebiedodomu.NależałobytedyprzyBiblioteceCen-tralnejmiećjedenlubdwapokoje,wktórychbymożnapracowaćna-ukowonamiejscu.Jesttorzeczniezbędna,zwłaszczadlaczytelników przyjezdnych.

Żetakabibliotekamożedobrzefunkcjonowaćiżemożebyćwiel-ceużyteczną,niechposłużyzadowódbibliotekaniemieckiego„Volks-verein’u”,któraliczyprzeszło2000tomów.Wroku1904/1905wypoży-czonozniej3798książektreściekonomicznejispołecznej.

Kierującsiępowyższymiwzględami,KołoStudiówDemokra-cjiChrześcijańskiejwWarszawiejużzapoczątkowałotakąbibliotekę.Obecnieliczyjużona185dzieł,choćistniejedopieroodtrzechmiesięcy.Wkrótcemamyotrzymaćznacznąilośćksiążek,takżeliczbadziełwna-szejbibliotecewnajbliższejprzyszłościprzewyższy200.

Projekt założenia Biblioteki Centralnej 28

Staramysięzaopatrzyćnasząbibliotekę:1)wewszystkiedzieła,bro-szuryipismawzakresieekonomiispołecznejukazującesięwjęzykupol-skim;2)wdzieławróżnychjęzykach,traktującewogóleoDemokracjiChrześcijańskiej;3)wdziełaekonomiczno-społecznepodstawowe:ency-klopedie,słownikiekonomiczne,dziełaklasyczneznakomitychekonomi-stów...;4)wdzieła,zajmującesięposzczególnymikwestiamispołeczny-mi:kwestiąrolną,robotniczą,rzemieślniczą,kwestiąprzemysłuihandlu,kwestiąkobiecą,kwestiądobroczynności,oświatyludowej,wstrzemięź-liwości,kwestiązakładaniaiurządzaniakas,bankówludowych,spółekspółdzielczychitd.;5)wdziełasocjalne.

Dotychczasniemieliśmywnaszejbibliotecedziałuapologetycznego.Praktykajednakwykazuje,żetendziałjestkonieczny.Wnaszejbowiempracyspołecznejstajemynagrunciezasadchrześcijańskich.Trzebawięcznaćtezasadygruntownie,umiećbronić,gdyżsąonedzisiajprzedmiotemliczniejszychniżkiedykolwieknapaści.Więcuważamyzarzeczniezbęd-nązaprowadzeniewnajbliższymczasieprzynaszejbibliotecedziałuksią-żekapologetycznychwnajszerszymzakresie.Tendziałbędzierównieżwielkąpomocąidlaksiężyprefektów.

BibliotekatutejszaKołaStudiówDemokracjiChrześcijańskiejmo-głabybyćzarodkiemipodstawąprzyszłejBibliotekiCentralnej.

CelemBibliotekiCentralnejbyłoby–ułatwienienabyciawiadomościteoretycznychwdziedzinieekonomiispołecznejiapologetyki:

a)przezzałożenieczytelniiurządzenielokaluprzeznaczonegonapracęnaukowąnamiejscu;

b)przezwypożyczanieksiążekdodomu;c)przezudzielanieinformacjicodowyboruiczytaniaksiążek;d)przezdopomaganieprzyzakładaniubibliotekmiejscowychoraz

pośredniczeniewnabywaniupotrzebnychdlanichksiążek.Bibliotekadzieliłabysięnafundamentalnąikursującą;zpierwszej

możnabybyłokorzystaćtylkonamiejscu,zdrugiejzaśmożnabybraćksiążkidodomu.Dlategoteżmusiałabybiblioteka,oilemożna,zaopatry-waćsięw2egzemplarzekażdegodzieła.

Proponowalibyśmy,żebyBibliotekaCentralnabyławWarszawie.Po-zostawałabypodopiekąmoralnąwszystkichczłonków,apodbezpośrednimzarządemKołaStudiówDemokracjiChrześcijańskiejwWarszawie.

29Projekt założenia Biblioteki Centralnej

Funduszebibliotekiskładałybysię:1)zopłatwnoszonychprzezczłonkówKołaStudiówDemokracjiChrześcijańskiejwWarszawie; 2)zopłatczłonkówBiblioteki;3)zeskładekiofiardobrowolnych.Niewątpimybowiem,żeoceniającużytecznośćtakiejinstytucji,wielupośpie-szyzofiaramiczytopieniężnymi,czytowpostaciksiążek,roczników,czasopismnaukowychitd.

CzłonkamiBibliotekimogłybybyćpojedynczeosoby,chcącepraco-waćwduchuDemokracjiChrześcijańskiej,orazcałezwiązkichrześcijań-sko-społeczne.

Członekstałypłaciłbydrogąprenumeratyconajmniej3rublerocz-nie;związkichrześcijańsko-społecznewnosiłybypewienprocentodsum,którewpływajądoichkasy;czytelnicyprzygodnipłacilibymniejwięcej3%odwartościpożyczonejksiążki.

Uwagi.CzłonkowieKołaStudiówDemokracjiChrześcijańskiejwWarszawiekorzystajązbibliotekibezspecjalnejopłaty,gdyżitakznacz-naczęśćichfunduszyidzienautrzymaniebiblioteki.Czytelnikprzygodnymógłbyotrzymaćksiążkędodomutylkozakaucjąlubporęczeniemznanejzarządowiosoby.CzłonkowiemieszkającypozaWarszawąsamiponosilibykosztaprzesyłki.

Książkipożyczonejniewolnobyłobyprzetrzymaćusiebiedłużejniżdwamiesiące.WraziepotrzebyZarządmiałbyprawozażądaćzwro-tuksiążkiwcześniej.

Zarządcorokurozsyłałbystałymczłonkomwykazksiążek,znajdują-cychsięwbibliotece.

WrazierozwiązaniasięStowarzyszeniaopiekującegosięBibliotekącałymajątekbibliotekiprzeszedłbypodopiekęizarządKomisjiBiskupiejdosprawspołecznych.

Otoprojekt,którypodajemydorozpatrzenia,ufając,żeonznajdziepo-parciewśródspołeczeństwa,azwłaszczapomiędzyduchowieństwem*.

X.DrJerzyMatulewicz

*PobliższeinformacjeproszęsięzgłaszaćdoRedakcji„PracownikaPolskiego”vel„To-warzyszaPracy”,Warszawa,Kapucyńska5.

ProjekttenzostałprzyjętyprzezpierwszyZjazdDemokracjiChrześcijańskiejwWarsza-wie.ZapisynaczłonkówBibliotekiiprenumeratęprzyjmujesiępodadresem:Ks.DrJe-rzyMatulewicz,Warszawa,Kapucyńska5.

Projekt założenia Biblioteki Centralnej 30

13

Kopia:LCVA,1674,2,t.30,k.53.Koncept:tamże,k.52.

Wilno, 10 marca 1923

ExcellentissimeDomine,NajdostojniejszyArcypasterzu,

WtychdniachotrzymałemzeLwowanr5„GazetyKościelnej”zdniapierwszegobieżącegomiesiącadlazapoznaniasię,jakprzypuszczam,zartykułem„Zdiecezjiwileńskiej”,wktórymautorX.N.szerokosięroz-pisałozgubnymmoimwpływienapowierzonąmiprzezStolicęApostol-ską,ajakautorowisięzdaje,przezintrygęniemiecką,owczarni.Niezna-lazłemwprawdziewtymartykulenicinnego,jaktesameoszczerstwaipodszczuwaniawiernychdonieufnościwzględemswegopasterza,jaktesamefałsze,którymimniezasypywałypismabrukowe,aktóredałymiwWilnieoddłuższegoczasuspokój,wyczerpaneipobitewłasnąswąbro-niąi,jakautorartykułu„GazetyKościelnej”przyznaje,niezachowaniem„należytejmiary...brakiemobiektywnościidobrychinformacji”,podając

Do arcybiskupa Józefa Bilczewskiego

Abp Józef Bilczewski urodził się 26 IV 1860 r. Arcybiskupem metropolitą lwowskim został mianowany w 1900 r. Zmarł 20 IV 1923 r. Został beatyfi-kowany przez Jana Pawła II w 2001 r.

W związku z ukazaniem się obelżywego artykułu w „Gazecie Kościel-nej”, wydawanej z upoważnienia abpa Bilczewskie go we Lwowie, bp Matu-lewicz prosił, aby go wziął w obronę.

31Do arcybiskupa Józefa Bilczewskiego

„faktaniesprawdzonealbowświetleniewłaściwym”.Żezaśtobyłypi-sma„niekościelne”,redagowanenieprzezkapłanów,pisma,wychodzącepodkierunkiemludzinieprzychylnieusposobionychdlaKościoła,uwa-żałemzaubliżeniewszelkąpolemikęitylkorazjedenuczyniłemwyją-tek,kiedymnienapadniętozestronypoważniejszej–Uniwersytetu1. Tym znowurazemniemogęniewyrazićswegoubolewaniawobecWaszejAr-cypasterskiejMości,gdyż„GazetaKościelna”niemożebyćprzezemnietraktowanajakopismobrukowe:wszaktopismoorganTowarzystwaKa-płanów,redagowanyprzezkapłanatejmiary,jakCzcigodnyks.drPech-nik.ZmuszonytedyjestemzanieśćdoWaszejEkscelencjinajpokorniejsząsuplikę,bymnieraczyłwziąćwłaskawąobronęprzedSzanownąRedak-cją„GazetyKościelnej”,wydawanejniewątpliwiezawiedząArcypaste-rza.ŚmiemGozapewnić,żeanichwilibymniepozostawałnastanowi-skubiskupawileńskiego,gdybymbyłmógłuczynićsobiezarzutdziała-niazeszkodądlaKościołalubpolskiejikatolickiejludnościdiecezji.To-teżmiprzykro,że„brakiemobiektywnościidobrychinformacji”grze-sząniesamepismabrukowe:grzesząrozsiewaniemkrzywdzącychwia-domościbracia-kapłani,którzyniepowinniprzykładaćrękidoniecnejro-botywrogówKościoła.Redakcja„GazetyKościelnej”łaskawieopatrzy-łaartykułwiadomością„bardzopomyślnąonominacjiBiskupaSufraga-na”,tymjednakniezmniejszyładestrukcyjnegowpływu,jakiwywrzear-tykułnaspołeczeństwokatolickie,którezzaufaniemczytapismokapłań-skie,aobózniekatolickimożeużyćnaniekorzyśćKościołatego,coposły-szałz„miarodajnychsfer”.

Powyższeskreśliłem,mającpełnezaufaniedoArcypasterza,którypotrafinietylkomniezrozumieć,aleizłemuzaradzić.

RaczyWaszaEkscelencjaprzyjąćwyrazynajgłębszejczci,zjakądlaNiegopozostaję–oddanyiuniżonysługawChrystusie

† Jerzy Matulewicz biskupwileński

1 KorespondencjamiędzyKuriąBiskupiąWileńskąaUniwersytetemStefanaBatore-go, Wilno 1921.

Wbrudnopisielistuposłowie:Uniwersytetu,bpMatulewicznapisał:„idałemodpo-wiedźstosowną,którazamknęłaustanapastnikom,wystawiającichwświetlebar-dzokompromitującym,aledotegobyłemmoralniezmuszony”.

Do arcybiskupa Józefa Bilczewskiego32

Do ks. Aleksandra Bołtucia MIC

14

Oryg.:AMPP.

Wilno,25września1923†DrogiKsiężeAleksandrze.

Dopierodzisiajodpowiadamnalist,pisanydomnie15IX.Jeździłemnapracę.Pozatymchwytamkażdąchwilkę,bydokońcadoprowadzićpo-prawianienaszychUstaw.Nieprzypuszczałem,żetylepracybędęmiał.BędzietopodstaważycianadługieidługielatadlanaszegoZgromadze-nia.Toteżmodlęsięipracuję,aresztęBoguiwspółbraciomzostawiam.

Ks. Aleksander Bołtuć (1883-1963) urodził się w Petersburgu i tamże otrzymał święcenia kapłańskie w 1905 r. Pracował w archidiecezji mohylew-skiej, potem w Mińsku. W 1920 r. uszedł przed bolszewikami do Kielc, gdzie został mianowany ojcem duchownym w tamtejszym seminarium.

W 1922 roku wstąpił do Zgromadzenia, a w rok później został przeło-żonym i dyrektorem juwenatu w Raśnie. Był też przełożonym domowym, a w latach 1944-1947 przełożonym Prowincji Polskiej. Przez dziesięć lat na-stępnych przebywał w Rzymie, przez cztery lata jako wicegenerał. Po powro-cie do kraju w 1957 roku przebywał w Skórcu, we Włocławku i przez ostat-nie dwa lata w Górze Kalwarii.

Zachowane dziewięć listów do ks. Bołtucia pochodzi głównie z lat 1923-1924, gdy był on przełożonym w Raśnie i kierował tam juwenatem. Treścią ich są sprawy juwenatu i domu raśniańskiego.

33Do ks. Aleksandra Bołtucia MIC

DrogiemuKsiędzuskładamnajserdeczniejszeżyczeniawszelkichłaskBożych.NiechBógkrzepiJegosiły,bydługomógłpracowaćdlasprawyBożejidobranaszegobiednegoZgromadzenia.Jawielkąpokła-damnadziejęwDrogimKsiędzu,żedopomożenambudowaćtodzieło,którewimięBożeidlachwałyBożejrozpoczęliśmy.Toteż,DrogiKsię-żeAleksandrze,samwzmocnionyłaskamiBożymi,utwierdzajterazbra-ciąTwoją.

Bógnieszczędzikrzyżyków,dziękiMuzato;aleteżzdrugiejstronyibłogosławiwpracy.JakośpowolidziełarozpoczęterosnąkupożytkowiKościołaikuchwaleBożej.SzczęśćBożeCi,DrogiKsiężeAleksandrze,kudalszejpracy!Polecamsięmodłom.Napamiątkęzałączamobrazek.Zcałegosercabłogosławię

†Jerzy,bpiprzełożonygeneralny

15

Oryg.:AMPP.

Wilno,12października1923†DrogiKsiężeAleksandrze.

Cieszęsię,żejużDrogiKsiądzrozpocząłpracęwRaśnie.SzczęśćBoże!SpodziewamsięztejpracywielepożytkudlaZgromadzeniaiwie-lechwałyBożej.

1.DowódżądanyoprzynależnościdoZgromadzeniaposyłam;2.Aprobatęzałączam.Przytymupoważniamdosłuchaniazakonnic

wdiecezjiorazdajęjurysdykcjętakąsamą,jakDrogiemuKsiędzuiin-nymksiężommarianomprzyjeżdżającymdoRaśnylubdodiecezjiWi-leńskiej.MogąwięcwszyscyspowiadaćnawetzakonniceigłosićsłowoBożeorazinneposługispełniać.

3.KopiedyplomówpoświadczoneprzezKurięwysłałemdoSkórca;przypuszczam,żejejużDrogiKsiądzotrzymał.

4.KtomabyćstałymspowiednikiemSióstrsamiuradźcie,ja upoważniam.

Do ks. Aleksandra Bołtucia MIC34

5.Poprosiłemks.kanclerza,bywysyłałKurendędiecezjalną.6.SpecjalniedoWilnaprzyjeżdżać,bysięprzedstawiać,niemaracji.

Gdysięnadarzysposobnośćizajdzierzeczywistapotrzeba,DrogiOjciecprzyjedziedoWilna,wówczasprzyokazjibędziemógłwizytyposkładać,komunależysię.

7.UtwórDrogiegoKsiędzadałemparuosobomdoprzeczytania.Mó-wiłemzksiędzemCikotą,możeonwydrukuje,bomajązałożyćdrukarnięwDrui.Polecamks.Janowi1,byspytałsięwKsięgarniśw.Wojciecha,czysięniepodejmądruku.Wydawanieksiążekterazbardzodrogokosztuje;księgarzeniekwapiąsięnanowewydawnictwa.

8.Mówiłem,bydlaks.SmulkipoproszonoJ.E.biskupaMińskiegoo testimoniales.Zaręczonomnie,żeztejchorobySmulkocałkowiciesięwyleczył.Onmiałinneprzeszkodydokapłaństwa,aletejużustały.Zresz-tąniechsięspróbuje.

Ks.AbrantowiczchceprzyjechaćdoSkórca,aleJ.E.biskuputrudniamuwyjazdiwstrzymujegowszelkimisposobami.

Jakidziejuwenat;ilumacie,jakradziciezsiłaminauczycielskimi?Upoważniamdowpisywaniadobractw.ProszęzapisaćsiędoUnio

Cleripromissionibus,bymiećróżnefacultates.PozdrawiamserdecznieWszystkichizsercabłogosławię.

† Jerzy

16

Oryg.:AMPP.

Wilno, 22 grudnia 1923†DrogiKsiężeAleksandrze.

PrzesyłamWamWszystkimnajserdeczniejszeżyczeniaŚwiąteczneiNoworoczne.NiechBoskieDzieciątkobłogosławijuwenatowiiWaszejzbożnejpracy.

1 Kriszczukaitysowi.


WWaszejbibliotecewidziałemdziełkopołacinie,dwatomiki;autor,zdajesięParkinson;przeznaczonedlaklerykówczymłodychkapłanów1. Proszęmnieprzysłaćtodziełkoprzyokazjilubprzezpocztę.Potrzebnemidowykończeniaustaw.ChciałbymustawywykończyćdoNowegoRoku.Damks.Janowidoprzepisania,apotemroześlęwszystkimkapłanomdoporobieniauwag.

Jakzdrowieks.Wierzejskiego?JakRaśnasłużyDrogiemuKsiędzu?PolecamsięmodłomibłogosławięWszystkimiSiostrom

†Jerzy,bp

17

Oryg.:AMPP.

Wilno,18kwietnia1924†DrogiKsiężeAleksandrze.

PrzesyłamnajserdeczniejszeżyczeniaWszystkimWamwRaśniezpowoduŚwiątWielkanocnych.SzczęśćBożewpracy.

ProszęodemniepodziękowaćbratuStanisławowiSarosiekowizakwestęitrudypodjętedlazdobyciapomocymaterialnychdlanaszychdo-mów.Przesyłammuobrazek.

Nicnowegoniezaszłounas.Zwykłekłopotyiprace.1majamamzamiarwyjechaćdoRyginakonsekracjęJ.E.biskupaRancana,którasięodbędzie4maja;jestemproszony.

MarianieotrzymaliwŁotwieklasztor,kościółiparafię2.MożeudasięnaszychwspółbracizŁotwyodwiedzić.

Polecamsięmodłom.ZsercabłogosławięWszystkim†Jerzy,bp

1 H.Parkinson,Refectiospirituals:Alumnoclericomeditandiproposita, t. 1-2, Brugis 1906.

2 FormalnązgodęnazałożeniedomuzakonnegowVilaniwydałwikariuszgenralnyks.JózefRancans12III1924r.


18

Oryg.:AMPP.

Wilno,29kwietnia1924†DrogiKsiężeAleksandrze.

Serdeczne„Bógzapłać”Wszystkimzażyczeniaimodlitwy.PrzeczytałemsprawozdanieDrogiegoKsiędza.Militiaestvitahomi-

nis1;trzebabojować,aBógdazwycięstwo.MiłośćBożadowszystkiegodoprowadziiwszystkopokona.Bógnamdajetylełaskipomimonaszejnieudolnościbłogosławinamwpracachnaszych.JaciągleBogudzięku-jęzałaskiodbierane.

Cieszęsiębardzo,żejuwenatdobrzeidzieiżeprzybywakandydatówdosłużbyBożej.Wostatnimnumerze„ActaApostolicaeSedis”jestode-zwaOjcaśw.doZakonówmęskich,wktórejmiędzyinnymi,zachęcadozakładaniamałychseminariów2(naszejuwenaty).Cieszęsię,żeutrafili-śmywmyślKościoła.JuwenattoźródłożyciaZgromadzenia.

NiechBógkrzepiDrogiegoKsiędzainagradzazapracetakważnewjuwenacie.Zupełnieodksiężyodseparowaćsięniemożna;pomagaćimtrzebawedługmożności,aletrzebapatrzećiswegobezpośredniegozada-nia.DuchBożywskażeDrogiemuKsiędzuzłotyśrodekimiarę.

ZŁotwynasipisali,żejużzgłaszająsiękandydacidoklasztoruwVi-lani;jużsięzgłosiłjedenksiądzprofesorwgimnazjumwAgłonie;wstą-piodwakacji;ijedenbraciszekświecki,rzemieślnik.DziękiBogu,żepra-cownikówprzybywa.

ProszęwszystkimodemniepodziękowaćzamodłyiWszystkichpo-zdrowić,atakżeSiostrzyczki3.

Polecającsięnadalmodlitwom,Wszystkimprzesyłamzserca błogosławieństwo

†Jerzy,bp

1 Bojowaniemjestżywotczłowieczy(Hi7,1).2 EpistolaApostolicaadSummosModeratoresOrdinumRegulariumaliarumqueSodaliumReligiosorumVirorum„UnigenitusDeiFilius...”19III1924(AASvol.XVI,1924,nr4,s.133-148).

3 ZmarianamiwRaśniewspółpracowałobezhabitoweZgromadzenieCórekNajczystsze-goSercaNajświętszejMaryiPanny.


19

Oryg.:AMPP.

Ciechocinek,26sierpnia1924†DrogiOjcze.

ListiuwagidoKonstytucjiotrzymałem.Bardzodziękujęzauwagi;skorzystamznichprzyostatecznejredakcjiustaw.

Sprawozdaniezestanuduszyprzeczytałemzuwagą.Pismośw.po-wiada:gdybyktomniemał,żewnimgrzechówibłędówniema,byłbywnieprawdzie.Pełnijesteśmywszelakiejnędzy.Topowinnobyćpobud-kądlanasdociągłegoupokarzaniasięwobecBogailudzi.Aleteżzdru-giejstronynienależyupadaćnaduchu.TosamoPismośw.poucza,iżmi-łującymBogawszystkoobracasiękudobremu,nawetbłędy.Niechprze-szłebłędypobudzajądotymwiększegoczuwanianadsobą,dotymwięk-szegooparciasięnaBoguiumiłowaniaGo;wNimtylkonaszamocizba-wienie.MiłośćBożapoupadkupodźwignie,wszystkonaprostujeinapra-wiidowszystkiegonajlepszegodoprowadzi.

Marmion1idlamnietrochęzarozwlekły.Chaosduszyprawdopo-dobniepochodzizestanuzdrowia,amożetoidopustBoży;jużsamopo-zostawaniewobecnościBożejpodczasmodlitwwielkałaskaiduszępo-krzepiaiuświęca,choćmożetegonieczujemy.Formarozmyślania,ja-kiejzamierzaDrogiOjciectrzymaćsię,dobra,zwłaszczagdygłowazmę-czona.Zaprzedmiotrachunkówsumieniaczasamidobrzewziąć:ćwicze-niesięwpamięcinaobecnośćBożą.Dobrzebyłobyprzeczytaćjakidobrypodręcznikzascetykiimistyki.

Cieszęsię,żezdrowieDrogiemuOjcusłuży;proszęinadalozdro-wiupamiętać,botodarBoży,potrzebny,byśmymoglilepiejiwięcejpra-cowaćdlaBoga.

ByłprojektwzięciaDrogiegoKsiędzanaBielanynamiejsceks.Ły-sika.Alelepiejbędzie,gdyzostanieciekażdynaswymstanowisku.DrogiOjcieclepiejprzeprowadzimyśliplanycodojuwenatu.Dłużejjakąpracęwykonując,nabywamywprawy.Ojcowiesązadowolenizesposobu,wja-

1 KolumbanMarmionOSB(1858-1923),autorksiążekascetycznych.


kiDrogiOjciecprowadzijuwenat.NiechPanBóginadalDrogiegoOjcawspieraswymiłaskamiibłogosławiMuwpracy.

Zapokutęproszęzmówić„Adorotedevote,latensDeitas”1.PrzesyłamWszystkimwRaśniepozdrowieniaibłogosławieństwo.DziśwyjeżdżamzCiechocinka.

†Jerzy,bp

20

Oryg.:AMPP.

Wilno, 6 listopada 1924DrogiKsiężeAleksandrze.

PrzesyłamupoważnienienawystawienieNajświętszegoSakramentu.Tymczasemnicnowegounasniema.Zwykłepraceikłopoty.Jak

idziejuwenat,czyprzybyłochłopców,czydobrymateriał?Jaksobieradziciecodoutrzymaniatakiejgromadyosób?Pewnie

ks.SawickiwkrótcezawitadoRaśnydlapomocyDrogiemuKsiędzu.SerdecznieWasWszystkichpozdrawiamiprzesyłamWam

błogosławieństwo †Jerzy,bp

21

Oryg.:AMPP.

Wilno, 20 grudnia 1924†DrogiOjcze.

PrzesyłamDrogiemuOjcuiO.Sawickiemu,WszystkimBraciom,całemujuwenatowiorazSiostromnajserdeczniejszeżyczeniaświąteczne.

1 „Zbliżamsięwpokorze...”–hymnśw.TomaszazAkwinudoJezusawEucharystii.


NiechBoskieDzieciątkowsercukażdegozWaskrólujeiprzekształcajena wzór Swego Serca.

Listz18XIotrzymałem.Kwestięnominatyks.Sawickiegoorazkwestyomówięzks.Bronikowskim,któregotusięspodziewam.

Cieszęsię,żejuwenatdobrzeidzie.SerdeczniedziękujęDrogiemuOjcuiWszystkimJegowspółpracownikomzatrudykołowychowania juwenistów.

Polecającsięmodłom,dzielęsięzWamiopłatkiemizsercaWasWszystkichbłogosławię

†Jerzy,bp

22

Oryg.:AMPP.

Rzym, 25 marca 1926

Jeszczeniemamczasunalistobszerniejszy.MyśląisercemjestemczęstozWami.PracowałemnaLitwie.UdałosięprzypomocyBożejbar-dzowielezrobićdlaKościołaiStolicyŚwiętej.JeszczewracamnaLitwędlazakończeniaspraw.PotemjadędoAmerykinaKongresiwizytacjęna-szychdomów,apotemosiądę,Bógda,nastałewRzymie.

Jużitu,wRzymie,zaczynająsięzgłaszaćkandydaci.Ufam,żeBógnampobłogosławi.Natencelofiarujęswojeprace.

ProszębratuTkaczowipowiedziećodemnie,żeradzęmusiedziećtam,dokądgoBógpowołałidziękować,iżuchroniłodutratypowołania.Przenoszeniesiędoinnegozakonuniedamuszczęścia.Jeżelibędziero-biłcomoże,tamgdziejest,będzieszczęśliwywniebieitamdopierowol-nybędzieodpokus,zwątpieńiniepokojów.

CałymsercemWasWszystkichpozdrawiamibłogosławię.ŻyczeniaWielkanocne.

†Jerzy,arcybp


23

Kopiamaszynowa:LCVA,1674,2,t.57,k.2.Tł.zfranc.ks.E.OgińskiMIC.

Wilno, 18 listopada 1924NajczcigodniejszyOjcze,

WodpowiedzinabardzoserdecznylistOjcaz3listopadabr.,czujęsięprzynaglonypowiadomićotym,conastępuje:

Chętniezgadzamsięnato,abyOjcieccelebrowałświętąLiturgięwCzausy.

Wtym,codotyczykościołówporzuconychprzezschizmatyków,awcześniejnależącychdokatolików,pozwalamnarozpoczęciepracypara-fialnej,jednakwewspółpracyzmiejscowymdziekanemiproboszczami.

Proszęorespektowanietegosposobupostępowaniapodjętegonaczaspróby,ażdoczasuzarządzenianowegoporządku.

ByłbymOjcuwdzięczny,gdybymógłmnieinformowaćnabieżącoorozwojuswojegoapostolatu.

Do ks. Karola Wasylego Bourgeois SJ

Ks. Karol Wasyl Bourgeois (1887-1963), Francuz, pierwszy jezuita neo-unicki, pełnił obowiązki przełożonego misji w Polsce (Albertyn) od maja 1924 do grudnia 1925. Wspomnienia z tej pracy „Chez les paysans de la Podla-chie et du nord-est de la Pologne” opublikował w „Etudes” (191 [1927], s. 566-592). Po wyjeździe z Polski uczył języka francuskiego w Pradze (1927-1931), następnie pracował w Estonii (1932-1946), a później wśród emigrantów rosyjskich w Sao Paulo w Brazylii (1950-1963) (por. F. Palusz-kiewicz SJ, „Mały słownik jezuitów w Polsce”, Warszawa 1995).

41Do ks. Karola Wasylego Bourgeois SJ

24

Oryg.:LCVA,1674,2,t.57,k.5.Tł.zfranc.ks.E.OgińskiMIC

Wilno, 26 grudnia 1924PrzewielebnyOjcze,

OtrzymałemodOjcadwalisty,z11i21grudnia,zaktóredziękuję.Cieszęsięzwiadomości,żeludziezradościągarnąsiędoOjca.Sprawydziekanasłonimskiego,októrychOjciecpiszewswoimli-

ściezdnia21grudnia,załatwięjasam.WrazzwyrazamimojegooddanianiechCzcigodnyOjciecraczyprzy-

jąćnajlepszeżyczeniapowodzeniadlaswojejapostolskiejdziałalności.†JerzyMatulewicz,biskupwileński

Do ks. Karola Wasylego Bourgeois SJ42

Do ks. Kazimierza Bronikowskiego MIC

25

Oryg.:LCVA,1674,2,t.58,k.2-3.

Fryburg,28marca1913DrogiKsiężeKazimierzu!

PrzesyłamDrogiemuKsiędzunanowympolupracyserdeczne„SzczęśćBoże”.CzęstomyślęoDrogimKsiędzuiduchemsięznimłą-czę.ZnajomiteżczęstotuwspominająDrogiegoKsiędza.

Bardzosięucieszyliśmytym,żeKsiądzwziąłdosiebietegobiednegochłopaka,sądzę,żetobędziemałyzarybeczek,pierwszakomóreczka,któ-ramoże,Bógda,rozrośniesięwwiększyorganizm.Widać,żenaszemyśli

Ks. Kazimierz Bronikowski (1877-1950) pochodził z Kieleckiego. Uczył się u Jezuitów w Chyrowie i w seminarium w Warszawie. Wyświęco-ny w 1902 r. był ojcem duchownym w Seminarium Warszawskim.

Do Zgromadzenia wstąpił w 1911 r. we Fryburgu, należąc już do Stowa-rzyszenia Mariańskiego Kapłanów Świeckich. Pracował jako proboszcz w Pie-czyskach, a natępnie został pierwszym mariańskim proboszczem na Bielanach w 1915 roku. W 1920 roku przejął dawny klasztor mariański w Raśnie, gdzie zorganizował juwenat (na małą skalę prowadził go już na plebanii w Pieczy-skach). W latach 1922-1927 był wikariuszem generalnym Zgromadzenia na Polskę i przez dziewięć lat wicegenerałem. Wraz z ks. Włodzimierzem Jakow-skim uchodzi za organizatora Prowincji Polskiej. Zmarł na Bielanach.

O. Matulewicz cenił ks. Bronikowskiego i darzył go dużym zaufaniem. Uczynił go jednym z najbliższych współpracowników w dziele tworzenia na nowo Zgromadzenia.

43Do ks. Kazimierza Bronikowskiego MIC

ipragnieniapodtymwzględemsięzbiegły,boniedawnomówiliśmytuwła-śnieotym,jakbytodobrzebyło,gdybyci,cosąproboszczami,mogliusie-bieurządzićmałeinternacikiiwychowywaćprzyszłychpracownikówdlaKościoła.SkoroniecopopracujeDrogiKsiądz,znajdziezapewnewpara-fiiiwięcejtakichchłopaków,którzybychcieliuczyćsięiBogusłużyć,aniemogązpowodubrakuśrodków,opiekiinależytegokierunku.

Ilutakichchłopakówzdolnychmarnujesię,aprzyopiecenależytejinawetmałymtylkonakładziesiłiśrodków,moglibyonizostaćdobrymipracownikamiwKościele.ApracownikówtymczasemtakmałowKo-ściele,zresztąichnigdyniebyłozawiele,zwłaszczadobrych.Możnabytakichchłopaków12,13-letnich,anawetstarszychzbieraćiwychowy-wać.Rodzicesamipowsiachchętniebyoddaliswoichchłopców,byktosiępodjąłichwychowywać;oddająbardzochętnienamisjonarzylubdosłużbyBożej,anawetdoichwychowywaniaprzyczyniająsięidatkiempieniężnymiróżnymirzeczamiwnaturze.

Zczasemmożnabyurządzićdlatakichchłopakówstancjępodopie-kąjakiejśpobożnejniewiasty.Skorosiędaideałwyższy,boski,tacychło-pcysamipóźniejwychowująjednidrugich,anieodpowiednichusuwają.Zresztąidozorcabysięznalazł.Możetosąmarzeniamoje,alemniesięzdaje,żewichurzeczywistnieniunicniemożliwegoniema.Topewne,żetrzebanamwychowywaćsobieludzi,natowyłożonykapitałbędzienajle-piejprocentowałdlachwałyBożej.

MożebysiędałościągnąćowegoklerykazIIIkursuwydalonegodlabrakuzdolności,mógłbybyćwielkąpomocą.Jeżelibyzrezygnowałonzkapłaństwaizgodziłsiępozostaćświeckimpracownikiem,tomógłbyituprzyjechaćimógłbywieledobregozrobićdlachwałyBożej,pozosta-jącświeckim.Prawda,jemuwojskogrozi,aletonic,bomógłbytupraco-waćcałeżycie;dlaludzidobrejwolinigdzieniezabrakniepoladopracy.

Owegomłodzieńca,cokończyzakładks.Folkmana,teżmógłbyDro-giKsiądzwziąćdosiebie;mógłbytammieszkać,dopókisięnieprzygotu-jedoegzaminuz4klasinieuwolnisięodwojska,potemmógłbytuprzy-jechać,apotemzobaczymy,możebygosięumieściłowseminariumalbomożetumógłbykończyćnauki.Tacymłodzieńcymoglibydopomócwy-chowaćiuczyćowegochłopcaiinnych,którychwprzyszłościsięznaj-dzie.Codokosztów,tooilesięznajdzieosobęBożądogospodarstwa,onesąmałenawsi.Zrządemteżbysiędałojakośrzeczzałatwić.

Do ks. Kazimierza Bronikowskiego MIC44

Sprowadzamkilkaksiążekzzakresupraktycznejpracyparafialnej,jeżelisięokażecodobrego,przyślęjeDrogiemuKsiędzu,bopewnieta-kichksiążekniema.Książkibędęwysyłałnaręceks.JózefaWojtkiewi-cza,aonjeKsiędzuprześle.

JeżeliDrogiKsiądzmaniecozbywającychksiążekascetycznych,toproszęichudzielićks.Józefowi,boużalałsię,żemubraktakichksiążek.Zresztąjateżotymmyślęisprowadzamcałytransportascetycznychdziełzantykwariatów;podzielęsięzks.Józefem.

Zodpowiadaniemnalistyproszęsięniekłopotać,bowiem,żetoKsiędzamęczy.Skoroniemapotrzeby,topisaćnietrzeba.Proszępostaraćsięnauczyćowego11-letniegomłodzieńca,tobędzieksiędzawyręczał.ŻebyteżWładziaMr1uwolniononadalsząnaukę,szkodabyłobyprzery-waćstudia.Dobrzebybyło,żebyinni,cochcą,teżsięmogliwybraćnana-ukę.Samniewiem,jaktemuzaradzićicorobić.Modlęsię,bywolaBożawewszystkimsięspełniła.

Całujęserdecznieipolecamsięmodlitwom ks.Jerzy

26

Oryg.:LCVA,1674,2,t.58,k.4-5.

Fryburg,2maja1913DrogiKsiężeKazimierzu!

Obydwalistyotrzymałem.Serdeczne„Bógzapłać”zapamięćiży-czenia.PrawdziwąpociechąnapełniłymnielistyDrogiegoKsiędza.DajtylkoBożezdrowie!Początekpracyzrobiony,itodobrypoczątek.Trzebasobieludziwyrabiać,gotowiniespadnąznieba;cudówbezracjinienale-życzekać.Bógkształciiprowadziprzezludzi.Proszęteżpamiętaćiola-ikachwspółpracownikach,zwłaszczaniecostarszychlubmniejzdolnychdonauki;należałobywtęstronękierować.Ówpraeceptor,gdybyosta-

1 Mroczka.


teczniezrezygnowałzkapłaństwa,doktóregowidaćBóggonieprzezna-cza,skoroniedałzdolności,tobyłbydobrynabytekisądzę,żemógłbyniemałozdziałaćnachwałęBożą,achwaleBożejmusibyćwszystkopod-porządkowane,botocel,awszystkoinnetotylkośrodki.

Odczuwamwielkibraklaikówdokuchniisprzątania.Choćmamyprawdziwieświątobliweniewiasty,itowwysokimstopniu,zwłaszczapanna Agata1jestwzoremcnót,alezeswoimibyłobyowielelepiejiswo-bodniej,możnabyprzynichłatwiejinnychformować.Toteżjednymzmoichnajbliższychpragnieńjestznaleźćlaikówdokuchniisprzątania,alezduchemBożym.Proszęmodlićsięnatęintencjęirozglądaćsiępoludziach.PewnieBógześleludzidobrejwoli.Przekonałemsię,żewiej-skiemateriałylepszeniżci,cojużzakosztowali„kultury”miasta.Obecneniewiastyprzezacnewyszkoliłybytakichchłopcówiwprowadziłybywewszelkiearkanagospodarskie.Narazieteniewiastysątutajopatrznościo-we,alepragnąłbymjaknajprędzejmiećswoich,botowduchuKościoła.Trzebasięmodlić,aBógwysłucha.

Jakjużwspomniałem,dlatakichdobrychchłopcówmożnabyzcza-semwynająćwpobliżuplebaniijakąizbęiosadzićtamjakąpobożnąnie-wiastę.Sądzę,żerodziceiinniludziechętniebydopomogli,jeżeliniepie-niądzem,toprowiantamidlawyżywieniatychmalców.Czytałemwdy-rektoriachStolicyApostolskiej,żetakimmalcomodpoczątkutrzebadaćideałpowołaniaipoświęcenia,aniemającychtegoideałunieprzyjmo-waćlub,gdytosięokażezatrudne,usuwać.

Dobrzebyłoby,żebyniewszyscychcielikonieczniezostaćkapłana-mi,bomogąniemiećzdolności;żebyrozumieli,żeitakmożnasiępo-święcaćipracowaćdlaKościoła;żebyzaufalikierownikowiidecydowa-lisięnawszystko,doczegoichużyjeiprzeznaczy.Przekonałemsięteż,żekoniecznietakichdopracytrzebabrać.

Bardzodobrze,żewszystkosobierobią,takpowinnobyć.PanJe-zuspowoływałnaapostołówludzitwardejpracy.Dobrze,abysięnauczylitwardoipoważnie,iużytecznie,nawetrękami,fizyczniepracować.Dru-garzecz,totrzebaichzachęcaćiwdrażaćdoczęstegoprzystępowaniadosakramentówświętych:spowiedziikomunii;topanisvirginesetaposto-losgerminans 2.

1 AgataKudirka.2 Chlebrodzącydziewiceiapostołów.


Takmarzęotym,żemożeBógda,żeztegozarodkamalcówpowsta-niemałyzakładzik.JakbympragnąłWastamodwiedzić!MożeBógidakiedytozrobić.

Doprawdy,możetoidobryprojekt,byrazemzJóziemWojtkie-wiczemprzyjechałtuipanLeon,bonawetniewiem,coonbiedakzro-bizsobąpodczaswakacji.Trzebabędziepomyślećotymiskomuniko-waćsię.DoJóziapisałem,bywybrałsiękiedydoPieczysk;ontamuto-nąłwtychpracach.Trzebabędziegowydobyć;wolałbym,żebypraco-wałwśródmężczyznimłodzieżymęskiej,botampotrzebniejszapraca.Sąjeszczeinneplany,aleotympodczaswakacjipomówimy.

Więcitam„zaraniarze”1pracują.Bardzodobrze,żeDrogiKsiądzwziąłsiędokatechizacji;tonajlepszyśrodekinajwiększeinajpotrzeb-niejszedziełospołeczne.Niemojetozdanie,aleStolicyŚwiętej.Ijakie-dyśmożezanadtowierzyłemwróżneinnedziełaspołeczne;zapewnesąonepożyteczne,aczęstoniezbędne,alepierwsze,najważniejszedzieło,fundament,podstawainnych,tokatechizacja:euntesdocete2.

Czyniedałobysięcośpodtymwzględemutworzyćizorganizować.MożebysiędałouformowaćjakieKółkoŻywegoRóżańcażeńskielubmęskiedonauczaniakatechizmudziecipowsiachiczytaniapobożnychksiążekniedzielami.Ówpraeceptormógłbyoddaćwielkąprzysługę;mógłbynauczaćtakżekatechetkiikatechetów.Skorobędziegromadalu-dziuświadomionychpokatolicku,łatwodasięutworzyćiinnedzieła.

Czasamiksiężazakładająsklepy,kasy,stowarzyszenianajprzód,po-temmyślązapomocątychśrodkówpociągnąćludziizatrzymaćprzyKo-ściele;możetoczasamibyćdobrze,alebądźcobądź,torobotaodkońca.

Mniesięzdaje,przynajmniejunas,gdziejeszczewiarażywa,żenaj-przódtrzebarozbudzaćduchawiary,nauczaćioświecaćwrzeczachwia-ry,iuświadamiaćpokatolicku,apotemtenduchwiaryipoświęceniapo-woładobyturóżneużyteczneinstytucje;wówczasteinstytucjebędąmia-łynaczymsięoprzeć.

Unas,dziękiBogu,wszystkokulepszemuidzie;wielerzeczymoż-nabyłoprzeprowadzić:praceręczne,sprzątanie,zmywanietalerzy;każdy

1 „Zaraniarze”–ruchchłopski,powstaływ1907r.wokółpisma„Zeranie”,działającywopozycjidoziemiaństwaikleru.

2 Idącnauczajcie(por.Mt28,19).


utrzymujeswójpokójwporządku:ściele,zamiata,czyścischody,pokoleichodząpomagaćdopralniitd.Gdybyśmymieliwszystkichswoich,jesz-czebyłobylepiej.Taksamowieleinnychrzeczydoczystościodnoszącychsię,wprowadziliśmy.Zapewnejeszczesąbraki,aledążymydoichusunię-cia,szkodatylko,żezwydostaniemludzitaktrudno.

ÓwBronek,coprzyjechał,podobnoznajomyzRadzymina.Wątpię,czycobędziezniego.Jakdotychczas,tosięsprezentowałjakomateriałwię-cejniżsurowy:zarozumiały,przechwalasię,pełenufnościwswesiły,bla-guje,kłamieikręci,dozuchwałościspoufalonydoksięży,niewiemskąd;ożyciuduchownymniemapojęcia,wyuczyłsiętylkozdańróżnychasce-tycznych.Strachemmnieprzejmuje.Przestawiliśmygodopracywkuchniipralni,jużmusięsprzykrzyłaiokazałzniecierpliwienie.Obecnieposadzi-liśmynarekolekcje.SpróbujępostawićwjednympokojuzMarianemWi-śniewskimiJerzymKošysem;możetocopomoże.Wyczerpiemymożliweśrodki;jeżelinieposkutkuje,totrzebabędziesięrozstać.

Pokazujesię,żekonieczniepierwejtrzebawypróbowaćzbliska,bozdalekainaczejsięprzedstawiaczłowiek.

Wnumerzepiątym„ActaApostolicaeSedis”byłapięknaaprobataipochwałaCanonicorumRegulariumImmaculataeConceptionisBeataeMariaeVirginiszato,żełączążyciezakonnezpracąparafialną;tendoku-mentmnienapełniłwielkąotuchąipociechą.

Znajomiciesząsięzprac;prosząBogaozdrowiedlaDrogiegoKsię-dzaiprzesyłająpozdrowienia.SzczęśćBoże!

ks.Jerzy

27

Oryg.:LCVA,1674,2,t.58,k.6-7.

Fryburg,30czerwca1913DrogiKsiężeKazimierzu!

ChybanajlepszymwogóleinajmilszymBogućwiczeniempoboż-nymzestronyKsiędzaDrogiego,będziecierpliweznoszeniezpoddaniem


sięWoliBożejdolegliwościiniemocy.Mamyprzecieżświętych,którzytylkocierpiącuświęcilisię,bocośinnegorobićniebyliwstanie.DziękiBogu,DrogiKsiądzjeszczemożepracowaćiruszaćsię,trzebatylkopil-nowaćsię,bysięniedaćzadalekoporwaćwswejgorliwości.Choćmożenierazprzykroniepójśćzapociągiemgorliwości,aletrudno,gdyinaczejbyćniemoże,musirozumzimnywziąćprzewagę.Zbrewiarzemproszęzanadtosięniemęczyć;gdyodmawianiegomęczy,lepiejzastąpićakta-mistrzelistymiiróżańcem.Taksamonietrzebasiękrępowaćwypoczyn-kiem.DlaDrogiegoKsiędzajestcnotą,gdysięprześpidłużej,boprzeztozakonserwujewięcejsiłdopracy,dlaBoga.Codokazań,możewistocielepiejmówićkróciutko,azatoczęściej,oilesięda.

Obecnieproszędopasowaććwiczeniadoswojegozdrowia,tobędzienajlepiej.Bógprzyjmiedobrąwolę.Równieżirekolekcjetrzebadopaso-waćdoswegostanu.Nietrzebasiętrzymaćlitery.Alekierowaćsiędu-chem.Wystarczydziennieidwóchmedytacji,itokróciutkich.NiechDro-giKsiądzofiarujeBoguswójspoczynekichorobę.TegoteżBógnieod-rzuci.Jeżelibyzatrudnobyłorozmyślać,tonajlepiejtylkowtejintencjirekolekcjespędzićwmilczeniuiskupieniukilkadni.

Codorachunków,proszęzanadtosięniekłopotać,abytylkokrzywdyniebyłonikomu.NiechlepiejjakigroszKsiędzaprzejdziedokościelnychpieniędzy.Oiletylkosiędaje,trzeba„Unię”1podtrzymywać.

Tapracanadchłopcaminiezmierniemniecieszy.GdybytylkotakichdwóchdałosięztejliczbywychowaćnapożytecznychpracownikówdlaKościołatoitobyłbywielkiprocent.Zobaczymy,możewprzyszłościdasięinaczejzrobić.Możezczasemtubędziemożnawziąćniektórychnakształcenie.

DziśraniutkoprzyjechalituStaśiJanek;niecozbłądzili,alepozatympodróżudałasięszczęśliwie.Staśrobiwrażenierozumnegochłopaka.Te-razśpiąpotrzechnocachpodróżyiniewygód.

Codoowego23-letniegochłopaka,totymczasemproszęgomiećnaoku;zdecydujemyotympodkoniecwakacji.Dobrzebyłoby,żebysięgdzieśwypróbowałnieco,naprzykładutychpańuks.DeVilla.Takichje-

1 „Uniocleri”–stowarzyszeniekapłańskie,założonew1906r.przezks.JanaSiemcazWar-szawy.Ustawyopracowałks.JerzyMatulewicz.


gomościówkoniecznietrzebawypróbowaćipoznaćprzypracy;tamsięcharakterujawnia.

CodoBronkaOtulakatoprzyszłośćpokaże,czysięcodazrobić.Tomnieniecosmuci,żeonniemazupełniezdrowegorozumu.Robiwra-żenie,jakbymuczegośbrakowało,stądtedziwactwawzachowaniusię,anawetiwmowiebywająwyskoki.Bardzowątpię,czyonbędziewsta-nieprowadzićintensywniejszeżyciewewnętrzne.

Przekonałemsię,żenajważniejszarzeczwkandydatachtozdrowyrozumpraktyczny,choćbyzdolnościimniejszebyły,idobrawola.Po-trzebnąnaukęłatwodać,alerozumusięniewleje.Alejeszczebędzie-mypróbowaćBronkanawszystkiestrony;wkażdymrazieonnicniestraci,bopoduczysięiwyrobinieco.IuśmiechBronkatrochęnienatu-ralny.Strach,bymuwgłowiesięniepomąciłozupełnieprzyintensyw-niejszejpracyumysłowejiduchowej.Zgadałemsięznimija,iinni,mó-wił,żebędącdzieckiemupadłnagłowęimocnosobiejązbiłiwstrząsnął.Możetojestprzyczynatychnienormalności,któreonzdradza.Pozatymmożeiniezłychłopak.Pretensjonalność,którązdradzawmowieiwczy-nie,pewnieteżztegoniezrównoważeniapochodzi.

Terazunasludnosięzrobiło.Miłonamtu,poBożemu.Znajomizróżnychstronprzyjeżdżają.10lipcajaidwajznajomiwyruszymywda-lekąpodróżzamorze1.Sądzę,żezabawięjakie6albo8tygodnipozado-mem.ProszętamwestchnąćdoBoga,byMatkaNajświętszanasochra-niałaiwspierałaswąopieką.Mamyiinnąbardzoważnąsprawę,którąproszęteżpolecićBogugorącoiopieceMatkiNajświętszej.

Możebyks.Mroczekiks.LeonKulwiećmoglikiedyodprawićreko-lekcjeuDrogiegoKsiędza,naturalnieniezKsiędzem,alesami.Moglibydopełnićcotrzeba,odnowićsweobietnice.PanWładysławLewicki,dzię-kujezapowinszowania;możezpodróżynapiszę.

NiechMatkaNajświętszamawswojejopiece.Całujęserdecznie

ks.Jerzy

1 Ks.Matulewiczwrazzks.FeliksemKudirkąiks.JulianemKazakasem10VII1913r.udałsiędoUSA,abyzałożyćtamdommariański.


28

Kopia:AMPP.

Wilno, 3 stycznia 1921† DrogiOjcze.

Listunieotrzymałem.Byłtutajo.TrószyńskizBielan.Omówiliśmyróżnesprawy.Tunicnowego,dawnekłopoty.Ciągłatuniepewność.Niewiadomo,jaknaszelosybędąrozstrzygnięte.Boimysięnawiosnębol-szewików.GdybyiWamzagrażałotoniebezpieczeństwo,młodzieżlepiejusuńciezRaśny.Możektośjeden,drugizostaniedopilnowaniaRaśny.Wszystkimniewartoryzykować.

Posyłam50Mszyśw.po150marekadintentionemdantiumetprodefunctis– razem7500marek(siedemtysięcypięćset).

NajserdeczniejwszystkichWaspozdrawiamizsercaWambłogosławię.Oddany

†Jerzy,bpwileński

29

Oryg.:AMPP.

Wilno,8maja1921†DrogiOjcze.

ChoćrazzebrałemsięnapisaćlistdoDrogiegoOjca.Niewiem,cozemnąsięstało,takdługozwlekałem;nerwysięzepsuływskutekciąg-łychprzejść.NiechOjciecDroginiemyśli,żejanaOjcazagniewałemsię;bynajmniej.Proszęzawszepisaćotwarcie.Wiem,żenamnieróż-nerzeczywygadują,aleproszęniepoprzestawaćnaogólnikach,alepo-prosićowskazaniefaktówkonkretnychionichmniedonieść;będębar-dzowdzięczny.Marzęotym,bytutajsprowadzićzczasem,oilesięda,


ojcaMariana1dopomocy.Zobaczynamiejscu,jaktujest.ZMariampo-lemprawieżadnejłącznościniemiałem.Dopieroterazłatwiejszeniecoskomunikowaniesię.Przestrzegałemich,bydopolitykiniemieszalisię.

Tunasciąglemęczyniepewnośćitymczasowość.Całeżyciewza-stoju.Ciągłepodejrzewaniesię,kłótnie,swary.Atmosferaciężka.Jeżeliniecogorszego,todobrytokawałekczyśćca.

Cieszęsię,żeWamidzierobota.WRaśniezamiastmyślećoprzytuł-kuczyochronie,czyniedałobysiępomyślećojuwenaciedlakandydatówzpowołaniemdonas,znaczypierwsze4klasy.Juwenatkoniecznietrzebagdziekolwiekurządzić,beztegoniebędziemymielipowołańinierozwi-niemysię.ZachęcałemdotegoMariampolskich.

OtrzymałemzAmerykiniecoMszypodolarze.Narazie30MszydantiumWamprzesyłam.Rozejrzęsię,oilebędęmógłwięcej,przyślę.Pieniądzewkrótcewyślę.Proszęwybaczyć,żetakdługoniepisałem.Aleturozmaiciebywałoibywa.Czuję,żenerwyosłabły,aleterazlepiej.Jakumiem,błagamBogaopokój,zgodęijedność,bowtakiejatmosfe-rzeciężkożyć.Iwymódlciesię.BardzoserdecznieWszystkichpozdra-wiamiwszystkimbłogosławię.6czerwcawyjeżdżamnawizytację,do28czerwca,dodekanatuWiszniewskiego(Iwje,Sobotniki,Łazduny,Kon-waliszkietc).

Polecamsięmodłom †Jerzy,bpwileński

30

Oryg.:AMPP.

Wilno, 15 lipca 1921†DrogiOjcze.

Wizytowałemdiecezję;wróciłemllipcabardzozmęczony.Miałemwdomuteżwielezajęć.ObecnieodpoczywamwTrynopolupodWilnem.4sierpniaznowuwyjeżdżamwobjazdnawizytację,wstronybiałostockie.

1 Wiśniewskiego.


Pisałemdoo.Włodzimierza1,byściekonieczniestaralisięchoćzapo-czątkowaćjuwenatwRaśnie.Oilebędęmógł,dopomogę.Obecniesty-pendiówdolarowychwięcejprzysłaćniemogę.Skorotylkobędęmiał,przyślę.

Zupragnieniemczekamypokoju,alegojeszczeniema.Wciążjeszczesiedzimyjaknawulkanie.ObyBógchroniłnasodnowegoprzelewukrwi!Jakzwyklewtakichwarunkach-atmosferaciężka;walki,wzajemneoskar-żaniasię,posądzania,napaściitp.Proszęsięmodlićopokójdlanas.

CouWassłychać?WszystkimWamprzesyłamnajserdeczniejszepo-zdrowieniaibłogosławieństwo.

Całymsercemoddany†Jerzy,bp

31

Oryg.:AMPP.

Wilno, 3 sierpnia 1921†DrogiOjcze.

Listz30VII 1921otrzymałem.Dyspensudzielam.OjciecJakow-skibyłprzedotrzymaniemtegolistu.ZczasemMszy św.przyślę,alenieco później.

Jadęnawizytacjęod4sierpnia.Kiedyskończę,jeszczeniewiem,możekoło1-3września,albonawet16września.BędęnakońcuwWołkowysku.JaksięudazwyjazdemdoRaśny,zobaczępodkoniecwizytacji.

Mywciążjaknawulkanie.ObyBógchroniłodwojny!Końcaniewi-dać.Polecamsięmodłom.

Oddanycałymsercem†Jerzy,bp

1 Jakowskiego.


32

Oryg.:AMPP.

Wilno,3kwietnia1922DrogiOjcze.

l.Przesyłampoufnielisto.Trószyńskiego,byOjciecwiedział,jakznimpostąpić.Proszęgouspokoić,żemukrzywdyniebędzieaniuszczerb-kudladuszpasterstwa.

2.OiledlaobronyprawwłasnościwRaśniepotrzebnaregistracjaja-kiegozakładunaukowego,toproszęotosięstarać.

3.Prosiłemks.kanclerza,bywyszukałdokumentytyczącesięklasz-toruwRaśnie,alerzeczjeszczeniezrobiona.

4.ZAmerykimiałempocztówkęz4marca,żejużmisjerozpoczęli.5.CzydobrzebędzieznowicjatemłączyćwSkórcujuwenat?Prze-

cieżtojestjednązprzyczyn,dlaczegoprzenosimynowicjatdoSkórca.6.Pogłoskomiplotkomomejnędznejosobieproszętakłatwonie

wierzyć.ChybaDrogiOjciecjużmiałsposobnośćprzekonaćsię,coonewarte.Comówiłemdonuncjusza,wyślę.

7.Zpieniędzmiumniekrucho.Przesyłampięćdziesiąttysięcyma-rekpolskich.

8.Załączamkopięprośbydonuncjusza.WszystkichpozdrawiamibłogosławięWszystkim.

Ustnienakwestępozwalam,alewedługprawatrzebamiećnapi-śmie.Całymsercemoddany

†Jerzy,bp


33

Oryg.:AMPP.


BardzodziękujęzaserdeczneimiłeżyczeniaDrogiemuOjcuicałejRa-śnie.Tunicnowego.Zklasztorumariampolskiegoniktniemógłprzybyć.

PrzesyłamOjcupo2egz.odpisówpotrzebnychdokumentów.Proszęjedenegzemplarzzachowaćdlasiebie.Cieszęsiębardzo,żeks.M.Urba-nowiczdobrzesiębierzedopracy,dajmuBożewytrwanie.

Wszystkichpozdrawiam izcałegosercaWszystkimbłogosławię†Jerzy,bp

34

Oryg.:AMPP.

Wilno, 24 lipca 1922DrogiOjcze.

WodpowiedzinarelacjęopertraktacjachzOO.Kamedułamiprzesy-łamsweuwagiorazprojektprośbydoJ.Em.Kardynała.Proszętowszyst-korozważyć.

Ks.Warszawskidopominasięopapierydlaks.Giedrysa;zapomnia-łemjegoimię.

Bardzobyłbymwdzięczny,gdybyściesporządzilikiedykatalogwszyst-kichnaszychKsiężyiBraci,profesówinowicjuszy.

PierwszączęśćKonstytucjidlaSióstrzPięknej(AncillaeSS.CordisJesu)idlaMarylek1kończę;cośzrobięizdrugiejczęścideRegimine, ale niezdążęwszystkiegozrobić.

1 PopularnanazwaZgromadzeniaSióstrImieniaJezusodimieniawspółzałożycielkiMa-riiWitkowskiej.


Zgłosiłsiędomnielistownieks.Bołtuć,jakokandydatdonas.OnbyłnaBielanach.ObecniejestojcemduchownymwKielcachwSeminarium,malat40.Maprzyjechaćdomnierozmówićsię.

SkorotylkoJ.Em.Kardynałdaodpowiedź,proszękopiępoświad-czonąprzesłaćdomnie,jawystąpiędoJenerałaKamedułówiŚw.Kon-gregacjiZakonników.

Proszęzwrócićo.MarianowiWiśniewskiemuuwagę,bywróciłpo-rządekdawnynabożeństwdlaLitwinów.Ciągłeskargi.MogąnasusunąćzMoniuszki.Trzebakierowaćsięrozumemiroztropnością.Jarozumiemo.Mariana,alechoćprzykro,trzebadopełnićzobowiązańnasięprzyję-tych.Załączamlisto.Sękowskiego;trzebagouspokoić.

OjciecWarszawskiwtejsamejsprawiepisał.Posłałemdoniegoko-piepapierów.Oilebyściemogli,możejeszczepożyczcieMarylkomco-kolwiek,bychoćwtensposóbzapracęsięwywdzięczyć.

PozdrawiamserdecznieWszystkichibłogosławię†Jerzy,bp

35

Oryg.:AMPP.

Wilno, 24 lipca 1922WielebnyOjcze.

Otrzymałemdnia22VII1922relacjęOjca,jakrównieżio.Warszaw-skiegoopertraktacjachzdelegatamiOO.Kamedułówwsprawiewłasno-ściBielan.Odsiebiepodajęww.Ojcomdorozważeniaconastępuje:

I.FaktycznymgospodarzemBielanjestJ.Em.ArcybiskupWarszaw-ski.OdNiegootrzymaliśmywadministracjęparafiębielańskąikościółwrazzinwentarzem.ZJegowoliiłaskawościjesteśmynaBielanach.Onwkażdejchwilimożenamjecofnąć.

II.OO.Kamedulijużdawnoprzestalibyćfaktycznymiwłaściciela-miigospodarzamiBielan.CzyijakiejeszczeobecniemająprawadoBie-lanniewiemy:jesttoichrzeczą,orazJ.Em.ArcybiskupawarszawskiegoiStolicyŚw.JeżelimająjakieprawaipretensjedoBielan,powinniztym


niedonas,niedoZgromadzeniaOO.Marianówzwracaćsię,aledoOrdy-nariatu;odniegopowinnisiędomagaćzwrotuBielan,lubwynagrodzeniazanie,jakrównieżzwrotubiblioteki,archiwumiinwentarzakościelnego.

III.ZgromadzenienaszezłaskawejdobrociJ.Em.ArcypasterzajesttylkoczasowymadministratoremiużytkownikiemBielan.Wiadomo,co-śmyotrzymaliprzyichobejmowaniu:

l)Kościółgruntownieodrestaurowany:odnowionystaraniemks.proboszczaPogorzelskiego,naszegopoprzednika,kosztemparafianispołeczeństwa;

2)Poklasztornydommurowany,gdzieproboszczmieszkał,aobec-niemieścisięinternat;dommurowanydlaorganisty,obecnierefektarzzkuchniąiślusarnią;dwadomkipokamedulskie;stodołędrewnianą,zbu-dowanąkosztemparafian;niewielkidziedziniecipodwórko.

Opróczkościoła,innedomywymagałygruntownejrestauracji.Resz-tazabudowańpoklasztornychzogrodemotaczającymbyłyzajęteprzezzakładdlainwalidówpoRosjanach.Największyinajlepszybudynekmu-rowany,domfrontowy,jestzbudowanynamiejscustaregodomupokame-dulskiegokosztemCzerwonegoKrzyżaRosyjskiego.

To,coposiadaliinwalidzi,byłowstaniewielkiegozaniedbania,zdeze-lowaniairuiny.Dziękizmianiewarunkówpolitycznych,poparciumaterial-nemuimoralnemuJ.Em.ArcybiskupaWarszawskiegoorazdziękipomocyMagistratum.Warszawy,społeczeństwaidobrodziejów,przynakładzieol-brzymiejpracyikosztów,najakienasstaćbyło,odzyskaliśmyBielanydlaKościoła,doprowadziliśmydostanu,wjakimsąobecnie,wodzyskanychmurachzałożyliśmyinternatdlabiednychchłopcówigimnazjum.Należydotegojeszczedodaćkoszta,któretrzebabyłoitrzebabędzieponosićnakonserwowanieBielanjakozabytkuhistorycznegosztukiikultury.

Odlat6pracujemynaBielanach.Gdybynienaszezabiegi,staraniaiprace,najprawdopodobniejBielanyznajdowałybysiędziśwewładaniuMagistratulubRządu,anieKościoła.Szkoda,żeOO.KameduliodrazuniezgłosiliswychpretensjidoBielan,aczyniątodopieropo6latach.Pro-szęjednakoświadczyćOO.Kamedułom,oileonizechcąwrócićnaBiela-nypodWarszawą,całkowiciezastosujemysiędowoliJ.Em.ArcybiskupaWarszawskiegoiStolicyŚw.,żadnychtrudnościniebędziemyrobili,na-tychmiastpozlikwidowaniunaszychzakładówustąpimyzBielan.Mamnadzieję,iżOO.Kamedulizechcąnamwówczaszwrócićkoszta,włożo-


neprzeznaswBielany,stosowniedoorzeczeniaJ.Em. ArcybiskupaWar-szawskiegoiStolicyApostolskiej.

IV.OilebyJ.Em.Kardynał,ArcybiskupWarszawski,zechciałłaska-wieoddaćBielanynawłasnośćnaszegoZgromadzenia,aOO.Kamedu-lizdecydowalisięzrzecswychprawnarzecznaszą,powinniśmybyćgo-towidoprzyjęciamożliwychwarunków,postawionychprzezOrdynariat,orazdowypłaceniatytułemodszkodowaniapewnejsumyOO.Kamedu-łomstosowniedouznaniaOrdynariatuidecyzjiStolicyŚw.Aleuważam,iżniemożemyzgodzićsięnauiszczenieMszyśw.naichintencje,jaktegochcą:po4codzieńprzez20lat.StolicaApostolskaniejednokrotniezabra-niałaposługiwaniasięstypendiamimszalnymidozałatwianiajakichkol-wiektransakcjimajątkowychihandlowych.NiechOO.Kameduliwyraź-nieokreśląsumę,jakiejżądająodnasitowmarkachpolskich,gdyżtatyl-kowalutajestprawniedopuszczalnadotransakcjinaterenieRzeczypo-spolitejPolskiej.

V.TrzebasięstaraćkwestięwłasnościBielanzałatwićniezwłocznie.Jużobecnieistniejącesześćklasgimnazjumiinternatztrudnościądająsiępomieścićwmurachbielańskich.NaprzyszłyroktrzebaprzystąpićdorozbudowyBielanidoodpowiedniegourządzeniaistniejącychklas.Czymożemysiędecydowaćnarobienienowychitoolbrzymichwkładów,oiletytułwłasnościBielanniebędzienamzapewniony?Roztropnośćnatoniepozwala.OO.Kamedulirównieżnaglą,bysprawęwłasnościBielanjaknajrychlejzałatwić;chcąotrzymaćjaknajprędzejodpowiedniąkom-pensatęzazrzeczeniesięswychpraw,wprzeciwnymraziesamidecydu-jąsięobjąćBielany.

Cosiętyczypraktycznegoprzeprowadzeniatejsprawy,uważam,iżnajwłaściwiejbędzietrzymaćsięnastępującegoporządku:

l)OjciecjakowikariuszgeneralnyzwrócisiędoJ.Em.Kardynała,ArcybiskupaWarszawskiego,zprośbą,byzechciałdaćdokument,żezeswejstronynicniemaprzeciwtemu,abyBielany,servatisdeiureservan-dis,przeszłynawłasnośćZgromadzeniaOO.MarianówiabyStolicaŚw.tytułwłasnościBielantemuZgromadzeniuprzyznała.

2)OileOrdynariatWarszawskidaprzychylnąrezolucję,najejpodsta-wiebędęmógłtraktowaćzo.jenerałemkamedułówowarunki,naja-


kichzgodzisięzrzecswychprawdoBielanorazwystąpićzodpowied-niąprośbądoStolicyŚw.oprzyznanienaszemuZgromadzeniuBielanna własność1.

Tekilkapunktówprzesyłamjakodyrektywę. †JerzyMatulewicz,bpwileński

iprzełożonygeneralnyZgrom.OO.Marianów

36

Oryg.:AMPP.

Wilno,30października1922†DrogiOjcze.

OjciecWarszawskipisałdomnie.Wzmiankuje,żeO.WikariuszGe-neralnynieufajemu.Napiszędoniego,żetoniebrakzaufania,atylkoróżnicazdańipoglądów.Uspokojęgo.

Narekolekcjeproszęprzyjechać.Choćniebędzietakwygodniejakprzedtem,bojużprzeniosłemsięnadół,aleurządzimy.Znajdziesiępa-ręsprawdoomówienia.WówczaspomówimyosprawachporuszanychprzezOjcawliście.Intencjitrochęprzyślę,aleniecopóźniej,zajakity-dzieńlubdwa.

Cieszęsię, żewRaśniewszystkodobrzeidzie.Materiałpowolisięoczyści,trzebasięstaraćomateriałjednolity,tj.takichbraćchłopcówdojuwenatu,którzywyraźniegotująsięzostaćmarianami–kapłanami.

Byłtuks.Sobczyk,odprawiłrekolekcjeiwyjechał,niecoodpoczął.ByłbratLewandowicz,organizowałmłodzieżkatolicką-uniwersytecką.

MiałemlistzAmerykiodo.Jakowskiego.Poruszapewnesprawy,któreomówimy,gdyOjciectuprzyjedzie.

1 Pismokard.Kakowskiegoz30IV1923oddająceBielanyMarianomna80latipodzię-kowaniebpaMatulewiczadlakard.Kakowskiego3V1923(AMPP,VIIB25).


OjciecWarszawskipisze,żesięzgłaszakandydat,ksiądzDonatŁa-poszko.Moimzdaniemmożnaprzyjąć,alenajlepiejodrazudoSkórca.

WszystkichserdeczniepozdrawiamiWszystkimbłogosławię †Jerzy,bp

PS.Niewiem,ktozWasmnieotopytał:litteraetestimonialesabor-dinariis potrzebnenietylkodlaksięży,aleidlabracilaików,stosowniedokanonów544-546.

37

Oryg.:AMPP.


Listz26XIotrzymałem.Cieszęsię,żezAmerykiniezłewiadomo-ści.Mniesięzdaje,żeks.UrbanowiczbędziedobrydopomocywAmery-ce.Niechsiępoduczytrochęangielskiego.

OSkórcumówiłemzo.Trószyńskim.Orkiestraniebędziewklaszto-rzesięuczyła.Innerzeczydadząsiępowolinaprawić.OjciecTrószyńskichętniepojedziedoBielannaMarymontpasterzować.

Dobrze,żeWawrzyszewsięoddziela.OilebardzopotrzebnepieniądzeWamczyMarylkom,toprzyślęswe

500.000marek,któreWamjestemdłużny.Drożyznarośniewciąż.Szkoda,żetakBielanystoją.Sądzę:winnetemunieregularnewpła-

canieprzezuczniów.Każdazwłoka-tostratadlazakładu.Sądzę,żeowegomłodzieńca,cobyłuOO.Paulinów,możnaprzyjąć.PodobnowSkórcumożnakupićze20morgówpola.Czyniedobrze

byłobynabyćtenkawałekziemi?Czyniemożnabyzczasemprzenieśćszkołyzklasztoru?1.Proszępomówićotymzo.Trószyńskim.WSkórzecwartowłożyćtrochępieniędzy–botorzeczpewna.

1 Chodzioszkołępowszechną,którazajęłaczęśćklasztoru,kiedyjeszczebyłonpusty.Po-dobnieczęśćklasztoruzająłurządgminy.


Szykujesięjedenkandydatksiądz,bardzozdolnyiwybitnykapłan,donowicjatu.OjciecTrószyńskiwidziałgo;ojegozamiarachproszęzachowaćsekret,nimnieprzyjedzie.Jeszczeniewiem,kiedymusięudauwolnić.

ZAmerykiniemiałemlistów.Tunicnowego.Starebiedy.Katarikaszelwciążmniemęczy.BratBronisławZałuskipisał;bardzomuleżynasercu,bysprawębie-

lańskązałatwić(tytułwłasności).MożebyOjciecpomówiłotymzks.Fa-jęckim,ajeszczelepiej,gdywróci,zbiskupemGallem,amożeporadzićsięNuncjusza,corobić?

WSkórzecwartowłożyć,comożna,byzrobićdomzakonnywzoro-wy.BratBronisławteżjesttegozdania.Trzebadążyćdouwolnieniacałe-goklasztoruodobcych.

Pozdrawiamserdecznieibłogosławięzserca†Jerzy,bp

38

Oryg.:AMPP.


PrzesyłamWamobydwomzo.Łysikiemicałemujuwenatowinaj-serdeczniejszeżyczenia:obyJezuskrólowałwsercachWaszychiZakła-dziecałym.

Tunicnowego.SkończyłemustawydlaPięknej,awięcidlaMary-lek;jeszczetrochętrzebabędziepopracować,nimwygładzęidopasuję.

Rosjanin,októrymwspominałem,JerzyKowalewski,wkrótcewyje-dziedoSkórcadonowicjatu.PiszędoSkórca,bygozarazprzyjęli;tuonsięwypróbował.Dająonimjaknajlepszeświadectwo.TrzebanapisaćdoJ.E.arcybiskupaCieplakadoPiotrograduolitteraetestimoniales.ZAme-rykiniemiałemjeszczelistu.

Smutnoiboli,żetylenienawiścinaświeciewśródnarodów,partii, klasijednostek.TakdalekoodbiegliśmyodduchaEwangelii.Jatakkochamwszystkichludzibezróżnicy,takpragnąłbym,bywZgromadzeniutami-


łośćunaskwitłazawsze.TylkopotęgąwiaryimiłościmożemyduszezdobywaćdlaKościołaiChrystusa.

ProszępozdrowićodemnieiSiostry,któreuwaspracują,choćichnieznamjeszcze.

ByłaumnieMatkaRutkowska,ichPrzełożona.Polecamsięmodłom;zsercabłogosławięWszystkim

†Jerzy,bp

39

Oryg.:AMPP.

Wilno, 3 lutego 1923†DrogiOjcze.

Obszernylistwysłałemdoo.Warszawskiego,gdzieobszerniewyło-żyłemswójpoglądnasprawęBielan.

1.Wliściedoo.Warszawskiegoprosiłem,żebymidostarczylispra-wozdanieonaszychdomachwpoczątkachmarca.PisałemotymdoBie-lan,bowiedziałem,żeDrogiOjciecbędzietamnasesji.Proszęitęrzeczomówić.

2.WypadniekapitułęodbyćzagranicąwAustriilubwNiemczech,możewBerlinie.Alewobectego,żewNiemczechtakieniepokoje,możelepiejbyłobyodbyćKapitułęwWiedniu.LitwininiemogąprzyjechaćdoPolski,anizPolski,tamniemożnasiędostać.

3.Pisałem,iżwybieramsięadliminadoRzymu.Możedasięza-łatwićsporosprawzakonnych.ZRzymupojechałbymnakurację,apo-temmoglibyśmyodbyćKapitułę.Proszępomówićotym.Możejakido-bryprojektmacie.

4.Wystarczypodaćspismajątkówmariańskichzoznaczeniemilościiwartości.PodobnoJ.E.biskupPrzeździeckirozesłałspecjalnykwestiona-riuszdozakonów,takdomniepisano.Musieliścieotrzymać.ProszęjedenegzemplarzsprawozdaniaomajątkachmariańskichprzesłaćdoJ.E.bi-skupaPrzeździeckiegojakosekretarzaKomisjiApostolskiej,któratrak-tujezRządemodobrakościelne.Rzecztospieszna.Naszadiecezjajużdawnowysłałasprawozdanie;byłdanymiesiącczasu.


5.Doo.Jakowskiegonapiszęotym,by1/3częśćWamprzysyła-no.Szkoda,żelistOjcaotrzymałempóźno.Dziśjużwysłałemlistdo o.Jakowskiegoiks.Bakalarczyka.Tegoostatniegoprojektstudiów,moimzdaniem,niedasiępogodzićzkanonamiiKonstytucjąnaszą.Napisałemdoniegowyraźnie;niewiem,coonzrobizsobą.Listjegomocnomisięniepodobał:brakzaufaniadoZgromadzeniaibranierzeczypodkątemma-terialnym.Trzebazaniegosiępomodlić.

6.Projekto.Jakowskiegoniezły;możesięiudacośzebraćdlaZgro-madzenia.Rzeczyniewartokupować,jakDrogiOjciecprojektuje,bosamdolarmawartośćstałą.

7.Kasowesprawozdaniemusiciezrobićiprzesłaćdomnie,botopo-trzebnedlasprawozdaniadoRzymu.NiechDrogiOjciecłaskawbędzieisamtozrobić,idopilnować,byinnizrobili.

8.Mniesięzdaje,żedeklaracja,którądałemnaręceDrogiemuOjcudlao.generałaOO.Kamedułów,powinnabyławystarczyć.OjciecWar-szawskimiałpisaćdoRzymu.GdybędęwRzymie,postaramsiębyć uo.generałakamedułówirzeczzałatwić.

9.ProszęsprawęwłasnościwRaśniespecjalnieprzedstawićJ.E.bi-skupowiPrzeździeckiemu.Możnanapisać;tylkoprędko,przedsesją,któ-rąbędąmielizrządemwsprawiedóbrkościelnych.(Biurobiskupie,ul.Mokotowska11,m.7).

10.Dobrze,żeściągacieks.Wierzejskiego,możejużjegonerwysiępoprawiły.

11.Wkataloguklerudiecezjiwileńskiejks.Żebrowski,którytoukła-dał,zrobiłnamkilkafigli;taksamoizks.Janowiczem1.Proszęniezwra-caćnatouwagi;naprzyszłyroktegoniebędzie.Poleciłem,bysamaKuriakatalogukładała.DziękiBogu,żeprzybywapowołań.

OjciecJakowskiprosioprzysłaniedrugiegoksiędzadoAmeryki,możeks.Sydregoalbokogoinnego.

Wszystkichserdeczniepozdrawiamibłogosławię.NapiszciezBie-lan.PosyłamnaimięŁysikastypendiówmszalnych.

Całymsercemoddany † Jerzy

1 W„Catalogusecclesiarumetcleridioecesisvilnensisproannodomii1925”nas.46nie-zgodniezprawdąnapisanooks.J.Janowiczu:Ord.Marianor.


40

Oryg.:AMPP.

Wilno, 12 marca 1923†DrogiOjcze.

Dopieroterazodpowiadamnaostatnilist;byłembardzozajęty.Mie-wampasyjnekazaniawKatedrze,toteżzabierasporoczasu.

l.Wobectego,żeBielanynienależądoOO.Kamedułów,niemacoznimiwięcejtraktować.Należysięstarać,byJ.Em.KardynałoddałnamBielany.Onmaracjęnamnieufać,borzeczywiścieobecniemarnieob-służonaprzeznasparafia.Bógda,przybędzieludzi,będziemysięstara-lilepiejparafięobsłużyć.J.Em.nabierzedonasprzekonania.CosiętyczyrozwojunaszegoZgromadzenia,toBógłaskawdlanas.Możezaszybkorozwijamysięizawielemusieliśmywziąćnasiebie,dlategoniemożemywszystkiegoogarnąć.

2.CosiętyczyJ.E.biskupaPrzeździeckiego,bądźciemuwdzięcz-nizazaufanie,jakimnasdarzy.Alemniesięzdaje,żewobecnejchwiliniemożemyobjąćkościołaproponowanegonamwSiedlcach.NależywzmocnićBielanyiRaśnę.MożektośzeSkórcadojeżdżaćdoSiedlecnaspowiadaniekleryków.Oiletylkoprzybędzieludzi,chętnieusłużymy J.E.biskupowiPrzeździeckiemu.

3.Niezaszkodzipodaćspisdóbrdzisiajprzeznasposiadanych idawniejszych.

4.CodoGóryBielańskiej,dołączamzaświadczenie.Oilepotrzeba,czyniemógłbywtymdopomócpanKalski?

5.Mniesięzdaje,iżbędziedobrze,jeżeliks.TrószyńskiiMroczekzostanądłużejwSkórcu;lepiejwciągnąsiędopracyiwyspecjalizują.KsiądzUrbanowiczmożejechaćdoAmeryki.KsiądzSydrybyłbybardzodobrydoRaśny.Niewiem,czywytrzymająnerwyks.BołtucianaBiela-nach,należałobyznimsamymotympomówić.Naturalnie,żedlaOjcalepiejbyłobyzamieszkaćnaulicyMoniuszki.Możeks.EugeniuszKu-leszapomożenaBielanach.Codoks.Łysika,trzebajeszczedobrzesięzastanowićinaradzić.


6.Bardzosięcieszę,żeprzybywająkandydacidosłużbyBożej.ŻeRau-balniewstępujedonas,widaćtakawolaBoża,jasiębałemtegokandydata.

7.DrogiOjcieczawszechętnieunaswWilniewidziany.Proszękie-dyprzyjechać,alemożeniecopóźniej,możepodczasświąt.Terazniemamczasuzajrzećdosprawozdań.

8.ProszępertraktowaćzOO.Redemptorystami,czybynasprzyjęliwWiedniu;proszędomnieprzesłaćichadresdokładny,bymmógłzako-munikowaćinnym.

9.Możeks.Kuleszynienależałobywysyłaćnakapitułę,byłzdalaodspraw naszych.

10.CosiętyczyrejestracjiZgromadzenia,niewiem,czyonatakbar-dzopotrzebna.Widzę,żeinneZgromadzeniabezzarejestrowaniasięku-pująisprzedają.Bojęsię,byniebyłopotemkomplikacji;aleoileuważa-cie,żetrzebasięzarejestrować,tonicniemamprzeciwtemu.

11.Oileporobienienastrychufacjatekzaradzipotrzebie,nicniemamprzeciwtemu.Proszędobrzerzeczrozważyć.Projektbr.Bronisławamniewięcejtrafiadoprzekonania.

12.Proszępieniądzedlaswejsiostrystryjecznejwysłać;oilebędziepotrzebatoiwięcej.

13.Dobrze, żekupiliścietemaszyny.14.WracamdobudowynaBielanach.TrzebazaufaćJ.Em.Kardyna-

łowi;nieskrzywdzinas.Mniesięzdaje,żeprojektbr.Bronisławadobry;proszęjeszczegoprzedyskutować.Łatwiejnadbudować,niżnowygmachwznieść.Gimnazjumjaksięnależymożemyzczasemwybudować.Obec-nebudynkiznadbudowaniamiteżsięprzydadzą.Sądzę,żeAmerykadapieniądze,skororobotyrozpoczniecie.

OjciecTrószyńskipisałdomnie;jakzawszetrochębieduje.Proszęgopocieszyć;iuspokoić;zdajemusię,żeonnicniepotrafi, żezniegonie-zadowoleni;alezacnatodusza.

ZałącznikWilno, 13 marca 1923

Niniejszymzaświadczam,żeGóraBielańskapodWarszawązosta-łaogrodzonaprzezKsiężyMarianówzzezwolenianiemieckichwładz


okupacyjnych.DoGórybyłarównieżdołączonazastawemłoneczkazestudnią,alepotemstudniazostałazakwestionowanaprzeznadleśnictwo.Drutnaogrodzenierównieżdaływładzeokupacyjne.

41

Oryg.:AMPP.


Dopieroterazzebrałemsiędopisanialistu.Miałempilnesprawydozałatwienia.BógzapłaćWamWszystkimzamodlitwy,życzeniaidobreserceorazzaupominek.Jateżbędęmiałtrochędolarów;ks.Buczysprzy-wiezietrochędoRzymu.Jakośbędziemyradzilizo.Łysikiem.Sądzę,żetakiejsumyaż200+150niepotrzebabędzie.

1.Bardzosięcieszę,żeJ.Em.KardynałjużnareszciezdecydowałsięoddaćBielany1.Sądzę,należyzaufaćizcałymzapałemwziąćsiędopra-cy.Trzebaiwżyciuduchownymniebaćsięryzykować.Cozrobimy,za-wszezostaniekupożytkowiludziichwaleBożej.ProszęwięcnapisaćnaBielany,byzufnościąizapałemprzystąpilidopracy.Napiszęjutropo-dziękowaniedoJ.Em.Kardynała2.

2.JeszczeniemamnapisanegosprawozdaniadoRzymu.Niebędęmógłwyjechaćwcześniejniżwpołowieczerwca.ZresztąmuszęczekaćażodbędziesiękonsekracjaJ.E.biskupanominataMichalkiewicza,bul-lajeszczenienadeszła.

3.ProszązAmerykiiLitwy,bykapitułaodbyłasięwlipcu,koło15.NajlepszymmiejscemzdajesiębędzieGdańsk.ZakomunikowałemotymAmeryceiLitwie.MamytambardzodlanasżyczliwegoJ.E.biskupaO’Rourke.

1 Pismokard.A.Kakowskiegoz30IV1923r.,oddająceBielanymarianomna80lat(AMPP,VII,B25).

2 BpMatulewiczpodziękowałkardynalowipismemzdnia3maja1923r.


4. Ks. Jan1przyjedziedoRaśnynazastępstwo.Samchceodpocząćnawsi.Wobecodłożonegowyjazduniemaracjiterazwyjeżdżać;zresztątupotrzebnydopisanianamaszynie.Możedosyćbędzie,jeżeliwyjedziera-zemzemną.

5.Cieszęsię,żeks.Eugeniusz2kończy.Odpoczyneksłuszniemusięnależy.KsiądzBołtućbardzosięnadadojuwenatu.Pomocks.Łysikowikonieczniepotrzebna.

6.KsiądzSydryniechrobi,cozaczął,skoroBógmudałdotegozdolności.Oilemożna,nienależyzmieniaćludzi,lepiejsięwprawiąiwykwalifikują.

7.OdczegozacząćrozbudowęBielan,trudnopowiedzieć.Radźcie.Możenajłatwiejbyłobynadbudowaćpiętro.Niemamwyrobionegozda-niacodotego.Totylkowiem,żetrzebanagwałtprzystąpićdoroboty.

8.Szkoda,żetrzebaprzerwaćjuwenat.Możeprzynajmniejnależa-łobywcześniejszyprzyjazdpowakacjachnaznaczyć,bychłopcysięnie wykoleili.

9.CodoWaszyngtonu,dobryprojekt.Podamtęmyślo.Jakowskie-mu.Jutrodoniegonapiszę.

10.Codotegoosławionegonowicjusza,trzebapatrzeć,jakimjestte-raz.PanBógigrzesznikówpowołuje.Naturalnie,trzebabędziegoposłaćgdzieśdalej,gdziegonieznają.

11.Proszępomyśleć,czyniedobrzebyłobyzczasemdążyćdostwo-rzeniawAmerycedomupolskiegodlaPolakówwychodźców.

12.Podajęproponowanyporządekdnianakapitułę;proszęzastano-wićsięnadtymipunktami.Możedodaciecoodsiebie:

l)Wybory.2)Poszczególnychdomówstan,prace,potrzeby.3)CałejKongregacjistan,prace,potrzeby.4)PoprawienieiułożenieKonstytucjiwedługKodeksu.5)PrzygotowywanieiukładanieInstrukcji.6)UjednostajnienieikierunekpracZgromadzenia.7)Conależypoprawićiudoskonalić:wjuwenatach,nowicjatach,

domach,wkarności,studiach.

1 Kriszczukaitys.2 Kulesza.


8)Stosunekdozgromadzeńżeńskich.9)ZałożeniewRzymieprokuratury,domustudiów,amożenawet

kuriigeneralnej.10)Podziałnaprowincje.l1)Założenienowychdomów:naŁotwieiBiałorusi.12)SkładaniepieniędzynawspólneiogólnepotrzebyZgromadzenia.

13.Doukładanianaszychustawjeszczeniemogęprzystąpić.Aleskorozacznę,sądzę,żepracapójdzieszybko.

14.Bardzosięcieszę,żeSkórzecsięrozwija.Poczciwyo.Zygmunt1 nieźlesiębierzedoroboty.PanKowalewskiwątpliwy.Pisałdomnie,żetrudnośćmusprawiato,żetrzebabędziewPolscepracować.Mówiłemmu,żeposkończeniunowicjatupostaramymusiędobraćodpowiedniąpracęgdzieśnaBiałorusi,gdziesąprawosławni,niechapostołuje.SkorobędziemożnapracowaćwRosji,mamnadzieję,żeiodnasktopojedzietamnapracę,zwłaszczazLitwy.OjciecJakowskibardzoprosioprzysła-nieo.MarianaWiśniewskiego.Cosądzicieotym?

WszystkichserdeczniepozdrawiamiWszystkimbłogosławię †bpJerzy

42

Oryg.:AMPP.


Listzdnia10Votrzymałem.l.Oks.Wiśniewskimwspominałem,boo.Jakowskiprosi.Aleskoro

potrzebny,niechtuzostanie,tupotrzebniejszy.2.Codonasprawdziwie„infirma”et„ignobilia”eligitDeus(1Kor

1,28).Gdychodziłooks.Sękowskiego,radziłemsiępowag.Radzili,byprzyjąć.Bylitacy,coo.Wierzejskiegozachlubęnasząuważali.Oks.Mi-

1 Trószyński.


chale1pesymistyczniesięwyrażali.Bógwiecorobić?Jeżeliks.Michałtrzymasięichce,możeispróbować;niechjedziedoAmeryki.Trzebana-pisaćdoo.Jakowskiego,byczuwałikierował.

3.MszewysłałemdoWarszawydlaWasiSkórca.4.Dobrze,żeOjciecwnosisprawękanonizacjiO.Papczyńskiego.5.Proszętymczasemwmymimieniuserdeczniepodziękować

p.Ziemińskiemuzapracępełnąpoświęcenia.Terazpracujęjakwkatordze.DoWarszawyjadęna12,13lub14czer-

wca.Alejeszczepaszportuniemam.Pozdrawiamibłogosławię

†Jerzy,bp

43

Oryg.:AMPP.

Wilno, 11 listopada 1923†DrogiOjcze.

Niegniewajciesięnamnie,żenieodpisywałemnalistynatychmiast.Dzieńinocpracujęnadustawami,korzystamzkażdejwolnejchwilki.Wstajęo3lub4rano;mampełnągłowęparagrafów.Jużrazprzerobi-łemustawy,obecnieprzerabiamdrugirazidajęks.Janowi2 do przepisy-wania;jużrobięczęśćdrugą.Będzietodopierobrulion.Jeszczebędęnadnimiodbywałstudia,poprawiałjeiharmonizował.PotemdamksiędzuJa-nowijeszczerazdoprzepisaniairoześlęWamwszystkim,byścieporobilisweuwagi.Chcęcałąpracęskończyćjaknajprędzej,potemzabioręsiędoprzygotowywaniaSynoduDiecezjalnego.

1.Bardzoproszęprzyjechaćnaświętanakilkadni,pomówimyiod-będziemynarady.

2.DoojcaJakowskiegojeszczeraznapiszę.Proszępisywaćdoniegojaknajspokojniejijaknajłagodniej.Proszęniezapominaćozasadziema-

1 Urbanowiczu.2 Kriszczukaitysowi.


riańskiej:vincemaluminbono1.Ks.Jakowskimadobreintencje,leczbę-dączdala,niemożezrozumiećpotrzebnaszych.Bógda,powoliwszyst-kosięułoży.

3.CosiętyczyprzyjęciaSióstrwRaśnie;mówiłemipisałemotymdoks.Bołtucia,żeudzielamnaszymwspółbraciomnatereniediecezjiju-rysdykcjiidajęniezbędnepozwoleniedosłuchaniaspowiedzi,głoszeniakazań,słuchaniaspowiedzizakonnicidelegujęnaprzesłuchanieprzedślubamiwedługkanonów.

4.Przesyłamcyrkularzikopię.WłasnościRaśnyproszęniezasypiać.TrzebakołataćuJ.E.biskupaSzelążka,wMinisterstwie,anawetwNun-cjaturze;oileokażesiępotrzeba,trzebawNuncjaturzezłożyćmemoriał,byJ.E.nuncjuszmógłzainterpelowaćrząd.RaśnabyławłasnościąMaria-nówiniewolnozniejłatworezygnować.

5.Cieszęsię,żeks.Wierzejskipowróciłiżeks.Jarzębowskijużsięwyświęcił.Przysposobnościnapiszędonich.

6.Cieszęsię,żeprzybywaksiężydonowicjatu;obyBógdał dobrych.

7.Codochłopcówuczącychsię,oilesąznaniipewni,możnaprzy-jąćdonowicjatu,zodpowiednimwykształceniem.Ponowicjaciebędąmielilatastudiów,awięcjakbydalszyciągnowicjatu.Prawokanonicznewymagapostulatutylkodlabracikonwersów.

8.ListojcaJakowskiegoprzeczytałem.Napiszędoniego.Proszędoniegopisywaćspokojnie,zjaknajwiększąmiłością.Listjegopokazuje,jakgorliwieoddanyjestpracywAmeryceiwszystkichchciałbytampo-ciągnąć.Bielankasowaćniemożna,toplacówkapoważna.Codonie-szczęsnegorudis–tenwyrazwKonstytucjachodnosisiędokatechizacji,aniedoszkół;znaczyontyleconieokrzesany,niewykształcony,wprze-ciwstawieniu do litteratus,abynajmniejnieoznaczasierot;zresztąiza-możnimająduszę,któranierazjeszczebardziejniżprostacypotrzebujepracy i nawrócenia.

9.CododanianowychksiężydoAmeryki,trzebadobrzesięnamy-ślić;skądichdostaniemyiczyjestcel.Jateżnierozumiem,poconamobejmowaćkapelanięuSS.Nazaretanek.Rozumiałbymtendencjędoza-łożeniadomuwAmerycedlaPolaków,alebrakludzi.

1 Złodobremzwyciężaj(Rz12,21).


10.ProszęwWydzialeDobroczynnościpodziękowaćzażyczliwość,alenazakładanieprzytułkuwRaśniezgodzićsięniemożemy.PrędzejmożnabraćwdzierżawęRaśnę,alepoporozumieniuzJ.E.biskupemSzelążkiem.

11.JauważamBielanyzaplacówkępewną,jakrównieżSkórzec.12.CodoWileńskiej,ZakładuimieniaMańkowskich,możetoido-

bryprojekt,wzięciegotytułemdzierżawy;proszęsięporadzićkompetent-nych ludzi.

13.Przykro,żesiędopuściłosuspendowanegoksiędzadoołtarza;alezłejwoliwtymniebyło.Takie,anawetgorszepomyłkitrafiająsięwszę-dzie.Niemacotymsięmartwić.

14.Projekt,bybr.Pawskizamieszkałprzyrodzinie–nanic;niemoż-nagowysuwać.BratPawskimusimieszkaćzeswoimi.CzyniedałobysięjegoorazjeszczekogoulokowaćnaPradzewZakładziepodopiekąks.Lewickiego.TamlepszydomdlastudentówaniżeliMoniuszki.

15.Niewiem,cozKowalewskimrobić;miejscadlaniegonieznaj-duję.MożeBógmudazrozumienie.Szkodatejduszy,zmarnujesię.Zosta-nietylkoposzukiwaczemprawdyiżycia,itakmożeprzejśćjegożycie.

16.CodostudiówPawskiego;pocomasięzapisywaćnawydziałświeckifilozofii.BratLewandowiczmówi, żezaprowadzonorokprope-deutykifilozoficznejnafakultecieteologicznym.Możetedyodrazunateologięzapisaćsię.

17.DobrzeOjciecrobi,żesięliczyzo.Jakowskim.Jasięboję,bygoniewpędzićwopozycjęinafałszywądrogę.Tonaturaimpetyczna.Pro-szępamiętaćnaprzykładChrystusa,któryłagodnościąsercaludzkiezdo-bywał;trzcinynadłamanejniezłamał.

18.BratLewandowiczmanadzieję,żew1924rokuzrobidoktorat;jeszczebędziemuprzysługiwałoprawo.Niechrobipowoli.MożeBógda,iżsięuda.

19.NiechdrogiOjciecniepoddajesięchorobom.Mniekrzyżeicier-pieniaczęstododająnowegobodźcadopracy.Wgóręserca!MatkaNaj-świętszaNiepokalanatakwidocznienamisięopiekowała,nieopuściinadal.Kwestaprzydałabysię,Ojciecbysiętrochęrozruszał.

20.OwegoklerykanależywypróbowaćwRaśnie,możeuczyćsięipomagaćuczyć.Taksamoitegodrugiegochłopcaodkapucynów.


21.ZOrdynariuszemnienależywchodzićwkolizjeispory;chybanienasijednipociąganisądoegzaminów.Ciekawarzecz,zjakiegoty-tułu.Oegzaminachzakonnikamówikanon590,jakrównieżokonferen-cjachdlarozwiązywaniakazusów,zobaczyćnależykanony:131,2377.MogąbyćzakonnicypociąganidoegzaminówzracjiudzielaniaaprobatydospowiadaniaigłoszeniasłowaBożego,kan.877,1340.

22.Podczasnowicjatuświęceńudzielaćniemożna.CodoklerykaSmulki,czydoJ.E.biskupaMińskiegopisaliścieolitteraetestimoniales?

PozdrawiamWszystkichibłogosławię.Czekamnaświęta.Listposy-łamprzezbrataLewandowicza.

Polecamsięmodłom†Jerzy,bp

44

Oryg.:AMPP.


Otrzymałemnarazdwalistyodo.WłodzimierzaJakowskiego.Bar-dzowduchuBożymizakonnympisze.Sprawiłymiprawdziwąpociechę.Pieniądzejużwysyła.ZałączamlistdlaDrogiegoOjca.

Prosiks.Jakowski,byradasiędoniegozwracała,gdyidzieopienią-dze,byrzeczbyładobrzeprzemyślana.

Bardzochce,byściemuprzysłaliodmajaks.Sydrego.Aleotychrze-czachpomówimy,gdyOjciecprzyjedzie.

JużJan1kończyprzepisywaćnaszeustawy.Będęjeszczejeobrabiał.MożedoNowegoRokuskończę.

BędęczekałDrogiegoKsiędzanaŚwięta.PrzesyłampozdrowienieibłogosławieństwoWszystkim

†Jerzy,bp

1 Kriszczukaitys.


45

Oryg.:AMPP.

Wilno, 30 stycznia 1924†DrogiOjcze.

Otrzymałemlistodo.Warszawskiego,wktórymprzedstawiastanrzeczynaBielanachbardzorozumnieirzeczowo.Zgadzamsięznim,żeks.SydregozBielanruszyćniemożnabezwielkiejdlanichszkody.KsiądzSydryniezarobityle,ileBielanystracązpowodujegowyjazdunietylkomoralnie,alenawetimaterialnie.NiechwAmerycewedwóchpro-wadząmisje,ajeżelichcątrzeciego,niechgodząsięnaks.Sękowskiego.

UdałomisięułożyćInstrukcjedosprawozdańdlaprzełożonegopro-wincjiidlaprzełożonychdomów.PrzesyłamInstrukcjędlaprzełożonychdomowychw2egzemplarzach,adlaprowincjalnychwlegz.;możesięudajeszczenapisaćInstrukcjedlawizytatorów.ProszędotychInstrukcjiporobićuwagiiprzesłać mi.

WszystkichserdeczniepozdrawiamiWszystkimbłogosławię †Jerzy,bp

46

Oryg.:AMPP.


BratKowalewskiszczęśliwieprzyjechał.Próbujemy,jakmupójdzienauka.Uczysięfrancuskiegoiłaciny.DoDruidrogazasypanaśniegiem,kolejkaniechodzi.Pojedzietampozapustachrazemzks.Cikotą,którymawtymczasieprzybyćdoWilna.

Projekt,byks.MichałUrbanowiczpozostałczasjakiwChicago,bar-dzomisiępodoba.Jateżotrzymałemlistodks.Michała.NiechzostajeczasjakiwAmeryce;nauczysięjęzyka,tomuniezaszkodzi.Trzebaludzitraktowaćzmiłością.Wgrunciezks.Michałaniezłanatura.


Doks.Trószyńskiegonapisałemiposłałemmuobrazek;niewiemczyotrzymał.

OdbrataFeliksaHolegootrzymałemlist.Niepiszęosobno.Proszęmupowiedzieć,żezcałegosercamubłogosławię.Załączamobrazek.

Dziśks.Łaposzkoskładaśluby.Przesyłamżyczeniaibłogosławień-stwo.Niezadługobędziemyobchodziliśw.Kazimierza.DrogiemuOjcuiWszystkimKazimierzomprzesyłamyserdeczneżyczenia:ja,ks.Jan1

ibratKowalewski.Ks.SawickizWileńskiejpisał.Proszęgokiedyodwiedzić.Ciąglego

trapią,widać,pokusy:a)wstąpieniadozakonukontemplacyjnego,b)dal-szegouczeniasię.Ijedno,idrugieniewytrzymujekrytyki.Niechdobrzeuporządkujeżycie,anawszystkobędziemiałczas.Samewarunkiioko-licznościnigdzienieuświęcą.Dlaks.SawickiegoprzysyłamMeschlera2.

NapisałemInstrukcjedlawizytatorówdomów;ks.Janprzepisuje;niezadługoprzyślę.

Jeszczerazprzesyłamyżyczenia.WszystkichpozdrawiamiWszyst-kimprzesyłambłogosławieństwo.

†Jerzy,bp

47

Oryg.:AMPP.


JeszczerazprzesyłamnajserdeczniejszeżyczeniadlaDrogiegoOjcaiWszystkichKazimierzów.NiechPanBógwspieraOjcaswoimiłaskamiidajeMuzdrowie,bymógłpracowaćjaknajdłużejdladobra Zgromadzenia.

1 Kriszczukaitys.2 M[oritz] Meschler, ŻywotPananaszegoJezusaChrystusawrozmyślaniach, z niemiec-kiegoprzełożyłX.X.TJ,t.1-2,Kraków1913-1914.


Miałemlistodks.TrószyńskiegozWiednia.Bardzoprosi,byktozksiężywyspowiadałjegociotkę,chorąstaruszkęicomiesiąclubcopół-toramiesiącazawiózłjejniecożywności.

Proszęnieodmówićks.Trószyńskiemutejbraterskiejprzysługi.Jegociocianiewie,żeonwyjechałdoAmeryki;niemówionotego,byjejniemartwić.

WszystkichserdeczniepozdrawiamiWszystkimbłogosławię.WysłałemprzedtemlistiMeschlera.

†Jerzy,bp

48

Oryg.:AMPP.


1.Codobr.Pawskiego,niechsiętuuczy,skorodoRzymunarazietrudno.NiechtylkomieszkanaBielanach.

2.OilesamŻydowosięzgadzaiuważacie,żetaklepiej,nicniemamprzeciwprojektowi.Niechkończygimnazjum.

3.BratKowalewskisiedzijeszczeumnie;powtarzałacinęifrancu-ski.DoDruijeszczekolejkaniechodzi.Odwakacjiulokujemygowtutej-szym seminarium.

4.Niewiem,czyks.Mieczkowskimógłbybyćojcemduchow-nymwseminarium;słabychzdolnościinaukimamało;samazacnośćnie wystarczy.

KsiądzBołtućzupełniecoinnego,tylkoczystarczymusił,bymógłdojeżdżaćdoJanowa.Nicniemamprzeciwkotemu.

5.CodoSmulki,owszem,miałchwilewahaniasię,alejużzupełniesięustatkowałiustaliłswepowołanie.Zresztą,przyglądajciesięmuiba-dajcie.Mówią,żejestroztropnyizrównoważony.Mającwzakonieopie-kęipodtrzymanie,sądząci,cogodobrzeznają,iżbędziemógłbyćdo-brymkapłanemizakonnikiem.Alebadajcie.

6.Ijanierozumiem,nacooniodkładajątylepieniędzynastudiaks.Bakalarczyka.KsiądzJakowskiwidaćniezrozumiałmnie.Byślububó-


stwabyłzachowany,tepieniądzemusząbyćpodkontroląks.Jakowskie-go;ks.Bakalarczykmusiznichzdawaćks.Jakowskiemusprawę.Byniewyglądało,żenamchodziogrosz,zostawićtęrzeczks.Jakowskiemu.Napiszędoniego.

7.PrzesyłamInstrukcjedlawizytatorów.Terazjużcałkowicieoddamsiępracy,byprzygotowaćSynod.

8.CodomisjiwAmeryce.Ijajestemtegozdania,żebezks.Jakow-skiegomisjewAmeryceniepójdą.Niechpracująwedwóchzks.Tró-szyńskim;oilechcątrzeciego,tomożemyposłaćtylkoks.Sękowskiegonarazie.Namisjachmusząjeszczepozostawać,bobezichpomocymate-rialnejniedacierady.

9.Cosiętyczyowegonieszczęśliwegokapłana,którymsięopieku-jeks.Krawczyk,toniechonrazemztymkapłanemzwrócisiędoNuncju-szaidoStolicyŚwiętejstosowniedokanonu212.Pootrzymaniuzezwo-lenianajegopowrótdokapłaństwa,będziemożnamówićoulokowaniugowtejczyinnejdiecezji.

Przesyłamlistdoks.Jakowskiego,któryproszęrazemzeswymprze-słać.Przesłałemks.WiśniewskiemudziełkooMarianachks.Totoraitisa1, gdziedosyćścisłewiadomościsąpodane.PozdrowieniaibłogosławieństwoWszystkim.

†Jerzy,bp

49

Oryg.:AMPP.


Odpowiadamnalistz21III1924.I.Otrzymałemdopierolistodks.Jakowskiegoznowąskargąnaks.

Michała2.Wartykulenadesłanymnictakdalecezdrożnegonieznalazłem;

1 Jonas Totoraitis, MariampolesKuniguMarijonuVienulynas,Mariampole1924;tłuma-czeniepolskie:J.Totoraitis,Zakonmarianówodkasatydoodnowienia,1864-1909,tłu-maczyłks.B.Jakimowicz,w:S.Sydry–J.Totoraitis,ZgromadzenieKsiężyMarianówodzałożeniadoodnowienia,PuszczaMariańska2004,s.289-385.

2 Urbanowicza.


niepotrzebnabyławzmiankaomnie.PoglądywyrażonewtymartykuletukursująnawetwśróddobrychPolaków.Nieszczęście,żeks.Michałza-wszesięwyrwiezeswymipoglądami.Mamprzeświadczenie,żezeswy-mipoglądami„kresowymi”onbędziedysonansemwśrodowiskupolskimnarodowousposobionym,awyrywającsię,nierazmożezaszkodzićopiniiMarianówwPolsce.Jestemzdania,żenależygoprzenieśćnaraziewin-neśrodowisko;będzietopróba.Kopięlistudoo.Jakowskiegozałączam.Proszęrównieżopożyczkę5tys.dolarów.

II.ProszępocieszyćklerykaSmulkę.WypadniepisaćcodoniegodoRzymu,oilebędziechodziłooświęcenia.Jeżelibyniepozwolonogoświę-cić,mógłbypracowaćjakobrat–nauczyciel.OilesięszczerzepoświęciioddaBogu,będzieużytecznymibędziemógłowocniepracować.

III.Cieszęsię,żepowoliudasięklasztoroczyścić1.IV.ZPaniąHubertowąchętniesięrozmówię,aleniewiem,kiedy

będęmógłtozrobić.Cosiędziejezbr.Lewandowiczem?CzypojechałdoBelgiidoOO.

Dominikanów?Czyks.Kuleszajużwrócił?Jaksiętrzymaks.Mroczekinowicjat?Listdoks.JakowskiegowysłałemprzezChicago, PrzesyłamWszystkimpozdrowieniaibłogosławieństwo

†Jerzy,bp

50

Oryg.:AMPP.

Wilno,18kwietnia1924†DrogiOjcze.

Listdługizzałącznikiem,tj.listemks.JózefaJarzębowskiego otrzymałem.

1 KlasztorwSkórcubyłzajętyprzezgminęizamieszkałyprzezludziświeckich.Władzeodmawiałyteżzwrotudawnychgruntówklasztornych.


Ks.MichałUrbanowiczniechsięwypróbujewChicago.Damod-powiednieinstrukcjenaszymwChicago.Zobaczymy,jaktambędziesięsprawował.Trzebamuwybićpolitykęzgłowy.

Naks.Kuleszęnieliczyłembardzo.Byłemzdziwiony,gdysięzdecy-dowałzłożyćślubywieczyste.Widzę,żemuchodziłoofirmęmarianów.ProszęsięznimrozstaćpoBożemu.Bolesnatorzecz,aleBóglepiejwie,corobi.Gdybyzostał,ktowie,czybynasnierozsadzał.

Tych,którychDrogiOjciecwylicza,ijauważamzaniepewnych;do-brzeoceniacieludzi.

Najwięcejmniezasmucaks.JózefJarzębowski.Naturalnie,żenaprzyszłyroktrzebagozabraćnaUniwersytetWarszawski,tymbardziej,żeLubelskiniemaprawrządowych1.Wakacjeniechspędzaznaszymi.Tobędziepróba,czysiędopasuje.

Niepocieszającerzeczyizescholastykami;nietakłatwoczłowiekawyrobić,nietrzebajednakzrażaćsię.

Br.StanisławowiSarosiekowinapiszędoRaśnyiprześlęobrazek.Dobrze, żeDrogiOjciecchcebrataŻydowonakapłanakierować.Ja

jestemtegozdania,iżkogotylkosiędazbraci,należykierowaćnakapła-nów;kapłanwięcejzrobićmoże.

ChętniebymWasodwiedziłwSkórcu,aleniesposób.Muszętuzo-stawać.NalmajamamzamiarpojechaćdoRyginakonsekracjęJ.E.bi-skupaRancana,któraodbędziesię4maja.

Marianiedostalitamklasztorikościółzparafią2;możeudasięzni-mizobaczyć.

Widzę,żeciężkonaBielanach.Proszęichpocieszaćidodawaćimducha.DrogiemuOjcu,ks.Magistrowi,ks.Łaposzce,ks.SawickiemuicałemuNowicjatowiorazSiostromprzesyłamnajserdeczniejszeżycze-niaorazbłogosławieństwo.

† Jerzy

1 Ks.JarzębowskistudiowałnaKatolickimUniwersytecieLubelskimw1923/24roku.2 WmiasteczkuVilani.


51

Oryg.:AMPP.


OtrzymałemupomineknaimieninyodNowicjatuzeSkórca.Pomy-słowowykonany.Serdeczne„Bógzapłać”składam.

1.MawkrótceprzyjechaćdoWasdonowicjatuks.Hermanowiczzna-szejdiecezji,kandydatdoDrui.Matrochęwątłezdrowie,płucasłabe.Przyj-mijciegozarazdonowicjatuiotoczcieduchowąiwszelkąinnąopieką.

2.CozrobićześwięceniamiklerykaSmulki?JakiegojestzdaniaDrogiOjciecimistrznowicjatu?Mniesięzdaje,żeprzyodpowiednichwarunkachżyciaiprzyzachowaniuprzepisówhigienyatakimożesięiniepowtórzą.ChybabezotrzymaniadyspensyzRzymuświęcićgoniemoż-na?Jeżelitak,totrzebaotympomyśleć.Prosiłbymonadesłanieodpo-wiednichświadectwoddoktorów,naktórychbymożnasięoprzeć,żeks.Smulkobędziemógłspełniaćfunkcjekapłańskie.Wówczasjasamwystą-piędoStolicyŚwiętejzprośbąopozwoleniewyświęceniago.Bardzobyonnamsięprzydał.Ks.Cikocietrudnosamemuporadzić,tyleprac.

3.PrzeprowadziłemjużformalnośćoddaniaDrui:klasztoru,kościo-ła,zabudowańibeneficjówZgromadzeniuMarianów;aletegojeszczenieogłaszam;jeszczeniepora.DokumentyprzyślęOjcu,jakbędęmiałjużwszystkieodpisane1.

4.Ks.LewickizPragipisał;pokusawidaćwciążgotrapi,byprzejśćdoinnegozakonu,kontemplacyjnego.JeżeliDrogiOjciecbędziekiedywWarszawie,możebędzieuważałzawskazanewstąpićdoniegoigouspokoić.Moimzdaniem,onmatakdobranąidopasowanąpracęiwarun-kiżyciadoswychzdolnościiusposobienia,żelepiejnietrzeba.

5.CzyDrogiOjciecwMinisterstwiezarejestrowałmarianówjakozakon,czyteżjakoposzczególnedomy?Mianowicie,czypotrzebaosob-nozarejestrowaćdomwDrui?CzykandydaciwstępującydoklasztoruwDruibędąwolniodpoborudowojska?

1 BpMatulewiczdokonałerekcjidomuzakonnegowDrui23IV1924r.


CzyDrogiOjciecbędzieichprzedstawiałdozwalnianiaodsłużbywojskowejijakiepotrzebnebędądotegoformalności?

Jadę1majadoRyginakonsekracjęJ.E.biskupaRancana,megouczniazAkademii;prosiłbardzooto.Konsekracjaodbędziesię4maja.OdwiedzęnaszklasztorwVilani,naŁotwie.Podobnojużdwóchkandy-datówdonichsięzgłosiło:jedenksiądzijedenświeckibratrzemieślnik.

WszystkichserdeczniepozdrawiamiWszystkimbłogosławię.Pole-camsięmodłom.

†Jerzy,bp

52

Oryg.:AMPP.

Wilno, 11 czerwca 1924DrogiOjcze.

Dopierocootrzymałemlistz5VI.Spieszęzodpowiedzią.Dziśwy-jeżdżamnawizytację.BędęwWilnieod14do20czerwca.Potemznowubędęwizytowałdiecezjęażdo16czy20lipca.MiałemwielepisaninydoNuncjatury.7i8czerwcabyłemwBiałymstoku,GrodnieiRóżanymsto-kuspotykaćNuncjusza.

Ks.Mroczkalistz23IVotrzymałempomiesiącuprzeszło.Proszęmuotympowiedzieć.Odpowiemkiedyindziej.

1.Hermanowiczprzyjedziepodkoniecczerwcalubnapoczątkulip-ca.ByłwDruiijest,pomagaks.Cikocie.

2.Przypominam,żeZakonMarianówbyłuznanyiakceptowanyprzezdawnySejmPolski,przedrozbiorami.Możetosięprzydać.

3.CodoRaśny,proszękontraktpodpisywać.J.E.Nuncjuszmó-wił,żeprzyzawieraniukonkordatu,prawdopodobnie,będąprzyznaneKościołowitedobra,którebędąwrękuduchowieństwa.PrzysposobnościzłóżciepodaniedoNuncjuszawsprawieRaśnypołaciniezprośbąoprzy-znanietytułuwłasnościprzyzawieraniukonkordatu.Tosamonależyzro-bićcodoKaleniwSkórcu1.

1 Rządodmawiałprzyznaniaprawawłasnościgruntównależącychniegdyśdomarianów.BpMatulewiczradziłwziąćziemiechoćbywdzierżawę.


4.KlerykaSmulkęproszępocieszyć.NiechsięstarasłużyćBoguipracowaćnadsobą.J.E.Nuncjuszmówił,żemożenawetbezdyspensymożnabędziegoświęcić.Jeszczeotymdomnienapisze.

5.Owegokandydata58-letniegomożecieprzyjąć.6.Ks.Trószyńskipisałidomnie,bygozabraćzAmeryki.Nerwo-

wicaprawdziwy.Napiszędoniego.Proszęgouspokajać,jeżelisięnieda,odwołać.Prawdziwabieda.Zadużounasindywidualizmu.Niechsłucha,anajwięcejzrobidlachwałyBożejiwPolsce,choćjegozdaniemunasmałoksiężyiontupotrzebniejszy.Tampotrzebny,gdzieposłuszeństwogopostawiło.

7.NaBielanachsamizałatwiajciesprawy.BędącwWilnie,niemogęsięzorientowaćwszczegółach.

8.Dobrzemiećgorliwośćizapał,aletrzeba,byroztropnośćkierowa-ławszystkimicnotami.Proszęuspokajaćks.Wiśniewskiego.HabetzelumDei,sednonsecundumscientiamjakśw.Pawełsięużala1.DuchChrystu-sowy,duchmiłościisłodyczy.Chrystusdałwzórgorliwości,aleiposłu-szeństwa.Wątpię,czyks.WiśniewskinienarobiłbytrudnościwAmeryce.Wartosięspytaćks.Jakowskiego,czyzechcego.Zresztąks.Wiśniewskitupotrzebny,bylebysięutemperował.

9.DziękiBogu,żeks.Sobczykzdrów.10.CodoMiki,wytłumaczyćmu,żeonwobecneurastenii,tylko

dorobótsięnadaje.OileniechcesięgodzićzwoląBożąipoprzestaćnaskromnychpracach,niechidziezBogiem.ZneurastenikamitrudnowZgromadzeniużyć.

Nazjeździe2-5lipcawCzęstochowieniebędę.WyręczymnieJ.E.biskupMichalkiewicz.AlepowizytacjipojadędoCiechocinka,wstąpięna Bielany wówczas.

JakbudowanaBielanach?PozdrawiamcałySkórzecibłogosławiępracomWaszym.Módlciesię.

†Jerzy,bp

1 MajążarliwośćBożą:aleniewedługumiejętności(Rz10,3).


53

Oryg.:AMPP.

Ciechocinek,Opiekaśw.Józefa,l sierpnia 1924

†DrogiOjcze.

DostałemodprzezacnychSióstrzSewerynowa1prześlicznysłonecz-nypokoikzwerandą.Kuracjadobrzeidzie.Mszęśw.odprawiamnamiej-scuwkapliczceSióstr.Alepokazujesię,żetrzebaprzywieźćswojerze-czy;tuniemaichidostaćtrudno,lubniemożna.

Przyjeżdżając,proszęzabraćzsobądlamnieidlasiebie:l)kielich,2)korporał,3)parępuryfikaterzy,4)świece,5)winadobrą

butelkę,6)hostiidużo,7)komunikantówsporodlapobożnychdusz.MożnapożyczyćterzeczyzMoniuszki,odwiozę,gdybędąniepo-

trzebne.Proszęteżzawiadomić,kiedyDrogiegoOjcamożemytusięspo-dziewać,bySiostrymogłyprzygotowaćpokoik.

Oileinżynierp.Jachimowiczzaakceptujeplany,Kuriatrudnościniebędzierobiła.

Polecającsięmodłom,przesyłamWszystkimpozdrowienie †Jerzy,bp

54 Oryg.:AMPP.

Wilno,22września1924†DrogiOjcze.

ProśbęodyspensędlaklerykaSmulkinapisałem;niewiem,kiedyna-dejdzieodpowiedź.Lepiejbyłoby,byklerykSmulkoprzyjechałodWas

1 SiostrySługiJezusa,zgromadzeniehonorackie,mającedomgeneralnywWarszawieprzyulicy Sewerynów.


domnienasameświęcenia,astądpojechałpotemdoDrui.Więcjeżelionzłożyśluby,nimnadejdzieodpowiedźzRzymu,aspodziewamsięprzy-chylnej,toniechpojedzienaBielany,bypokonferowaćznaszymiksiężmiwychowawcamiiprzyjrzećsię,jakoniprowadząpracęwychowawczą.Możebyłobyteżwskazanąrzeczą,byzajechałdoRaśnyiprzyjrzałsięju-wenatowi.Tosięprzydaks.SmulcewDrui,wpracynadchłopcamiiju-wenistami.Ja,skorotylkonadejdzieodpowiedźzRzymu,napiszęotymidamznać,kiedymaprzyjechaćdomnie.

Obecniejestumnieks.Lewickiiodprawiarekolekcje.BrataKowalewskiegowysłałem,jakmówiliśmy,doRaśny.Wyrażał

się,iżdoczekakońcaswychślubówiprawdopodobniepójdziewświat.Jateżjestemtegozdania,żeniewartogodopuszczaćdoodnowieniaślubów,chybabysięzmieniłgruntownie.Zajętysobąiswoimzdrowiem.Myślitylkootym,jakbyodinnychbrać,aniemyśli,cobyinnymdaćzsiebie.Marzyorzeczachwielkichidoskonałych,anieusiłujerobićtego,codo-stępnejestdlaniego.Prawdopodobniepozostaniecałeżyciechwiejnymmarzycielem,szukającymwcielonychdoskonałościiideałów.Brakmuzaparciasię,obumarciasobie,zdaniasięnaBogaioddaniasięZgroma-dzeniu,orazpoddaniasiękierownictwu.Jeżelionizechce,bezmegospe-cjalnegopozwoleniaproszęgoniedopuszczaćdoodnowieniaślubów.Kupiliśmymucałygarniturubrania,alejetuzostawił.Oilemożna,pro-szętamnamiejscuwyrobićmuprolongatępaszportu,byniepotrzebowałprzyjeżdżaćdoWilnaiponosićniepotrzebnekoszta.Chodziłdodoktora,ijednego,idrugiego,alenicmutoniepomogło.Dajciemujakąrobotę,umnietustalezostawaćniemoże,dlapewnychwzględów.

Pisałemdoks.Jakowskiegoiks.Trószyńskiego,byna1926rokjużnieprzyjmowalimisji;coDrogiOjciecotymsądzi?Pisałemdonich,żepoporozumieniusięzDrogimOjcem,ostateczniezdecydujemy,czyjużmogąwracaćdokrajuw1925rokupodkoniec.

Ks.Cikotomiałwielekłopotówzwyszukaniemnauczycielidogim-nazjumwDrui,alejużjakotakowszystkozesztukował.OnbardzoprosiDrogiegoOjcadosiebie,alebardzobyłbymrad,gdybyDrogiOjciecmógłbyćinaprymicjachks.SmulkiwDrui,naturalnieoiledyspensaprzyj-dzie.Dobrzebyłoby,byDrogiOjciecnatychprymicjachmógłbyćarchi-


diakonem.Możesiędajednozdrugimpołączyć.Jaczekamniecierpliwieodpowiedzi z Rzymu.

WszystkichserdeczniepozdrawiamiWszystkimWambłogosławię †Jerzy,bp

55

Oryg.:AMPP.


Nalistz30IXodpowiadam.DoAmerykinapisałem,bynadalprzyjmowalizamówienianamisje.

Cosiętyczyks.Urbanowicza,niewiemjaktambędzie.Nietyletuchodziopieniądze,cooniegosamego.WChicagojużmudalistałąpracęprzytygodnikureligijno-ascetycznym,oprócztegozapisaligonauniwersytet.Ks.Kulikowskipisze,żetrudnobędziegoodrywaćodstałychzajęć.Mu-sząonitamnamiejscusięporozumieć.PiszązChicago,żemająjużdo15chłopcówwnowicjacieijednegoksiędza.

WTorokaniachmielisięusadowićOO.Jezuiciijeszczenietracąna-dziei,żemożekiedyśtamosiądą.TorokanienależałyniegdyśdoBazylia-nów.Dobrze,żeścieTorokańniewzięli;mogłystądwyniknąćkomplikacje.

Zdajesię,iżks.Lewickiwyjechałzadowolonyiwzmocnionynadu-chu.MamnadziejęwBogu,żepowolidasięoczyścićklasztorwSkórcu1. DlaklerykaSmulkijeszczenieotrzymałemdyspensy.Mamnadzieję,żeotrzymam.Cieszęsię,żetakgorliwiebiorąsięnowicjuszedorekolekcjiitaksolidniechcąjeodprawiać.

Byłtuks.Sydryzwycieczką.Ks.Warszawskipodobnoznówczymśsięuraził;podobnopodupadanazdrowiu.Szkoda,zacnaduszairozum-nyczłowiek.

Załączamlistkandydata.Napisaliśmydoniego,byzwróciłsiędoSkórcadoDrogiegoOjca.

1 Klasztorbyłzajętyprzezurządgminnyiprzezosobyprywatne.


WszystkichWaspozdrawiamizsercaWszystkimbłogosławięSzczęśćBożewpracy!CzekamOjcaMroczka

† Jerzy

56

Oryg.:AMPP.


Ks.Mroczekopowiewszystkoobszerniej,cośmyturadziliorze-czachporuszanychwliściez13X.

1.Jestemzdania,byks.Zygmunt1pozostałipracowałwAmeryce,pókibędziemógł.Dopierowraziekoniecznościmożnaposłaćnazamia-nęks.Sękowskiego.

2.Dlaekonomageneralnegoniemamjeszczeżadnychinstrukcji.Wyborytymsamymuprawniajągodorozpoczęciaurzędowania.Niechsamobmyślisposóbpracyiregulamin.

Dlaspokojuzałączamswójprojekt.OileDrogiOjciecbędzieuważałżewarto,niechprześleo.Jakowskiemu.

3.O.WiśniewskiiLewickizostaliprzyłączenidoBielanwłaśniedla-tego,byniechodzilisamopasibymielidokogoodnosićsięwkażdejchwili.ToprzecieniewykluczajurysdykcjiDrogiegoOjcanadnimi.Je-żeliDrogiOjciecuważa,żebędzielepiej,niechichodsiebiebezpośred-niouzależni.

a)Ks.Lewicki(orazp.Alojza2)powinnidaćlokaldlabracikształ-cącychsięfachowo.PrzecieżtobędziedlaZakładu,boćtrzebabędziegoprzekształcićnaszkołęrzemieślniczą.

1 Trószyński.2 AlojzaMariaPokrzywnicka,przełożonaSióstrImieniaJezus.


b)Bojęsięijapoczynańnaszerokąskalęks.Wiśniewskiego.Mó-wionomnie,żetomabyćmiesięcznik.Pieniądzemazebraćsamzeznajo-mymirazem.Niechby:

l)Kupiłdrukarnięzatepieniądze.Któryśzbracimógłbysięnauczyćsztukidrukarskiej.MożnadrukarnięumieścićnaBielanach.

2)Ktoodpowiefinansowo?3)Komitetredakcyjnymusiałbyczuwaćnadkażdymnumerem,by

żadnejprzesadyniebyło,bywszystkowduchuBożymprowadzono.Bojęsięnowychprac,choćmiećpisemkobyłobynieźle.

4.BudowanaWileńskiejbyłabyterazniewskazana.Niechdadząpo-kój.Przydobrejwoliistaraniu,sądzę,żetozrobią.Lepiejkończyćbudo-wy na Bielanach.

Obszerniejwyjaśniwszystkoks.Mroczek.SerdecznieWszystkichpozdrawiamibłogosławiępracom

† Jerzy

57

Oryg.:AMPP.


PrzesyłamodpowiedźŚw.Kongregacjiwsprawieks.Smulki.Niechoncoprędzejpostarasięowymaganeświadectwodwóchdoktorów,bymmógłjeprzesłaćdoRzymu.Imprędzejtozrobi,tymprędzejuzyskamyod-powiedźostatecznąStolicyŚwiętej.Naturalniewszystkobędziezależałoodtego,czydoktorzybędąuważalizarzeczmożliwąręczyć,iżprzyzachowa-niuśrodkówhigienicznychatakiprawdopodobnieniepowtórząsię.

Umnienicnowego.Pracydużoikłopotówniebrak.Jakidziegimna-zjum?Czybudowajużskończonaczęścipiętra?Czyjużmacieelektrycz-ność?Jakdajeciesobieradępodwzględemfinansowym?

Coks.Wiśniewskiporabia?Czyzamierzawydawaćpismo?Bojęsię,czyniezawcześniebierzenowyciężar.

WszystkichserdeczniepozdrawiamiWszystkimbłogosławię†Jerzy,bp


58

Oryg.:AMPP.

Wilno, 15 grudnia 1924DrogiOjcze.

DopieroterazDrogiemuOjcuodpowiadam.Nogamitrochęzaczęładokuczać;musiałemokładygorącerobić;tozajęłosporoczasu.

1.Stanowiskozajętewstosunkudoks.Eugeniusza1zupełniepo-chwalam.Listdobrzenapisanydoniego.Jednakonzwiązanyjestznamiślubami,musimygoprzyjąćistaraćsiętrzebaoto,bystosunekznowusięnawiązałznimprawdziwiebraterski.Trzebasięmodlić,byPanBógdałmuDuchaŚwiętegoiodmieniłjegoserce.

2.Ks.Jarzębowskinicjeszczeniepisałdomniecodoswychzamiarów.Bojęsięnowychplacówekpracy;tym,comamy,niemożemypodołać.

3.Możebyłobynajlepiejniebraćks.UrbanowiczadowspółpracywśródPolaków.Takgoprosiłem,byniewdawałsięwpolitykęipolitycz-nerozmowy.Tojakaśchoroba.Napisałemdoks.Kulikowskiegoonim.Wysłałemteżlistdoks.Jakowskiego.

4.SmulkojużpojechałdoDrui.Świadectwomuwydadządoktorzydopiero w marcu.

5.CodobrataFeliksa2skorojestpoślubachwieczystych,trzebagozatrzymaćwZgromadzeniu.Jatrochępowątpiewamoroztropnościizna-jomościmoralnejimedycynypasterskiejowegospowiednika,któryna-kazujeczydoradzabratuFeliksowiwystąpićiprosićodyspensę.Zazna-czam,żemałżeństwoniezawszejestlekarstwemnanałogiitamtrzebapa-nowaćnadsobą.Trzebawolępenitentawzmacniać.Niespotkałemmorali-stów,którzybydoradzalikapłanowirzucićkapłaństwo,azakonnikowiza-kondlaopanowanianamiętnościipozbyciasięnałogów.Natosąinneśrod-ki.Takiegospowiednikanależałobyzawiesićodsłuchaniaspowiedzi,dopó-kiniepowtórzyzasadkierownictwadusz.Możetakikierownikzwichnąćpenitenta.Proszębyćostrożnymirzeczzbadać,akierownikowidaćpewną

1 Kuleszy.2 Holego.


naukę.Niematakiegonałogu,zktóregoniemógłbysięuleczyćpenitent,jeżelibędziekorzystał ześrodków,jakiedajewiara.Prawda,bywająano-malieichorobyoobjawachpsychopatycznych;wtedytrzebadodoktora,dobregokatolika,odesłaćpenitenta.

6.Codoks.Łaposzki–niechsiętrzymadietyirobigimnastykęstosow-niedowskazańdoktorów;wzmocnisię.Jasamnasobietegodoświadczyłem.Zsercemczujęsięterazdobrze.Postypomogły,tylkomożezanadtoosłabłeminogasięodezwała,aleterazlepiej.

Resztęsprawomówimyprzyosobistymwidzeniusię.Spodziewamsię,żeDrogiOjciecprzyjedziedomniewczasieświątecznym.Spodzie-wamsięks.Wojtkiewicza.Ks.Buczysniemożeprzyjechać.Naradzimysięwtedynadsprawami.Bógzapłaćzaobietnicępomocy,jakośradzimy.

Magistrowidziękujęzalistisprawozdanie.Nowicjatbłogosławięipozdrawiam.NiechDrogiOjciecpowiadomi,kiedybędziemógłdonasprzyjechać.Domiłegozobaczeniasię.

PozdrawiamWszystkich,przesyłamżyczeniaibłogosławieństwo †Jerzy,bp

59

Oryg.:AMPP.


Przesyłamlistks.EugeniuszaKuleszyikopięodpowiedzi,którąmuwysłałem.Bardzomniezasmucaduchiusposobienieks.Eugeniusza.Jakumiałem,starałemsiękuBoguzwrócićjegomyśli.

NiechDrogiOjciecbędziełaskawprzesłaćmuLitteraspassusinHe-lvetiam.Proszęprzesłaćmuteżipieniądze,comożna,naleczeniesię.ObyBógdał,żebyoninaduszysięuleczył.Widaćmażalipretensjedowszystkich,aleniewidać,bywzględemsiebiestawiałjakiepretensjeiodsiebiecośwymagałichciałdać.


Skorozachorował,trzebagoleczyćzcałąmiłościąiofiarnością.Bógnamtowinnysposóbwynagrodzi.Vincemaluminbono1.

PolecamtedysercuDrogiegoOjcabrataEugeniuszachoregonacie-le,alejakmisięzdajeinaduszy.Przesyłamteżodkrytkęks.Lewickiego.Ks.MalinowskijużwWilnie,dałemmuszkoły.Ależtonerwowicaskoń-czony,możeźleskończyć.

PozdrawiamWszystkichiWszystkimbłogosławię†Jerzy,bp

PS. Litteraspassusdaćaddecursumtriummensiumvaletudinisrecuperandaegratia2.

60

Oryg.:AMPP.


DopierowczorajotrzymałemlistDrogiegoOjcaz31Ibr.BardzodziękujęDrogiemuOjcu, żezawiesiłdanezapewnienieks.Marianowi.Takichgwarancjidawaćniewolno;zgórywiadomo,żeichsięniedotrzy-ma.Kopięlistudoks.Wiśniewskiegozałączam.

BardzodobrzeteżOjcieczrobił,żetaknapisałdoks.Eugeniusza3. On odrazupowinienbyłsięzwrócićdoOjca;czułem,żechcesięituunieza-leżnić.Najlepiejchybabędzie,jeżeliznimpostawisiękwestięjasno.On,widać,donaswszystkichmapretensję.Widoczniesiebiestawiazanormęnależnegopostępowaniaichce,bywszystkoiwszyscydoniegosięsto-sowali.MożemuPanBógdałaskę,iżprzejrzy;trzebasięmodlić;choćtokataraktaciężkadozdjęcia.

1 Złodobremzwyciężaj(Rz12,21).2 Listupoważniającydopodróżynaokrestrzechmiesięcywceluodzyskaniazdrowia.3 Kuleszy.


MamykłopotzKowalewskim.PopowrociezBielanumiałjakośzręczniewślizgnąćsiędonaszegodomu;zakwaterowałsięumojegolo-kaja;spodziewałsięladadzieńpozwolenianawyjazddoLitwy.Niczte-goniewyszło.Przeszedłprzeszłomiesiąc.Powiedziałemmu,żeumnieniemiejscedlaniegoiżedłużejbyćniemoże.Terazwidzę,żenaserioza-czynastaraćsięopracę.Piękniemówi,alenaprawdędorobotybraćsięniechciał,niechciałdaćsięwykierowaćnaużytecznegoczłowieka.Chceznaleźćwarunkiwygodnegożycia.Trzebasięznimrozstać.Ztakichlu-dzitrudnojakiegośpożytkusięspodziewaćipomocimokazanaidzienamarne;lepiejgrosznacoinnegowydać.

BratSzeluk1LeonmusiałnatychmiastwyjechaćzDrui.Policjazna-lazła,żepapieryniewporządku.PojechałdoBrześciawyrabiaćsobiedo-wódosobisty,apotemznówwrócidoDrui.

Przeczytałemrozprawęks.Kuleszy2;dobrzenapisana.Obyonwpro-wadzałwczynto,cotamjest.

ListDrogiegoOjcawsamąporęprzyszedł,ułatwiłonmiodpowiedźks.Marianowi3.

Podobnozdrowieks.Donata4polepszasię,bardzosięcieszę.WszystkichWaspozdrawiamibłogosławię

†Jerzy,biskup

61

Oryg.:AMPP.


DopierocootrzymałemlistOjca.Bardzoproszęprzyjechaćdomnie.DomisercedlaDrogiegoOjcazawszeotwarte.Ks.Cikototeżchcesię

1 velSzeląg.2 LadoctrinemistiquedeRicharddeSt.Victor,St.Maximin1924.3 Wiśniewski.4 Łaposzko.


zobaczyćzOjcem;przyjedziedomnie.KlerykowiSmulceznowuzalecałdoktorwWarszawiecierpliweczekaniejeszczeprzezpółroku.PosłałemgotuwWilniedodoktorów.Możesiędainaczejrzeczzałatwić.

JateżdoDrogiegoOjcazbierałemsiępisać,alejakośzeszło.Dozwykłychpracdołączyłysiękazaniapasyjne,któremiewałemwkatedrze.Więcejnicniepiszę,boowszystkimpomówimy.

PrzesyłamnajserdeczniejszepozdrowieniaibłogosławieństwoorazżyczeniadlaWszystkichWas,dlaks.Magistra,dlaks.DonataidlacałegonowicjatuinaturalnieprzedewszystkimdlaDrogiegoOjca.

Ks. Jan1równieżpozdrawiawszystkich.Więcdomiłegozobaczeniasię

†Jerzy,bp

62

Oryg.:AMPP.


ByłemuJ.E.Nuncjusza.Przedstawiłemmustanrzeczy.Copotrze-banapisałemodsiebie.ProszętedynicniepisaćodZgromadzenia,aca-łąsprawęzachowaćwsekrecie.Niechinniteżnierozgadująrzeczyniepo-trzebnie,botomożetylkozaszkodzićsprawie.

Gdzienależy,poruszałemteżsprawęhipotekiBielanipożyczki.Ra-dzonomiosobiścietęsprawęomówićzJ.Em.Kardynałem2.

Miałemlistodks.Trószyńskiego.Pisze,żemająjużprzeszło2ty-siącezebranychpieniędzy.Aleks.Jakowskiniewysyłałtejsumy,czeka-jącnaodpowiedźinazałatwienie.Niechceodsyłaćpieniędzy,dopókinieotrzymapokwitowaniazaodebranepieniądze,zaprzysłanegregorian-kiiintencje.Chceteżwiedzieć,jaklepiejterazposyłaćpieniądzedokra-ju:czyprzekazami,czywdolarach,czywzłotych.Proszęprzesłaćks.Ja-

1 Kriszczukaitys.2 Kakowski.


kowskiemuodpowiedź,aonnadeślepieniądzezebrane.Jestemtegozda-nia,żemisjebezks.Jakowskiegonieobejdąsię;będzieonmusiałpozo-staćwAmerycedokońcamisji.

OtrzymałemzRzymudyspensędlaks.Smulki,aletylkowłączniedodiakonatu;dopieroporokubędęmógłsięzwrócićdoStolicyŚwiętejzprośbąopozwolenienaświęceniakapłańskie.

Widziałemsię,będącwWarszawie,zks.prał.Brzeziewiczem1. Da-łemmulistiprosiłem,byOjcuŚwiętemuprzedstawiłstanrzeczy.Ks.PrałatmiałwyjechaćdoRzymu11maja.Proszętozachowaćwścisłymsekrecie2.

WszystkichKsiężyiBraciserdeczniepozdrawiam,całemuNowicja-towiiWamWszystkimprzesyłambłogosławieństwo

†Jerzy,bp

63

Oryg.:AMPP.

Rzym,viaLungotevereFarnesina40,14września1925

DrogiOjcze.

Bardzoboleśniebyłemdotkniętyśmierciąśp.naszegoks.Giedrysa3. WolaBoża!Tymsiętylkopocieszam,żebędzieonaspamiętałnatamtymświecieiuprosinampowołań.Cowyterazrobićbędzieciebeztakpo-ważnejsiły?Wszystkieplanypokrzyżująsię.BógnieopuściiMatkaNaj-świętszaNiepokalana.

BratLewandowiczopowieresztę.Piszęwięckrótko.Siedzęiuczęsięwłoskiego.Dopieropodkoniecpaździernikabędę

mógłcośpewnegosiędowiedzieć,gdywróciJ.Em.KardynałWikaryPompilj.

1 Euzebiusz.2 Chodziorezygnację(nieprzyjętą)zdiecezjizdatą1maja1925r.3 KonstantyGiedrys,†5IX1925,lat46,kapłaństwa19,profesji4.


Sądzęjednak,żejużpowinniwtymrokuprzyjechaćnastudia:bratLewandowicz,bratPawski,Peresypkin.Otymostatnimnienajgorszedałrelacjeks.Korniłowicz,którybyłumniewczoraj.Gruntdobry,tylkonie-którepoglądyiprzyzwyczajeniatrzebaprostować.JeżelinaraziedlanasnicsięnieznajdzieodpowiedniegozestronyJ.Em.KardynałaWikarego,wynajmiemysobiemieszkanie,aletobędziemożnazrobić,gdyjubileuszsięskończy.

Gdybędziemieszkanie,będziemymyśleliokandydatachdodomunaszego.Dobrechęcisięprzydadzą.

Codoks.Bakalarczyka,dopókiwtakichwarunkach,niechskładale-piejślubyroczne.Gdytylkobędziemożna,będęsięstarałściągnąćgodoRzymu.

Niechterazks.Jakowskizbieraniecopieniędzynadomrzymski.Smucimnieto,żezsercemniebardzodobrze.Jużmusiałdodoktoracho-dzić.Niesłucha,niechceodpocząć.Pracujezawiele.Takpiszeks.Tró-szyński.Napiszędoniego,bytłumaczyłnapolskiTanquerey’aAscetykę1

iodpoczął.Jeżelimacieadres,poślijciemupofrancuskuTanquerey’a.Peresypkinaproszęuspokoić.WszystkichWasiSiostrypozdrawiamibłogosławię.Studenckieżycieterazprowadzę.Módlciesię,bysięudałodomtu

założyć.Dziśczekamks.Buczysa.Codorzeczydanychks.Cikocie,spłacamwtensposóbdolaryprzy-

słanedlaniego,albonależnezAmeryki;dolaryjaskonfiskowałemibę-dębrał.

†Jerzy,bp

1 Ks.Jakowskiksiążkinieprzetłumaczył.Znanyjestprzekładks.P.Mańkowskiego:Adol-pheTanquerey,Zarysteologiiascetycznejimistycznej,wyd.2,t.1-2,Kraków1949.


64

Oryg.:AMPP.Dopisekwliścieks.Fr.Buczysa.

Rzym,21września1925

PrzysposobnościprzesyłamWszystkimpozdrowienieibłogosławień-stwo.Jakcosięskrystalizuje,napiszę.Proszęsięmodlić,bysięudałojaknajprędzejdomwRzymiezałożyćidobrzezorganizowaćtak,iżbymło-dzimoglizaczerpnąćduchaprawdziwiezakonnego.CałujęWaswszystkichibłogosławię

†Jerzy,bp

65

Oryg.:AMPP.

Kowno, 18 grudnia 1925†DrogiOjcze.

l.CodoTkacza,niemożesięliczyćusunięty,dopókiŚw.Kongrega-cjaniepotwierdzitego.

ProszęnapisaćdoŚw.Kongregacjicoprędzej:BeatissimePater,NNquidecisioneSuperiorumdimittebaturaCon-

gregationeetprodispensationeavotisimplorabatur,resipuitatquerediitinCongregationemparatusqueestagerepoenitentiam;eiusconversioomninosinceraetfirmavidetur;provolutusadpedesVestraeSanctitatishumilimerogatutinvotisDeopraestitisetinCongregationepermanerepossit.

Obedientissimusfilius.Tenlistproszęprzesłaćnaręceks.KazimierzaRekłaitisadoRzymu,

LungotevereFarnesina40.OnwKongregacjiwszystkozałatwi.Tkaczniechodbywanowicjatchoćprzez1/2roku.

DusząSawukinasateżwartosięzająć;niechdadowodystałości.Le-piej,bywróciłdotegoZgromadzenia,gdziezacząłżycie.


CodoprzeniesienianowicjatupiszęprośbęidziśprzesyłamnaręceRekłaitisadoRzymu.

Proszępróbowaćodczasudoczasupomówićzks.Niteckim,możeBógdamuzrozumiećduchazakonnego.

Proszęwmymimieniuupomniećpoważnieks.Mariana1 i powie-dziećmu,niechsięniespodziewabłogosławieństwaBożego,idączaswymwidzimisięikierującsięuporemwłasnym.Niechkierujesięmi-łością,pracujepozytywnie,azaprzestanienapaściikrytyk.Bardzomniebolijegoupórimartwiduch,jakimsięprzejął,aniechceżyczliwej,ojcow-skiejradyiupomnieniaprzyjąć.

NiechOjciecDroginiemartwisię,żeznalazłemsięwKownie2.Oj-ciecśw.posłał.Sprawygwałtownebyły.WWilnieczęstomiałemwraże-nie,żeznajdujęsięwprzedpieklu,atuchybazsamymLucyferemwypa-dłozetknąćsięistanąćdowalki.Pracaszalona,alewidzę,żeniezbędna,chodzioKościółityle,tyledusz.

Mamprzekonanie, żepotejpracyOjciecśw.pozwolimicałkowicieiwyłącznieoddaćsięZgromadzeniu.Pracatumożepotrwaćkołodwóchmiesięcy.Mamwrażenie,żezaczynambraćgóręnadduchemciemności.Istudgenusspirituumnoneiciturnisiinorationeetieiunio3.Módlciesię.

To,coprzysłałJakowski(500dol.),naraziedosyć.DommusiprzypomocyBożejstanąćwRzymieodwakacji.

CałujęipozdrawiamWszystkichcałymsercem.Pracujęszaleniedzieńinoc.Ks.Jan4jużnamaszynie,tutelegraficzniewezwany,bębni.

Wasz † Jerzy

1 Wiśniewskiego.2 ZostałmianowanywizytatoremapostolskimLitwy.3 Tenrodzajmożnawyrzucićtylkomodlitwąipostem(Mk9,29).4 Kriszczukaitys.


66

Oryg.:AMPP.Druk:Pismawybrane.

Rzym,viaLungotevereFarnesina40,26 marca 1926

†DrogiOjcze.

WróciłemszczęśliwiezLitwy.WWilniemiewałemczęstowraże-nie,iżwprzedpieklusięznajduję.LecztamwypadłochybamizetrzećsięzsamymLucyferem,któryzcałymlegionemzłychduchówpracowałnadwywróceniemfundamentówKościołanaLitwie.StosunkizeStolicąŚwiętąznalazłemjaknajgorsze.Oilebytakdalejszłyrzeczy,chybaskoń-czyłobysięschizmą.

Pracowałemwednieiwnocy,pościłemimodliłemsię.Bógpobłogo-sławiłmojejpracy;pomiesiącupoczułem,żeatmosferazaczynasięzmie-niaćnalepsze.Pierwszymiesiąctylkojednąnocspoczywałem6godzin,zwykleod3do5.Drugimiesiącbyłlżejszy.Wszystkieniemalsprawynaj-ważniejszeudałomisięszczęśliwierozwiązaćlubprzynajmniejprzygoto-waćdodecyzjiStolicyŚwiętej.Ojciecśw.byłbardzozadowolonyzodby-tejwizytacji,dałminapamiątkęmedalzłotyzwłasnymwizerunkiemorazzwizerunkiemsześciuświętychprzezniegokanonizowanych.

WszystkiemojepraceofiarowałemzaZgromadzenie,możewtensposóbchoćwczęściwynagrodzęmuto,commusiałzaniedbać.

Groziłomi,żemogąmnieposłaćnaarcybpadoKowna,aletoniebez-pieczeństwojużminęłostanowczo.PiszętodlaWaszejpociechy.

TuwRzymieteżpracujęciągle;świadkiemks.KazimierzRekłaitis.MożeterazwczasieŚwiątbędęmógłchoćnalistyodpowiedzieć.BędęmusiałjeszczewrócićnaLitwędlawyegzekwowaniatego,coStolicaŚwiętapostanowi.

MożepotempojadędoAmerykinaKongresinaturalniedomyzwi-zytuję.PotemjużoddamsięcałkowicieZgromadzeniu.

Tkaczapapierycofnięteze Św.Kongregacji.Onliczysięnaszymbra-tem.Sawukinasawartoprzyjąćzpowrotem.


Módlciesięzaks.Niteckiego,Bógda,przerobisiępowoli.NowicjatdoRaśnyprzeniesionyprawidłowo,bądźciespokojni.Resztębr.Lewandowiczpowie.Ks.KazimierzRekłaitisprzesyłaWszystkimnajserdeczniejszeży-

czeniaipozdrowienia.PozdrówcieodemnieszczególnieojcaWarszaw-skiegoiks.Trószyńskiego.Módlciesięzamnie.

ŚciskamWasdosercaWszystkichibłogosławięWszystkim.Pozdrówcie Siostry

† Jerzy

67

Oryg.:AMPP.Dopisekwliścieks.Fr.Buczysa.

Bridgeville, Penna. [lipiec 1926]

Codoks.Bakalarczyka,najlepiejterazjeszczenieruszaćgo;najle-piejzostawićgopodkierunkiemks.Jakowskiego.

Widziałemsięzks.Bakalarczykiemizjegokolegą1,któryaspirujedonas.MamwBogunadzieję,żeks.Bakalarczykzczasemoddaprzy-sługęZgromadzeniu,aleterazniechonuczysię.Możesięzobaczęzks. Sawickim.

Pracujętubardzowiele,lsierpniawracamnaLitwę,potemdoRzy-mu.Wszystkichcałujęserdecznieibłogosławię.

PozdrówcieMatkęGałeckąiSiostry. †Jerzy,arcybp

1 Ks.JózefŁuniewski.


68

Oryg.:AMPP.

Londyn,11września1926†DrogiOjcze.

Dopieroterazmamsposobnośćdaćodpowiedźnalisty,zaktórebar-dzodziękuję.

1.Cosiętyczysprawyp.Szczepkowskiegoiks.Bakalarczyka,janiemogęsiępodjąćtraktowaniatejsprawyinieradzęwniąsięwdawaćDro-giemuOjcu.NiechpanSzczepkowskizałatwiatęsprawęztymi,zktóry-miumawiałsię,zawierałkontrakty.Nasprzytymniebyłoimyniemoże-mybraćzato,cobeznas,beznaszejsankcjizrobiono,żadnejodpowie-dzialności.Takąwskazówkędająkanony.Tegosobieżyczyisamks.Ry-szard1.Znimotejsprawieniemogłempomówić,aleomawiałemjąiza-sięgałeminformacjiodks.Łuniewskiego,kolegiks.Ryszarda.Podobnokontraktzawieralizp.Szczepkowskimbratks.Ryszarda2 i szwagier i oni wzięlinasiebiecałąodpowiedzialność,aks.RyszardtylkorozszerzaPi-smośw.Ks.Ryszardtwierdzi,żespłaconop.Szczepkowskiemuwięcej,niżsięnależy,żeraczejkontrahenci,aniep.Szczepkowskiponosistratyitd.Niechp.Szczepkowskizałatwiatęsprawęsam.Anija,aniDrogiOj-ciecniemamyżadnejanipodstawy,anipotrzebywdawaniasięwtęspra-wę.Proszęwtymsensierozmówićsięzp.Szczepkowskim.Ks.Ryszardtakstawiacałąsprawę,żeonajestniejegosprawą,alejegobrataksiędzaproboszczaijegoszwagra.

2.Doniesionomi,żedoktorwykryłuks.Bakalarczykacukrowącho-robę.Wjakimonastadium,niewiem,bojeszczeodbywająsiębadania.Smutnatonowina.MożeBógda,żesięwyleczy.Pisałem,bydałspokójz planami dalszych studiów.

3.Kolegaks.Ryszarda,ks.ŁuniewskijużzdecydowałsięwstąpićdonaszegoZgromadzenia.PragnieodbyćnowicjatwChicago,przeztenczaswygładzirozprawę,powtórzytezyipotemzdadoktoratwWaszyngtonie,

1 Bakalarczyk.2 Ks.JózefBakalarczyk.


gdziestudiowałprawo.Znajągonasi;bardzozacny,gorliwyiświątobli-wykapłan.Rodzinauwikłałagoniecowdługi,alewAmeryceprzypo-mocynaszychbraciwChicagoznichwybrnie.

4.Wsprawieks.WierzejskiegopisałemiprzesłałemlistyprzezręceDrogiegoOjca.Onbiednychory,manerwywnieporządku.Proszęgotraktowaćzwyrozumiałością.Uspokoisięiznowubędziemógłjakiśczaspracować.

5.PrzeróbkibramynaBielanachniemożnarobićbezzgodyKu-rii.DrogiegoOjcaprojektmisiępodoba.Wpodziemiachbielańskiegokościołamożnazrobićśliczną,wygodnąiciepłąkaplicę.Tu,wAmery-ce,wjednympolskimkościelewidziałemtakąładnąkaplicę.Onabyłabywygodniejsza,niżnapoddaszu.CodobramysprawęnależyzałatwićzeznawcamiizKuriąArcybiskupią.

6.Cieszęsię,żenaPradzesprawędomudasięzałatwićzPP.Mań-kowskimi1.Codoformykontraktu,należysięporadzićspecjalistów.PaniezPięknej24mogłybywskazaćludzi,którymmożnazaufać.Projektnade-słanyprzezDrogiegoOjcawydajemisiędobryimożliwydoprzyjęcia.Proszęsprawękończyćprzysposobności.

7.Przesyłamlistdoks.Trószyńskiego.Onzawszetakisam:gorącz-ka,pełenprojektów,pretensjinieraz,żeniechcąichurzeczywistniać,alewgrunciegorliwaizacnadusza.Zawszepotemprzepraszaicofasię, żesięzagorączkował.Proszęgotraktowaćzwyrozumiałością.Jakopro-boszczmusimiećautonomię,aleniechnietworzynowychpracizobo-wiązań,którychanionsam,animyniemożemydźwigać.Kanonywska-zują,wjakimzakresiemaautonomięitonicniezaszkodzi,żezdasprawęzważniejszychrzeczy,cozrobi.Niechsięnieboi,niktniemyśliprzeszka-dzaćdobrymrzeczom,aleroztropnośćmusinormowaćzapałiwszystkieinnecnoty.Inaczej,oileniebędziezufnościąsłuchałprzełożonych,zaj-dzietam,gdzieniechciałby,oilebędziesiękierowałtylkoswymzapal-nym temperamentem.

8.Bardzosięcieszę,żeks.Bołtućtakładniepracuje.DajmuBożezdrowieiwytrwanie.Zapewnezczasembędziemożnagoużyćinain-nychstanowiskach.

1 DomPracydlaChłopcówim.WacławaMańkowskiego,1917-1949.


9.Codoks.Niteckiego,sądzę,żeDrogiOjciecdobrzezrobił,żemupozwoliłskładaćśluby.SkorotakgorącopragnąłzostaćwZgromadzeniu,tojestnadzieja,żesiępoprawizeswychwad.Przeztenrokpokażesię.Le-piejprzedBogiemodpowiadaćzazbytniąwyrozumiałośćipobłażliwość,niżzazbytniąsurowośćinieugiętość.Proszęks.Niteckiegoodemniepo-zdrowićipowiedzieć,żecałymsercemmubłogosławię1.

10.Projekt,byks.Kuleszaiks.NiteckiuczylinaszychfilozofiinaBielanachbardzomisiępodoba.Sądzę,żetodobrypomysłiżerezultatybędądobre.BędąmoglipotemodrazuzabraćsięwRzymiedoteologii.

11.Ks.Smulko,skoronadeszłozRzymupozwolenie,możeodrazuprzyjąćświęceniakapłańskie.Dającpozwolenienaprzyjęcieświęceń,zwyklekładąjakoklauzulę,byprzedtemzłożonoślubywieczyste.Więcwpozwoleniuprzyjęciakapłaństwapodwarunkiem,bywieczysteślubyzłożył,zawierasiępozwolenienazłożenietychślubów.Osobnejdyspen-syniepotrzeba.Zresztątekstreskryptunależyprzeczytać,oileniestawiatakiegowymagania,toinietrzebanowejdyspensy.Niechskładaprzedświęceniamiślubywieczysteiniechsięświęci.

Czybyks.Smulkoniemógłbyćpomocąks.Bołtuciowiwnowicja-ciewRaśnie?Ks.Smulkoroztropny,pobożnyigorliwyidosyćoczyta-ny.Podkierunkiemks.Bołtuciajeszczebysiędokształciłidoresztywy-robił.Sprawaspowiednikabyłabyzałatwiona.Proszęspróbować,jeżelitosięwydaracjonalne.

12.Bardzosięcieszę,żekandydacisięwyrabiająnaBielanach.BędęczekałnanichwRzymie.Codobr.Pawskiego,niewiem,copowiedzieć.Dobrzebyteżbyłomiećprędzejgotowegokapłanaiczłowiekanapoważ-nestanowiska.

13.Ks.Sawickiegowidziałem.Onjużsięniecopoduczyłangiel-skiego.Ktowie,czyniedobrzebyłobywAmerycemiećpolskąplaców-kę.Europapowojnieprzeżywakryzys.Wszystkiegomożnasiędoczekać.ByłbywAmerycedlapolskichdomówzEuropypunktoparciapodkaż-dymwzględem.Ks.Łuniewskibędziemiałobywatelstwoamerykańskie.Oileinaczejsięniedazrobić,naturalniemożecieodwołaćks.Sawickie-go,aleoilebyks.Smulkomógłzastąpić,toniechposiedziwAmeryce.

1 Powygaśnięciupierwszychślubówodszedł.


14.Bardzocieszęsię,żeo.WarszawskiegozdrowiesięwzmocniłoiżemożeDrogiemuOjcupomagać.Proszęodemniegopozdrowićizatepracewyrazićserdecznepodziękowanie.NiechDrogiOjciecniebierzedosercatychwymówek,któremożeczasamiusłyszyodbraci.Zgorliwościtorobią.Proszębraćtospokojnieiuspokajaćich.Powolidowszystkiegodojdziecie.Bógdopomoże.

15.Ks.MichałUrbanowiczwAmeryce,tamgdziejest,nadajesiędopracy.WPolscezeswąideologią,wątpię,bysięnadał.

16.CosiętyczyDrui,rzeczbardzodelikatnaidrażliwa,jaksłusznieDrogiOjcieczaznacza.Naciskulepiejnierobić,arozwiązaniejejzosta-wićczasowi.Niesądzę,byztegowynikłojakiezło.Ojciec,może,zanad-toprzejmujesię.Wdogmatachłatwoustalićpoglądiporozumiećsię,alewtychsprawachtrudno.Jedniludziepatrząnarzeczzeswegopunktuwi-dzenia, inni ze swego. Deaccidentibusnondaturscientia1,powiadaśw.Tomasz.Toteżwtychrzeczachtrzebawielkiejwyrozumiałościitoleran-cji.Trudnotunieraziswemupoglądowiufać.JeżeliczłowiekkochaBoga,kochaKościół,pragniedlachwałyBożejpracować,tonajważniejszarzecz;taintencjanaprawiinaprostujepowoliinnerzeczy.Innecessariisunitas,indubiislibertas,inomnibuscaritas2.Powojniesprawynarodo-westałysiębardzodrażliwe,delikatne,anierazizaogniłysię.Częstojed-ninadrugichpatrząprzezsweokulary.Trzebaprzeczekaćiprzetrwaćróż-nepodtymwzględemniedomagania,przesadyichorobyalbodziecina-dy.Czaszrobiswoje,azwłaszczaDuchBoży.NiechOjciecniepowodze-niemswychzabiegówniezrażasię.Ufam,żezichpracywDruiniczłegoniewyjdzie.WRosji,niechtylkodrogasięotworzy,polaniezabrakniedopracydlawszystkich.Oni,jakoBiałorusini,zpewnościąłatwiejbędąmo-glitrafićdoBiałorusinówprawosławnych.Itu,wAmeryce,igdzieindziejzobserwacjiprzekonałemsię,żelepiej,oilesięda,tworzyćdomyzakon-nejednolitepodwzględemnarodowościowym.Pytanie,czyBiałorusiniwśródPolakówbylibyrozdźwiękiem,jakUrbanowiczwswymczasie.Miseriahumana3,zwłaszczapowojnie,dajesięodczuwaćwszędzie.Takją,jakwskazałem,rozwiązują.Ustniekiedyotympomówimy.

1 To,coprzypadkowe,nietworzyzasady.2 Wsprawachkoniecznychjedność,wwątpliwychwolność,wewszystkimmiłość.3 Nędzaludzka.


WAmerycecałyczasbardzointensywnieibardzociężkopracowa-łem.ZwiedziłemznaczniejszekolonieLitwinów,starałemsięutwier-dzićichwwierzeiprzywiązaniudoKościołaKatolickiego.Odbyłemro-dzajmisji,zdajesię,żezpożytkiem.Zokazjimychodwiedzinskładanomimałeofiary.Uzbierałosięniecodolarów,będzienazapoczątkowaniedomuwRzymie.Zdrowie,dziękiBogu,wytrzymałodokońca,alejestemmocnospracowany;codzieńprawiemiewałemnajmniejpo2kazania,aczasamiipo5jednegodnia;ciąglebyłemwpodróży.

JadęnaLitwę,skończętamsprawy,apotemwracamdoRzymu.WAmerycedomylitewskiezwiedziłemiuporządkowałemsprawy

zakonne.Stworzyliśmytamcośwrodzajutymczasowejprowincji.Ks.KudirkaFeliksbędzieprzełożonym,będziemiałtrzyplacówki

podsobą.Ks.KulikowskimianowanymistrzemnowicjatuitymczasowoprzełożonymdomuwMarianhills.

Nowicjatładniesięrozwija,będąmielimoże15,alboiwięcejno-wicjuszów,wtejliczbiedwóchkapłanów.Aletomłodzież,którątrzebauczyćikształcić.

NiechDrogiOjciecsięniemartwi,niechzaufapomocyBożejiMat-kiNajświętszejNiepokalanej.Wszystkodobrzezakończysię.Bógnamprzedziwniebłogosławiwszędzieipomaga.TrzebawięcejMudzięko-waćzato,codajeitymsięcieszyć,toiwięcejdaito,cojeszczekrzywe-gozczasemnaprostuje.

ZsercaWasWszystkichpozdrawiamibłogosławię.Znościeułom-nościisłabościjednidrugichwmiłościizwyrozumiałością,pracujciewjednościzBogiem,aBógdowszystkiegodobregodoprowadzi.

†Jerzy,arcybp


69

Oryg.:AMPP.Druk:PW,s.161.

Kowno, 2 grudnia 1926DrogiKsiężeKazimierzu.

PrzesyłamReskryptStolicyŚwiętej.Proszęgoegzekwować.Ospra-wachiinteresachnicterazniepiszę.JakdoRzymusiędostanę,całysięoddamsprawomZgromadzenia.Proszętymczasemzo.Rekłaitisemzała-twiaćsprawy.

CzybyścieniemielibraciszkarozgarniętegodoRzymu,proszęsięporozumiećzks.Rekłaitisem.

Jatumambardzotrudnąiciężkąpracę.Gdypierwszyrazprzyjecha-łemnaLitwę,znalazłemjąnadrodzedoapostazji.GdywróciłemzAme-ryki,zdawałosię,żebędzietutajto,cosiędziejewMeksyku.

DziękiBogustosunkisiępoprawiają;możesięudanawetzawrzećkonkordat.Sądzę,żedoBożegoNarodzeniapracęskończę.NiemogącprawienicZgromadzeniuterazsłużyć,choćofiarujęBoguzanieswepra-ceikrzyże,imodlitwyczęsto.Tumarianiedosyćdobrzesięrozwijają.

BardzomitęsknodoRzymudoswoich,dopracydlaZgromadzenia.PrzyciskamWasWszystkichdosercaiWasbłogosławię

†Jerzy,arcybiskup

70

Oryg.:AMPP.Druk:PW,s161-162.

Kowno, 13 grudnia 1926†DrogiOjcze.

PrzesyłamWamWszystkimnajserdeczniejszeżyczeniaświąteczne.JeszczeniemogłemwydostaćsiędoRzymu.Sądzę,żewkrótcesytu-


acjasięwyjaśniibędęmógłwyjechać.BardzomipilnoitęsknodoRzy-muiczujęnaglącąpotrzebęstawieniasięwśródswoich,zwłaszczagdydomsięorganizuje.Tupracaidzieciężko.Warunkitrudne.Wątpię,czysiędadoprowadzićsprawydokońca.

PodczasuroczystościNiepokalanegoPoczęciaNMPbyłemwMa-riampolu.Wszyscyodnowiliśmyśluby.Dopróbyprzyjąłemkilkuna-stuikilkudonowicjatu.Obecniewnowicjaciemają24,anapróbie17.Wtymrokuliczniepoczęlisięzgłaszaćkandydaci.DziękiBogu.

OjcuWarszawskiemuposłałemdyspensę,októrąprosił.Proszęgoserdeczniespecjalnieodemniepozdrowićipolecićmniejegomodłom.

WRzymiepoczątkitrudne,jakzwykle.Przeszkódniebrak.ToteżtymwiększejchwałyBożejspodziewamsięztegodomu.

Piszętekilkasłów,bydaćznakżycia.WszyscyOjcowieiBraciazLitwyWaspozdrawiają.NaŁotwiebyłemwVilani(Welony).Wewnątrzodrestaurowalijuż

klasztor.Kilkubardzoświątobliwychksiężypragniewstąpić,aleJ.E.ar-cybiskupichwstrzymuje,bomabardzomałokapłanów.Dwóchwytargo-wałem,innychprzyrzekłpuścićpo2latach.

PosłaliśmydoRaśnyŁapęex-salezjanina.Możebyćpomocnywna-uczaniu.Aleczybędziezniegozakonnik,niewiem.TrzebazebraćonimrelacjeodOO.Salezjanów.

Wszystkimpozdrowieniaibłogosławieństwo † Jerzy


71

Koncept:LVIA,694,3,t.139,k.420v.

[Wilno,25kwietnia1924]

PodobnosąpodburzaniludzieprzeciwkotamtejszymŻydom,azwłaszczaprzeciwkoGroszowizzaściankaSołomianka,gminyby-strzyckiej,zpowoduchłopcazewsiLitwiany,gminykiemielickiej,któ-rybyłzaginął.Oileokażesiępotrzeba,roztropnieibezrozgłosu,proszęwpłynąćnauspokojenieumysłów.

† Jerzy

Do ks. Władysława Brzozowskiego

Biskup Matulewicz został dnia 25 IV 1924 r. poinformowany o zaginię-ciu chłopca ze wsi Litwiany parafii Kiemieliszki i o rozgłaszanej fałszywej po-głosce, iż dokonali tego Żydzi z zaścianka Sołomianka w gminie bystrzyckiej dla celów rytualnych. Biskup natychmiast zredagował pismo do ks. Władysła-wa Brzozowskiego proboszcza w Bystrzycy oraz do ks. Wincentego Baniewi-cza proboszcza w Kiemieliszkach i polecił Kurii, aby je wysłała. Prosił o dalsze informacje o chłopcu, którego znaleziono we wsi Podlipiany.

105Do ks. Władysława Brzozowskiego

72

Kopia:AMPP.

Rzym, 26 czerwca 1923DrogiKsiężeKanclerzu.

ZWarszawywyjechałem19czerwcarano,wRzymiejużbyłemo21wieczorem.PierwsząaudiencjęuOjcaŚwiętegojużmiałem25czerw-ca.OjciecŚwiętybyłbardzołaskaw.Zaznaczył,żeotrzymałprzezemnie: a)odJ.E.biskupaBandurskiegoksiążki;b)listSS.Wizytek;c)albumzBielan,gdzieodprawiałrekolekcjeprzedsakrąbiskupią.Mówił,iżwszystkimbłogosławi.WypytywałoJ.E.biskupaBandurskiego,oJ.E.biskupaMichalkiewicza,okan.Lubiańca.JadziękowałemOjcuŚwięte-

Do ks. Lucjana Chaleckiego

Ks. Lucjan Chalecki (1873-1964) pochodził z rodziny ziemiańskiej z okolic Mińska. Uczył się w Wilnie i studiował w Akademii Duchownej w Petersburgu w latach 1896-1900. Tam zaprzyjaźnił się z Matule wiczem. Święcenia kapłańskie otrzymał w Petersburgu w 1899 r. Jako prefekt szkół w Białymstoku prowadził działalność charytatywną. Był dziekanem biało-stockim (1918-1920).

W 1920 r. został przez bpa Matulewicza powołany na stanowisko kanc-lerza Kurii. Jesienią 1926 r., za sugestią bpa Jerzego, prosił abpa Jałbrzykow-skiego o dymisję. Został wówczas mianowany wiceoficjałem, a następnie ofi-cjałem Sądu. Pełnił tę funkcję do 1942 r. Potem pracował w Grodnie, a przez ostatnie lata życia w Mej szagole koło Wilna. Choć z tej racji wiele wycierpiał przykrości, bł. Jerzego Matulewicza kochał, czcił i często o nim opowiadał, uważając go za świętego. Zmarł 27 III 1964 r.

Do ks. Lucjana Chaleckiego106

muzawszystko.DoskonalejestpoinformowanyOjciecŚwiętyobiegunaszych spraw.

BędęmusiałbyćwróżnychKongregacjachipoomówieniulubzała-twieniutamspraw,jeszczerazbędęmiałaudiencjęuOjcaŚwiętego.

MieszkamwCollegiumPolonicumuOO.Zmartwychwstańców.Bar-dzotumijestdobrze.Służąradąipomagająwzałatwianiuróżnychspraw.

ZłożyłemwizytywAmbasadzieprzyWatykanieiprzyKwirynale.Najutrojestemproszonynaśniadaniedop.ministraSkrzyńskiego.

Niewiem,jakdługowypadnietubyć.Nieraztrzebaczasu,nimmoż-naomówićsprawy.Np.wŚw.KongregacjiZakonnikówbędęmógłprzed-stawićsprawydopiero2lipca.

Na15lipcamuszębyćwGdańsku.Adresmójbędzie:Danzig,Heu-marktstrasse5,u.J.E.biskupaO’Rourke1.ZRzymuwprosttampojadę.DajBoże,bymisięudałodotegoczasuzałatwićtusprawy.

Pracymamwiele.Trzebawieletupisać.Żądają,bywszystkoskła-daćnapiśmie.Nicjeszczeniezwiedzałem,anawetmałomiałemczasunamodlitwę.ByłemjużuSióstrNazaretanekiSióstrZmartwychwstanek.Poodwiedzałeminnychtakże.

Jakbycobyło,proszęnapisać;dojakiego13lipcabędęwRzymie,a15lipcawGdańsku.PotemmożepojadędoKissingennajakichoćkrót-kiczas,naodpoczynek.Tumampracęitointensywną.

Pozdrawiamwszystkichserdecznie.Polecamsięmodłomiprzesy-łambłogosławieństwoJegoŚwiątobliwościOjcaŚwiętego.

Oddany†Jerzy,bp

1 WGdańskuodbyłasiękapitułageneralnaZromadzeniaMarianówwdniach15-20VII1923 r.

107Do ks. Lucjana Chaleckiego

73

Oryg.:AMPP.

Wilno, 5 stycznia 1925†DrogiKsiężeKanclerzu.

OileKs.Kanclerzniewyjedzienaimieniny,proszędomnienaobiad.

PrzesyłamnajserdeczniejszeżyczeniawszelkichłaskBożychwdniuPatronaizsercabłogosławię.

Oddany†Jerzy,bp

74

Kopia:AMPP.Druk:PW,s.141.

Warszawa, 3 sierpnia 1925DrogiKsiężeKanclerzu.

RozstającsięzWilnem,pragnęCiebie,DrogiKsiężeKanclerzu,po-żegnaćnietylkojakotego,który,będącnastanowiskuKanclerzaKurii,najbardziejrazemzemnąodczuwałiznosiłciężariupaleniednia,aleija-koswegoNajlepszegoKolegęiSerdecznegoPrzyjaciela.

PragnęCipodziękowaćzaTwągorliwą,pełnązaparciasięipoświę-ceniapracę,zaTwemądreiżyczliwerady,zaTwąlojalnośćiodwagę,zjakąstawałeśzawszepostronieswegoPasterzaBiskupa,samnaraża-jącsięnaprzykrości,zaTweoddaniesięmnie,zaTwąprzyjaźńszczerąiprawdziwiebraterskiedlamnieserce.

Wieleczujęiodczuwam,alenieumiemtegoprzelaćnapapier.Tywiesz,DrogiKsiężeLucjanie,żekochamCięcałymsercemibardzoabardzoCiwdzięcznyjestem.Dobrzenambyłorazemzsobą,boBógbyłz nami.


Proszęzachowaćmniewswymsercuinadaljużjakoubogiegoza-konnika,którypragniebyćnieznanymizanicmianym,bytymgoręcejmógłkochaćswegoBogaitymwierniejmógłsłużyćMuiwielbićGo.

ProszępożegnaćodemniesiostrzyczkiBernardynkiipolecićmnieichmodłom.

JadędoRzymuiskorotamsięusadowię,napiszę.Całymsercemoddanyiwdzięczny

† Jerzy Matulewicz

75


Roma,viaS.Sebastianello11,19 sierpnia 1925

DrogiKsiężeLucjanie.

PrzesyłambardzoabardzoserdecznepozdrowieniezRzymu.Bógzapłaćzalist,będziedlamniezawszemiłąpamiątką.

ByłemnaaudiencjiuOjcaŚwiętego.Wielemiokazałdobrociiser-caojcowskiego.Zeswoichsprawnicjeszczezałatwićniemogłem.J.Em.Kardynał,odktóregoonezależą,wyjechałnawakacje.Mawrócićpodko-niecpaździernika.

Tymczasemzamierzamodprawić10-dniowerekolekcjeimuszęsięuczyćwłoskiegojęzyka.CzasowomieszkamuzacnychOjcówZmar-twychwstańców.JesttuiarcybiskupCieplak.Jużniecowypocząłem.Wzaufaniuipodsekretemzapytuję,czykapitułazawiadomiłaludomo-imzwolnieniusięiczymazamiarzawiadomić.

Zgazetdowiadujęsię,żearcybpHryniewieckiprzyjechałdoWilna.Omoimustąpieniugazety,zdajesię,dosyćspokojniepiszą,tylkoendec-kiepismajeszczeniemogąmiprzebaczyćmegogrzechupierworodnego.Myślałem,żebędziegorzej.DziękiBoguzawszystko.

PoprzyjeździedoRzymujeszczelepiejprzekonałemsięidowie-działem,żedobrzezrobiłemopuszczającWilno.Wsamąporętosięsta-


ło.Rządszykowałsiędostanowczegoibezwzględnegoweta1 przeciw mojejnominacjinaarcybiskupaWilna.Próbowanoproponować,bymnieprzeniesionodoCzęstochowy.NaturalnieNarodowaDemokracjawod-powiednisposóbpoparłabyusiłowaniarządu.NiemożnabyłoiniewolnobyłonarażaćStolicęŚwiętąnaewentualnetrudności.

Sądzę,żeitubędęmógłpracowaćdlaKościoła,choćwinnysposób–wciszyiukryciu,napolużyciazakonnego.

BezgranicznieufamOpatrznościBożej,odktórejdoznałemtylkołaskiprawiecudówwidocznej,namacalnejopieki.Obecniejestemjakptak,bezpunktuoparcia.TymbliżejBogamegoczuję.

ProszęserdeczniepozdrowićodemnieJ.E.biskupaBandurskiego,SS.Bernardynki,ks.JanaEllerta,ks.Januszewiczaiwszystkichawszystkich.

Okandydatachnastolicębiskupiąwileńskąjeszczenicpewnegoniesłychać.Tylkoludziepolitykująikombinują.

Proszęczasaminapisaćdomniesłówkoipamiętać,żetu,wRzymie,maserce,któreGobardzokocha.


1 BpAdamSapiehazwróciłsięzzapytaniemdoabp.FrancescoBorgonginiDuca,główne-gonegocjatorakonkordatuzestronyStolicyApostolskiej,czyrzeczywiściePolskaotrzy-małaprawowetawstsunkudonominacjibiskupichi31III1925r.otrzymałodniegood-powiedźuzgodnionązeStanisławemGrabskim,negocjatoremzestronypolskiej:„Na-wetniemożnamówićoprawiewetaprzyznanymPolscewsprawiemianowaniabisku-pów;wystarczafaktycznieprzejrzećodnośneartykułyiporównaćjezartykułamiinnychnowychkonkordatów,abysięprzekonać,żeniemawnichżanejistotnejróżnicy,któradawałabypodstawędotakiejinterpretacj”(T.Górski,BłogosławionyJerzyMatulewicz, Warszawa2005,s.434).BpMatulewiczotakimwyjaśnieniuniewiedział.


76

Oryg.:AMPP.

Roma,LungotevereFarnesina40,18września1925


Listyotrzymałem.Bardzoabardzodziękuję.Odprawiłemdłuższerekolekcje,uspokoiłemsięiuporządkowałemswojedawneżycie.Będęmógłzabraćsięznowymzapałemdonowegożycia.DopókiniewróciJ.Em.KardynałWikaryidopókiznimsięniezobaczę,niemogęniczaczy-nać.Czekamiuczęsiępowłosku,właściwieoddwóchprzeszłotygodnirozpocząłemtęnaukęitozprzeszkodami.Nietakłatwarzeczposiąśćję-zyk.Miałemwtymczasiesporowizyt.Zodpowiedziaminalistytrochęsięopóźniłem,bardzoprzepraszam.Niemogęjeszczeurządzićsię,jaksięnależy.

Odcinkigazetotrzymałemiotrzymuję.Sądzę,żepowolizapomnąomnie.Tuzłożyłemkomunależyzkoloniipolskiejwizyty,naturalniewpierwszymrzędziewładzom.Nawet„Rzeczpospolita”pochwaliła,żetaktowniesięznalazłem1.Uspokoiłem,żenieprzyjechałemtupolityko-waćaniszkodzićkomukolwiek,aletylkopracowaćisłużyćsprawieBożej.

BardzopragnąłdostaćsiędoWilnaJ.E.arcybpCieplak.Będziemuprzykro,żeinaczejsięstanie.Tu,wRzymie,jeszczenicniesłychaćono-minacjachnabiskupstwawakującelubtworzącesię.Coprawda,jastara-łemsiętrzymaćzdalaodtychkwestii,tonicniewiem.J.Em.Kard.Ga-sparriegojeszczewRzymieniema;nawakacjach.Innikardynałowieteżprzeważnienawakacjach.

ŻeścieniepisaliodKapitułytegomemoriałuiupoważnienia,dobrze-ściezrobili.Byłabytarzeczbardzoźleprzyjęta.

Tuwszyscyprzekonani,żetrzebapodzielićdiecezjęwileńską,zwłaszczawobecpowiększeńpińskiejiwobectakmałychinnychsą-

1 TadeuszChrzanowski,KsiądzbiskupMatulewiczwRzymie,„Rzeczpospolita” (wil.),1925, nr 226.


siednich.Zdajesię,żemniejwezmąodwileńskiej,niżKomitetBiskupi projektował.

OtrzymałemlistodKapituły.Proszęmiporadzićpoprzyjacielsku,czymamcoodpowiedzieć.

Niewiem,czydobrabyłabymojarada.Alesądzę,żeskorooficjalnienapewnobędziewiadomo,ktobędziearcybiskupem,lepiejbyłoby,gdybyKs.Kanclerzzwolniłsięzkanclerstwa,gdyżmająctylezajęciawszko-łach,niepodołatyluobowiązkom.Skorotonastąpipoingresieinnego,mógłbybyćźletłumaczonysamfakt.

NicniesłychaćoJ.E.biskupieBandurskim.Ousunięciusięks.Skro- disaiReszeciamiałemjużwiadomość.

CałujęserdecznieDrogiegoKs.Kanclerzaipozdrawiamwszystkich.PoczciweSS.Bernardynki.Modlęsięipolecamsiępamięci.

†Jerzy,bp

77

Oryg.:AMPP.

Roma,LungotevereFarnesina40,24października1925


Bardzoserdeczniedziękujęzalistiwiadomości.Bardzodobrzezro-biłDrogiKs.Lucjan,żesiępodałdodymisjizurzędukanclerskiego.Domniedoszływiadomości,żewSokólskiem,jeżelisięniemylę,wKory-cinie,naodpuścieksiężabardzowystępowaliprzeciwkoKs.Kanclerzo-wi.Jazawszetakuważałem,żeKs.Lucjanrobidiecezjiłaskę,pracującciężkonastanowiskukanclerza,boćtotwardapracaiczęstoniewdzięcz-na,wymagającapoświęceniaizaparciasię,anieksiężarobiąłaskęurzęd-nikomKurii,żeichtolerują.Bodajtylkobytolerowali,alecogorsza,kry-tykująinierazmocprzykrościsprawiają.Ks.Kanclerznapracowałsiędo-syć,niechktoinnyspróbujetegoszczęścia.Lepiejuprzedzićewentualno-ściisamemuustąpić.Wszkołachbędziemiłaiwdzięcznapraca.SzczęśćBoże!


MagnificusRektorp.Zdziechowskibyłłaskawdomnieskreślićkil-kasłówbardzoserdecznych.Odpisałemmu,zpewnościąmusiałotrzy-maćmójlist1.Takszlachetnychiideowychludzimałonaświecie.Bar-dzobympragnąłmiećjegomowę.Możeznajdziesięodbitka.Proszępo-zdrowićgoserdecznieodemnie.Proszęteżzałączyćmojeserdecznepo-zdrowieniadlapp.Narwoysza,JankowskiegoiKamieńskiego.Artykułw„Słowie”,którysięzjawiłpomoimustąpieniu,byłpiórap.Jankowskie-go2.NiechBógmuzapłacizażyczliwesłowo.PanKamieńskipoleciłmisprawęp.prof.Wilczyńskiego.ProszępanuKamieńskiemuwytłumaczyć,żeipapieżniemożeunieważnićmałżeństwaważniezawartego.Owszem,cierpielipapieżezato,iżniechcieliunieważnićmałżeństwwielkichtegoświata:przykładNapoleonaiHenrykaVIII.DopanaWilczyńskiegonapi-szę.Niestetybiedakowinicpomócniemożna.Musiswójkrzyżdźwigać.

Proszęteżodemniepodziękowaćzapamięćiżyczliwesłowaprob.kalwaryjskiemuks.Makarewiczowi.Prześlęmupóźniejchoćobrazeklubfotografię.DlaBernardynekjeszczenieprzesyłamobrazka,lecztylkoser-decznepozdrowienia,prześlępóźniej.

BardzobymprosiłoprzysłanieostatnichnumerówKurendy,apóź-niejnaturalnieirubryceli.

Dobrze,żeKs.Kanclerzniebrałudziałuwratowaniucałościdiece-zjiwtensposób,jaktozaprojektowano.Wystąpieniaprzeciwuchwałombiskupówiuciekaniesięnawetdorządusąbardzoźletuwidziane.Tusązdania,żediecezjawileńskazadużaiżeobokniejniemogąpozostaćdie-cezjetakie,jakiesą,zbytmałe.

Zdajesię,iżniebawemwyjdziedekretoustalaniugraniciopodzialediecezji.Cośmówiono,żenawetwtymtygodniumożetendekretsięuka-zać.Potemnastąpinominacjabiskupów,alewtejsprawiemożenastąpićzwłoka.Tobędziezależałoodokoliczności.

Miewamtuczęstowizytyzkraju,botorokjubileuszowy.ObecniebawiwRzymieJ.E.bpZdzitowiecki.J.E.arcybpCieplakmawyjechaćzakilkadnidoAmeryki,tamszykująsiędoprzyjęciagowsposóbgod-ny.Moimzdaniem,toniebardzobezpiecznawyprawawobecstosunków,jakiepanująwAmeryce.Tamnieraztocząwychodźcywalkęzbiskupa-

1 Zobaczlistbp.Matulewiczaz11IX1925.2 [JankowskiCzesław],UstąpienieJ.E.BiskupaMatulewicza,„Słowo”1925,nr176.


miojęzykwszkoleikościele.MożeJ.E.arcybpłatwobyćwciągniętywniemiłeafery.Alemożeteżzrobićwieledobrego.Pewnojużgazetyopi-sały–umarłtuJ.E.patriarchaZaleski.

Jajeszczesięnieurządziłem.Tuzaczynasięnormalneżyciedopierood4listopada.JeszczeniemogłemzobaczyćsięzJ.Em.Kard.Pompilj,wikarymmiasta,bojeszczeniewróciłnastałe.

Myślęwynająćjakiedziesięćpokoi:dlasiebieidlakilkustudentównaszegoZgromadzenia.Będęmiałkłopotu,pókisięurządzę.Będęmógłtozrobić,gdysięskończyrokjubileuszowy.

Jaktammójks.JanKriszczukaityssięmiewa?Czymusięudaza-braćrzeczy?

Odwiedziłmnietuks.prał.Wołodźko.Przesyłamwszystkimjaknajserdeczniejszepozdrowienia.Japamię-

tamoWasprzedBogiem.DrogiegoKsiędzaLucjanacałujęserdecznie.Wdzięcznyzawszystkoicałymsercemoddany

†Jerzy,bp

78

Oryg.:AMPP.

Roma, 12 listopada 1925DrogiKsiężeLucjanie.

BardzowporęprzyszedłlistDrogiegoKs.Lucjanapisany3listopa-da.Wyjaśniłmionniecosprawęks.Jamontta.Pootrzymaniulistuido-kumentówodJ.E.ks.bpaMichalkiewiczawsprawieks.Jamonttamoc-nobyłemzdziwiony,iżtakpostawionosprawęinierozumiałemcotomaznaczyć.JednocześnieztymlistemwysyłampoleconymodpowiedźJ.E.bpowiMichalkiewiczowi1izwracamjednocześnienadesłanedokumenty,jakozbędne.Zdajesię,iżmojaodpowiedźpowinnauspokoićJ.E.bi-skupa.JakDrogiKs.Kanclerzdobrzewie,miałemprawodispensarein

1 Zobaczlistabp.Matulewiczadobp.K.Michalkiewiczaz12XI1925.


omnibusquaesuntdelegeecclesiastica,exceptistribuscasibus1.Inatejpodstawieudzieliłemdyspensyks.Jamonttowiidyspensabyławaż-na.Zabiegałoniąbardzoks.Żebrowski.Prawda,wówczasniewiedzia-łem,jakajestpraktykawtymwzględzieStolicyŚw.,jakonaostrobierzepodobnewypadki.Gdybymtobyłwiedział,możebyminaczejpostąpił.Aletonieunieważniaudzielonejdyspensy.Zresztą,dlaspokojusumienia,gdybyłemnaaudiencjiuOjcaŚwiętego,prosiłem,bydyspensy,udziela-ne przeze mnie, na podstawie owych facultates,zechciałratyfikować.Zro-biłtołaskawie;bardzomnietouspokoiło.

BardzodziękujęKs.Kanclerzowi,żeskierowałtęsprawędomnie.Musiałbympowtórnie,wsprawiedyspensudzielonychprzezemnie,cho-dzićdoOjcaŚwiętegoizajmowaćMudrogiczas.Zawszestarałemsiękierowaćsumieniemwudzielaniudyspens,aleczyzawszemiałamobiek-tywnie causamsufficientem?2Bógraczywiedzieć!DlategoteżprosiłemOjcaŚwiętegooratyfikowanietychdyspens.

Bardzosięucieszyłemzprzyjazduks.Ellerta.Czuję,żemambli-skodobrą,zacnąduszę,zktórąmożnapomówićoswychsprawach.Ks.Bokszczanindzielnyczłowiek,sądzę,żezczasemzajmietostanowisko,któretakdobrzesprawował.

Podobnoks.ŻebrowskiwówczastylkozgodziłbysięprzyjśćdoWil-naiobjąćkanclerstwo,jeżelibyJ.E.bpMichalkiewiczwyszedłzWilnanainnestanowisko.Zresztąprzyszłośćpokaże.

DobrzezrobiłKs.Kanclerz,żezłożyłpodanieodymisję,toułatwistanowiskoistosunekdoduchowieństwa.Myślą,żetowielkieszczęściebyćkanclerzem,aniemająnawzględzietychtrudów,jakietrzebaponosićitychprzykrości,jakiesięma.

BawituobecnieJ.E.arcybpRopp.Wmoimżyciuniezaszłyżadnezmiany.Czekamprzyjazduswoich.

Będęmyślałozałożeniudomu.Bógzapłaćza„Kurendy”iodczytp.prof.Zdziechowskiego.Onsam

byłtakidobry,iżprzysłałmiswójodczyt.DoSS.Bernardynekzaraznapiszę.Wszystkichserdeczniepozdrawiam.Całymsercemoddany

†Jerzy,bp

1 Dyspensowaćwewszelkichsprawachzprawakościelnegozwyjątkiemtrzech.2 Przyczynęwystarczającą.


79


Kowno, 22 grudnia 1925DrogiKsiężeLucjanie.

PrzesyłamdokumentwsprawieTrynopola1.Bógzapłaćzażyczenia.JazeswejstronyprzesyłamnajserdeczniejszeżyczeniawszelkichłaskBożych.StądniebędęmógłpisaćdonikogodoWasnaŚwięta.Więcpro-szęodemnieserdeczniepozdrowićizłożyćżyczenia:J.E.biskupowiMi-chalkiewiczowi;naręceks.prałataHanusowiczacałejprześwietnejKapi-tule;WiskontowiiwszystkimpracownikomKurii;przezacnymSS.Ber-nardynkomiwszystkimawszystkim.CałeWilnoicałąWileńskąArchi-diecezjębędępolecałSercuBoskiegoDzieciątka.

Znalazłemsiętuniespodziewanie.Ojciecśw.naznaczyłmnieWizy-tatoremApostolskimnaLitwęikazałnatychmiastjechać.Więcprzyby-łemtuwsamąporę.PrawdziwezrządzenieOpatrznościBożej.MiewałemciężkiechwilewWilniebędąc,miałemnierazwrażenie,żepotęgichybapiekielnesameuderzająnamnie.AletuchybazsamymLucyferemwy-padłosięzetknąć.Pracujędzieńinoc,modlęsię,umartwiamicałąufnośćpokładamwTym,wktórymwszystkomożemy.

Proszęwestchnąćzamnieipolecićmnie,araczejsprawę,którejmamsłużyć,modłomprzezacnychBernardynekiinnychpobożnychdusz.Poja-kimśczasieznowuudamsiędoRzymu.

ZałączambilecikdlaprzezacnejpaniNiezabytowskiej.Proszęjejodemnieprzesłaćnajserdeczniejszeżyczenia,lubks.Wiskontapoprosićoto.Proszępowiedzieć,żewszczególnysposóbproszęjąomodlitwęwswejciężkiej,nadwyraztrudnej,aodpowiedzialnejpracy.

Załączamteżżyczeniainaimieniny.Czuję,żeniebędęmógłnapi-saćosobno.DziwnymidrogamiPanBógmnieprowadzi.NiechimięJego

1 KościółiklasztornadWilią,obecniewgranicachWilna,należącyprzedkasatądotryni-tarzy,przekazanyprzeznaczelnikapaństwaPiłsudskiegobp.Matulewiczowiwrazzsie-rotamilitewskimi,przywiezionymiprzezks.NikodemaRaštutisazRosji.


będzieuwielbione!Zresztąnatosięświęciłemnakapłana,bymsięzużyłwpracyispłonąłwogniucierpieńimiłości.Proszęwestchnąćzamniegorąco.Jakośdziwniechcemisiępłakaćiodłezniemogęsięwstrzymać.Całuję.

Waswszystkichcałujęibłogosławię.ProszępisywaćdomniedoRzymu.

Całymsercemoddany † Jerzy

80

Odpis:AMPP.Druk:PW,s.157.

Roma,LungotevereFarnesina40,30 marca 1926

DrogiKsiężeKanclerzu.

Serdeczniedziękujęzalistyizarubrycelę.Zgonks.arcybpaCieplakabardzoodczułem.Trudno,wolaBoża.

NaLitwieznalazłemKościółpodwieluwzględamiwstanieprzera-żającym.Jakdzieckopłakałem.Zdawałosię,iżchybasamLucyferpra-cowałtamzlegionemzłychduchów,bypodkopaćizburzyćfundamentyKościoła.StosunkizeStolicąŚw.prawiezerwane,niepojęteuprzedzenieinieufność,przechodzącenierazwnienawiśćdoGłowyKościoła.Maso-nikorzystalizsytuacji,wchodzączręczniewśrodowiskakatolickie;zjed-nejstronywimieniukatolikówstaralisięjaknajbardziejobrazićOjcaśw.,azdrugiejstronycisamitegożOjcaśw.oskarżaliiszkalowalinaLitwie.Rękadiabelskaukrytapchałatennaródchybadoapostazji.Aksiężanie-którzy!PanieBoże,ratujich!Aleznalazłemteżwieledusziwśródksię-ży,iwśródświeckichnaprawdęoddanychBoguiKościołowi.Zrozumia-łem,iżtegorodzajuzłychduchówniedasięinaczejwypędzić,jaktylkoin orationeetieiunio1.

1 Przezmodlitwęipost(Mk9,28).


Bógpobłogosławiłmoimwysiłkom.Jegołascewszystkoprzypisuję.Ontylkopotrafisercaludzkieodmienić.Ijaodjeżdżająciinnimieliśmywrażenie,żebiegkołazacząłsiętoczyćwstronęwręczprzeciwną.Na-stąpiłaznacznaodmianakulepszemupodwieluwzględami.NiechBógbędziezatouwielbiony.Mamnadzieję,żepozorganizowaniuprowincjiihierarchiikościelnejnaLitwie,rozpoczniesiętamnoweżyciekościel-ne.Bógda,poparulatachwszystkowrócidonależytejnormyiLitwa,jakdawniej,takiwprzyszłości,będziekrajemcałkowicieoddanymiwier-nymStolicyŚw.

Tu,wRzymie,teżwciążpracowałemciężko.Dopierodzisiajmamniecowolniejszyczas.

KtouWasbędziearcybiskupem,nictuniesłychać.Odtychsprawstaramsiętrzymaćjaknajdalej.IbeztegomamzacoodpowiadaćprzedBogiemizczegosięrachować.ChybatylkomodlitwąmogęWamusłu-żyćidopomóc.CosiętyczyJ.E.biskupaJałbrzykowskiego,totepisa-ninyimemoriały,moimzdaniem,mogąmutylkozaszkodzić.Aletoniemojasprawa.

PisałdomnienaLitwępanprof.Staniewiczwsprawieswegomająt-ku,którymająkonfiskować.Proszęmupowiedzieć,iżpomimonajszczer-szejchęcinicniemogłemdlaniegozrobić.Mogęmutylkowspółczuć.

ProszępozdrowićkochaneizacneSiostryBernardynki,zawszemamjegłębokowsercu.Jakbiedaczkompowodzisię?

Wszystkim,przedewszystkimPrześwietnejKapitule,przesyłampo-zdrowienia.ProszępamiętaćomnieprzedBogiem.Przesyłamnajser-deczniejszeżyczeniaibłogosławieństwo

†Jerzy,arcybp

81

Oryg.:AMPP.

Rzym,19kwietnia1926DrogiKsiężeKanclerzu.

Bógzapłaćzalisty.Oświęciańskiejsprawietunicniesłychać.BędącwWilnie,czułem,żewkrótcetrzebabędzietamzrobićzmianęwnabo-


żeństwie.WięcJ.E.bpMichalkiewicznicnadzwyczajnegoanizłegoniezrobił.Załatwiłtylkosprawędojrzałą.

Okandydatachteżnicniemówiątutaj.Widaćczekają,ażwszystkosięuspokoi.Zresztąumiejątusekretzachować.Jaosobiściezdalaodtegosiętrzymam,boniechcęwnieswojesprawysięwdawać;itu,zdajesię,nielubią,jeżeliniepowołaniwniesięwdają.

Nieprzypuszczałem,żewRzymiebędęmiałtylepracy.AleBógpo-błogosławił.Prawiewszystkienajważniejszesprawyzałatwiono.Bógda,żeżyciekościelnezostaniedoprowadzonenaLitwiedoporządku.Resztęopowiep.Nowicka,któratubawi.PrzezniąprzesyłamDrogiemuKsiędzuKanclerzowichoćkrzyżyczeknapamiątkę,bokrzyżyciężkichmuniebrak.

BardzowdzięcznyjestemPrześwietnejKapitulezadepeszęzżycze-niami.Proszępodziękować.Jaksięuspokoję,doNiejnapiszę.Terazżyjęwwirzepracygorączkowej.

TerazwracamnaLitwę,skądpodkoniecmajajadęnaKongresdoChicago,potemznowuwracamnaLitwę,bydokończyćspraw,apotemdoRzymu,doswejcichejpracywZgromadzeniu.

Polecającsięmodlitwom,zostajęcałymsercemoddany †Jerzy,arcybp


82

Kopiamaszynowa:LCVA,1674,2,t.9,k.106.

Wilno, 24 lutego 1923SzanownyiDrogiKsiężeStanisławie!

Raportz12lutegoilistz21br.otrzymałem.Imionainazwiskawi-chrzycielikażęznowuprzesłaćdoprokuratury.Proszęinadalwraportachpowiadamiaćmnieowichrzycielach,oiletacybędą.

Proszęnietracićodwagi.TakieawanturydadząsięprzezwyciężyćtylkoufnościąwpomocBożą,modlitwą,zaparciemsięorazspokojem,taktemiwytrwałością.

1.Żadnychnowychpapierówizarządzeńbiskupaniepotrzeba;boDrogiKsiądztylkoprzywracaporządekustalonyiistniejący.Zresztąnie

Do ks. Stanisława Chodyki

Ks. Stanisław Chodyko (1893-1978), święcenia kapłańskie otrzymał w 1918 r. Dwa lata był wikariuszem w Raduniu. Od 22 X 1922 r. do 12 X 1924 r. w kościele raduńskim trwał ostry konflikt na tle językowym. Grupa Polaków usiłowała usunąć język litewski. Ks. Chodyko, jako taktowny kapłan, znający realia parafii raduńskiej, 22 X 1922 r. został mianowany tymczasowym administratorem parafii. Na tym stanowisku pozostawał do września 1923 r.

List stanowił instrukcję, jak postępować w konflikcie raduńskim.Na temat konfliktu w Raduniu zobacz też pisma do Prokuratora Sądu

Okręgowego w Wilnie i do wiernych parafii Raduń.

Do ks. Stanisława Chodyki120

mapotrzebyKsiądzlegitymowaćsięprzedwarchołami:nieonirządząpa-rafią,aks.proboszcz.

2.Zdelegacjamiawanturnikówniemacowdawaćsięwdługieper-traktacje,botosąludziezłejwoli,którychsięnieprzekona.Należykrót-ko,spokojnieistanowczoprzypomniećimoobowiązkuiodprawićich.

3.NiechDrogiKsiądznieustannie,przykażdejsposobnościpouczaiuświadamialudzidobrejwolioichobowiązkuposłuszeństwaireagowa-niaprzeciwkowarcholstwomiuplanowanymzgóryawanturom.

4.Codokazańwkościele.Jeżeliniepozwalająjednymgłosićnauk,tonienależymówićichidodrugich.Niechtymczasemniebędziekazańwkościelezupełnie.OileDrogiKsiądzbędziewidział,żenadeszłasto-sownapora,przysposobności,proszęznowukiedyspróbowaćprzemó-wićwkościeledojednychidodrugich.Oileprzeszkodzą,znowuprze-rwaćmawianiekazańwkościele.Tymczasemproszęwciążprzypominać(nawetprywatnie),oilebędątrwaliwuporzeinieopamiętająsię,żeko-ściółbędziezczasemzamknięty.Obecnietylkodanyczasdoopamiętaniasięizareagowaniaprzeciwwichrzycielstwom.

5.Oiletoroztropnośćpodyktuje,proszęmiewaćkróciutkienaucz-kiprzyobsługiwaniuchorychtakwwioskachbiałoruskichipolskich,jakilitewskich,odpowiedniopoBożemuusposabiająclud.

6.Czyniedałobysięspośródpewnychosóbstworzyćcośwrodzajubractwadlapodtrzymaniaporządkuwkościeleizwalczaniawarcholstwa,naprzykładnatleŻywegoRóżańca,czywinnysposób.

7.Zestanowiskaproszęmiprzedżadnymigroźbaminieschodzić.Proszęodczasudoczasudonosićostanierzeczy.BędęzaDrogiego

Księdzasięmodlił.NiechBógMuwynagrodzipoświęcenie.Błogosławię†Jerzy,bp

121Do ks. Stanisława Chodyki

83

Oryg.:RGIA,St.Petersburg,826,t.175,k.17.

Petersburg,19października/1listopada1909

Ks.JerzyMatulewicz,synAndrzeja,dr teologii, profesorRzymsko-KatolickiejCesarskiejAkademiiDuchownej

PodanieLatemtegoroku,jadącpociągiem,zgubiłempaszport,oczymwswo-

imczasiepowiadomiłempananaczelnikapolicjiIIObwoduwWasilew-skiejDzielnicymiastaSt.Petersburga.Odniegootrzymałemodpowiedniezaświadczenie,którezałączam.MamzaszczytpokornieprosićWasząEks-celencjęowydaniepozwolenia,abywystawionominowy,bezterminowypaszport.

Profesor Jerzy Matulewicz

[Adnotacja:]Bezterminowypaszportwydano19października1909roku,nr5484

Do biskupa Jana Cieplaka

Arcybp Jan Cieplak (1857-1926) pochodził z diecezji kieleckiej. Od 1882 profesor teologii w Akademii Duchownej w Petersburgu. 12 VI 1908 roku zo-stał sufraganem mohylewskim. Po śmierci metropolity Apolinarego Wnukowskiego (21 V 1909) rządził archidiecezją aż do mianowania abpa Wincentego Kluczyń-skiego (7 IV 1910). W 1919 roku został tytularnym arcybiskupem, a 14 XII 1925 roku następcą bpa Matulewicza na stolicy wileńskiej, której nie zdołał objąć.

Od 1952 roku toczy się jego proces beatyfikacyjny.

Do biskupa Jana Cieplaka122

84

Koncept:LCVA,1674,2,t.48,k.9.

[Petersburg,maj1911]ExcellentissimeDomine!

KsiądzprałatMaculewicz,rektorSeminariumnapisałdomnie,żeWaszaEkscelencjawyraziłżyczenie,bymsiępodjąłkierowaćrekolekcja-midlaksiężywKownie.

ZcałegosercapragnęusłużyćWaszejEkscelencjiibraciomkapłanom.Sądzę,żetrzebabyłobyurządzićdwieserie,takjakpisałksiądzrektor.

Dlamnienajdogodniejszyczasbyłbydlapierwszejseriimiędzy19i26[czerwca],adladrugiej3-10[lipca].Jakkolwiek24wypadadzieńśw.Jana,sądzę,żeczęśćduchowieństwamogłabyprzyjechać.Urządzićzaśobieseriepo2lipcastaregostylubyłobydlamniezatrudno;pragnąłbymwyjechaćzagranicę.Sądzę,żerekolekcjebędątrwałycałychpięćdni.

Do biskupa Kacpra Felicjana Cyrtowta

Kasper Felicjan Cyrtowt (Cirtautas) (1841-1913) urodził się na Żmudzi w 1841 r. Sufraganem żmudzkim został 2 VIII 1897 r. W latach 1908-1910 był wikariuszem kapitulnym. 7 IV 1910 r. został biskupem żmudzkim. Łagodził na-pięcia narodowościowe. Zmarł 20 IX 1913 r.

123Do biskupa Kacpra Felicjana Cyrtowta

85


[Fryburg,grudzień1911]ExcellentissimeDomine!

OśmielamsięprzesłaćWaszejEkscelencjizpowoduŚwiątswojesy-nowskienajserdeczniejszeżyczenia.WmodlitwachswoichpolecamSer-cuJezusaWasząEkscelencjęicałądiecezjężmudzką.

CzujęsięteżwobowiązkuzdaćsprawęWaszejEkscelencjioks.Le-onieKulwieciu,któryzałaskawympozwoleniemNajdostojniejszegoPa-sterzajestwCanisianumiuzupełniaswojewykształcenie.Jestondosyćwątłegozdrowia,któreobecniemożesięniecopolepszyło.Pracuje,iletyl-komoże.Przedewszystkimstudiujeipogłębiaascetykę.MacodzienniepotrzykwadransewykładuRodrycjusza,popółgodzinywykładutreściascetycznej,nieliczącinnychzwykłychćwiczeńpobożnychzdziedzinyascetyki.Mamyteżprzytymsamiprywatnieczasamipogadankireligij-neosprawachreligijnychiurządzamyczasamiteologicznedysputynate-matnajważniejszychprawdnaszejświętejwiary,bypóźniejtymlepiejpo-trafićichbronić.NaUniwersyteciesłuchawykładówapologetyki,historiikościelnejinajednejgodziniepasterskiejszczegółowej.Prywatniewdo-muuzupełnianiecokursnaukgimnazjalnych,zaznajamiasięzzasadamikatechetyki,wogólesposobuwykładaniareligii.Uczysięniemieckiego,jużtylepostąpił,żeswobodnieczyta,rozumiewykłady,opracowujeteżpisemnierekolekcjedlamłodzieży.

86

Koncept:LCVA,1674,2,t.120.


OśmielamsięprzesłaćWaszejEkscelencjizpowoduŚwiątswojesy-nowskie,serdeczneżyczenia.CzęstopolecamSercuJezusaNajdostojniej-

Do biskupa Kacpra Felicjana Cyrtowta124

szegoArcypasterzaicałąJegodiecezję.AbyJezusChrystus,Bógmiłości-wy,wspierałWasząEkscelencjęswąłaskąwtychtakciężkichdlaKościo-łanaszegoczasach,abypomagałdźwigaćkrzyżciężkirządówtakrozle-głejowczarniizechciałobrócićnaswojąwiększąchwałęwszystkieutra-pieniaibóle,jakieWaszaEkscelencjaprzeżywałiprzeżywa.

ZnajgłębszączciąiszacunkiemszczerzeoddanysługawChrystusie Ks. Jerzy Matulewicz

125Do biskupa Kacpra Felicjana Cyrtowta

87

Kopia:LCVA,1674,2,t.48,k.7.


SzanownyKsiężeDobrodzieju!

Uprzejmiedziękujęzazaszczyt,jakimiKomitetokazuje,powołującmniedowzięciaczynnegoudziałuwkursach.ZgadzamsięwygłosićdwaodczytynawskazanytematoDemokracjiChrześcijańskiej.Uważającma-jącesięodbyćkursyspołecznezarzeczideową,żadnychwarunkówzgó-ryniestawiam.Pożądanybyłbyzwrotprzynajmniejkosztówpodróży.

Łączęwyrazynajgłębszegoszacunku Ks. J. Matulewicz

Ksiądz Antoni Czerniawski (1867-1929), wyświęcony w 1892 r., ukończył Akademię Duchowną w Petersburgu. Jako proboszcz parafii św. Jana w Wilnie i dziekan dekanatu wileńskiego, organizował kurs społeczny i zaprosił ks. Matulewicza z wykładami. Czy kurs się odbył, nie ustalono.

Do ks. Antoniego Czerniawskiego

Do ks. Antoniego Czerniawskiego126

Do ks. Ignacego Česaitisa MIC

88

Oryg.:AGM.

Warszawa, 3 lipca 1915MójDrogiKsiężeIgnacy.

OtrzymałemTwójlistobszerny;cieszęsię,żeuWaswszystkodobrzeidzie.Jeślisąbraki,trzebacierpliwieprzetrwać.Bojęsię,czysięnieza-nadtotamgłodzicie;postępujcieroztropniepodtymwzględem.Trzebali-czyćnaOpatrznośćBoską.

Przyjechałtuks.prof.BuczyszPetersburga;podrodzewstępowałdoTykocinadoJ.E.Ks.BiskupaSejneńskiego.UstniedałJ.EKs.Bi-skupwszystkieupoważnieniadoprzyjęciaświęceńkapłańskich.MożeszsięzwrócićdoJ.E.Ks.BiskupaFryburskiego,byzechciałsamCiudzielićtychświęceń,lubupoważnićjakiegoinnegobiskupa.Wtejsprawieija,iks.BuczyswysyłamydoCiebierekomendowanelistypofrancusku.Gdy

Ks. Ignacy Česaitis (1893-1961) pochodził spod Mariampola. Studio-wał w Seminarium Duchownym w Sejnach. W 1913 r. odbył nowicjat pod kierunkiem bł. Jerzego. W latach 1913-1919 studiował we Fryburgu i otrzy-mał doktorat z teologii. Wyświęcony we Fryburgu 27 X 1915 roku. W la-tach 1919-1921 był prefektem szkół w Mariampolu. Następnie wyjechał do USA, gdzie redagował litewski dziennik „Draugas”. W latach 1925-1935 wykładał teologię pastoralną i moralną na Uniwersytecie Kowieńskim. Był obecny przy śmierci bł. Jerzego i opisał ją. W 1930 r. opuścił Zgromadzenie.

127Do ks. Ignacego Česaitisa MIC

jeotrzymasz,udajsiędokanclerzaUniwersytetu,bynaszepodpisypo-świadczył,amożeitoniepotrzebne;możewystarczywprostpójśćdokan-celariibiskupiejinapodstawietychlistówprosićoświęcenia.

BiskupSejneńskiniemożeterazżadnychdokumentówwysyłać,są-dzę,żetouwzględnią.

Piszępopolsku,bycenzurzeułatwićpracę.Całujęserdecznieiżyczę,bysięudałowyświęcić.

Ks. J. Matulewicz

89

Oryg.:AGM.Tł.zlit.ks.K.OksiutowiczMIC.

Wilno,6kwietnia1924DrogiKsiężeIgnacy!

Bardzodziękujęzamiłyliścik.Cieszęsięserdecznie,żeKsiądzzło-żyłślubywieczyste.Niktnieżałował,żeoddałsięcałkowicieBoguiJe-musłużył.Ksiądzrównieżniebędzietegożałował;jestprzyobiecanabo-wiemstokrotnanagroda.

Sądzę,żepobytwAmeryceniepozostaniedlaKsiędzabezpożytku.ZobaczyłKsiądznowykraj,poznałnoweżycie,zdobyłdużodoświadcze-nia,nauczyłsięobcegojęzyka.Dobrze,żemisjeożywiająipodnosządu-cha;jesttonaprawdęczasodpowiedni,stosowny,byłaskiBożemogłyrozwinąćswedziałanie.Wpadłszywwirpracispraw,jestbardzodobrzestaraćsięustawiczniechodzićwobecnościBożejiżyćwjaknajwiększymzjednoczeniuzBogiem.Przyjdzieczas,żeiumysłmożnabędzieożywić,wzmocnić,odnowić.TymczasemSzczęśćBożewpracy.Serdeczniedzię-kujęzapracęipoświęceniesięizcałegosercabłogosławię

†Jerzy,biskup

Do ks. Ignacego Česaitisa MIC128

90

Oryg.AAGAPP111aI,k.25.

EpiscopusVilnensisWilno, 7 sierpnia 1919

Ekscelencjo!

Dziękującserdeczniezauprzejmezaproszenie,mamhonorpowia-domićWasząEkscelencję,żeznajwiększymukontentowaniemprzyj-

Do kardynała Edmunda Dalbora

Kardynał Edmund Dalbor (1869-1926), filozofię studiował w Pozna-niu, teologię w Münster, a prawo kanoniczne zakończone doktoratem na Gre-gorianum. Wyświęcony w 1893 r. w Rzymie. W 1915 r. objął arcy biskupstwa gnieźnieńskie i poznańskie. W 1919 r. Benedykt XV mianował go kardy-nałem. Podczas I wojny światowej organizował opiekę dla jeńców wojennych. Zwołał pierwszą konferencję biskupów polskich, otworzył w Warszawie kan-celarię prymasowską, nazwaną potem Biurem Episkopatu, zreorga nizował Polską Misję Katolicką w Paryżu, troszczył się o opiekę nad emigrantami. Zorganizował „Caritas”, podniósł poziom umysłowy i duchowy duchowień-stwa. W 1920 r. założył Ligę Katolicką i Katolicką Szkołę Społeczną, po-wołał Zjednoczenie Stowarzyszeń Młodzieży, Stowarzyszeń Robotników Chrześcijańskich, utworzył Sodalicję Kapłanów, Związek Misyjny Kleru, Związek Kapłanów „Unitas”. Szerzył kult Serca Jezusowego.

Dążył do odwołania bł. Jerzego z Wilna. Pisał o tym do Piusa XI, powo-łując się na życzenie naczelnika państwa J. Piłsudskiego.

129Do kardynała Edmunda Dalbora

męudziałwZjeździeGnieźnieńskim.PrzyjadęzkapelanemdoPoznania.Oileczaspozwoli,chciałbymodprawićMszęśw.wPoznaniu1.

Wyrazyczciipoważaniagłębokiegołączę.†Jerzy,bpwileński

91

Oryg.:APP,111b,k.183.

Wilno,6września1924Eminencjo,

Odpowiadającnapismozdnia10sierpniabr.L.dz.3790/24.0.,naj-zupełniejpodzielamprojektWaszejEminencjiwsprawiegmachudlaNuncjatury.Uważamteżzarzeczwielcepożądaną,abyWaszaEminen-cjazechciałłaskawieprzyjąćnasiebietrudwystaraniasięzwroturelikwiiśw.Stanisława.

Wkwestiipielgrzymkijubileuszowejpostanowiłempowołaćkomi-tet,wskładktóregoweszli:ks.kanonikKarolLubianiec,inspektorSemi-nariumDuchownegowWilnie,jakoprzewodniczący(SeminariumDu-chowneprzykościeleśw.JerzegowWilnie);ks.LeonŻebrowski,dziekangrodzieńskiiks.LeonPuciata,profesorUniwersytetuWileńskiego.

Proszęprzyjąćwyrazynajgłębszejczci†JerzyMatulewicz,biskupwileński

1 Kopię tego listu bpMatulewicz przesłał do sekretarzaEpiskopatu bp.Henryka Przeździeckiego.

Do kardynała Edmunda Dalbora130

92

Oryg.:APP111b,k.209.

[Wilno, 12 listopada 1924]Eminencjo,

DelegatRządunaZiemięWileńskąpismemzdnia30Xbr.L.2409naimięks.prałataSawickiego,przedstawicielaKuriiiczłonkaOkręgowejKo-misjiKonserwatorskiej,prosioprzygotowanienaposiedzenietejKomisjid.20bm.uwag,względnieopiniidozałączonegoprzywymienionympiśmieprojektunowejustawyoopiecenadzabytkami.Ustawatazaliczadozabyt-ków:kościoły,kaplice,cmentarze,pomniki,wota,obrazy,szafy,utensyliakościelne,przedmiotyprzechowywanewskładachiskarbcach,archiwaliaitp.Zabytkiposiadająceznacznąwartośćmająbyćwpisanedopaństwo-wegoinwentarza(art.4ustawy).Inwentarzemająbyćksięgamipubliczny-midostępnymidlawszystkichzainteresowanych.WykazzabytkówmabyćogłaszanywMonitorzePolskim(art.7).Jeżeliwłaścicielnieprzystąpidoprzeprowadzeniawewłaściwym,wskazanymprzezwładzękonserwatorskączasie,robót,zabytkimogąbyćwywłaszczonenarzeczPaństwa(art.11).WywłaszczeniezabytkównastępujenamocyorzeczeniaMinistraW.R.iO.P.(art.26).Takajestogólnatreśćprojektuustawy.

Wodpowiedzinapropozycjęwydaniaopiniiks.prałatSawickidałzmojegopoleceniad.12bm.załączonątuodpowiedź1.

OpowyższymmamzaszczytzakomunikowaćWaszejEminencjidlauniknięciarozbieżnościwdziałaniuiprosićołaskawewypowiedzenieswejopiniicodozajętegoprzezemniestanowiska.

Łączęwyrazynajgłębszejczci.Pozostajęoddany †JerzyMatulewicz,bpwileński

131Do kardynała Edmunda Dalbora

1 Brakzałącznika.

Do Dowództwa Szpitala Wojsk Polskich w Mołodecznie

93

Koncept:LVIA,694,3,t.15,k.63.

Wilno, 5 listopada 1919

Napismozdnia27Xrokubieżącegonr2341niniejszymprzesyłamDowództwuSzpitalaswezezwolenienazajęcieczasowekaplicy,zbudo-wanejw1915r.przystacjikolejowejwMołodecznie,naszpitaldlaran-nychżołnierzy,zmocnymjednakżeprzeświadczeniem,żeDowództwoSzpitalapoprzeminięciupotrzebyzwrócijąparafii.

W początkach wojny polsko-bolszewickiej, gdy front przesunął się daleko na wschód, na tyłach urządzano szpitale polowe. Z powodu braku pomieszczeń umieszczono szpital w kaplicy w Mołodecznie, za zgodą biskupa Matulewicza.

Do Dowództwa Szpitala Wojsk Polskich w Mołodecznie132

Do duchowieństwa i wiernych diecezji wileńskiej

Biskup Matulewicz skierował do swoich diecezjan 7 listów pasterskich, które publiku jemy tu w całości. Do tego zbioru dołączamy także odezwę do duchowieństwa na temat obowiązków duszpasterskich i dwa okólniki: o bea- tyfikacji królowej Jadwigi i o jubileuszu świętego Jozafata oraz szereg innych komunikatów.

Pierwszy z listów pasterskich Biskup napi sał w obronie swobód religijnych i praw oby watelskich, zagrożonych działalnością panu jących wówczas w Wil-nie władz komunistycznych. Wymagało to bohaterstwa, mogło bowiem koszto-wać utratę wolności, a nawet samego życia.

Treść następnych listów ukazuje, jakie sprawy - zarówno w dziedzinie wiary, jak i postępowania - chciał biskup Matulewicz przedstawić wiernym do rozważenia.

Ten rodzaj pasterzowania przez słowo pisane kończy Biskup wyjątkowo ob-szernym i wnikliwym listem pasterskim o wychowaniu, zwłaszcza w rodzinie.

Prawie we wszystkich listach, okólnikach i komunikatach pojawia się motyw miłości, wzajemnej zgody i przebaczenia oraz troska o wiarę i jej integral ność.

133Do duchowieństwa i wiernych diecezji wileńskiej

94

List pasterskiw obronie swobód religijnych i praw obywatelskich

Druksamoistny.

Wilno, 16 lutego 1919

Jerzy MatulewiczzBożejiStolicyApostolskiejłaskiBiskupWileński

LuduWileńskiKatolicki!

Zpowoduwypadkówdniostatnich,obowiązekpasterskizmuszamniedozwróceniasiędoCiebiezserdecznymsłowem.

NiewątpliwiekrzywdaCisiędzieje.Maszprawodomagaćsięwolno-ścisłowa,wolnościprasy,wolnościzebrańizrzeszeń.Maszprawo,ludurobotniczy,zrzeszającsię,domagaćsięiwywalczaćsobietakiewarun-kibytu,byśmógłżyćżyciemgodnymchrześcijaninaiczłowieka.Imaszprawopowoływaćdowspółpracyzsobątychludzi,którychsamobda-rzyszswymzaufaniem.Maszprawodomagaćsięwolnościsumienia,byszanowanoTweprzekonania,Twąwiarę,byniebezczeszczonoświątyń.Maszprawoiobowiązekdomagaćsię,byTwadziatwamogłasiękształcićwduchukatolickim,byniewyrzucanoreligiizeszkół.Maszprawoiobo-wiązekstaćwobronieswegoKościoła.

Iwczasachnajgorszegouciskuwkrajunaszym,kiedyświątyniena-szezamykanoikonfiskowano,kiedykapłanówwięzionoignanonaSy-bir,TyśzawszesiętrzymałmocnoideałówChrystusowychibroniłeśichmężnie.CześćCizatoludunaszkatolicki.UfamwBogu,żeiwtychcza-sachciężkichwytrwaszmężnieprzywierzeswychojców.

Alewalczącosweprawaiideałypamiętajcie,byścietoczyniliwdu-chuChrystusowym.Ufajcie,jamzwyciężyłświat(J16,33)-mówiPanJe-zus.Aczymzwyciężył?Jakimorę żem?OtomocąswegoDucha,siłąofia-ryicierpienia,potęgąmiłości.TabrońChrystusowaniechbędzieiWasząbronią.Niedajciesięwytrącićzrównowagi,niedajciesięsprowokować,

Do duchowieństwa i wiernych diecezji wileńskiej134

niedozwólcie,byWasktomógłpopchnąćdoczynówniegodnychchrze-ścijanina,katolika.Pamiętajcie,żeściepotomkamitychchrześcijan,cowpierwszychwiekach,cierpiącsrogiuciskiprześladowanie,częstomu-sieliprzelewaćkrewwłasną,alenigdynieprzelewalikrwicudzej.

Niemogącwyznawaćswejwiarypublicznie,krylisięwkatakum-bach,szlidowięzień,szlinawygnanie,dorobótciężkich,napożarciedzi-kichzwierząt,alenigdynieuciekalisiędożadnegogwałtuwswejobronieprzeciwkociemięzcom.Jednakpowagąswejwiary,cierpliwościimiłościpokonaliświatizwycięskozatknęlinadnimsztandarkrzyżaświętego.

IWyidźcienaprzódwwalceolepsząprzyszłośćidolę,uzbrojeniwpotęgęjednościisolidarności,wpotęgęwiaryimiłości.IWamBógda,żeprzetrwaciewszystko.Strzeżciesięzgorszeńibłędówrozsiewanychizwalczajcieje,ale litujciesięnadbłądzącymiinieprzestawajcieichmi-łować.Zwalczajciezłowszędziezcałymzapałem,alewdobrem,jakPi-smoŚwiętekaże.

Szanujciesięwzajemnie,nieustawajcie,wszystkimdob rze czy-niąc.Niechkażdyzakładapokójwswymsercuiinnychuspakaja.Wszy-scyczyńcie,cojestkupokojowi,bysięspełniłynaWassłowaChrystuso-we: Błogosławienipokójczyniący,albowiemonisynamiBożymibędąna-zwani(Mt5,9).

Nawołującludkatolickidozachowaniapokoju,zwracamsięteżzserdecznąprośbąidotych,coniesąchrześcijanamiicosąodrębnychodnasprzekonań.UszanujcieiWynaszeprzekonaniareligijne,nasześwią-tynie;zostawcieprawdziwąwolnośćnaszejwierze,naszemuKościołowi,naszymzrzeszeniominaszejdziałalnościkatolickiej;iwyzeswejstronywpływajcienaswoichwspółwyznawcówizwolenników,bysięprzykła-dalidowspólnegospokojuizgodnegowspółżyciawszystkich.

Wobecpowagiigrozychwili,wobeccoraztrudniejszychwarunkówżycia,wobecstrasznejdrożyznyigłodu,niechwszyscyobywatele,zapo-minającodzielącychichróżnicach,stanądozgodnejpracydlawspólnegodobra,aszczególnieniechpospiesząnaratunektymnajbiedniejszym,któ-rymcorazbardziejzagrażawidmośmierci głodowej.Prawdaisprawiedli-wość,prawdziwamiłośćipokójBożyniechzapanujewsercachWaszychiwrodzinachWaszych,wmieścieiwcałymkrajunaszym.

†Jerzy,biskupwileński


95

List o obowiązkach duszpasterskich duchowieństwa

Druksamoistny.Tł.złac.ks.J.BukowiczMIC.

Wilno, 28 czerwca 1919

Jerzy MatulewiczzBożejiStolicyApostolskiejlaski

BiskupWileński

WielebnemuDuchowieństwuDiecezjiWileńskiejpozdrowienieipaster-skiebłogosławieństwo.

Czasiwarunki,wjakichżyjemy,zmuszająmnie,NajmilsiBracia,abymWarnprzypomniał,przede wszystkim, sprawynastępujące:

I.Bezpośredniminajważniejszymobowiązkiem,szczególniedusz-pasterzy,jesttroszczyćsięokatechetycznepouczanieluduchrześcijań-skiego(kan.1329).Obowiązkiemproboszczajestnietylkocoroczneprzy-gotowaniedziecidogodnegoprzyjęciasakramentów,aleniepowinienonzaniedbywaćdokładniejszegozapoznawaniazkatechizmemtychdzie-ci,któreniedawnoprzyjęłypierwsząKomunięświętą(kan.1330-1331).Wniedzieleiświętaobowiązujące,wporzenajbardziej,jegozdaniem,odpowiedniejdlaludzi,powinienproboszczwyjaśniaćkatechizmtakżewiernymdorosłym,wykładającgowsposóbdostosowanydoichpozio-muumysłowego(kan.1332).ProszęWasprzetoibłagam,NajmilsiBra-cia,abyściesięzpilnościąoddawalinauczaniukatechizmuzarównodzie-ci,jakidorosłych.Jesttobowiemzadaniewielkiegoznaczeniu,takreli-gijnego,jakspołecznego.

II.Odnośniedokazańzachowujciedokładnieto,cozawierakan.1347,paragrafyl-2:„Wkazaniachprzedewszystkimwykładaćnależy,wcowiernipowinniwierzyćijakpostępować,abyosiągnąćzbawienie.GłosicielesłowaBożegoniechunikająświeckichizbyttrudnychtema-tów,przekraczającychpoziomumysłowyogółusłuchaczy.Ewangelicz-


neposłannictwoniechwykonująniewprzekonywającychsłowachmą-drościludzkiej,niewyszukanąipysznąwymowąobłudyischlebiania,alewokazywaniuduchaimocy,przepowiadającniesiebie,leczChrystusaukrzyżowanego”.

Zachowujcietakżeto,conamzostałomocnopodkreślonewprzepi-sachokaznodziejstwiewydanych przezŚwiętąKongregację Konsysto-rialną,28stycznia1917roku:„Ponieważświętesprawy należytraktowaćświęcie,dlategoniechniktnieprzystępujedogłoszeniakazania,ktobysiędońnieprzygotowałodpowiednio,bezpośrednio,przezstudiumimo-dlitwę” (nr19).„Tematykazańmająbyćwswejistociereligijne. Gdybykaznodziejachciałomawiaćinnetematy,nieściślereligijne,zawszejed-nak stosownedladomuBożego,winienprosićo pozwolenie ordynariu-szamiejscowegoitakoweuzyskać. Ordynariuszzaśniechgonieudziela,jaktylkopodokładnymrozważeniusprawy iprzekonanyojej konieczno-ści.Wszystkimkaznodziejomzakazanejestcałkowicie iabsolutniemó-wićwkościeleosprawachpolitycznych”(nr20).

„Kaznodziejaniechniezabiegaopoklasksłuchaczy,aleniechszukajedyniezbawieniaduszipoleceńBożychikościelnych”(nr24).„Niechsiędostosujedopoziomuumysłowegoogółusłuchaczy,zarównowspo-sobierozumowania,jakiprzemawiania.Wruchachzaśiwypowiadaniusłówniechzachowatakąprostotęipowagę,jakieprzystojąpełniącemuposłannictwoChrystusa”(nr27).Nigdyniechniezapominaotym,cozgodniezEwangelią,znaukąApostołówiprzykładamiświętychświętyHieronimzalecałNepocjanowi:„niechtwojeczynynieośmieszajątwoichsłów,abyci,przemawiającemuwkościele,ktośniepowiedział:dlaczegowięcnieczynisztego,comówisz?Mizernymmistrzemjestten,ktozpeł-nymżołądkiemmówiopostach.Słowa,myśliiczynykapłanamusząbyćzesobązgodne”(nr28).„Ponieważzaśanibiskup,anikomisjanadzorczaniemożebyćwszędziewdiecezji,oważniejszychkazaniachwmiejsco-wościachodległych,ordynariuszeniechwymagająoddziekanalubpro-boszczówinformacjiszczegółowychipewnych,zgodniezprzytoczony-miwyżejprzepisami”(nr33).

Nakazujęprzeto,podgroźbąnałożeniakary,abyniktnieulegałzbyt-niosugestiommówieniaosprawachświatowych,„abywtrakcierozwa-żaniasprawwiecznychniepopadałwpolitykę,zwłaszczagdybytespra-wygwałtownieprzykuwałyuwagęsłuchaczy.PrzepowiadajcieJezusa


Chrystusaitoukrzyżowanego(lKor2,2).Zabiegajcieoto,byludzieco-razbardziejpoznawaliJezusaChrystusaiabytopoznaniedotyczyłonietylkowiary,aletakżeiżycia”.

PrawdęChrystusowąinakazy,takżetesurowsze,wtakisposóbprze-kazujcie,abyścieniczegoniezamilczalianinieupiększali:opokorze,ozaparciusię,oczystości,owzgardzierzeczyziemskich,oposłuszeń-stwie,oprzebaczeniuwrogom,ostrasznymsądzieBożym,ożyciuwiecz-nym,owypełnianiuobowiązków-iinne.Troszczciesięoto,abywszyst-kichzapalićmiłościąBogaimiłościąKościoła.Wzywajciewszystkichdowzajemnejmiłości,dozgodyipokoju(encyklikaBenedyktaXVogłosze-niusłowaBożego).

III.Nadalpozostajewmocyzakaz-wydany11sierpnia1916rokuprzezadministratoraapostolskiego,KsiędzaPrałataKazimierzaMichal-kiewicza-dokonywaniazambonyjakichkolwiekzapowiedziiogłoszeń,choćbyosprawachpożytecznych,aleczystoświeckich.Niejestdoz-wolonedokonywanieżadnychogłoszeń,oprócztych,któredotycządobradusz,służbyBożejiprawakościelnego,alboktóresądokonywaneautory-tetemordynariuszamiejsca.

IV.Prośbyizaleceniawładzświeckichwtedytylkomożecieprzyjąćipolecićjedowykonania,kiedyjeWamprześleizaleciKuriaBiskupia.

V.Niewdawajciesięwsporypolityczne.WaszymstronnictwemniechbędziestronnictwoJezusaChrystusaiKościołakatolickiego.JakPannasz,JezusChrystus,obejmującwszystkichludzinieskończonąmiło-ścią,zawszystkich,takżezanieprzyjaciółzłożyłsiebiejakoofiaręnaołta-rzukrzyża,takiWyotaczajciemiłościąwszystkichludzi,bezróżnicyna-rodowościczyczegokolwiekinnego.Pracujcienadzbawieniemwszyst-kichludzijednakowo,naśladującto,comówiświętyPawełApostoł:DlaŻydówstałemsięjakŻyd,abypozyskaćŻydów.Dlatych,cosąpodPra-wem,byłemjakten,któryjestpodPrawem-choćwrzeczywistościnieby-łempodPrawem — bypozyskaćtych,copozostawalipodPrawem.DlaniepodlegającychPrawubyłemjakniepodlegającyPrawu,niebędączresztąwolnyodprawaBożego,leczpodlegającprawuChrystusowe-mu-bypozyskaćtych,którzyniesąpodPrawem.Dlasłabychstałemsięjaksłaby,bypozyskaćsłabych.Stałemsięwszystkimdlawszystkich,żebywogóleocalićprzynajmniejniektórych(1Kor9,20-22).


VI.Zcałągorliwościąprzykładajciesiędonauczaniadzieci,mło-dzieżyidorosłych,uważającrównocześnie,bytonauczanieodbywało sięzgodniezzasadamireligiikatolickiej.Oddawajciesię różnymdziełomspołecznym,jakichdomagająsię czasy,mając jednakzawszeprzedocza-miduchowedobrowiernych. Przedewszystkimwspierajcie-nawszelkimożliwydla Wassposób - tych,którzy cierpią biedęi niedostatek,którzy wyniszczeniprzezwojnyginązgłoduichorób.

Strzeżciesięjednak,byścienasiebieniebralianiteżsięniemiesza-lidorzeczyisprawświeckichiobcychreligii,któremogłybyodwrócićodWasludzi,anawetwzbudzićprzeciwWamnienawiść.Jeżelibycośtakie-gowydawałosiękoniecznedoprzeprowadzenia,starajciesię,abytozo-stałowykonaneprzezuczciwychludzi świeckich,przyWaszejpomocyi opiece.

Módlciesięsamiiluddomodlitwywzywajcie,abyłaskawośćBożaraczyłanamdaćtakdługooczekiwanypokójiprawdziwązgodęludów.

WWaszychtrudach,wktórychtrwaciepomimoczęstegobrakuwszystkiego,anawetwniebezpieczeństwiesamegożycia,niechWam,BraciaNajmilsi,BógwszechmocnyłaskąswojątowarzyszyiniechWasbłogosławi.


96

„Gwiazdka” dla żołnierzy

Druk: LVIA,694, 3,t.15,k.56

EpiscopusVilnensisWilno, 28 listopada 1919

DowielebnegoDuchowieństwadiecezjiwileńskiej

NiedawnopowołanydożyciaKomitet„Gwiazdki”dlażołnierzanafroncie zwróciłsiędomniezprośbąopomocw zbieraniupieniędzynakupnopodarunkówdlażołnierzyna„Gwiazdkę”.


Uważając,żeprzedewszystkimżołnierz nafronciezasłużyłsobienapomociwspółczuciespołeczeństwa,gorącopolecamtęsprawęWielebne-muDuchowieństwuiproszęojaknajszybszesformowaniekomitetówpa-rafialnychinaznaczenienajbliższejniedzielinazbiórkępieniędzyposto-sownejzachęcielududoofiarnościnatencel.Próczpieniędzymogąbyćprzyjmowaneiofiarywnaturze.Wszystko zebranenależykierowaćdoKomitetu„Gwiazdka”wWilnie(Świętojerska22).

Bisdat,quicitodat1.†Jerzy,biskupwileński

KanclerzKurii,kan.hon.J.Steckiewicz

97

W sprawie ksiąg metrycznych

Wilno,18XII1920–22V1924

Biskupprzypomniałksiężomdziekanomiproboszczomouporząd-kowaniupowojnieksiągmetrycznych.Ponowiłtenapeldodziekanów1VII1921(Kurenda1921,nr2,s.1)orazkolejnyrazdodziekanówiproboszczów(Kurenda1922,s.117-118).Wróciłdotejproblematyki 22V1924r.,polecając,abymetrykibyływystawianepopolskuizpieczę-ciąwjęzykupolskim(Kurenda1924,s.42-42).

1 Dwarazydaje,ktoprędkodaje(PubliuszSyrus„Sententiae”235).


98

Siedemsetlecie III Zakonu św. Franciszka

Druk:Kurenda192Inr1,s.1-2.

BikupWileńskiNr2595


DoWielebnegoDuchowieństwadiecezjiwileńskiej

Wtymrokuupływa700latod założeniaIIIZakonuŚw.Francisz-ka.OjciecŚwiętyBenedyktXVencykliką„Sacrapropediem”zachęcadowstępowaniadotegoZakonu,wyrażającpragnienie,byniebyłotakie-gomiastaiwioski,gdziebysięnieznalazładośćpokaźnaliczbaztegoStowarzyszenia.Tercjarzomzaś,jako„posłańcomizwiastunompokoju”,przypominaobowiązekpracynadkrzewieniempokoju, przywróceniem zgody umysłówinaprawyzepsutychobyczajów.

Dlaożywieniapracy,ujednostajnieniakierownictwaiomówienianaj-ważniejszychzagadnieńZakonu,dnia2,3i4sierpniabr.odbędziesięwKrakowiepolskikongrestercjarski.Pragnącywziąćwnimudział,po-winnisięzgłosićprzedllipcadokomitetukongresuIIIZakonu(Kraków,kl.OO.Bernardynów).

WielebniKsiężadyrektorzyIII Zakonuiproboszczowie,którzy w swoich parafiachmająchoćbynąjszczuplejszegronotercjarskie,urzą-dząwswoichkościołachzpowodu700-nejrocznicyuroczystetrzydnio-wenabożeństwazodpowiedniminaukami.Totriduummożebyćurzą-dzonewczasiedowolnym,byledodnia16kwietnia1922r.CodomiastaWilnawydanesąosobnerozporządzenia.

ZpowoduuroczystościjubileuszowychOjciecŚwiętynadajenastę-pująceodpustyiprzywileje:

„I.Wewszystkichkościołach,gdziegrona TrzeciegoZakonusąprawi-dłowozałożone,przezprzeciągcałegoroku,od10kwietnia(1921)począw-szy,skorownichzpowodutejwiekowejuroczystościzarządzonezostanątrzydniowenabożeństwa,będąmoglidostąpićodpustuzupełnegopodzwy-


kłymiwarunkami:tercjarzewkażdymztychtrzechdni,wszyscyinnijedenraz;zaśodpustulatsiedemdostąpićmogątylerazy(totiesquoties),ilekroćnawiedząNajświętszySakramentiwzbudząprzytymaktżalu.

II.Wszystkieołtarzetychświątyńprzeztednibędąuprzywilejowa-ne, a w czasie triduumkażdykapłanbędziemógłodprawićMszęśw.ośw.Franciszku,jakowotywęproregravietsimulpublicadecausa,zachowującogólnerubrykiMszałuRzymskiego,najnowszegowydaniawatykańskiego.

III.Wszyscykapłanitychkościołówbędąmoglinadawaćodpustyapostolskie,poświęcającróżańce,medalikiitp.–tudzieżbłogosławićró-żańcekrzyżackieiśw.Brygidy”.

ZachęcającWielebneDuchowieństwodowykonaniapowyższychzarządzeń,jakoteżwskazańOrdynariatuzdnia15i20marca1916rokuoprawidłowymikanonicznymerygowaniutercjarstwa,wyrażamygorą-ceżyczenie,abywdiecezjiNaszejZakonśw.Franciszkarozwijałsiępo-myślnieimiałgorliwychikarnychczłonków,prawdziwychnaśladowcówswegoZałożyciela1.


99

Asystencja obcych kapłanów przy zawieraniu małżeństwa

Druk:Kurenda1921,nr2,s.3-5.

Wilno,8października1921

WobszernympiśmieBiskupwyjaśniłzasadydelegacjiobcychkapła-nówdoasystencjiprzyzawieraniumałżeństw.

Tekstzostałpominięty.

1 WydanielistuBiskuppoprzedziłrozpisaniemankietyskierowanejdoproboszczówdie-cezjinatematstanutercjarstwa,zdnia10III1920r.(Druk:CBLAN,F255-638,k.2).


100

Objęcie parafii przez proboszcza



Biskupregulujesposóbobjęciaprzezproboszczaparafii.Tekstzostałpominięty.

101

Odezwa w sprawie procesu beatyfikacyjnego królowej Jadwigi

Druk:Kurenda1921,nr2,s.2.

Wilno, 8 grudnia 1921

DoPrzewielebnegoDuchowieństwaDiecezjiWileńskiej

PodprotektoratemKsiędzaPrymasapowstałwPoznaniuKomitet,mającynaceluprzyspieszenieprocesubeatyfikacjikrólowejJadwigi.Cał-kiemsłusznąjestrzeczą,byDuchowieństwodiecezjiwileńskiejwpracytejzbożnejchętnyiczynnywzięłoudział.

PięknaijasnapostaćkrólowejJadwigiżyjewduszachwiernychca-łegokrajunaszegoiżyjewewszystkichtogłębokieprzekonanie,iżonajestbłogosławionąiświętą.MamypospieszyćdoOjcaŚwiętegozpokor-nąprośbą,byraczyłwszcząćbeatyfikacyjnyproces.Potrzebnesąpodpisywiernych,takświeckich,jakiduchownych.Dokomitetuzorganizowane-go adhocwWilniewydelegowaliśmyksiędzakanonikaLubiańca,bytejsprawydopilnowałinaszymimieniemtakowąprzeprowadził.

Niezbędnajestrównieżskładkapieniężnanapokryciekosztówpro-cesu.TowszystkoPrzewielebneDuchowieństwozechcewziąćdoserca


iwsposóbodpowiedniodezwaćsięzgorącązachętąiprzystępnymwy-jaśnieniemdowiernych.Wewszelkichkwestiach,dotyczącychtejsprawy PrzewielebneDuchowieństwomasięzwracaćdoksiędzakanonikaKaro-laLubiańca.


102

Podatki na utrzymanie Seminarium


BiskupWileńskiWilno, dnia 13 grudnia 1921

DoWielebnegoDuchowieństwadiecezjiwileńskiej NaposiedzeniuKomisjiAdministracyjnejDóbrDiecezjalnychdnia13

grudniar.b.podprzewodnictwemNaszym,mającnawzględziewyjątkowotrudnepołożenieSeminarium,wmyślkan.1355i1356postanowiliśmy:

1.Zobowiązać:a)XX.ProboszczówdopłaceniapodatkunarzeczSeminariumdiecezjalnegostosowniedoliczbyparafianpotrzymarkiodosobyrocznie,płatnezakażdepółroczezgórywstyczniuiwlipcu,b)XX.Wikariuszówdopłacenia3%oddochodów,płatnychzakażdyubie-głykwartał,c)XX.Prefektówszkół–2%odpensjipłatnychmiesięcz-nie,d)resztęKsięży,mającychjakiekolwiekstanowisko1%oddocho-dów–półrocznie.

2.ZobowiązaćwszystkichbeneficjantówdopłacenianaSeminariumpodatkuwwysokości5%oddochodówbeneficjalnychkażdejjesieni,niepóźniejodpierwszegolistopada.

3.ZobowiązaćKsięży,mającychwopiecekościoły,dozbieraniaofiar4razydorokuwkościelewniedzieleluburoczystościdotegonajodpo-wiedniejszeiprzesłaniekażdorazowezebranychofiar.

Ponadtonakazujemy:


1)abypieniądzebyłyprzesyłanetylkonaimięks.ProkuratoraSemi-nariumzdokładnymwykazem,ktosięuiszczazobowiązku,ileprzesyła,zajakiczas,ajeślitosąofiarywiernych,tokiedyonezostałyuzbierane;

2)byks.ProkuratorSeminariumzarazpoodebraniusumodsyłałXX.Dziekanompokwitowaniezodbioru;

3)abyXX.Dziekaniczuwalinadakuratnymspełnieniempowyż-szychzarządzeń.

Uwaga.Dochody,októrychtumowa,należyrozumiećbrutto.Niniejszerozporządzeniewchodziwżyciezdniem1stycznia1922r.

†Jerzy,biskupwileński X.Chalecki,kanclerzKurii

103

Zarządzenie, aby odprawić nabożeństwo niedzielne wcześniej z powodu wyborów

Kopia:ADS,OstanieKościoławPolsce1922,nr62.


DoWielebnychKsiężyProboszczówiRektorówkościołów

PolecamyKsiężomProboszczomiRektoromkościołównaterenieLitwyŚrodkowej,odprawićnabożeństwoniedzielnednia8stycznia1922rokuogodziniewcześniejszejniżzwykle,abyludzieodgodziny10mogliwziąćudziałwwyborach.


ZarządzeniebiskupajestnaprośbęSienkiewicza,dyrektoraDeparta-mentuSprawWewnętrznychWydziałuAdministracyjnegoTymczasowejKomisjiRządzącejLitwyŚrodkowejz29XII1921.


104

Modlitwy za zmarłego papieża Benedykta XV

Druksamoistny:LVIA,694,3,105,k.20.Wilno, 24 stycznia 1922

DoWielebnegoDuchowieństwadiecezjiWileńskiej

Dnia22bm.zmarłOjciecŚwiętyBenedyktXV.Polecamy10,abypootrzymaniuniniejszegowpierwsząniedzielęlubświętoogłoszonoludowionabożeństwieżałobnym,któremabyćodprawionewciągutygodniazaduszęZmarłego(MissadedieCommemorationisOO.FideliumDefuncto-rumcumunica–interdiversas–orationeprodefunctoSummoPontifice);20,abyprzeztrzydnirano,wpołudnieiwieczórdzwonionowkościołach,wzywającwiernychdomodłówzaduszęOjcaśw.i30,abykażdykapłanodprawił3Mszezaduszęśp.Papieża.

†Jerzy,biskupwileński X.Chalecki,kanclerzKurii

105

Zapowiedź czterechsetnej rocznicy kanonizacji św. Kazimierza

Druk:Kurenda1922,nr1,s.2-3.Wilno, 10 lutego 1922

DoWielebnegoDuchowieństwaiWiernychdiecezjiwileńskiej

Wtymrokuobchodzimy400-tnąrocznicękanonizacjiśw.Kazimie-rzaKrólewicza,PatronadiecezjiwileńskiejiKraju.

Nabożeństwajubileuszowewkatedrzenaszejorazwkościołachika-plicachWilnawyznaczamyna28,29i30maja,wewszystkichzaśinnychświątyniachdiecezji–28maja.PorządeknabożeństworazrytuałbędziepodanypootrzymaniuodpowiedzizRzymu.Pomiędzyinnymiłaskami,


ojakieudawaliśmysiędoStolicyApostolskiej,prosiliśmyotytułbazy-likidlaprastarejkatedrynaszej.Katedrawileńska,gdziespoczywająreli-kwienaszegoświętegoPatrona,powinnabyćodświętnieprzyozdobiona.Naodpowiedniejednakprzyozdobienietejhistorycznejadrogiejnamwszystkimświątyni,dlagodnegouczczeniaśw.KazimierzaKrólewicza,potrzebaniemałychśrodkówmaterialnych,któremogąbyćzebranetylkodrogąskładekwiernychczcicielinaszegoPatrona.UdajemysiętedyzcałąufnościądoofiarnościKleruiWiernychDiecezji,prosząc,aby4marcabr.lubteżwnastępnąniedzielę,tj.5marca,poodczytaniuniniejszegopismazambon,byłazarządzonawewszystkichkościołachikaplicachskładkanapowyższycel,aofiaryprzesłaneniezwłoczniebezpośredniodokurii.

†Jerzy,biskupwileński Ks.L.Chalecki,kanclerzKurii

106

Modlitwy za nowego papieża Piusa XI

Druk:Kurenda1922,nr1,s.2.Wilno, 11 lutego 1922


PolecamyWielebnymKsiężomProboszczomiRektoromkościołówdiecezjinaszej,abywpierwsząniedzielępootrzymaniuniniejszego,ze-chcieliposkończonejsumieodśpiewaćuroczysteTeDeum, z powodu wy-niesienianaStolicęApostolskąPapieżaPiusaXI,oczymnależypowiado-mićludpokazaniuzambon.



107

W sprawie odbudowy kościoła Serca Pana Jezusa w Wilnie

Druk:Kurenda1922,s.27-28.Wilno, dnia 28 marca 1922

Budowa kościołaSerca P.JezusawWilniestanęłaodr.1915,tj.od czasuokupacjiniemieckiej.Wbocznejnawieurządzonoprowizorycz-ną kaplicęicodzieńtamsięodprawianabożeństwo.Ale sterczącerusz-towania,nawpółtylkowyciągniętemury,wpołowie zatrzymanakopu-łaizfundamentówzaledwiewychodzącawieża,wszystkotowołaokon-tynuowanierobótiwykończenietej wspaniałejświątyni.Domagasiętegowielkiobszarzlicznąludnością,którynadalekiejprzestrzeniinnegoko-ściołaniema;domaga siętegopamięćwielkiegoartystyśp.Antoniego Wiwulskiego,twórcyplanówtegokościoła,któryprzedśmierciąjeszczeplanywszystkiezdążyłwykończyćispocząłpodsklepieniamitegoko-ścioła,by,zdajesię, łatwiejdopilnowaćmógłzrealizowaniawiekopomnejswojejtwórczejmyśli;najbardziejzaśdomagasięwykończeniatejświą-tynikultSercaJezusowego.

Wszakodrewolucjirosyjskiejw1905rokuwskrzeszonowWil-niecześćSercaJezusowegoiJemunowąświątynięofiarowano,jakowy-raz czci imiłościludukatolickiego.DziśwobecprzerażającejdeprawacjisercpowinniśmypośpieszyćdoSercaJezusowegozbłagalnymimodła-miozmiłowanieizofiarąhojnąnawykończenieJegoświątyni.Wzywa-mydotejpracyPrzewielebneDuchowieństwoNaszejDiecezji,bydoSer-caJezusowegoprzezMarięOstrobramskąkierowalisercawiernychibydohojnychofiariskładeknatencelnawoływali.Wspólnymiwysiłkamidźwi-gniemy,daBóg,nacześćSercaJezusowegowspaniałątęświątynięwWil-nie,amodlitwągorącązjednamyJegomiłosierdzieiobfitezmiłowanie.

WszelkieofiaryuzbieraneWielebneDuchowieństwomaprzesyłaćnaręceks.kanonikaKarolaLubiańca-prezesabudowykościołaSercaP.Jezusa w Wilnie.

†Jerzy,biskupwileński X.LucjanChalecki.,kanclerzKurii


108

List pasterski z okazji czterechsetnej rocznicykanonizacji św. Kazimierza

Druksamoistny.Wilno,3maja1922

Jerzy Matulewicz zBożejiStolicyApostolskiejłaskiBiskupWileński

DuchowieństwuiWiernympozdrowieniewPanu.

Rokobecnydlacałegonaszegokraju,aszczególniedladiecezjiwi-leńskiej,jestrokiemwielkiejuroczystościiobfitychłask.Upłynęłocztery-stalatodczasukanonizowaniawielkiegonaszegopatronaświętegoKazi-mierza,królewiczaPolskiiLitwy.

ŚwiętyKazimierznanaszejziemisięurodził,kształciłiwychowy-wał;tutajsięmodlił,umartwiałipracował;tutajwśródwszelkichoko-licznościżyciazmierzałdochwaływiecznejiwreszcie,pośmiercijegobłogosławionej,tutajwKatedrzeWileńskiejspoczęłyjegoświętezwło-ki.Czterystajużlat,jakspoczywajątezwłokiświętewkatedrzenaszej,awierni,jednostkiipielgrzymkiliczne,starzyimali,uczeniiprostaczko-wie,świeccyiduchowniprzyrelikwiachtychbłagająozmiłowanieBoże,owstawiennictwoświętegoPatrona.

Potrzeba,bywtymroku,jakowczterechsetnąrocznicę,całykrajiszczególniediecezjawileńskazwiększymjeszczezapałemstanęładoaktuniezwykłego:jaknajuroczyściej,jaknajserdeczniejijaknajżywiej,jaknajpobożniejijaknajgodniejuczcićświętegoKazimierza-Patronaswojego.

DotegowłaśniewzywamyWaswszystkich,nasikochaniDiecezja-nie,bezróżnicystanu,płciinarodowości.Osobypojedyncze,zrzeszeniareligijne,dewocyjneispołeczne,idączawskazówkamiswoichksiężypro-boszczów,mająorganizowaćodczyty,nabożeństwa,procesje,pielgrzymkikuczciświętegoKazimierza;wtejzaśpracyipojedynczej,izbiorowejwszyscywinnimiećnawzględziebudzeniewewłasnychduszachiswym


otoczeniucnót,jakimiświętyKazimierzjaśniał:gorącejpobożności,czy-stościduszyiciała,czystościobyczajów,szlachetnościzamiarów,zwłasz-czamiłościdoNajświętszejMaryiPanny.Zgorącymuczuciemsercana-szegonawołujemyMłodzieżnasząkochaną,młodsząistarszą,pracującąiuczącąsię,dopokochaniacałąmłodzieńcządusząświętegoKazimierzainaśladowaniajegocnót.Zawszewinnaonapamiętać,żewosobieświę-tegoKazimierzamaswegoPatrona,orędownika,przyjaciela,brata.

PonadtoświętyKazimierz,jakokrólewiczPolskiiLitwy,jednakowokochającymsercemogarniałKrakówiWilno,PolskęiLitwę.Idziśbła-gaćgomamy,bywstawiennictwemswoimusunąłspośródnasusterkina-rodowościoweispołeczne,bymiłośćChrystusowaizgodawsercachbra-terskichzakwitły,bywkrajunaszympokójprawdziwypanował.

MocąwładzydanejnamprzezOjcaŚwiętego,wszystkim,cowja-kikolwieksposóbzechcąpodczastrzydniowegonabożeństwawkatedrzednia28,29i30,winnychzaśkościołachdiecezjidnia28majarokubie-żącegouczcićświętegoKazimierza,azwłaszczatym,codowszelkichwtymceluorganizacjirękęistaraniaprzyłożą,udzielamyobfitychłaskibłogosławieństwanaszegopasterskiego.


109

Adnotacje o zawartym małżeństwie

Druk:Kurenda,1922,s.38-39.Wilno,10maja1922

Przypomnienieoobowiązkudokonywaniaadnotacjiozawartym

małżeństwie.Tekstzostałpominięty.


110

Ofiary dla Stolicy Apostolskiej i zasady przekazywania stypendiów mszalnych

Druk:Kurenda1922,s.46.Wilno,15maja1922

BiskuppolecazbieranieofiardlaStolicyApostolskiejorazregulujeprzekazywaniestypendiówmszalnychinnymkapłanom.


111

Łaski od Stolicy Apostolskiej

Druk:Kurenda1922,s.42.Wilno,16maja1922

Informacjadladuchowieństwadicezjiwileńskiejootrzymanychła-skachodBenedyktaXVzokazjiczterechsetnejrocznicykanonizacjiśw.Kazimierza.



112

Trzechsetna rocznica powołania KongregacjiDe Propaganda Fide

Druk:Kurenda1922,s.44-45.Wilno,16maja1922


Wrokubieżącym22lipcaupływa300lat,gdyzostałapowołanadożyciaprzezpapieżaGrzegorza XVśw.KongregacjadePropagandaFide, którejzadaniembyłowprowadzeniewczynpoleceniaChr[ystusa]P[ana]„Idąctedynauczajcie wszystkienarody”(Mt28,19)ikierowaniesprawąrozszerzaniasięwiaryśw.wkrajachmisyjnych.Wielkiezasługipołożyłaśw.KongregacjadladziełarozszerzeniasięKościoła:obecnieniemapra-wiezakątka,gdzienieprzedostałobysięświatłowiary.Aileżzałożonose-minariów,szkół,szpitali,warsztatów-awszystkotokierowanewprawnąrękąmisjonarzystawałosięrozsadnikiemchrześcijaństwaioświatywdu-chuBożym.

Czasyobecnewymagająwiększegozainteresowaniasięsprawąroz-szerzeniawiary,gdyżobecniewwielumiejscowościach wysiłkiwrogówchrześcijaństwasiępowiększyły,usiłując nietylkopowstrzymaćrozsze-rzaniesięwiary,alenawetstarającsięwszelkimisiłamiznieśćwiaręśw.itam,gdzieonajużbyłazakorzenionaiutrwalona.DlategoStolicaApo-stolska,byzainteresowaćsprawąmisjikatolickichszerszyogółwiernychizachęcić dopopieraniadziełarozkrzewieniawiaryśw.zokazji trzechset-leciadziałalnościzbożnejśw.Kongr[egacji]deProp[aganda]Fide, zwró-ciła siędobiskupówświatacałegozodpowiednimpismem,stosując siędoktóregopolecamy,abywewszystkichkościołachdiecezjiodbyłysięwdniach1,2i3czerwca,tj.wostatnichtrzechdniach nowenny do Du-chaŚwiętegonaintencjęrozkrzewianiawiary,nabożeństwa,ilemożnościpopołudniu,przyuroczystymwystawieniuN[ajświętszego]Sakramentuwmonstrancji.OpróczVeniCreatorizwykłych modlitwdoDuchaŚwię-tego należyodmówićcząstkęróżańcana intencjęmisjikatolickich.Wsa-mąuroczystośćZielonychŚwiątnależywkazaniupodnieśćzasługimi-


sjikatolickichwświecieiwyjaśnićwiernym,żewszyscymająobowiązekbraćudziałwpracynadrozszerzaniemKrólestwaChrystusowegoprzezpopieraniemisji,dostarczającśrodkówdoprowadzeniategodziełaBoże-go.Mylnymbowiemjestmniemanie,żeapostol[stwo]wśródniewiernychobchodzitylkosamychmisjonarzy.

UczestnikomtychmodłówudzielaOjciecśw.odpustu 500 dni za każdydzień,awdzieńZielonychŚwiątodpustuzupełnegopodzwykły-miwarunkami.

Nadtonamocywładzyudzielonejbiskupom przezOjcaśw.upoważ-niamyniniejszymwszystkichrządcówkościoła,względnieichzastępców,doudzieleniaposumiewiernym,biorącymudziałwnabożeństwiebłogo-sławieństwaiodpustupapieskiegowedługobrzędupodanegowrytualept. BenedictioApostolicasuperpopulum.

Składkiwtendzień narzeczmisjizebranenależybezzwłocznieprze-słaćdo kurii.

†Jerzy,biskupwileński X.Chalecki,kanclerzkurii

113

Rozporządzenia Ordynariatu w sprawie motu proprio Piusa XI, papieża z dnia 3 maja 1922

De pio Opere a Propagatione fidei amplificando

Druk:Kurenda1922,s.62.Wilno, 12 lipca 1922

DziełoRozkrzewianiawiary,któregosiedzibyznajdowałysięwe

Francji:wLionieiParyżu,Ojciecśw.przenosidoRzymudośw.Kongre-gacjidePropagandaiczynijenarzędziemwrękuStolicyŚw.dozbieraniawcałymKościeleskładekodwiernychnamisjekatolickie.Każetodzie-łowewszystkichdiecezjachzorganizować,atam,gdziesąodmiennetegorodzajustowarzyszenialubdzieła,polecajeprzekształcićnawzórdziełaRozkrzewianiaWiary,stosowniedoustaw,którepodaje.Szerzeniemipo-pieraniemtegodziełamająsięzająćordynariuszewdiecezjach,probosz-


czowiewparafiach;przedewszystkimkapłani,należącydoZwiązkuMi-syjnegoKleru.

StosowniedowoliOjcaśw.iwnaszejdiecezjigorącopolecamyka-płanomzająćsięorganizowaniemiszerzeniemDziełaRozkrzewianiawiary.Wiadomościszczegółoweotymdzielemożnaznaleźćwbroszu-rach:1)Stowarzyszenieśw.FranciszkaKsaweregodlaRozkrzewianiaWiary,przezAleksandraCiuasco,przekładzfrancuskiego,Kraków,Dru-karnia„Czasu”1907;2)UstawyiprzywilejeStowarzyszeniaRozkrze-wianiaWiary,ks.CzermińskiSJ,Kraków1892;3)RocznikiRozkrzewia-niaWiary,Redakcja,Krakówul.Kopernika26.

PoinformacjenależysięzwracaćdoZarząduZwiązkuMisyjne-goKleru:wWilnie–doks.RektoraSeminariumJanaUszyłło,awGro-dzieńszczyźnie–doks.DziekanaLeonaŻebrowskiegowGrodnie,placBatorego 8.


114

List pasterski o nadużywaniu alkoholu

Druk:Kurenda1922,s.108-110.Wilno, 23 listopada 1922

JerzyMatulewiczzBożejiStolicyApostolskiejłaskiBiskupWileński

WszystkimWiernymdiecezjinaszejpozdrowieniewPanuibłogosła-wieństwopasterskie.

NajdrożsiwChrystusie!

Minęłastrasznaiokrutnawojna,zamilkłydziała,ludziewzięlisiężwawodopracynadodbudowaniemtego,cozostałozniszczone.Wmie-ścieurzędnikirobotnik,anawsi rolnikwalcząolepsządolędlasiebie.Izdajesię,iżżyciewracadonormalnegostanu.Spostrzegamyjednak,że


wojnazadałanamniesametylkoklęskimaterialne,leczimoralnecio-sy,zktórychnależysięleczyćenergicznieiniezwłocznie.Dotakichplagzrodzonychwojnąnależyjedna,bodajnajstraszniejsza,prawdziwie„sro-gaizłarana”-pijaństwo,zpotwornąszybkościąszerzącesięwmiastachiwioskachnaszych.Czyżmożnawobectegospodziewaćsiępolepszeniadobrobytu?Wszakpijaństwojestpierwsząprzyczynąruinymajątkowej.Onostrącakrajeinarodycałedoprzepaścinędzyizwyrodnienia,akwit-nącewsieimiastadoprowadzadoubóstwa.ToteżmędrzecPańskiwoła:Komubiada?komuswary?komużale?komubezprzyczynyrany?Aza-linietym,którzyzasiadająprzywinie,abawiąsiękubkówwstrząsaniem (Prz23,29-30).Stwierdzają,żeśredniaparafiawypijarocznieniemniejjakza800milionówmarek!Ileżbytosięzaoszczędziłopieniędzywca-łejdiecezji?

Zatakąsumęmożnabywielewspaniałychświątyńzbudować,aileżbysiędałoszkółutrzymać,ileochronekdlasierot,ileszpitalidlachorychikalek,ailenarzędzirolniczychzakupićdlapolepszeniauprawyziemi,ilebysięzrobiłodlapodniesieniaprzemysłuirzemiosł?...Itotylkozapie-niądze,któresięprzepijawciągurokujednego!Aplagatazataczaunascorazszerszekoła,zatapiającwswychpotwornychwylewachrozmaitestanyizawody,rozmaitewarstwyipowołania;nieszczędzipłciiwieku:tejpladzewwieluparafiachulegająmłodzieńcy,anawetdzieci,niewia-styidziewczęta,niepomnenasromotęihańbę...Pijaknierazmówi:„Japijęzaswojepieniądze,mojatopraca,mojawódkaicokomudotego?”Aczyżtakjestwrzeczywistości?Jeślionjestojcemrodziny,przepijanietylkoswojepieniądze,alegrosznależącydożonyidzieci,wyrządzającimciężkąkrzywdę.Ajeślipijakiniemarodziny,toczyżpracajegodoniegotylkonależy?Jakmrówkiwspólnąpracąwznosząswojemrowi-sko,apszczółkinapełniająule,takteżiludzietylkowspólnąpracąpotra-fiązapewnićsobiedobrobytibogactwo.Pracawięckażdejjednostkinietylkodoniejsamejnależy,leczidowspółparafian,współobywateli.Mar-nującowoceswejpracy,wyrządzamynietylkosobiekrzywdę,aleiswo-imbliźnim.

Pijaństwodoprowadzadoutratyzdrowiaiskróceniażycia.Lekarzewykazują,żena100chorychwszpitalach70jestpijaków,aze100cho-rychbeznadziejnieodzyskujezdrowie29wstrzemięźliwych,atylko3pi-jaków.Zostałostwierdzone,żeszkodliwedlazdrowiaskutkitegonało-


guprzechodządotrzeciego,anawetdoczwartegopokolenia,przeklinają-cegoswoichnałogowychrodzicówidziadków,którzysięprzyczynilidozwyrodnieniadzieciiwnuków.

Pijaństwojestźródłemnajrozmaitszychgrzechówizbrodni.Gdzieżbiorąpoczątekoweohydneczynyrozpusty,któredziśtaksięrozmnoży-ły,jeśliniewpijaństwie?Kiedymążiojciecwsposóbbarbarzyńskika-tujeswojążonęidzieci,jeśliniebędącpijanym?Aczyżnieprzywódcebywałonzachęcanydoskładaniafałszywejprzysięgiwsądzie?Azbrod-niarz,conastajenażycieimienieswegobrata,czyżniewwódceczerpieswojąodwagędopopełnieniazabójstwaigrabieży?Przejdźciewięzienia,aprzekonaciesię,żewiększączęśćzbrodniarzyzrodziłopijaństwo.Jeże-lidziśnarzekamynazłeczasyizwiększającąsięnieuczciwość,nanędzęidrożyznę,nazwyrodnieniemłodzieżyiupadekwiary,toprzyczynytegosmutnegostanunależyszukaćwrozmnożeniusiępijaństwa.Jeżelitedychcemy,bywróciładawnaobyczajność,jeślipragniemydobradoczesne-goiszczęściaswojejduszy,walczmyzpijaństwem.

Jeszczenietakdawno,powiekopomnychodezwachpasterskichwiel-kiegopoprzednikanaszego,biskupaAdamaKrasińskiego,rodzinycałe,wsieiparafieprzedołtarzamiwyrzekałysiętrunkówizaprzysięgałyBogutrzeźwośćnacałeżycie.Ateraz?Jakopośniedziałezłoto,zmieniłasiębar-wanajlepsza,rozmiotanokamienieświątyninarogachulic(Lm4,1)żało-śnietrzebazawołaćzprorokiemJeremiaszem,aprzyczynątegostanu-pi-jaństwo.Niemaucztybiesiadnej,niemauroczystościrodzinnej-chrztulubwesela,abyniewydanoostatkazapracowanegogroszananapoje,anawetbolesneobchodypogrzebowebezcześciorgiapijacka.

Gdywięctabrudnafalaopilstwazalewanaszemiastaiwioski,wo-łamdoWasztymżeprorokiem:Wstań,chwalwnocynapoczątkustraży,wylejjakowodęsercetweprzedobliczemPańskim;podnieśkuniemuręcetwojedladuszdziatektwych(Lm2,19).ProścieBoga,abysamprawicąswąwszechmocnąpowściągnąłtęplagę.WołamdoWassłowamiPismaŚwiętego.Opamiętajciesię,którzyczynicienieprawość(por.Łk13,27). SłowamiZbawicielazaklinamWas:Miejciesięnapieczy,abyniebyłyob-ciążonesercawasze(...)opilstwem,abynaWasztrzaskiemnieprzyszedłdzieńsąduBożego(Łk21,34).SłowamiApostołanarodówwtymczasieadwento wym wzywam: Jestgodzina,abyśmyjużzesnupowstali(...).Od-rzućmytedyuczynkiciemności(...).Jakowednieuczciwiechodźmy;nie


wbiesiadachipijaństwach(...),aleobleczciesięwPanaJezusaChrystu-sa(Rz14,11-14).ZaprzykłademprzodkówWaszychwyrzeknijciesiępi-jaństwa,zakładajcieprzypomocypasterzyWaszychparafialnychzwiąz-kii towarzystwatrzeźwości,unikajciezłychtowarzystwiwszelkiejoka-zjidopijaństwa,strzeżcieprzedtymipokusamidzieciswoje,aBógmi-łosiernyłaskawymswymokiemwejrzynachętnesercaWasze,głosuwa-szegousłuchaibłogosławićWambędzieidopomożeWamwtejwal-ceszlachetnej,którą-niewątpimy-prowadzićbędzieciezpijaństwem,tymwrogiemWaszejiziemskiej,iniebieskiejojczyzny.NajświętszaPannawesprzeWasswympotężnymorędownictwemiprzyczynisiędo zwycięstwa.

ŻyczymytegozcałegosercaiudzielamyWamwszystkimnaszegopasterskiegobłogosławieństwa


115

Odezwa w sprawie Seminarium Duchownego

Druksamoistny.Wilno, 14 grudnia 1922


Pozdrowienie w Panu KochaniDiecezjanie!

ZwracamsiędoWasiWaszegomiłosierdziawbardzoważnejspra-wie.Jesttosprawanaszawspólna,całejnaszejdiecezji,sprawawszyst-kichkatolików:tosprawanaszegoDuchownegoSeminarium.

Mamyjedyneseminarium,gdziesiękształcąklerycy-wWilnie.Otylebędziemymielidostatecznąilośćksiężywdiecezji,oilesemina-riumbędziemiałomożnośćichprzygotować.

Wobecdzisiejszejdrożyznyiwobecwciążzmieniającychsięcennażywność,niewystarczająmiliony,potrzebnesądziesiątkimilionówma-


reknautrzymanieseminarium,nawyżywieniealumnów.Dopomaganamwczęścirządpolski,wznacznejmierzeprzychodząnamzpomocąwszy-scyksięża:dziekani,proboszczowie,wikariuszeiprefekci,aletowszyst-kodalekojeszczeniewystarcza:chleb,kartofle,mięso,opał,światłoitp.olbrzymiepochłaniająsumy.

NaświętaBożegoNarodzeniabyliśmyzmuszeniwcześniejniżzwyklezwolnićalumnów,bosięwyczerpaływszystkiezapasyżywnościoweiniebyłozacoichnabyć.PoTrzechKrólachalumniwracajądoseminarium.

Moikochani,czyżdopuścicie,byseminariumzamknąćcałkiemialumnówznowuodesłaćdodomówrodzicielskich?!Nie,Waszekatolic-kiepoczucienatoniepozwoli!

PotrzebniWamsąksięża,potrzebnesąkościoły,potrzebnaChrystu-sowanaukaisakramentyświęte,awięcpotrzeba,byalumnisięuczyliiczymprędzejdopracyparafialnejstawali,bojużnambrakksięży:żniwowprawdzieobfite,ależeńcówjestmało(Mt9,37).

WzywamyprzetoWaswszystkich,moikochani,pospieszciezofia-rąnaseminariumnasze:ktozbożem,ktogroszem,alekażdy,alewszyscy!ZpewnościąodezwąsiędobreWaszeserca,amiłatobędziePanuBoguofiara,gdyżzczystegoichętnegopopłynieonaserca.MyzaśkażdemuzWasgorąceślemy„Bógzapłać”!

†Jerzy,biskup

116

Szał tańców

Druk:Kurenda1923,s.45.Wilno,[styczeń1923]

WzeszłymrokuwystosowaliBiskupipolscyodezwędoNarodu,abypomnynawielkiedobrodziejstwa,jakiezrąkBożychotrzymał,ipomnynakrewprzelanąprzezrodakówwobronieOjczyzny,okazałsiężyciempoważnym,uczciwymipracowitym,godnymcudownejopiekiBożejnadsobą.Temuzadaniuiobowiązkowisprzeciwiasięszałtańcówiza-


baw,jakiogarnąwszyprawieświatcały,wtargnąłtakże-niestety-dona-szejOjczyzny.

Gdyjednakprzekonywamysię,żeodezwaBiskupównieodnio-słapożądanegoskutku,przeciwnie-gdydowiadujemysię,żeiwnaszejdiecezjiszerząsiętańceniestosowneinieprzyzwoite,mamsobiezaobo-wiązeknapoczątkurozpoczynającegosięczasuzabawpodnieśćgłos,bywiernychiwierzącychwszystkichkatolikówprzestrzecprzedniektóry-mitańcami.Wiem,żeprawiekażdytaniecmożnatańczyćwsposóbprzy-zwoitylubnieprzyzwoity,aledoświadczenieuczy,żesąniektóretańcepo-budzające,jeślinieprowokującezmysłowośćinieprzyzwoitość.Dotychtańcównależą:Tango,Two-Step,One-Step,Fox-Trott,Shimmyiimpo-dobne.Dlategooświadczam,żepowyższetańcenależądotańcówzaka-zanych.Wszystkiezaśrodziny,chcąceuchodzićzaszczerzekatolickie,wzywamiproszęgorąco,abyniepozwalały,bywichdomachowetańcesięodbywały.Ponieważzaświadomąrzecząjest,żepoziomobyczajnościwżyciutowarzyskimzależygłównieodstanowiska,jakiezabiorąkobie-ty,dlategozwracamsięwszczególniejszysposóbdokobiet,abyniebrałyudziałuwzabawachibalach,zktórychprogramuniebędązgóryskreślo-newymienioneniestosownetańce.

†Jerzy,biskup

117

Ojca Św. Piusa XI encyklikaPokoju Chrystusowego należy szukać w Królestwie Chrystusowym

[streszczeniebpaMatulewicza]

Druk:Kurenda1923,s.31-35.Wilno, [marzec 1923]

Wszyscytudobrzeczujemy, żepoowejstrasznejwojniedotądpraw-dziwegopokojuniema.Czegowszyscypragną:życiaoddanego spokoj-nejiowocnejpracy,tonależyjeszczedopragnieńnieziszczonych...


Życzyćbynależało,bywszyscyludziedobrejwoli to samo czuli itosamopragnęli,coMy,istaralisięrazemzNamiuprosićuPanaBogaprawdziweitrwałepojednaniesięludzi.

DziwniestosująsiędonaszychczasówsłowaProroków: Czekaliśmypokoju,aniebyłodobra,czasuuleczenia,alićototrwoga(Jr14,19).Cze-kaliśmyświatłości,alićotociemność...Czekaliśmysądu,niemasz go;zba-wienia,aoddaliłosięodnas(Iz59,9,11).

Skutkiwojnyodczuwająwszystkiepaństwa,najwięcejte,którebez-pośrednioucierpiały,aleniemniejite,którewojnynieprowadziły.Sto-sunkizpowoduociąganianaprawystająsięcodzieńgorsze,awszyst-kiedotychczasowekonferencjeizabiegiokołousunięciazławedługpo-wszechnegozdanianieosiągnęłyskutku,alenawetpołożeniepogorszy-ły.Stądobawanowejwojnyzmuszawszystkiepaństwa,bypozostawaływpogotowiuwojennym,coznowuwyczerpujeskarbpaństwowy,jaknie-mniejpożerasiłypokolenia,przeszkadzawpostępienauki,adopojęćre-ligijnychimoralnychwprowadzazamieszanie...

Napierwszymmiejscutuwymienićnależyoną walkęklasową,któ-rajakrakzłośliwytoczyorganizmpaństw,czyniącstrasznespustoszeniewpracy,rzemiośle,handlu,wogólewewszystkichpodstawachżyciapu-blicznegoiprywatnego.Złostajesiętymniebezpieczniejsze, ilełączysięujednychzchciwościązatrzymaniaipowiększeniadóbrdoczesnych,audrugichzrosnącąpożądliwościąigłodemzatymiżdobramiprzywspólnejobydwomstronomchęciposiadaniairządzenia...

Życierodzinne,jużprzedtemnadwątlone,strasznegodoznałowcza-siewojnyobniżeniapodwzglądemobyczajów.Ojcowierozdzieleniodro-dziny,powagaojcowskapodkopana, węzłyrodzinnerozluźnione,stosu-nekmiędzypanamiasługamiwrogi;wiernośćmałżeńskałamana,uchyla-niesięmałżonkówodobowiązków,jakie nanichciążąwobecPanaBogaispołecznościludzkiej...

Jakwielkizanikskromnościwubiorach,przedewszystkimzaśwtań-cach,jakwielkapłochośćniewiastimłodychdziewcząt,wywołującychzbytkamiswyminienawiśćbiednych...

Społecznośćludzkanietylko,żeniepostępujenadrodzerozwoju,czymzazwyczajludziesięchlubią,aleodwrotnie-wracadodzikościoby-czajówludzibarbarzyńskich...


Częstosięzdarza,żeludzienieuważająsiebiejakobracitak,jaktoChrystusPannakazuje,alezaobcychiwrogów;zanikłoprawieposzano-waniegodnościczłowieka,auznajesięwyłączniesiłęiliczbę;jednidążądouciemiężaniadrugich,byposiąśćjaknajwięcejdóbrtegoświata.Po-wszechnejestlekceważeniedóbrwiecznych,doktórychnamJezusChry-stusbezustanniedążyćprzezKościółswójzaleca,agonienienienasyco-nezarzeczamiziemskimiiprzemijającymi.Ajesttownaturzedóbrdo-czesnych,żegdybezmiaryzanimigonimy,stająsięsprawcamiogólne-goupadku,żewywołująprzedewszystkimniesnaskiiobniżenieobycza-jów,iwrzeczysamejdobrate,samewsobienikłe,niemogązaspokoićduszyludzkiej,którastworzonaprzezBogazkoniecznościnierychlejdo-znaspokojuszczęścia,ażniespoczniewBogu...

Niemożnasobierzeczywiściewystawićgroźniejszegoniebezpieczeń-stwadlażyciarodzinnegoipaństwowegonadto,jakimjestpożądliwośćcia-ła;pożądliwośćzaśoczu,tj.pragnieniebogactwjestpowodemonejzaciętejwalkiklasowejmiędzystronami,mającymizbytniowłasnyinteresnaoku;pychawreszcieżywota,dążącadopanowanianaddrugimi,doprowadziłapartiepolitycznedotakiegozacietrzewienia, żesięniecofająprzedzbrodniąobrazumajestatu,aniprzedzamachamiczyzgubąOjczyzny...

KtóżnieznaowychsłówPismaśw.:aktórzy Panaopuścilibędąwy-niszczeni(Iz1,28),lubowychtakpełnychgłębokiegoznaczeniasłówJe-zusaChrystusa:Bezemnienicuczynićniemożecie(J15,5),atakżetych:Ktoniezbierazemną,rozprasza(Łk11,23).

WyrokiBoże,wpowyższychzawartesłowach,spełniałysiępowszystkieczasy,aleobecniestałysięoczomnaszymwidoczne.Bojeśliludziepopadliwcałemorzenieszczęść,stałosiętodlatego,żeodpadliodBogaiJezusaChrystusa.BógiJezusChrystususuniętyzprawodawstwaiżyciapaństwowego;władzyniewywodzisięjużodBoga,aleodludzi-ajakietegonastępstwa?Otosamfundamentwładzypodkopany,skoroporzuconagłównazasada...

Dalej,usuniętoBoga iChrystusaPanazżyciarodzinnego,azwiązekmałżeńskistawiononarównizinnymikontraktamiświeckimi,ówzwią-zekmałżeński,któryChrystusPanuczynił„sakramentemwielkim”(Ef5,23)izarazemodbiciemonegoświętegoiuświęcającegozwiązku,jakiChrystusaPanałączyzKościołem...


Jakoprzyczynęobecnychnieszczęśćprzytaczamynakońcuitęoko-liczność,żezwychowaniamłodzieżyusuniętoBogaiChrystusaPana.Sąkraje,wktórychniemawykładureligiiposzkołachinietylkosięmilczywszkoleoPanuBoguioreligii,alenadtozaczepiasięBogaireligięskry-cielubotwarcie.Młodzieżwychodzącaztakichszkółmusibyćprzeko-nana,żereligiawżyciujestniepotrzebna,skorooniejwszkoleniemó-wionowcalealbomówionozpogardą.AbezBogaibezprzykazańBo-żychjakwychowaćmłodzież,jakjązaprawićdounikaniazłego,aumiło-waniażyciacnotliwegoiuczciwego?Skądsiępotemmają wziąćwrodzi-nieiwpaństwieludziedobrzewychowani,zamiłowaniwładziei porząd-kuizdolnidopracydladobrapowszechnego?...

Streściwszy,CzcigodniBracia,powodyniedomagań dolegającychludzkości,zastanówmysięteraznadśrodkami,któreby,zastosowanedoistotyniedomagańmogłyprzynieśćświatulekarstwo...

Napierwszymmiejscukoniecznąjestrzeczą,abynastałmiędzyludź-miprawdziwypokój,gdyżnienawielezdałbysiętylkozewnętrzny,po-zornypokój,polegającynawymianiegrzecznychsłów;potrzebapokoju,któryprzeniknąwszyiuspokoiwszyserca,zbliżyłbyjedosiebieiskłoniłdobraterskiejwzajemnejżyczliwości.Takipokójjestjedentylko-pokójChrystusowy:apokójChrystusowyniechpanujewsercachwaszych(Kol3,15).Jesttotensampokój,któryBógdajeswoim(J14,27),albowiemOnjakoBógwsercepatrzy(1Krl6,7)iwduszachkróluje.ChrystusPanmógłbyłsłuszniepokójtennazwaćswoim,gdyżpierwszywyrzekłdolu-dzi: wszyscyjesteściebraćmi(Mt23,8)iogłosiłprawowzajemnejwśródludzimiłościiwyrozumiałości,prawo,własnąkrwiąprzypieczętowane:tojestprzykazaniemoje,abyściesięspołeczniemiłowali,takjakomjawasumiłował(J15,12),jednidrugichbrzemionanoście,atakwypełnicieza-konChrystusowy(Ga6,2).

Stądwynikajasno,żeprawdziwypokójChrystusowywiniensięzga-dzaćzzasadamisprawiedliwości,albowiemBógSamjest,którysądzispra-wiedliwie(Ps9,5),adziełosprawiedliwościpokój(Iz32,17).Niemożeato-lipolegaćnatwardejiżelaznejniejakosprawiedliwości,aleumiarkowa-nybyćwinienniemniejsząmiłością,owącnotązdolnądopojednanialudzi zludźmi...

Kiedypokójjestwłaściwiewynikiemmiłości(2a,2aeq.29IIIad3)...PokójBożyprzewyższawszelkizmysł(Flp4,7)iztegopowodupanu-


jenadślepymichuciami,unikawaśniiniezgody,którezkoniecznościro-dzinamiętnośćposiadania...

Wykazaliśmywyżej,żegłównympowodemobecnegozamętujestob-niżeniepowagiprawaiposzanowaniawładzy,conastąpiłoodchwili,kie-dyBoga,StwórcęiPanazaprzestanouznawaćźródłemprawaiwładzy.Itemuzłemuzapobiegniepokójchrześcijański,będącypokojemBożym,atymsamympodstawąporządkuprawaiwładzy.BotakgłosiPismośw.:Zachowajciekarnośćwpokoju(Koh41,17).Pokójwielkitym,którzyZakonTwójmiłują(Ps118.165).Aktosięboiprzykazania,wpokojubędziemiesz-kał(Prz13,13).PanJezuszaśnietylkopowiedział:Oddajcież,cojestcesar-skiego,cesarzowi(Mt22,21),aleuszanowałnawetwPiłaciewładzę,któ-rabyłamudanazgóry(J19,11);podobnietakżeuczniomswoimrozka-załuszanowaćuczonychifaryzeuszów,conakatedrzeMojżeszowejzasie-dli(Mt23,2).Podziwieniagodnąrzecząjest,jakwysokopodniósłpowagęwładzyrodzicielskiej,chcącbyćdlaprzykładupoddanymMaryiiJózefowi.JegotojestprawoprzezApostołówgłoszone:Każdaduszaniechajbędziepoddanawyższymzwierzchnościom.Albowiemniemaszzwierzchności,jed-noodBoga(Rz13,1).Jeślizważymywszystkoto,coChrystusPanrozpo-rządziłiustanowiłwzględemgodnościludzkiejczłowieka,czystościoby-czajów,posłuszeństwadlawładzy,porządkuspołecznego,naprawieBożymopartego,względemsakramentumałżeństwaiświętościchrześcijańskiegożyciarodzinnego,jeślisobieteiinneprzepisywiaryprzypomnimy,przezChrystusaPanazniebanaziemięprzyniesione.Jeślidalejrozważymy,żewszystkotopowierzyłChrystusPanKościołowi,przyrzekającmuopiekęSwojąażdokońcawieków,obdarzającgonieomylnymurzędemnauczy-cielstwaipolecającmugłoszenienaukiChrystusowejwszystkimnarodom,iletodobregowuspokojeniuobecnychstosunkówświatowychKościółka-tolickizdziałaćmożeipowinien...

PonieważjedynieKościół,uprawnionyprzezChrystusaPana,możew imięprawdy,którąposiada,dobrzekierowaćsumieniamiludzi,stądteżjedynieKościółmożenietylkoobecnieprzynieśćprawdziwypokójChry-stusowy,aleumocnićgotakżenaprzyszłość,oddalającniebezpieczeń-stwogrożącychnowychwojen...

Pokójwprawdziwymznaczeniutegosłowa,pokójChrystusowy,takbardzoupragniony,żadnąmiarązapanowaćniemoże,jeślinaukiChrystu-sowe,Jegoprzykazaniaiprzykładyniebędąprzezwszystkichprzestrze-


gane,takwżyciupublicznym,jakiprywatnym;wtedytopouregulowa-niuspołecznościludzkiejKościółbędziemógłspełnićswojezadanie,zle-conemuprzezBogaistaćbędzienastrażyprawaBożego,takwzględemjednostek,jakwzględempaństw...

NatymwłaśniepolegaKrólestwoChrystusowe.JezusChrystusbo-wiemkrólujewumysłachjednostekprzeznaukęSwoją,królujewdu-szachprzezmiłość,królujewcałymżyciuczłowieka,przestrzegającegoJegoprawainaśladującegoJegoprzykład.ChrystusPankrólujewrodzi-nie,gdyopartanasakramenciemałżeństwaistniejejakorzeczświętainie-rozerwalna,wktórejwładzarodzicielskawskazujenaojcostwoBoże,bio-rącodBogapoczątekinazwę(Ef3,15),wktórejdzieciwzorująsięnapo-słuszeństwieDziecięciaJezus,acałysposóbżyciatchnieświętościąRo-dzinyNazaretańskiej.ChrystusPankrólujewkońcuwspołecznościpań-stwowej,gdynajwyższącześćoddajesięBogu,azBogawyprowadzasiępochodzeniewładzyiwszystkiejejprawa,ażebytymsamymniebyłonadużyciazestronyrządzącychanibrakurozumnegoposłuszeństwazestronypoddanychiabyKościółcieszyłsiętymstanowiskiem,jakiemusamZbawicielwyznaczył,tojest,byłuznanyjakoorganizacjaniezależ-na,jakonauczycieliprzewodnikpaństwinarodów,niewtymznaczeniu,jakobymiałwładzępaństwowązmniejszać-albowiempaństwaposiada-jąwswoimporządkupełnośćwładzy-alenato,abyjeudoskonalić,po-dobniejakłaskaudoskonalanaturęludzką.Wtensposóbstanąsiępań-stwadlaludziwalnąpomocąwosiągnięciunajwyższegocelu,którymjestszczęśliwośćwieczna,arównocześniedadzątrwałąpodstawędlapomyśl-nościdoczesnej...

Pochwalamytowarzystwaduchownychiświeckich,onezwiązkikato-lickie,mającenacelupopieraniemisjipośródpogan,przyczyniającesiędoszerzeniaKrólestwaChrystusowegoidoniesieniazbawieniawiecznegojakipomyślnościdoczesnejnarodompogańskim.Pochwalamydalejstowarzy-szeniamłodzieży,którychliczbawciążwzrastarazemznabożeństwemdoNajśw.MaryiPannyiNajśw.Sakramentunapodstawieżyciazwiary,czy-stościobyczajówimiłościbraterskiej.Dochodząjeszczeinnestowarzysze-niamęskieiżeńskie,wpierwszymrzędziezwiązkieucharystyczne,starają-cesięoczęstszeiuroczystszenabożeństwaNajśw.Sakramentu...

Tejtopobożnościobjawemjestduchapostolstwa, szerzącysiędale-kowięcejaniżelidawniej,apragnący,abywsercachjednostekjakwro-


dzinieipaństwieoddawanabyłaBoskiemuSercuJezusowemu należ-naMujakonaszemuKrólowimiłość,cześćiuległość.Dotegoceludążysięzapomocąprzedewszystkimgorącejmodlitwyiprzykładnegożycia,apotemzapomocądobregosłowaipismaiinnychuczynkówmiłosier-nych.Tutajnależywymienićowe„dobrepotykanie”,czyliwalkępodję-tąwobronieołtarzyiogniskdomowych,walkęróżnorodnąoprawaspo-łecznościreligijnejidomowej,tj.Kościołairodziny,zustanowieniaBo-żegoinaturypochodzących,iowychowaniedzieci.Dotegowkońcu na-leżycałyzakresinstytucji,komitetówidziełobjętychnazwąakcjikatolic-kiej,takbardzodrogiejsercuNaszemu...

Niemapotrzebytegoudowadniać,dojakiegostopniawyżejwymie-nionedziełasązłączonemiędzysobą,orazzodnowieniemupragnionegoKrólestwaChrystusowego,zonymchrześcijańskimpojednaniemsię,bę-dącymjedynieiwyłączniedziełemtegożKrólestwa:PokójChrystusowywKrólestwieChrystusowym...

PatrzączwysokościStolicyApostolskiejjakobyzwysokiejstrażni-cy,widzimy,CzcigodniBracia,licznejeszczezastępytych,którzyalboChrystusaPanawcalenieznają,albonieposiadająprawdziwejnaukiChrystusowej,lubwodłączeniużyjązKościołem,iniesąztejowczar-ni,doktórejprzecieżodBogasąprzeznaczeni.Stądwięcten,któryjestza-stępcąnieśmiertelnegoPasterza,ożywionytymsamympragnieniem,tychsamychcoChrystusużywasłów-krótkich,alepełnychmiłości,awielkiejipobłażliwejdobroci:ite(owieczki)muszęprzyprowadzić(J10,16).

ChociażKościółuważa,żeniegodzimusięmieszaćbezsłusznychpowodówdosprawświeckichiczystopolitycznych,toprzecieżsłuszniestarasięzapobiec,bywładzaświeckaniemieszałasiędosprawwyższegorzędu,jakimisąsprawyzbawienia,abyniewydawaładlareligiiniespra-wiedliwychiszkodliwychustawirozporządzeń,abynieuderzaławBo-skąkonstytucjęKościołainiełamałaprawsamegoBogawzględemspo-łecznościludzkiej.

Intereswłasnypaństwa,wobecnychszczególnieczasach,wymaga,abyKościółbezpiecznieiswobodniedziałał...

PodaliśmywstreszczeniuencyklikęPiusaXI„UbiarcanoDei”.Po-lecamyodczytaćjąz ambonpoświętachwielkanocnych.

†Jerzy,biskup


118

Te Deum po uznaniu granic polskich

Druk:„DziennikWileński”,18marca1923,s.5.Wilno, 17 marca 1923

DoWielebnegoDuchowieństwaDiecezjiWileńskiej

ZpowoduprzyznaniagranicRzeczypospolitejPolskiejpolecamyod-śpiewaćpoSumieuroczyste„TeDeum”.


119

W sprawie altarii

Druk:Kurenda1924,s.33.Wilno, 31 marca 1923

Księżapodeszłegowiekulubnadwątlonegozdrowianierazniemogąpodołaćsamodzielnejpracyparafialnej.Przyzwyczajenidogospodarki,niechętniezgadzająsięiśćdoprzytułkudlaemerytów.Wniektórychdie-cezjachzaradzonotemuprzeztworzeniespecjalnychbeneficjówzwanychaltariami.Porapowołaćdobytualtarieiwnaszejdiecezji,azwłaszczawobecprojektowanejreformyrolnej,któramożepozbawićparafieczęścibeneficjum.

ZechcąPWXXDziekaniiProboszczowiewskazaćwiększepara-fie,wktórychmożnabyłobyutworzyćaltariedlaemerytów,wskazaćta-kieparafie,zktórychbeneficjówmożnabyłobywydzielićconajmniejtrzydziesięcinydlaaltarzystyigdziebysięzgodzonozbudowaćdlaniegood-powiednidomekzzabudowaniami.Altarzystabędziepomocąprobosz-czowiwpracyduszpasterskiej.

(-)Jerzy,biskup


120

List pasterski o papiestwie

Druk:Kurenda1923,s.79-83.Wilno,8września1923


DuchowieństwuiWiernymDiecezjiWileńskiejpozdrowienieibłogosła-wieństwo.UmiłowaniwChrystusie!

WracamzRzymuodStolicyApostolskiej,dokądsięudawałem,speł-niającwiekowyzwyczajinakazKościoła,byzłożyćhołdświętymreli-kwiomApostołówPiotraiPawła,izdaćsprawęOjcuŚwiętemuzestanudiecezjinaszej,awracamzsercemprzepełnionymuczuciemnajgłębszejmiłościdoStolicyŚwiętej,zżywąwiarąwjejBoskieustanowienieipo-słannictwoizniezłomnąpewnością,iżbramypiekielnenieprzemogąjej (por.Mt16,18).Tymiuczuciami,tymprzekonaniemizWami,moiuko-chaniwChrystusie,chcęsiępodzielićiwWaszychduszachchcęjeroz-budzićispotęgować.

Tyjesteśopoka,anatejopocezbudujęKościółmójibramypiekielneniezwyciężągo(Mt16,18)powiedziałChrystusdoświętegoPiotra.Chy-banigdysłowateniewydawałysiętakjasneizrozumiałejakwobecnychczasach.Czyżnieoglądamynawłasneoczy,jakbramypiekielneuderzająoskałęPiotrową,jużtorozsiewającprzewrotnedoktryny,szerzączepsucie,podniecającegoizmipychę,jużtozamykająckościoły,więżącbiskupówikapłanówiprześladującwiernych,jużtouciekającsięnawetdomorduitortur,jakwpierwszychwiekachchrześcijaństwa.Alepomimoto,czyżniewidzimy,jaktefalezłościiprzewrotnościludzkiejrozbijająsięonadziem-skąmocopokiPiotrowej.JakiżpokójwiejeodStolicyŚwiętej,jakażBosko-ścipotęgaodniejbije,jakcorazbardziejzdobywaonawpływipanowanienadduszamiludzkimi!Nigdzietegotakbardzosięnieodczuwa,jakugrobuświętegoPiotraiustóptronuNamiestnikaChrystusowego.


WspaniałainiezrównanajestBazylikaŚwiętegoPiotra,wspania-łyiniezrównanyjestWatykan,alenieogromich murów,niekryształo-waczystośćmarmurów,niecudownapięknośćrzeźbiobrazówstanowiąprawdziwąichpotęgęiwielkość!WBazyliceŚwiętegoPiotrajestNaj-świętszySakrament,awnimJezusChrystusutajony,awpodziemiachbazylikijestkryptamała,awniejołtarz,wktórymprzechowujesięzwło-kiświętegoPiotra:otochwałabazylikiitojejpotęgaiwielkość!AwWa-tykaniepośródogromukomnatprzepełnionychtym,nacotylkomógłsięzdobyćgeniuszpiękna,żyjebiskupbiskupów,starzecprzyodziany wbia-łeszaty,poludzkubiorącsłaby,obezwładnionywięzień:toduszaWaty-kanu,tojegopotęga,botogłowacałegoświatakatolickiego.Międzystar-cemwbielodzianymaJezusemutajonymwNajświętszymSakramencieiświętymPiotremspoczywającymwbazylicejestciągłośćnieprzerwanainierozerwalnyzwiązek.TenstarzectoNamiestnikJezusaChrystusanaziemi,toprawowitynastępcaświętegoPiotraApostoła;przezniegoJezusChrystusnamirządzi,nasnauczaiprowadzikuzbawieniu;wnimświętyPiotrżyjeisprawujeurządsobieodChrystusapowierzony.

Abramypiekielneniezwyciężągo(Mt16,18).Światpogański,pa-trzącnakonającegonakrzyżuświętegoPiotra,zdawałsięśmiaćztychsłówChrystusowych.Idzisiajświat,patrzącnategostarcawWatykanie,pozbawionegoitronuświeckiego,idawnychzastępówwojska,mówinie-raz,iżpanowaniepapieżysięskończyło.Nawetwśródwiernych,gdywi-dzą,jakpiekielnefalezłaczytozestronywrogówKościoła,czyteżzestronynieposłusznychjegowłasnychdziecizaczynająbićwtęopokęPio-trową,dajesięnierazwyczućzwątpieniewBoskąpotęgęStolicyApostol-skiej.Jakażpłytkaprzewrotnośćjednychisłabośćwwierzedrugich!Nie!Bramypiekielneniezwyciężyłyiniezwyciężą,bonierękaludzkajązało-żyłaiutrzymuje,aleBoskarękaJezusaChrystusa.

Dom-niezbudowanynamocnym,trwałymfundamencie-musiru-nąć;okrętbezsternikamusistaćsięigraszkąfal;wojskobezwodzamusipójśćwrozsypkęprzednieprzyjacielem;społecznośćludzkabezwładzyirządumusiulecrozprzężeniu.ChrystusPan,zakładającKrólestwoswenaziemi,świętyKościółkatolicki,tęnajwiększąinajdoskonalsząspo-łecznośćludzką,któramatrwaćpowszystkiewiekiiogarniaćwszystkichludzi,wszystkienarodyipaństwa,wiedział,żetrzebajejdaćmocirękę,którabyjednoczyławszystkich,iserce,którebyobjęłowszystkich,igło-wę,którabyrządziławszystkimi.Dlategoteżustanowiłpapiestwo.


IotospośróddwunastuApostołówChrystusstaleijawniewyróżniaświętegoSzymona;jemujednemuzmieniaimię,mianującgoPiotrem,coznaczyskała,opoka;zaniegojednegopłacipodatek,jakizasiebie;zjegołodzinauczatłumyitakprzeztrzylataprzygotowujegodokierownictwanawąKościoła;wreszcieczynigofundamentemigłowątegożKościoła.OddającmukluczeKrólestwaNiebieskiego,mówi:Tyjesteśopoką,anatejopocezbudujęKościółmójibramypiekielneniezwyciężągo.ItobiedamkluczeKrólestwaNiebieskiego,toznaczynajwyższąwładzę;cokol-wiekzwiążesznaziemi,będziezwiązaneiwniebie,acokolwiekrozwią-żesznaziemi,będzierozwiązaneiwniebie(Mt16,18-19),toznaczy:twójnakazbędziemoimnakazem,atwojepozwoleniemoimzezwoleniem.Słowateniezostawiajążadnejwątpliwości:świętyPiotrotrzymujepeł-nięwładzynadKościołem.NiemaKościołaChrystusowegotam,gdzieonniejestzbudowanynaPiotrze,niemagotam,gdzieludziewyłamująsięspodwładzyPiotrowej.Wielkizaisteiodpowiedzialnytourząd.IkogoChrystuspowołujedotegourzędu?Wybierasłabeiniemocne,bywnie-mocytymbardziejmocJegosięujawniła,wybieraprostego,nieuczone-gorybaka.Byzaśtenrybakniezaufałzbytwewłasnesiłyinanichnieopierałtakwielkiegodzieła,dopuszczaChrystus,żeiPiotrnawetupada; nagłossłużebnejtrzykroćzapierasięswegoMistrzaiZbawcy.AleChry-stusgodźwigazupadku,aposwymzmartwychwstaniuponownieutwier-dzagowurzędzieKsięciaApostołówigłowyKościoła.Gdypotrzykrot-nym zapytaniu: Szymonie,synuJana,miłujeszmniewięcejniżci, otrzy-mujezapewnieniePiotra:Panie,Tywiesz,żeCięmiłuję,Chrystuspowiadado niego: Paśbarankimoje,paśowcemoje(J21,15-17),cooznacza:spra-wujrządynadcałymKościołemmoim,taknadwiernymi,jakinadpaste-rzami.JakoMnieposłałOjciecmój,takiJacięposyłam.JamjestPasterz,iTymaszsprawowaćurządpasterski.Ktociebiesłucha,Mniesłucha,aktotobąwzgardzi,Mnąwzgardzi.ByPiotr,taopoka,niechwiałsięwię-cej,przyrzekaChrystuswspieraćgomocąswoją:OtoJajestemzwamipowszystkiedniażdoskończeniaświata(Mt28,20).Byanisamsięnieomy-lił,anipowierzonejsobietrzodyniezaprowadziłnamanowce,obdarzagoChrystusnieomylnością:Szymonie,Szymonie- powiada - otoszatanpo-żądałwas,abyprzesiałjakopszenicę,alemJaprosiłzatobą,abynieusta-waławiaratwoja,atyniekiedynawróciwszysiępotwierdzajbraciątwoją (Łk29,31-32).ADuchPocieszyciel,Duchprawdy,któregoChrystusze-


śle,manauczyćgowszelkiejprawdy(por.J16,13).IodtądświętyPiotr,wswychnastępcachjestwKościelekolumnąiutwierdzeniemprawdy(por.lTm3,15).

Jakżetowszystkojestjasne.ToteżpoodejściuChrystusaPanazzie-midoniebaApostołowieniewybierająsobieżadnegoinnegoprzewod-nika.JestnimświętyPiotr.OnpierwszywimieniuwszystkichAposto-łówprzemawiawdzieńZielonychŚwiątdozgromadzonychtłumówina-uczaje.OnprzyjmujenałonoKościoławJerozolimiepierwszychnawró-conychŻydów,awCezareipierwszychpogan.Onzarządzawybórnowe-goApostołanamiejsceJudasza.Onzwołujepierwszysobórikierujenim.InniApostołowieuznajątozwierzchnictwo.ŚwiętyPawełposwymna-wróceniuipowołaniuprzedstawiasięświętemuPiotrowiwJerozolimie.PodającimionaApostołów,EwangeliściimięPiotrazawszekładąnacze-le.PośmierciświętegoPiotraKoryntianiewsprawachwiaryzwracająsięniedożyjącegojeszczeświętegoJanaApostoła,aledoświętegoKlemen-sapapieża,następcyświętegoPiotra.Itakwszystkiewiekiswymżyciemipraktykąstwierdzajątęzasadę-gdziePiotr,tamiKościół,izaświętymAugustynemwołają:„Rzymorzekł,sprawaskończona”.AwwiekuXIX,wwiekuzwątpieńiniedowiarstwa,biskupicałegoKościołazgromadzeninaSoborzeWatykańskimjasnoiwyraźnieogłaszająświatu,iżpapieżmanajwyższąwładzęnadKościołem,ikiedyjakogłowaipasterzcałegoKoś-ciołanauczawsprawachwiaryiobyczajów,jestnieomylny.Iżadenznichsięnieomylił,iopokaPiotrowanigdysięniezachwiała.Bramypiekielneniezwyciężyłyjejiniezwyciężą:topowiedziałChrystus,Bóg-Człowiek:Nieboiziemiaprzeminą,asłowamojenieprzeminą(Łk21,33).

Wszystko,coludzkąrękązbudowane,zbiegiemczasukruszysię,rozpadainiszczeje.Skruszyłysiękopie,zdawałosię,niezwyciężalnychlegionówrzymskichisamopaństworzymskiesięrozpadło.Przebrzmia-łanaukapogańskichfilozofów,rozprysłysięgroźneniegdyśherezje,cojakfalewzburzonegomorzazszumemipianąuderzałyoskałęPiotro-wą.AopokaPiotrowazawszetasama-niewzruszona, niezachwiana, owszem,Boskajejmoccorazbardziejwidnieje,jejmajestatipowagaco-razbardziejwzrasta.

Awnaszychczasach,czyżnieoglądaliśmynawłasneoczy,jakwa-liłysięnajpotężniejszetrony,jakrozpadaływgruzynajpotężniejszepań-stwa.Papieżbezwojska,bez armat,zawszejednakzasiadanastolicyPio-


trowejirządziświatem.Aludzkość,skołatanapoklęskachwojennych,corazbardziejzwracaswójwzrokkuniemu.Nacałymświecie,zwłaszczawśródinteligencji,wśródumysłówgłębszych,dajesięzauważyćpotężnyzwrotkureligiiiKościołowi.

JakwpoczątkachKościołaiprzeznastępnewieki,takiterazpapieżpełnitosamoposłannictwoBoskie.

Gdyświat,oddalającsięodBoga,źródłaPrawdy,pomimokultuwie-dzy,pogrążasięwodmętachbłęduifałszywych,anierazdziwacznychizabobonnychdoktryn,papieżstoinastrażyodwiecznej.prawdy i nieza-chwianychzasadiśmiałojenadalgłosi.

Gdyświat,pomimoszumnychhaseł,niemającmiłościBoga,naego-izmieiinteresiesweżycieopieraicorazbardziejulegapanowaniukrzyw-dy,wyzysku,przemocynadsłabszymisiłyprzedprawem,papież-jakza-wsze-stoinastrażyzasadsprawiedliwościiodważniejeprzypomina.

Gdywolnośćświatatakgorącopożądana,takwyniośległoszona,lecznieopartanaBoguiprawdzie,zamieniłasięwanarchięiwyuzdanie,anawettuiówdziewstrasznątyranięiterror-papieżjedenstoinastra-żyprawdziwejwolności,tej,którawyzwalaczłowiekazkajdangrzechuizłychnałogów,któradajewolnośćducha,wolnośćsynówBożych,bę-dącaźródłemwszelkiejinnejprawdziwejwolnościtakosobistej,jakspo-łecznejipolitycznej.

GdynaświeciewmiaręupadkuwiarywBoga,wzmogłasiępychainienawiść,irozpętałasięwalkaegoizmówklasowych,partyjnychina-rodowościowych,apożogastrasznejwszechświatowejwojnyogarnęłaludyipaństwa,ipomimogłośnychhasełrówności,braterstwaiwolności,wbratobójczychwalkachcałymistrumieniamipopłynęłakrew-jedenpa-pieżśmiałonawoływałinawołujewszystkichdomiłościimiłosierdzia,dozgodyipokoju,onjedennieprzestajeprzypominaćwszystkim,ijed-nostkom,inarodom,żejednegoOjca,któryjestwniebiesiech,sądziećmi,abraćmimiędzysobą,żeniepowinnobyćmiędzynimianiwolnego,aniniewolnika;anizwyciężonego,anizwycięzcy;aniGreka,aniRzymiani-na,aniŻyda,alewszyscyjednowChrystusie;żeniebędzieprawdziwegoitrwałegopokoju,oileonniebędzieopartynaprawdzieisprawiedliwo-ściBożej,żeniebędziedobrzenaświecie,oilewszyscyniestaną,złącze-niwspólnąprawdziwąmiłościąBożąibraterską,dowspólnegożyciaidowspólnejdlaogólnegodobrapracy,jakjednarodzinaBoża.


Tak,StolicaApostolskajakbyłaprzezwieki,takiterazjestrówno-ważnikiemświata,któryodchylającsięodBoga,tracirównowagęipo-czynastaczaćsięwprzepaśćnietylkonędzymoralnej,duchowej,aleido-czesnej.GdybyżtoświatcałyprzeszedłnałonoKościołaioparłsięnaskalePiotrowejipocząłnaprawdężyćżyciemzwiary,zpewnościąniebyłobynaziemitylełez,tylebiedy,tylezłego,apokójBożyibłogosła-wieństwoBożespoczęłybynanim,anaziemizapanowałbystanzbliżonydostanupożądanegoraju.

Szczęśliwijesteśmy,iżjakonaródkatolickinależymydoKościo-łakatolickiegoispoczywamybezpiecznienaopocePiotrowej.Szczęśli-wijesteśmy,żezaprzewodnikamamyPapieżaPiusaXI,którybyłnazie-miachnaszych,zanosiłBoguOfiaręniekrwawąwkatedrzenaszej,znabiedy,niedomaganiaipotrzebynasze.Jaknikt,onmanaswszystkichwsercuswoimiprzezniegodneustamojezsercaprzesyławszystkim-iduchowieństwu,iwiernym-swepozdrowienieojcowskieiapostolskiebłogosławieństwo.

Odrzućmypreczodsiebiewszelkąnieprawość,niechznikniezzie-minaszejpijaństwo,rozpusta,wyzysk,oszukaństwoiwszelkakrzywda,niechustanąpośródnasniezgodyiwaśnie!Wzmocnienibłogosławień-stwempapieskim,którejestzadatkiembłogosławieństwaBożego,stań-my,jakprzystoinadziecitejsamejziemi,tegosamegoKościołaiBo-ga,mającsercejednoiduszęjedną,stańmyzgodnieimężniewszyscydowspólnejpracydlawspólnegodobra!AbłogosławieństwoBogaWszech-mogącego,OjcaiSyna,iDuchaŚwiętegoniechzstąpinaWaswszystkichi spoczywa nad Wami zawsze. Amen. :

†Jerzybiskup DanwWilnie,wdzieńNarodzeniaN.M.P.1923roku


121

Trzechsetna rocznica męczeństwa świętego Jozafata

Druk:Kurenda1923,s.98-99.Wilno,11października1923

Pragnąc,byobchódrocznicymęczeńskiejśmierciświętegoJozafa-

taposłużyłkuwiększejchwaleBożejipożytkowiwiernych,polecamy,bydnia4listopada,wniedzielę,wielebniKsiężaProboszczowieuprze-dzililudomającejnastąpićdnia11listopadauroczystościorazpouczy-liwiernychoodpustach,jakieztejokazjiuzyskaćmożna.Wpiątekdnia9listopadarozpoczniesięodMszyświętejwewszystkichkościołachpa-rafialnychuroczystetrzydniowenabożeństwo(9,10i11listopada)zwy-stawieniemNąjświętszegoSakramentu.Wkazaniudnia11listopadana-leżypouczyćwiernychożyciuizasługachświętegoJozafatajakoosobli-wegoobrońcyjednościKościoła,orazzachęcićnietylkodogorącejmo-dlitwyonawrócenieodszczepieńców,aletakżedousilnejpracynadwy-korzenieniemspośródchrześcijanwszelkiejnienawiścikubliźnim,gdyżonajestgłównymźródłemodszczepieństwwKościeleiwaśnispołecz-nej,któraświatcałyniepokoi.NależyprosićBoga,abynaświeciecory-chlejzapanowałoKrólestwoSercaJezusowego,użyczające„wszystkimnarodomspokojuiładu”.Przytejsposobnościtrzebazachęcićwiernych,abysięzapisywalinaczłonkówTowarzystwaMisyjnegoRozkrzewianiaWiary,aponabożeństwieurządzićkwestęnacelemisyjneiofiaryprze-słaćdokurii.

OjciecŚwiętyudzielajednorazowegoodpustuzupełnegotym,którzywmiesiąculistopadzielubgrudniurokubieżącego,pospowiedziiKomu-niiświętejnawiedząjakikolwiekkościółlubkaplicępublicznąorazpomo-dląsięwintencjiOjcaŚwiętego.

Kapłani,odprawiającydnia11i14listopadaMszęświętąuroczystąkuczciświętegoJozafatalubMszęświętączytaną,zastępującąuroczy-stą,mogąudzielićbłogosławieństwapapieskiegozodpustemzupełnymtym,cobędąwstaniełaski.Błogosławieństwotoudzielasiępojedynczymznakiemkrzyżazkrucyfiksemprzyużyciuformuły:BenedictioDeiOm-


nipotentis,Patris,etFilii,etSpiritusSancti,descendatsupervosetmaneatsemper.R.Amen.

†Jerzy,biskup

122

Uwagi krytyczne o projekcie ustawy o parcelacji i osadnictwie

Druksamoistny.


DoDuchowieństwadiecezjiwileńskiej

P.MinisterReformRolnychd.2sierpnia1923r.wniósłdoSejmupro-jektustawyoparcelacjiiosadnictwie.Namocytegoprojektu(dz.Iart.1B)naparcelacjęiosadnictwoprzeznaczasięużytkirolne,pomiędzyinnymiiz„majątków(nieruchomości)ziemskichtzw.martwejręki(duchownych,biskupich,kapitulnych,klasztornych,plebańskich,kościołówigminwy-znaniowych),zwyłączeniemtychczęścinieruchomości,którebezpośred-niosłużądowykonywaniaobrzędówreligijnych”.Projektowanaustawaprzewiduje,wzwiązkuzparcelacjądóbrkościelnych,„obowiązekupo-sażeniaduchowieństwawgranicachekwiwalentuzaprzejęteprzezPań-stwodobra”,orazzałatwienietejsprawynapodstawieukładuzeStolicąApostolską.Art.19wdz.III,tejżeustawymówiwprawdzie:„Nawnioskizainteresowanych Ministrów uzgodnione z Ministrem Reform Rolnych, przypodziale(parcelacji)majątków(nieruchomości)ziemskichwyłączysięgruntyniezbędnenacelegminne,szkolne,zdrowotne,kościelneiinnecelepubliczneispołeczne,oraznaceleprzemysłowe.Zdóbrmartwejrękinauzupełnienieuposażeniabiskupstwiseminariówduchownychmogąbyćwyłączonezbudowaneośrodkizewzględunawartościowystanbu-dynków,nieprzekraczająceobszarem45ha”.Aletoniepoprawiasytu-acji.Projektzmierzadozaborudóbrkościelnych,przedewszystkimzaśdóbrKościołaKatolickiego.


Uznającnajzupełniejpotrzebęjaknajszybszegozałatwieniareformyrolnej,tudzieżzdająccałkowiciesprawęzkoniecznościpaństwowych,uważamjednak,żepowyższyprojektgodziwprostwzasadniczeprawaKościołaKatolickiegowPaństwie,stajewsprzecznościzKonstytucjąRzeczypospolitejPolskiej,uznającąwolnośćiprawaKościoładoposia-daniawłasności(Art.113,114,123),reformyzaśrolnej,wobecszczupło-ścidóbrkościelnych,wcalenieposuwanaprzód.Cowięcej,projektpo-wyższyczyniniemożliwymwykonaniewcałejpełniwysokiegozadania,poruczonegoKościołowiprzezChrystusaPana,naludnośćkatolickąna-kładanoweobciążenia,związanezutrzymaniemświątyń,duchowieństwaiobsługikościelnej,stwarzającpretekstdociągłychnieporozumieńpo-międzyludemaduchowieństwem,skarbpaństwowyzaśnarażananowewydatki,dlaktórychtrzebawyszukiwaćdopieropokrycia.Nieodrzeczyteżbędziepamiętaćiotym,wjakimceluiwjakisposóbpowstałyfunda-cjekościelne.Uważanozawszeidotądsięuważazanajpewniejsząrentęgruntową.Wojnapotwierdziłatoniezbicie.Stądpobożniprzodkowienasidążylizawsze,aobecniesamluddąży,przezfundacjeizapisydostwo-rzeniatrwałychpodstawdoistnieniaidziałalnościInstytucyikościel-nych,arobiąctezapisyifundacjenacelekościelne,obciążalijeobowiąz-kamiduchownymiireligijno-kulturalnejnatury.Niemożemyprzetomy,ichpotomkowie,zlekkimsercemprzyczyniaćsiędoodebraniatychfun-dacyjKościołowi,któryiteraz,gdyOjczyznaodzyskaławolność,madospełnieniajeszczewiększezadania,orazlekkomyślniezmieniaćichwolę.Ekwiwalent,wskazywanyprzezprojektowanąustawęmógłbybyćuisz-czanytylkowformiepoborów,wyznaczanychdladuchowieństwa,czymbysięsprowadziłojedorolifunkcjonariuszypaństwowych,cojestznatu-rąjego,jakopasterzydusz,niezgodne.Najbliższymnastępstwemzaborudóbrkościelnychbyłobyzmniejszenieopołowęparafiiwdiecezjinaszejipodcięcierozpoczętych,aniezbędnychpracwkierunkuodbudowyży-ciareligijnegoiakcjikatolickiej,gnębionejprzezdługielataniewoli.

Zobowiązkuprzetopasterskiego,którynakazujemibronićprawiswobodyKościoła,orazdbaćojaknajbardziejowocnąjegodziałalnośćwkraju,czujęsięzmuszonymzająćodmienne,niżprojektowanausta-wa,stanowiskoiostrzecpodległemiDuchowieństwodiecezjiwileńskiej,przedgrożącymiKościołowizgubnyminastępstwamizaborudóbrjego.


UważamrównieżzaswójobowiązekprzypomniećDuchowieństwu,żetakieżsamostanowiskowtejsprawiepowinnizająćwszyscywier-nikatolicy–bronićwolnościiprawKościoła,gdyżtylkopodtymwa-runkiembędzieonmógłspełnićsweszczytnezadaniewzględemNaro-duiPaństwa.

ZatylezasługwprzeszłościwzględemzmartwychwstałejOjczyznymaprawoKościółoczekiwaćodPaństwaposzanowaniaswoichpraw,lubconajmniejprzyznaniasobietakichpraw,zjakichkorzystakażdyoby-watelwpraworządnymikulturalnympaństwie,aniebyćwyrzuconympozaochronępraw,albokorzystaćznichtylkonapapierze.Toteżniewąt-pię,żeWysokieCiałaPrawodawczeRzeczypospolitejPolskiejniezechcąuchwalaćtakichustaw,którestająwrażącejsprzecznościzprawamiKo-ściołaiwdotkliwysposóbkrzywdzągo,pośredniokrzywdzącteżilud-nośćkatolicką.

OtakimmoimzapatrywaniusięnapowyższąsprawęuważamzaswójobowiązekpowiadomićpodwładnemiDuchowieństwo.

†Jerzy,BpWileński

123

List pasterski o misjach

Druk:Kurenda1924,s.40-41.

Wilno,22maja1924

JerzyMatulewiczzBożegozmiłowaniaiStolicyApostolskiejłaskiBiskupWileński

UmiłowanymwChrystusieKapłanom,całemuDuchowieństwuiWiernymdiecezjiWileńskiejpozdrowieniewPanuipasterskie błogosławieństwo.

UroczystośćZesłaniaDuchaŚwiętegodajemiszczęśliwąsposob-nośćzwróceniauwagiWaszejnajedenbardzoważnyiwielkiobowią-zek,jakkapłanów,takrównieżkażdegodobregokatolika-przyczynia-


niasię,wedlesiłimożności,doszerzenianaszejwiaryświętejpocałymświecieiugruntowywaniajejw umysłachisercachwiernych.Obowiązektowielkiiświęty, nakazanynamprzezsamegoZbawicielawpoleceniuirozkazie,danymniegdyśApostołom:Idącnawszystekświat,opowia-dajcieEwangelięwszemustworzeniu(Mk16,15);tenrozkazrozciągasięnawszystkichwiernychwtakiejmierzeistopniu,dojakiegokażdyznaspowołanyzostał-doopowiadaniaEwangeliisłowem,życiem,modlitwą,ofiarą.OtrzymaliśmybowiemwszyscymocDuchaŚwiętego,abyśmybyliświadkamiJezusaChrystusaażdokrańcówziemi.

Naświeciewielujestjeszczetakich,którzynieznająnaukiJezu-saChrystusa,wielutakich,którzytęnaukęfałszują,idączazwodniczymitegoświatahasłamilubulegającskażonejgrzechemnaturypodszeptom,wieluteżtakich,którzyodwiaryświętejodstępują,lubwgrzechachinie-godziwościachpogrążeni,wierzeisamemuChrystusowiPanuujmęprzy-noszą.Ajednakwszystkimtawiaradozbawieniajestkonieczna,botylkoktouwierzyiochrzcisię,tenzbawionbędzie(Mk16,16).Wiaraprawdzi-wa,wiarakatolicka,zapewniajączbawieniewieczne,przyczyniasięteżdopostępudoczesnegopojedynczychludzi,narodówiludzkościcałej.Spójrzcie,moidrodzy,natekraje,gdzieświatłoEwangeliiniezaświtałodotąd,lubnate,gdziewrógrodzajuludzkiegotoświatłoprzyćmićusiłu-je;czytamkwitnieżycieprawdziwieludzkie,czysięszerzyprawdziwaoświata,czyludzkośćpostępuje?

Mająctowszystkonawzględzie,każdykapłankatolicki,jakikażdywiernypowinienwedlemożnościisiłdokładaćwszelkichstarań,byjaknajwięcejludziznałoikochałoBoga,byjaknajwięcejnależałodoKróle-stwaChrystusowego,którymjestKościółświętykatolicki.AtoliniekażdymożepracowaćbezpośrednionadtegoKrólestwaszerzeniem,możejed-nakpomagaćwtejpracyitobardzowydatnie,pozostającnatymmiejscuiprzytychobowiązkach,przyktórychgoPanBógpostawił.

OtostawiamWamprzedoczysposobnośćdotejpomocy:kapłanomiwszystkimosobomduchownym,orazseminariumnaszegodiecezjalnegowychowankom,takgorącozaleconyprzezOjcaŚwiętegoBenedyktaXVwliścieapostolskimzdnia30listopada1919ZwiązekMisyjnyKleru,ist-niejący-namocytegożlistu-iwnaszejdiecezji.ZadaniemtegoZwiązkujestpopieraniemodlitwąiofiarądziałalnościmisyjnejKościoła,środkamizaś,jaktowskazujeStolicaApostolska,wpływanienaszerszemasyspo-


łeczeństwakatolickiegoprzeztakiezwiązkiistowarzyszeniareligijne,jakApostolstwoModlitwy,DziełoRozkrzewianiaWiary,DziecięctwaJezu-sa,ŚwiętegoPiotraKlaweraitp.WszystkimzaśWiernymdiecezjinaszejwileńskiejnajgoręcejpolecamzapisywaniesiędowyżejwymienionychstowarzyszeń,anadewszystkodoStowarzyszeniaRozkrzewianiaWiary,DziecięctwaJezusa,ApostolstwaModlitwyitp.zaleconepismemmoimzdnia12lipca1922roku.

Szerokiepoledziałaniacichego,alebardzoowocnego,majątunie-wiastykatolickie,którewswychrodzinachiotoczeniułatwiejmogąsze-rzyćwzniosłeposłannictwoapostolstwachrześcijańskiego;imtoprzedewszystkimkładęnasercepracępodwzniosłymhasłemszerzeniaKróle-stwaChrystusowegonaziemi,którejedyniezapewnićmożetakpożąda-nypokój.

Dlałatwiejszegowykonaniazadańprzezwyżejwymienionestowa-rzyszenia,niniejszymustanawiamwkuriidiecezjalnejwileńskiejspecjal-nyUrząddoZwiązkówiStowarzyszeńreligijnych,któregozadaniembę-dziekierowanieichdziałalnościąwzależnościodnaznaczonychprzezor-dynariatkierownikówposzczególnychzwiązkówistosowniedospecjal-nejustawy.

ZalecającWam,umiłowaniwChrystusie,poleconeprzezZbawicie-lanaszegosprawy,nietylkotoKrólestwoBożemamnawzględzie,któresięobjawiawKościelewidzialnym,leczitoprzedewszystkimKrólestwoBożewsercachWaszych;tesercaWaszestrzeżcieodniewiary,zwątpie-niaigrzechu,samistańcienawysokimświeczniku cnotychrześcijańskiej,jeżeliinnymchceciedotejcnotydrogęwskazywać,samibądźcieściślezjednoczenizChrystusem,Panemnaszym,jeżeliinnychchceciedoNiegopociągać.Zdrugiejstronyjestempewny,żeci,którzyzrozumiejąwyso-kiezadanieapostolatuchrześcijańskiego,samizapłonągorącąmiłościąkuChrystusowiPanu,ażycieswenazawszenazbawczejnauceJegooprą, kudoczesnemuiwiecznemuswemupożytkowi.

NiechZbawcanasz,któregośmymękę,śmierćizmartwychwstanieniedawnorozważali,łaskąswojątosprawi,abywszyscyzrozumielina-leżycieto,comwtychkrótkichsłowachchciałwypowiedziećigorącotymsięprzejęli,co,abysięstało,zanoszączpokorąprzedtronNajwyż-szegomodły,awzywającłaski„zstępującegonanasDuchaŚwiętego”,


wszystkimBraciomKapłanomiumiłowanymwChrystusiediecezjina-szejWiernymzsercaudzielampasterskiegobłogosławieństwa.

DanwWilnie22maja1924roku

ListniniejszyzechcąWielebniKsiężaProboszczowieodczytaćzam-bonwuroczystośćZesłaniaDuchaŚwiętegoalbownastępnąniedzielę.

†Jerzy,biskup

124

Ofiary na pomnik Benedykta XV

Druk:Kurenda1924,s.33.Wilno,dnia24maja1924

WmyślpowyższejodezwyorazpismaJ.E.NuncjuszaApostolskie-gozdn.12m.b.polecamyWielebnemuDuchowieństwuuświadomićlud-nośćoprojektowanymwzniesieniupomnikaśp.BenedyktowiXV,Papie-żowimiłościipokoju.Ileżtorazyokazałonswesercepełnemiłosierdzia,wspierającnaswczasiewszechświatowejwojnynietylkoswymiicałegoświatamodłami,leczihojnąpomocąmaterialną.Zapanowaniajegozo-stałyskruszonepętanaszejniewoli.Onprzysłałdonasswegoprzedstawi-ciela,któryobecniezasiadanaStolicyPiotrowej.Imięśp.PapieżaBene-dyktaXVpozostanieunasnazawszewewdzięcznejpamięci.Toteżniewątpimy,żekażdyzkapłanówchętniezłożynacelpowyższyofiaręwedlemożnościswojejigorącodotegozachęciwiernych.Zebraneofiarynależyprzesłaćdokuriiwkońcumiesiącaczerwcar.b.

†Jerzy,bp


125

Powszechny jubileusz w roku 1925

Druk:Kurenda1925,s.2-6.Wilno, dnia 17 lutego 1925

ZpierwszyminieszporamiuroczystościBożegoNarodzeniawroku1924rozpocząłsięwRzymiejubileuszpowszechny,rozpisanyprzezOjcaśw.PiusaXlkonstytucją,datowanądnia29maja1924r.,atrwającyażdouroczystościBożegoNarodzeniawroku1925włącznie.

DlainformacjiWielebnegoDuchowieństwapodajesiętreśćnajważ-niejszychprzepisów,dotyczącychmianowicietych,którzyjużwRokuŚwiętymipozaRzymemmogąJubileuszudostąpić.

Ojciecśw.przypominawiernym,żecopewienokresczasuobcho-dzonowielkijubileuszwRzymiewtymcelu,abybezpośrednioodOjcaświętegomogliwierniotrzymaćumocnieniewwspólnejwierzeiaby,przejąwszysięmiłością,obyczajeswojedowyższejmoglidoprowadzićświętości.

AbywięcwiernijaknajliczniejwrokujubileuszowymwRzymieszu-kaliuświęceniaswegoidaliświadectwo,iżuznająnajwyższąwładzęrzym-skiegoKościoła,wydałjużwr.1473SykstusIVpostanowienie,mocąktó-regozchwiląogłoszeniaodpustujubileuszowego,nacałyczasjegotrwa-niaustająisązawieszonewszelkieinneodpusty–te,którejużsąnadane,ite,któremająbyćudzielone,orazwszystkiekomukolwiekpozaRzymemudzielonewładzeproutroqueforowimieniuizupoważnieniaStolicyApo-stolskiejdyspensowanialubrozgrzeszania.Odtegoprzepisu,zbiegiemcza-suznaczniezłagodzonegostosowniedopotrzebczasu,nieodstępujeobec-nieOjciecśw.,tymbardziej,iżwnaszychczasachkomunikacjazRzymemłatwiejsza,aponadtowiększazachodzipotrzebadlareligiiispołeczeństwa,abyjaknajwiększaliczbapielgrzymówprzybyładogrobówApostolskichitowtymcelu,abypołączyćsięściślejzcentrumświatakatolickiego,oży-wićuczuciawzajemnejmiłościipokoju,awreszciedaćdobryprzykładin-nowiercom,którzy,widząctaklicznerzeszeiznajdalszychspieszącestron,poprzezlądyimorzadoRzymu,pobudząsiędodobregoinapełniąsiętęsk-notązajednościąreligijną.


KomunikującWielebnemuDuchowieństwuprzepisydotycząceju-bileuszupowszechnegowroku1925,amianowiciedotyczącejubile-uszutego,któregopozaRzymempewnerodzajeosóbdostąpićmogą,orazprzepisypouczające,jakieodpustywrokujubileuszowymnietracąswejwartościijakiewładzespowiednikomwrokuświętymprzysługują,pole-camwszystkimproboszczomirektoromkościołów,abywpierwsząnie-dzielępoodebraniuniniejszegodekretuwiernychojubileuszupowszech-nymwmyślpodanychprzepisówpouczyli.

WarunkidostąpieniaJubileuszuwroku1925pozaRzymemdlaosóbwkonstytucjiapostolskiejwymienionychsą:

OdwiedzićdziesięćrazywWilnieBazylikęKatedralną,winnychmiejscowościachkościółparafialnyipomodlićsięwedlemyśliOjcaśw.(myślzaśOjcaśw.jestnastępująca:abyPanJezuspousunięciuprzyczynnieporozumieńiniezgodyużyczyłtrwałegopokojupomiędzynarodami,abyoświeciłodszczepieńcówiprzywiódłichdoSwojegoKościoła,abyniedopuścił,iżbyZiemiaŚwięta,którąOnSamżyciem,trudemikrwiąSwojąuświęcił,byłaznieważanaidostałasiępodpanowaniewrogówJegokrzyża).Złożyćdowolnąjałmużnę,którychnatostać,wskarbonienatencelwkościelewystawionej,odbyćważnąspowiedźiprzyjąćgod-nieKomunięświętą.

Osobychorelubtaksłabowite,żedokościołaiśćimtrudno,orazosobywymienionepodnr.l,II,VIiVII(zobowiązanedościsłejklauzu-ry,względniepozbawionewolności)zwalniasięodnawiedzaniakościołaparafialnego,względniekatedralnego,mogąnatomiastpowyżejwzmian-kowanemodlitwywdomu(lubjeślisięznajdująwklasztorach,szpitalachlubinnychzakładach,przyktórychlubwktórychistniejąkaplicelubko-ściółki-astanichzdrowianatopozwoli-wtejżekaplicylubkościółku)wdziesięciudniachodmówić;złożeniejałmużnyjubileuszowejpozosta-wiasięimdowoli.



126

List pasterski o czci Serca Jezusowego

Druk:Kurenda1925,s.58-59.Wilno,30maja1925


DuchowieństwuDiecezjipozdrowienieibłogosławieństwo.

Dwieściepięćdziesiątlatdobiegadnia16czerwcabieżącegorokuodchwili,kiedyBoskiZbawicielobjawićraczyłtajemnicęswojejniezgłębio-nejmiłościiotworzyćświatuskarbyNajświętszegoSerca.Dotegowiel-kiegodzieła,któremiałoodrodzićświatitchnąćduchamiłości,powołałBógcichąipokornązakonnicęzeZgromadzeniaSióstrWizytek,świętąMałgorzatęMarię.

NabożeństwodoNajświętszegoSercaJezusowegorozszerzyłosiępocałymkatolickimświecie.Wśladzatączcią,oddawanągromadnieprzezwiernyludkatolicki,idąłaskiibłogosławieństwa,zlewaneobficienaczci-cieliSercaBożego.WoczachnaszychspełniająsięobietniceBoskiegoZbawiciela,danetym,którzyzufnościąszukaćbędąpomocyw„Krynicywszelkichłask”,wJegoNajświętszymSercu.

WilnowcałejPolsceprzodowałoczciąSercaJezusowego,bojużw1694rokubudujepierwszywPolscekościółkuczciSercaJezusowe-go.Kiedypoostatnimpowstaniurządrosyjskitenkościółbierzenacer-kiew,aPannyWizytkizkrajuwywozi,tojeszczewczasachprześladowa-niaWilnorozpoczęłobudowęnowegokościołakuczciSercaJezusowe-goipomimociężkichczasówzdołałonabożeństwowświątynirozpocząćiparafięprzyniejutworzyć.

Wcałejdiecezjiwileńskiej250-lecieobjawieniasięSercaJezusowe-gonakazujemyobchodzićjaknajuroczyściej.Należyogłosićzambon,żerocznicę,zamiastdniapowszedniego16czerwca,obchodzićbędziemywnajbliższąniedzielę,dnia21czerwca.


UroczysteMszeświętetegodnianakazujemybraćjakovotivasol-lemnisdeSacratissimoCordeJesu(cumcommemorationeDominicae,etultimoEvangelio,siunicaMissa).Mszaświętaśpiewana(Suma)mabyćodprawionaprzedNajświętszymSakramentem,kazanienależywygłosićnatematSercaJezusowego,apoMszyświętejodczytaćlitanięiaktpo-święceniacałegorodzajuludzkiegoNajświętszemuSercuJezusa.

PolecamyWielebnymKsiężomProboszczom,bywyjaśniliparafia-nomdoniosłośćApostolstwaModlitwyipoświęceniarodzinSercuZba-wicielaorazzachęcilidotychwielcezbawiennychpobożnychpraktyk (Oposzczególneinformacjenależysięzwracaćdodyrektoradiecezjalne-goApostolstwaModlitwy,księdzakanonikaKarolaLubiańca).

Wszkołachipowszechnych,iśrednichorazwszelkichinnychzrze-szeniachmłodzieżyKsiężaPrefekcizechcąurządzićuroczysteakademie,aprzynajmniej,wobeckończącegosięrokuszkolnego,naostatnichlek-cjachlubkazaniachporuszyćomawianytematizachęcićmłodzieżdoczciinabożeństwadoSercaJezusowego.

WreszcieWielebnemuDuchowieństwuiwszystkimludziomdobrejwolikładziemynasercusprawędokończeniabudowyświątyniSercaJe-zusowegowWilnie.ZebranetegodniaskładkinależyskierowaćdoKurii,dlaprzekazaniaProboszczowiparafiiSercaJezusowego.

†Jerzy,biskup

127

List pasterski o wychowaniu

Druk:Kurenda1925,s.74-79.Wilno, 4 lipca 1925


WszystkimWiernymDiecezjinaszejpozdrowienie ibłogosławieństwo.


Synówwaszych(...)wychowujciewkarnościiwbojaźniPańskiej(zlistuświętegoPawładoEfezjan6,4).

Rodzicechrześcijańscy.Czasynowszesłusznienazwanowiekiemdziecka,gdyżnigdyprzed-

temtakżywosięnieinteresowanokwestiąwychowania,nigdyniepisanotylerozprawpoświęconychwykształceniuiwychowaniumłodzieży.Ina-leżałobyprzypuszczać,żezdziałanowiele,żemoralnośćmłodzieżyzna-czniesiępodniosła,żemożemysięcieszyćnadziejąlepszejprzyszłości.Trzeźwojednakpatrzącywtęprzyszłośćniewahająsięobecnejdobyna-zwaćjużnietylkowiekiemdziecka,leczwiekiempanowaniairozpasaniadziecka,tojeststwierdzająfaktobniżeniamoralnegopoziomumłodzieży.Dzieckonieraztojakwszechwładnytyranwdomu:niedzieckosłucharo-dziców,leczrodziceulegajądziecku,nierodzicerozkazujądziecku,leczdzieckorodzicom.

Pamiętanoodoczesnychpotrzebachdziatwy,wynajdywanonaj-lepszesposobyułatwienianauki,wymyślanozabawyigry,abydzieckuuprzyjemnićczas,troszczonosięo doczesnewygodyżycia,leczzapomi-nanootym,żetodzieckojestprzeznaczonenietylkodoobjęciatakiegolubinnegostanowiskanaziemi,leczidowyższego,nadprzyrodzonegożycia,doposiadanianieba.

JakmałodziśjesttakichmłodzieniaszkówświętychjakStanisławKostka,któryciąglepowtarzał:„Dowyższychrzeczyjestemstworzo-ny”,jakmałorodziców,którzybydzieciomtakiewszczepializasady,jakiewpajałswemusynowihetmanŻółkiewski:„Przedwszystkimirzeczaminajpierwwiaręświętąkatolickąmocnoistatecznietrzymajidlaniejkrwirozlać,żywotapołożyćnieżałuj.BojaźńBożąustawiczniemiejprzedoczami,azatemwszystkiegodobregoipociesznegonatyminaonymświeciebędzieszpewien”.

Prądniewiary,któryzawszewystępowałdowalkizBogiemiJegoKo-ściołem,idziśwystępujenaprzód,nierazmożeskrycie,aleniemniejza-wzięcie.Gangrenazepsuciacorazwiększezataczakoła,zarażającmłodzieżnasząigrożąctymsamymcałemuspołeczeństwuiprzyszłościnaszej.

DoWas,Rodzicechrześcijańscy,wołamsłowamiświętegoPawła:synówwaszychwychowujciewkarnościibojaźniPańskiej(Ef6,4).NaWasspoczywapierwszyigłównyobowiązekwychowaniaswychdzieci


poBożemu.ZwolibowiemiustanowieniaBożegojesteścieniejakoapo-stołamiipierwszymi,najbardziejwpływowymiwychowawcamiswychwłasnychdzieci.ŚwiętyAugustynpowiada:„PodobniejaknajwyższymPasterzomprzystoinauczaćidziałaćwKościele,takwaszym,Rodzice,obowiązkiemjesttosamoczynićwrodzinachwaszych”.

ObowiązkiemtymdzielisięzWamiszkoła,dzieląsięwszyscywycho-wawcyinauczyciele,którzydobrzerozumiejąistotęswegopowołaniaiktó-rzyzpoświęceniemizaparciemsiępracująnaddziatwą-czytowśródchatwiejskich,czywszkołachpowszechnychlubśrednich.Szkołytakie,pro-wadzonewduchureligijnym,sąnieocenionymskarbemdladziatwy,gdyżopróczwiedzy,dająpodstawędożyciareligijnego,ratujątysiącedziecipo-zbawionychrodzicówalbodostatecznejopiekizichstrony.

Mimotowszystkonajważniejszyminajlepszymzakłademwycho-wawczymjestipozostanierodzina.Szkołajesttylkopomocą,któramazastąpićbrakrodzicówlubichczęściowowyręczyć.Jednakniktniemożecałkowiciezwolnićrodzicówodobowiązkuwychowaniaswychdzieci.

Zapewneniełatwytoobowiązektaciągłaopiekaiczujnośćnaddzieć-mi.Toteżspotykamyrodziców,którzysądzą,żesięwywiążącałkowiciezeswegozadania,jeżeliswedziecinakarmiąiprzyodzieją,całezaśwychowa-niezepchnąnaszkołę.

Samaszkołaniepotrafidziecidobrzewychować,jeżelipozaszko-łąrodzicenadnimiczuwaćniebędą.Gdybynawetwszyscynauczycie-leiwychowawcyszkolnibyliożywieninajlepszymichęciami,niemie-libydostatecznieaniczasu,anisił,bywywrzećskutecznywpływnaset-kidzieci,któresięprzednimiprzesuwająwszkole.Największąstycznośćzdziećmimajątylkorodziceinajbliżsiopiekunowie.

Owszem,odchwilioddaniadziecidoszkół,rodzicenietylkoniepo-winnisięuważaćzazwolnionychodtroskioichwychowanie,aleraczejmusządbać,abyniestracićnadnimiswegowpływuiniepozostawićichbezbronnychwobecmożliwegozgorszeniazestronykolegówiświata.

Stosunekrodziców,zarównojakidzieci,doszkołypowinienbyćopartynazasadziewielkiegozaufania,życzliwościiwdzięczności.Ten,ktoprzewodniczymłodzieży,ktozobojętnych,częstoskłonnychdoleni-stwa,dozłego,przysposabiaspołeczeństwunowesiłydomoralnegoima-terialnegopostępu,ktokrwawąimozolnąpracą,anieraziofiarązdrowiaopłacawykształceniedzieci,zasługujenawielkącześćiwdzięczność.


Otymjednakniewszyscypamiętają.Owszem,zamiastwdzięcznościczę-stosięspotykaznieufnościąinieprzychylnymusposobieniemwzględemszkoły,odktórejrodzicestronią,odgradzająsięjakbymuremchińskim;odszkołyżądajątylkodobrychstopni,bezwzględunapostępydzieci.Wra-zieniepowodzeniawnaukach,rodzicecałąwinęskładająnanauczycieli,stającwobroniedzieci.

Nadtorodzicepopełniajączęstowielkinietakt,pozwalającsobiewo-becdziecinakrytykętegolubinnegonauczyciela,zwłaszczajeślijestwy-magającyizmuszadouczeniasię.Czyżwobectegodzieckonabierzeza-ufaniadoszkołyibędziezniejkorzystało?Słyszącwdomuostrą,częstobezzasadnąkrytykęnauczycieli,czytającjąwpismachperiodycznych,którepodająartykułyotreścipodrywającejpowagęnauczycielską,dzie-citracądlaszkołynależnąjejcześćiszacunek,asiebieuważajązabohate-rówwalczącychoprawdę.

Iwtejchorobliwejatmosferzewyrastamłodepokolenie,nabieraza-miłowaniadokrytykowaniastarszych, do lekceważeniawszelkiejpowa-gi,dążydoposiadaniaiużywania,chętniefolgujelenistwu,mawstrętdowalkizesobąiłatwooburzasięprzeciwreligii,którąuważazakajdanydlaswegoduchaizazamachnaswojąwolność.

Patrzącnato,pytamyztrwogą,jaktosięwszystkoskończy?Postępnakażdympolujesthasłemczasówobecnych,adoświadczeniemówi,żeobokszybkiegopostępuwkażdejniemalgałęziwiedzy,obokrozmaitychwynalazków,wzrastazepsucieobyczajów.Wobectegoobowiązkiemro-dzicówiwychowawcówjestzastanowićsięgłębiejnadsmutnymstanemrzeczy,poznaćistotnejegoprzyczynyiobmyślićsposobyzaradzeniazłu.

Jakdotychczaswidzimy,złunietylkosięniezapobiega,leczraczejsprzyjaibardziejprzyczyniasiędoupadkumłodzieży.

Pewienrzymskipoeta(Juvenalis)zapytanyprzezrodziców,couwa-żazagłównąprzyczynęzepsuciadzieci,odpowiedział,żegłównaprzy-czynależyzawszewrodzicach.Odpowiedźtegomędrcazawierawielkąprawdę.Wystarczajedenrzutoka,abysięotymprzekonać.Wielujestro-dziców,którychnicnieobchodzi,żedziecizaniedbująporannyiwieczor-nypacierz,żenieuczęszczajądokościoławniedzielęiświęta;wieluro-dzicówpozwaladzieciomczytaćto,cosięimżywniepodoba,przebywaćwtowarzystwachnieodpowiednich;niemałojestrodziców,którzyobojęt-nościąreligijnąsamizarażająswedzieci;niemałojestdomów,wktórych,


jakPismoŚwiętemówi:Jedenjestbudujący,adrugipsujący-ojciecbu-rzyto,comatkazbudowała.

Częstosięzdarza,żerodziceprowadząswedziecinaniemoralneprzed- stawieniateatralneiwidowiska.

Wszkoledzieckouczysięreligii,aletylkozmusu,chodzidokościo-ła,alenieznajdujeprzykładuzestronyrodziców.Icóżdziwnego,jeże-liojcu,nakazującemuiśćdospowiedzi,takodpowiadasyn:„Terazposłu-cham,leczgdyurosnęniebędęanipościł,anisięspowiadał”.Niewidzibowiemonrodzicówanimodlącychsię,aniprzystępującychdospowie-dzi,alezalecającychwłasnymprzykłademjedynązasadęużywaniażyciaorazgonitwyzamajątkiemirozkoszą.

Wrodzinachniewidzimyrygoruhartującegowolę.Wychowaniejestzniewieściałeisłabe.Zamiastnauczyćdziecipanowanianadsobą,rodzi-cezezwalająnawszelkiezachcianki.Pozbawionesiływoli,mającwięcejzłychniżdobrychprzykładów,dajesiędzieckoporwaćogólnemuprądo-wi i ginie moralnie.

Jeżelichodzioszkołę,przyznaćtrzeba,żepracanauczycieli,jakkol-wiekjestniezmordowanapodwzględemwykształcenia,nierazjestniewy-starczającapodwzględemwychowania:niekażdynauczycielzserdecz-nym,ojcowskimuczuciemzbliżasiędoucznia,starającsiępozyskaćza-ufanie,niekażdyunikatego,comożeosłabićwiarędziecka,leczzadowa-lasiętylkowykłademlekcjiiutrzymaniemkarnościszkolnej.

Dalsząprzyczynązanikaniawśródmłodzieżyzasadmoralnychjestduchczasu.Indyferentyzmreligijny,tanajwiększachorobaczasówostat-nich,zostałspotęgowanywojnąświatową,wktórejuczestniczyłanaszamłodzieższkolna.

Duchczasuniewyrządziłbytyleszkody,gdybynienamiętnościludz-kie,spośródktórychnajniebezpieczniejszajestzmysłowość;obalainisz-czyonawsercuwszystko,coszlachetne,wzniosłeiczyste.Rozumstajesięślepy,niewidzianiBoga,aniJegopraw,młodzieżzapominaopacie-rzu,wyszukujezarzutyprzeciwwierze,abysiępozbyćjejostrzeżeń,awreszciebluźniiurągatemu,coprzedtemczciłaiczegosięlękała.

Domoralnegozepsuciaprzyczyniająsięzłetowarzystwa,gorsząceksiążki,nieskromneibezecnewystawysklepowe,przedktórymicodzieńzatrzymująsięgromadkidzieci,kalającswedusze.


Wreszciemłodzieżniepozostajebezwrażenianaplotkiiskanda-leumieszczanewpismachcodziennych;tudowiadujesięonaorzeczach,októrychwiedziećniepowinna.Wwypadkachwykroczeniamłodzieżypodwzględemdyscyplinarnym,dziennikarze,bezzasięganiainformacjizpewnegoźródła,częstostająpostroniemłodzieży,ailestądwynikaszko-dy,jakrozluźniasiękarnośćidemoralizujemłodzież,mówićzbyteczne.

Leczcóżpowiedziećmamyijaknapiętnowaćtychrodziców,którzywobecdzieciobmawiająirzucająoszczerstwaalboprowadząmowynie-obyczajne,sądząc,żedzieciichnierozumieją?

Rodzicechrześcijańscy.Jużztegoogólnegoprzegląduniebezpieczeństw,grożącychWaszym

dzieciom,powinniściezrozumieć,żewychowanieichwymaganieustan-nychwysiłkówipracy.

Wychowaniedzieckapoleganatym,abyjegoprzyrodzonedobreskłonnościwzmacniaćirozwijać,azłeenergicznietamować,byczuwaćnadrozwojemdzieckainadtymwszystkim,conatenrozwójmożedo-datniolubujemniewpłynąć.Głównąwszakżerzecząwwychowaniuniesąziemskieceleżycia,leczcelostateczny,tojestzbawieniewieczne,któ-remuwszystkopodporządkowujeNajwyższynaszWychowawcaJezusChrystus,mówiąc:Cóżpomożeczłowiekowi,gdybycałyświatzyskał,anaduszyswejszkodęponiósł?(Mt16,26).

MiłujciedziatwęWaszą,aleniechtamiłośćbędzieroztropnairo-zumna.Rozumiserce,oświeconewiarąświętą,niechWaspouczą,jakmaciewychowywaćdzieci.

Starajciesię,abyjeuszczęśliwić,aleszczęściemprawdziwymitrwa-łym.Pracujcieprzedewszystkimnadtym,abywpoićimcnotykatolickieiobywatelskie,apracaWaszaniebędziedaremna.Moralność,nieopartanazasadachwiary,pozbawionapowagiBoskiejiwiekuistejsankcjiniebaipiekła,jestbezsilnadopohamowaniazłychpopędów.

Najważniejszymczynnikiemwwychowaniujestogniskodomowe.Przysłowiemówi,żesłowaprzemijają,aprzykładypociągają.Zdobregoprzykładu,jakidzieciwidząwswoichrodzicach,naucząsięonenajlepiej,jaktrzebasięmodlićikochaćBoga,jakspełniaćobowiązki,jakienanaswkładawiaraświętaistannasz,jakmamypracować,jakznosićniepowodzenia,jakpoddawaćsięwoliPanaBoga,jakdlaNiegoidlabliźnichmiećserceotwarte,czyli-jakżyć,pracować,kochaćicierpiećpochrześcijańsku.


WzaraniuswejmłodościdzieciniejakoprzezWastylkomyślą.Wa-szymioczamipatrzą,Waszymiuszamisłuchają,przezWasnawetżyją.Wierząwto,wcoWywierzycie,kochająto,coWykochacie,nienawidzątego, czego nienawidzicie.

Jeżeliuklękniecieprzedobrazem,dzieckoWasnaśladowaćbędzie:je-żeliujrzyWasnamodlitwiepełnychskupieniaipobożności,będziesięsta-rałocałąpostawąWasnaśladować.Iodwrotnie,gdybędzieWaswidziałozachowującychsięwkościeleobojętnie,okażetakąsamąobojętność.

Rodzice,którzypragnąwychowaćdobrzeswedzieci,muszązwra-caćuwagęnietylkonanie,aleprzedewszystkimnasiebiesamych,sto-sowniedozaleceniaświętegoPawła:Samegosiebiewewszystkimpoda-wajprzykładem(por.1Tm4,12).

PanBógobficiebłogosławidzieciomtychrodziców,którzytobło-gosławieństwouprosząwłasnymswoimżyciem,mówibowiem:Okazu-jęmiłosierdzietysiącomtych,którzyMniemiłująistrzegąprzykazaniamego,złym zaśrodzicomtakąBógzapowiadakarę:JajestemPan,Bógtwójmocny,żarliwyocześćswoją,któryzawinyojcównawiedzamdziecidotrzeciegoiczwartegopokolenia(Wj20,5).

JeżelitedypragnieciebłogosławieństwaBożegodlaswychdzieci,jeżelichcecie,abyonepamiętałyoWaskiedyśzagrobem,dawajcieimtudobryprzykład,starajciesiępozbyćswychnałogów,gdyżinaczejnieokażeciedobregowpływuiniespełnicieswegoobowiązkurodzicielskie-go.Gdyotymbędzieciepamiętali,daBóg,iWaszedziecikiedyśwypo-wiedząoWastozdanie,którenierazsłyszeliścieodludzizacnychiuczci-wych:całemojewychowaniereligijnezawdzięczamprzedewszystkimtemu,żemiałemreligijnychrodziców.

Niepozwalajciesobienalekceważącąwobecdziecikrytykęnauczy-cieliiszkoły.Posyłającdoniejswedzieci,przekazujecieszkoleswojąpo-wagęrodzicielską,akrytykującnauczycielstwo,wobectychżedziecipod-rywaciewłasnąswojąpowagę.Niepozwalajcieteż,abydzieciodzywałysiębeznależytegouszanowaniaoswychwychowawcachinauczycielach,którzydzielązWamipracęnadwychowaniem,amożenawetwięcejodWaspoświęcajątemuczasuitrudu.

NiechdzieciWaszeunikajązłychtowarzystw,azwłaszczabliższychstosunkówztymi,którzymogąimdaćzłyprzykładlubwpoićzłezasady.Dozwalajciedzieciomswoimprzyjaźnićsiętylkoztakimiichrówieśni-


kami,którychdobrzeznacieichrońcieodtych,coniezasługująnaWaszezaufanie.Jeżelilokujeciedziecinastancjiuczniowskiej,wybierajcietylkotę,gdzieniemożebyćzłegoprzykładu.

Ilerazydzieckoopuszczamieszkanie,rodzicewinniwiedzieć,dokądsięudaje,wjakimcelu,najakdługo,orazczuwać,byniepozostawałosa-mopasiwbylejakimtowarzystwie.

Baczcie,Rodzicechrześcijańscy,abydziecinieczytałyzłychpismiksiążek,gdyżonesąnajstraszniejszątrucizną.Niechteżprzedmiotyota-czającedzieciWaszewdomu,jakobrazy,wizerunki,statuynoszącechęreligijną,aprzynajmniejniechnierażąmoralności.Niezabierajciezesobądziecidoteatrówikinnaprzedstawienia,jeśliniewiecie,czytreśćifor-mazgodnesązobyczajnościąchrześcijańską.Niestosowneprzedstawie-nia,działającnawyobraźnięmłodzieńczą,wywierająniezmierniezgubnywpływ.Wrażenie,jakieodbieradziecko,pozostajenacałeżycie.

SłusznieKrasińskipowiedział:„Młodośćjestrzeźbiarką,cowykuważywotcały;choćprzemijasamaszparko,ciosjejdłuta–wiecznotrwały”.Niechwumysłachisercachdzieciutrwalasiętylkoto,comapozostać

nazawszezpożytkiemdladuszy.Usuwajciezcharakterówichto,coszorst-kie,twarde,uparte.Uczcie,jakmająbyćuległewoliBoga,którysercana-szenierazszlifujeprzeciwnościami,awtensposóbhartujejeiudoskonala.Niechsiędziecinierozgoryczająsmutnymidoświadczeniami,leczucząsięmężniejeznosić.Niechobokceluziemskiego,wpatrująsięzawszewnad-ziemskiiwiekuistycelżyciaidoniegonieustanniedążą.Niechsięucząpo-kory,któraoddajeBogu,coBożego,aswojąradośćupatrująwtym,abybliźnichszanowaćikochać.Niechsiłapostanowieńdobrychtkwiniewwy-obraźniiuczuciu,leczwrozumieiwoli,oświeconychwiarąiłaską.

Kształcąctakcharakterdzieci,miejcieprzedoczymawzórnajlepsze-gowychowawcy–Chrystusa.

Pomnijcie,chrześcijańscyRodzice,żeserceWaszychdziecijestskar-bem,naktóryczyhawieluwrogów,jestkwiatem,którymożezwarzyćladapowiewzłego,jestjakbyzbiornikiemmateriipalnych,któryjednaiskramożełatwowpożarzmienić.


Czuwajcietedy!UczciedziecimodlitwydoAniołaStróżaijegopo-mocywzywajcie,pamiętając,żeisamijesteścieaniołamistróżamidzieciWaszych.Dającwzórżyciachrześcijańskiego,spełnicieswewzniosłeza-danie,aBógNajwyższybłogosławićbędziepracyWaszej.

JaWamteżzsercabłogosławię†Jerzy,biskupwileński

128

Modlitwy za Rzeczpospolitą Polską i prezydenta

Druk:Kurenda1925,s.73.

Wilno, [przed 6 lipca] 1925

WwykonaniuartykułuVIIIKonkordatupolecamyDuchowieństwu,abyodtądwewszystkieniedzieleorazdnia3majawkościołachparafial-nychifilialnych,niewyłączajączakonnych,wcałejdiecezjiprzezcele-bransaposumiebyłyśpiewanenastępującemodlitwy:

[następujetekstmodlitwzaRzeczpospolitąPolskąizaprezydenta,którytuzostałpominięty].



129

Apel o pomoc powodzianom w Małopolsce Druk:Kurenda1925,s.73.

Wilno, dnia 6 lipca 1925

DowielebnegoDuchowieństwa

StrasznaklęskapowodzinawiedziłaMałopolskę.Rozszalałyżywiołporwałplonytegoroczne,pozbawiłdachuichlebaprzeszłodwadzieściatysięcyobywatelizamieszkałychwwojewództwach:krakowskim,lwow-skim,stanisławowskimiczęścitarnopolskiego.WcałejRrzeczypospoli-tejPolskiejzawiązująsiękomitetycelemprzyjściazpomocąbezdomnymigłodnym.PolecamyWielebnemuDuchowieństwuwziąćżywyudziałwkomitetachpowiatowych.NadtozechceDuchowieństwo,wpierwsząniedzielępootrzymaniuniniejszego,gorącowezwaćparafiandozłożeniaofiarnarzecznieszczęśliwychiwtensposóbzaznaczyćłącznośćchrze-ścijańskązobywatelamicałegoPaństwa.Ofiaryzebranewkościelenale-żynajśpieszniejprzesłaćdoKurii.



193Do ks. Aleksandra Fajęckiego

130

Druk:AMPP.

Petersburg,7listopada1910†DrogiKsięże.

Bardzodziękujęzalistizawiadomości,choćsmutne,alezawszedlamniecenne.ZawielemaDrogiKsiądzgodzinwykładów.Siłyniestarczą.Achoćbyiniezabrakłosił,tozczasemczłowiekmusisięwyczerpać,wy-gadaćiniestetywyjałowieć.Aleconatoporadzić.

Do ks. Aleksandra Fajęckiego

Ks. Aleksander Fajęcki (1881-1944) święcenia otrzymał w 1904 r. w War-szawie. W latach 1906-1910 studiował w Petersburgu. Przez całe niemal ży-cie kapłańskie pracował w kurii, przez ostatnie lata jako wikariusz generalny. Dla o. Matulewicza miał wielki szacunek, jak też i do jego Zgromadzenia. Na uroczystości poświęcenia kamienia węgielnego pod klasztor bielański, połączonej z 25. rocznicą odnowienia Zgromadzenia, wygłosił w kościele w obecności kard. Kakowskiego kazanie, wynosząc zasługi Ojca Odnowiciela i Marianów.

W dwóch listach Autor wypowiada ból z powodu świętokradztwa, doko-nanego na Jasnej Górze. W celu zreformowania Klasztoru Jasnogórskiego bi-skup Stanisław Zdzitowiecki chciał tam osadzić Marianów. W liście z 1923 r. bp Matulewicz prosi prałata Fajęckiego o przyznanie trzech dzwonów dla ka-tedry wileńskiej. Ostatni list w sprawie konkordatu nie wiadomo do kogo był skierowany. Dajemy go pod nazwiskiem ks. Fajęckiego, ale równie dobrze mógł być napisany do innych prałatów warszawskich: Euzebiusza Brzeziewi-cza czy Antoniego Cieplińskiego.

Ijateżciekawyjestemdziełkap.Marciszewskiej;prawdopodobniebędęmógłjeprzejrzećwWarszawiepodczasŚwiątBożegoNarodzenia.Cieszęsię,żeDrogiKsiądzpomagaPaniomnaPięknejpracować.Mniesięzdaje,żewartodoichpracyrękęprzyłożyć,bopracująrozumniewdu-chuBożym.Niewiem,możejasięmylę,alemniesięzdaje,żenampo-trzebasiłykatolickiekoncentrować,skupiaćwpewneogniska,podnosićipodtrzymywać.Boinaczejrozbijenasizalejefalazłego.Zdajesię,żeiobecnyOjciecśw.wtymduchuprowadziswąpolitykę.

CzarnopatrzyDrogiKsiądznaszkołępolską,alezdajesię,iżsłusz-nie.Oilezetknąłemsięze„szkołąpolską”wWarszawie,odniosłemtosamowrażenie,leczbałemsięonimpodzielićzkimkolwiek.

Częstochowskiewypadkiwywarłynanaswszystkichbolesnewraże-nie.Trzebanamszczerzesięwziąćdoodnowieniasięwduchu,iświętym,dobrymżyciem,gorliwościąapostolskątozgorszenieizłonaprawić.

WAkademiinicnadzwyczajnegodotychczasniezaszło.Zresztąniebardzowiem,cosiędzieje.Trzymamsięzdalekaodwszelkichpolitykipartii.Mamtylepracypozytywnejdozrobienia,żebytylkosiłiczasustarczyło.Wątpię,czydasięcozrobićwAkademii,jakiekolwiekpoważ-niejszereformy.Niewiadomo,czyrządbysięzgodził;apozatymsąiin-netrudności.Modlęsiędużo,bowidzę,żewBogutylkomożnapokładaćnadzieję,wNimtylkonaszratunek.

Chwilamibywamibardzosmutno,patrzącdokołasiebie.AletomniezbliżajeszczebardziejdoBoga.Ipomimowszystkoczujędziwnyspokójwduszy;wiaramoja,czuję,żewzrasta;ogarniamnieogromnepragnieniepoświęcenianawszystkodlachwałyBożejidladobraKościoła.

Zdajesię,żeniematakiejrzeczy,naktórąniebyłbymgotówdlaBogaiKościoła.Alemożejajestemwiluzji.Mywnaszymciasnymkółkurobi-my,comożemy,bycorazlepiejkochaćBogaisłużyćKościołowi.

NaBożeNarodzeniebędęsięstarałprzyjechać.Cieszęsięnamyśl,żebędziemymoglipomówićzesobą.

CzyDrogiKsiądzwidujesięczasamizks.Toporskim?DziełkażadnegonarazieKsiędzuniepodaję,boniemamodpowied-

niego.Ks.Buczysmawyszukać;wówczasprześlętytułnaodkrytce.Proszęprzysposobnościserdeczniepozdrowićwszystkichznajomych.Całujęserdecznie

ks.JerzyMatulewicz

Do ks. Aleksandra Fajęckiego194

131

Oryg.:AMPP.

Petersburg,17stycznia1911†DrogiKsięże.

WyjechałemzWarszawyznajmocniejszympostanowieniempodzię-kowaniazainspektorat1.

WWilniespotkałemsięzksiędzemBuczysem;onteżbyłtegosa-megozdania.AlewPetersburguspotkałamnieniespodzianka.Zpoczątkuodkolegówpodsekretem,apotemodsamegorektoradowiedziałemsię,żeJ.E.Ks.arcybiskup2,nieczekającmegopowrotu,jużmniemianowałinspektoremijużpapieryposłałdodepartamentu.NazajutrztegosamegodowiedziałemsięodJ.E.Ks.Metropolity.Zfaktemdokonanymtrzebabyłosiępogodzić.Zrzekaniesięgwałtownezakrawałobynanowyskan-dal.JednakstanowczopowiedziałemJ.E.Metropolicie,żeAkademiibędęmógłsłużyćtylkodowakacji.Ciężkomiismutno,czujęjakiśbólwewnętrzny,alecóżrobić?TrzebasiępogodzićzwoląBożąizabraćsiędonowychobowiązków.

Ufam,żetenciężarbędędźwigałtylkodowakacji.Imwięcejmamtrudnościiprzeszkód,tymwyraźniejszyczujęwso-

biegłosBoży,żegdychwilanadejdzie,powinienemwszystkorzucić,aoddaćsięcałkowicietejsprawie,którejślubowałemBogu.

Niektórzyludzienieomieszkalitegofaktu,żeJ.E.Ks.Metropolitatakprędkomniemianował,nieczekającmegopowrotu,wytłumaczyćnazłe:żecałarzeczbyłajużzgóryuplanowana,żejajużprzedwyjazdemdoWarszawyowszystkimwiedziałem.Taksięoswoiłemztegorodzajurzeczami,żejużnierobiąonenamnieżadnegowrażenia,sątoludzkierzeczy.Samnierazbłądziłem;nicdziwnego,żemuszęodinnychtegosamegodoznać.

Inspekturazajmiemisporoczasuioderwieodmoichprac,któreprowa-dzę.Leczcóżporadzićnato;trzebasiępogodzićzezrządzeniemBoskim.

1 26I1911zostałinspektorem,czyliwicerektoremAkademiiDuchownej.2WincentyKluczyński(1847-1917),arcybpmetropolitamohylewski1910-1914.


ProszęwestchnąćczasamidoBoga,bymwswoimczasiemógłsięuwolnićodtychobowiązków,adopókijemam,bymspełniałzgodniezwoląBożą.

Oddanyks.J.Matulewicz

132


[Wilno],1września1923CzcigodnyiDrogiKsiężePrałacie!

Wiem,żeprzysłanozRosjidoWarszawysporodzwonów;międzynimisądzwonybezustalonegowłaściciela.Bardzoproszęołaskaweprze-znaczeniechoćtrzechdzwonówdlakatedrywileńskiej.Zabranoznaszejkatedrywszystkiedzwony,zostawiwszyjedentylkonędzny,małydzwon;zdartoteżzkatedrydachmiedziany,apokrytopapierem;awreszciepo-dziurawionojejścianykulami.Diecezjazniszczona(wczasiewojny)niejestwstanieprzywrócićkatedrydodawnejświętości.

OpozyskaniedzwonówmazabiegaćJaśnieWielmożnyKs.SenatorMaciejewicziKs.PosełNawrocki.Proszęokazaćimłaskawąpomoc.

133

Org.:AMPP.

Wilno,10kwietnia1925CzcigodnyiDrogiKsiężePrałacie.

Bardzodziękujęzawiadomościotym,jakpatrząwWarszawienakonkordat.JasamnicdoJ.E.Nuncjuszaniepisałemokonkordacie.Uważałem,żetakbędzielepiej.OnastrojachJ.E.Nuncjuszmiałdosyćsposobnościdowiedziećsię.Oilewiem,złożonomemoriaływsprawie

Do ks. Aleksandra Fajęckiego196

konkordatu.Wielebędziezależałoodtego,jakkonkordatkomentowaćiwżyciewprowadzaćbędą.Inaczejniektórepunktytłumaczyp.Grabski,ainaczejNuncjatura.

PrzesyłamDrogiemuKs.Prałatowinajserdeczniejszeżyczeniawszel-kichłaskBożychiproszęopamięćprzedPanem

†Jerzy,bp


134


Wilno, 5 stycznia 1919 ExcellentissimeDomine!

Przesyłamnajserdeczniejszepozdrowieniaiżyczenia.NiechBógkrzepiswąłaskąwtychtrudnychczasach.PolecamojcowskiemusercuiopieceWaszejPasterskiejMościswychalumnów,kształcącychsięnaUniwersytecieLubelskim.JakietuwWilniewarunki,powiealumnks.Urbanowicz.Polecamsiebieidiecezjęmodlitwom.Całymsercemodda-ny w Panu


Do biskupa Mariana Leona Fulmana

Marian Leon Fulman (1866-1949) studiował we Włocławku i w Peters-burgu. Miał zainteresowania społeczne i narodowe. W 1905 r. był posłem do Dumy w Petersburgu. Od 1907 r. probosz czem św. Zygmunta w Częstochowie. 24 IX 1918 r. został biskupem lubelskim. Uczestniczył w organizowaniu Uni-wersytetu Lubelskiego (później KUL) i był jego wielkim kanclerzem.

Bp Matulewicz, korzystając z wyjazdu księży studentów do Lublina, prze-syła dawnemu znajomemu serdeczne pozdrowienia.

Do biskupa Mariana Leona Fulmana198

135

Koncept:LCVA,1674,2,t.48,k.22-23.

Mariampol, 17 listopada 1918 ExcellentissimeDomine!

Korzystając z okazji,przesyłamWaszejEkscelencjinajserdeczniej-szeżyczeniabłogosławieństwaBożegowpracyapostolskiej.

WkrótcepewniejateżbędęmusiałudaćsiędoWilna.Antagonizmynarodoweipolitycznedoszłytamdoniebywałegozaostrzenia.Trudnemnieczekazadanie.Niewiem,czypodołam.ZasadyChrystusowesąjasneiznane.Bógwidzi,żeszczerzepragnęsłużyćjednakowowszystkimbezwzględunanarodowość.Alewpraktyceniełatwarzeczzastosowaćzasady.Ufam,żeBógmidopomożeiMatkaNajświętsza.BardzoproszęWasząEkscelencjęwestchnąćzamnądoBoga.

CałymsercemoddanywPanuks.JerzyMatulewicz,

biskup-nominatwileński

Do biskupa Stanisława Galla

Arcybiskup Stanisław Gall (1865-1942) po studiach w Warszawie i w Rzymie, w 1887 r. został wyświęcony na kapłana. Był profesorem, wicere-gensem i regensem Seminarium Duchownego w Warszawie. W 1918 r. został mianowany sufraganem warszawskim, a w następnym biskupem polowym. Zorganizował duszpasterstwo wojskowe. Wycofał się z tej pracy w 1933 r., wracając całkowi cie do diecezji. Papież mianował go arcybiskupem. Po śmier-ci kard. Kakowskiego w 1938 r. został wikariuszem kapitulnym archidiecezji, a następnie administratorem apostolskim.

199Do biskupa Stanisława Galla

136

Koncept:AGM.

Wilno, 1921NajdostojniejszyKsiężeBiskupie.

Ks.kanonikEllert,proboszczprzykościeleśw.JanawWilnieprosiłmnie,czynicniebędęmiałprzeciwtemu,żeks.MichałUrbanowiczza-mieszkaprzykościeleśw.Janawcharakterzewikariusza,pouzyskaniuzezwoleniaswegoordynariusza.Zgodziłemsięnato.Wkrótcezjawiłsięumnieks.Urbanowicz,przedstawiającpismoKuriiMetropolitalnej,pozwalającemustaraćsięoprzeniesieniedoinnejdiecezji,iprosiłmnieoinkardynację.

Odpowiedziałemmu,żenaraziezewzględówlokalnychinkardyna-cjiuskutecznićniemogę,ale[niemam]nicprzeciwkotemu,byon,natu-ralniezazgodąswegoordynariatu,pracowałjakiśczaswnaszejdiecezji,bydałsięlepiejpoznać.

Ks.kanonikEllertjestzks.M.Urbanowiczazupełniezadowolony.PootrzymaniupismaWaszejPasterskiejMości,nakazałemks.Urbanowi-czowiniezwłocznieudaćsiędoKuriiMetropolitalnej.

Wsprawieks.Sperskiego,dziekanawWołkowysku,polecęurządzićśledztwo.Niezłytoczłowiek,aleniezrównoważonydostatecznie.

PolecamsięmodlitwomidobremusercuWaszejEkscelencji.Szczerze oddany


137


Wilno, 15 grudnia 1923NajdostojniejszyPasterzu!

Przesyłamzgłębisercażyczeniaświąteczneinoworoczneorazpo-dziękowaniezaserdecznążyczliwośćwstosunkudomnie.

Do biskupa Stanisława Galla200

Korzystamztejokazji,byporuszyćsprawęJ.E.biskupaBandur-skiego.Znajdujesięonwnadzwyczajtrudnympołożeniumaterialnymipomócmutrudno.Czującswągodność,zaznacza,iżwsparciamaterial-negonieprzyjmie,dopókimożejeszczepracować;ztejracjiniechciałprzyjąćstanowiskadrugiegosufraganawdiecezjilubelskiej,gdyżuważałjezasztuczniedlasiebiestworzone.Zaznaczaczęsto,iżpragniejedyniedladobrawojskapracować,któremujestoddanyizawszegotówjestsłu-żyć,zajmującnajskromniejszestanowiskochoćbystarszegokapelanalubdziekana.

GdybyWaszaEkscelencjazechciałmutakiestanowiskowyznaczyć,byłbybardzowdzięczny.WiemotymodsamegobiskupaBandurskiegoiodzaufanychjegoosób.Pragnie,bymógłzostaćwWilnienatymstanowi-sku.Gdybytomogłodojśćdoskutku,biskupBandurski,jaksięwyraził,na-tychmiastpojechałbydoWaszejEkscelencji,byzłożyćMuhomagium i wy-razićswąwdzięczność.

Przepraszam,żeporuszamtęsprawę.Wiem,iżprzyjacieleJ.E.biskupaBandurskiegowtymwzględzieczyniąusilnezabiegiistaraniauprezyden-taRzeczypospolitejirządu.Mnieteżprosząbymrobiłcomogędlawypro-wadzeniabiskupaBandurskiegozprzykrejsytuacji.StosunekjegodoStoli-cyŚwiętejobecniejestdobry,cowidaćzlistuJ.Em.kardynałaGasparriego,któregoodpiszałączam.

PolecającsięmodlitwomWaszejEkscelencji,pozostajęszczerzeoddany † Jerzy Matulewicz,

biskupwileński

201Do biskupa Stanisława Galla

138

Kopia:AMPP.

Wilno, 15 stycznia 1923CzcigodnaiDrogaPani.

PrzesyłamDrogiejPani1-szączęśćKonstytucjiprzezręcep.Gło-wackiej,Piękna24.Proszęprzepisaćiporobićodpowiednieuwagiimnieprzesłać.ProsiłbymKonstytucjinikomuobcemuniedawać,dopókiniebędąwykończone.

Nieumieściłemnicodrugimchórze.Proszęnaradzićsię,czyzupeł-nienieopuścić.Jabymbardzoradziłtozrobić.ItakuPańprawieniemaróżnicymiędzychórami.Oilesięumieściodrugimchórze,tostosowniedoprawatrzebabędzieiróżniceporobićznaczne.Tam,gdziechórówniema,bardzosązadowolonePanie.Trzebapatrzećwprzyszłość.Chórymogąsięokazaćbardzonienaczasie.

UmieszczamwKonstytucjachoprowincjach.Choćterazniemapro-wincji,alemamwBogunadzieję,żeprowincjebędą,iPaniesięrozszerzą.

Do matki Leontyny Gałeckiej

Leontyna (ze chrztu Helena) Gałecka (1869-1937) mając 21 lat wstąpiła do założonego trzy lata wcześniej Zgromadzenia Sióstr Imienia Jezus, stając się najbliższą współpracownicą założycielki Marii Witkowskiej. W 1906 r. założy-ła związek rękodzielniczek „Dźwignia”, następnie szwalnię i dom sióstr w Pe-tersburgu. Wróciwszy do kraju, przez 12 lat była przełożoną generalną (1920-1932). Na jej prośbę Ojciec Matulewicz opracował im Konstytucje.

Do matki Leontyny Gałeckiej202

1 AgregacjaZgromadzenianastąpiła8VI1920,oczymBiskupniewiedział.

Konstytucjepiszesięnacałedługielata.WskazanesąkanonyprzyodnośnychpunktachKonstytucji,bymożnabyłosprawdzićzgodnośćz prawem.

ProszępomówićzOO.Kapucynamiinapisaćdogenerałaichzakonuprośbęoagregację1ZgromadzeniaSióstrImieniaJezusdoZakonuIśw.OjcaFranciszka.BeztejagregacjiżadnezgromadzenieniemaprawanazywaćsięIIIZakonemśw.Franciszka.Tonależyzrobićniezwłocznie,przedudaniemsiędośw.KongregacjiZakonnikówopotwierdzenie.

DrugączęśćKonstytucjiprześlępóźniej.DopieroposłałemjePaniomnaPięknej24dotłumaczeniaiporobieniauwag.

Skorobędąobieczęścigotowe,możewypadniezDrogąPaniąpo-konferowaćiostatecznieustalićtekst.

Oddany †Jerzy,bp

203Do matki Leontyny Gałeckiej

139

Oryg.:AMPP.


1)ProszękupićdlamniewydanejużDecretaSynodiArchidioecesisVarsaviensis1inatychmiastprzysłaćdoWilna.

2)PannaZyżyszWilnazłożyłanaprzechowanieornatyuks.Jagieł-łowiczawMińsku;podobnoDrogiKsiądzniektóreznichkupił,wedługzałączonejtukartki.Proszęprzysłaćotymzaświadczenie,jeślitoprawda.Interesantkaprosibardzootoprzezmojepośrednictwo.

WszystkimWamprzesyłamdoBielaniWarszawyserdecznepozdro-wieniaibłogosławieństwo

†Jerzy,bp

Do ks. Konstantego Giedrysa MIC

Ks. Konstanty Giedrys (1879-1925) pochodził z okolic Wilna. Święcenia otrzymał w 1906 r. w Petersburgu. Podczas I wojny światowej był kapelanem wojskowym. W 1921 r. wstąpił do Zgromadzenia. Był ekonomem w klasztorach w Raśnie i na Bielanach. Zmarł podczas operacji w Warszawie 5 IX 1925 r.

1 SynodusArchidioecesanaVarsaviensis, Varsavia 1922.

Do ks. Konstantego Giedrysa MIC204

Do Antoniego Gylysa

140

Koncept:LCVA,1674,2,t.50,k.6.Tł.zniem.ks.J.BukowiczMIC

[Mariampol], 10 czerwca 1918

DrogiPrzyjacielu!

WystawionomojąkandydaturęnabiskupstwodoWilna.Mojanomi-nacjaspowodujecałkowitąruinęnaszegoZgromadzenianaLitwie.ProszępisaćdoFryburga;niechonimnieratują.OnizFryburgamogąsięzwrócićdoNuncjatury,doStolicyApostolskiej,doojcaLedóchowskiego.Mógłbywtympomócks.Grum-Grzymajło.Chcępozostaćtym,czymjestemte-raz.PragnąłbymmócwięcejpracowaćdlaKościoła.

Życzęwszystkiegodobrego.Proszęsięmodlićzamnie dr Jerzy Matulewicz

Gylys Antoni (1894-1966) pochodził z okolic Mariampola. W 1921 r. uzyskał doktorat z filozofii, a w 1924 r. z medycyny w Niemczech. W latach 1924-1934 i 1942-1944 wykładał na uniwersytecie w Kownie. Zwalczał alkoholizm. Po wojnie od 1945 r. wykładał na uniwersytetach w Niemczech, w Chicago i w Nowym Jorku. Zmarł w Arizonie. Dla ks. Matulewicza służył za pośrednika z księżmi na Zachodzie.

205Do Antoniego Gylysa

141


Mariampol, 17 listopada 1918

NajczcigodniejszyKsiężePrałacie!

OtrzymałemodJ.E.wizytatoraapostolskiegozWarszawyMgr.Rat-tiegodepeszę,żebymsięnatychmiastkonsekrowałiobejmowałrządydiecezji,nieczekającnadejściabulli.

PostanowiłemkonsekrowaćsięwKownie1grudnia1918r.,oileja-kienieprzewidzianewypadkiniestanąnaprzeszkodzie.NakonsekratoraproszęJ.E.biskupasejneńskiego,anaasystentówJ.E.biskupówkowień-skiegoimińskiego.

WtejchwiliwysyłamzaufanegokapłanadoWarszawydoJ.E.Wi-zytatoraApostolskiego1,byzamiastbullizechciałdaćodsiebiepotrzeb-nedokumenty,któremożnabyodczytaćludowiiprzedstawićkapitule.

Do ks. Jana Hanusowicza

Ks. Jan Hanusowicz (1864-1940) studiował w Wilnie i w Petersbur-gu, gdzie w 1886 r. otrzymał święcenia kapłańskie. Przez 30 lat był prefek-tem szkół średnich w Wilnie. W 1898 r. został kanonikiem wileńskim, pra-łatem i oficjałem Sądu Biskupiego, a wreszcie prepozytem kapituły. Po uwię-zieniu przez Niemców w 1918 r. ks. Michalkiewicza, ks. Hanusowicz rządził diecezją jako wikariusz kapitulny i przekazał władzę biskupowi Matulewiczowi.

1 Byłtoks.WincentyDworanowski.

Do ks. Jana Hanusowicza206

DzieńingresubędziezależałododpowiedziJ.E.wizytatoraapostolskie-go Rattiego.

PolecamsiebiemodlitwomNajczcigodniejszegoKsiędzaPrałataorazcałejPrześwietnejKapitułyiDuchowieństwa.ProszępolecićmnieteżmodlitwomSeminarium.

CałymsercemoddanywBogu Ks. Jerzy Matulewicz,

biskup-nominatwileński

142

Kopia:AMPP.

Warszawa, 3 sierpnia 1925NajczcigodniejszyKsiężePrałacie.

Przesyłamzawiadomienieidokument,żejestemzwolnionyzestano-wiskabiskupawileńskiego.Sposóbiformępowiadomieniaotymwier-nychpozostawiamuznaniuiroztropnościPrześwietnejKapituły.PrzytymbardzogorącodziękujęCzcigodnemuiDrogiemuKsiędzuPrałatowizaserce,jakimmniezawszedarzył,zapraceitrudy,któreponosiłwKuriinastanowiskuoficjała,zapomocokazywanąprzywizytowaniudiecezjiorazzawszelkiedobro,któremiwyświadczył.NiechBógstokrotnietowszystkowynagrodzi.InadalpolecamsięsercuipamięciprzedBogiemCzcigodnegoKsiędzaPrałata.

207Do ks. Jana Hanusowicza

143

Oryg.:LCVA,1674,2,t.70.

Chicago,11sierpnia1913DrogiKsiężeWłodzimierzu!

Listotrzymałem;serdeczneBógzapłaćzawiadomości.Odprawia-łemturekolekcjezsiostramiŚw.Kazimierza.Wszystkodosyćdobrzepo-szło.Klasztorisiostryrobiąmiłe,Bożewrażenie.Obecniepoprawiamipo-rządkujękonstytucjetychsióstr.ByłemdwarazyuJ.E.Ks.Arcybiskupatu-tejszego.Bardzołaskawienasprzyjął.Obiecałwkrótkimczasiedaćpara-fię.ObecniemieszkamynakapelaniiprzyklasztorzesióstrŚw.Kazimierza.Mamyjużjednegokandydata,drugisięzgłasza.Spodziewamysię,żeBógdazczasemiwięcejpowołań.Dombędziemożnaostatecznieurządzić,gdydostanąparafię.Trochępomagamyniektórymksiężomwpracy.Wczoraj

Do ks. Włodzimierza Jakowskiego MIC

Ks. Włodzimierz Jakowski (1876-1948) studiował we Włocławku i w Petersburgu. Święcenia otrzymał w 1901 r. Prowadził działalność spo-łeczną w ośrodkach robotniczych Pabianic i Częstochowy. Należał do Stowa-rzyszenia Mariańskiego Kapłanów Świeckich. W 1912 r. wstąpił do Zgro-madzenia. Był kierownikiem schroniska dla sierot na Bielanach. Dwukrot-ny wikariusz generalny (1919-1922, 1927-1930) i pierwszy prowincjał (1930-1933). Pobudował kaplicę przy ul. Wileńskiej w Warszawie. W la-tach 1922-1927 działał w ośrodkach polonijnych w USA, przychodząc z po-mocą materialną marianom w Polsce. W 1940 r. wyjechał ponownie do Sta-nów Zjednoczonych. Zmarł 26 I 1948 r.

Do ks. Włodzimierza Jakowskiego MIC208

miałemodczytokwestiispołecznej.Wstępbyłdarmo,leczpotemzbie-ranonaklasztorsióstrŚw.Kazimierza.Mamjeszczewdwóchmiejscachwygłosićtensamodczyt,natensamcel.

Dnia18-tegomiesiącawyruszamdoNewYorku;tambędziezjazdksiężyLitwinów–20.Wkrótcepotemmyślęwyruszyćzpowrotem.Odniuodejściaokrętuzawiadomię,gdyżteraztojeszczeniewiemktóre-godniaijakimokrętemwyruszę.

Powolizaczynamyformowaćtudom.Mamnadzieję,żeMatkaNaj-świętszaNiepokalanadopomoże.

SerdeczniecałujęwszystkichKs. Jerzy Matulewicz

144

Oryg.:AMPP.


l.Mniesięzdaje,żelepiejtymczasowozwinąćdomweFryburgu.Niechksiążkiirzeczyzłożągdzieśnaprzechowanie.NapiszędoMariam-pola,żebyposłalicośdoFryburga,oilemogą.Całarzeczwtym,żenaszepieniądzeniemajątamprawieżadnejwartości.

2.CodobrataEugeniuszaKuleszyiks.FranciszkaKrupydopraw-dyniewiemcodecydować.MożebymoglipozostaćwAlbertinumczyCanisianumidalejsiękształcić.Trzebabyznimisięporozumieć.NiewiadomojakpójdziefakultetwWarszawie.NiektórzyalumnizLublinajużchcądoFryburgajechać.

3.Moimzdaniem,mógłbymiećracjępobytnaszychksiężywWar-szawie,oilebymielikaplicę.Czyniemógłbyktóryzamieszkać uks.ŁysikanaPradze? Oilechcepracowaćo.MarianWiśniewskiwśródmło-dzieży,musiałbymiećchoćkilkalekcji.

4.Naturalnie, żebędącwSeminarium,niemożeJózioJarzębowskioddawaćsięSodalicji.

209Do ks. Włodzimierza Jakowskiego MIC

5.Codoks.Janiszowskiego–rozmówciesięznimsamym.Oncho-rynaserce,więczrozumiałe,nierównycharakter.Otochodzi,czymożebyćużytecznyprzytymcharakterze.Jegopedagogicznezdolnościmożnawypróbowaćchoćbyprzyzastępstwach,posyłającgodotejczyowejkla-sy.Oilebędziemógłsięuczyć,niechsięuczy.

6.O.Mroczek,oilebędziemógł,niechpostarasięodrukrozprawy;możezczasemstaniejepapier.

7.Serdeczniewszystkichwitam.Koło27sierpniapojadę naZjazdBiskupówdoGniezna.WstąpiędoWas.SzczęśćBożewpracy.Błogosławię

† Jerzy

145

Oryg.:AMPP.

[Wilno, listopad 1919]DrogiOjcze.

ZMariampolabardzosiędopominająobrataHieronimaMickiewi-cza,organistę.Oiletylkomożna,proszęgowysłaćprzezNiemcy.ZMa-riampolamoglibyposłaćdrugiegodobregochłopca,niebrata,którychcesięuczyćgrać.Aletochybapóźniejmożnazrobić,gdywojnasięskończy.

Całujęibłogosławięwszystkich †Jerzy,bpwileński

146

Oryg.:AMPP.


Korzystamzokazji, byprzesłaćWamWszystkimnajserdeczniejszeżyczenia.


Proszępowiedziećo.Bronikowskiemu,żedotychsióstrdoKrakowazaraznapiszę.Niespieszyłem,bounassytuacjawciążniewyraźna.ObyPanBógdałprędzejpokój.

JózioJarzębowskipisałzZakopanego.Szkoda,żesięrozchorował.Bógda,przejdzie.Niechpilnujezdrowia.

Zwracajciecorazwiększąuwagęnagospodarkę,ogródipole.Zsa-megogroszanieutrzymaciesię,jeżeliniebędzieciemieliswojejgospo-darkirolnejiogrodu.

P.Brustmanowiproszęwyrazićmojąkondolencjęzpowoduśmiercijegożony.

Jakotakobiedujemy.O.JózefWojtkiewiczwybierasięwkrótcedoWarszawy,Wasodwiedziipozałatwiasprawy.

Cikrawcy,cosięzgłaszalidosłużbyBożej,pochorowalisięiwyje-chalidorodziny.Warunkiżyciatrudne.Sądzę,żesięzgłosządoWas,gdyprzyjdądozdrowia.

MusicieteżmiećwielebiedyzZakładaminaBielanachinaPradze.Polecamsięmodlitwom.PozdrawiamSiostry.JeżelijestwZakopanem,proszęprzesłaćJóziowiJarzębowskiemulist.NiechBógWamwszystkimbłogosławiwpracach


147

Oryg.:AMPP.

Wilno, 3 czerwca 1920†DrogiOjcze.

Wielemówiliśmyzo.BronikowskimosprawachnaszegoZgroma-dzenia.Trudnocokolwiekpewnegoterazpostanowić.PrzyjadędoWaspodkonieclipca;możewtenczascokolwiekuradzimy.Terazrzucamkilkaswoichmyśliipodajęjedoprzedyskutowania.

I.Mniesięzdaje,iżwszyscysięzgadzacie,oilewidzęzlistów,żetakjakjest,byćdalejniemoże.Zadużonabraliścienasiebieprac,jesteścieprzeciążeni.Jużczasuniestarczyanisiłnaporządkowanieiprowadzeniewłasnegożyciazakonnego,życiaZgromadzenia.


II.GodzęsięzWami,żezBielantrzebabędziesięwycofać,tymbar-dziej,żeOO.KamedulioBielanysięupominają.IdobrzetoOpatrznośćBożatakrządzi.Bielanyniedlanas,takjaksą.Rozbijająiniszcząnamżyciezakonne.Alezdajesię,żejeszczetenrokwypadnieprzesiedziećnaBiela-nach.Jednakjużteraztrzebaszukaćodpowiedniejdlasiebiesiedziby.

III.Należydobrzeobejrzećiwziąćpoduwagędawnemariańskiesiedziby.Dlaczegobywnichnieosiąść?Raśnanadajesięnanowicjat,najuwenatitp.Skórcanieznam.

IV.Oilewidzę,Moniuszkiniedasięutrzymać.Księżna1absolutnieniechceodnasnikogo,nawetLitwina.Pisaładomnie;jestnaMarianówrozżalona.Oddakościółekrządowilitewskiemu,pewnietambędziezcza-semkościółlitewskiejambasady.

V.Należysięstarać,byoddanonamZakładnaPradze,oilemająza-miartorobić.Tamnależyurządzićdomzakonny.Możesiędadokupićpla-cuizbudowaćkościół.Możnabytammiećinternistówiposyłaćdosąsied-niegogimnazjum.

VI.Należyrozważyćdobrze,czystaletrzymaćschronisko?Czyniedążyćraczejdostworzeniajuwenatudlachłopcówzpowołaniem?Należydążyćdouniezależnieniasięioddzieleniawpracachodsióstr.Ione,bę-dącunas,niespełniająbezpośrednioswychzadańinamtoutrudniażyciezakonneimożewielezaszkodzić.Wiem,iletepoczciwesiostrydlanasrobią,aletawspólnapracajednakniejestaniwnaszymduchu,aniwdu-chusióstritakdługotrwaćniemoże.

VII.Czypotrafimyutrzymaćgimnazjum?Czycałe?Czytylkowyższeklasy?Czymożezawiesićgimnazjum,dopókisiłnieprzybę-dzie,apoprzestaćnainternatach?Możnabykorzystaćzjużistniejących gimnazjów.

VIII.CorobićzofiarowanymplacemwCzęstochowie?PodobnoJ.E.biskupchceofiarowaćkościółiklasztorwCzęstochowiepoMariawitkach?

IX.Należy namdążyć:l)dostworzeniawKrólestwiechoćjednegoprawdziwiezakonnegodomu;2)dozałożeniaprawidłowegonowicjatuwwarunkachodpowiednich;3)dozałożeniainternatudlachłopcówzpo-wołaniem,anastępnieijuwenatu;4)wpracachnależydaćpierwszeństwoniezamożnym;zwłaszczawarstwomwiejskim;tamzdrowyelement.

1 MagdalenaRadziwiłłowa,właścicielkakościołaprzyulicyMoniuszki.


X.Lepiejzacząćodmałego;ato,cosiępocznie,dobrzerobić.Todanamzadowolenieiinnymprzyniesieprawdziwypożytek,niebędzieprzy-tłaczało życiazakonnego.

XI.MówiliśmyjużnaBielanach,żedonowicjatumożnabraćibezmatury;ponowicjaciemogądalejsięuczyć.

XII.Oileo.Bronikowskibędziedoczegoinnegopotrzebny,możnawziąćnamistrzao.Mroczka.

XIII.O.Sobczykniechidzienastudia,jakuradziliśmy.XIV.WiązaniesięzWydziałemDobroczynnymmożebyćniebez-

pieczne.PozdrawiamserdecznieWszystkichOjcówiBraci,atakżeiSiostry.

PolecamsięmodlitwomiprzesyłamWszystkimbłogosławieństwo †Jerzy,bpwileński

148


Mielnik,diecezjawileńska,30 czerwca 1920

Naskutekzapytaniawsprawiebibliotekiiarchiwumporeformackie-go,zabranegonaBielanyzparafiiśw.AntoniegowWarszawie,komuni-kuję,conastępuje.

Śp.ks.prałatSiemiecprzywidzeniusię zemnąpowiedział, żemanastrychukupęksiążekponiszczonychijegozdaniem„bezwartościowych”,żecobyłolepszegopowybierałitoprzechowujewbiblioteceparafialnej;apozostałeksiążkimazamiaroddaćjednemupanu,gdyżstrychmabyćrestaurowany.

Prosiłem,byks.prałatzechciałoddaćteksiążkiraczejOO.Maria-nomnaBielanach,niżczłowiekowiświeckiemu;mówiłem,żejezcza-semuporządkujemyiskompletujemyzantykwariatówzagranicznych.Ks.prałatzgodziłsięnatoizezwolił,bymcałąsprawęprzedstawiłJ.E.Arcybiskupowi.ByłemosobiścieuJegoEkscelencjiiotrzymałemustną


sankcję,byksiążkizestrychuŚw.AntoniegobyłyoddaneOO.Marianomi przewiezione na Bielany.

WszystkotedystałosięzwiedząiaprobatąWładzyArchidiecezjal-nejWarszawskiej.

†JerzyMatulewicz,bpwileński

149

Oryg.:AMPP.


Listyotrzymałem.BratEugeniuszKuleszaprzyjechał.Rozmówiłsię.WracanaBielany.Proszęgoprzyjąćserdecznie.Zdajesię,żesięde-cydujezostać.Achoćbyiniezostał,zniegobędziedobrykapłan.KapitałwłożonypójdzienachwałęBożą.StudiówjegoweFryburguprzerwaćniemożna.Cobędęmógł,jemudopomogę.Mówiłemzo.Dworanowskim.OjcowiezAmerykibędąprzysyłalistypendia,amyodprawimy.Niebę-dzietozbytwielkiciężar.

WięcniechjedziebratEugeniusznadalszestudiadoFryburga.Wypadkidziejoweznowuwywróciłyunasżyciedogórynogami.

Jeszczeniewiadomojakibędziekoniec.Ocaleliśmyodbolszewików.CałyczaszostawałemwWilnie.O.WojtkiewiczabolszewicyzaskoczyliwGrodnie;dopierowczorajwymęczonyizmizerowanywróciłzGrodnadoWilna.Już6-tąwładzęprzeżywamwWilnie.Terazspokojnie.Alecodalejbędzie,Bógwie.ResztęopowiebratEugeniusz.

MiałemdoWasprzyjechać,inaczejsięstało.Niezapominajcie,żewojna.DziękujcieBoguizato,cojest;żenaszeZgromadzenieprzetrzy-mujepomimotakciężkichwarunkówiczasów.

ObyBógdałpokój!Skorotylkobędziemożna,zjazdzrobimy:będziemyradziliona-

szychpotrzebach.Aterazmódlciesię,abytenczasnastałprędzejiradźciejakmożecie.


Biednamojadiecezja;niektóredekanatyzupełniebezkapłanówzo-stały.Prawdziwieumniereligiodepopulata.TerazgdzieLitwinisą,spo-kójiżyciezaczynapulsować.Alejeszczejesteśmyjaknawulkanie.

Polecamsięmodłom.Niewierzcieplotkomwpismach.Pozdrawiamserdeczniewszystkichibłogosławię.PozdrówcieSiostry.OddanyWamcałymsercem


150

Oryg.:AMPP.


OtrzymałemWaszelisty:Ojcaio.Trószyńskiego.Szczęśliwijesteście,żemożeciespokojnieipozytywniepracować.

Tuwiecznewalki.Już8-mązmianęwładzyprzeżywaWilnopodczastejwojny.Obecniediecezjabodajpod5rządami sięznajduje:l.Litwy,2.Pol-ski,3.LitwyŚrodkowej,4.Bolszewików,5.Bałachowicza,czyliBiałejRusi.

O.Trószyńskiwyrażanadzieję,żewkrótcedoWarszawyprzyjadę.Animyślećotymniepodobnawobecnychwarunkach.

Jakwambędzielepiejwprzyszłościsięurządzić,trudnoterazpowie-dzieć;możeprzeztenroksytuacjasięwyjaśni.OilebyścieBielanyOO.Kamedułomoddali,tomoimzdaniem,wobecbrakusił,możebylepiejbyłonaraziepoprzestaćtylkonaprowadzeniumałegoseminarium,czyligimna-zjumtylkodla„swoich”,tj.dlachłopcówzpowołaniemdoMarianów.

TakrobiąOO.Misjonarze;pierwsząichtroską,skorogdziesięosie-dlą,założyćtakiemałeseminarium;stądmająnajlepszepowołania,anie-raztojedyneźródłopowołań.TaktwierdzilitutajciMisjonarze;onichcąitu,wWilnie,takieseminariumdlasiebiezałożyć.Wpierwszychczterechklasachchłopcyniecopłacą;potemnowicjat,astarszeklasyjużwsutannie,apotemteologia.Pomyślcieotym.MożetramwajprzeprowadząibędziełatwiejnaBielanach.


O.WojtkiewiczzostałodciętywMariampolu;tuprzysobiemamo.Kriszczukaitysa,któryprzyjechałdoWilnaleczyćsięnagardłoizostałodcięty.

Zniszczeniekraju,nędzamaterialnaimoralna.Komunikacjaprawieżadna.Biedaogólna.Coztychwojeniwalkwyniknie,jedenBógwie.Wątpię,bywynikłocodobrego.Nawiosnęchybajeszczewiększewalkiiwojnybędą.ObyPanBógdałpokój.

Wszystkichserdeczniepozdrawiamiwszystkimbłogosławięzserca.SerdecznepozdrowieniaibłogosławieństwodlaPań1


151

Oryg.:AMPP.


Cieszęsię, żewszystkouWasidziekulepszemu.Proszęinadalod-bywaćsesjemiesięczne;wielepożytkuoneprzynoszą.

SłusznieOjciecspostrzega,żenaurobieniewewnętrzne,napodtrzy-manieduchazakonnegoiżyciazakonnegoszczególnytrzebakłaśćnacisk.Ibraciaużalająsię,żepracyzbytwieleiżezbytgorączkowotrzebapraco-wać.Trudnarada,kuideałomidziesiępowoliitodrogąupadków.Bógda,zczasembędzielepiej.

l)ModeratorspiritusmożebyćOjciecMroczek.Niektórzywymie-nialio.Warszawskiego.AlenaBielanachonsięrozchoruje,moimzda-niem.Czywartotedyodrywać goodpracydopasowanejdojegosił?

2)Mniesięzdaje,iżnależysięzrzecplacuwCzęstochowie.NiechOO.Salezjaniezniegokorzystają,niechonimsłuży;niechchwałaBożarośnie.Myniemamysiłdoobjęciatejplacówkiobecnie.

1 Siostrybezhabitowe,„skrytki”zeZgromadzeniaSióstrImieniaJezus.


3)Codoks.Janiszowskiego,dobrzenaradźciesię.Wzakonieonbyćniemoże;aleobokzakonumożedobrymbędziepracownikiem.NicnamprzeciwwzięciugonaPotok1.

4)Spisksiążekks.BogdańskiegoprześlędoMariampolaprzyokazji.Skorotylkobędziemożna,książkiwymienione,oileokażąsięwMa-riampolu,zostanąodesłane.Proszęotympowiadomićks.Bogdańskiego.ObecnietrudnoskomunikowaćsięzMariampolem,ajeszczetrudniej,nawetniepodobna,książkiwymienioneprzesłać.

5)Narzekają,żedrugiegoradnegoniemanamiejscupowyjeździeo.Bronikowskiego.Obierzciesobie.Czyniedobrybyłbyo.Trószyński,amożeo.MarianWiśniewskijużzdrówimożebysięnadał.

6)DrogiegoOjcanaznaczamnadrugietrzechlecienawikariuszage-neralnego.MożeBógdapokój,kapitułęzwołamy.

7)BratZygmuntSkrzyneckiużalasię,żebratkierującyrobotami(niewiem,który)wydajepoleceniatonemnieodpowiednim.

8)BratJakubGłąbikowskiużalasię,żerobiącbuty,niektórymniemożedogodzić;kaprysząiwybrzydzają.

9)OpotwierdzenienowicjatuwRaśnienapiszę.Aleczyniewypad-niestamtąduciekaćwraziewojnyzbolszewikami?Pozostawiaćtamno-wicjatbyłobyniepotrzebnymnarażaniemżycia.Wrazieniebezpieczeń-stwaniechstamtądwyjeżdżanowicjat;najwyżejdopilnowaniakościołaiklasztoruniechktozostanie.

10)ZMariampolanagwałtdopominająsięobrataHieronimaMic-kiewicza;skoromożnabędzie,proszęgowysłać.

11)ZojcaLewickiegoproszęzdjąćtenzakaz,byniespowiadałtychosóbiniechodziłdotychdomów2.Widaćbardzotogomęczy.Piszędoniego,by,zeswejstrony,byłtaktownyiostrożnyiniechciałzamieniaćspowiednikazwyczajnego,gdyżdotegoprzedewszystkimnależykie-rownictwodomuzakonnego.Sądzę,żeonposłucha;więcmożnazwolnićztegozakazu.Niepotrzebniesięmęczyimożenawetrozgorycza.

12)Narzekają,żejakwyjeżdżaOjciec,niemadokogosięzwrócić;gdyżprzełożonegodomuniema.MożebyradnywtakichchwilachmógłOjcazastępować?

1 Kaplicanaterenieparafiibielańskiej,przyktórejpracowałySiostryImieniaJezus.2 Chodzioklasztorysióstrzakonnych.


DrogiOjcze,ijatęskniędoWasimarzęotejchwili,kiedybędęmógłsięzwolnićstądiwrócićdoswychdawnychzajęć.Obecnienieporajesz-cze,byrobićstarania.Skoropokójprawdziwynastanie,będziemożnacośrobićwtymkierunku.

Tujakzwykletesametrudnościikłopoty.Jakzwyklei„GazetaWar-szawska”omnieniezapominairozmaitekłamstwa,insynuacjeipodejrze-niapodaje.Jakktonażółtaczkęchory,wszystkomuwżółtychkolorachsięprzedstawia. ParcatillisDeus1.Resztęo.Trószyńskiopowie.OjciecZyg-muntniechkończymatematykę,tylkotrzysemestrymuzostało.

Dobraciniepiszęosobno.AlewszystkichWasserdeczniepozdra-wiam,przesyłamżyczeniaibłogosławieństwo,taksamoiWszystkimSiostrom.Polecamsięmodlitwom.

Kandydatówzgłaszającychsięproszęprzyjmować;mamnamyśliks.Giedrysa,ataksamoinnych.O.RobertWierzejskiibr.HenrykJamioł-kowskiurządzająmuzeum;bardzosięcieszęztego;proszęichpopieraćwtejużytecznejpracy,nawetfinansowo.

Niepuszczajciełatwos.JadwigiKlamko2zBielan;boniełatwoktojązastąpigodnie.

Całymsercemoddany†Jerzy,bpwileński

152

Oryg.:AMPP.


PotwierdzenienowicjatuwRaśnieirewalidacjawszystkiego, co zro-bionojużdawno,nadeszłaodJ.E.Nuncjusza3.Dokumentpóźniej prześlę,

1 NiechimBógprzebaczy.2 PóżniejzmieniłanazwiskonaMaciejewska.3 ProśbaJ.MatulewiczadonuncjuszazadnotacjąNuncjatury:„ZgodyudzielonoprzezJ.E.A.Rattiego,2stycznia1921”(StolicaApostolskaabiskupJerzyMatulewicz,1916-1921, Warszawa1996,s.266).


boschowany.StaramsięznaleźćdaneomajątkuklasztornymwRaśnie.DokumentynaszejKuriiwznacznejczęściwywiezionodoMohylewa1. Taciągłatymczasowośćiniepewnośćwszystkich męczy,wstrzymujeżycie,paraliżujepracę.

Jakzwykletugryząsię,czernią,szkalują,jedninadrugichzmyślająniestworzonerzeczy,podejrzewająsięobopólnieitp.Atmosferaczęstoniedowytrzymania;cząstkatudobregoczyśćca.KiedynamPanBógdapo-kój!WolaBoża.

BardzostęskniłemsiędoWas,alewtychwarunkachtrudnogdzieśwyruszać.JaktamzdrowieOjcaMariana?Jaksięwszyscytrzymacie?SzczęśćBożeWamwpracy!

ZMariampolanagwałtdopominająsięobrataHieronima.Jaksięskończyrokszkolny,proszęimgoodesłać.Onitamteżsąprzepracowani;ludzizamało.

O.Wojtkiewiczzdrugimjeżdżązmisjami;późniejdwajinnipojadąituciąglebędąmisjezracji500rocznicydiecezjiżmudzkiej.

ZsercaWszystkichpozdrawiamibłogosławię.Polecamsięmodlitwom†Jerzy,bpwileński

153

Oryg.:AMPP.


Wizytowałemdiecezję;wróciłemstraszniezmęczonyllipca;wpa-dłemzarazwwirnowychzajęć.ObecnieodpoczywamwTrynopolupodWilnem.4sierpniaznowuwyjeżdżamwobjazdwstronęBiałegostoku.

Pisałemdoo.KazimierzaBronikowskiegodoRaśny,byścietamstaralisięzałożyćjuwenat.Beztegoniebędziemymielipowołań.Proszę

1 StamtądbolszewicywywieźlijedoPetersburga.


tęrzeczrozważyć.Możebysiędałochoćpoczątekjuwenatuzrobić.O ile tylkobędęmógł,dopomogę.

ZMariampolamiałemwieści.Nagwałtdopominająsięobr.Hieroni-ma-niemająorganisty.ProszęgoposłaćdoMariampolaprzezWilno.Tupapiery sobiewyrobi.

Unaswciążniemapokoju;siedzimyjaknawulkanie.Jakzwykle,wtakichwarunkachwzajemneposądzaniasię,oskarżania,podejrzewania,walkiitd.ObyBógchroniłodnowegoprzelewukrwi;wszyscyjesteśmyspragnienipokoju.

ProszęodemniepozdrowićSiostry.WszystkimWamprzesyłamnaj-serdeczniejszepozdrowieniaibłogosławieństwo.

Polecamsięmodłom.CosłychaćuWas?Oddanycałymsercem

†Jerzy,bp

154

Oryg.:AMPP.


1.KsiądzKazimierzBronikowskiobejmujeurządwikariuszage-neralnegozchwiląprzyjazduks.ŁysikadoRaśny,poukończeniukursupedagogicznego.

2.Ks.W.ŁysikobejmujewRaśnieprowadzenienowicjatuorazkie-runekjuwenatuprzypomocyks.Giedrysa.

3.Br.LewandowiczpoukończeniunowicjatuwracadoWarszawynastudiapodwarunkiem,iżjegomiejscewRaśnieobejmiejakiodpowiednistudentwjuwenacie.Zastrzegasię,byniezabieranogonawykładydoGimnazjumBielańskiegoibypracaw„Odrodzeniu”byłapodporządko-wanajegobezpośredniemucelowi:

a)zdobyciudoktoratuzfilozofii,b)jaknajprędszemurozpoczęciustudiówteologicznych.


4.Cosiętyczyogólnegokierunkunadinstytucjamibielańskimi–totarzeczmabyćrozstrzygniętapoporozumieniusięksięży:Bronikowskie-goiJakowskiego,odczegoteżuzależnionyzostaniewyjazddoAmeryki.


155

Oryg.:AMPP.


Dokumentrejentalnyprzyślę.Trzebawszelkimisposobami(natural-niedobrymi,poBożemu)staraćsię,byuzyskaćtytułwłasnościBielan.Beztegoprzecietrudnocośbudować,urządzaćigospodarować.PewnieweźmietopoduwagęiKuriaArcybiskupia.Wojnyrozpoczynaćbymnieradził;boniezawszejąsięwygrywa.Sądzę,żeibezwojny,prośbami,poBożemudasięuzyskaćtytułwłasności.

Oilesięda,proszęmnieniemieszaćdotejsprawy.Wawrzyszewemtrzebasięzająć,niemarady1.WszystkimWamiDzieciom,iPaniomprzesyłamnajserdeczniejsze

życzeniaibłogosławieństwo.Bógzapłaćzażyczeniaipamięćwmodlitwach

†Jerzy,bp

1 Naterenieparafiibielańskiejznajdowałysiędwakościoły:wLaskuBielańskimiwWaw-rzyszewie.


156

Kopia:AGM.

Wilno,styczeń1922

Janiżejpodpisany,KsiądzJerzyMatulewicz,biskupwileński,oświad-czam,żeAnielaWichrowskatestamentemwłasnoręcznymzdn.7czerw-ca1918rokucałymajątekswój,składającysięznastępującychsum hipotetycznych:

1°Rubli7.250nanieruchomościachwarszawskichN2911,2912,6308 i 6309,

2°Rubli2.000nanieruchomościachMurowankaCwMokotowie,3°Rubli1.500nanieruchomościN1920B/1921,4°Rubli3.000nanieruchomościwarszawskiejN4456(pozostałe

zwiększejsumyrub.12.300),5°Rubli700nanieruchomościwarszawskiejN2935i6°Rubli300nanieruchomościwarszawskiejN5843zapisałamnie,księdzuJerzemuMatulewiczowi,zobowiązkiemspo-

żytkowaniatychsumnaszkołędladziecibiednych,prowadzonąprzezKsiężynaBielanach.

Aktemniniejszymja,ksiądzbiskupJerzyMatulewicz,upoważniamzprawemsubstytucjiksiędzaWłodzimierzaJakowskiegonaBielanachpodWarszawązamieszkałegoiadwokataTeodoraKaniowskiegowWar-szawiezamieszkałego,każdegooddzielnie,ogłoszonewwymienionychwyżejksięgachhipotetycznychpoAnieliWichrowskiejpostępowaniespadkowezamknąćisumytenaimięmojeprzepisać,dopełnićwszelkichpodtymwzględemformalności,uzyskaćzatwierdzeniewładzhipote-tycznych,anastępniesumyteodwłaścicieliobciążonychniminierucho-mości,lubteżodosóbzanichpłacących,sposobemprostychkwitów,lubteżkwitówzpodstawieniem,odebraćizodbiorupokwitować–wtakimtoceluKsiądzWłodzimierzJakowskimaprawozeznawaćwszelkiewnio-skiiakta,projektowaćtreścidowykazówhipotetycznych,słowemwy-ręczaćmniewewszelkichczynnościachzprzepisaniemiodbioremsumtychzwiązanychetc.etc.etc.

Wilno,d....stycznia1922roku †JerzyMatulewicz,biskupwileński


157

Oryg.:AMPP.

Wilno, 17 marca 1923DrogiOjcze.

BielanyprzezKurięRzymskąsąprzyznaneJ.Em.KardynałowiWar-szawskiemu(wobectegoOO.Kamedułomnicodnassięnienależy).

SzkicplanównadbudowydomufrontowegozostałaprobowanyprzezKurięArcybiskupią.

Zarazprzystępujemydozakupumateriałówidobudowy.Proszębar-dzojaknajprędzejprzysłaćdlaBielanzłożonewbankupieniądze

Oilemoglibyściezaciągnąćpożyczkęiodrazuprzysłaćwiększąsumę,todopomożewykonaćrobotyprędzejitaniej.

Długstopniowospłaciciedochodamizmisji.TakzrobilimisjonarzeLitwiniwrokuzeszłym.

Piszętopoporozumieniusięzks.Bronikowskim,któryspecjalniewtymceluprzyjechałdomniedoWilna.

Nadbudowąijaknajbardziejcelowymzużytkowaniempieniędzybę-dzieczuwaćkomitetzłożonyzpięciunaszych:Bronikowski,Warszawski,Sobczyk,GiedrysiZałuski.Tenkomitetodsiebiezaprosidowspółpracyfachowychiżyczliwychludziświeckich.

PozdrawiamserdecznieWasobydwóchiprzesyłambłogosławień-stwoorazżyczeniaświąteczne

†Jerzy,bp


158

Oryg.:AMPP.Druk:PW,s.115-117.


Listyz19IIIotrzymałem.Dopieroterazzabieramsiędoodpowiedzi.l.Jeżelitakrzeczbierzeks.RyszardBakalarczyk,jakDrogiOjciec

pisze,zupełniesięzgadzam.Chodzioto,bynieprzestałbyćzakonnikiemiskładałślubyipozostawałwzależności.Proszępomyślećipomówićzks.Ryszardom:czyniemógłbyonkształcićsięwWaszyngtonie,wKa-tolickimUniwersytecie;podobnodobrzestoi.

2.Mnieprzychodziciąglenamyśl:czyniedałobysięzczasemzało-żyćdomzakonnyMarianówdlawychodźcówPolakówwAmeryce,jakmająLitwini.Możebysiędałowziąćjakąparafię.Bojęsiętegoprojektu,bochodzioludzi,alechciałobysięgourzeczywistnić.

3.Międzylitewskimidomaminaszymiapolskimidotychczaspa-nowałanajlepszaharmoniaimamnadzieję,żenieprzestaniepanować;boćprzeciepołączyliśmysięniedoustanawianiagranicirozstrzyganiakwestiipolitycznych,aledosłużeniatemusamemuBoguiKościołowi,gdziesiędaijaksięda,jednidrugichwspierając.Owszem,Zgromadzeniestajesięcorazbardziejkatolickie,międzynarodowe.Jużwstąpiło2księżyŁotyszów;Bógda,założymydomwŁotwie.TaksamoformujesiędomdlaBiałorusinównaBiałejRusi.NawetmamyjednegoRosjaninawnowi-cjaciewSkórcu,choćzdajesię,żeonsięnieutrzyma.

PisałemdoBraciwChicago,byskorobędąmielijuwenat,przyjmo-walikandydatówzewszelkichnarodowości.

4.ZdajęsiębędęmógłwyjechaćdoRzymuadliminaApostolorumdopieropo15czerwca.Kapitułęzamierzamyzacząć15lipca.Chybanaj-lepszymmiejscembędzieGdańsk.BędącwRzymiepoproszęodyspensy,októreDrogiOjciecpisze:

l)Bybezprzerwymożnabyłomisjeprowadzić.Prosiłbymopozwo-lenieobjęciaparafii,aletrzebamiećcośkonkretnego,


2)Poproszębyściemogliwakacjespędzaćgdzieśnaparafii.Alesta-rajciesięisamigdzieśodprawićrekolekcje.CzynienadawałobysiędotegoChicago–farma.

5.J.Em.KardynałKakowskizgodziłsięoddaćBielanyna80lat.Dziśnapiszędoniegopodziękowanie.Sądzę,żetrzebazaufaćizcałąenergiąwziąćsiędopracy.Oilesięnicniepobudujelubnadbuduje,niemagdziepomieścić7klasyiinternatudladobrzepłatnychniemożnarozwinąć.NaBielanachjużkrzątająsię.Prosząnietylkooprzysłaniepieniędzy,którejużsą,alenawetozaciągnięciepożyczki,którąbyściestopniowopracąmisyjnąspłacili.Chcąmiećwiększykapitał,byszybkodojesienicośpo-budować.ŻeDrogiOjciecichtrochęnastraszyłnaBielanachiwinnychdomach,wstrzymującwysyłaniepieniędzy,wyszłonadobre.Alesądzę,iżteraztrzebaimdopomóc,bymoglizakładrozwijaćdalejnaBielanach.

6.DoMariampolaodrazuprzysłaliwiększąsumępożyczoną,apotemmisjonarzespłacili;tosamoiwtymrokurobią.DziękiBogu,tamidziedo-brzebudowa.Wzeszłymrokucałepiętrozbudowalinadklasztoremdosyćdużym,terazurządzająwewnątrz.Wtymrokujużrozpoczęlibudowęin-ternatu–gimnazjum.Piszą,żedośw.PiotraiPawłagmachbędziejużpoddachem:suteryny,parteridwapiętra.WKownieteżwzeszłymrokuzbu-dowalikamienicędwupiętrową,naparterzesąmagazyny,piętrawydzier-żawiają;urządzilitamirozwijająkonwiktdlateologów.

7.Codopozostawanianamisjachnar.1924i1925,zmojejstronyniemaprzeszkody,bylebysiłstarczyło.Potrzebnepapieryprzyślę.Pra-cujcienachwałęBożą,niechWamBógbłogosławi.Niewiem,czybę-dziemożnaprzysłaćo.MarianaWiśniewskiego;napisałemotymojcu Bronikowskiemu.

8.Napisałem,czyraczejwspomniałemomaterializmieniewtymznaczeniujakobymWasposądziłomarnowaniegrosza,czypogonizanim.Wiem,żeżyjecieażzanadtomożeskromnieioszczędnie.Alemniesięzdawało,żemożezanadtowysuwacienapierwszyplanmotywyfi-nansowe.Choćnielekceważęstronyfinansowej,wiem,żeprzypomocygroszamożnawielezrobićdlachwałyBożejiKościoła;alemotywynad-przyrodzonemająinneznaczenieiinnąwartość,onewywierająwpływnaduszę.

9.Możeprzyślecieswojepunktynakapitułę.Jatakieproponuję:l)Wybory;2)Poszczególnychdomów:stan,prace,potrzeby;3)Całego


Zgromadzenia:stan,praceipotrzeby;4)UłożenieKonstytucjiwedługKodeksu;5)UkładanieInstrukcji;6)UjednostajnienieikierunekpracZgromadzenia;7)Conaprawićiudoskonalić:wjuwenatach,nowicjatach,domach,karności,pracach,studiach;8)StosunekdoZgromadzeńżeń-skich;9)ZałożeniewRzymieprokuratury,domustudiów,amożenawetprzeniesieniezarządugeneralnegozczasem;10)Podziałnaprowincje;11)Nowychdomówzakładanie:Łotwa,Białoruś;12)Składaniepienię-dzynawspólneiogólnepotrzebyZgromadzenia.

DrogiegoOjcaio.Ryszardaserdeczniepozdrawiam,dziękujęzapra-cępełnąpoświęceniaizaparciasięizcałegosercabłogosławię

†Jerzy,biskup

159

Oryg.:AMPP.

Kissingen, Kapellenstr. 2, 16 sierpnia 1923†DrogiOjcze.

ByłemwRzymiezesprawozdaniemostaniediecezjiionaszymZgromadzeniu;miałemdozałatwieniawieleinnychspraw.Ojciecśw.przyjąłmniebardzoserdecznie;wręczyłemMualbumzBielanutdonum ZgromadzeniazBielan,zodbiciemtablicywmurowanejnapamiątkęJegotampobytu.

ZRzymuudałemsięwprostdoGdańskanakapitułę.Wszystkosięodbyłodobrze,składnieipoBożemu.Zdomuchicagowskiegoojciecdo-stanieodpis,jeżelizBielannienadesłali.Mnieznowuobranonaprzełożo-negogeneralnego;StolicaŚwiętaraczyłatenwybórprohacvicetantum1 potwierdzić.Ozmianach,jakiezajdąwdomach,Ojciecpewniesiędowie-działzBielan.DrogiegoOjcaobraliśmynaekonomageneralnego.Trzebabędziemyślećotym,bystworzyćfunduszwspólny.

1 Tylkotymrazem.


NaBielanachzaczęlirobotykołorozbudowy;możecośzrobiądojesieni.Możesiędaimuporządkowaćlepiejbudżet.Magistrackichchłop-cówzredukujemydominimum.Inaczejniewytrzymamy.WSkórcuno-wicjatidziedobrze;wRaśniejuwenatnieźle.AleRządkwestionujenaszeprawadoRaśny;trzebabędziebronićsię.NaLitwieteżwszystkosięroz-wijanieźle.JakdotychczasBógnambłogosławi;toteżimypowinniśmyzaufaćOpatrznościBożejiOpieceMatkiNajśw.Niepokalanej.

KuracjatuwKissingenidziedobrze,niecoodpocząłemiwzmocni-łemsię;czułemsiębardzozmęczonyiwyczerpany.WwolnychchwilachprzerabiamnaszeKonstytucjewedługKodeksuiwskazówek,jakieudałomisięotrzymaćwRzymie.DostałemUstawySalwatorianówjużpoprawio-ne;mamywzór.WRzymiemieszkałemuOO.Zmartwychwstańców;wieledoznałemodnichpomocyiżyczliwości.OnimająwAmerycedomy.War-toWamsiępoznać.

CoOjciecmyślizurządzeniemdomunaszegodlaPolaków?Nowi-cjatijuwenatmógłbybyćwspólny,internacjonalny.Mammarzenieipro-szęBogaoto,bykandydaciinnychnarodowości(Amerykanie)zaczęlidonaswstępować.MamyjużwZgromadzeniuŁotyszów,Białorusinów.

Niepiszęszczegółówowyborachikapitule,bopewniejużnapisaliz Bielan.

Kiedyks.Bakalarczykmyślizacząćstudia?JakWamsiępowodzi?Ks.MichałaUrbanowiczaproszędobrzetrzymaćinimkierować.

Dobremaserceigruntdobry;jestzdolny,zpoświęceniem;aleczasamiwyskoczyzczym,wyrwiesię.Lubizadużomówić.Więcproszęnadnimczuwać.

ObydwóchWasserdeczniepozdrawiamizsercaprzesyłambłogo-sławieństwo

†Jerzy,bp


160



Wracajączzagranicy,zwiedziłemnaszedomynaBielanach,wSkór-cuiRaśnie.DziękiBogu,wszystkowszędzieidziekulepszemu.NaBielanachrozpoczęlibudowępiętra.Robotawpełnymbiegu.Alemożestanąćdlabrakugotówki.Proszęichwesprzeć.Groszaniezmarnują.In-ternatigimnazjumbędąpostawionelepiejpodwzględemgospodarczym.Darmowychzmagistratuzredukujądominimum.Przekonalisię,żewy-trzymaćniemożnawobecciągłegospadkumarki.

WSkórcuprzeztenrokwielezrobiono.DziękiBoguwnowicjaciejużzaciasno.Podwzględemgospodarczymznacznapoprawa.OilesięwłożycośwzagospodarowanieSkórca,możestanąćprawienawłasnenogi.

WRaśnieprawiecałepolejużobrobione;ogródjużogrodzonyodkoleiidziedzińca.Wszędzieznaćpracę.Urodzajśliczny.

Podwzględemduchowymizakonnymteżwidzępostęp;niebrakiniedomagań.Pracepostępują.Bolączka–toparafia;niemakomujesz-czejejnaBielanachprowadzić.

JasamopracowujęnaszeustawywedługKodeksuiNorm1.Modlęsięipracuję,chwytamkażdąchwilkę;wstajęnierazprzed4zrana,byspokojniejpopracować.Nieprzypuszczałem,żetylebędęmiałpracy.

CzęstomyślęoWas.Jakidąmisjeipraca?Czyjesteściezdrowi?JaksłużyAmerykaks.MichałowiUrbanowiczowi?Kiedyks.RyszardBaka-larczykzamierzarozpocząćstudia?

PolecamsięWaszymmodłom.Zsercaprzesyłambłogosławieństwo

†Jerzy,bpiprzeł.generalny

1 NormaesecundumquasSacraCongregatiodeReligiosis innovisCongregationibusapprobandisprocederesolet,6III1921(AAS,1921,s.312).


161



Obydwalistyz21Xi9XIotrzymałemjednocześnieiodrazuprze-syłamodpowiedź.

BardzoserdeczniedziękujęDrogiemuOjcuzawiadomości,zapraceipoświęceniedladobraZgromadzenia,zanadesłanepieniądze.Proszębyćspokojnym;ufam,żepostarająsięjejaknajbardziejcelowozużytkować.

NaBożeNarodzenieprzyjedziedomnieks.Bronikowski,odbędzie-mynarady,amożenawetprzedświętamijasampojadędoWarszawy.

1.NasibraciaposkończeniunowicjatuuczęszczajądogimnazjumnaBielanach.Trudnościnierobią.Sąpodopiekąduchowąjednegozksięży.Jakmidonoszono,dobrzesięrozwijająumysłowoiduchowo.Jestjużichgromadka.

2.Bielanopuścićniemożemy.ByłbytoskandalioparłobysięoRzym.BędącwRzymieiukamedułówskonstatowaliśmy,żenawyraźneżyczenieOjcaŚwiętegokamedulizrzeklisięBielan.OddanojenawłasnośćKardy-nałowi,anamwdługoletniususetususfructus1;inaczejzrobićniewypada-ło.Jestempewny,żenaszBielanniktnieruszy.Bielanystanąsięcorazlep-sząplacówkądopracy.Oilewalutasięustali,nietylkoowłasnychsiłachpójdąBielany,alebędąmogłysobietoiowowybudować.Trzeba,bymogływięcejuczniówprzyjmować,wtedywszystkosowicieopłacisię;dlategoteżrozbudowująsię.KardynałjużmanaPradzemałeseminariumczygimna-zjum.ZBielanteżbędzierosłachwałaBoża.ObytylkonienormalnystangospodarczywPaństwiesięskończył.Przyobecnymciągłymspadaniuwa-luty,bardzotrudnoprowadzićgospodarkę,alejużcorazlepiejsobieradzą.

1 Używaniebezprawawłasności.


3.Cieszęsię,żeks.RyszardBakalarczykdobrzesiętrzyma.Proszęgoserdeczniepozdrowić.Czyks.Ryszardniemógłjużwtymrokupoje-chaćnastudiadoWaszyngtonu?

4.Ks.MichałaUrbanowiczaproszępowstrzymywać;onmabardzodobreiszlachetneserce,tylkozapędzasię,zwłaszczawdysputachipo-glądach.Niechuczysięmilczeć,uszanowaćcudzezdanie,amiećswoje,aleznimsięniewysuwać.Niechsięstosujedootoczenia,jakśw.Pawełuczy: cumGraecisGraecus...omniaomnibus...(por.1Kor9,22).

WkazaniachnajlepiejjedynieczysteprawdyBożeiChrystusagło-sić,bezżadnychzabarwieńpolitycznychczyinnych;towszystkimsięspodobają,azwłaszczaBogu.

5.CzynaodpoczynekniemoglibyściepojechaćdowilliojcówzChi-cago,którąkupili.Namtunaprawdębrakksięży.

6.NiechDrogiOjciecbędziespokojny;niezbogacimysiętakprędko.TylejestpotrzebwZgromadzeniuiKościele,żepieniędzynigdyzanadtomiećniebędziemy.ZawszesięznajdzienacojewydaćkuchwaleBożejipożytkowibliźnich.Zbytkówniema;jakteraztobiedęmająwszędzie,aledziękiBogużyjemy.

7.O„DziennikuChicagowskim”kardynałowiprzysposobnościpowiem.Lepiejichzostawićinieruszać;mająswojąwładzę,niechsobieradzą.Obyśmysamitylkowszystkodobrzerobili.

8.Codotegoczyczekamidolarowymi,czydolaramilepiejprze-syłać,przysposobnościnaradzęsię.JasamotrzymywałemzAmerykiczekibankowe;przesyłanojewzwykłymrekomendowanymliście.JedensprzedałemwRzymie;danomio10%więcejniżzadolary;czekisąbar-dziejposzukiwaneniżdolary.TuwWilniekazałemsięspytać:Żydzigo-dząsiękupićczekipocenienormalnejizapłacićzaniedolarami.Wobectegosądzę,żelepiejczekami,pojakie100lub500dolarówprzesłaćalbomniejszymi.AleniewiemjakjestwWarszawie;sądzę,żetaksamo.

9.Sądzę,żeowe2000dolarówlepiejzatrzymaćwAmeryce,niechrośnieprocent.Skorobędziewielkapotrzeba,napiszemy.Owe4300dol.powinnostarczyćnapotrzeby.Oilenawiosnęprzypadniejeszczecośbu-dowaćkoniecznie,zwrócimysię.

10.NiechDrogiOjciecniebierzetakbardzodoserca,jeżeliktóryconapisze.RobiątozmiłościigorliwościodobroZgromadzenia.


11.Oks.Sydregorozmówięsięzks.Bronikowskim,gdyprzyjedzie.Oiletylkoobejdąsiębezniego,niechjedzie.Tobędziezpożytkiemdlaniego.

12.CododomupolskiegowAmeryce,zastanówciesię,czy warto go stworzyć,lubdążyćdojegostworzenia.Wkrajumocpracy,aludzimamyjeszczebardzomało.

Unasogromniesięzmieniająwarunkigospodarcze.Niemożnasiępołapać.Obecniefabrykatylicząnadolaryidwarazy,jeżeliniewięcej,droższeniżprzedwojną,przynajmniejniektóre,np.sukna.Zbożenato-miasttanie;pracaźleopłacana.Zatenmiesiącotrzymałem32milionyma-rek;obecniejużdajązadolarprzeszło4miliony,awięcotrzymałem8do-larów.Zaczynająludzieobliczaćwszystkonadolarylubzłotemarki.Cze-kamywszyscy,kiedywalutasięustali.

Pracowałemdzieńinoc,wstawałemo3lub4godzinierano;alejużwykończyłemnaszeustawy.Ks.JanKriszczukaitysjużkończyjeprzepisywać,alebędzietotylkobrulion;jeszczerazbędęjeprzerabiałiudoskonalał,apotemroześlęwszystkimdoporobieniauwag.Musimyustawyzrobićjaknajlepiej;będąonepodstawążycianadługielata.MożedoNowegoRokujużzupełnieskończępracęnadUstawami.

ZgromadzenienaszedziękiBogurozwijasię.WRaśniemają52juwenistów.Sątam:ks.Bołtućiks.Wierzejski.Gospodarkadobrzeposta-wiona,alejeszczesamisobieniemogąwystarczyć,choćjużniewielecobędziebrakowało.WSkórcuwnowicjaciemają20.Przybyłjedenksiądzijedenkleryk;majądwóchstudentówzuniwersytetu.Gospodarkajeszczenierozwinięta.Sątam:ks.Bronikowski,TrószyńskiiMroczekorazdwajksiężawnowicjacie.

Bielanypodwzględemgospodarczymcorazlepiejstoją.Biorąopłatęwzłotychmarkach.Gimnazjumsamosięutrzyma.Trzebagmachniecorozbudować.Skorowięcejbędąmogliprzyjmowaćuczniów,stanązupeł-niedobrzepodwzględemgospodarczym.Gimnazjummaopiniębardzodobrą.Ks.CikotourządzasobiedomwDrui;pracapowolisięposuwa;zaczynająsięskupiaćkołoniegokandydaci.

Jasamjestemzdrów,pracowaćmogęipracujębardzointensywnie.Gazetynamnienapadająjakzwykle;szerząomnienajrozmaitszekłam-stwa,rozsiewająoszczerstwa.Aleztymsięzżyłem.Niewiem,jakdługobędziemnietutrzymałOjciecŚwięty.Skoroweźmie,zradościąodejdę,aleteraztrzebacierpieć.


OdnaszychzLitwymammałowiadomościirzadko.Itamżyciesięrozwija.Odnaspojechałjedenksiądzdonichadrugiwybierasię.NaŁo-twiemajądomzakładać.DwóchksiężyŁotyszówkończynowicjat.

ChoćOjciecDrogipesymistycznienatopatrzy,alejawciążmarzęotym,bywRzymiesięusadowić.MamnadziejęwBogu,żemojeżycze-niasięspełnią.WtedyZgromadzenienaszenaprawdęoprzesiębezpośred-niooOpokęPiotrową.

Ija,iks.JanzsercaWszystkichWaspozdrawiamy.Jeździćmożecieisypialnymiwagonamiprzytejciężkiejpracy.

Napiszciekiedy.ZsercaWamWszystkimbłogosławię

†Jerzy,bp

162

Oryg.:AMPP.

Wilno, 25 stycznia 1924†DrodzyOjcowie.

ListWaszz10grudnia1923r.zPittsburghaotrzymałem.BardzoserdeczniedziękujęWamzażyczenia;ajeszczeserdeczniejzaWaszepo-święceniaitrudydladobraZgromadzenia,zapracemisyjneizanadesłanepieniądze.

NaBielanachtrzebadążyćdotego,byZakładmógłegzystowaćowła-snychsiłach.Oilebędąmogli,będąibiednymsłużyli.Praesertimrudibis dodane do tradendodoctrinamchristianam,tj.donauczaniazasadwiaryświętej,dokatechizowania.Szkoływolnomiećwszelkiegotypu.

Prawozabraniazakonnikowipozostawaniapozadomemdłużejpo-nad6miesięcy–pojedynczo.Wyzaśjesteściewe3;studencimogąipoje-dynczopozostawaćdłużejpozadomemnastudiach.

Ks.BronikowskispędziłumnieŚwiętaBożegoNarodzenia,obecnieprzyjechałdomniewsprawieks.Michała1.Samotymnapisze.Uważam,

1 Urbanowicz.


iżmusiwracać;wtakimśrodowiskumogąbyćniebezpiecznejegopoglą-dy;obyumiałjezachowaćdlasiebie.

ZadaniemmisjonarzaszerzyćibudowaćKrólestwoBoże.Politykęniechzostawiinnym,powołanymdotego.Wamradziłbymteżniewikłaćsięwwalkimiejscowe,alenieśćtylkowysokosztandarChrystusowyigłosićChrystusawszystkim.MadoWasprzyjechaćnatychmiastks.Trószyński;wyrabiasobiepapiery.Ks.Sobczykzachorował.Skorotylkozabezpieczyciejakotakobytiwarunkiegzystencjitutejszychdomówpol-skichswąpracąiWamwypadniechybawracaćdokraju.Tusąpożądanemisje.Niewiem,czysąjakiewidokinastworzeniedomuwAmeryce.Zresztątu,wkraju,podstawabytuZgromadzenia,tumusimyrozwijaćdziałalność.

Jestemnaraziezdrów.Jakmogę,służęZgromadzeniu.Pracuję,ilesiłstarczy.Wstajęprawieregularnieo3lub4rano;wówczastylkomogępra-cowaćspokojniedlaZgromadzenia.JużwykończyłemKonstytucjenasze;jużsąprzepisane.WzięlijedenegzemplarznaBielany,majątamprzepisać5egz.Wamprześlą.PosyłamjedenegzemplarzdoChicago.Stosowniedożyczeniakapituły,wydałemteżlistokólnydowszystkichwspółbracizakon-nych1.KończęobecnieInstrukcjęosprawozdaniurocznymdladomów.

WlutymprawdopodobniezałożądomswójŁotysze,poskończeniunowicjatuwMariampolu.

Mniejakzwyklegazetyatakujązzasady.WolaBoża.Proszęsięobejśćzks.Michałempobratersku.Bógda,żezczasem

zmieniswąorientację,albonauczysięjąchowaćdlasiebie.Czybyścieniemoglidaćradynamisjachwedwóch;botukrucho

zludźmi.ZsercaWamprzesyłambłogosławieństwoipozdrowienia

†Jerzy,bpiprzeł.generalny

1 PismookólneoKonstytucji,12I1924r.,w:KonstytucjeZgromadzeniaKsiężyMaria-nów...,Kraków1933,s.II-XII.


163

Oryg.:AMPP.

Wilno, 14 marca 1924Poufne†DrogiOjcze.

BardzodziękujęDrogiemuOjcuiPomocnikomJegozapracemi-syjnewAmeryce.BezWaszejpomocypolskagałąźmarianówniedałabysobieradypodwzględemfinansowym.JakkolwiekpowrótDrogiegoOjcajestbardzopożądany,alebezOjcamisjewAmerycenieposzłybydobrze;tegojestemzdania.WięcmisjemusząjeszczejakiśczastrwaćwAmery-ce,sądzęconajmniej1925i1926rok,amożeidłużej.

Ks.Sydregopuścićniemożna,bobardzoucierpiałybyBielany.Topoważnaplacówkapracyitrzebagimnazjumdobrzepostawić.Oileby-ściezechcieli,możnabyWamprzysłaćdopomocyks.Sękowskiego.

Ks.UrbanowiczniechposiedziwChicagoipoduczysięangielskie-go.Nierozumiem,nacotylepieniędzyks.Bakalarczykowinanaukę.Czyżtakdrogobędziekosztowała?Teodłożonepieniądzetakproszęszafować,byślububóstwabyłzachowany,mianowicietepieniądzemusząbyćpodkontroląDrogiegoOjcaiks.Bakalarczykmusizdawaćrachunkizichuży-cia.CałąsprawęitocałkowiciezostawiamroztropnościDrogiegoOjca.Takproszępostępowaćirobić,byślubybyłyzachowane.

PrzesyłamWamWszystkimpozdrowienia,błogosławieństwoipo-dziękowaniegorącezapodjętetrudy

†Jerzy,bp


164


Wilno, 30 marca 1924DrogiOjcze.

Listzdnia4IIIbr.otrzymałem.Posyłającks.Michała,nieprzypusz-czaliśmy,żemożeciemiećjakiekolwiektrudnościzjegowspółpracy.Podajękilkazasadlubraczejmyśli,którymi,moimzdaniem,należysiękierować.

I.Naszymbezpośrednimzadaniemjest,opróczwłasnegouświęce-nia,szerzeniachwałyBożej,pracadlaKościołaizbawieniadusz.Teide-ałymogąipowinnyażnadtowypełnićcałenaszeżycie.Politykaniejestnaszymzadaniem.Najlepiejbędzie,gdyjązostawimyludziomspecjalniedotegopowołanymifachowoprzygotowanym.Ks.Michałaspecjalnieprosiłem,byoncałyzapałswejduszyiwszystkieswojezdolnościpoświę-ciłdlasprawBożychikościelnych.

II.Jakozakonnicypowinniśmystaraćsiębyćponadpolitykąipartia-mipolitycznymiipozanimi.Wszystkimwinniśmygłosićzasadywiaryimoralnościchrześcijańskiejiwszystkichwinniśmyzachęcać,byoparlinanichpolitykę,gdyżwówczastylkomożeonastaćsięnaprawdęzdrowąizbawienną.MyzaśsamizawszeiwszędziewinnijesteśmyokazywaćsięibyćstronnikamiChrystusaiJegosprawy.NieposłałnasPanBógdobudowaniapaństwziemskich,dokreśleniaimgranic,dorozstrzyganiamiędzynimisporówterytorialnych,aledobudowaniaiszerzeniaKró-lestwaBożegowsercachludzkich.Pełniąctoszczytnezadanienajlepiejprzysłużymysięitemuspołeczeństwu,itemunarodowi,wśródktóregowypadnienampracować.Cóżbowiemmożnadaćludziompotrzebniej-szegoilepszegoponadChrystusa?WNimtylkozbawieniedlajednosteki narodów.

Naturalnie,oilegdziewypadanaszymwspółbraciomredagowaćczasopismo,zobowiązkudziennikarskiegomusząnierazzabieraćgłoswsprawachpolitycznych.Iwówczaswinnidbaćnietylkooto,bywni-czymniewykroczyliprzeciwkozasadomiduchowiChrystusowemu,


leczioto,bytych,dlaktórychpiszą,kierowalinadrogęcnótidobrychuczynkówkuBogu.

III.Wstosunkudopartiiistniejących,któreczęstomiędzysobąsięzwalczają,powinniśmyzająćstanowiskoduszpasterzy,tj.pragnąćwszyst-kichpociągnąćdoChrystusa,jakśw.Pawełmówił:omnibusdebitorsum,omnibusomniafactussum,utomnesChristolucrifaciam(por. 1Kor9,22).

Winniśmybyćapostołamizgody,miłościipokoju.Tyledziśniena-wiścinaświecie;trzebaludziomprzypominać,żesądziećmitegosamegoOjcawniebiesiech,abraćmimiędzysobą.Tyleegoizmuwybujałego:trze- bauczyć,iżnależyswoje„ja”podporządkowaćdobruogólnemu.

IV.Nasprawyspołeczne,polityczneinarodowemogąludziemiećnierazróżneiodmiennepoglądy.Częstotrudnoorzec,któryztychpoglą-dów prawdziwszy i lepszy. Departicularibusnondaturscientia1, powiada św.Tomasz.Tukażdemuwolnomiećswojezdanie,bylebyononiesprze-ciwiałosięzasadomwiaryśw.;tuwinniśmyjedendrugiegouszanować.In dubiislibertas,inomnibuscaritas2,wedługsłówśw.Augustyna.

V. Omniamihilicitasunt,sednonomniaexpediunt3,tesłowaśw.Pawłanależyzastosowaćidopoglądównasprawybieżące.Tepoglądymogąbyćsamewsobienawetsłuszneimądre,aleniewskazanąmożebyćrzecząwygłaszaćjeczytoprywatnie,czyteżpubliczniezewzględunaokoliczności.Naszcelapostolski:pociągnąćjaknajwięcejludzidoBoga,należytedyunikać,oilemożna,wszystkiego,cobymogłoichurazić;inaczejpracaniebędzieowocną.Możnaiwolnomiećswojepoglądy,alezmiłościkuBoguiludziomtrzebaumiećjenierazschowaćdlasiebie,złożyćznichofiarę,zaprzećsięsiebie.

Doprzełożonych,porozważeniurzeczyprzedBogiem,należywtymwzględziekierunekidyrektywa,bysprawaBoża,którejsłużymy,nieucierpiała.Lecztrzebateżtutajiwielkiejoględności,wyrozumiałościitaktu,bynieskrępowaćwolnościtam,gdzienienależy;nienarzucaćinnemuswoichosobistych,możenienajgorszych,aleteżtylkoziemskichidoczesnychpoglądów.

1 Pojedyńczeprzypadkinietworzązasady.2 Wsprawachwątpliwychwolność,wewszystkimmiłość.3 Wszystkomiwolno,aleniewszystkopożyteczne(1Kor10,22).


VI.Bezwiedzyiaprobatyprzełożonychstanowczoniewolnopisy-waćdogazet,iświętekanonyiKonstytucjenaszetoczynićzabraniają.

VII.Wszyscymiejciesięnabaczności,byWasniewciągniętotamwwirwalk.Załatwianietamtejszychsporówisprawdrażliwychzostaw-ciemiejscowymludziom,onilepiejtopotrafią.

GłościeChrystusa,anajlepiejwszystkimdogodzicie.Niejestemprze- ciwnypisaniurzeczydobrychiBożychdogazet,owszem,pochwalamto.Aledobrzebyłobybyściejedendrugiemuodczytywali,conapiszecie,de-cyzjanaturalniedoOjcanależyjakoprzełożonego.

VIII.Cosiętyczyks.Michała,jakpisałem,PanBógdałmuwieletalentówidarów,wlałwduszęjegowieleszlachetnychporywówipra-gnień;tłojegoduszyszlachetne;oilepotrafiobumrzećsobieisłuchać,możezdziałaćwieledlachwałyBożej.Mamtoniezłomneprzekonanie,żeonmożebyćbardzoużytecznywZgromadzeniu.Alejakkażdyczłowiek,maks.Michałiswewady;jestimpulsywny,brakmurównowagi,zbytjeszczeprzejętyróżnymisprawamipolitycznymi,częstoniepotrzebniewyrywasięzeswymipoglądami;alezczasemtosiędautemperowaćprzyjegodobrejwoliipracy.

Zeswymi,jaknazywacie,poglądami„kresowymi”możeonnierazbyćdysonansemwWaszejpracy,anawetjejzaszkodzić.

Wamznimniełatwo,aleionmożesięzałamać.Mniesięzdaje,naj-lepiejbyłobygoprzenieśćnainnyterenpracyiwinneotoczenie.Onsamkiedyśsięwyrażał,żepragnąłbypracowaćwRosji.

MamyjużdwóchRosjanwZgromadzeniu.Musimyzczasempomy-ślećiomisjachwRosji;zapewnezechcądotejpracystanąćnasibraciaizinnychnarodowości.Moimzdaniem,niechks.MichałposiedziwChi-cago;tamgodząsięgoprzyjąć.Możesięuda,poporozumieniuzbraćmiwChicago,posłaćgojeszczenastudianp.doRzymudoInstitutumOrien-tale.Apotem,gdydrogasięotworzy,będziemógłpracowaćwRosji.Na-turalniedopókibędziewAmeryce,wChicago,zabraniasięmupisywaćdogazetpolskich.Takijestmójpogląd.ZresztąwChicagowinnymoto-czeniuniechteżsięwypróbujeidapoznać.

IX.ZBielanizeSkórcabraciadomniesięzwracają,bymwswoimiichimieniudoDrogiegoOjcawystosowałprośbę,mianowicie:byDro-giOjciecodrazuzechciałimprzysłać5tysięcydolarów,tj.byzaciągnąłpożyczkęnatęsumęwAmeryce,apotemjąstopniowospłacał.NaBiela-


nachwówczastylko,jaksięnależyidalekotaniej,będąmoglipoprowa-dzićbudowę,oilebędąodrazumieliwrękuwiększykapitał.JazeswejstronyprośbębracipopieramiproszęDrogiegoOjca,oiletylkotojestmożliwe,przyjśćimzpomocą.

Jesteśmyzdrowi;sprawyposuwająsięnaprzód;przygotowujęmate-riałdosynodudiecezjalnego.

BógzapłaćWamwszystkimzatrudy,jakiepodejmujecie,prowadzącmisje.NiechBógWamtostokrotniewynagrodzi.

Jakżesiętrzymająwspółbracia:ks.Bakalarczykiks.Trószyński?Pozdrawiamibłogosławię

†Jerzy,bp

PS.Wtejchwiliotrzymałemlistodks.MichałaUrbanowicza.Wi-dzę,pracajegozWamiprawieniemożliwa.Oiletomożna,proszęgozarazodesłaćdoChicago;niechtamuczysięangielskiegojęzyka,dopókiniebędziemożnagoużyćdopracygdzieindziej.

†Jerzy,bp

165

Oryg.:AMPP.


Pisałem,byściena1926rokmisjinieprzyjmowali,alemiałemwtejsprawiejeszczesięporozumiećzks.Bronikowskim.Onpisze,żebezWaszejpomocyzAmerykijeszczeniedadząsobierady,anijuwenat,aninowicjat,tymbardziej,żekandydatówprzybywa.Aleniewiem,kogodaćDrogiemuOjcudopomocy.Ks.ZygmuntTrószyńskigwałtemwyrywasięzAmeryki.Amerykańskaatmosferamuniesłuży.Proszętymczasemgojakośuspokajaćinaduchupodtrzymywać.

Tu,dziękiBogu,wszystkodobrzeidzie.GimnazjumnaBielanachwyrobiłosobiebardzodobreimię.Widziałemsięniedawnozks.Sydrym,którybyłtuwWilniezwycieczką.Mówił,żegimnazjumdobrzeobsadzo-


neiwychowawstwoudałosiędobrzezorganizować.Dozimyczęśćpiętranadbudują,anawiosnęresztę.

WRaśniemają45juwenistów,wSkórcutrzydziestukilkunowicju-szów,wgimnazjumBielańskimprzeszło250uczniów,znichinternistówkoło230.

Pozatymnicnowegoniema.Jakmiewasięks.Ryszard?Jakmuidzienauka?

SerdecznieWaspozdrawiamidziękujęzapracęipoświęceniedladobraZgromadzenia.Proszętedyinadalna1926r.przyjmowaćzamó-wienianamisje.

ZsercaWambłogosławię†Jerzy,bp

166

Oryg.:AMPP.


PrzesyłamWamobydwomiks.BakalarczykowinajserdeczniejszeżyczenianaNowyRok.NiechJezuskrólujewsercachWaszychibło-gosławiwszystkimpracomWaszym.Niechks.Trószyńskitrwawpra-cy,choćmożeonamuniezupełniedogadza;zrobimycomożna,bymuzczasemulżyć.NiechtymczasempoświęcasiędlaZgromadzenia.MatkanaszaNiepokalanaWamstokrotniezatowynagrodzi.BezWaszejpracyipomocyzAmerykiniemógłbystanąćnanogianinasznowicjatwSkór-cu,anijuwenat,czyliraczejseminariummniejszewRaśnie,aninawetBielany.

Listyoks.Urbanowiczuotrzymałem,orazjegosamoobronę,żeniejestlewicowcem.Bolimnieismuci,żeontaksięzapominainiepoprawiaiżewtakiekwestiesięwdaje.Jegopismozodpowiednimupomnieniemdlaniegoizinstrukcjamidlaks.KulikowskiegoprzesłałemdoChicago.Modlęsię,byBógodmieniłjegoserceiduszę,albo,bysięspełniłainaczejwolaBoża.


PowolituMarianierozwijająsię.NaŁotwie,wWelonach(Vilani),dnia8grudniaprzyjętopierwszych5kandydatówdonowicjatu,sąjesz-czeoprócztegopróbanciiaspiranci;odwakacjimajeszczejedenksiądzwstąpić.

WDruipowoliteżsięorganizujedom;jestjużichtamdwóchiczte-rechaspirantów.Ks.Cikotobardzodzielnyidobryzakonnik.

WSkórcumają30nowicjuszów.Wczorajsięzgłosiłjedenksiądz;alejeszczetrzebazbadaćjegopowołanie,wrażenierobimiłe.

O.Warszawskitrochęzaniemógł,aleprzychodzijużdozdrowia.BratWalicki,wiecznypokój,umarłwPanu.Pomódlciesięzajegoduszę.

NiechDrogiOjciecpilnujeswegozdrowia,ataksamoproszędopil-nowaćiojcaZygmunta.DrogiOjciecniecozatęgowygląda;tomożeźlesięodczuwaćnaserce.

Umniedoktorzyteżznaleźlipoczątekotłuszczeniaserca.Wziąłemsięzasiebiezaporadądoktorów.Prawiecopiątekposzczę,tylkoczteryfiliżankimlekadzienniewypijam;pozatymunikamzup,płynóworaztłuszczówipokarmówmącznychicukrów.Robięgimnastykęiwycieramsięmokrymręcznikiemrano.Prawda,toodezwałosięniekorzystnienanodze,rozbolała,aleiztymdałemradę.

PrzesyłamWamnajserdeczniejszepozdrowieniaibłogosławieństwo †Jerzy,bp

167

Oryg.:AMPP.

[Wilno,kwiecień1925]

Możesiędadowiedziećcośotymksiędzu1.CzyonnieprzystałdoKościołaNarodowego?Jaksięprowadzi?Cowart?Proszęmiotymksię-dzudonieść.


1 Chodzioks.TeofilaCzarkowskiego,przebywającegowUSA.


168

Oryg.:AMPP.Druk:PW,s.159n.

Rzym,LungotevereFarnesina40,15kwietnia1926

DrogiOjcze.

Czekina1000ina500dolarówotrzymałem.SerdeczneBógzapłać.Znaleźliśmymieszkaniedosyćtanie,alebardzoskromneiubogie.Dobrebędziedlanasnapoczątek.Będąze22pokoiki.NasiucząsiętudobrzeichwaląichprofesorowieirektorKolegium.

Ojciecśw.posłałmnienaLitwę;straszneznalazłemstosunki.Praco-wałemnietylkowednie,aleiwnocyczęsto,częstopościłemnawetimo-dliłemsięwiele.Bógpobłogosławiłmejpracy.Wielerzeczyodmieniłosię;powoliwszystkosięnaprawi.

Miałemwrażenie,żesamLucyferpodkopujefundamentyKościołanaLitwie,aznimlegionzłychduchów.Walkabyłaciężka.Trzymiesiącetampracowałem.

WRzymietuteżmiałempracęciężką.Wszystkoskończyłosiępo-myślnie.Ojciecśw.byłbardzozadowolony,ofiarowałmimedalzłoty.DziśjadęnaLitwęegzekwowaćbullę1.ZLitwywyjadędoAmerykiokołokońcamaja,okrętodchodzi28.

PojadęwprostdoChicago.NaKongresiezobaczymysięiomówi-mywielespraw.UdałomisięochronićodarcybiskupstwawKownieiochroniłemBuczysaodtejgodności.Praceitrudy,aczęstoiłzyswojeofiarowałemzaZgromadzenieibyBógmubłogosławił.Sądzę,żeBógwynagrodzitenczas,któregoniemogłempoświęcićWam.

Okwestiębiałoruskąproszęsięnielękać.NasiPolsceniezaszkodząnapewno.OniraczejszykująsięnamisjewRosji,czekajątylkochwilisposobnej.Bógjądaprędzejniżsięspodziewamy.WPolscezostanieichmożetylkokilkudlaobsługiparafiiidlaprzygotowywaniasiłdlaRosji.

1 Konstytucjaapostolska„Lituanorumgente”z4IV1926oustanowieniulitewskiejpro-wincjikościelnej.


Nieobawiajciesię;miłującymBogawszystkokudobremusięobra-ca. LaudentDominumomnesgentes1.

Wskutekmoichpodróżylistyniedochodziłyregularnie;niemiałemnierazczasudożadnychinnychspraw,opróczpoleconychmiprzezOjcaŚw.Czasbyłgorący,działaćtrzebabyłoszybko.Wybaczciemi,żenieodpowiadałem.

CodoOjcaBakalarczykadajęDrogiemuOjcupełnomocnictwodoudzieleniamupozwoleń,aprobatiurządzaniago,bylebywduchuzakonnym.

Ks.Sawickiemudziękujęzaprzesłanesłowa.Bógda,popowrociezAmerykioddamsięZgromadzeniu.

DozobaczeniawAmeryce.CałujęWaswszystkichiWambłogosławię

†Jerzy,arcybp

169

Oryg.:AMPP.

NowyJork,30sierpnia1926DrogiOjcze.

1.Listyotrzymałem.Obecniespieszętylkozałatwićsprawęks.Łu-niewskiego,kolegiks.Bakalarczyka.Całatrudność,żema1550dolarówdługu.Tysiącniepilne,płacipo4%,a550pilne,bopłacipo8%.Ma300dolarów;brakwięc250.MożeDrogiOjciecztego,cozarobiłlubzarobi,damu250dolarów.Niechtendług550spłaciiwstępujedonowicjatuwChicagowMarianHills.Dobryigorliwykapłan.Pracąwięcejzarobi.Tysiącpotemsięspłaci.

2.Chorobaks.Bakalarczykaniestoinaprzeszkodzieślubom.Leczproszęmuporadzić,bydałzawygranezdalszymistudiami.Niechzro-bidoktorat,bomawszystkogotowe.Potemweźmiegdzieśstanowisko.

1 ChwalciePanawszystkienarody(Ps117,1).


TrzebamyślećozałożeniudomuzakonnegowAmeryce.Proszęmyślećotymiwyszukiwać,gdziebymożna.

3.MożeDrogiOjciecobmyślidlaks.Łuniewskiegogdzieśwpol-skichparafiachmożnośćodprawianiaMszywniedzieleiświęto;podobnozatopłacąpo15lub10dol.Mógłbytymspłacićdług.

Ks.Łuniewskijestnamznanyiczłowiekpewny;kapłangorliwyiwartościowy.Jużmalicencjatzprawa,podczasnowicjatuwykończyrozprawędoktorską,mająprawiegotową.

Miałemdługilistks.Bronikowskiego.Jeszczeniezdecydowalisiękogotuprzysłać.Ks.Bakalarczykprzyswejchorobienienadasięchybanamisje;bomusizachowaćdietęipracaciężka.

Odwiedziłemks.Żmijewskiego;widziałemsięzks.Sawickim.lwrześniastatkiem„Berengaria”wyjeżdżamy.Spracowałemsię

mocno,aleopłaciłosię;będzieczymrozpocząćpracęwRzymie.Całujęserdecznieibłogosławię;proszędbaćozdrowie

† Jerzy


170

Oryg.:Arch.Diec.wŁomży. BiskupWileński

Wilno, 28 marca 1925Ekscelencjo,

Najuprzejmiejproszęoinformację,czySiostryMisjonarkiŚw.Ro-dzinymajądommacierzystywm.Różan,diecezjiŁomżyńskiej,jakbrzmiichnazwakanoniczna,czymająjakiepotwierdzenieWładzyKo-ścielnejiczymożnawydaćimpismopolecającedoWładzyWyższej.UnasonepracująwBrześciu,będącprzyjęteprzezmiejscowegodzieka-na,któryprosiowydaniedlanichświadectwaoichchlubnejtampracyochroniarskiej.

Łączęwyrazygłębokiejczci†Jerzy,bpwileński

Do biskupa Romualda Jałbrzykowskiego

Bp R. Jałbrzykowski (1876-1955), studiował w Sejnach i w Akade-mii Duchownej w Petersburgu, gdzie w 1901 r. otrzymał święcenia kapłań-skie. Kapelan bpa Antoniego Baranow skiego, wicerektor Seminarium w Sej-nach, działacz narodowy i społeczny. Od 1918 r. biskup pomocniczy czę-ści diecezji sejneńskiej w granicach Polski. Zorganizował kurię, seminarium wyższe i dwa niższe; założył gimnazjum, szkołę rzemieślniczą, rozwijał pra-sę, spółdzielczość. W 1925 r. biskup łomżyński, od 1926 arcybiskup wileń-ski. W 1942-1944 internowany w klasztorze marianów w Mariampolu, a w 1945 r. więziony na Łukiszkach w Wilnie. Od 1945 r. w Białymstoku; kolejny raz zorganizował kurię, sąd, semina rium duchowne dla części archi-diecezji w nowych granicach Polski. Opracował 500 haseł w Podręcznej En-cyklopedii Kościelnej oraz publikował książki dotyczące życia duchownego.

Do biskupa Romualda Jałbrzykowskiego244

Do ks. Józefa Jarzębowskiego MIC

Ks. Józef Jarzębowski (1897-1964) ojca stracił w dzieciństwie. Uczył się w Nowym Mieście, Oświęcimiu i Warszawie. Poznawszy o. Matulewi-cza, w 1917 r. wstąpił do Zgromadzenia. Wyświęcony w 1923 r. W latach 1924-1937 był wychowawcą młodzieży na Bielanach. Organizator bibliote-ki i muzeum powstania styczniowego 1863 r. Ułożył hymn Sodalicji Mariań-skiej: „Błękitne rozwińmy sztandary”. Przez Litwę, Rosję, Japonię i Amery-kę dotarł w 1943 r. do Meksyku, wioząc ze sobą informacje i teksty o Miłosier-dziu Bożym wdług objawień siostry Faustyny. Był opiekunem polskich dzie-ci i zorganizował muzeum. Po likwidacji zakładu wyjechał do Anglii, gdzie od 1950 r. pracował w mariańskim ośrodku dla chłopców polskich w Hereford i w Fawley Court, nazywając je - Bielany nad Tamizą. Zorganizował polską bibliotekę i muzeum historyczne, jedno z większych na obczyźnie. W 1964 r., w setną rocznicę powstania styczniowego, wydał antologię powstania, zorgani-zował wystawę. Zmarł 13 IX 1964 roku w Szwajcarii w Herisau. Pochowa-ny w Fawley Court.

245Do ks. Józefa Jarzębowskiego MIC

171

Oryg.:AMPP.

Wilno, 26 grudnia 1919† Drogi Józiu.

Bógzapłaćzalist.Cieszęsiębardzo,żeSzafiańskizdecydowałsiędonas.Niechniezrażasiętrudnościamianion,aniJózioJankowski;Bógdopomożewszystkieprzeszkodyusunąć.Niechdążądoswegospokojniealewytrwale.Proszępodtrzymywaćichnaduchu.

Do ks. Józefa Jarzębowskiego MIC246

Dbajciewszyscywięcejozdrowie,botowielkidarBoży.Dobrzeposługującsięzdrowiem,możnawielezrobićdlaBogailudzi.

BratHieronimMickiewiczniechsięćwiczyiuczygraćiśpiewać.BardzoczekająnaniegowMariampolu.

SzczęśćBożeWamWszystkimwpracy.TulęWasdoswegosercajakonajdroższeinajukochańszedzieciibłogosławięWamzserca.


172

Oryg.:AMPP.

[Wilno,15kwietnia1920] † Drogi Józiu.

Bógzapłaćzalistyiżyczenia.Martwimnie,żezTwoimzdrowiemnietęgo.Proszęszanowaćzdrowiewięcejiliczyćsięztym,żeonokru-che.ZdrowietoteżwielkidarBoży,którymnależyumiejętnieobracać.

TamwZakopanemchorujeksiądzStepowiczznaszejdiecezji.Jeżelijużtylkomoże,niechodprawiaMsześw.namojeintencje,apieniądzemuprześlę.Posłałemks.Stepowiczowiniedawno1000marekprzezks.Stan-kiewicza.Wkrótcepoślęwięcej.

Proszęsięleczyćiwypoczywać.Polecamsięmodlitwomibłogosła-więzserca

†JerzyMatulewicz,marianin,bpwileński

173

Oryg.:AMPP.


† Drogi Józiu.

Niewiem,kiedydoWasprzyjadę,chybanieprędko.Szczęśliwijeste-ście;uWaspokój,atujeszczewojna.Już7-mąwładzęprzeżywamwWil-nie.Mojadiecezjaobecniepod5czy6rządamiznajdujesię.

Proszękończyćstudiawseminarium,torzeczpewniejsza.CojeszczemożesięstaćzWilnem,niewiadomo.Studiateologicznebędątujeszczebardzoszwankowały,amożeiwcaleniepójdą.ProszęlepiejwWarsza-wiesiedziećiuczyćsię.

Listyo.MarianaWiśniewskiegoio.Sobczykateżotrzymałem.Bar-dzomniemartwichorobao.Mariana.Niechsięleczy;możeBógdazdro-wie.BardzopragnąłbymmiećgowWilnie,aleniechwyzdrowiejenieco.

GdybyztegoWilnasięwyrwaćiznowuuWasosiąśćipracowaćjakdawniej!Cóżrobić?Trzebasiedziećtu,skorokazałOjciecŚwięty.Aleciężko,oj,jakciężko!WolaBoża.MożeBógkiedyzlitujesięnademnąi zwolni od tego Wilna.

Proszępamiętaćwmodlitwachswoichomnie.WszystkichOjcówiBracijaknajserdeczniejpozdrawiamiwszyst-

kimbłogosławię.†Jerzy,bpwileński


174


Wilno, 21 grudnia 1920† Drogi Józiu.

Dziękujęzażyczeniaimodlitwy.DrogiJóziu!Niewolnorozczaro-wywaćsię.Dobrąjestrzecząmiećwzniosłeideały,aletrzebapamiętać,żedonichidziesiędrogącodziennej,żmudnej,szarejpracy,drogąupadków,rozczarowań,niepowodzeń.Bylebyczłowiekszedłzwiarąrazobranądro-gą,napewnoposuniesięnaprzód.IzatoPanuBogutrzebadziękować.

Czytałemowieluświętych,którzyuważalisiebiezaostatnichnędza-rzy,grzeszników,aletymsilniejwierzyliwmocłaskiBożej,niezrażalisię,pracowali,trwali.

Niespotkałemzgromadzenia,którebyniewidziałowsobieiswychdziełachwielubraków,niejęczało,niebolałonadtym.Jednakkażdeznichrobiłocośdobregodlaludzi,dlaKościoła,nachwałęBożą;izatotrzebaBogudziękować,coBógdozwaladobregozrobićnam,pomimonaszejnędzy.

IWy,jeżelitylkobędzieciewierzyliwmocłaskiBożej,wopiekęMatkiNiepokalanej,jeżelibędzieciesiętrzymaliChrystusaiszlirazem,ibędzieciemielichoćodrobinędobrejwoli–ikażdyzosobnaiwszyscyrazemusłużyciewniejednejrzeczyludziomiKościołowiipomnożyciechwałęBożą.

Sursumcordatedy!Zcałegosercaprzesyłamżyczeniaibłogosławieństwo,jednocześnie

idlaFelusiaSzafiańskiego.Polecamsięmodłom



175

Oryg.:AMPP.

Wilno, 9 stycznia 1922† Drogi Józiu.

Dopieroterazodpowiadamnalist;bardzobyłemzajęty.Bardzosięcieszę,żepodwzględemduchowymnastąpiłarównowa-

ga,nastałspokójicisza.Aletrzebazawszegotowaćsiędowalkiiczuwać.Militiaestvitahominissuperterram1.Niktnieżałował,ktoBogusięoddałcałkowicienasłużbę,niebędziesztegoiTy,mójDrogi,żałował.

Więcejbroszurek2przysyłam.Tunicnowego,zwykłabiedaikłopoty.Pracydużo.Pokojuniema.Trzebasięmodlićopokójprawdziwy.

WszystkichWaszsercapozdrawiamiWambłogosławię †Jerzy,bp

176

Oryg.:AMPP.

Wilno, 11 czerwca 1922† Drogi Józiu.

Proszęminiemiećzazłe,żeniezawszeinakażdylistodpisuję.Przezostatniekilkatygodnipracowałembardzociężkodniamiinocami,korzysta-jąc,żemejbiednejnogijużnietrzebaleczyćokładamigorącymiwłóżku.Dziścałydzieńpoświęcamnakorespondencję.

JadędoCzęstochowynazjazdbiskupówna20czerwca.DoWarsza-wyprzybędęmożejuż16zrana,otymzatelegrafuję.BędęnaBielanach17czerwca.ZpowrotemzCzęstochowyteżzabawięnaBielanach.

1 Czyżniedobojowaniapodobnybytczłowieka(Hi7,10).2 KorespondencjapomiędzyKuriąBiskupiąwileńskąaUniwersytetemStefanaBato-

rego, Wilno 1921.


Cieszęsię,żemuzeumrośnie.Powolidowszystkiegodojdziecie.Pro-szęsięnietrwożyć,żeczasamiburzewduszypowstająitrzebawalczyć.Żywotczłowieczyjestbojowaniem.ProszętylkomiećwsercumiłośćdoBoga,Kościoła,Zgromadzeniaiwszystkichludzi.Miłośćdowszystkiegodobregodoprowadzi.Ktomiłuje,tensiłaowocuprzynosi.

Wkrótcezobaczymysię.Wszystkichpozdrawiamibłogosławięwszystkim

†Jerzy,bp

177

Oryg.:AMPP.

Wilno, 11 listopada 1923†DrogiKsiężeJózefie.

Bógzapłaćzalistiobrazek.Dopieroterazpiszęodpowiedź.Prze-baczciemizazwłokę.Dzieńinocpracujęnadustawaminaszymi,korzy-stajączkażdejwolnejchwilki.Pozatymtylekłopotów!

Krzyżyniebrak,piszesz.Tosądrobne;będzieichwięcejwżyciuka-płańskim.Nicdziwnego,jesteśmykapłanamiUkrzyżowanego.

DziękiBogu,żejużpracasięrozpoczęławLublinie.Spodziewamsię,żewieleskorzystaszprzypomocyzacnychprzewodników.

ProszęprzysposobnościserdeczniepozdrowićodemnieojcaJackaWoronieckiegoiks.Korniłowicza.Oniupominająsięciągleopieniądze.Rozumiem,żebieda,aleunaspotychwojnachteżbieda;niemogęzkuriiwydobyć,ilebymchciał.

Przesyłamnapamiątkęobrazek.ProszępamiętaćprzyOłtarzuomnie.Pozdrawiamizsercabłogosławię.

ObecniebawiumniebratLewandowicz.†Jerzy,bpiprzełożonygeneralny

KsiężyMarianów


Do Wandy Jeute

Wandę Jeute (1886-1942) ks. Matulewicz poznał w Zakładzie Cecy-lii Plater w Warszawie przed 1906 rokiem i od tego czasu aż do swej śmier-ci kierował jej duszą. W 1911 r. wstąpiła do Zgromadze nia Sióstr Posłanni-czek Serca Jezusowego, lecz musiała odejść z powodu gruźlicy płuc. Podczas I wojny światowej opiekowała się rannymi. Studiowała historię na Uniwer-sytecie Lubelskim, ale magisterium uzyskała na Uniwersytecie Warszawskim w 1929 r.

Za zachętą biskupa Matulewicza przybyła do Drui. 28 IX 1923 r. złoży-ła na jego ręce śluby zakonne w Wilnie w powstającym Zgromadzeniu Sióstr Służebnic Jezusa w Eucharystii. W zamiarach Ojca Matulewicza miała być organiza torką Zgromadzenia, ale po jego śmierci została usunięta.

Próbowała założyć nowe zgromadzenie, ale nie znalazła u nikogo poparcia. Udała się więc do swej siostry w Otwocku. Tam przy parafii zajmowała się dziećmi i ubogimi. Cieszyła się opinią świętości. Zmarła 4 VIII 1942 roku i pochowa-no ją na cmentarzu w Otwocku.

Zachowało się osiemdziesiąt odpisów listów Ojca Matulewicza do s. Wan- dy z lat 1906-1926, w tym piętnaście tylko we fragmentach, które zatytuło-wała: „Wyjątki z listów spalonych 11 XI 1914 przy przejeździe przez gra-nicę rosyjską z zagranicy. Napisane były między 1906-1910”.

Ojciec Matulewicz kierował duszą s. Wandy i stąd też głównym tematem korespondencji były sprawy wewnętrzne jej duszy.

251Do Wandy Jeute

178

Kopia:AMPP.

[Warszawa, 1906]Fragment.

NieustawajtylkopragnąćsłużbyBożejiprosićoniąPanaBoga,aBógnieopuści.WolaBożasięspełniiokażewzględemCiebie:szukajtylkoBogaispełnienia[woliBożej],aniezginiesz,zawszetrafiszdonieba,atonajważniejsze.Czytą,czyinnądrogą,bylebydojśćdoniebaiBoguchwałyprzysporzyć.Bądźspokojną:zdajsięnawolęBożąiczekajcierpliwie.

179

Kopia:AMPP.

[1906-1910]Fragment.

NiechbędzieNajwyższemucześćichwała!

180

Kopia:AMPP.Druk:PW,s.72-73.


Wzlatujcorazwyżej!Jakkolwiekużytecznąjestrzecząznaćswąnę-dzęisweubóstwo,alewcaleniejestcnotąustawiczniewpatrywaćsięwtoubóstwo;ciągłegrzebaniesięwsobieiswychniedoskonałościach.Zostawiajoilemożnościsiebie,odrywajsięodsiebieizdobywszysięna

Do Wandy Jeute252

świętąodwagę,wzlatujnatewyżyny,gdzieNieskończonykrólujeistarajsięskąpaćskrzydłaswejduszywtejchwale,jakącieszysięijakąmaTrój-caPrzenajświętsza.ApatrzącnaBoga,pobudzajsiędonaśladowaniaGo:Jegopięknościprzezdoskonaleniesiebie.Jegodobrociprzezmiłość,którasiędajeioddajecorazbardziejtemużBoguipracydlaJegochwały.

CzłowieknietylkopracąsłużyBoguibliźnim,aleimodlitwą,iświę-tościążycia.Toteżuczsiętejmodlitwy,wzrastajwświętości,żebyśniemogącpodejmowaćsięwiększychtrudów,wtensposóbmogłasłużyćBoguiludziom–choćwszystkowrękuBożym

181



Byśnieszławswychnabożeństwachwjednymtylkokierunku,zbytwyłącznym,módlsięzaduszezmarłych,ofiarujsięzanie;Kościółzachę-canasdotegousilnie.AleniezapominajteżiosamymKościele,któryprzecieżjestCiałemChrystusa,JegoOblubienicą,oduchowieństwie,ozakonach,otychwszystkichduszach,które,nieznającprawdy,błądząwciemnościachitd.GdybytunaziemiludzielepiejznaliBogaikochaliGo,mniejbyichposzłodoczyśćca.WmodlitwiePańskiej,którątylerazydziennieodmawiasz,PanJezusjaknajwyraźniejkazałnamprosićood-daleniepokusodnasiwszelkiegozłego.JeżelichceszzłożyćofiaręmiłąPanuBogu,ofiarujto,codobregoBógCidaje:twojemodlitwy,umartwie-nia,krzyże,dobreuczynki,anajbardziejsamegoJezusa,łączącsięzka-płanemweMszyśw.,JezusautajonegowNajśw.Sakramencie.

Naprzódcodonauki.Gorączkowośćwjejposzukiwaniuniejestdobrą.Alenaukasamawsobiejestrzecządobrą,godnątego,byczłowiekoniąsięstarał.Wstosunkudonaszegozbawienianaukanależydorzeczyobojęt-nych,bomadlawiecznościotylewartość,oileniąsięposługujemydlado-brainnych,dlachwałyBożej.Więczachowującroztropnąmiarę,możeszsięstaraćonaukę,mającnaceludobroinnychichwałęBożą.

253Do Wandy Jeute

PrzecieżlepiejsłużyćBoguczymśpozytywnym,aniżeliniczym,mi-nusem.Uczuciejestsiłą,jestdaremBoga:trzebawięcstaraćsięuczucietaksamojakiwszystkieinnedaryzużytkowaćnachwałęBożą,dladobrainnychiwłasnegouświątobliwienia;trzebauczuciomnadaćwłaściwy,nadprzyrodzonykierunek,trzebaimwskazaćodpowiedniprzedmiot,trzebazachowaćwnichodpowiedniąmiaręitopowinnobyćhasłempo-bożnejduszy:„wszystkodlaBoga,przezBogaiwBogu”.

PociechyduchowesąłaskąBożą;odpychaćjeodsiebiebyłobynie-wdzięcznościąwzględemnaszegoOjcaNiebieskiego,taksamojakpragnąćiszukaćpociechjedyniedlapociechy,dlawłasnegozadowolenia,byłobyegoizmem.TrzebaprzyjmowaćpociechyduchowejakowielkąłaskęzestronyBogazwdzięcznościądziecka;trzebasiępobudzaćprzeztepociechydocorazwiększejpokory,docorazwiększejgorliwościowłasneuświąto-bliwienie,docorazwiększegoukochaniaBoga,naszegoOjcanajlepszego:docorazgorliwszejpracynaJegochwałę.Pociechyduchowezwyklerozsze-rzająnaszeserce,wlewajądonaszejduszypokójBożyiradośćiweseledu-chanamdają.TobyłożyczeniemnaszegoMistrzaJezusaChrystusa,któ-rywitającSwychuczniów,wciążpowtarzałimteżyczenia:pokójmójniechbędziezwami(por.J20,19),radujciesięiweselciesię,albowiemnagrodawaszawielkawniebie(Mt5,12),radośćwaszaniechobfituje(Rz15,13)itd.WięciTybezpieczniekorzystajzłaskipociechBożychistarajsięoweseleiradośćsynówBożychitowszystko,cosercerozszerzaidoBogapodnosi.

Trudności,oschłości,pokusyniesąsamewsobiepożądaniagodne.GdyBógjedopuszczananas,trzebajemężnieznosićprzypomocyła-skiBożej.Mylnejestprzekonanie,jakobytrudności,oschłościitd.miaływoczachBogawiększąwartośćniżgorącośćducha,słodycz,łatwośćnamodlitwieitd.Naogółbiorąclepsze[jestto],cosercebardziejrozszerza,rozpalaidoBogapodnosi;azwykleskuteczniejtosprawiająłaskiBoże.

Czygorsze,czyobojętnerzeczy?Naogółwybierajto,cowięcejciebiepodnosidoBoga,corozbudzabardziejwtwymsercumiłość,comożeprzynieśćwiększypożytekbliźnim,aBoguwiększąchwałę.OilepoBożemupojętaroztropnośćtowskazujeunikaćwyróżnieniasięnaze-wnątrz.Anajlepiejzrobisz,jeżeliotymwcaleniebędzieszmyślała.Starajsiętylkooto,bymiłośćbyłapobudkątwychczynów,starajsięszczerzeszukaćwewszystkimBogaiprzypodobaniasięBogu,czyńto,doczegociebieBógpociąga,acodoresztybądźspokojna.Szukajprzedewszyst-

Do Wandy Jeute254

kimkrólestwaBożegoisprawiedliwościJego,ainnewszystkierzeczybędącidane.NieustawajwdążeniudoBogaigorliwościwJegosłużbie.NiechMatkaNajświętszawspieraciebieibłogosławiciwtym,aPanJe-zusniechprzekształcatwesercenawzórSwojego.

182

Kopia:AMPP.


Oileidzieożycieduchoweiwewnętrzne:owszem,gdytrzeba,umieszsięzdobyćnaenergię.Skrupulatkąniejesteś,sumieniemaszproste.Le-piejzrobisz,jeżeliniebędzieszwnimzanadtosięgrzebała.Starajsiętyl-koocorazwiększezjednoczeniesięzwoląBożą,ocorazwiększeprzejęciesięduchemChrystusowym,naukąChrystusa,intencjamiizamiarami,oco-razwiększewznoszeniesiędoBoga,awówczasisumieniebędziesięcorazbardziejrozjaśniało.Kierujsięświętąroztropnością,któraniepobłażazbyt-niosobie,aleteżliczysięzesłabościąnaturyizrozumnymijejpotrzebami.

Nietaktrudnozostaćkapłanem,anawetzakonnikiem,aletrudnogo-dnieodpowiedziećswemupowołaniu.NiechBógcięwspieraibłogosła-wi,bytwojagorliwośćwsłużbieBożejwciążwzrastała.

183

Kopia:AMPP.


Zawiązkądoskonałości,jakmówiPismoŚwięte,jestmiłość,miłośćBogaibliźniego.Nabożeństwaipraktykimająnacelutęmiłośćroznie-

255Do Wandy Jeute

cić,podtrzymać,pomnożyć,okazaćistwierdzić:sąoneśrodkiem,aniecelem.Dlategoteżwichpraktykowaniuispełnianiunależykierowaćsięroztropnościąświętą.WprzystępowaniudoKomuniiŚw.staraćsięzastą-pićtochoćwczęściprzyjmującPanaJezusawduchuiłączącsięzNimczęstowgłębisercawciągudnia.JakozadośćuczynieniePanuBoguzasweniewierności,znosićcierpliwiezcałkowitympoddaniemsięwoliBo-żej,swojąniemoc,swojepołożenie,niemożnośćurzeczywistnieniaswychgorącychpragnieńcodopowołaniaitp.Takjakjestchrzestzpragnienia,taksamomożnaBoguoddaćsięcałkowicie,poświęcićzupełniewduszy,przez pragnienie [...].

Bógmaprzedsobąwieczność,niespieszysię;przytymróżnymiprowadzidrogami,awkażdymrazie:„błogosławienici,którzyłaknąipragnąKrólestwaBożegoisprawiedliwościJego”–awtokrólestwowłączamsłużbęBożą.

184

Kopia:AMPP.


Nicinnegonamniepozostajejaktylkopowtarzaćwtakichrazach:niechsięspełniwolaBożawewszystkim.ABógzpewnościąprzyjmiena-szedobrechęciiwysiłki.Więcnieżałuj,żeśzaufałaJezusowibezgranic.KochajGonadalbezgraniciufajMubezgranic,aniezawiedzieszsię.

Jeżelinatymświeciebędątwenadziejeirachubyudaremnione,tozpewnościąnatamtymświecienagrodacięnieminie:tamsiępołączyszzJezusemnazawsze.Aprzecieżotonamprzedewszystkimijedyniechodzićpowinno.

Nieszczęściezawszejestnieszczęściem,zawszesprawiabólicier-pienie.Napastująróżneczarneiponuremyśli.Nieprzyjmujichdoser-caswego,protestujprzeciwkonim,obejmujwduchuKrzyżChrystuso-wy,trzymajsięstópJezusaUkrzyżowanego,łączsięzJezusemmodlą-cymwOgrójcuOliwnymioblewającymsiękrwawympotemipowtarzaj

Do Wandy Jeute256

zNim:niemoja,aleTwojawolaniechsiędzieje!Azpewnościąniezgrze-szysz.Pokusywtakichchwilachnacierajągwałtowniej.Ijestczegosiębać,botobyłobynajwiększenieszczęście,gdyżgrzechjestwłaściwienaj-większymnieszczęściemdlaczłowieka,jedynymprawdziwymnieszczę-ściem.WszystkieinnenieszczęściamożemyobrócićnachwałęBogainapożytekdusz,agrzechunie.

Pocożyjesznaświecie?Przypominajsobie,żepoto,byBogusłu-żyćispełnićJegowolęświętą.AwolęBożąpełnimynietylkopracując,aleicierpiąc.PrzedziwnyjestBógwswoichświętych,przedziwnesądrogi,poktórychOnnasprowadzidosiebie.NieopuszczajniczTwojejpobożności.BógCiebienieopuści.AletymczasemtrzebazdaćsięnawolęBożąiczekaćcierpliwienieustającwwiernościtymłaskom,jakieobecnieodBogaotrzy-mujesz.Tymswoimpostępowaniemnicniezawiniłaś:więcbądźspokojna.SądyBożeasądyświatazwyklesięrozchodzą.Ponieważto,cozrobiłaś,nieuczyniłaśidączawłasnąwolą,alezapociągiemDuchaBożegoipolegającnazdaniuTwegoprzewodnikaduchowego,więcnicdziwnego,żepomimowyrzutówspokój,anawetwewnętrznezadowolenie.

185

Kopia:AMPP.


Przedewszystkimtrzebasięmodlić,następniesamemunależałobyżyćdobrzeiczynićpokutę,apotemwyszukaćosobydobrejwoli,znimisięłączyćizacząćnowyprądżycia.Prawdajestjedna,jednajestpraw-dziwareligianaszakatolicka:tejprawdynietrzebasięwstydzić.GdymówiąprzeciwreligiilubKościołowi,możnapowiedziećspokojniejakiesłówkowobronie.Alegdybysięwidziało,żetomożewywołaćwięcejtylkoobelg,lepiejmilczećimodlićsięwduchuoopamiętanie.Zbezwy-znaniowcamitrudnosięłączyćwpracy:możnasięznimizaznajamiać,byChrystusadaćimpoznać.Zichbibliotekimożnakorzystać,naturalnienależybraćtylkodobreksiążki.

257Do Wandy Jeute

186

Kopia:AMPP.


AlewewszystkimtymoglądajsięnawiększąchwałęBożą,napoży-tekmatkinaszejKościoła,nadobroduszyinazbawienieduszinnych.Cobynieodpowiadałotejnajwyższejnormienaszychczynów,tegolepiejniemów.BezBoganicniemożemy:

l)Czystośćduszy–szukaćBogawewszystkim;2)PrzypodobaćsięJemu–wszystkorobićnanajwiększąchwałęBoga,wewszystkownosićduchaBożego,duchaEwangelii,duchaChrystusaPana;3)ByBógniepamiętałwielkich,ciężkichlicznychgrzechów,byjeprzebaczyłwswoimmiłosierdziunieprzebranym;4)BydałłaskęzawszystkonagrodzićBogupracą,poświęceniemdlaKościołaidlazbawieniadusz;5)Miłością,pracąipoświęceniemBoguzawszystkiezniewagiwynagrodzić.

Częsteprzystępowanie(cotydzieńjeżelimożna)dospowiedzi,bar-dzosięradzi–każdaspowiedźpomnażałaskiwnaszejduszy.ByBoskieDzieciątkoustawiczniewsercugościłoinapełniałojewszelkimiłaskami.

187

Kopia:AMPP.


TrzebazawszeiwewszystkimzgadzaćsięzwoląBożą.NikogoPanBógnieprzyrzekłłatwądrogąprowadzićdonieba.Trzebaprzejśćprzezwieleutrapień,bysiędostaćdoKrólestwaBożego.

Do Wandy Jeute258

188

Kopia:AMPP.


KtoBogakocha,tenwielerobi,więcejniżwszystkiepracezewnętrz-ne.DopókimożnaBogakochać,zawszewartożyćiBoguzadarżyciana-leżydziękować.NajlepiejwśródkrzyżyicierpieńjednoczyćsięzJezu-semzanascierpiącym,łączącsweintencjeztąintencją,którąJegoBoskieSercebyłoprzejęte.Ofiarujswojecierpieniazagrzechywłasne,zagrze-chyinnychludzi,zaKościółBoży,zaduszewczyśćcucierpiąceinainneróżneintencje.

IPanaJezusakusiłzłyduch,alezatopotemaniołowieGopocieszali.GdyOnzechceibędzienampomocą,wszystkojaknajlepiejsięułożyiurządzi.TaktrudnowolęBożąnierazpoznać!Człowiekczuje,żeBógczegośchceodniego,aniewiedobrzeczego.Agdysięjąpozna,jeszczetrudniejdobrzespełnić.Takanędzanasza!

AlejeżelitylkoczłowiekszczerzekochaBogaiszukaGocałymser-cemitrzymasięzasadnaszejnaukiświętejpodawanychprzezteologówimistrzówżyciaduchowegoitrzymasięKościołaiwskazanychprzezniegozwierzchnikówiprzewodników–toczłowiekowiwszystkoobracasiękudobremu.

Miłośćwszystkogładzi,pokonywa,naprawiaiprostuje.Więcko-chajmytylkoBogacałymsercem,adobrzenambędzie.Wszystkosięskończyiprzeminie,amiłośćnawiekipołączynaszBogiem.

259Do Wandy Jeute

189

Kopia:AMPP.


Bógnajnędzniejszeistotyinajbardziejgrzesznemożeobieraćzana-rzędziadlaprzeprowadzeniaswoichzamiarów.Alezdrugiejstronytrzebazachowaćwielkąostrożnośćiwielkąroztropność,żebyniewziąćswoichprzywidzeńzaobjawieniaBoskie.Prośtylko,bywszystkosięobracałonanajwiększąchwałęBożąinapożytekdladusz,trzymajsiępodopiekąMatkiNajświętszejNiepokalaniePoczętej(Modlićsięza:Andrzeja,Jana,Sergiejaimariawitów).KtomaBoga,ktomaJezusa,mawszystko.Prze-cieżizakonmanaceluniecoinnego,jaktylkozbliżyćnasbardziejdoBoga,ułatwićpracędlachwałyBożej.

190

Kopia:AMPP.


Oileczłowieknieprzyjmiepokusy,niezgodzisięnanią,niemażadnegogrzechu,niemacowyznawaćtakiepokusy,chybadlawiększegoupokorzeniasięidlaotrzymaniakierownictwaduchowego.Trzebakiero-waćsięzasadamipodanymiprzezteologię.

Do Wandy Jeute260

191

Kopia:AMPP.


Modlitwazakilkaosób;przeszkodydosłużbyBożej.TrzymajsięJezusaChrystusa,JegokrzyżaiciągleidźnaprzódpodOpiekąMatkiNajświętszej.

192

Kopia:AMPP.

[1910]Fragment.

StosującsiędowoliiwskazówekpoważnychautorówinauczycieliwKościele,pochwilcekrótkiejspożyłaKomunięśw.,długonieczekająciadorowałaJezusawswoimsercuiwswojejduszy.Tobędziemilsząrze-cządlasamegoPanaJezusa.

Mamnajsilniejszeprzekonanie,żeKościółcelibatunigdyniezniesie.Owszem,będziegobroniłzawszeprzeciwzamachomróżnychniepowo-łanychreformatorówioszczerców.Językiemkościelnym,sądzę,żebę-dziezawszełacińskijęzyk,choćKościółtolerujeiwraziepotrzebyzapro-wadzaliturgięwinnychjęzykach.Staraćsięoilemożnościpoprzestaćnatym,cociBógda,itymsięzadowalać.LepiejofiarowaćBoguzdolności,starającsięrozwijaćjeiobracaćnachwałęBożąipożytekbliźnich.PanJezusniekazałtalentówzakopywać,aleobracaćnimi.

261Do Wandy Jeute

193

Kopia:AMPP.

Fryburg,22grudnia1911

ListTwójpisanydomniedoPetersburgaotrzymałem.Musiałonod-byćdługądrogę,bojajużniejestemwAkademii.MieszkamobecnieweFryburguSzwajcarskimwCanisianum.Cieszęsiębardzo,żedostąpiłaśtejłaski,októrątakbardzoprosiłaśPanaJezusa,żedostałaśsięwtakieBożemiejsce,gdziemożeszduchowosięrozwijaćiwzrastać!ToteżbądźwdzięcznązatoJezusowiikochajGocorazwięcej.Bądźwdzięcznąioddanąitymzacnymosobom,którezechciałyotoczyćTwąduszęswojąopieką.Niewidzężadnejracji,dlaktórejmiałbymCizabronićdomniepisywać–oiledotegobędzieszmiałasłusznąpodstawę,ioileCinatopozwolą.Radyiuwagiskądkolwiekonepochodzą,bylebyłyzgodnezna-ukąKościołaiBoże,staramsięprzyjmowaćchętnie.Więcniewzgardzęitym,coTynapiszesz.Przyznamcisię,mojedziecko,żeniektórerzeczy, którenapisałaśdomniewpoprzednichlistach,mocnomniezadziwiłyinawetwzbudziływemnieobawę,żeTyulegaszzłudzeniom,anawetha-lucynacji;naturalnie,żetakimrzeczomwiaryniedajęiżadnegoznaczeniadonichnieprzywiązuję.

AlezdaniaascetycznezgodnezduchemEwangelii,odkogokolwiekonepochodzą,chętnieczytamiprzyjmuję.Tobiezaśradzę,mojedziecko,jakjużotympisałem,wszystkopoddawaćpodsądkierownikaducho-wego,awmiarępotrzebyiprzełożonym,byśnieuległaprzywidzeniu,amożenawetihalucynacji.Tobyłojednązprzyczyngłównych,dlaczegoCipoprzedniokazałemowszystkichrzeczachdomniepisywać.Terazzaśzwracajsięztymwszystkimdoswegokierownikaduchowegoprzedewszystkim.

Maszrację,żesięboisznadzwyczajnościwżyciuwewnętrznymdu-chowym.Tenadzwyczajnerzeczymogąbyćnierazprostymzłudzeniem,przywidzeniem,wmówieniemwsiebie,albohalucynacją.Możeizłyduchwdaćsięwto,byczłowiekaomamićiwbłądwprowadzić.ChoćbyiodBogapochodziłyterzeczy,toonesąłaskidarmodane,znaturyswejjeszczenieczyniączłowiekaświętym;zależywszystkoodtego,zjakim

Do Wandy Jeute262

usposobieniemipożytkiemczłowiektełaskiprzyjmuje;odtego,czypodwpływemtychłaskwzrastawczłowiekuduchpokoryizaparciasię,duchmiłościBogaibliźniego,poświęcenia.

ChrystuspowiedziałdoApostołów,gdysięcieszyli,żenawetzłedu-chysąimposłuszne:nieztegocieszciesię,żezłeduchywassłuchają,aleztego,żewaszeimionazapisanesąwkrólestwieniebieskim.Imionazaśbędązapisanewkrólestwieniebieskimtych,którzypójdązaChrystusemdrogąpełnieniaprzykazań,obowiązkówstanu,drogącnótiradewange-licznych,drogąkrzyżyicierpieńidrogąbłogosławieństwewangelicz-nych.ZawszelkiełaskitrzebabyćwdzięcznymBogu.ImwięcejBógnamłaskdaje,tymbardziejBogatrzebakochać,tymwierniejMusłużyć;tymbardziejtrzebasiębaćniewierności,bokomuwieledano,odtegoteżwie-leżądaćbędą.Gdyby,mojeDziecko,rzucononaCiebienajniesłuszniejnajstraszniejszeoszczerstwaiusiłowanobyCiebiesiępozbyć,aTybyśwszystkoznosiłazespokojeminieprzestawałabyśsięmodlićzatych,coCikrzywdywyrządzają,isłużyćim,idobrzeczynić:–igdybyśzostałaznowudotkniętaniemocąichorobą,którabysparaliżowaławszystkieTweplanyiprzykułabyCiebiedołożaboleściigdybystaranosięCiebiepozbyćcoprędzej,jakonieużytecznejosobyiczynionobyCinajbardziejgorzkiewyrzuty,aTybyśwtymwszystkimnieprzestawaławielbićBogaiszczerzezpokorądziękowałazato,żeCiebieitakdługotrzymanowtymświętymmiejscuiprosiłabyś,żebypozwolonochoćokruchamikarmićsię,spadającymizestołuiniestraciłabyśwtymwszystkimrów-nowagiducha,pogody,miłości:–wówczasmiałabyśzczegosięcieszyć,aradośćTwojabyłabydoskonała.

DziękujęCizamodlitwy:bardzoproszęinadalniezapominaćmnieprzedBogiem:zwłaszczaprośoterzeczy,októrychwspominałaśwostat-nimliście.Oilebędzieszmiałasłusznąracjęioilepozwoląnato,możeszdomniepisać.Jakzwyklerobotymamdużo,czasemwolnymniebardzorozporządzam.Mójadresstały:Fribourg,Suisse.

ŻyczęCiwszelkichłaskBożych:żebywolaBożawewszystkimsięspełniłaiBógbyłwewszystkimuwielbiony.

263Do Wandy Jeute

194

Kopia:AMPP.

Fryburg,2kwietnia1912

NiespieszyłemsięzodpowiedziąnaTwójlistostatni:niedlategojakobymniemiałczasu,aletakjakośmizeszło.Ilerazybędzieszczułapotrzebę,możeszsięzwracaćdomniezeswoimisprawamiduchowymi.Tosięniesprzeciwiastałemuprzewodnictwu,którewinnaśmiećwosobieswojegospowiednika.Otychnadzwyczajnychstanach,któreczasamiTwaduszaprzeżywa,niemożnatakprędkowydaćostatecznegosądu.TrzebatozostawićBoguiczasowi:trzebaufać,żeBógmiłosiernytych,którzyGomiłują,nieoddanapastwęułudszatańskich.TrzymajsiętylkoJezusaChrystusaiJegoMatkiNajświętszej:starajsięocorazwiększezjednoczeniezBogiem,ićwiczwewszelkichcnotach.Pamiętaj,żeświę-tośćczłowiekaniezależyodłasknadzwyczajnych,którenamPanBógczasamidaje,aleodstopniazaparciasię,pokory,odstopniamiłościBogaibliźniegoiinnychcnót.

KochajgorącoBoga,zdajsięnaJegoświętąwolęcodowszystkiegotego,cozTobązachodziiufaj,żekochającymBogawszystkosięobrócikudobremu.

WolnopragnąćcierpieniazpobudekBożychnadprzyrodzonych:dla-tego,byodpokutowaćtutajnaziemizaswojegrzechyiodbyćtuczyściec,bypokutowaćzagrzechyinnych,bysięstaćtymbardziejpodobnymdoJezusaChrystusanaszegoPanaiMistrza,dlazbawieniadusz,dlawiększejchwałyBożejitd.Niesamocierpienieuświęcaczłowieka,alesiłauświę-cającakrzyżyzależyodusposobienia,zjakimjeprzyjmujemyiznosimy.Tensamogieńzłotooczyszcza,adrzewospalanawęgiel.NajlepiejicodocierpieńzdajsięnawolęBożąipragnijichotyle,oiletoBogusiępodobaioiletoobrócisięnazbawienieTwejduszyinachwałęBożą.

Pokusniemacosiębać–Bógniedozwolikusićnadsiły;zewzma-ganiemsiępokusy,pomnażaiswojełaski.„IżeśbyłmiłymBogu,potrze-babyło,abypokusadoświadczyłaCiebie”,powiedzianowPiśmieŚwię-tym.Trzebaprzejśćprzezwieleutrapień,bysiędostaćdoKrólestwaBo-żego.TrzymajsiętylkozmiłościąJezusa,aniktinicniezdołaCiebieod

Do Wandy Jeute264

Niegooderwać:żadnepotęgipiekielne,żadnepokusy.WewszystkimzdajsięnawolęBożą,bądźspokojna,cieszsięiraduj,żeBógtakdobryjestisłużMujaknajwierniej.Starajsięozwykłecnotycodzienne,drobne:po-korę,słodycz,dobroć,cierpliwośćimiłośćitd.;starajsięocorazwierniej-szepełnieniecodziennychobowiązków,oznoszeniecodziennychdrob-nychkrzyży:oddajsiępodwolętych,coTobąkierująprzezdoskonałepo-słuszeństwoibądźbezpieczna.

ŻyczęCi,żebyPanJezuscorazbardziejwTwymsercukrólowałiwziąłjewwyłącznesweposiadanie.PrzesyłamCizsercabłogosławień-stwonadalsządrogężycia.Piszącdomnie,otytułysięnietroszcz.Tytu-łujtak,jaktytułowałaś,tj.księdzem(abbe).Tentytułjestpewnyitrwa-ły,bopozostanękapłanemnazawsze;awszystkieinnetytuły–marność przemijająca.

195

Kopia:AMPP.

Fryburg,13lipca1912

Najważniejszarzeczwżyciuduchowym–miłowaćBoganadewszystko,abliźniegojaksiebiesamego,jednoczyćsięcorazściślejzBogiem,tunaziemi,przezwiarę,nadziejęimiłość,ażsięzjednoczy-myzNimnawiekiwniebie.Wszystkoinnetotylkośrodki.ComnienajbardziejjednoczyzBogiem?–trudnopowiedzieć–czasamikrzyże,aczasamiodebranełaski:–wszystkotozależyodBogaiJegoupodoba-nia.NaczłowiekaBógmożezesłaćwszelkiedoświadczenie.TrzebabyćgotowymnawszystkoiwewszystkimtrzebasięzdaćnaJegowolęśw.nawzórJobazeStaregoTestamentu.

OwaPanimożezabronićpisać.Zdania,októresiępytasz,nicniezawierająprzeciwnegonauceKościołaKatolickiego.

Kiedyjawrócędokraju,jeszczeniewiem.Naprzyszłyrokmamza-miartupozostać.Dobrzebyłoby,żebyśowewszystkienotatki,októrychwspominałaś,mnienadesłała;mógłbymwiedzieć,czytamniemanicnie-zgodnegoznaukąKościoła.

265Do Wandy Jeute

JakjużCimówiłem,oilemaszpotrzebyduchoweioileTobienatopozwolą,możeszdomniesięzwrócić.Leczniemartwsię,jeżelikiedyprędkoodpowiedziniebędzieszmiała;niezawszemamczasiniezawszesięspieszęzodpowiedzią,zwłaszczagdyniewidzęnicpilnego.

PolecamsięTwoimmodlitwom.

196

Kopia:AMPP.

Fryburg,23sierpnia1912

Nieodpowiadałemdługo,bosammiałembardzowielekłopotówiodprawiałemrekolekcje.Szeregpragnień,któreprzysłałaśwswoimliście,bardzomisiępodoba.Idźwtymkierunku,aspodobaszsięPanuJezusowi.Tozdanie:„UpokarzajsięwięcejprzedludźmianiżeliprzedeMną(Bogiem)”mniesięwydajewątpliwe,podejrzane.Niewiem,jakTytorozumiesz.Bógjestwszystkim,astworzenienicością:stądipokorana-szawstosunkudoBogawinnabyćabsolutna,bezwzględna.

Piszeszdalej,że„tosamochybamożnazastosowaćdowiary,nadzieiimiłościitowszystkorozwijaćjeszczewięcejwkierunkubliźnich”.Wiara,nadziejaimiłośćsącnotyteologiczne,tojestmającezaprzedmiotBogasamego,doBogawinnysięodnosić:dopierowBogu,dlaBogaiprzezBogawinniśmymiłowaćnaszychbliźnich.Niewiem,jakTytezdaniarozumiałaś.Onemisięwydająniejasne:mogąCięwbłądwprowa-dzić.Winnychzdaniachnicnagannegoniespostrzegłem.

GdysłyszyszróżnenapaścinaKościół,duchowieństwo,prośgorącoBoga,bydałkapłanówwieluzdolnych,uczonychiświętychwedługSer-caBożego.

TozachowaniesięwzględemPańdawniejszychzupełniewystarcza.MożeszczasamijepolecaćwmodlitwachSercuJezusa.CzcijgorącoMa-ryjęPannęNiepokalaniePoczętąistarajsięwewszystkimcorazbardziejpodobaćNajsłodszemuSercuJezusa.BardzoCięproszęopamięćwmo-dlitwach:bardzopotrzebujępomocyBożej;wiem,żebezNiego(JezusaChrystusa)nicniemożemy.PolecamCięSercuJezusa.

Do Wandy Jeute266

197

Kopia:AMPP.

Fryburg,4listopada1912

Pytaszsięmnie,czypełniszwolęBożązostająctam,gdziejesteś.Bez-pośrednichobjawieńcodowoliBożejwszczegółachnaszegożyciamyza-zwyczajniemamy.WnioskujemyowoliBożejzróżnychznaków.Jeże-liczujesz,żeCiebietamnietylkoniktnieodwodziodBoga,aleprzeciwnie-wszystkodoBogazwraca,toznak,żetamzostając,pełniszwolęBożą,al-bowiemtajestwolaBoża–uświątobliwieniesię.Możeszkochaćswojąro-dzinę,bylewBoguimiłościąBożą.Ściślebiorąc,uczuciasercaniepodle-gająkierownictwuzewnętrznemu:jesttosprawawłasnegosumienia,Bogaikierownikaduchowego.Aleniebłądziosoba,któraicodotychrzeczyzwracasięporadęikierownictwodoinnychosóbmającychduchaBożego;owszem,możenawetztegoodnieśćniemałąkorzyść,jeżelinatrafinakom-petentnekierownictwo.Aletorzeczdowolna,nieobowiązkowa.

Ilerazymożeszdomniepisać,nieokreślam:możeszpisaćilerazybędzieszczułaistotnąpotrzebęiilerazyCinatopozwolą.Wyjaśnienietychrzeczy,októrepytałem,dałaśdobre,katolickie;choćonewtam-tymliścieniebyłydobrzewyrażone.Wewszystkimzdążajzawszedoco-razwiększejmiłościBogaibliźniego.Ktowmiłościtrwa,tentrwawBo-gu,aBógwnim.Cieszsięiraduj,żeBógtakdobryisłużMuzradością i weselem.

NiechłaskaPanaNaszegoJezusaChrystusapomnażasięciąglewTobie;niechPanJezuszlewanaCiebiewszelkieswojebłogosławień-stwa.NiechOnsambędzieuwielbionywnaszychradościachicierpie-niach,wpowodzeniuiniepowodzeniu,wżyciuiśmierci.

JakzawszepolecamsiębardzoTwoimmodlitwom.

267Do Wandy Jeute

198

Kopia:AMPP.

Fryburg,9grudnia1912

Przeciwtemuślubowi,októrympiszesz,nicniemam:możeszgouczynić,jeżeliuważasz,żetoCiebiemocniejzwiążezBogiemiutwierdziwdobrym.NiechCiBógbłogosławi!NiechCięotaczaswąopiekąMatkaBoska.LecztrudnoCibędzietenślubspełnićikorzystaćzniego.Tatęsk-notadoPanaJezusajestdobra;dziękujzaniąPanuBogu.Codopragnie-niaśmierci,jużCikiedyśpisałem–możeszpragnąćjej,aleiwtymjakwewszystkiminnymzgadzającsięznajświętsząwoląBożą.

Pamiętaj,mojeDziecko,żemysłużymyBogunietylkomodlitwą,leczipracą.Modlitwaipraca–pracaimodlitwa–otocopowinnostano-wićtreśćnaszegożycia.Jeżeliczasamimniejmaszczasunamodlitwę,toprzypracyłączsięzBogiem,oiletomożliwe,podczaspracywpatrujsięwChrystusa,MatkęNajświętszą.Brakkonferencjimożnazastąpićczy-taniemdobrychdzieł:radziłbymCiczytaćśw.Teresę,św.FranciszkaSa-lezego,OMiłościJezusaChrystusaitd.Wgodzinęśmierci,jakiwżyciutrzebasięzgadzaćzWoląBożąijejsiępoddawać,wierzyć,spodziewaćikochać,nadewszystkokochaćBoga.

Cododrogi,poktórejidziesz,bądźspokojna;sądzę,żeniąidąc,niezbłądzisz,aletrafiszdocelu–doBoga:tonajważniejsze.Zdajsięnazdaniespowiednikaiprzełożonych:szukajtylkoszczerzewewszystkimBogaitego,byBógmiałwTobiecorazwiększeupodobanie,aitądro-gą,którąidziesz,możesztrafićdoszczytówdoskonałości.Jeżeliczujeszwiększypociągczasamidomodlitwy,dokontemplacji,proś,aCinapewnonieodmówiączasunato–ajeżeliodmówią,trzebasięteżzgodzićzwoląBożą,toBogunajmilszarzecz.Onchceposłuszeństwa,ofiary,na-szejwolinadewszystko.

Trwajwdobrem,trzymajsiętego,comasz:bądźwdzięcznąBoguizato,codaje.Starajsięcorazbardziej,byBógbyłcentrumcałegoTwo-jegożycia:Twoichmyśli,uczuć,czynów,byTwojawolabyłacorazbar-dziejzjednoczonazwoląBożą,oresztęsięnietroszcz.

Do Wandy Jeute268

ZtąPanią,któradoCiebietelefonowała,bądźgrzeczna,alewbliższestosunkiniewdawajsię.

Pytaszmnieozdrowie?DziękiBogustosunkowoczujęsiędobrze,pracowaćmogę.

BardzopolecamsięTwoimmodlitwom.NiechPanJezuswTwoimsercucorazbardziejkrólujeinapełniaTwąduszęSwymduchem.

199

Kopia:AMPP.

[Fryburg],25lutego1913

NieodpowiadałemCidługo:niecojestwtymmegozaniedbania,aleteżchciałem,byśTyumartwiłasięwswoichpragnieniach.OdpowiadamnarzeczyporuszonewTwoimliście.

JeżeliCiebieupominają,żeśnieposłuszna,aTynierozumiesz,wczymtoTwojenieposłuszeństwo,towmilczeniuwysłuchajupomnie-nia,upokorzsięprzedBogiem,prośChrystusa,byCięoświeciłidałserceposłuszne,alejeżelisumienieCinicniewyrzuca,bądźspokojna,przystępujdoKomuniiśw.TeupomnienianapewnowyjdąnadobredlaTwojejduszy.TrzebazgórycałkowiciezaufaćPrzełożonym,żeCiniekażą,cobysięniezgadzałozezdrowymrozumemizduchemBożym.Pocostawiaćsobietakiepytania,coteżjazrobięjeżelimitakąatakąrzecz(niepedagogiczną,nierozumną)każą.PrzełożeniprzecieżteżmająduchaBożegoiimteżidzieochwałęBożąiodobrodzieciuczącychsię;zpew-nościąnicCiniekażąnierozumnego.Lepiejnierozbierajtakichpytań,atylkoufajPrzełożonym.

Napięcienerwówprzypracyigorączkowaniesię–niesąrzeczydo-bre,nietylkodlazdrowiaciała,aleiduszy.Pismośw.powiada,żeniewewzruszeniuDuchPański.Trzebazachowaćspokójipogodęduszyprzypracy,aunikaćnerwowegogorączkowaniasię,któretylkozamętsprawia.SpokojniewduchuBożympracując,alesystematycznieiwytrwale,moż-nawięcejnawetzrobićipracabędzieowocniejsza.

269Do Wandy Jeute

Piszesz,iżchcą,abyśzniknęłazupełniesobieazamieniłasięwczyjąśosobę.Bezwarunkowotrzebastaraćsięobumrzećsobieiświatucałkowi-cie,jaktoziarno,jeżelipadłszynarolęnieobumrze,samozostajewedługprzypowieściewangelicznej,takimy.WięcstarajsięobumrzećsobieiutonąćwBogu,wChrystusie,wKościeleitymtowarzystwie,gdziejesteś:przejąćsięduchem.Aletrzebadążyć,byśtakobumierającsobie,zamieniałasięniewczyjąśludzkąosobę,aleprzyoblekałasięwChrystu-saPana,jakkażeEwangelia,iżbyśmogłapowiedzieć,żyjęjużnieja,ależyjewemnieChrystus;wówczasnapewnospodobaszsięitymosobom,wśródktórychjesteśiichżyczeniomiduchowiodpowiesz.ChrystusmabyćnaszymwzoremidotejmiaryChrystusowejmamywzrastać.

WedługrozporządzeniapapieżaLeonaXIIIrzeczydotyczącesumie-nia,jakpokusy,wewnętrznetrudności,wystarczapowiedziećspowiedni-kowi,jeżelisiętegoniemówiprzełożonym,obłudyniema.Alejeślijakaśtrudnośćlubpokusauporczywieprześladujeignębi,bywarzecząbardzodobrąipomocnądlauwolnieniasięodtychpokuspowiedziećjeprzeło-żonym,aletojestrzeczdobrejwoli.Możnaporadzićsięspowiednikaczytęlubowąrzeczdobrzebyłobypowiedziećprzełożonym.Tuznowuniemacozkażdąprzelotnąpokusądonichchodzićiimdrogiczaszabierać.Wważniejszychjednakrzeczachbardzodobrzewywnętrzyćsięprzednimiiporadzićsię,toodrazujakrękąusuwawszelkietrudnościipokusy,którenierazdługiczasgnębiłyduszę.

Przykrości,którenierazpochodząodinnychosób,zktórymirazemmieszkamyipracujemy,najlepiejofiarowaćBogu.Jeżelibyprzełożeniotosięspytali,należyimwszystkopowiedziećszczerzezprostotą,jakdzieckorodzicommówiwszystko.

Natoumartwienie,októreprosisz,Ciniepozwalam,tj.byśraztylkonadzieńjadała.TakieumartwienianiedlaCiebie.Jeżelikiedybędzieszchciałanaczaskrótkisięumartwić,zawszeprośopozwolenieswojegospowiednika.StarajsięlepiejPanuBoguprzypodobaćsięcnotami:praco-witością,pokorą,miłościąicierpliwościąiinnymi,ataksamomodlitwągorącą;służącBoguczystymsercemicałymoddaniemsię.

Otychrzeczach,któreczytoweśniesłyszysz,czynajawie,lubTobiesięprzedstawiają–gdybędzieszmogła,napiszszczerzeiotwarcie:byśniezeszłanamanowce,boniewszelkiduchodBogapochodzi:trzebabadaćduchy,czyodBogasą.Tego,cosłyszysz,lubcosięTobieprzedstawia,nie

Do Wandy Jeute270

róbnigdybezporadzeniasięswojegospowiednikalubodniesieniasiędomnie,oilecinatopozwolą.ZawszesłuchajwięcejKościoła,Ewangelii,Przełożonychispowiednikaaniżelijakichkolwiektajemniczychsłówlubgłosów–tonajpewniejszaijedyniepewnadroga.

PolecamsięmodlitwomTwoim.SzczęśćCiBożewpracy!

200

Kopia:AMPP.

[Fryburg],15kwietnia1913

OddawnazbieramsiędoCiebienapisać:takmiczasszybkoupływawpracachikłopotach.Pamiętajotym,żeżycieczłowiekanaziemijestbojowaniem,żekrólestwoBożegwałtcierpiitylkogwałtownicyporywa-jąje.Więcniedziwsię,żedoświadczaszróżnegorodzajupokus.IdącnasłużbęBożą,trzeba,jakmówiPismoŚwięte,sposobićduszęswąnapo-kusę.Walcztylkomężnie,aBógnieopuści:wesprzeswąłaską.Walczącmężnie,pomnożyszswojezasługiiwiększąbędzieszmiałachwałęwnie-bie.PomimotrudnościioschłościprzystępujdoKomuniiśw.,oiletyl-komożeszjaknajczęściej,stosowniedotego,jakCispowiednikpozwa-la.Pamiętaj,żeKomuniaśw.tochlebżywota:ktopożywategochlebanieumrze,ależyćbędzienawieki.

Dobrze,żesięstaraszcorazbardziejogołacaćsięzewszystkiego,toCiułatwipołączeniesięzBogiemioddaniesięJemu.Inadalstarajsięopoko-rę,tofundamentdoskonałości.MożeszprzeczytaćopokorzechoćbyRodri-guezaw„Doskonałościchrześcijańskiej”1.Jeżelibyśniedostałatejksiążki,toczytajchoćbyNaśladowanieChrystusa,Ewangelie,atamznajdzieszdośćświatła.Przełożonymispowiednikombądźposłusznawtym,cokażą,ufając,żeBógwszystkotoobrócinadobrodlaTwejduszy.

Lepiejzrobisz,jeżelibędzieszmówiłaswojemuspowiednikowinadaltezdaniaioświecenia,któreodbierasz,chybabytegosamniechciał

1 Alonso Rodriguez, Naukaodoskonałościchrześcijańskiej,wyd.pol.4,Kraków1914(całośćobejmuje3częściw6tomach).

271Do Wandy Jeute

lubinnestanęłyprzeszkody.Wzdaniachnadesłanychnicprzeciwnegona-szejśw.wierzeniebyło.Teoświeceniasązupełniepewne,możeszsięichtrzymać.Czegonarazienierozumieszztychzdań,któresłyszyszczasa-mi,zrozumieszpotem,jeżelibędzietopotrzebneiBógbędzietegochciał.SkoromodlitwaustamiCięmęczy,tomódlsięsercemimyślą,lubpełnymmiłościwejrzeniemnaChrystusalubJegoMatkęNajświętszą:tojestdo-skonalszyrodzajmodlitwy.

NiechBógCiępocieszaiMatkaNajświętszamaCięwSwejopiece.Polecamsięmodlitwom.

201

Kopia:AMPP.

[Fryburg],13maja1913

Wzdaniach,któremiprzysłałaśwswoimliścienicniezauważyłemniezgodnegozzasadaminaszejwiaryświętej.

Widzę,iżBoguznówspodobałosięnawiedzićCięchorobą:trzebasięzgodzićzJegoświętąwolą.Pamiętaj,żewchorobierównieżdobrzemożnasłużyćBoguiskarbićsobieskarbynażywotwieczny.Miłujtyl-koBogazewszystkiegosercaizewszystkichsiłuwielbiajGozarównowchorobie,jakiwzdrowiu.

AktmiłościBoga–tonajwiększy,najświętszyinajwyższyczyn,jakimożespełnićtu,naziemi,człowiek.DopókiwięcczłowiekjeszczemożekochaćBoga,wieleczyniidobrzezużytkowujesweżycieiwart,żeżyje.Mamyświętych,którzyprzezcałeżycieprzykucidołożaboleścinicprawieniemogliinnegorobić,jaktylkoBogakochaćidawaćludziomprzykładheroicznejcierpliwości.Bądźwięccierpliwa,zdajsięnawolęBożąikochajtylkoBogaisłużMujakumieszswąchorobą–możesztedybyćbezpieczną.

Kończętenlist,bobardzojestemzajęty.Bardzoproszęomodlitwy,bobardzoichpotrzebujęwswoichtroskachidlasiebie,idlainnych.PomódlsięszczególniedoSercaJezusa,doNiepokalanejDziewicyidoświętegoPawłaApostoła.

Do Wandy Jeute272

Wpołowielipcanakilkatygodniwyjadę1.NiechMatkaNajświętszamaCiebiewswejopieceibłogosławiCiebie,niechsprawi,abycodoCie-bieiprzezCiebiespełniłasięwolaBoża.

202

Kopia:AMPP.

[Fryburg],7września1913

Dopiero5wrześniawróciłemzpodróży.Twójlistpisany16VIIIza-stałem.Spieszędaćodpowiedź.

CodooddaniasięBogu–tunaziemizNimłączymysięprzezwiarę,nadziejęimiłość;szczególnieprzezmiłośćzespalamysięzBogiem,ami-łowaćGomamyzewszystkichnaszychsił,bliźniegozaśdlaBogamamymiłowaćjaksiebiesamych-tojestistotaświętości.Codoinnychsposo-bówoddaniasięBogu,czekaj,ażsamBógprzezokolicznościizrządzeniawyraźniejwskażeswąwolę.

List,októrymwspominasz,możeszzniszczyć,ponieważprzestarzałsię.ZdajsięzufnościąnawolęBożącodostanuswegozdrowia.Niezapo-

minaj,żeiwchorobiemożnasłużyćBoguikochaćGozewszystkichsił.BardzosiępolecamTwoimmodlitwom.Codoinnychzdańnicszcze-

gólnego nie mam do zaznaczenia.

1 Od12VIIdo18VIII1913r.ks.MatulewiczprzebywałwUSA,gdziezałożyłdomzakonnymarianów.

273Do Wandy Jeute

203

Kopia:AMPP.

[Fryburg],18września1913

MiłośćBożą„zewszystkichsił”dobrzerozumiesz.Tegosiętrzymaj,aBogusięspodobasz.

Tkliwośćuczuciamożna,anawettrzebaczasamikierowaćidoludzipodwarunkiem,żebytouczuciebyłoczyste,nadprzyrodzone,wBoguidlaBoga,żebyniezasłaniałonamBogainieutrudniałozBogiemjedno-czeniasięinieodwracałonasodBoga.

Swoimprzełożonymprzedstawszczerzeiotwarciestanzdrowia;trzymajsiętego,coonezdecydują.

Codogrzechówprzeszłegożyciabądźspokojna,zaufajnieskończo-nemumiłosierdziuBożemu,więcejmyślotym,bysięprzypodobaćterazBoguibyBógmiałcorazwiększeupodobaniewTwymsercu,iTwymżyciu.

Odzłychsztukiksiążekbezwarunkowochrońsię,bozawszeonerobiąujemnywpływnaduszę.JeżelimimowoliiwbrewprzewidywaniutrafiCisięzobaczyćcośniestosownego,starajsiętakumartwićoczy,byśtegoniewidziała,wduchuprzypatrujsięMęcePańskiej.

JeżeliCiwypadniebyćwtowarzystwiemężczyzn,starajsięunikaćdziwactw,zachowaćtakt,widziećwdrugichChrystusaimiećsięnabacz-ności.Skoroludziewitająlubokazujągrzeczność,trzebawedługprzy-jętychwspołeczeństwiekatolickimformteżokazaćgrzeczność,asercemiećzłączonezChrystusem.PobożnośćprawdziwawinnabyćuprzejmąiserdecznąpoBożemu,równieżpogodną;przesadidziwactwtrzebasięstrzec,aleostrożnośćnigdyniezaszkodzi.

Wnadesłanychzdaniachniemaniczłego,aletychwidzeńniepra-gnijinieszukaj,botosąrzeczyniepewne.ProśBoga,byśniewidziałaawierzyła:błogosławieni,coniewidzieli,auwierzyli.Wogólemiejsięnabacznościprzeciwtymwidzeniom,boczasaminiewiadomo,cocisięprzywidzi.WostatnieTwewidzeniewcaleniewierzę,tymbardziej,żejużeśdawniejmiewałaniedorzeczneprzywidzenia.ProśBoga,żebyśTy

Do Wandy Jeute274

miaławiaręsilną,aniewidzenia:błogosławieni,coniewidzą,awierząwChrystusawNajświętszymSakramencie.


204

Kopia:AMPP.

[Fryburg],21grudnia1913

Tymipokusamiproszęsięnietrapić,sątopróbyidoświadczeniazestronyBoga.NawidoktychpokustrzebasiętymwięcejupokarzaćitymsilniejdoBogalgnąć,wówczasoneobrócąsięnapożytekdladuszyiprzysporząchwaływniebie.

Owszem,duchowomożnaporozmawiać,anawettakieosobytrzebaotoczyćszczególnąopieką,byniestraciłypowołania.DodawnegoZgro-madzeniamożnajeodsyłać,botoZgromadzeniedobreijesttamduchBoży.

WpolskimjęzykuniemaobszerniejszejhistoriiKościołaponadHi-storięHergenröthera1.RadziłbymprzeczytaćHistorięPowszechnąHol-zwartha2:todobrarzeczwduchukatolickim,kilkatomów,możnadostaćwbibliotekach.PodobnowyszedłwBiblioteceDziełChrześcijańskichŻywotChrystusaprzezFouard’a,tłumaczeniezfrancuskiego3.Znamtyl-koDogmatykęks.Tylki4.AledobrzeprzeczytaćobszernyKatechizm np. Gaume5,alboGuilois6.

1 JózefHergenrother,HistoriapowszechnaKościołaKatolickiego,t.I-XVIII,Warszawa1901-1905.

2 F[ranz]I.Holzwarth,Historiapowszechna[...].Przekładpolskizlicznymiuzupełnieniami,t. 1-7, Warszawa 1879-1891.

3 ConstantinFouard,ŻywotPananaszegoJezusaChrystusa, t.1-2, Warszawa 1909-1910.

4 JacekTylka,Dogmatykakatolicka, wyd. 2, Tarnów 1900. 5 Jean Gaume, Zasadyicałośćwiarykatolickiej[...],t.1-8,wyd.4,Petersburg-Wilno1903-

1908.6 AmbroiseGuillois,Katechizmwiększy[...].ZczęścidziełkaA.G.,Warszawa1901.

275Do Wandy Jeute

Sądzę,żedlapielęgnowaniazdrowialepszewarunkiwKrasnymsta-wie1niżwWarszawie.

Polecamsięmodlitwom.ŻyczęwszelkichłaskBożych.

205

Kopia:AMPP.

[Fryburg],20stycznia1914

OtrzymałemTwójlist.Niemarady,trzebasiępoddaćwoliBożejinaniąsięzgodzić.Tenwielerobi,ktopełniwolęBożąwewszystkimipra-gniejąpełnićcorazlepiej.Tenprawdziwiewielkiisławny,kogoBógzna,wkimBógmaupodobanie.Bógpatrzyprzedewszystkimnanasządobrąwolęinaszeserce.Choćczasamipracepodjętenieudająsię,nagrodabę-dzieniewątpliwainiechybinas,jeżeliśmydziałalizczystąintencją.

Proszęsięniemartwić,ufaćwdobroćimiłosierdzieBoskie,zdaćsięzdziecinnąufnościąnaOpatrznośćBożąistaraćsięrobićchoćtęodrobinędobrego,jakąsięda,naokołosiebie.Proszępomyślećiobejrzećsięnaokołosiebie,możesięznajdziecośmożliwegodozrobienia;możesiędakogonauczyć,oświecićwrzeczachBożych.PrzedziwnyjestBógiprzedziwnesądrogiJego.


206

Kopia:AMPP.

[Fryburg],17lutego1914

Mniesięzdaje,żeniemacozróżnymisprawamiidrobnostkamizwracaćsiędoowychPań,skorodałyurlop,totrzebakorzystaćzniego

1 WKrasnymstawiemieszkałwujWandyJeuteizbrakurodzicówtobyłjejzastępczydom.

Do Wandy Jeute276

ikierowaćsięwiarąizdrowymrozumem.Bógdobrypodsunie,conależyrobić.CiągłymzwracaniemsiędoowychPańmożnaimniepotrzebnegokłopotunarobić,wystarczy,moimzdaniem,odczasudoczasunapisaćdonichlist.TrzebaufaćwOpatrznośćBożą,któralepiejwie,czegonampo-trzebaimądrzejnamirządzi,niźlibyśmysamitozrobićpotrafili.Bógdajeczasamiludziomdobreiświętepragnienia,którychspełnićoniniemogą,takiedobreiświętepragnienianiesąbezwartości,boczłowiekadoideałuciągnąinadobrejdrodzeutrzymują,zresztąwiemy,żeBógipragnieniaświętenagradza.

Módlsię,mojedziecko,wieleidobrze,niezapominajwswychmo-dlitwachiomnie,imoichkłopotach.Wieszprzecież,żeimodlitwąmożnaapostołować.Pozatymróbcomożeszdobrego,choćbywmałymzakresie,oilezdrowiepozwala.Odczasudoczasuzdajmiszczegółowesprawoz-daniezestanuswejduszyizeswoichprac,jeżelichcesz,bymTobąmógł pokierować.

NiechCiBógbłogosławiiMatkaNajświętszaotaczaswąopieką.Wswychmodlitwachniezapominajoduszachwczyśćcucierpiących;prośopowołania,bopracownikówmało.


207

Kopia:AMPP.

[Fryburg],lkwietnia1914

Nieodpisywałemdługo,bomiałemspororóżnegorodzajuzajęć.Pro-szęniegniewaćsięnamnie,jeżeliniedamprędkiejodpowiedzi,bocza-sumammało.Zgadzamsięnato,byśprzysyłałasprawozdaniezżyciacomiesiąc.Jeżelibędęwidziałcośpilnego,postaramsiędaćnatychmiastod-powiedź,wprzeciwnymrazieniebędęsięspieszyłzodpowiedzią.Codotychbuntówwewnętrznych,totrzebanimiwzgardzićirobićto,cowska-zujewiaraświęta.PolecaćtrzebasiebieiwszystkieinneosobySercuJezu-saiMatkiNajświętszej.

277Do Wandy Jeute

Jeżelimyśliszwrócićtam,gdziebyłaś,tonaturalnarzecz,żetrzebakomunikowaćsięztymipaniamiznajomymi.AlecodotegozdajsięnawolęBożą.ZpewnościąBógnajlepiejwie,corobiinajlepiejwszystkimpokieruje.TerazzaśsłużBogujakmożeszijakumiesz.Bógczystymiszczerymsercemniewzgardzi.Korzystajtylkoztychłaskipomocy,jakiemaszpodręką,anapewnowystarczytodouświątobliwieniasię.CozTobąwprzyszłościbędzie,tojeszczeBógwskaże,tonajważniejszarzecz,byśsiędostaładonieba,awszystkoinnetotylkośrodkiipomoce.

PolecamCiebieSercuJezusaiOpieceMatkiNajświętszej.ŻyczęCiwesołychŚwiąt.

208

Kopia:AMPP.

[Fryburg],29kwietnia1914

Ostatniedwalistyotrzymałem.Dobrze,żePanikazaładrukowaćpieśnidoDzieciątkaJezusznazwiskiemswoim,takbyćpowinno.Jeże-litalentukazujesięwtymwzględzie,tomożnaidalejpracowaćwtym kierunku.

Dobrze,żePaniuczysięłaciny,czylepiejbyłobydotegododaćzamiastniemieckiegofrancuski,bofrancuskiiłacinasąpokrewnejęzykiiłatwiejsięnauczyć,oprócztegowefrancuskimwięcejpięknychdziełascetycznych.

Nawakacjewtymrokumamwrócićdokraju.PrawdopodobniepodkoniecmajalubnapoczątkuczerwcajużbędęwWarszawie,potempo-jadęnaLitwę,potemznówwrócędoWarszawy,apotemzagranicę,bojeszczenieskończyłemtutajswojejpracy.

Notatekzrekolekcjiniemogęprzysłać,bomipotrzebne.Proszęwciążczytywaćksiążkiascetyczne,żywotyświętych,atambędąpodaneróżnedobrepraktyki,któreroztropniedoswegożyciatrzebastosować,boniewszystkichPanBógprowadzitymisamymidrogami.

Życieczłowiekabojowaniem,naturawciążtasama–skażona,więciwalkamusiwciążtrwaćzezłymiporywami:stądzasługarośnieiczło-

Do Wandy Jeute278

wiekwdobremsięutwierdza.MiłującymBogawszystkosięobracakudobremu.

PowyjściuzdrukuproszęprzysłaćegzemplarzPieśnidoDzieciątkaJezus.

Polecamsięinadalmodlitwom.

209

Kopia:AMPP.

[Fryburg],20maja1914

Niewiem,czyzdążęna2czerwcadoWarszawy,przypuszczam,żetak.StosowniedotegoproszęnormowaćswójprzyjazddoWarszawy.

Proszęgorącosiępomodlić,żebyBógdopomógłwszystkiesprawyzałatwićkuwiększejJegochwale.

210

Kopia:AMPP.

[Warszawa], 11 stycznia 1915

PosłałemnaŚwiętaotwartyliścik,botakiełatwiejdochodzą.Panilistyotrzymałem.

ChętniesięzgadzaminadalsłużyćSzanownejPaniradąipomocąwsprawachJejduchowegopostępu.Proszęcierpliwieprzetrwaćtecięż-kieczasy,zdającsięnawolęBożą;apotemzobaczymy,coBógda.Proszętymczasemwierniekorzystaćztychłaskipomocy,jakiePanBógdajeiktóresądostępne;topewniePanBógnagrodzitęwierność.

NiechPanJezusNowonarodzonyprzyniesiedoSercaPanipokójludziomdobrejwoliobiecany,aMatkaNajświętszanauczyżyćwcorazwiększymzjednoczeniuzBogiemizachowaćspokójipogodęduszywewszystkichprzejściach.

279Do Wandy Jeute

JatrochęchorowałemprzezŚwięta,terazznowujestemzdrówimo-gępracować.

Bardzosiępolecammodlitwom.

211

Kopia:AMPP.

[Warszawa], 6 lutego 1915

Listotrzymałem,spieszęzodpowiedzią.Owszem,chętniebędęSzanownejPanisłużyłwkonfesjonale,skorootrzymamzawiadomienietelefonicznie.JestemdziękiBoguzupełniezdrówipracuję,ilemogę.

Będębardzozajęty,zaczynającodŚrodyPopielcowejprzezcałyty-dzień:apotemwostatnimtygodniuPostu,pozatymbędędosyćwolny.

NiechPanBógiMatkaNajświętszawspieraibłogosławiwpracy.Polecamsięmodlitwom.

212

Kopia:AMPP.

[Warszawa],3kwietnia1915

Listotrzymałem.PosyłamnajserdeczniejszeżyczeniawszelkichłaskBożych.DajBożeszczęśliwieprzetrwaćteciężkieczasy.

Tunicnowego.Obecniejestemdosyćzdrów:miałemspororoboty.Kiedyindziejnapiszęobszerniej.

Polecamsięmodlitwom.

Do Wandy Jeute280

213

Kopia:AMPP.

[Warszawa],30kwietnia1915

Bógzapłaćzapamięć,zamodlitwyiżyczenia.Jatrochęchorowałem,obecniejestemzdrów,tylkojeszczemam

chrypkęodmówienia,zaziębienia,pracujęwiele,boczasleciszybko.Jakzwyklekłopotówniebrak,alejakośBógwspiera.Niepiszęobszerniej,boczasyniepotemu.Tunicnowegoniesłychać:zwykłepraceikłopoty.

Proszęniezapominaćonaswswoichmodlitwach.SzczęśćBożewpracy!Proszęnieustawaćwpracy,aBógbędziewspierałinagrodziwiernośćiwytrwałość.

Ktotrwawmiłości,tenwBogutrwa,aBógwnim.Bógjestmiłością.PowiedziałnamChrystus:Uczciesięodemnie,żemcichyipokornego serca(Mt11,29).


214

Kopia:AMPP.

Warszawa, 14 czerwca 1915

ZasmuciłamniechorobaSzanownejPani.PamiętamoPaniwmodli-twach,polecamSercuJezusaiOpieceMatkiNajświętszej.

Zsercaprzesyłambłogosławieństwonawszystko.ProszęsięzdaćwewszystkimnawolęBożą:niechtawolanajświętszawewszystkimsięspełni.

Jeżelisiłynatopozwolą,poleciłbymrozpocząćNowennęzprośbąowstawiennictwodoGemmyGalgani,którejprocesbeatyfikacyjnyroz-poczęto;Onateżmiaławątłezdrowie,awzniosłasiędoszczytówdosko-nałości.Dobrzebyłobyjejopiecesiępolecić,byuprosiłaodBoga,couznazanajlepsze[...]

ProszęteżwestchnąćdoBogazamną.

281Do Wandy Jeute

215

Kopia:AMPP.

Warszawa, 28 grudnia 1915

Listotrzymałem.Posyłamnajserdeczniejszeżyczeniaświąteczne.Mszęśw.odprawiłem:drugąteżodprawię.

Byłemprzeztenczasbardzozajęty,aterazwdodatkujeszczesięza-ziębiłem,aletojużprzechodzi.

ProszęufaćwpomocOpatrznościBożej.NiechPanJezusprzyniesiedoSercaDrogiejPanipokójprzyobiecanyludziomdobrejwoli.Wmodli-twachswoichpamiętamoPaniiteżsiępolecampamięciprzedBogiem.Wkrótcenapiszęlistobszerniejszy[...]

Jakzdrowie?NiechPanJezusbłogosławi.

216

Kopia:AMPP.

Warszawa,[październik1916]

Listotrzymałem.Mszęśw.odprawiłem.Jestemzdrów,mambardzowielerobotyisporokłopotówzżywieniemdzieci,nadesłanychdonaszegoschroniskanaBielanach.JakośdotychczaspracaidzieiBógbłogosławi.

Polecamsięmodlitwom.Życzęzdrowia:wszelkichłaskBożych.

Do Wandy Jeute282

217

Kopia:AMPP.

Warszawa,7września1917

Bógzapłaćzapamięćwmodlitwachizalisty.Mamwielerobotyikłopotów:prawiechwilkiwolnejniemam.

ProszęsięzdaćnawolęBożąiumiećjąwewszystkimupatrywać.Tenwielerobi,ktopełniwolęBożą,aponadmiłośćBogaibliźniegoniemaczynówwznioślejszych.WięcproszęwewszystkimwoląBożąimiło-ściąsiękierować,awielePanizrobi.Polecamsięmodlitwom.

218

Kopia:AMPP.

Warszawa, 28 lutego 1918

Łaskawąofiarę50mareknadziatwęSchroniskanaBielanachotrzy-małem–serdeczneBógzapłać!

JadęobecnienarekolekcjeipracędoKowna.Kiedywrócę,niewiem.Tupraceidą,dziękiBogu,dobrze.NaszeZgromadzeniezakonnesięrozwi-janaBielanachiwWarszawie.

Polecamsięmodłom.

219

Kopia:AMPP.

Wilno, 30 lipca 1919

Listotrzymałem.Bógzapłaćzamodlitwyipamięć.Cieszęsię,żezdrowiedopisuje.SzczęśćBożewpracy.

283Do Wandy Jeute

Niewiem,czyzdrowiewytrzyma,jeżeliPanibędziezpracąłączyłaistudia.Radązawszemogęsłużyć!Pozwalampisywać.

Polecamsięmodłom.Błogosławięzserca.

220

Kopia:AMPP.

Wilno, 2 stycznia 1920

Listyotrzymałem.SerdeczneBógzapłaćzamodlitwy,którychbar-dzopotrzebujęizapamięć.

Nieodpowiadałem,możenietylezbrakuczasu,ileraczejzpowodukłopotówitrosk,którymigłowaprzepełniona.Proszęniezrażaćsiętymipisywaćdomnie,oilezachodzipotrzeba.Oilecośbędzieważniejszegowsprawachduszy,zawszepostaramsięDrogiejPaniusłużyć.

Warunkitutrudne.Wojnawszystkichwymęczyła;jeżelidługopo-trwa,możejakąśkatastrofąspołecznąsięskończyć.Proszęmodlićsię,żebyPanBógdałnampokójprawdziwy,żebywszystkienarody,zamiesz-kującetekraje,pogodziłysięcoprędzej!

PolecamCiebie,mojedziecko,natenrokSercuJezusaiopieceNie-pokalanejDziewicy.Przesyłampasterskiebłogosławieństwo.Proszęniezapominaćinadalomniewmodlitwachswoich.

221

Kopia:AMPP.

Wilno,5kwietnia1920

Listyotrzymałem.Dziękujęzamodlitwyiżyczenia.Sądzę,żemożnanależećdoZgromadzeniaDzieciMaryi,naturalnie

oileczaspozwala.Cieszęsię,żepracedobrzeidą.

Do Wandy Jeute284

Nietrzebasięzbytnioprzejmowaćanimartwićtrudnościamiwżyciuduchowymwewnętrznym.Tozwykłarzecz.Trzebaprzejśćprzezwieleutrapień,bysiędostaćdoKrólestwaBożego.

Tuzwykłepraceikłopoty.ObyBógdał,żebyprędzejwojnasięskończyłainastałynormalne

warunkipracy!Mytuwięcejodczuwamystanwojny.Proszęniekrępo-waćsiętym,żeczasaminieodpowiemnalist,proszępisywaćdomniewmiarępotrzeby.

PrzesyłamnajserdeczniejszeżyczeniawszelkichłaskBożych.NiechBógCibłogosławiwpracachiprzedsięwzięciach.


222

Kopia:AMPP.


Listyostatnieotrzymałemdopieroteraz.BógzapłaćzapamięćprzedBogiemimodlitwy,którychbardzopotrzebuję.Cieszęsię,żenaukado-brzeidzieijużsięmakukońcowiiżezdrowiedopisuje.

Codopowołania–trzebabyustniesięrozmówić,alenatotrzebaczekaćspokojniejszychinormalniejszychczasów.ObyPanBógdałnamtakupragnionypokójprawdziwy!

JajestemzdrówzłaskiBożej.Wieletrzebabyłoprzecierpieć;wogó-leżycietuipracatoustawicznykrzyżPański.NiechBógbędziewewszyst-kimbłogosławiony.BardzotęskniędomojejdawnejpozytywnejpracydlachwałyBożejidobraKościoła.Proszępamiętaćomnienadalwmodli-twach.Proszęsięniegniewać,jeżeliczasemnalistnieodpowiem,czasunierazbrakuje.

Zcałegosercaprzesyłambłogosławieństwoswoje.

285Do Wandy Jeute

223

Kopia:AMPP.


BógzapłaćCizalisty,zadobreserce,zamodlitwy.Proszęniezrażaćsię,żejanakażdylistnieodpowiadam,czasubrak.

ProszęnaraziesłużyćBogu,jakdotychczas.KtopełniobowiązkiwzględemBoga,siebieibliźniego,atowszystkoożywiamiłością,tendo-brzesłużyBogu.Narazieproszęuczyćsię,kończyćstudiauniwersyteckieinierozpraszaćsięzanadtonapoboczneprace,choćbypiękne,społeczne.PoskończeniustudiówbędziemożnapomyślećoinnymrodzajusłużbyBożej.

Oileidzieospowiedź,oporadęduchową,zawszechętniebędęsłużył.Podróżowanieterazbardzouciążliwe.ObyPanBógdałnamprędzej

prawdziwypokój!Bardzotuciężkoitrudno.InadalpolecamsięTwoimmodlitwom.

ZcałegosercabłogosławięTobieiTwoimpracom.

224

Kopia:AMPP.

Wilno,8maja1921

Listyotrzymałem.Serdeczniedziękujęzapamięćimodlitwy.Smuciszsiętym,iżjakobynicnierobiszdlaBoga.Anauka,czyżto

niepraca,ainneuczynkimiłosierneidobre,którePanBógdozwalaspeł-niać?LepiejdziękujPanuBoguzato,codozwalarobićispełniać,itozJegołaskiidobroci.SkorobędzieszwdzięcznąPanuBoguzato,codaje,zakażdąpracę,zakażdydobryczyn,doktóregoOndajesiłyiłaskę,skorobędzieszztegozadowolonaiztegobędzieszsięcieszyła,toPanBógdawięcejłaskinastręczyokazjędowiększychprac.Trzebazradościąiwe-selemsłużyćPanuiumiećkontentowaćsięmałym,tymbardziej,jeżeliwtymWolaBoża,aonazawszeświętaiwielka.

Do Wandy Jeute286

Niechtastudentkapracujenadsobą,oczytujesięwrzeczachBożych,aBógwskażedrogę.

Dobrąjestrzecząznaćswąnędzę,aleniejestzbytzdrowowniąsięwciążwpatrywaćiwniejsięgrzebać,albooniejrozpowiadać.Lepiejroz-ważajcudamiłosierdziaBożego,Jegołaski,Jegomiłość,dobroćniepoję-tąirozszerzajsweserce,radujsięiweselsię,iwielbijtakdobregoPana,ikochajGozdziecięcąufnością.

ObyPanBógdałtunampokójizgodę,ijedność.Módlsięoto,mojedziecko.

ZsercaCibłogosławię.Między6a28czerwcawyjeżdżamwobjazddiecezji.

225

Kopia:AMPP.


Dnia4sierpniawyjeżdżamwobjazddiecezjiibędęnieobecnywWilnieprzeszłomiesiącczasu.ObecnieodpoczywamniecowTryno-polunieopodalWilna.WięcproszęprzyjechaćdoWilnapomoimpowro-ciezwizytacji.

Proszęsięniemartwić,żenicsięnierobidlaBoga.Nauka,praca–teżjestsłużbąBożą,oiletoprzezwzglądnaBogasięrobi.KtomiłujeBoga,tenwielerobi.Proszęzespokojempracowaćinadal.Nadejdzieczas,Bógwskażewyraźniejswąwolęiwskażedrogę,oilezechce.

Polecamsięmodłom.Błogosławięzserca.

287Do Wandy Jeute

226

Kopia:AMPP.

Knyszyn,1września1921

Obydwaostatnielisty(19.8.1921)dopierodzisiajotrzymałem.Wizytacjadiecezjipotrwajeszcze3tygodnieażdo21września.Po-

tempojadędoRaśny(WysokieLitewskie)doOO.Marianów:wyświęcęjednegokleryka1,odbędęnaradyiodprawięrekolekcje.Pracywieleizmęczeniewielkie,aleowoceteżwielkie.

Proszęgotowaćsiędoegzaminówispokojniekończyćpraceroz-poczęte.Potempomówimyoprzyszłości.Wolałbym,żebyDrogaPaniprzyjechaładoWilna,kiedywrócęibędęmiałnormalnezajęcia,więcejspokoju.

ProszęwszystkorobićdlaBogaizmiłościkuBogu,awszystkobę-dziemiłeBogu.

Polecamsięmodlitwom,zsercabłogosławię.

227

Kopia:AMPP.


Listyotrzymałem.Cieszęsię,żeegzaminyidądobrze.Niemacosięstaraćtakbardzoo„celujące”.Lepiejniecozdrowiazaoszczędzić.Pro-szęnadalpracowaćspokojnieikończyćswestudia.Potembędziemożnawziąćsiędopracysystematycznejiplanowej.

Nieznamstanuduszyiprzeżyćowejzacnejtowarzyszki;przetobojęsięwskazywaćjejlekturę.

1 Wyświęciłnakapłana2X1921r.klerykamariańskiegoEugeniuszaKuleszę.

Do Wandy Jeute288

Niechsięspytaswegoprzewodnikalubjakiegokapłanaświatłego,bogobojnego(możeśw.Teresy,„Odoskonałości”1).

Nierozumiem,dlaczegoswojeżycieuważaszzazłamane.Nicprze-ciestraconego:jeszczemaszprzedsobączęśćżycia.IobecniemożeszkochaćBogailudzi,możeszpełnićwolęBożą,zbieraćzasługi,doskonalićsię,zdobywaćniebo.Czegowięcejpotrzeba?

Piszesz,żechciałabyśsięzemnązobaczyć.JabędęterazwWilniezostawał,wyjazdużadnegonieprzewiduję.Byłemchoryzprzepracowa-niapodczaswizytacji.Obecniejużprawiedobrze,jużmogęsweobowiąz-kipełnić.

Naświeciewielezłegoiprzewrotności.Smucimnie,iżnawetpośródtych,courabiająpoglądy,wśródpracującychwprasietylefałszu,niesu-mienności,przewrotności.NiechimBógprzebaczywszystko.Nigdynietrzebasięzrażaćzłem,alezłotrzebazwyciężaćdobrem.

Błogosławięzsercanaprace.

228

Kopia:AMPP.


Wszystkie4listyotrzymałem.BardzoCidziękujęzaspełnieniepo-lecenia.Jużotrzymałemodpowiedźnaniektórepapiery.Resztypieniędzyproszęnieodsyłać,aleproszęjezachowaćnaswojepotrzeby,przydadząsię.Wiem,żestudencinieopływająwmamonę.

Bógzapłaćzaserdeczneżyczenia.JaCizłożyłemżyczeniaprzedJezusem.DajBożeszczęśliwiezakończyćstudiaipotemjaknajwięcejzrobićdlachwałyBożej.

Proszęsięniezrażać,żenienakażdylistodpowiadam;tylemamkłopotówizajęć.

Zcałegosercabłogosławię.

1 TeresaodJezusaśw.,PismaświętejTeresy,zoryginałuhiszpańskiegoprzełożyłHenrykPiotrKossowski,t.3,cz.1:Drogadoskonałości, Warszawa 1900.

289Do Wandy Jeute

229

Kopia:AMPP.

Wilno,14kwietnia1922

Proszęsięniemartwićiniesmucić,jeżeliczasamidłużejnienapiszę.Różnesądotegonierazpowodyiprzyczyny.

Przeztencałyczasmiałemwielekłopotuibiedyzchorąnogą,aite-razjeszczeniezupełniedobrze.Leczeniezajmujedużoczasu.Oprócztegozwykłeobowiązkowezajęcia,ikłopoty.Bógjedenwie,ilenierazbywatrudnościiprzykrości.Ciężkinierazkrzyżbywa,aleBógdobrywspiera.NiechbędzieBógwewszystkimuwielbiony!Wiem,mojeDziecko,żepamiętaszomniewmodlitwach,bardzoCizatojestemwdzięczny.JatakufamwpomociOpiekęMatkiNiepokalanej:proszępolecaćmnieJejSer-cuorazSercuJezusa,któretylecierpiałozanasitaknasumiłowało.

Bóglepiejwie,coczyni.ZabrałRektora1,Jegowola.DuszęRektoramiłosierdziuBożemupolecam.

MojeDziecko!Pamiętajteżotwymzdrowiu,pracujumiarkowanie,powoli.Stosowniedosiłpracując,alesystematycznie,więcejdlaBogailudzimożnazrobić.Różnegałęzieżycialudzkiegotylumająoddanychsobiepracowników,atakmałoludzi,nawetsługBożych,którzybywy-łączniebylioddanipracydlaKościołaiBoga.

JatakkochamKościółnaszświęty,takpragnąłbymmuusłużyć;takpragnę,byjaknajwięcejludzisłużyłomuipracowałodlaniegozcałkowi-tymwyrzeczeniemsięsiebieiświata.GotujsięmojeDzieckodotejpracyisłużby.

ŻyczęCiwszystkiegonajlepszego,wszelkichłaskBożych.NiechmiłośćBoża,miłośćKościoławtwymsercuzawszekróluje.

Polecającsięmodłom,przesyłambłogosławieństwo.

1 IdziRadziszewski(1871-1922),organizatoripierwszyrektorKUL(1918-1922).

Do Wandy Jeute290

230

Kopia:AMPP.


Listyiobrazekotrzymałem.Bógzapłaćzamodlitwy.Proszęniemiećzazłe,żenienakażdylistodpisuję.Mamterazbardzowielepracy.Pracujędniami i nocami.

Cieszęsię,żepracedobrzeidą.Proszępamiętaćozdrowiu.Miłośćjestistotądoskonałości.ProszęmiećjakzawszemiłośćBoga,adlaBogaludzi,atakmiłośćbędziecorazbardziejserceuszlachetniałaipodnosiłaidoprowadzidodoskonałościinieba.Ktotrwawmiłości,siłaowocuprzynosi.

Polecamsięinadalmodłom.Jadęnazjazdbiskupówna20czerwcadoCzęstochowy.WWarsza-

wiebędęzpowrotemokoło1lipca.

231

Kopia:AMPP.

Wilno, 3 sierpnia 1922

Twojelistyotrzymałem.Proszęwypoczywaćinabieraćsiłdodalszejpracy.

Cobyśpowiedziałanatakąpropozycję:byśwstąpiłanaPiękną24doZgromadzenianapowrót?PanieniebyłybyprzeciwneTwemuprzyjęciunapowrótnaPiękną24.

Dziśwyjeżdżamnawizytacjędiecezji:wracamdoWilnana28sierpnia.Pomódlsię,pomyśl,nicnikomuniemówiącotejpropozycjiidajmi

odpowiedź.Polecamsięmodlitwom.Zsercabłogosławię.

291Do Wandy Jeute

232

Kopia:AMPP.


Listyotrzymałem.Proszępierwejzakończyćstudia,apotempomyśli-myowyborzedrogiżyciaiostatecznierozstrzygniemykwestiępowołania.

Cieszęsię,żeegzaminydobrzeposzły.PieniądzeTobiesamejsięprzydadzą;leczniewartoichprzechowy-

wać,bowstosunkudozłotawciążspadają.Najlepiejcośużytecznegokupićzanie,lubjezamienićnastałąwartość.

Japowizytacjidiecezjirozchorowałemsię.Miałemhiszpankę,po-wtórzyłasię,padłanapłuca,dostałemzapaleniapłuc.Terazjużdobrze,alejeszczekaszelmęczy.Jeszczezpokojuniewychodziłem.Jużzaczynampracować.

Polecamsięmodlitwom.NiechBógWambłogosławiwpracy,byonawyszłanachwałęBożąidobroludzi.

233

Kopia:AMPP.


ListyTwojeotrzymałem,otrzymałemtakżelekarstwo.Dziękujęser-deczniezawszystko.

Nierozumiem,dlaczegomająCiebieścinaćnaegzaminach.Gdybyśczułanapewno,żeniezdasz,torzeczzrozumiała–lepiejniezdawać.Są-dzę,żetozniecierpliwienie,któreodczuwasz,prawdopodobniepochodzizprzepracowaniaiosłabienia.Starajsięwięcejwypoczywać,mniejpra-cowaćiłatwiejbędzieszpracowaćnadsobą.Najwięcejtupomożełącz-nośćzPanemJezusemizMatkąNajświętszą.

Byłembardzozajęty,czujęsięzmęczony.KończyłemustawydlaPańzPięknej.

Do Wandy Jeute292

Smucimnieiboli,gdywidzętylenienawiścinaświecie:międzyna-rodami,klasamiijednostkami.Jatakkochamipragnękochaćwszystkichludzibezróżnicy.

Zamiastopłatka,któregoniemampodręką,przesyłamCiobrazekzbłogosławieństwemiżyczenia,byJezuszawszewTwymsercukrólował.

Polecamsięmodlitwom,zsercabłogosławię.

234

Kopia:AMPP.


Listyi„Wszechświatkatolicki”1otrzymałem.BardzoCidziękujęzaprezent:ładnatorzecz,aleczyniezadrogajaknaobecneczasy?

Mniesięzdaje,żelepiejpracowaćwśrednichzakładach.Lepiejmoż-nazastosowaćzdobytąwiedzę.

Cieszęsię,żetakkochaszJezusawNajświętszymSakramencieUtajo-nego.IOnnasumiłowałmiłościąnieskończonąizmiłościnamsięoddajebezzastrzeżeń.CóżMumożemyzatowszystkooddać?Przedewszystkimchceodnassercanaszego.WięcoddajsięJezusowibezzastrzeżeń.Żyć,pracowaćicierpiećwartodlaNiego.Onraczyłdlanascierpieć,żyćipraco-wać.Trudżyciakrótki,anagrodawieczna.

ŻyczęCipowodzeniawegzaminach.Pamiętajoswoimzdrowiu.BłogosławięCizsercanatenNowyRok,byśjaknajdalejpostąpiła

nadrodzedoskonałości.

1 Wszechświatkatolickiwobrazach:widokiświątyńiinnychpomnikówbudownictware-ligijnego,reprodukcjecelniejszychobrazówiinnycharcydziełsztukireligijnej,scenytre-ścireligijnejzżyciaróżnychnarodów [...],Wilno [nie przed 1898].

293Do Wandy Jeute

235

Kopia:AMPP.


ListyTwojeotrzymałem.Długonieodpowiadałem,bardzojestemzajęty.Doinnychrobótprzybyłyjeszczekazaniapasyjne,któremiewamwkatedrze.

Mniesięzdaje,oiletylkosięda,należałobyTobiezwolnićsięodpo- bocznychzajęć.Onetyleczasupochłaniają,psująnerwyiodwodząodbezpośredniegocelu.Rzymianiepowtarzali:„czyń,coczynisz”iasceciprzypominajączęstotozdanie.Bezcierpieńitrudówniemażycia.ToteżPanJezuskazałnamzaprzećsięsiebie,wziąćswójkrzyżnakażdydzieńipójśćzaNim.

Dobrzepiszesz,mojeDziecko,omiłościBogailudzi.ToteżmiłujiinnychzapalajdomiłowaniaBoganadewszystko,Kościoła,ludzi.Naświecietakmałomiłości,toteżipokojuprawdziwegoniema.MódlsięopokójtakjakOjciecŚwiętyzaleca.

PolecamsięTwoimmodlitwom.ZsercaCibłogosławięwpracach.

236



Przepraszam,żetakdługoniepisałem.Bardzobyłemzajęty.Układa-łemInstrukcjeiKonstytucje,oprócztegoinnesprawybyły.Listyotrzy-małem,albumyteż,bardzoładne.Bógzapłaćzawszystko,zażyczeniai modlitwy.

Dobrze,żesięprzenosisznamieszkaniedocichegoispokojnegopo-koiku.Toułatwiimodlitwę,ipracęnaukową.Nienależyzanadtoobar-czaćsięróżnymipostronnymizajęciami.Rzymianiemówili:„czyń,co

Do Wandy Jeute294

czynisz”,dobrazasada.Gdyczłowiekrozpraszasięnawielerzeczy,nicwiększegoniezrobi.Nieustawajwpracynadsobą.Własneudoskonale-niepodstawaiźródłosłużbyużytecznejdlainnych,dlaKościołaichwa-łyBożej.

Imgłębiejrozważam,tymbardziejkochamnaszKościółświętykato-licki,tokrólestwoBożenaziemi,założoneprzezBoga-CzłowiekaJezusaChrystusa.TylemaPanBógchwałyprzezKościół,tyleprzezeńspłynęłoispływałaskidobrodziejstwnacałąludzkośćinaposzczególnedusze.

Kochaj,mojeDziecko,Kościół:gotujsięnasłużbędlaniego.Takmałoludzi,którzybybyliwyłącznieoddaniKościołowiijemusłużyli!

Kiedymyśliszzakończyćswojestudia?Wczymczujeszsięnajbar-dziejwyspecjalizowana?Jakieplanynaprzyszłość?Jakieznaszjęzyki?CzygotowąbyłabyśwszystkodlaBogazłożyćwofierze?

Wspominasz,żebyłaśwRosji.Czybyłabyśgotowa,jeżeliBógtegozażąda,pójśćnapracędoRosji,pracowaćnp.wśródRosjan,czyUkraiń-ców,czyinnych,nauczaćwichmowieijejużywać?Żniwowielkie,ro-botnikówmało.

Wszelkiepartieiprądymająnierazbardzogorliwychpropagatorówizwolenników,częstozawstydzająoninasswymzaparciemsięiofiarno-ścią.AChrystus,aJegoKościół?TyleduszzdalaodprawdziwegoKo-ścioła?Kochaj,mojeDziecko,Kościół.

WczerwcuwybieramsiędoRzymuzesprawamidiecezji.Będęsięmodliłtamoduchaapostolstwa.

Polecamsięmodlitwomizsercabłogosławię.

237

Kopia:AMPP.

Wilno,27maja1923

Ostatniedwalistyotrzymałem.Bardzosięcieszę,żeokazujesztakągo-towośćsłużeniaBoguiKościołowiwszędziezzaparciemsiebieiwszyst-kiegocozwykleludziwstrzymujeodcałkowitegooddaniasięBogu.

295Do Wandy Jeute

Mniesięzdaje,żeTobiemożesięprzydaćwprzyszłościlepszaznajo-mośćjęzyków,zwłaszczałacińskiegoifrancuskiego.Zwróćnatouwagę,bynieekspensowaćsiłnainnerzeczymożemniejpotrzebne.JeżeliCizby-wajakigrosz,tostarajsięnabyćniecoksiążek,zwłaszczatreściascetycznej,atakżepedagogicznej.Kiedyostateczniezamierzaszkończyćswestudia?

Myślęotym,byzorganizowaćpracęwduchuBożymdlaludupro-stego,ocharakterzemisyjnym,wśródprawosławnych.Jużpoczątkisą.ResztawrękuBożym.

WybieramsiędoRzymu.BędęwWarszawieprawdopodobnie13lub14czerwcaajuż17czerwcazamierzamwyjechaćdoRzymu.

Niewiem,czywieleskorzystasz,jeżeliprzyjedzieszdoWarszawy,będębardzozajęty.Rób,jakCisiębędziezdawałolepiej.Bardzozajętyjestem.Polecamsięmodłom.

ZsercaCiprzesyłambłogosławieństwo.

238

Kopia:AMPP.


Listzdnia7VIotrzymałem.Będęsięmodliłnaintencjewskazane.MampewienprojektsłużbyBożej,przedstawiętoStolicyŚwiętej.Je-

żeliOjciecŚwiętyzaaprobuje,rozpocznęwimięBoże.Właściwiejużjestpoczątek1.DamznaćTobieipowakacjachbędzieszmogłaprzyjechać.

SzczęśćBożeCiwpracachiprzyegzaminach.Przesyłambłogosławieństwoipolecamsięmodlitwom.

1 MowaoZgromadzeniuSióstrSłużebnicJezusawEucharystii,którezałożył23IV1924r.woparciuozezwolenieKongregacjiZakonnikówz14XII1923r.

Do Wandy Jeute296

239


Wilno,2września1923

DopierowczorajwróciłemdoWilna,adopierodzisiajprzejrzałemTwojelisty.

BędącwRzymie,pamiętałemoTobieimodliłemsięugrobówŚw.ApostołówPiotraiPawła.IpotemnierazwspominałemCiebiewswoichmodlitwach.

Zdajemisię,żejużnadchodzichwila,kiedymusiszstanąćdopracydlachwałyBożej.Zdajesię,żeBógiKościółpotrzebujetego.WysyłamjednegozksiężyMarianówdozbadaniagruntudopracy.CzygotowajesteśimożeszzarazzostawićLubliniudaćsięnamiejscepracy,skoroCięotymzawiadomię?PierwejprzyjedzieszdoWilnazemnąsięporozu-mieć.PopowrocieowegoKsiędza,któregowysyłam,napiszędoCiebie,więcczekajmegolistu.

Niepodobamisię,mojeDziecko,żeTymniewswoichlistachtyluitakimitytułamiobsypujesz.Mniesięwydaje,żetotrąciprzesadą.Tywiesz,żeCipragnęjedyniedopomócdopostępunadrodzedoskonałościidosłużeniaPanuBoguiKościołowi.

BardzoterazleżyiOjcuŚwiętemunasercusprawapracywśródschiz- matykówiinnychniekatolików,apotrzebatejpracyiwśródsamychkato-lików.Mamnadzieję,żeBógnamdopomożecośzrobićwtymwzględzie.Żniwowielkie,apracownikówmało.

Napiszzaraz,kiedybyśmogłauporządkowaćswesprawynajpilniej-szewLublinieiudaćsięnapracędlaKościołaiBoga.Chrystuswoła,aMatkaNajświętszazaopiekujesięipobłogosławi.OpatrznośćBożaza-opatrzywrzeczyniezbędne.BędęczekałTwegolistu.KiedywWilniebę-dziesz,damCiróżaniecpobłogosławionyprzezOjcaŚw.iinnedrobnepamiątkireligijne.BłogosławięCizserca.

297Do Wandy Jeute

240

Kopia:AMPP.


Listostatniotrzymałem.Cieszęsię,żemasztakąchęćigotowośćsłu-żeniaBoguijesteśgotowadlaNiegowszystkoopuścićiwszystkiegosięwyrzec.Proszętedypouregulowaniusprawprzyjeżdżać.Książkiirzeczyprzydadząsię.Tamteżwypadnienauczać.PodrodzeproszęwstąpićdoWil-na.Możeszrzeczyzłożyćumojejsłużby,jeżeliniemaszodpowiedniejsze-gomiejscauznajomych.Zresztą,najlepiejrzeczyzostawićnakoleinaprze-chowanie,bopojedzieszdalejkolejądoDrui.Możesznawetprzenocowaćumojejpoczciwejgospodyni,oileokażesiępotrzeba.

Dnia29tegomiesiącawyjadęnaparędninakonsekracjękościoła,pozatymbędęwdomu,na8.następnegomiesiącateżwyjadę.

Uregulujsprawy,bardzosięniespiesz,aleteżiniezwlekaj,boitampoczątekroku.WięcczekamnaCiebie.

Módlsię,bywolaBożasięspełniła.Błogosławię.

241

Kopia:AMPP.


Dziękujęzalistiwiadomości.Ochorejpamiętamwmodlitwach.Proszęnieprzepracowywaćsię,byzdrowianiestracić.

Cieszęsię,żegimnazjumdobrzesięzapowiada,żechętnychdonaukiniebrak1.Proszęiswojesiostrzyczkiwedługmożnościurabiaćduchowo,anawetzdolniejszeniechsięuczą,choćwwolnychchwilach.Powoli,Bógda,wszystkosięrozwinie2.

1 KsiężaMarianieotworzyliwDruigimnazjum,wktórympracowałysiostry.2 S.WandaJeutezostałamianowanaprzełożonąwzałożonymZgromadzeniuSióstrSłu-żebnicwEucharystii.

Do Wandy Jeute298

WszystkimWamprzesyłamżyczeniaświąteczne,bywśródWasduchBożypałałikrólował,byprzezWaschwałaBożarosłaidobredziełasze-rzyłysię.

Polecamsięmodlitwomibłogosławię.Przedparudniamibyłaumniep.KazimieraVileikis,alejużwubra-

niuświeckim.Perswadowałemjej,bymyśliotworzeniuzakonuzanie-chałaiwzięłasiędopracy.

242

Kopia:AMPP.

Wilno, 3 marca 1924

Bardzosięcieszę,żeZgromadzeniesięrozwijairozwijająsięprace.Wierzęmocno,żeBógWasnieopuściiMatkaNajświętszanieposkąpiWamswojejpomocyiotoczyWasswąopieką.JezusChrystus,utajonywNajświętszymSakramencie,któregomacieczcićwsposóbszczególny,WaszjednoczyispoiwjednąBożąrodzinę.Beztrudnościżycianiema.

Ks.AndrzejCikotouporządkujestosunekzs.Michaliną1.Niemartwsiętym,czypotrafiszcozrobić.ZdajsięnaBogazespokojem.WszystkomożemywTym,którynasumacnia.

Jednomnieniepokoi,żepodobnopracujeszzadużo.Jeżelitakdłużejpracowaćbędziesz,todługoTwezdrowieniewytrzymaipracestaną.Pa-miętajotymiobchodźsięzeswymzdrowiemroztropnie.

Ochorejwmodlitwachpamiętam.Wamwszystkimprzesyłampozdrowienieibłogosławieństwo.

1 MichalinaZambrzycka.

299Do Wandy Jeute

243

Kopia:AMPP.


Spodziewamsię,żePanBógbędziemiałdużochwałyzWaszejpra-cy,kiedymacietyleprzeszkód.Nietrzebasięzrażać,przypomocyBożejwszystkoprzetrwacie.Zwładzamibądźciejaknajgrzeczniejszeiuspoka-jajcieje,żeniczłegosięnierobi.

DopókiWamsłużyks.Zienkiewicz,doniegochodźciedospowiedzi,agdywyjedzie,będzieciemogłychodzićdoo.Andrzejalubdoks.Cha-mionka,jakuradzicie.

Możejeszczenieporawtajemniczaćrodzinęwto,żejesteśwZgro-madzeniu.NiechjeszczetrochęrzeczysięuporządkująiZgromadzeniewzmocnisię.

Codowyjazdudorodziny,naradźciesięzks.AndrzejemCikoto.Oilewyjedziesz,wartoposzukać,czynieznajdzieszwspółpracowniczekdogimnazjum,wLublinielubWarszawie.Jakandydateknieznamwię-cej,niemamobecniestycznościztegorodzajuosobami.

Pozdrawiamwszystkiezsercaiprzesyłambłogosławieństwo.

244

Kopia:AMPP.


Dziękujęzażyczeniaimodlitwyorazzaprezent.Żadnychdługówproszęmnienieoddawać.DajBoże,żebyściemiałyzczegożyć.Pokła-dajcieufnośćwBogu.Początkiwszelkiezawszebardzotrudne.Dobrze,żeodeszłasiostraMichalina,onanerwowaitowsposóbchorobliwy,dożyciawspólnegonienadajesię.

Starajciesięzniążyćwzgodzie,oiletomożliwarzecziokazywaćjejmiłość.Naswojezdrowieproszęzwracaćuwagę.Cieszęsię,żerodzajżyciaiprzewodnictwosiępodoba.

Do Wandy Jeute300

PrzesyłamwamoficjalnyakterekcjiZgromadzenia1.Jakbędęmiałczas,uporządkujęustawyWasze.

PozdrawiamwszystkieserdecznieiprzesyłamWambłogosławieństwo.

245

Kopia:AMPP.


OtrzymałemTwójlistzdn.27VI,obecnieprzywiózłdrugilistks.Andrzej.

Cieszęsię,żepracepostępująnaprzódprzypomocyBożej.Oiletyl-kobędzieszmogła,pracujnadurobieniemiprzygotowaniemSióstr.

NajwiększebogactwoZgromadzeniatoosoby,zktórychonosięskła-da:ichdobryduch,ichzaparciesię,ichzdatnośćdopracy,ichcałkowiteoddaniesięBogu,KościołowiiZgromadzeniu.

Pamiętajteżosobieioswoimzdrowiu.ZarazwyjeżdżamdoCiechocinka,doktorkonieczniewysyła.Chyba

popowrociebędęmógłCisłużyć.Oileznajdzieszchwilkęiprzyjedziesz,stosowniedoTwegożyczenia

wyspowiadamCięiTwojeślubyprzyjmę.Dobrze,mojeDziecko,żetakkochaszJezusa,Ontakidobry,tak

namsięoddaje.MiłośćJezusaiJegoMatkiNajświętszejNiepokalanejdowszystkiegodobregoiCiebie,iTwojeSiostrydoprowadzi.JazaWaswszystkiemodlęsięiWymódlciesięzamnie,byminnymwskazującdrogiBoże,samniezginął,alecorazwierniejJezusowiiJegoKościołowisłużył.

ZsercaWamwszystkimbłogosławię.

1 Georgius Matulewicz, Decretum, ErectioCongregationisreligiosaedioecesanaeSororumAncillarumJesuinEucharistia,Vilnae23IV1924,w:DocumentaResponsionisadnexa, s. 66, w: Positiosupervirtutibus, Roma 1980.

301Do Wandy Jeute

246

Kopia:AMPP.Wilno,31października1924

Listyotrzymałem.Cieszęsię,żepracaidzieprzypomocyBożej,żeSiostrysięurabiająikształcą.Bógdopomoże,powolidowszystkiegodojdziecie.

Największyskarbzakonutoosoby,zktórychonsięskłada.OileonemająduchazaparciasięibezwarunkowegopoświęceniasiędlaBogaisprawyBożej,duchagorliwości,duchaEwangelii,oilesąurobione,oilemająniezbędnąwiedzęstosowniedoobowiązków,któremająpełnić,oty-lezakonbogatszywoczachBoga,anawetiludzi.

SiostręKatarzynę1wstrzymałem,bysięwyleczyłagruntownie,dokońca.Chciałajużwyjeżdżać.Opróczmasażyelektrycznychrobiąjejza-strzykiwania.Doktorzapewnia,żesięwyleczy.Onapomagatupracować.Okosztproszęsięniemartwić;damytutajsobieradę.Mytuwszelkieko-sztapokryjemy.Książkiks.JanKriszczukaityskupił.OilektozDruibę-dzie,niechwstąpi,byjezabrać.AlboSiostraKatarzynazabierze.Przy-puszczam,żezatydzieńonabędziemogławyjechaćdoDrui.

Proszęnieprzepracowywaćsię.PozdrawiamWas–całąwaszągromadkęiprzesyłamzsercaswe

błogosławieństwo.

247

Kopia:AMPP.

Wilno, 16 listopada 1924Dopisekdolistuks.Kriščukaitisa.

Odsiebiezałączamnajserdeczniejszepozdrowieniawszystkimorazbłogosławieństwoprzesyłam.NiechPanBógpomagaprzetrwaćwszyst-kiebiedy.

1 S.KatarzynaRaczyńska.

Do Wandy Jeute302

248

Kopia:AMPP.


PrzesyłamnajserdeczniejszeżyczeniawszystkimWam.NiechBo-skieDzieciątkowsercukażdejzWaskrólujeprzezłaskę,byściemogłyześw.Pawłemmówić:Żyjęjużnieja,ależyjewemnieChrystus(Ga2,20).

PolecamsięWaszymmodłom,zsercaWasbłogosławię.

249

Kopia:AMPP.


PrzesyłamTobieicałemuWaszemuZgromadzeniunajserdeczniejszeżyczenia,wszelkichłaskBożych.NiechJezusZmartwychpowstałycorazbardziejpociągasercaWaszekusobieikrólujewnichwszechwładnieiniepodzielnie;niechWaszagromadkastalewzrastawliczbęizasługi.JaoWasczęstopamiętamwmodlitwachswoich.

Słyszę,żeniektórechorowały;pamiętajcieteżozdrowiu,botocennydarBoży;trzebaznimumiejętnieiroztropniesięobchodzić,bymócwie-lezrobićdlachwałyBożejidobraludzi.

Cotusłychaćopowiekl[eryk]Smulko.Życiejakzwykleupływaw pracy.

PolecającsięmodlitwomWaszym,przesyłamWamzsercaswe błogosławieństwo.

Ks.JanKriszczukaitysprzesyłatrochęksiążekijaknajwięcej życzeń.

303Do Wandy Jeute

250

Kopia:AMPP.


Listz9IVdopierodzisiajotrzymałem.List,któryprzywiózło.An-drzejCikotozarazotrzymałem.

NaprzyszłyrokbędzieciemogłymiećP.JezusausiebiewkaplicyprzezWielkiTydzień.Natodajępozwolenie.Mówiłemotymo.Andrzejowi.

Mówiłmio.Andrzej,żesięprzepracowujesz,żenieszanujeszswegozdrowia,żezanadtowszystkochceszbraćnasiebie.

Pamiętaj,żezdrowietocennydarBoży;trzebaznimumiejętnieiroztropniesięobchodzić.Oilemożna,wyręczajsięinnymi.NieobawiajsiędaćSiostromwięcejsamodzielności,zwłaszczawpowierzonychimdziełach.Powoliwprawiąsiędowszystkiego.

Prosiłemo.Andrzeja,żebywejrzałwtoizdjąłzCiebie,cosięda,ciężarów.

Codoinnychspraw,poruszonychwliście,porozumiejciesięnamiej-scuprzyobopólnejdobrejwoli.Najgorszasprawatostankasygimnazjal-nej.Zobaczymy,cobędziepowakacjach.TrzebaprosićBogaopomoc.

Niedobrze,żesięsmuciszimartwisz.TrzebaufaćbezgranicznieJezusowiiMatceNajświętszej.Bógtakidobryitaknashojnieobdarzaswymiłaskamiidarami.Myśl,ileCiPanBógdaje.Bądźwdzięczna,cieszsię,dziękuj.Bógdawięcej.KochajBogamocnoibądźspokojna.Miłu-jącymBogawszystkoobracasiękudobremu.OddajsweserceJezusowiimiejwswymsercuJezusaibądźspokojna.Jakmożnasięsmucićmająctakiskarb.

Oilebędzieszmogłakiedyprzyjechaćzpotrzebamiswejduszy,za-wszejaknajchętniejCibędęsłużył.

Ks.JanprzesyłaCipozdrowienieipyta,czymakupowaćresztęwskazanychksiążekiczywystarczanarazietych,któreposłał.

Ks.Andrzejpowieresztę.WszystkimSiostromprzesyłampozdrowienieibłogosławieństwo.

ZsercaCibłogosławięnapraceitrudy.ProszęBogaospokójwewnętrz-nydlaCiebie,radośćipogodęducha.

Do Wandy Jeute304

251

Kopia:AMPP.

Wilno,12maja1925

Listyprzezo.Andrzeja1otrzymałem.GdyPanBógpokazujeczło-wiekowijegonędzeiwady,wielkądajełaskę.Nawidokswejnędzyupo-karzajsięprzedBogiemiludźmiipobudzajsiędoustawicznejiwytrwa-łejpracynadsobą.PokładajcałąufnośćwBogu.Samizsiebiejesteśmynicością,nędzą,alewBoguizBogiemwszystkomożemy.

Toteżmężnietrwajwpracynadsobąinadinnymi;Bógnieopuści.Słuchajswychkierownikówibądźspokojna.WeselsięiradujwPanuBogu,botakidobryjest.Rozważaj,ileCiBógdobregorobiidaje.Pamię-tajoChrystusie,któryjestOblubieńcemTwejduszy,nigdysamotnąniebędzieszsięczuła,anismutekCiebienieogarnie.Oblubienicaniemożesięsmucić,gdyjestzOblubieńcemswoimChrystusem.KochajSiostry,bojeJezuskochaisłużimjakOblubienicomJezusowym.Pamiętaj,żetrzebaprzejśćprzezwieleutrapień,bysiędostaćdoKrólestwaniebieskie-go.Wkrzyżuzbawienienasze.Cieszsię,żeprzezcierpieniamożeszstaćsięcokolwiekpodobnądoChrystusa,swegoOblubieńca.

MojeDziecko,jakTymożesztracićspokójipogodęduszy,wiedząc,żeBógprzyTobieiwduszyTwej,żeChrystusOblubieńcemTwoim,aMatkaNajświętszaOpiekunką.Niemożnamiećlepszejopieki.Cieszsięiraduj,żeczyniCiwielkierzeczyBóg,którymożnyidobryjest.

Cieszęsię,żegromadkaWaszarośnieirozwijasię.OpatrznośćBożaotoczyWasiopiekąmaterialnązczasem.

PolecamsięTwoimiSióstrmodlitwom.PrzesyłamWamwszystkimpozdrowienieibłogosławieństwo.Ja

oWaspamiętamprzedBogiem.

1 Ks.AndrzejCikoto.

305Do Wandy Jeute

252


Wilno,20maja1925

Listyotrzymałem.Nierozumiem,jakTymożeszsmucićsięiniepo-koić.CodzieńJezusaprzyjmujeszwKomuniiśw.Maszskarbwsercutakniepojęciewielki–Bogasamego!Onnietylkoprzynas,aleiwnasjest.OnOblubieńcemdusznaszych.Cieszsięiraduj,mająctakiegoOb-lubieńca.Niezwracajuwaginateodruchyskażonejnatury,natebuntywewnętrzne,nateuczucianiedobreitd.Toprzyjdzieiprzejdzie,jakburza.NawidokwłasnejnędzyupokarzajsięgłębokoitymbardziejlgnijdoswegoOblubieńcaJezusaChrystusaitulsiędoswejMatkiNiepokalanejMaryi.

KtóżnasmożeodłączyćodmiłościChrystusowej?(Rz8,35).Wołajmężnie:WszystkomogęwTym,którymnieumacnia(Flp4,13).

KochajBoga,awBoguwszystkichludzi,kochajsprawęBożąidlaniejsiępoświęcaj,abądźspokojną.MiłośćBożadowszystkiegodobregodoprowadzi.Niedajsięzwyciężyćzłemu,alezwyciężajzłowdobrym,upominaApostołśw.Naświecieuciskmiećbędziecie–przepowiedziałBoskiMistrz–aleufajcie.Jamzwyciężyłświat(J16,33).

Niczymsięniezrażaj,pracuj,poświęcajsięiwierzmocnoiufajwzwycięstwoitriumfdobregonadzłem.Starajsięcorazbardziejob-umieraćsobie,swojemuja,ażyćjedyniedlaBoga,dlaJegosprawy,dlaZgromadzenia.

Bezofiaryizaparciasięniemaprawdziwejmiłości.Niebójsięzło-żyćsiebiewofierzeBoguiZgromadzeniu.Siłaowocuprzyniesiesz.

Dnia22majajadędoWarszawy;wrócę30.Siostrytuprzysłaneko-rzystająznauki.

Ks.Smulkojużdiakonemwraca,będziemógłwięcejpomagaćks.Andrzejowi.

CosiętyczyzużytkowaniaipokierowaniaSióstr,tamnamiejscuradźciesię.

PolecamsięWaszymmodlitwom,jakzawsze.SerdeczniecałąWaszągromadkępozdrawiamiWambłogosławię.

Do Wandy Jeute306

253



Listz14VIotrzymałem.Ijabardzosięcieszę,żejużnowicjatnaszwDruipowstał,więcejbędziechwałyBożej.ZaWassięmodlęipamię-tamoWasweMszyśw.

Mamnadzieję,żerozwinieciesię,choćniebeztrudności.NikogonieprzyrzekłPanJezusłatwądrogąprowadzićdonieba.Starajciesię.Bógdopomoże.

Pokusynawiedzająkażdegoikażdywtejczyinnejformieprzeżywawalkiduchowe.NiechDrogaSiostratrwamężniewtympowołaniu,doktóregojąBógpowołał.Niktnieżałował,ktosięoddałbezzastrzeżeńJe-zusowi,iDrogaSiostraniebędzietegożałowała;imtrudniejidziepraca,tymwiększazasługa.StokrotnieJezuswszystkonagrodzi.BędzieszmiałazasługęprzedBogiemiludźmi,będzieszmiałacząstkęwżyciuizasłu-gachcałychnastępnychpokoleńswegoZgromadzenia.NicnieżałujdlaPanaJezusaidlaZgromadzenia.

NiechBógCiebiekrzepiidawytrwaniewpracy.ITobie,iwszystkimSiostromprzesyłamnajserdeczniejszepozdrowienieibłogosławieństwo.

254

Kopia:AMPP.

Ciechocinek,25lipca1925

Listz16VIIotrzymałem.To,cosłyszałemwWilnie,przejęłomniewielkimniepokojemismutkiem.Obecniejeszczenicniedecydujęiniepostanawiam.ModlęsięirzeczyrozważamprzedBogiem.

PrzyjechałemdoCiechocinkabardzoprzemęczony.Doktorznalazł,żejestemprzepracowanyiprzemęczony,żemampoczątekanemii,żeser-ceosłabione;dotegozwykłemojechorobydołączająsię:tuberkułyiinne

307Do Wandy Jeute

dolegliwości.Już12dnijestemwCiechocinku,możewypadnieprzerwaćkuracjęipojechaćdoRzymu.

Narzeczachfinansowychiekonomicznychniebardzosięznam.JakośdotychczasOpatrznośćBoskamnąsięopiekowałaibardzohojniemniezaopatrywaławewszystko.Sumieniemniezawszewyrzucało,żeraczejzadobrzemam.

OmoichbraciachteżBógpamiętałipamięta;bywałyciężkiechwile,ażadenzgłoduniezginął,żadenniebyłbezdachunadgłową.

IWy,DrogieSiostry,szukajcienaprzódKrólestwaBożegoisprawie-dliwościJego,aresztabędziewamprzydana(por.Mt6,33).ProszęsięwpatrywaćwChrystusaimodlićsię.

PrzesyłamWampozdrowienieibłogosławieństwozserca.

255

Kopia:AMPP.

Rzym, 9 listopada 1925

Mniesięzdaje,żeprzyjęciadoślubówosób,któresągotowe,niemacoodkładać.Jadałemks.CikociewszelkieupoważnieniacodoWaszegoZgromadzenia.

Przypuszczam,żeJ.E.,obecnywikariuszkapitulny,biskupMichal-kiewicztegonieodwołał.Więcproszęzałatwićsprawęprzyjęciadoślu-bówzks.Cikotąimniesięzdaje,niemacoodkładać.

PrzesyłamwszystkimkandydatkomżyczeniawszelkichłaskBożychiswebłogosławieństwo.

GdyprzyjedzienowyArcybiskup,niechks.Cikotoodnowidaneprzeze mnie pozwolenie. A i Wam wypada nowemu Pasterzowi przedsta-wićsię.PokładajcieufnośćwdobrociimiłosierdziuBożym;powolidowszystkiegodojdziecie.

Tu,wRzymie,jeszczenicsięniezmieniłowmymżyciu.CzekamprzyjazduwspółpracownikazAmeryki1.Zaczniemysięurządzać.Obec-nieprzypominamsobiestudenckieczasyiuczęsię.

1 Czekałnaks.KazimierzaRekłaitisa.

Do Wandy Jeute308

Pozdrowieniedlaksięży.Niechktórynapiszedomnie,jakimsiępowodzi.

WszystkichWaspozdrawiamibłogosławię.Gdysięjakotakourzą-dzę,będęmógłWamlepiejiwięcejsłużyć.

WmodlitwachpamiętamoWasiWyomniepamiętajcie.Listyotrzymałem.Niemogłemdługouporządkowaćswychspraw,

więczodpowiedziąnalistyzwlekałem.AleoWaspamiętałemwciążw modlitwach przed Bogiem.

Módlciesię,byPanBógdopomógłmiznaleźćjakistosownykątiurządzićdomzakonny.Dopókiniebędziemymielidomu,trudnomibędzieprowadzićsprawyjaksięnależy.

ProszęzaufaćOpatrznościBożejiopieceMatkiNajświętszej.Po-wolisprawysięułożą.Beztrudnościikrzyżyniemażycia.Niemainnejrady,trzebawziąćkrzyżnaramionaizzaparciemsięsiebiedźwigaćgozaChrystusem.MiłośćBożawszystkonaprostujeidowszystkiegodo-prowadzi.Kiedypóźniej,jaksięnadobreurządzę,przyślęWampamiątkiz Rzymu.

AtymczasemwszystkieSiostrypozdrawiamiwszystkimWam błogosławię.

Jakidziegimnazjum?Czydajeciesobieradę?

256

Kopia:AMPP.

Rzym,19kwietnia1926

Listyotrzymałem,Bógzapłaćzawiadomości.Cieszęsię,żechoćzbiedą,jednakżyjecieirozwijaciesię.Żałuję,żeniemogęWamwieledopomagać.AleskoroskończępilnepracezleconemiprzezOjcaśw.,zaj-męsięwięcejWami;uporządkujęostatecznieWaszeustawy.

Pracowałemnietylkowednie,aleczęstoiwnocy.Bógbłogosławiłmejpracy.Ojciecśw.byłbardzozadowolony.

309Do Wandy Jeute

NaLitwie,Bógda,rozpoczniesięnoweżyciekościelne.Dziśwy-jeżdżamdoLitwy,podkoniecmajastamtądjadędoAmeryki,wrócęnaLitwę,apotemdoRzymu.WtedyoddamsięjedynieZgromadzeniom.

JaoWaspamiętamimodlęsięzaWas.ICiebie,iwszystkieSio-strzyczkiserdeczniepozdrawiamibłogosławię.

KochajcieBogagorącoikochajciesięwzajemnie.BógWasnieopu-ści.Wprzyszłościipoledopracymisyjnejsięotworzy.Zks.Zienkiewi-czembądźciewdobrejzgodzie.Jeżeliizaszłocoś,tozapomnijcie.Dobratodusza.Pamiętajciezawsze,żejaWamwszystkimjestemcałymsercemoddanyipragnęWaswniebiekiedyśoglądać;modlęsięoto,byśmykie-dyśzaniołamiBogamogliwielbićiwJegomiłościtonąć.

257

Kopia:AMPP.

[Kowno], 7 listopada 1926

PrzesyłamTobieiwszystkimSiostromserdecznepozdrowienieibłogosławieństwo;obecniepracujęnaLitwie1,mamzamiarwkrótcewrócićdoRzymu.WtedybędęmiałczasdoWaspisywać.

Proszęzaufaćks.Cikocie,jakmniesamemuizpokorąiuległościązrobićto,coonCiwskaże.BógCitowynagrodzi.

Możelepiejbędzie,żejakiśczasoddaszsiępracytylkowgimna-zjum,apozwoliszinnymsiostromspróbowaćsiłwkierownictwieZgro-madzeniem,wedługzarządzeńo.Cikoty.

PrzesyłamWamofiarę100dolarów.PamiętamoWaswmodlitwachiWasproszępamiętaćprzed

Bogiem.CałymsercemWasbłogosławię.

1 Jakowizytatorapostolski.

Do Wandy Jeute310

258


Warszawa, 8 stycznia 1911MagnificeRector!

ZcałegosercadziękujęMagnificoRectorizatowielkiezaufanie,ja-kimmnieobdarzyćraczyłizatęzaszczytnąpropozycję,którąmiczyni1.

Tapropozycjazaskoczyłamniezupełnienieprzygotowanego,aconajważniejsze,zaangażowanegowbardzoważnesprawy.Jestemzwiąza-nypewnąobietnicąwzględemJegoEkscelencjiks.biskupakieleckiego2 orazinnąjeszczeważnąsprawą3.Terzeczymuszękonieczniewyłożyć

Do kardynała Aleksandra Kakowskiego

Kardynał Aleksander Kakowski (1862-1938) studiował w Warszawie, Petersbur gu i Rzymie. Wyświęcony w 1886 r., był profesorem i rektorem Se-minarium Duchownego w Warszawie, w latach 1910-1913 rektorem Aka-demii Duchownej w Petersburgu i od 1913 r. arcybiskupem warszawskim. Należał do Rady Regencyjnej i w 1918 r. przekazał władzę Piłsudskiemu. W 1919 r. został kardynałem. Cenił o. Matulewicza. Mianował go wicerek-torem Akademii. W 1915 r. przekazał Marianom erem pokamedulski na Bie-lanach, proponując najpierw inne zabytkowe kościoły w centrum Warszawy.

1 Ks.rektorAleksanderKakowskinieczekającnazgodęks.Matulewicza,przedstawiłgonainspektoraAkademii.Nastąpiłoto26I1911r.

2 Ks.biskupkieleckiAugustynŁosiński,doktóregodiecezjiks.Matulewicznależał,zaproponowałmuobjęcieobowiązkówrektoraseminarium.

3 Od1909r.ks.MatulewiczpracowałnadodnowieniemZgromadzeniaKsiężyMarianów,cowymagałowieleczasuisił.

311Do kardynała Aleksandra Kakowskiego

JegoEkscelencjiks.MetropolicieiMagnificoRectori,żebymniezrobiłimniepotrzebnegozawodu.Mogętozrobićtylkoustnie.Toteżswójpo-wrótdoPetersburgaprzyspieszę.Sądzę,żeMagnificusRectorniebędziemimiałzazłetejkilkadnikrótkiejzwłoki,nimniepowrócędoPetersbur-gaicałejsprawyosobiścienieomówię.

ZnajgłębszymszacunkieminajwiększąwdzięcznościąsługaMagni-ficiRectoris

ks.J.Matulewicz

259

Telegram:LCVA,1676,1,t.99,k.99v.Tł.zros.H.Szymanel.

[Warszawa,30grudnia1910/11stycznia1911]

Petersburg,RektorKatolickiejAkademiiDuchownej.

Listwysłany.Ostatecznaodpowiedźpoprzyjeździedrugiegostycz-nia [starego stylu] rano. Matulewicz.

260

Kopia:LCVA,1674,2,t.27,k.35-36.

[Fryburg],2grudnia1911

MagnificeRector!

DopierocowróciłemzRzymu.Spieszęzdaćsprawęztego,comizle-ciłCzcigodnyKs.Rektor.Dnia15XI1911doręczyłemlistirelacjęmgr.Antonucciemuzprośbąbyprzejrzałpapieryizobaczył,czyczegoniebra-kujeiczywszystkowporządku.Popołudniutegosamegodniaznowupo-jechałemdomgr.Antonucciego;powiedziałmi,żewszystkowporządku,żebrakujetylkopodpisuJ.E.ks.arcybiskupa,cojestbardzoważnąrzeczą

Do kardynała Aleksandra Kakowskiego312

isprawozdaniaotym,iluklerykówskończyłoizjakimistopniami.Wyja-śniłem,żepodpisuMetropolitybyćniemogłoztegowzględu,żerelacjabyłaukładanawnienormalnychwarunkach.Mojewyjaśnienieuznanozadostateczne.Cosiętyczytego,iluklerykówukończyłoAkademięizjaki-mistopniami,tomożnaznaleźćsprawozdaniewRocznikuirzeczywiścieznaleźliśmy.MgrAntonucciuważał,żelepiejbędzielistdoniegopisanydołączyćdorelacjiitowszystkorazemdoręczyćSekretarzowiŚwiętejKongregacji.Byłemkilkarazyumgr.AntonucciegowsprawieAkademiiidawałemodpowiedniewyjaśnienia.

ZłożyłemteżwizytęJ.E.arcybiskupowiSymonowi,którybardzoostrozaatakowałostatniedziełaks.profesoraTrzeciaka1;mówił,żesąwnichpoglądyizdanianiekatolickie.Takaopiniawyrobiłasięwidaćiwszerszychkołach,boztymzdaniemspotkałemsięizustJ.E.ks.Sa-piehy.Dziełoks.profesoraTrzeciakaposłano,zdajesię,dokogośkom-petentnegowceluprzejrzeniaiskrytykowania.Wobectegouważałemzastosowneiwobecmgr.Antonucciego,ipóźniejwobecmgr.Dandiniego,sekretarzaŚwiętejKongregacjizaznaczyć,żeMagnificusRector przy-syładzieławydaneprzezprofesorówjakodowód,żeludziewAkademiipracują,ależebynajmniejniebierzenasiebieodpowiedzialnościzatreśćiwewnętrznąwartośćtych;specjalniecododziełaks.profesoraTrzecia-kapowiedziałem,żeononiedawnoprasęopuściło,więcaniRektor,anijaniemieliśmyjeszczeczasugoprzeczytać.Sątotylkodowody,żeprofeso-rowiepracują.

Dnia20XIbyłemnaaudiencjiusekretarzaŚwiętejKongregacjiStu-diów.Poleciłmizakomunikować:

1)ŻeŚwiętaKongregacjaspodziewałasięiczekałarelacjiiżesięcieszyzprzysłanejrelacjiizaniądziękuje.

2)Żebystaranosięwzmocnićfilozofięwedługdanychwskazówek.Tuwyjaśniłem,żeniepodobnawprowadzaćprzedmiotówmatematycz-nych,fizykiiastronomii.WogólewjaktrudnympołożeniuobecniejestAkademiaiżeniepodobnaterazprzeprowadzaćjakiekolwiekgruntow-niejszereformy.Mówiłmisekretarz,żeliczynaroztropnośćRektoraiMe-tropolity prudentiaeetdexteritatieiusconfidimus2.Mówił,żewogólete-

1 Mowaopracyks.StanisławaTrzeciaka:ReligiailiteraturauŻydówzaczasówChrystu-saPana, t. 1-2, Warszawa 1911.

2 Ufamyjegoroztropnościiprawości.


razkładzieŚwiętaKongregacjawielkinacisknafilozofięwewszystkichkrajach,awszczególnościwnaszejAkademiipotrzebnafilozofia.Mówiłon,żenawetniecozfizykiiastronomiimożnabywyłożyćpodprzykry-ciem cosmologiaeetphilosophiaenaturalis.Mgrsekretarzkładłnacisknato,żepowinnybyć2latafilozofiii2latateologii.Mówiłemznowu,żewobecnympołożeniuniemożnamyślećogruntowniejszychreformach.

3)Kazałpowiedziećteż,byprzyjmowaćdoAkademiitylkotakich,którzyjużpokończyliseminaria,wtensposóbAkademiabędziemogłastaćsięzakłademwyższym.Mówił,żepowinnibyćprzyjmowanidoAka-demiitylkokapłani,żebymożnabyłozaprowadzićjednostajnądyscyplinęiżezresztątowyższyzakład,doktóregoprzychodząludziejużpoukończe-niuseminarium.Tuogarnęłomniezdziwienie,bociąglesłyszałem,żeStoli-caŚwiętazabroniławyświęcaćsięnakapłanówalumnompókisąwAkade-mii.Nieśmiałemnicpowiedzieć,byniebyćwsprzeczności.Zaznaczyłemtylko,żenierazbardzomłodychprzysyłajądoAkademii,takżenawetlatniemająpotrzebnychdoświęceń.Pytałsię,czyniemategowdekrecie;powie-działem,żeniemaotym,bytylkokapłanówprzyjmowano.

4)Pytałsię,czyKs.Rektorniemażadnychinnychurzędów.Powie-działem,żeniema.Bardzotopochwalił.

5)Wspomniałmariawitów;żemałokładłnaciskpoprzednirektorwswoimsprawozdaniu.Kazałprzynieśćakta.WidziałempodpisJ.E.Żarnowieckiegoidelegacjędanąks.profesorowiTrzeciakowi.Mówił,żetrzebabynaprawićreputacjęAkademii.Uspokoiłemmgrsekretarza,żeterazjestinnyduchwAkademii.Byłemjeszczeostrożniejszy,boniewie-dząc,cobyłowrelacjiJ.E.Żarnowieckiego,bałemsięwpaśćwsprzecz-nośćztym,copisanodawniej,awówczastracirelacjanawiarygodności.

6)MgrAntonuccimówiłmiprywatnie,żeŚwiętaKongregacjazado-wolisię,jeżeliJ.E.Metropolitaroześlecośwrodzajucyrkularzadobisku-pów,bywseminariachpołożononaciskwiększynafilozofię;wówczasdoAkademiiniepotrzebujątylefilozofiiwprowadzać.Należałobypotemdo-nieśćotymŚwiętejKongregacji.MgrAntonuccirozumielepiejpołożenierzeczyunas.Mówiłemmu,żesągotowiunasiJ.E.Metropolita,iRektorrobićcomożna,aleobecnieniewielecomożnazrobić.

PotemprywatniedowiedziałemsięodJ.E.biskupaSapiehyiodPrzewielebnegoojcaLedóchowskiego,żebyłprzygotowanyzupełnieinnyprojektdekretucodoreformywnaszejAkademii,niżtendekret,


któryprzysłano.Poprzedniprojektbyłbysiędałurzeczywistnić.Aleniewiem,cosięstało,żetamtenprojektdekretuniedoszedłdoskutku.TamtenprojektbyłzupełniedostosowanydoUstawyMikołajaI,cesarza.Podobnonaposiedzeniachrzeczywiściebyłamowaotym,żebydoAka-demiiprzyjmowanotylkotakich,coukończylicałeseminariumitojużwyświęconychnakapłanów.MówiłmitoJ.E.biskupSapieha.

a)Spostrzegłem,żebardzodobrzeodczasudoczasuprzysłaćtakąre-lacjęostanieAkademii,aletrzebabywiedzieć,jakierelacjeskładalipo-przednicy,byniebyłosprzeczności.

b)Dobrzebyłoby,żebysamMagnificusRectorpokazałsiękiedywRzymie;tomawielkieznaczenie.

c)Miałemwrażeniezrozmowyzmgr.Antonuccimiinnymi,żeŚwię-taKongregacjapowoliodstąpiodniektórychswoichżądań,zwłaszczacodofizykiiastronomii.Rozmowykończyłysięzwrotką:Róbcie,comożnaicosięda,polecamysprawęindustriaeetdexteritatisuperiorum1.Przypoże-gnaniumgrAntonuccipowiedział,żeskorocośbardziejokreślonegoŚwię-taKongregacjawsprawieAkademiizdecyduje,onsamnapiszedoMagni-ficencjiRektora.MożenawetsamaŚwiętaKongregacjaprzyślejakąśdecy-zjęlubwskazówki.

CzęstoprzenoszęsięmyślądoAlmy.Zawszeonamidroga.Przykromi,żemusiałemzrobićprzykrośćizawódMagnificencjiRektorowiustę-pujączAkademii,aleBógwidzi,żeinaczejzrobićniemogłem.

SzczęśćBożeCzcigodnemuKs.Rektorowiwpracy.OddanysługawChrystusie

ks.JerzyMatulewicz

PS.Zapomniałemdodać,żenadesłanedziełamająbyćoddanekon-sultorom do przeczytania i oceny.

1 Zapobiegliwościiroztropmościprzełożonych.


261


[Fryburg,grudzień1911]MagnificeRector!

PrzesyłamNajczcigodniejszemuKs.Rektorowiserdeczne,zgłębiser-capłynąceżyczeniaświąteczne.ObyBógwspierałCzcigodnegoKs.Rekto-raibłogosławiłMuwewszystkichJegozbożnychpracachizamiarach.

DlaCzcigodnegoKs.Rektorajazawszeżywięwsercuwielkąwdzięcz-nośćzaokazanąmiprzychylnośćwielkąizaufanie,ipolecamGoBogu,jakrównieżicałąAlmę.

Jatuprowadzężyciedosyćspokojne,alezarazemipracowite;czasupływabardzoszybko.PrzedkilkutygodniamiwysłałemlistdoCzcigod-negoKs.Rektora;bardzojestemciekaw,czyMagnificusodebrałtenlist.

262


Fryburg,18czerwca1913

Wprzeddzieńkonsekracji1ośmielamsięprzesłaćWaszejEkscelencjiswojepokorne,zgłębisercapłynąceżyczenia.BędęwtendzieńgorącoprosiłBogadlaNajdostojniejszegoArcypasterzaowszelkiełaskipotrzeb-nedodźwiganiaciężkiegobrzemienia,jakiemaniebawemspaśćnaJegobarki.Cieszęsiębardzo,żetagodnośćspotkałaWasząEkscelencję,podktóregobezpośrednimkierunkiemmiałemszczęściepracować.Bógtakzrządził,iżmusiałemopuścićAlmę;wiem,żetymsprawiłemWaszejEks-celencjikłopot,anawetprzykrość,aleproszęmiwierzyć,iżniezrobiłemtegotakważnegokrokulekkomyślnie,leczzaporadąludziBożychiapro-

1 Ks.AleksanderKakowskimianowanyarcybiskupemwarszawskim,sakręprzyjął22VI1913.


batąStolicyŚwiętej.MożeBógdozwoli,żebędęmógłkiedyśwprzyszło-ściWaszejEkscelencjizadoznaneserceiwzględysięodwdzięczyć,ate-razchoćwswoichmodlitwachniegodnychbędęoNimpamiętał.

PokornyicałymsercemoddanyWaszejEkscelencjisługawChrystusie ks.JerzyMatulewicz

263


Fryburg,27grudnia1913CelsissimeArchipraesul,

OśmielamsięprzesłaćNajdostojniejszemuArcypasterzowiswenaj-serdeczniejszeżyczenianoworoczne.ObyBógkrzepiłWasząEkscelencjęwpodjętychtrudachswąłaską.

PrzytymczujęsięwobowiązkuzdaćsprawęNajdostojniejszemu Arcypasterzowiokapłanachwarszawskiejdiecezji,którzysąpodmojąopiekątunastudiach.

Ks.RobertWierzejskisłuchawykładówfilozofii,sądzę,żemutosięprzydajakoprzyrodnikowidodobregozorientowaniasięwświatopoglą-dziekatolickiminiekatolickim;wwolnychchwilachtłumaczybiologięojcaWeissmana;jużkończy.Zdrowiejegobardzowątłe;podczaswaka-cjiprawiecałyczasodpoczywał,obecnieczęstonarzekanaosłabienienerwowe.Dointensywnejpracypasterskiej,moimzdaniem,niebędziezdolny.Tendobryprzyrodnikstudiujezzamiłowaniem.Chętniepracujepiórem.Jesttoczłowiekwielkiejpobożności.Ks.Mroczeksłuchateologiiigotujesiędoegzaminunastopieńbakalaureatu.

PrzypadającdostópWaszejEkscelencji,pokornieproszęobłogosła-wieństwopasterskiedlasiebieiwyżejwymienionychkapłanów.

OddanycałymsercemWaszejEkscelencjisługawChrystusie ks.JerzyMatulewicz


264

Koncept:AMPP.

Bielany,9października1916

SprawozdaniezotrzymanegozrąkJ.EkscelencjiArcybiskupaWar-szawskiegofunduszurs.1000.

Wprzeciągudziewięciumiesięcywydano320rodzinomwsparciepieniężnewwysokościod50kop.dors.3jednorazowo,stosowniedoilo-ściosóbznajdującychsięwrodzinie.

Większośćotrzymywaławsparciekilkakrotnie,takiżwahałosięonopomiędzy50kp.a10rublami,uczyniłozaśtowogólnejsumiers.930.

Ponadtowydanoobiadówzars.40,awsparciewnaturzeza.rs.30.Razemrozdanobiednym1000rubli.

Ks. J. Matulewicz

Wciąguczterechmiesięcy,odlsierpniado20listopada[1915]wy-dano13.230obiadówdladzieciwogniskudomowym(szkolegospodar-czej),wOchronceidlarobotników.

Dziękitymobiadomkoło100dzieciuczęszczadoOchronyikoło100doSzwalniiOgniska,gdzieucząsięszycia,haftu,czytaćipisać(któ-renieumie),gotować,prać,prasować,itp.rzeczyczynić,którepotrzebnedla gospodyni domu.

Koszttychobiadówwyniósł837rs.90kop.;ponadtonaurządzenieszkołygospodarczej190rs.10kop.1.

1 Całytekstpisanyrękąks.W.Jakowskiego.


265


Mariampol, 17 listopada 1918CelsissimeDomine!

Bógzapłaćzaserdecznesłowa,pełnedlamnieotuchy1.DecyzjaOjcaŚwiętegojestnieomylnymznakiemdlamniewoliBożej;poddajesięjejcałkowicieizupełnie.Cotylkowmejmocybędzie,uczynię,bynieza-wieśćzaufania,jakieOjciecŚwiętywemniepołożył.Bógwidzi,żepra-gnęjedyniedobraKościoła,iniemamżadnychniechęcilubuprzedzeńnarodowych,apragnęstaćsiędlawszystkichwszystkim.Jakwpraktyceudamisiętoprzeprowadzić,niewiem;pokładamufnośćwBoguiliczęnapomociradęWszystkichmiżyczliwychiWaszejteżEkscelencji.

Oileniestanąnaprzeszkodzienieprzewidzianewypadki,postanowi-łemodbyćkonsekracjęwKownie1grudnia1918r.DzieńingresubędziezależałododpowiedziJ.E.WizytatoraApostolskiegoMgr.Rattiego.

PolecamsiebiesercuimodlitwieWaszejEkscelencji.CałymsercemoddanywBogu

Ks. Jerzy Matulewicz biskup-nominatwileński

266


Wilno, 20 grudnia 1918CelsissimeDomine!

DziękujęzazaproszenienaKonferencjęIchEkscelencjiBiskupów.Przyjechaćniemogłem,gdyżodbywałemingresdoWilna8grudniaa15grudniamiałemwWilniekonsekracjęJ.E.BiskupaO’Rourke.

1 ListzżyczeniamiA.Kakowskiegoz19X1918zokazjinominacjinabiskupawileńskiego.


Skorotylkobędęmógł,przyjadędoWarszawy.Częśćmojejdiecezjijużwpadławręcebolszewików;tuiówdzie

majątkirabująipalą.FalasięzbliżaidoWilna.Wmieścieodbyłysięjużdemonstracje.UtworzyłasięRadaRobotnicza;popierająRadaŻołnierskaNiemieckaimaoddaćwjejręcemiasto.PokładamufnośćjedyniewBogu.

BardzoprosiłbymoprzysłanieUstawyFakultetuTeologicznegow Warszawie.

Polecamsięmodlitwom + Jerzy Matulewicz

biskupwileński

267


Wilno, 9 marca 1922NajdostojniejszyKsiężeArcybiskupie!

Otrzymujęcorazczęściejodksiężyraportyiskargi,żeurzędy,nieczekajączawarciakonkordatu,odbierająodnichodzyskanepoodejściuRosjanmajątkikościelne.Sąwypadki,żeduchowieństwojestusuwanenawetzzabudowańkościelnych.Ziemiętakzwanąpoduchownązbiera-jąsięparcelowaćlubnawetparcelują,abudynkipoklasztorneobracająnaużytekpaństwowy.Załączamodpisodezwy,którąprzesłałemdoPre-zydiumTymczasowejKomisjiRządzącejLitwyŚrodkowej.Proszęoła-skawewniknięciewtreśćtegopisma.CzynienaczasiebyłobywspólnewystąpienieEpiskopatuwsprawiedóbrkościelnych,zwłaszczatakzwa-nychpoduchownych,niegdyśprzezrządyzaborczeprzemocąodebranych Kościołowi?1.

1 DolistubpMatulewiczdołączyłpismodoPrezydiumTymczasowejKomisjiRządzącejwWilniezdnia8III1922r.Pismowysłałteżdo:.PrymasE.DalborwPoznaniu,biskupM.FulmanwLublinie,bpZ.ŁozińskiwNowogródku,biskupP.MańkowskiwKamień-cu,biskupH.PrzeździeckiwJanowie.


268


[Wilno,maj1922]Eminencjo!

Ks.MichałUrbanowiczjużprzedtemzgłaszałsiędonaszegoZgro-madzeniajakokandydat.BędącwWilnie,prośbęswąoprzyjęciedoZgromadzeniaponowił.PonaradzeniusięzojcemBr[onikowskim],zgo-dziliśmysięgoprzyjąć.ProszęWasząEminencjępokornieołaskawejegozwolnienie.

Oilegopoznałem,jesttodobryczłowiek,pełenzapałuipoświęce-nia,alesamsobąpokierowaćnieumie;stądgorliwośćjegokroczyłanie-razniewłaściwądrogą.Sądzę,żeoileonpotrafisięprzełamaćiopano-waćsweuczucia,oilesięnauczy[...]1,aconajważniejsze–posłuszeń-stwa[...]2,przyniesiepożytekKościołowi.Mybędziemysięstaraliskiero-waćjegozapałnagruntpracyczystokościelnej.

269

Koncept:AGM.

Wilno,3kwietnia1923Projekt

Dnia2VIII1922r.zaNo170zwracaliśmysiędoWaszejEminencjizpokornąprośbąoprzyznanieZgromadzeniunaszemutytułuwłasnościBielan.

ObecnieznowuośmielamysięzwrócićdoWaszejEminencjiztąsamąpokornąprośbą,powodowaninastępującymiwzględami.

1 Kilkawyrazównieodczytanych.2 Kilkawyrazównieodczytanych.


RozbudowaBielanstałasięniedającąsięodwleckoniecznością;jejplanraczyłEminencjałaskawiezaaprobować.Leczdokogokolwiekzwracaliśmysięczytoopożyczkę,bezktórejtakpoważnegoprzedsię-wzięcianiedasięprzeprowadzić,czytoozakontraktowaniemateriałówbudowlanych,czytoopomociofiary,obokżyczliwościigotowościtakmaterialnego,jakimoralnegopoparcia,wciążspotykaliśmysięzzapy-taniemotytułwłasności:każdychcemiećdlaswegokapitałuiofiargwa-rancjęnaprzyszłość.

PlanowarozbudowaBielanmusipotrwaćszereglat;wymagaćonabędziezestronyZgromadzeniaopróczwytężonejpracywielkichwkła-dówpieniężnych.IZgromadzeniunakazujeroztropnośćstaraćsięogwa-rancjęnaprzyszłośćcodoBielan.

Wobectegozsynowskąufnościązwracamysiędoojcowskiegoser-caWaszejEminencji,dlaktóregomamytyledługówwdzięczności,ipo-kornieagorącobłagamyGo,abyzechciałłaskawiewejśćwnaszepołoże-nieiprzyznaćnamdefinitywnietytułwłasnościBielan,byśmyzzupełnąpewnościąmogliprzystąpićdoichrozbudowy1.

270

Koncept:AGM.

Wilno,3maja1923

DoJegoEminencjiAleksandraKardynałaKakowskiegoArcybiskupaWarszawskiego

Eminencjo.

OdcałegoZgromadzeniaskładamWaszejEminencjigorącepodzię-kowaniezaoddanieBielanMarianom.WielkatopomociłaskadlanasinowydowóddobrocizestronyWaszejEminencji.

1 Tenprojektzostałzredagowanyiwłasnoręcznienapisanyprzezbł.Jerzego,choćpodpi-sanyprzezwikariuszageneralnegowPolsceks.KazimierzaBronikowskiego.


Mającpodstawę,terazbędziemymogliwziąćsiędostopniowejroz-budowyZakładu.BędziemysięstaraliwywdzięczyćWaszejEminencjichoćmodlitwąipracą.

SerdecznierównieżdziękujęzałaskawąpamięćodniumegoPatrona.Łączęwyrazynajgłębszegoposzanowaniaiwdzięczności,pozosta-

jąccałymsercemoddanywChrystusie.†JerzyMatulewicz,bpwileński

271

Kopia:AGM.

Warszawa, 2 sierpnia 1925Eminencjo.

Przesyłamsprawozdanieiwyjaśnieniepołaciniewsprawiep.ZofiiSzczepkowskiej.

Poodbytejprzezemniewizytacji,ks.prof.BączekrównieżodbyłwizytacjęwZgromadzeniuObliczanekiskasowałmojezarządzenia; p.SzczepkowskawbrewwoliJ.E.ArcybiskupaRuszkiewiczapospieszy-łasiętosiostromogłosić.PotemJ.E.ArcybiskupRuszkiewiczsambadałsiostryiznowuprzywróciłmoczarządzeniomprzezemniewydanym(Za-łącznikIII).Dodajęteżkopięlistuo.Honorata(ZałącznikIV)orazwyja-śnieniadoskargip.Szczepkowskiej,danenapiśmieprzezjednązsióstr(ZałącznikV).Mogąsięprzydaćtedokumenty1.

PrzytejsposobnościjaknajserdeczniejdziękujęWaszejEminencjizaojcowskąopiekęnademnąiZgromadzeniemMarianów.TyledoznałemżyczliwościisercaodWaszejEminencjiwswymżyciu.NiechBógtowszystkostokrotniewynagrodzi.

CałymsercemoddanyiwdzięcznyWaszejEminencjisługa.

1 Wymienionychzałącznikówbrak,ponieważzostaływysłanedoKardynaławrazzlistem.


272

Kopia:AGM.

Rzym,viaLungotevereFernesina40,14września1925

Eminencjo.

SiostrySalezjanki(CórkiMaryiWspomożeniaWiernych)zwróciłysiędomnie,bymjeWaszejEminencjipolecił.

Bardzochętnietoczynię,gdyżzasługująnazupełneuznaniezaswąpracęzbożnąiwzoroweżycie.Wwileńskiejdiecezjimajądwadomy:wRóżanymstoku,gdzieprowadząochronkęischroniskodladziewcząt,wWilnie,gdzieteżmająschroniskoiszkołęzawodowądladziewcząt.

PolecamjewzględomłaskawymiOjcowskiemuSercuWaszej Eminencji.

Całymsercemoddany†JerzyMatulewicz,bp


273

Kurenda1925,s.98.

Warszawa, 3 sierpnia 1925

DoPrześwietnejKapitułyKatedralnejWileńskiej

PowodowanyjedyniewzględemnawiększąchwałęBożąidobroKościoła,prosiłemOjcaŚwiętego,byzechciałłaskawiezwolnićmniezeStolicyBiskupiejWileńskiej.OjciecŚwięty,odktóregodoznałemwswymżyciułaskwiele,wdobrociswejraczyłprzychylićsiędopróśbmoichiwyświadczyćmitęłaskę,iżzdjąłzmychnieudolnychbarkcię-żarrządówdiecezjiWileńskiej,jakświadczyotympismoJegoEminencjiKardynałaGasparriego,SekretarzaStanu,zdnia14lipcabr.,któregood-pisprzyniniejszymzałączam.

WobecpowyższegoPrześwietnaKapituła,zchwiląotrzymaniani-niejszegopisma,mauważaćStolicęBiskupiąWileńskązawakującąi,sto-sowniedoprzepisówprawakanonicznego,maprzystąpićdowyboruwi-kariuszakapitulnego.

CałejPrześwietnejKapituleskładamnajserdeczniejszepodziękowa-niezaokazywanąmiżyczliwośćipomocwrządzeniudiecezją.NaręcePrześwietnejKapitułypozwalamsobieprzesłaćteżwyrazyserdecznejpo-

Do Kapituły Katedralnej w Wilnie

Biskup Matulewicz zawiadamia Kapitułę o swoim zwolnieniu ze sta-nowiska ordynariusza diecezji wileńskiej, wyjaśniając, że Kapituła winna uważać stolicę biskupią za opróżnioną i dokonać wyboru swego wikariusza do kie rowania diecezją. Pismo zostało przesłane na ręce prepozyta Kapituły, ks. prał. J. Ha nusowicza.

325Do Kapituły Katedralnej w Wilnie

dziękidlawszystkichPracownikówKurii,jakodlatych,corazemzemnąznosiliciężariupaleniednia.

Wszystkimzaśbraciomkapłanomorazcałemuludowidiecezjiwi-leńskiejwdniupożegnaniaślęzgłębisercapozdrowieniewPanuibłogo-sławieństwopasterskie.

Zapewniam,żewswychmodlitwachzawszebędępamiętałodiecezjiwileńskiejibędębłagałNajwyższego,byjejmieszkańcybaczylinatora-czej,cowinnoichłączyćijednoczyć,niżnato,comożeichdzielić,bypa-nowałamiędzynimizgodaimiłość,bywszyscystalisięjednowChrystu-sie,bytenChrystusdałimpokójprawdziwyidarzyłichwszelkimbłogosła-wieństwemiwszelkimszczęściemtakwżyciutym,jakiwprzyszłym.

†JerzyMatulewicz,bp

Do Kapituły Katedralnej w Wilnie326

Do biskupa Antoniego Karasia

Bp Antoni Karaś (Karosas) urodził się w 1856 r. Ukończył Seminarium Duchowne w Kownie i Akademię Duchowną w Petersburgu. Następnie był profesorem i rektorem Seminarium Duchownego w Kownie. W 1906 r. został miano wany sufraganem żytomierskim, a 1 IV 1910 r. biskupem sejneńskim. W czasie pierwszej wojny światowej przebywał poza diecezją. Po reorga nizacji administracji kościelnej na Litwie w 1926 r. został mianowany ordynariuszem diecezji wyłkowyskiej. Zmarł w Mariampolu w 1947 r.

Znanych jest osiem listów ks. Matulewicza do bpa Karasia z lat 1911-1926. W pierwszym zdaje sprawozdanie o księżach nowicjuszach mariań-skich, pochodzących z diecezji sejneń skiej, a studiujących we Fryburgu, w dru-gim z 1914 r. obiecuje przeprowadzić reko lekcje dla księży i głosić kazania w czasie wizytacji biskupiej, w trzecim z lipca 1917 r. prosi o przeniesienie ks. Wincentego Dworanowskiego i ks. Justyna Nowickiego do Mariampola, w czwartym, z sierpnia 1917 r. oznajmia, że nie może pomóc diecezji sejneń-skiej. Dwa listy z 1918 r. dotyczą zaproszenia bpa Karasia na konsekrato-ra, w liście z 1923 r. pisze o potrzebie zawarcia konkordatu Litwy ze Stolicą Apostolską. Wreszcie, w ostatnim, z 1926 roku, informuje biskupa o ustano-wieniu litewskiej prowincji kościelnej.

327Do biskupa Antoniego Karasia

274

Konceptwjęzykupolskim:LCVA,1674,2,t.73.

Fryburg,[15grudnia1911]ExcellentissimeDomine!

OśmielamsięprzesłaćWaszejEkscelencjinajserdeczniejszeżycze-niazokazjiŚwiąt.WmodlitwachswoichczęstopolecamSercuJezusaWasząEkscelencjęicałąJegodiecezjęsejneńską.

CzujęsięteżwobowiązkuzdaćWaszejEkscelencjisprawęotychkapłanachzJegodiecezji,którzymieszkająwCanisianumikształcąsięnatutejszymUniwersytecie.

Wszyscystudiująipogłębiająascetykę.Mającodzieńpotrzykwa-dranseczytaniaiwyjaśnianiaRodrycjusza,aoprócztegopopółgodzinywykładówtreściascetycznej,nieliczącinnychpobożnychćwiczeń.Przytymjeszczeprywatniekażdyzaznajamiasięzascetycznymidziełami.

Oprócztegoks.FeliksKudirkasłuchawykładów,głównieSummyśw.Tomasza:częścidogmatycznejimoralnej.Wniemieckimjęzykunatylejużpostąpił,żedosyćswobodnieczytaniemieckiedziełanaukoweirozumiewykłady.Zacząłsięuczyćfrancuskiego.Oprócztegoprywatnie[...]1powtórzyłfilozofięwzakresietrzechtomów.Ponieważposiadakursnaukgimnazjalnych,pomagainnymwichuzupełnieniu.Mawielkiezdol-nościdonaukspekulatywno-teologicznych.Sądzę,żejeżeliniecodłużejponadrokpozostanie,przestudiowałbySummęśw.Tomaszaimógłbyotrzymaćprzynajmniejdwapierwszestopnieteologiczne.Sądzę,żepóź-niejmógłbytymowocniejpracować.

Ks.WincentyDvaranauskasnieokazujetakichzdolnościdonaukspekulatywnychjakks.Kudirka.SłuchanaUniwersytecieapologetykipa-sterskiej,historiinowożytnej.Samstudiujemoralną,apologetykę,asce-tykęHettingera.Wjęzykuniemieckimotylepostąpił,żeswobodnieczy-tadzieła,słuchawykładów.Wefrancuskimteżdosyćpostąpił.Mazamiarkształcićsięwięcejwteologiipraktycznej.

1 Dwa wyrazy nieczytelne.

Do biskupa Antoniego Karasia328

Ks.JustynNovickasmazdolnościdosyćsłabe;główniebrakmuśred-niegowykształcenia.Toteżjeuzupełnia.Uczysięoprócztegojęzyków.Słu-chanaUniwersyteciefilozofii.Odznaczasięwielkąpracowitością.

Sądzęwogóle,żezpobytututajskorzystająwszyscytrzejpodkaż-dymwzględem.Zewzględównaukowychzadziwiającowielekorzystaks.Kudirka.

Wszyscytrzejdołączająswesynowskieżyczeniadomoichżyczeńiprosząobłogosławieństwopasterskie.

SługawChrystusieks.J.Matulewicz

275

Konceptwjęzykulitewskim:LCVA,1674,2,t.73,k.4l.Tł.H.Szymanel.

[Fryburg],30stycznia1914ExcellentissimeDomine,

SerdeczniedziękujęWaszejEkscelencjizalistizaproszenie.Bardzochętniezgadzamsięposłużyćwspółbraciomkapłanompodczasrekolekcjiigłosićkazaniapodczaswizytacji.Bardzomimiło,żemogęczymśsięprzy-służyćWaszejEkscelencji,odktóregodoznałemtakwieledobra.Proszętyl-kopolecić,bydanomiznać,gdzieikiedytrzebaprzystąpićdopracy.

Mytupowoliposuwamysiędoprzodu.Bógidobrzyludziepomagają.Ks.Kulikauskastylkocozdałegzaminzteologii,otrzymałtytułbakałarza.Mamnadzieję,żeprzedwakacjamizdarównieżegzaminlicencjacki.

JeśliWaszaEkscelencjaniebędziemiałnicprzeciwkotemu,chciał-bympotemwysłaćks.KulikauskasadojakichślepszychparafiiwNiem-czech,Francji,Belgii,amożeiwPoznaniu,żebyzobaczył,jaktamwy-glądapracapasterskaijakdziałająprzeróżneinstytucjekatolickie,zwłasz-czakościelne.Ks.Kulikauskasmawielkiezdolnościdotakiejpracyilubiją,pozatymjestbardzopracowity,piszechętnieilekkomutoidzie.My-ślę,żewyjazdzagranicębędziedlaniegobardzopożyteczny.Potrafion


takżewykorzystaćnależycietewiadomościzkorzyściądladiecezjiiKo-ścioła.Będziezniegonaprawdędobryipożytecznypracownik.

OinnychsprawachopowieWaszejEkscelencjiklerykČesaitis.Jestbardzomłody,brakujemuwykształcenia,bardzosłabobyłprzygotowanydoseminarium.Terazuczysięascetykiijęzykaniemieckiegoorazuczęsz-czanawykładyzfilozofii.

276

Konceptwjęzykuniemieckim:AMPP.Tł.ks.J.BukowiczMIC.

[Bielany, lipiec 1917]Ekscelencjo!

BardzobympragnąłprzybyćdoWaszejEkscelencjiiosobiścieomó-wićróżnesprawy.Obecniejednaktoniemożliwe.

DlategobardzoproszęoprzeniesienienaszychksiężyDworanow-skiegoiNowickiegodoMariampola,abymogliżyćipracowaćwedługnaszychreguł.

BędębardzowdzięcznyWaszejEkscelencjiibędęsięzaWasząEks-celencjęmodlił.

277

Konceptwjęzykuniemieckim:AMPP.Tł.ks.J.BukowiczMIC.

[Bielany,sierpień1917]CzcigodnyKsiężeBiskupie,

CennylistWaszejEkscelencjibardzonasuradowałiprzyniósłdalekoidącenadzieje,ponieważjestonznakiemdobrociizaufania,jakieWaszaEkscelencjażywidlanaswswymsercu.

Niestety,niemożemyjednakwobecnympołożeniuzaofiarowaćni-czego,cobyodpowiadałożyczeniomWaszejEkscelencji.BowiemNaj-


czcigodniejszyBiskupWłocławski,odktóregojesteśmyzależnicodoosobyipracks.Wojtkiewicza,niejestwstaniezwolnićgo.Jestonbo-wiemzaangażowanyjakoprofesorwSeminariumDuchownym,apod-czaswojnyniemożnaznaleźćdlaniegozastępstwa,ponieważwielupro-fesorówiwykształconychksiężyprzebywa,zpowoduwypadkówwojen-nych,pozadiecezją.

Codomnie,tojestembardzowzruszonydobrociąWaszejEkscelen-cjiiwiadomościąodobrychskutkachrekolekcjikapłańskich.Jednakrów-nieżidlamniejestrzecząniemożliwąporzucićterazkierowaniecałymZgromadzeniem,któreswójdommacierzystyczasowourządziłonaBie-lanachpodWarszawą.Gdybytobyłomożliwe,tochciałbymprzynajmniejdoMariampolaprzyjechać.

Wprzyszłości,przyBożejpomocy,mamyzamiarskorzystaćzgod-nejszacunkugotowościWaszejEkscelencji,abynasiwspółbraciarównieżinaLitwiemoglicośzdziałać.

Zgłębokąpokorąiserdecznieproszącowybaczenie,żeniemo-głemodpowiedziećżyczeniomWaszejEkscelencji,pozostajęznajgłęb-szączcią.

WaszejEkscelencji

278

Konceptwjęzykulitewskim:LCVA,1674,2,t.73,k.6.Tł.H.Szymanel.

Mariampol, 17 listopada 1918ExcellentissimeDomine!

PootrzymaniuodMons.RattiegolistuzWarszawyzwiadomością,żezostałemmianowanybiskupemwileńskim,odebrałemtelegram,że-bymjaknajszybciejprzyjąłkonsekracjęiobjąłrządywdiecezji,niecze-kającnabullę.JeździłemwtejsprawiedoKowna.Ponaradzeniusięzks.biskupemKowieńskim,postanowiłemprzyjąćkonsekrację1grudnia1918wKownie.PokornieupraszamWasząEkscelencję,żebysięzgodziłbyćmoimkonsekratorem.Nawspółkonsekratorówprosiłemks.biskupakowieńskiegoiks.biskupamińskiego.


Posyłamwtejsprawiezpismempewnegoksiędza1 do Warszawy, żebysięspotkałzMons.Rattimiprzywiózłpotrzebnedokumenty.

Gdybyzaszłajakaśzmiana,postaramsięWasząEkscelencjępowia-domić.

Mamnadzieję,żeWaszaEkscelencjanieodmówimitejłaski,abybyćmoimkonsekratorem.Proszędaćmiodpowiedźprzezks.Laukaitisa.Polecamsięmodlitwom.

CałymsercemoddanywChrystusie ks.JerzyMatulewicz

279

Konceptwjęzykulitewskim:LCVA,1674,2,t.50,k.8ikrótszawersjat.73,k.13.Tł.H.Szymanel.

Mariampol, 23 listopada 1918ExcellentissimeDomine!

Taksięzłożyło,żepostanowiłemodłożyćkonsekrację.WysłałemdoWarszawyks.Dvaranauskasa.BędęczekałnajegopowrótiwiadomościodMons.Rattiego.Wówczasmożnabędzieustalićdokładnądatękonsekracji.

MożeudasiępospieszyćidokonaćkonsekracjiwdniuNiepokalane-goPoczęciaNMP.

Słyszałem,żeMons.RattizamierzaodwiedzićKownoiWilno,możewięcmógłbywtymczasieprzybyćdoKowna.

Takieterazczasy,żeniewiadomo,coprzyniesiejutro.Bardzodzię-kujęWaszejEkscelencjizadobreserce.Polecamsięmodlitwom.

Całymsercemoddanyks.JerzyMatulewicz

1 WincentyDworanowski.


280

Kopia:AGM.Tł.zlit.ks.K.OksiutowiczMIC.

Rzym, 10 lipca 1923Ekscelencjo,NajczcigodniejszyPasterzu!

Wczorajnaaudiencjiprzyjąłmniezks.profesoremBučysemOjciecŚwięty.JegoŚwiątobliwośćwszczególniejszysposóbpytałozdrowieWa-szejEkscelencjiiprzesyłamuswojepozdrowienieibłogosławieństwo.

Załatwiającwłasnesprawy,doszedłemdowniosku,żebyłobytobar-dzodobreipożądane,abyrządlitewskijaknajprędzejzawarłkonkordatzeStolicąApostolską.Czasyjeszczeniespokojne.Położeniewciążniejestpewne.Ludziespodziewająsięnowychwojen:mogąnastąpićwszelkiegorodzajuzmiany.Byłobybardzopożyteczneipożądane,żebytewydarze-nia,jeślibędąmiałymiejsce,znalazłynaLitwiestosunkimiędzyKościo-łemiPaństwemuporządkowaneiustalone,żebyznalazłyKościółposia-dającypełnąniezależnośćiswobodę.WregionieKłajpedybyłobydobrzemiećspecjalnegoadministratorakościelnego,adiecezjężmudzkąpodzie-lićnadwie:kowieńskąiszawelską.TeraznaLitwiewładzawrękachka-tolików,należałobytęokolicznośćwykorzystaćdladobraKościoła.JeśliLitwaniebędzieżałowaćprzyznaniaKościołowiwolnościijaknajwięcejpraw,toiBógbędziejejbłogosławił.

Umnieciągletesamekłopoty,tesametrudnościitrudnepołożenie,leczjakdotąd–przypomocyBożej–jakotakowiążękonieczkońcemwWilnieicomogę,torobiędladobraKościoła.

PolecającsiebiemodlitwomWaszejEkscelencjipozostajęcałymser-cem oddany



281

Kopiamaszynowa:AGM.Tł.zlit.ks.K.OksiutowiczMIC.

Rzym,7kwietnia1926Ekscelencjo,

Niewątpię,żedoszłajużdoWaszejEkscelencjiwiadomośćoustano-wieniuProwincjiKościelnejnaLitwieionominacjibiskupówwcześniejaniżelinadszedłtenlist.

BullaOjcaŚwiętego1ustanawiającatęprowincjęjestbardzopiękniezredagowanaicodoistotyzdajesięodpowiadapragnieniomLitwinów.Trzebabyłoprzezwyciężyćwieleoporówitrudności,zanimosiągniętotęredakcję.StolicaApostolskaokazałaLitwiedużożyczliwościistarałasię–nailepozwalaływytworzonewarunki–zadowolićżyczeniaLitwinów.Sądzę,żeiLitwini,zwłaszczakatolicy,radośnieprzyjmątopismoOjcaŚwiętegoiodpowiedniooceniątodobrodziejstwo,któreOnwyświadczaKościołowiiNarodowiLitewskiemu.

WaszejEkscelencjiOjciecŚwiętyzechciałdaćpomocnika;wybrałks.prof.Reinysa.Jagoznamoddawna;odznaczasiędobrymcharakte-rem,jesttonaprawdęgorliwyibogobojnykapłan.Sądzę,żeWaszejEks-celencjibędziemógłdobrzedopomócwpracyigdziebędzietrzebaodpo-wiedniozastępować.

Jeszczeczekamnazatwierdzeniewydziału.Zdajesię,żejużwszyst-kojestprzygotowane;tylkokardynałBisletitrochęzachorował.Gdynie-długowrócę,obszerniejowszystkimKsiędzuBiskupowiopowiem.

TymczasempolecającsięmodlitwomWaszejEkscelencjipozostajęcałymsercemoddany

† Jerzy

1 ConstitutioApostolica [...] „Lituanorumgente”4IV1926(AAS1926,s.121-123).


282

Oryg.:RGJA,S.Petersburg,f.826,t.1754,k.23.Kopia:LCVA,1674,2,t.50,k.29.Tł.zros.H.Szymanel.

Fryburg,18/31sierpnia1911

DoJegoEkscelencjiArcybiskupaMohylewskiego-

JerzegoMatulewiczaInspektoraiProfesoraImperatorskiejRzym-Kat.AkademiiDuchownej

Prośba

MamzaszczytupraszaćpokornieWasząEkscelencjęozwolnieniemniezpowodusłabegozdrowiaodpełnieniazleconychmiobowiązkówinspektoraiprofesoraImperatorskiejRzym-Kat.AkademiiDuchownej.

FryburgSzwajcarski,ruedeP.Girard8Ks. Jerzy Matulewicz

Do arcybiskupa Wincentego Kluczyńskiego

Wincenty Kluczyński (1847-1917) 7 IV 1910 r. został mianowany arcy-bis kupem mohylewskim i administratorem apostolskim diecezji mińskiej. Zre-zygnował z obowiązków 6 VIII 1914 r. Był zwierzchnikiem Akademii Du-chownej w Petersburgu.

W obu pismach, wysłanych już z Fryburga, bł. Jerzy prosi arcybiskupa o zwolnienie z zajmowanych stanowisk w Akademii.

335Do arcybiskupa Wincentego Kluczyńskiego

283


Fryburg,18/31sierpnia[1911]ExcellentissimeDomine!

WczorajwieczoremwysłałemprośbędoWaszejEkscelencji,byze-chciałmniezwolnićzzajmowanegoprzezemniedotychczasstanowiska.Bardzomiprzykro,żemożezawiodłem,aczkolwiekniechcąc,pokładanewemnieprzezNajdostojniejszegoArcypasterzanadzieje.Zdajęsobiedo-brzesprawęzeznaczeniaiważnościtychobowiązków,któreNajdostoj-niejszyArcypasterzzechciałmipowierzyćiztychwzględów,itejwiel-kiejłaski,jakąmiokazałpowołującmnienatakwysokieizaszczytnesta-nowisko.ToteżzgłębisercadziękujęWaszejArcypasterskiejMościzatakwielkąłaskawośćwzględemmnie,zaokazanemizaufanie,zaojcowskieserce.Bardzoproszęwybaczyćmiłaskawiewszystko,wczymmogłemzawinić.Będęsięstarałchoćmodlitwamimyminiegodnymiwywdzię-czyćsięWaszejEkscelencji.

ZnajgłębszączciąipoważaniemsługaWaszejEkscelencjiks.JerzyMatulewicz

Do arcybiskupa Wincentego Kluczyńskiego336

284


Petersburg,19maja/1czerwca1910SzanownyKsiężeDobrodzieju!

Bardzoprzepraszamzazwłokęwodpowiedzi;wostatnimczasiebyłembardzozajęty.Obecnieprzesyłamstreszczenieswoichtrzechartykułów.

WPetersburguwAkademiipozostanęod1/14czerwcado18czerw-ca/1lipca.

Do ks. Ignacego Kłopotowskiego

Ks. Ignacy Kłopotowski (1866-1931) ukończył Seminarium Duchow-ne w Lublinie i Akademię Duchowną w Petersburgu. W Lublinie prowa-dził działalność charytatywną, wychowawczą, piśmienniczą i wydawniczą. W 1908 r. przeniósł się do Warszawy.

W 1920 r. założył Zgromadzenie Sióstr Matki Boskiej Loretańskiej.19 VI 2005 r. został ogłoszony błogosławionym przez kardynała pryma-

sa Józefa Glempa.List ks. Matulewicza był pismem przewodnim do streszczeń trzech odczy-

tów. Artykuł „Co to jest kwestia społeczna” ukazał się w piśmie „Polak-Kato-lik” w 1911 r. nr 84, s. 1-2.

337Do ks. Ignacego Kłopotowskiego

285

Kopia:LVIA,694,3,t.53,k.163.

EpiscopusVilnensis№1548

Wilno, 8 marca 1920

Wodpowiedzinapismozdnia5IIInrN.W.435/20mamhonorpo-wiadomićPanaKomisarza,żemajątekBerezweczzostanieprzezSemi-nariumwyzyskanywsposóbnastępujący:wgmachuzostałybyumiesz-czonetrzypierwszekursySeminariumznauczycielami,wychowawca-miiusługą.

Do Komisarza GeneralnegoZarządu Cywilnego Ziem Wschodnich w Wilnie

Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich powołał naczelnik państwa Józef Piłsudski 17 IV 1919 r. do zorganizowania polskiej administracji w okręgu wileńskim, miń-skim i brzeskim. Komisarzem generalnym w Wilnie został 20 IV 1919 r. mianowany Jerzy Osmołowski (1872-1954), ziemianin i działacz społeczny na Białorusi. Za-rząd ten działał do września 1920 roku.

Osmołowski wydał decyzję przekazania majątku pobazyliańskiego w Berezwe-czu Seminarium Duchownemu w Wilnie.

Ostatecznie władze państwowe przekazały majątek wojsku.Tej samej sprawy dotyczą też pisma do: W. Raczkiewicza z 12 IV 1921 r. i 22 III

1922 r. oraz Tymczasowej Komisji Rządzącej Litwy Środkowej z 22 III 1922 r.

Do Komisarza Generalnego...338

Toprzeniesieniejestkoniecznezewzględunabrakmiejscawobec-nymgmachu,wystarczającymlitylkonaumieszczenieczterechwyższychkursów,jakrównieżzewzględuzdrowotnościiaprowizacyjnych.

Naziemibędziezałożonegospodarstworolnepoddozoremosóbwykwalifikowanych,przyczymdochodyiproduktybędąobróconenautrzymanieSeminariumtakwWilnie,jakiwBerezweczu.Lasy,oilebę-dziepozwalałaprawidłowagospodarka,będąużywanenaopałiprzebu-dowanie gmachów w Berezweczu i w Wilnie.

PrzyokazjimamhonorprosićPanaKomisarzaomożliweprzyspie-szeniedecyzjiwtejkwestiiiwraziepomyślnejdlanasodpowiedzi,opo-mocwnabyciunasion,inwentarzaimaszynrolniczych.

Biskupwileński

339Do Komisarza Generalnego...

286


BiskupWileński№1156


Obstającprzytym,cozostałowyrażonewpiśmiedoKomisjiRzą-dzącejzdnia8marcabm.Nr1043,któregoodpiszostałprzesłanydoKo-misjiBadaniaSprawPrzynależnościPosesjiPoklasztornych,mamza-szczytoświadczyć:

1.żeKuriapragnieporozumieniazRządemwsprawiedóbrpoklasz-tornychniegdyśzabranychwadministracjęprzezrządrosyjski,niemoże

Do Komisji Badania SprawPrzynależności Posesji Poklasztornych

Po opuszczeniu terytorium diecezji wileńskiej przez wojska carskie i nie-mieckie biskup Matulewicz zabiegał o zwrot majątków parafialnych i klasz-tornych. Władze litewskie, a następnie polskie zaczęły rekwirować budynki i grunta parafialne czy zakonne, które uprzednio były skonfiskowane przez władze carskie, uważając je za dobro opuszczone przez rządy zaborcze. Bi-skup protestował przeciwko temu i odwoływał się do różnych urzędów. Kie-dy dawni właściciele majątków klasztornych nie zamierzali powrócić, zabiegał u Stolicy Apostolskiej o przekazanie ich innym zakonom.

W niniejszym zbiorze znajdują się jeszcze inne pisma podobne: nr: 122, 267, 342, 394, 405, 406, 442, 443, 444, 456.

Do Komisji Badania Spraw...340

jednakuczynićkrokówsprzecznychzprawemkanonicznym;ostateczneuregulowaniesprawydóbrpoduchownychmożenastąpićpoporozumie-niuzeStolicąApostolską.NaszawspółpracazKomisjąmożenosićcha-rakterpracyprzygotowawczejdokonkordatu.

2.Najuprzejmiejproszęozwrotdóbrprzynajmniejtymzakonom,któ-rejużwróciłydodiecezjiitymkościołomiparafiom,którezostałyodzyska-ne.WtychkwestiachKuriasłużyćbędzieKomisjiswymiinformacjami.

3.PonieważidzieowłasnośćKościołaijegoprawa,delegatKuriimożeuczestniczyćwKomisjitylkojakostronazainteresowana.

biskupwileński

341Do Komisji Badania Spraw...

287



JaknajchętniejwyrażamswązgodęnapomociwspółudziałDucho-wieństwaparafialnegowakcjipodjętejprzezCentralnyKomitet„DaruNa-rodowegodlaNaczelnikaPaństwa”.Nicniemamprzeciwkotemu,byksię-ża,którzyprzecieżteżsąobywatelamiKraju,wzięliczynnyudziałworga-nizowaniupoparafiachkomitetówdlazbieraniaskładeknatencelnarodo-wy;zastrzegamtylko,bytaakcjanieodbywałasięwobrębiekościołów.

Zeswejstronyprzesyłamnatencelskromnydatekwilościstu(100)marek.

† Jerzy Matulewicz biskupwileński

Do Komitetu „Daru Narodowegodla Naczelnika Józefa Piłsudskiego”

Biskup Matulewicz wyraża zgodę, aby księża organizowali po parafiach komitety w celu zbierania ofiar dla naczelnika Józefa Piłsudskiego. Sam załą-cza na ten cel 100 marek.

Do Komitetu Daru Narodowego...342

288

Kopia:LVIA,694,5,1297,k.5.



RektorKościołaśw.Kazimierza,kanonikJ.Ellertprosiłmnie,byzwolnićgozobowiązkuczłonkaKomitetuRestauracjiKościołaśw.Ka-zimierza.Przychylającsiędoprośbykan.Ellerta,zwolniłemgozwymie-nionegoobowiązku,zarazemjednakpoleciłemmu,byjakorektorkościo-łaśw.KazimierzauczęszczałnaposiedzeniaKomitetu,oileikiedybędzieuważałzapotrzebne.Przykażdorazowymprzybyciumaonspełnićobo-wiązekprzewodniczącegozebrania.

OpowyższymmamhonorpowiadomićKomitetRestauracjiKościo-łaśw.Kazimierza.

biskupwileński sekretarzkan.hon.Steckiewicz

Do Komitetu Restauracji Kościołaśw. Kazimierza w Wilnie

Kościół św. Kazimierza, odzyskany od prawosławnych 11 II 1919 r. na krótko dostał się w ręce komunistów. Po jego zwrocie, w celu jego restauracji za-wiązał się komitet.

343Do Komitetu...

289


[Petersburg,czerwiec1908]IllustrissimeDomine!

NauczycielkiiniektóreuczenniceGospodarczejSzkoływAbelach1, kowieńskiejguberni,wmajątkuhr.Przeździeckiegoprosząmnieopo-wiedzeniekilkunaukispowiedź.BardzopragnąłbymwostatnichdniachczerwcatymosobompracującymwduchuBożymusłużyć,przetopokor-nieproszęołaskaweudzieleniemiwimieniuJ.E.Ks.Biskupaaprobatydosłuchaniaspowiedziioupoważnieniedowygłoszeniakilkunauk.

ZnajgłębszączciąsługawChrystusieIllustrissimiDomini

1 SzkołęGospodarcząwAbelachprowadziłySiostryukrytegoZgromadzeniaPosłan-niczekSercaJezusa,któremiałytamswójdomzakonny.

Do Konsystorza diecezji żmudzkiej

W piśmie, przypuszczalnie z czerwca 1908 r., ks. Matulewicz zwraca się do konsystorza diecezji żmudzkiej o jurysdykcję do przeprowadzenia rekolek-cji w Szkole Gospodarczej w Abelach, prowadzonej przez Siostry Posłannicz-ki Serca Jezusa.

Do Konsystorza diecezji żmudzkiej344

290

Kopia:AMPP.

Wilno,15kwietnia1922† Droga Siostro.

Listotrzymałem.Dziękujęzawiadomości.MyślęoWaszymZgro-madzeniuiinteresujęsięnim.Mamnadzieję,żeBógnieopuści,dopomo-żewyjśćztrudności.

PrzysposobnościpoproszęnaszychOjców,byoWaspamiętali.PolecamsięmodłomizcałegosercaWamWszystkimprzesyłam

błogosławieństwo †Jerzy,bp

Do s. Małgorzaty Kostrzeńskiej

S. Małgorzata Kostrzeńska (1850-1923), mając 51 lat (1902) wstąpi-ła do Zgro madzenia Sióstr Wynagrodzicielek Najświętszego Oblicza. Kiero-wała pracownią krawiecką w nowicjacie w Warszawie. Prowadziła też szkołę żeńską. W 1912 roku została przełożoną i mistrzynią nowicjatu w Humaniu na Ukrainie. Była obecna podczas wizytacji przeprowadzonej przez ks. Ma-tulewicza w 1915 roku w Warszawie. W 1918 roku została radną generalną i przełożoną w Warszawie. Zmarła na tyfus w Zielonce.

345Do s. Małgorzaty Kostrzeńskiej

291

Koncept:AGM.

[Rzym,wrzesień1925]PrzewielebnaiDrogaSiostro.

BardzomniemiłobyłootrzymaćlistDrogiejSiostry.Cieszęsię,żeStolicaŚw.przyznałatytułwłasnościPrzewielebnymSiostrom.Jatakko-chamżyciezakonneiosobypoświęconeBogu,dlamniewielkajesttopo-ciecha,gdymogęimusłużyć.

Trzebabyłosięrozstaćzwileńskądiecezją;takabyławolaBoża.TyleobrażanoBogadlamejnędznejosoby.Terazmożetoustanie.

Proszęinadalniezapominaćomnie,terazjużjakooubogimzakon-niku,którypragniebyćnieznanymizanicmianym,bytymgoręcejmógłkochaćswegoBogaitymwięcejmógłpracowaćdlaJegochwałyidlazbawieniadusz.

Do s. Tadei Kościuszko

Siostra Maria Tadea od Królowej Korony Polskiej Kościuszko (1868-1946) pochodziła z Ukrainy. Do Zgromadzenia Sióstr Niepokalanek wstą-piła w 1895 roku. Była przełożoną w Słonimie (1923-1933) oraz w Głębo-kiem od 1933 roku do śmierci. Za caratu udało się paru siostrom zamieszkać w klasztorze Sióstr Bernardynek w Słonimie. Biskup Matulewicz przyczynił się do przyznania Siostrom tego kla sztoru 11 IX 1925 r. S. Tadea tak o tym pi-sze na kapitułę generalną w 1928 r.: „Zgromadzenie zawdzięcza tę łaskę Jego Ekscelencji śp. Księdzu Arcybiskupowi Matulewiczowi, który ojcowską opieką otaczał nasz klasztor. Pisał do mnie z Rzymu...”

Do s. Tadei Kościuszko346

SzczególnieproszęmodlićsięopowołaniadobredlaZgromadze-niaKsiężyMarianówioto,byBógdopomógłmizałożyćdomwRzymieinależyciegopostawić.

PrzesyłamWszystkimSiostromzgłębisercapozdrowienieibłogo-sławieństwo


347Do s. Tadei Kościuszko

292

Oryginał:AWHK.Druk:PW,s.66-67.

[Kielce,styczeń1904]WielebnyiDrogiOjcze.

DziełoKochanegoOjca1bardzomisiępodobało.Ośmielamsięjed-nakuczynićnastępująceuwagi;oileonesąsłuszneiwarteuwzględnie-nia,samDrogiOjcieczechceosądzić;piszęszczerze,coczuję.

1)Tytułdziełamisięniepodoba;przypominatytułyksiążekzmaka-ronicznegookresuliteraturypolskiej.Czynielepiejbyłobyzostawićtylkotytułprawdziwy:HistoriamiłościBożejwzględemrodzajuludzkiego?

Do o. Honorata Koźmińskiego

Bł. Honorat Koźmiński (1829-1916) pochodził z Białej Podlaskiej. W 1848 r. wstąpił do Kapucynów. Wyświęcony w 1852 r. Po kasacie klasz-toru warszaw skiego w 1864 r., przebywał w Zakroczymiu, a od 1892 r. do śmierci w Nowym Mieście, pod nadzorem carskiej żandarmerii. Dla ratowa-nia życia zakonnego w Kró le stwie Polskim założył przez kratki konfesjonału kilkadziesiąt ukrytych zgromadzeń żeńskich III Zakonu. Usiłował też zało-żyć Stowarzyszenie Księży Mariańskich na wzór zakonu. Bł. Honorat kiero-wał do bł. Jerzego siostry, by im opracował konstytucje. W 1988 r. Jan Paweł II ogłosił o. Honorata błogosławionym.

1 PracaukazałasiędrukiemweWłocławkuwczterechtomachlatach1909-1910podwspól-nymtytułemPowieśćnadpowieściami,przyczymkażdytomposiadawłasnypodtytuł.

PierwszytomzatytułowanoHistorjamiłościBożejwzględemrodzajuludzkiego.

Do o. Honorata Koźmińskiego348

2)Wstępteżmisięzdaje,iżniepasujedocałości,którazawierawso-bierzeczybardzogłębokieiwzniosłe,traktujeprzedmiotwyczerpującoinawetnieodznaczasięzbytpopularnymwykładem.

3)Niektórewyrażeniamożezbytsilne;choć,moimzdaniem,możnabyjezostawićtak,jaksą,bezżadnegouszczerbkudlaprawdy;botrudnomówićoBogu.Loquimurquomodopossumus,sicutinfantesbalbutien-do.Jednakjezaznaczam(wrękopisiesąoznaczoneczerwonymikrzyży-kami):s.9-10czytoniestoitrochęwsprzecznościzbezwzględnąwolno-ściąPanaBogacodostwarzanialubniestwarzaniaświata,zJegoszczę-śliwościąiniezależnością?–s.12skądwiemy,żeczłowiekbyłpierwsząmyśląBoga?Aniołowiestojąwyżejwhierarchiistworzeń.–s.12dzie-łaBoskieopowiadająchwałęBożą:proptergloriamsuamcreavit. – s. 20 siebie(się)kochaBógmiłościąkonieczną(necessarie),anasmogłobyniebyćnaświecie.–s.26choćmożeidobrywyraz„usposobienie”,aleczynielepiejbyłoby:„znaturypłynącegouzdolnienia”;homononhabetpo-tentiam(aptitudinem)naturalem,sedtamenhabetpotentiamobedientia-lemadstatumsupernaturalem;quiacumlapisomninononpotesteleva-riadstatumsupernaturalem;homoestadidaptuspotentiaobedientiali. Trudnotowyrazićpopolsku.–s.29donaimmortalitatis,felicitatis,im-munitatisaconcupiscentiaetcerantpraeternaturalia,nonsupernatura-lia,quianonelevabanthominemsupranaturam,adstatumsupernatura-lem,sedperficiebantsolummodoinordinenaturae;solagratiahabitualissanctificanstransferthominemestatunaturaeadstatumsupranaturalem (dowyższegoświata).–s.34czyniezbytsilnewyrażenie?–s.56niebyłonależne,leczmisięzdaje,żeodpowiednie,boćperficitnaturamelevan-do,nondestruit.–s.59możebydodaćposłowach„tajemniceBoskiejmi-łości”,okazującejsięszczególnieweWcieleniuiMęceChrystusaPana,bojeżelichodziołaskęhabitualną(poświęcającą),toiAniołowieznatu-ryniezdolnibylidooglądaniaBoga;ionipotrzebowalidotegoszczegól-nejłaskiiotrzymalijąodBoga.AwięciAniołowiezostaliwyniesienidostanunadprzyrodzonegoiobdarzeniłaskąpoświęcającą.–s.80niektórzyteologowieprzypuszczali,żeBógzostawiłjakiśczasczłowiekainstatuintegritatissolummodo,sinegratiahabituali,późniejzaśwyniósłdostanuczystonadprzyrodzonego,obdarzającgołaskąpoświęcającą,leczśw.To-masz,idączaśw.Augustynem,naucza,żeDeuseratinprotoparentibussi-mulcondensnaturametlargiensgratiam.–s.95ustępwklamrywzięty

349Do o. Honorata Koźmińskiego

zdajesiębyćniedośćścisłym;boiwjednym,iwdrugimstanieczłowiekmiałbyimawiaręiwybór;miałsłużyćBogurozumemisercem;awsta-niepierworodnymrozum,będącniczymnieprzyćmiony,byłbyzdolniej-szydorozumowaniaidopoznawaniaBoga.–„dziecinnaniewiadomość”,człowiekpierwszychoćnieznałpraktycznieprzedupadkiem,cojestzłe,leczznałteoretycznie.–Codo„bogomyślności”teżmożeniezbytścisłe,gdyżiinparadisoeratpositus,utoperaretur.

DziałIV,rozdz.3.kawałekzakreślonymisięniepodoba.Skądotymwszystkimwiemy?Symbolewiarymówią:propternoshominesetprop-ternostramsalutemdescenditdecoelisetincarnatusest;proomnibusetsingulisChristusmortuusest.Leczsątodrobnostki,nadktóryminiewar-tomożenawetzastanawiaćsię.

SerdeczniedziękujęDrogiemuOjcuzaopłatek,zażyczeniaimodli-twy.Myślałem,żewybioręsięnaświętadoNowegoMiasta,byosobiściepodziękowaćKochanemuOjcuzapamięćipowinszowaćNowegoRoku.Leczmusiałemnakilkadnizastąpićks.Regensa,apóźniejtrzebabyłośpieszyćdoWarszawy;przyrzekłempewnymosobomduchownąposługę;itakprzepracowałemdoTrzechKróli.

AchciałbymbardzodostaćsiędoDrogiegoOjca;chciałbymzasię-gnąćJegoradywdośćważnychdlamniesprawach.JakośprzykrzymisięiciężkowKielcach;chciałbymprzenieśćsięczydoWarszawy,czydokądinąd;niewiem,czywarto?Możeznajdęparędniwolniejszych,towpadnędoNowegoMiasta.Pracaumnieidziezwykłymporządkiem;trochęwię-cejzajmujęsięodwakacjiascetykąimistyką.

PrzesyłamterazDrogiemuOjcuchoćspóźnione,leczszczereżycze-nia noworoczne.

PolecamsięmodlitwomDrogiegoOjca;proszęwestchnąć,bymwy-trwałwdobrem.

CałujęręceKochanegoOjca Ks. J. Matulewicz


293

Oryginał:AWHK.Druk:PW,s.67-68.

Warszawa, 15 grudnia 1904PrzewielebnyOjcze.

ListDrogiegoOjcabardzomnieucieszył,bobardzosobiecenięwszelkidowódJegoomniepamięci.Doprawdy,niewiem,czymzasłuży-łem,żeipoczciwepanieznajome1takomniesiętroszczą.Żebyonewie-działy,jakjajewszystkieszanujęikocham,ijakczęstoNajsłodszemuSercu Pana Jezusa polecam.

Doktór2zmojąnogąmadalekowięcejkłopotu,niżsiępoczątkowospodziewał;chorobatrzymasięuporczywie;dotychczasczułemsięcorazgorzej;terazzdajesię,iżnastąpiłzwrotkulepszemu.Samsposóblecze-niajestbolesnyiuciążliwy,aleczłowiekpowolisiędowszystkiegoprzy-zwyczaja.Ranżadnychniema,tylkoczujęból.JestemwszpitalunaPra-dze;jakdługowypadnietupoleżeć,niewiem.Doktórprzyrzekawkrótcewypuścićmniezeszpitala.WtakimrazieprzeniósłbymsięnaPięknądopań,któretaksądobre,żechcąobarczyćsięmojąosobą,astamtądmógł-bymjeździćdodoktora.Maścinadesłanejterazużyćniemogę,bowszpi-taluniewolno;alepowyjściuspróbujętegośrodka;nierazkobieceprosteśrodkisąwięcejwarte,niżmądrerozumowaniauczonych.

Oilechorobapozwala,czytamTeologięMoralnąNoldina,aszcze-gólniedziełaśw.Teresy,któremiprzynosząwielkąpociechęiwielurze-czyuczą.Korzystającztychchwilspoczynkuisamotności,odbywamprawdziwerekolekcje,prawdziwąkąpielduchową.PanBógwłaskawo-ściswojejbardzomiwtympomaga.

SzczególniejednegorazuwprzedziwnysposóbukazałmiPanBógwielkąnędzęmojąiubóstwoduchowe,azarazemnapełniłjakimśdziw-nymspokojemiszczęściem,takiżsiędziwiłemjakjednozdrugimmożesiępogodzić.

1 SiostryPosłanniczkiNajświętszegoSercaJezusowegozul.PięknejwWarszawie.2 JanRaum,ordynatornowegooddziałuchirurgiiwSzpitaluPrzemienieniaPańskiego.


DrogiOjcze!Niepotrzebujęchybamówić,jakjestemnędzny,bied-nyiubogi.Niemówiącjużostrasznychiwielkichgrzechachzprzeszłe-gożycia,naktórychwspomnienie,gdybymmiałwięcejwiary,powinie-nemchybaumrzećzprzerażenia,aleiteraz,odkądstaramsięwierniejsłu-żyćBogu,ilewmoichczynnościachchłodu,niedbalstwa,niedoskonało-ści,ileopuszczaniasię...

Piszętowszystko,żebyuprosićDrogiegoOjcaomodlitwę,owes-tchnieniedoBoga.Boprawdziwiewięcejjestchoramojabiednaigrzesz-naduszaniżciało.

Wszpitalumijestbardzodobrze.SiostryMiłosierdziabardzomnąsięopiekują,aiodinnychosóbdoznajęwielesercaitroskliwości.Możedla-tegomniePanBógchorobaminawiedza,żemijestdobrzenaświecie;ina- czejnieznałbym,cotojestumartwienie,boulegającnamowomiradomżyczliwych,wjedzeniuniezadawałemsobieumartwień,jakiebyłbympo-winiensobiezadawać.

Alejużkończę,żebynienudzićDrogiegoOjca.Jeszczerazdziękujęzalistitroskliwośćibardzo,bardzoproszęomodlitwę.

Ks. J. Matulewicz

294

OryginałAWHK.Druk:PW,s.68-72.

Warszawa,Piękna24,28kwietnia1905PrzewielebnyOjcze.

JużoddawnazbieramsiępisaćdoDrogiegoOjca,alejakościągletoodkładam.Coprawda,odkądzaczęłysięzastrzykiwania,możnapowie-dzieć,żenieżyłem,alewegetowałem.Dopieroterazumysłzaczynaco-kolwieksięwypogadzać,aleitojeszczeniejestemzdolnydopoważniej-szejpracy.DziękiNajwyższemuizato,żejużmogęterazMszęśw.od-prawiaćimogęchoćokijuprzezpokójsięprzesunąć.Zmoimzdrowiembyłobardzoźle;zdajesię,żejużniebezpieczeństwominęło,dziękistara-niomdoktoraitroskliwejopiecezacnychPań.


ChcędonieśćDrogiemuOjcuożyciunaszegoStowarzyszenia.Biłoonobardzosłabymtętnem,atogłówniezpowodumojejcho-

roby.Niepokoimnietoizasmuca:niepokoi,bowidzęjakwielkaspadanamnieodpowiedzialność,jeżelitodziełonierozwijasię,azasmuca,żeonotakbardzojestzależneodmojejnędznejosoby.Będęsięstarałoto,żebysięnauczonowraziejakiejśprzeszkodyobywaćbezemnie.Jestnasniewielu:4wWarszawie,a5wrozproszeniu,wszystkiego9.Byłowię-cej:alejedniznichzahaczylisięnachwilęizaprzestalisięznosićznami,innisązbytbojaźliwi,wyrachowani,więcwahająsięibojąprzyłączyć,in-nychwreszcietrzebajeszczewypróbować.Sądzę,żenietyleoilośćtrze-badbać,ileowartość.Ici,conależymy,żebyśmysiętylkoprawdziwiezłączyliizorganizowali,byłobybardzodobrze.Ci,cosąpozaWarszawą,bardzoregularnieprzysyłaliswesprawozdania.Sątoduszeprawdziwiewybrane.Trudniejszłoztymi,cosąnamiejscu;zanadtosąrozrywani,więctrudnobyłoichskupić.Zresztąwtymbyłamojawinaimojejchoro-by.Terazpostanowiliśmyzbieraćsięregularniecoczwartekwieczoremnaparęgodzin.Obmyśliłemplanzajęćnatakichposiedzeniach:

1.MamyczytaćUstawy1,jakiśpunkt,tłumaczyćgo,zastanawiaćsięnadjegowprowadzeniemwżycie.

2.Postanowiłemwykładaćpokoleiascetykę.3.Mamyzastanawiaćsięnadkazusami,jakiekażdemumogąsię

przytrafićwkonfesjonaleetc.4.Rozebraliśmymiędzysiebiepoważniejszepismateologiczneiko-

ścielne.Mamypodzielićsięwiadomościamiznichzaczerpniętymi.5.Naturalnie,żeisprawozdania,doktórychzobowiązujeUstawa,

musząznależćswojemiejsce.Pierwszeposiedzenieodbyłosięwczoraj,udałosiędobrze.Dwiego-

dzinyprzeszłyniepostrzeżenie.Sądzę,żeprzeztakiezebranianajprędzejwyrobisięwnasduch.Żebytylkoczłonkowiechcieliregularnieuczęsz-czać.Łatwotozmiejscowymi,aleniepodobnaztymi,cosąpozaWar-szawą;trzebainadalpoprzestaćnasuchychsprawozdaniachinalistach.Trzebabyomówićwielekwestii,zgodzićsięcodopodejmowaniaiprakty-kowaniapewnychpunktówUstawy.Sądzę,żetozczasemnastąpi.Za-

1 UstawaStowarzyszeniaMariańskiegoŚwieckichKapłanów,Kraków1892.


cząłemodubóstwa;jakośtrudnoidzie;nieprzypuszczałem,żetotakbę-dzie.Gdychodzioszczegóły,wielerodzisiętrudności,wielenasuwasiępytań,którenależyrozstrzygnąć.Gdydojdziemydoczegośkonkretnego, W.Ojcudoniosę.

Jachciałbym:1)żebykażdyznasuważałto,comuskądkolwiekwpłynienieza

swojąwłasność,azawłasnośćBogaibiednych;2)żebyczęśćdochodów,bezwzględunawydatkiijakiekolwiekpo-

trzeby,składałnaogólnepotrzebyZgromadzenia;3)żebyztego,copozostaniekażdemuczystegodochodu,częśćbez-

warunkowoobróciłnadobrecelewtejmiejscowości,gdziepracuje.Po-trzebnetodlaprzykładuisprawiedliwośćponiekądtegowymaga;

4)drugączęśćmożnazłożyćdokasyStowarzyszenialubobrócićnaja-kiśdobrycel,takjednak,żebyonsammiał,jeżelizechce,wtyminicjatywę,żebykażdegozdanieipragnieniebyłotu,oilemożności,uszanowane.

Chciałbym,abybyłapewnegorodzajuwspólność,alewjakiejmierzemożnaotymmyśleć,jeszczeniewiem.

Mamyrozmaitetrudności.Księżamankietnicy1wielezaszkodzili.Zdyskredytowalisamąideę,samąmyślStowarzyszeń.Starszymniemoż-naotymaniwspomnieć,taksąuprzedzeni.SzczególnietutejszyArcybi-skup2.Gdybywiedział,żetucośsięzawiązuje,rozpędziłbywszystkich,amniezpewnościąnawetleczyćsięniechciałbypozwolić.Toteżsądzę,żeterazszczególniejszysekretnależyzachować.Dlategoteż,jeżelibyktosięzgłosiłdoW.Ojcazksiężypragnącychdonasnależeć,proszęodsy-łaćdoks.Toporskiego;jemułatwiejsięporozumiećzobcymi,aznowujaznimbędęmógłsięporozumieć.Postanowiliśmyklerykówniewtajemni-czaćnigdywnaszeżycie,atozwieluwzględów,októrychniebędętupi-sał.Najwyżejmożnazaznajomićichzsamąideą,adopieropóźniej,gdyksiężmizostaną,którzyzechcą,mogąnależeć.

Cogorsza,Księżamankietnicyzaszkodzilisamymobjawemzewnętrz-nymgorliwości.Niektórychznasposądzonoomankietnictwodlatychze-wnętrznychobjawów,np.:żesięskromniejubrał,żedłużejspowiadałetc.

1 Pejoratywneokreśleniemariawitów.2 WincentyTeofilPopiel-Chościak(1825-1912),arcybiskupwarszawski(1883-1912).


Toteżniektórzyksiężapozująnamankietników;smutnopatrzeć,prawdziwieszatanpotrafiprzybraćpostaćaniołaświatłości,bydobrejsprawiezaszkodzić.Wtejchwilitrudnonawetmyślećotym,bymożnabyłozwrócićsiędoktóregozksiężybiskupów.Roztropniejchybaprze-czekaćwcichości,nimsiętrochęuciszyinimsprawaKsiężymankietni-kówostatecznieupadnie;bopodobnowskutekichapelacjijeszczerazsą-dzonąbędzie.

RadzęsięDrogiegoOjca:czybynielepiejbyłozmienićnazwęna-szegoStowarzyszeniananazwęStowarzyszenieKsiężyAdoratorów?Po-wody,którezdająsięprzemawiaćzatym,sąnastępujące:

1) nazwaKsiężyMariańskichzostałazdyskredytowanaprzezKsię-żymankietników;

2) StowarzyszenieKsiężyAdoratorówistniejezagranicą;łatwomożnabysięprzykryćtąnazwąwobecuprzedzonych;

3) iztegojeszczewzględu,żeNajśw.Sakramentstanowicentrum,doktóregozmierzająwszystkieczynnościkapłańskie,iwUstawiekultNajśw.Sakramentunaczelnezajmujemiejsce.AmożebyprzybraćnazwęKsiężyTercjarzy,bytymłatwiejusprawiedliwićzebraniaijużbysięmiałozakonznowicjatemiprofesją?JakDrogiOjciecradziijakzadecyduje?

Coprawdanajważniejszarzecztotreśćiżycie,alewobecwarunków,wjakichznajdujemysię,możeinazwaratować.

BardzoproszęDrogiegoOjcaogorącąmodlitwę,byPanBógdo-pomógłnamprawdziwiesięzorganizowaćiprawdziwiekapłańskieza-cząćżycie.Wobectychniepokojów,jakiepanująwszędzie,wobecwystą-pieńsocjalistówiwobecsłabegowpływu,jakiwywierająnaogółksiężanalud,czujęjeszczebardziejpotrzebęstowarzyszeniasięicałymsercempalęsiędotego.Potrzebanam,duchownym,zreformowaćsię,potrzebawziąćsiędopracyspołecznej,aszczególniedążyćdodoskonałości,jeżeliniechcemy,abyunasstałosięto,cosięstałoweFrancji.

Ojakżedalekoodbiegliśmy,mykapłani,odMistrzanaszegoChry-stusa!JakżesięróżninaszeżycieodApostołówipierwszychUczniów!

JapostanowiłemprzenieśćsiędoWarszawynazawsze.Jużpisałemdoswojegobiskupa1.Niechcemniepuścić2. Przed paru tygodniami wy-

1 Listks.J.Matulewiczaz6IV1905r.dobp.kieleckiegoTomaszaKulińskiego(wzbio-rzelistówłacińskich).

2 Odpowiedźbp.T.Kulińskiegoz11IV1905r.


słałempowtórnieprośbę,poparłszyjąnowymiajeszczesilniejszymiar-gumentami1.Alejeszczeniemamodpowiedzi.Gdybysięudałouwol-nićzKielc,mógłbymłatwiejpoświęcaćsięzamierzonejpracykołoSto-warzyszenia,aiinnympracommógłbymłatwiejsięoddawać,byletylkoBógdałzdrowie.

Wostatnichczasachznówniektórzyksiężawyrażalichęć,żechcie-libyżyćwściślejszejłącznościwStowarzyszeniu.Szczególniemiędzymłodymiznalazłobysiędużokandydatów,gdybynietenupóriuprzedze-niezestronystarszych.ObyBógdał,żebytominęło.Zresztąsądzę,żeniemasięcotakbardzobać;boicóżmożebyćzłego.Aznówtakbardzosięrachowaćizbytulegaćroztropnościludzkiej,tonigdydoniczegosięniedojdzie.Dlaczegosocjaliścinieczekają?Robiąswoje,askutkiichrobotywidzimy.Amyzeswymzimnymrozumemiwyrachowaniemzostajemyidajemyporywaćludsocjalistom.

CałujęręceDrogiegoOjca,proszęomodlitwęiosłówkoodpowie-dzi.Miałbymjeszczewieledopisania,alejużitakzbytdługilist.

Ks. J. Matulewicz

PS.Prawda,niemamyksiążeczekzustawami.MożebyDrogiOjciecmógłconatoporadzić;możejeszczesąwKrakowie?

1 PismoJ.Matulewiczz19IV1905r.(wzbiorzelistówłacińskich).


295



[Wilno, 5 marca 1920]

PolecamniniejszymWaszejPrzewielebnościwdniujutrzejszympo-jechaćdoGiedrojćiwniedzielęnastępnąponabożeństwieprzemówićdoluduzambonyiogłosić,żeparafiagiedrojckazadwukrotnewywiezienieksiężyproboszczówswoichisprzeciwianiesięzarządzeniomWładzydu-chownejzakaręnieotrzymaproboszcza,apozałatwianieswychpotrzebduchownychbędziemusiałasięzwracaćdosąsiednichkościołów.Wiemy,żeogółparafiannienależałdogwałtówspełnionych,winienjednakjestbiernościizatowinienkaręponieść.Cosiętyczytych,którzybraliudział

Do ks. Jana Kretowicza

Dnia 26 VIII 1919 r. z parafii polsko-litewskiej w Giedrojciach grupa Po-laków siłą wywiozła swego proboszcza ks. Antoniego Słabszyńskiego, Litwina, do Wilna. Następny proboszcz, ks. Karol Gumbaragis, także Litwin, nie został wpuszczony do kościoła i 25 II 1920 r. wywieziony do swej poprzedniej parafii. Usiłowano usunąć z kościoła język litewski i księży Litwinów.

W tej sytuacji bp Matulewicz delegował 5 III 1920 r. ks. Jana Kretowicza, pro bosz cza parafii św. Franciszka w Wilnie i wicedziekana wileńskiego, do ogło sze nia kar kościelnych w kościele giedrojckim. Po kilku miesiącach w pa-rafii zapanował spokój.

Ks. Kretowicz 9 III 1920 r. napisał relację ze spełnionej funkcji (LCVA, 1674,2, vol. 7, k. 79).

357Do ks. Jana Kretowicza

wgwałtach,tocipodlegająkarzeekskomuniki.OskutkachtejkarymaP.WielebnośćWaszapouczyćzambonyzebranychstosowniedokan.1240,1241, 2259, 2260, 2262, 2343.

Owypełnieniutegopoleceniadaćmiszczegółowesprawozdanienapiśmie.

†Jerzy,BiskupWileński W.KanclerzKuriiJ.Steckiewiczkan.hon.

Do ks. Jana Kretowicza358

296

Kopia:LCVA,1674,2,vol.2,k.1-2.

Wilno, 27 grudnia 1919†KochanyiDrogiBracie!

Listownietrudnomiodpowiedziećwyczerpującoirzeczowonawszystkiepytania.MamnadziejęwBogu,żesięzobaczymy,wtenczaspo-staramsięDrogiemuBratudaćobszernenawszystkoodpowiedzi.Codocelu,onjestwskazanywyraźniewpierwszychpunktachustawynaszej,niewiem,cobymmógłponadtododać.Środkiteżwskazanewustawieinapo-czątku,iwrozdziale„Demediisadassequendumfinemsecundarium”1.

Do ks. Eugeniusza Kuleszy MIC

Ks. Eugeniusz Kulesza (1891-1941) pochodził z Warszawy. Studiował w Krakowie medycynę i antropologię. W 1915 r., pod wpływem księdza Le-ona Kulwiecia wstąpił do Zgromadzenia Księży Marianów. Święcenia otrzy-mał z rąk Biskupa Matulewicza w Raśnie 2 X 1921 r. W latach 1917-1924 studiował we Fryburgu Szwajcarskim. W roku 1925 i do połowy następnego leczył się w Zakopanem i w Szwajcarii. Dwanaście lat pracował w Kolegium Bielańskim jako nauczyciel i wychowawca, a w latach 1936-1938 jako dy-rektor. Od wakacji 1938 r. był w Drui przełożonym i dyrektorem gimnazjum. Został umęczony w okrutny sposób za wiarę przez komunistów 30 VI 1941 r. na Białorusi w pobliżu Drui.

1 Pomocedoosiągnięciaceluszczegółowego.

359Do ks. Eugeniusza Kuleszy MIC

Nasmałojest,niemożemyjeszczewcałejpełnirozwinąćdziałal-ności,alemniejwięcejrobimyto,cowskazujeUstawa:uczymysię,na-uczamy,współpracujemyzkapłanamiświeckimi,oilenaszesłabeiwą-tłejeszczesiłynatopozwalają.NacelewskazanewUstawieinaśrodkipodane,oilewiem,chybawszyscyojcowienasisięgodzą.Zachwiałsięo.Bogdańskiio.Krupa,aletenostatni,pogłębszymnamyślezłożyłślubyizdecydowałsiępozostaćwZgromadzeniu.Natomiastniektórzynarze-kająnaosobistąnieudolnośćiniedołęstwo,boprawdziwieinfirmaelegitDeus(por.1Kor1,28).Taksamowidzimywielebrakówwnaszychpra-cachiorganizacji.Takanędzaludzka.Mydążymydoideałówitylkozbli-żamysiędonich,alezrealizowaćichwcałejpełnitunazieminiepodobna.Naogółsąunasludziedobrejwoli,więcpracujemy,bybyłocorazmniejbraków.

Oilezlistumiarkuję,głównatrudnośćpoleganatym,żeDrogiBratwyobrażasobie,iżkażdyzakon,jakotaki,musimiećswójspecyficzny,odrębnycel,którymbysięwyróżniałodwszystkichinnychzakonów.Niewiem,naczymDrogiBratopieratakieprzypuszczenie.MoimzdaniemtegoniewymagaanichwałaBoża,anidobroKościoła,anidobroZgroma-dzenia.Teologowiezastanawiająsię,czyjestpotrzebnaiużytecznamno-gośćiróżnorodnośćzakonówiczyjestpożądanympowstawaniecoraztonowychzgromadzeń.Odpowiadają,żetak.Podająwieleracji.Wtejmno-gościiróżnorodnościżyciazakonnegoujawniasiężywotnośćKościoła,jegopiękno,potęgaDuchaChrystusowego.Ecclesiaestsponsacircumda-tavarietate1.Towytwarzazdrowewspółubieganiesięmiędzyzgromadze-niamiochwałęBożąidobrobliźnich.Toułatwialudziomudziałwżyciuzakonnymikorzystaniezichpracitd.JeżeliDrogiBratprzyjrzysięzgro-madzeniom vitaemixtae2,tozobaczy,żewieleznichdążydopodobnychcelówiwykonywaidentycznepracezwielkimpożytkiemdlaKościoła,aszkodynikomunieprzynosi.Mamycałerodzinyzakonówopartenatejsamejreguleiustawie,jaknp.zakonyfranciszkańskie,nieraztrudnospo-strzec,czymsięoneróżniąmiędzysobą.Kościółjednakuprawniaichsa-modzielneiodrębneistnienie,iniebezracji.Mamywielezakonówżeń-skichztymisamymicelami,zwłaszczawychowawczymi,nikomutonie

1 Kościółjestoblubienicąpełnąróżnorodności.2 Kontemplacyjno-czynne.

Do ks. Eugeniusza Kuleszy MIC360

przeszkadzainieszkodzi.Owszemonewszystkierazemwzięteprzyno-sząwielkipożytekKościołowiispołeczeństwom.Więcinamniemacze-gosięobawiać,jeżelicelenaszegoZgromadzeniazbiegnąsięzcelamiin-nychzgromadzeń,jeżeliimybędziemyimalisięczęstotychsamychśrod-ków,coinnezgromadzenia.Cotokomumożezawadzać,bylebychwa-łaBożarosła.Zapewnewidzimymiędzyzgromadzeniamiipewneróżni-ce;niektóreznichmająodrębneodinnychcechyiwłaściwości,jednekła-dąnajednerzeczywiększynacisk,innenainne.Wmiaręjaksięrozwija-jązgromadzeniaiteodrębnościwystępująwyraźniej.Zpewnościąwna-szymZgromadzeniuujawniąsięzczasemjegocechyodrębnecorazsil-niej.MiędzyzgromadzeniamimamyszczególnącześćNiepokalanej,Ser-caJezusowego,modleniesięzazmarłych.Mamyludzikształcić,spe-cjalizowaćistaraćsięoodpowiednieichzużytkowanie,mamynauczaćzwłaszczabiednych,mamystaraćsięłączyćżyciezakonnezparafialnym,mamypracowaćnadmłodzieżąimamystaraćsięprzezbracilaikówtra-fiaćnawettam,dokąddostępdlasuknikapłańskiejutrudniony,niewy-odrębniającsięzanadtonazewnątrz,mamywspółpracowaćzkapłanamiświeckimiitd.Debemusesseadomneopusbonumparati1.

Pocozakładaćnowezgromadzenie–pytaBrat.NaszeZgromadze-nieniejestnowe,aledawnemariańskie;lecztylkozupoważnieniaize-zwoleniaStolicyŚw.zreformowaneidopasowanedoobecnychczasówipotrzeb.Jakjużzaznaczałem,wedługzdaniateologów,nicnieszkodzi,żewielezgromadzeńpowstajewKościele,owszemjesttorzecząuży-teczną.Ilemamyzgromadzeńżeńskich,nawetocelachidentycznych,ileteżonepożytkuprzynoszą!ByleDuchChrystusowybyłwZgromadze-niu,tozawszeonobędziepożytecznym.Zapewnepoczątkikażdegozgro-madzeniazwiązanesąztrudnościami,aleteżmająiswedobrestrony:ży-ciesięodmładza.WięcjakażracjabytunaszegoZgromadzenia?Zaczęli-śmysięorganizować,kiedyprawieniebyłozakonówmęskichwnaszychkrajach,kiedyżyciezakonnemusiałokryćsięwkatakumbach.Potrzebazgromadzeniakapłańskiegobyławielka,więczapragnęliśmytejpotrzebiezaradzić.Kościółśw.nieomylnynaszeZgromadzenienanowopotwier-dził,atymsamymracjębytujegouznałiuprawniłjedopracyirozwoju.Tojestnajlepsząracjąnaszegobytu.Jakkolwiekpowstaliśmywtrudnych

1 Powinniśmybyćgotowidodziałanianawszelkimpoludobrym.


warunkach,boprzedtemrządprześladował,aobecniewojnatrwa,tojed-nakmyprzypomocyBożejrozwijamysięipracujemy.WidaćBógchcenasmiećwswymKościelenarównizinnymi.Starajmysiętylkoodu-chazakonnego,oduchazaparciasięipoświęcenia,ogorliwośćprawdzi-wą,miłośćszczerąBogaiKościoła,oduchapracowitości,ozużytkowa-niedanychnamodBogadarówiłask,anapewnospełnimywKościeleswezadanieibędziemyużyteczni,niezawiedziemyzaufanianaszejMat-kiKościoła,jakiewnaspołożył,ponownienaszatwierdzająciuprawnia-jącdożyciairozwoju.

Acodokażdegoznas,jazawszetopowtarzam,żetamnajwięcejczło-wiekzrobidlaChwałyBożejizbawienia,idobrabliźnich,gdzienajbardziejpotrafiobumrzećsobieiświatu,aoddaćsięBogu,Kościołowi,własnemuZgromadzeniu,gdziepowieszczerzeiskutecznie:mihivivereChristusest (Ga2,20)żyjęjużnieja,ależyjewemnieChrystus:OmniaadmaioremDeigloriam1.KościółBoży,zatwierdzającnas,wiedział,coczyni,zaufajmymu.Niechkażdyznasstarasięwciążwzrastaćwcnoty,wumiejętność,niechpracujeszczerze,służywiernieBogubezzastrzeżeń,niechsięnieboiob-umrzećsobie,autonąćwBoguiZgromadzeniu,anapewnospełnisweza-danie,biegudokonaiotrzymawieniecchwały.Ajeżeliwszyscybędziemyożywieniduchemprawdziwiezakonnym,Chrystusowym,będziemyżyliipracowaliwedługUstawiInstrukcji,toZgromadzenienaszenapewnobę-dziedobrącegiełkąwbudowieKościołaBożego.

Codopieniędzy,prawdziwykłopot.Naszemarkiniemająprawieżad- negowaloru,spadajązdnianadzień.Zdajesię,żeobecnietrzebada-waćzafrankawaszego25marek,więcza1tysiącfranków25tys.ma-rek.Prosiłemo.DworanowskiegozMariampola,bywasratował,onmó-wił,żemożeciezaciągnąćdługiwlitewskimKomitecie2,amyjepóźniejuregulujemy.Proszęskontaktowaćsięzo.DworanowskimlubCzesaiti-sem.MożeteżojcowiezAmerykiprzyśląwamdolarynaMsześw.,amyteMsześw.odprawimy.Jeżelitakbędzie,towypadniechybawamwrócićdokrajuitustudiakontynuować.Naszychpieniędzyniechcązagranicąbrać,niemajątamwaloru.

1 WszystkonawiększąchwałęBożą.2 Od1915r.wLozanniewSzwajcariimieściłosięLitewskieBiuroInformacyjne,będąceprzedstawicielstwemLitwinównaZachodzie.


Unasjeszczestanwojenny,niedalekofronty,toutrudniażycieipra-cę.ObyPanBógdałprędzejprawdziwypokój,anarodomzamieszku-jącymnasząziemięprawdziwązgodęijedność.Proszępamiętaćonaswmodlitwach.NiechBógwaskrzepiłaskąibłogosławi.

PozdrowienieibłogosławieństwoBratuiAntosiowi1


297

Kopia:AMPP.Kopiamaszynowa:AMPP.Druk:PW,s.134.

Wilno, 23 stycznia 1925DrogiKsiężeEugeniuszu.

Listzdnia16I1925otrzymałem.Serdeczniedziękujęzadysertację2;zarazbioręsiędojejczytania.BardzomniezasmuciłstanzdrowiaDro-giegoBrata.Zarazpiszędoks.Bronikowskiego,bynadesłałBratulitteraspassusipieniędzynaleczeniesię.

ZlistuDrogiegoBratawidzę,żemażalwsercu.JedentylkoBógjestdobrybezwzględnie,nieskończenie,amywszyscyułomni.Ktobyznasmniemał,żeniemaszwnimgrzechu,niebyłbywprawdzie.DlategoPi-smoświętezaleca,byśmyznosilibrzemionajednidrugichitakpełniliZa-konChrystusowymiłości,byśmykilkakrotniedzienniemówili:odpuśćnamnaszewiny,jakoimyodpuszczamynaszymwinowajcom(Mt6,12),naprawdęjednidrugimprzebaczalizserca.

Proszęnieupadaćnaduchuzpowodustanuzdrowia.Jaodpiętna-stegorokużyciaborykamsięztuberkułamikości;kilkarazybardzocięż-kochorowałem,przechodziłemoperację,iterazzapadam,niedawnobola-łamnienoga,terazjużlepiej.DopókiBógtrzymaidozwala,służymyMu,jakumiemy,ipracujemy,jakmożemy.Czaskrótki.Naprawdętenwiele

1 Bogdańskiemu.2 E.Kulesza,LadoctrinemistiquedeRicharddeSt.Victor,St.Maximin1924.


robi,ktoBogakochaipełniJegośw.wolę;nicniemaponadtowiększe-goichwalebniejszego.Tamczłowieknajwięcejrobi,gdziepotrafilepiejobumrzećsobieiświatu,aopuściwszywszystko,oddasięBogubezżad-nychzastrzeżeń.

Proszęsięleczyćikorzystaćześrodków,jakiemądrośćludzkawska-zuje,alecałąufnośćpokładaćwBoguipokornychmodlitwach.BezwoliBogaiwłoszgłowyniespada.Onichorobydopuszcza,aleipociesza,żemiłującymGowszystkoobracasiękudobremu.

BędęsięmodliłzaDrogiegoBrata.JateżpolecamsięJegomodłom.ZsercaprzesyłamDrogiemuBratubłogosławieństwoiobrazeknapamiątkę.

†Jerzy,bp

298

Oryg.:AMPP.


Bardzoserdeczniedziękujęzażyczeniaipamięć.Cieszęsię,żekura-cjadobrzesięudaje.Bógda,siłyDrogiegoOjcasięwzmocniąiznowubę-dziemógłpracowaćdlachwałyBożejidobradziatwy.ProszęwRzymiewestchnąćzamnądoBogaugrobówŚwiętychApostołówPiotraiPawła.

Bawituo.Bronikowski.JutrojedziemyrazemdoWarszawy,stanie-mynaWileńskiejwZakładzie.

Tunicnowegoniezaszło.Mamykonkordat1,aleduchowieństwonie-zadowolonezniego.Kościółbardzobędzieskrępowany.Ks.Bronikowskiiks.Jan2przesyłająDrogiemuKsiędzupozdrowienia.Polecającsięmo-dłom,przesyłamDrogiemuKsiędzużyczeniazdrowiaiwszelkichłaskBożychorazswebłogosławieństwo.

†Jerzy,bp

1 KonkordatzawartypomiędzyStolicąApostolskąaRzeczpospolitąPolskąpodpisano 10II1925,zacząłobowiązywaćpo2miesiącach.

2 Kriszczukaitys.


299

Druk:Užrašai,London1953,s.117.Tł.zlit.NijolaKolis.

[Fryburg],14lutego1913Fragment.

Trzebakroczyćwłasnądrogą,aBógdopomożewszystkozrealizo-wać.Kiedyczłowieknatrafianawieletrudnościiprzeszkód,todobryznak.Tooznacza,żezłyduchniechce,abyonczyniłto,coczyni.Alezpowodutychtrudnościnienależysięzbytniosmucić,lecznadalpodej-mowaćwysiłki.

Do ks. Leona Kulwiecia MIC

Ks. Leon Kulwieć (1880-1919) pochodził z Suwalszczyzny. Był sy-nem powstańca z 1863 r., sybiraka. Studiował w Seminarium w Kow-nie i w Akademii w Petersburgu. Wyświęcony w 1904 r. Pięć lat był prefek-tem w Libawie. W 1910 r. wyjechał na kurację do Fryburga Szwajcarskie-go, gdzie w rok później wstąpił do Zgromadzenia Księży Marianów. Potem był duszpasterzem w Warszawie. W 1915 r. został rektorem kościółka na uli-cy Moniuszki. Równocześnie był prefektem gimnazjum im. Zamoyskiego na Smolnej. Budził powołania mariańskie w klerykach (Zygmunt Trószyński) i wśród świeckich młodzieńców (Eugeniusz Kulesza). Posłany przez nuncju-sza Rattiego dla ratowania od schizmy kapłana Andrzeja Huszno z parafią Mstyczów w diecezji kieleckiej, zaraził się tyfusem, na który zmarł.

365Do ks. Leona Kulwiecia MIC

Obecniejużmniejradująmniechłopcyzklasmaturalnychimłodzieżuniwersytecka.Ktowie,czynieszybciejmożnacoświęcejzrobićzchłop-cówniemającychnawetwiększegowykształcenia,alezdolnychipraco-witych [...].

Ijaniejestemzadowolony,żeks.JózefWojtkiewiczutonąłwpracywróżnychzespołachżeńskich.Chociażitampracapożyteczna,alejesz-czelepiejjestpracowaćwśródmężczyzn,gdyżonibardziejpotrzebująpo-mocykapłana.

Jestemzdania,żewedługważnościipożyteczności,należałobysiętrzymaćwpracynastępującegoporządku:wpierwszymrzędzie,gdzietylkomożna,należysłużyćduchowieństwu,następniemężczyznomiuczącejsięmłodzieży,dalej–pracowaćworganizacjachmęskichimło-dzieżowych,atylkoodczasudoczasu,gdyzajdziepotrzeba,służyćko-bietom.Możnadlanichprzeprowadzićrekolekcje,zeczteryrazydorokuwysłuchaćspowiedziitowystarczy,awszystkiesiłynależałobyskiero-waćiwłożyćwpracępośródmężczyzniimsłużyć.Jakdotąd,tutajwła-śniejestgruntnajbardziejzaniedbanyitunajbardziejsąpotrzebnidobrzypracownicy.Kobiety,szczególniepobożne,zawszeznajdąkapłanów,któ-rzyjeobsłużą.

Sprawyduchowemężczyznsąbardziejzaniedbane,mężczyźniwy-magająwiększejposługi,topracatrudniejsza,alekorzyściwiększe,jakteżizasługauBogawiększabędzie.BierzmyzaprzykładChrystusa,Onapostołówiuczniówwybierałspośródmężczyzn,pracowałnadnimi,uczyłich,wychowywał.Trzebanamszczególnietroszczyćsięozbawie-niemężczyzn,oichurabianie,jakteżorganizowaniedlachwałyBożejinapożytekKościoła.

Kobietymajątendar,żenawetnajzdolniejszychpotrafiąwciągnąćwswojepraceitakichobciążyćobowiązkami,żetakimksiężomanicza-su,anisiłniestarczanaważniejsząpracę.Trzebasięprzedtymbronićiniedaćsię.

Do ks. Leona Kulwiecia MIC366

300

Oryg.:LCVA,1674,2,t.79,k.1.Tł.zlit.H.Szymanel.

[Fryburg],18czerwca1913DrogiPrzyjacielu!

ZnowuCięniepokoję,czynieprzysłałbyśmijakiegopodręcznikadohistoriiRosji,przezJózefaWojtkiewicza.

Mamytylkopodręcznik:Pietruszewski,Opowieścioczasachstaro-żytnychnaRusi,lecztoksiążkabardzonieodpowiedniaitrudnojestsięzniejuczyć.Zapytajswoichuczniów,możewskażąjakiślepszypodręcz-nikdohistoriiRusidlaIklasy.

Ijeszczejedno–powiadomJózefa[Vaitkevičiusa],żebardzonanie-gotuczekao.JacekWoroniecki,dowtorkulubdośrody.Jeśliwyjedzie21czerwca,tozdążysięspotkaćzojcemWoronieckim.PotemonjedziedoStrasburga,anastępnienakuracjędoBerlina.

Całuję Jerzy

301

Oryg.:AMPP.

[Mariampol,kwiecień1918]Carissime.

ObecnylistprzesyłamprzezWisgirdęzMariampola.WkrótcebędziepewnonowaokazjadoWasodemnie.Proszętedyprzygotowaćdlamnieniecoksiążekinaszychinstrukcji,proszęsięzwrócićztymdoo.Mariana[Wiśniewskiego]doBielan,niechprzyślenaul.Moniuszki:

l)iletylkomożeinstrukcjipołacinie,lubteżpopolsku,oilemadu-plikaty(derationemeditandi,examenconscientiae,examencandidato-rum,drukinaszeiksiążekzpacierzamiitd.);


2)mojeskryptawkopertachzmateriałemdoinstrukcji;3)niecoksiążek,zwłaszcza:a)InstitutumSocietatisJesu1,b)Vermer-

scha, JusReligiosorum 1 i 2 tom2,c)niecoinnychbroszuriksiążeczek(li-tografowanych)zdatnychdoinstrukcji;

4)Proszękupić:a)Valuy,Ocnotachzakonnych3,2egz.,b)Kate-chizmślubówzakonnych,c)Pelczarabiskupa,Rozmyślaniadlazakonnic4, d)Crasseta,SługaChrystusowywsamotności,czylipodręcznikdoreko-lekcji5,5)KonieczniezBielanMeschlera,Podręcznikrekolekcyjny po nie-miecku6;amożemoglibyprzysłaćiTissot,Lavieinterieuresimplicitee7.

O.JustynNowickizostałprefektemwgimnazjum;bardzoprosiowskazaniepodręcznikówdokazańdlamłodzieżyiproszękupićnajlep-szypodręcznikzkazaniamipopolskuiprzesłaćprzytejsamejokazji.

Pogłoskiotym,żemniemogąposłaćdoWilna,zaczynająmnienie-pokoić.ProszęprosićJ.E.Arcypasterza,bymnieratowałodtego;będęMuzatowdzięczny.Wieprzecież,żenaszarobotaiorganizacjadopierozaczę-ta;niemożnarzucaćtego,cosięrozpoczęło.ZresztąjawWilnieniedałbymsobierady;niewiem,czytamiAniołzniebadogodziłbywszystkim.

Naturalnie,wkrótcegdybymtamposzedł,zostałbymokrzyczanyipo-grzebany,alemniejsza,gdybyztegobyłachwałaBożaipożytekKościoła.Mniesięzdaje,żetamnicniezrobiłbym,anaszedziełowieleucierpiałoby.Proszęwięcmnieratowaćodtegonieszczęścia.Jasamnicniemogę,boniktztymdomniesięniezwracałdotychczas;tylkosłyszałemimówionomi.

Naturalnietłumaczyłem,żetoniepodobieństwo,żemamswojąrobo-tę,którejniepodobnarzucać.

ObecnietusiedzęimyślępisaćdalejInstrukcje.Zaczynamytusięor-ganizować.MożeBógdopomoże.

1 InstitutumSocietatisIesu,t.1-3,Florentiae1892-1893.2 Arthur Vermersch, Dereligiosisinstitutisetpersonis, Brugis 1902.3 Benoit Valuy, Lesvirtusreligieuses, wyd. 19, Paris 1925.4 JózefSebastianPelczar,Rozmyślaniaożyciuzakonnymdlazakonnic,wyd.2,Kraków

1915.5 JeanCrasset,Chrześcijaninna samotności.Dziesięciodniowe rekolekcje,Kraków

1931.6 Moritz Meschler, DieExercitiendesh.IgnatiusvonLoyola, Romen und Sohne 1907.7 Joseph Tissot, Lavieintérieuresimplicitéeetramenéeàsonfoundament, Paris 1906.


WrócićdoWasprędkoniebędęmógł;tubędęmiałdużoroboty,nimsięrzeczpuściwruch.Zresztąterazpodróż,zwłaszczadlamnieniemoż-liwa.Kontentjestem,żetusiędostałem.Stądruszyćsięniemogę.Tomiwyjdzienadobre.

ProszępozdrowićWszystkichnaszychzBielan,PragiiMoniuszki;WszystkiePaniezBielaniinne,teżPaniezPięknej.

Sammałobędępisywał,teraztrudnomi.MytupamiętamyoWasioimieninach,aletrudnozkorespondencją.ProszęPanieKanoniczkiserdeczniepozdrowić;PanaKolskiegoiinnych.CotamuWassłychać?CoweFryburgu?CzytamprzybyłŻylewicz,

Litwinzsiostrą?MożewkrótceO.Wincenty[Dworanowski]wWaszestronyzawita,

tozabierzeksiążkiiresztędopowie.JeszczerazserdecznieWszystkichcałuję.Polecamsięmodłom;zwła-

szcza,byPanBógodwróciłodemnietogrożącenieszczęście.ProszępoprosićomodlitwęiznajomePanie.Całujęserdecznie

O. Jerzy

PS.MożebymoglidaćzBielanRodriguezapołacinie1.MożebysiędałokupićPelczaraJezusChrystuswzoremkapłana.Rozmyślania2(alenie Ascetykakapłańska3,botęmamy).

1 Alonso Rodriguez, Opostępowaniuwdoskonałościicnotachchrześcijańskich,przeło-żyłzhiszpańskiegoK.Riedl,t.1-6,wyd.2,Kraków1928-1929.

2 JózefSebastianPelczar,JezusChrystuswzoremimistrzemkapłana.Rozmyślaniadlaka-płanów,Przemyśl1911.

3 JózefSebastianPelczar,PasterzwedługSercaJezusowego,czyliascetykapasterska, Lwów 1913.


302

Oryg.:AMPP.Tł.zniem.ks.J.BukowiczMIC.

Mariampol, 6 czerwca 1918

ZnowupostawionomojąkandydaturęnaWilno.Nominacjaspro-wadziłabywielkieszkodydlanaszegoZgromadzeniawPolsceiruinęnaLitwie.WWilnienikogoniezadowolę;aniPolaków,aniLitwinów,aniBiałorusinów,asamzginęwśródsporówpolitycznych.Ratujciemnie.ZwróćciesiędoNuncjatury,doArcybiskupa,doPrzeździeckiego,do o.Ledóchowskiego.PiszciedoFryburga.OniteżpowinnisięotostaraćrazemzGrum-Grzymajło,abymniebyłmianowanybiskupemdoWilna.

Pracaunaszaczynadobrzeiść.Chcielibyśmymiećtuo.Wojtkiewicza,jaktylkotojestmożliwenajprędzej,gdyżniemożemypodołaćpracom.

Módlciesięzamnie. O. Jerzy Matulewicz uks.Dwaranauskasa

303


Mariampol, 9 czerwca 1918DrogiPrzyjacielu.

JakzTwoimzdrowiem?Proszęnapisaćdoks.Warszawskiegoalbodoks.Krupy.OnipowinnipisaćdoNuncjatury,albodoStolicyŚwiętej,żemojanominacjadoWilnaspowodujewielkąruinędlanaszegoZgroma-dzenia.Powinniprosićopomocks.GrumGrzymajło.

KiedyKsiądzrozpoczynawakacje?Mytumamytakwielepracy,żeniemożemyjejpodołać.Chcielibyśmymiećtutajo.Wojtkiewicza.

Dr Jerzy Matulewicz


304

Oryg.:AMPP.

[Mariampol, 17 czerwca 1918]

W-nyKs.LeonKulwieć,ul.Moniuszki3.KościółekDzieciątkaJezus.

Carissime.

ProszęJ.E.Ks.biskupowiSejneńskiemuwczymmożnausłużyć.l)ProszęnapisaćdoFryburga,żebyonistamtądzwrócilisięwspra-

wiemejkandydaturydoWilna:a)doStolicyŚw.,b)doNuncjuszawSzwajcarii,c)doo.Ledóchowskiego,d)doks.Grum-Grzymajło,byprzezswestosunkimnieinaszegoZgromadzeniabroniłodrozbicia.NiechzFryburganapisządoAmeryki,byteżwykazywali,piszącdoStoli-cyŚw.,żemojaobecnośćniezbędnaobecniewZgromadzeniu,iżezagra-żamuruinąmojezniegowycofanie.

OilechcązwinąćdomweFryburgu,niechprześląAgatęiMarcelędobrataAgatyKudyrki;trzechLitwinówmłodzieńcówmająskierowaćwprostdonaszegoklasztoruwMariampolu.Niechrobią,cobędąuważa-li za lepsze.

2)Czyniemógłbyo.WojtkiewiczprzyjechaćdonasdoMariampoladopomocyodwakacji,niedajemysobierady.Moglibyśmywystaraćsięjemuoprzepustkę.Czytomożliwe?Cosądzicieotym?

WMariampolunaszarobotapowolisięrozwijairozwiniesięprzypomocyBożej,oilejazdołamsięobronić.Kandydacijużzaczynająsięzgłaszaćcorazliczniej.Liczymy,żewkrótcebędziemymieli3księży,uczniów3ichłopców3;liczymy,żeprzybędziejeszczewięcej.

3)ZwróćciesięodsiebieteżdoJ.E.NuncjuszaobecniewWarszawiewmojejsprawie.ProścieJ.E.Arcypasterza,byratowałnaszeZgromadze-nie,broniłmnie,zatoJ.E.odwdzięczymysiępracą.


4)ProszępowiedziećwRadzieOpiekuńczejp.Prietgerowiiinnym,bynamnienieliczyliobecnie;janiemogęprędkowrócić,niechinnychbiorąnamojemiejsce1.

5)ProszępozdrowićJWW.PannyKanoniczki.ProszępowiedziećJW.P.Stroynowskiej,żejejprojektpiękny,ale,moimzdaniem,jejzdro-wiezasłabe;iswegoprojektunieurzeczywistni.

6)CodoPaniSzczepkowskiejZofii2wOtwocku,toniechtesiostryporadząsięks.Galla;usunięciechybatylkodrogąoficjalnąprzezkonsy-storzmożliwe.

7)ProszępozdrowićwszystkichnaszychiwszystkieznajomepaniezPięknej,Nowogrodzkiej,Wilczejitd.,Pragę,Bielany.NiechsięmodlązamnieiZgromadzenie,abyPanBógnasodnieszczęściachronił.

PolecamsięmodlitwomKs. Jerzy Matulewicz

305

Oryg.:AMPP.

Mariampol, 8 lipca 1918

WielmożnyKs.LeonKulwiećlubKs.RobertWierzejski,ul.Moniuszki3,KościółDzieciątkaJezus,Warszawa.Wrazienieobecności:ul.Piękna24,W.P.GłowackadlaprzesłaniaKs.KulwieciowilubnaBielany

Carissime.

ListKsiędzaBronikowskiegootrzymałem.l)Cieszęsię,żezakładacie4-klasoweprogimnazjumnaBielanach:

dobramyśl.

1 Ks.MatulewicznależałdozarząduRadyGłównejOpiekuńczej.2 OjciecprzeprowadziłwizytacjękanonicznąwkierowanymprzezniąZgromnadzeniuiusunąłjązprzełożeństwa.


2)Niechks.KazimierzBronikowskiudasiędoPanaDrBeley(onbywałnaBielanachiuBrustmanówzp.Kolskimi);wArchiwumsąaktaoMarianach;niechwypiszestądoposiadłościachMarianówwMariam-polu;nampotrzebnetewiadomości,boprocesterazsiętoczy;możektopoświadczytendokument,bymiałwartośćurzędową.(ArchiwasąnaRy-marskiej)–możesąplanyposesji?

3)Proszęnadesłaćnamartykułydrukowanelubbroszury(oilesą)o Marianach.

4)Proszękupićiprzysłaćmaszynkędostrzyżeniawłosów.5)Ks.JózefWojtkiewiczjestbardzonampotrzebny;bezniegonie

możemypuścićwruchroboty,jaksięnależy.Skorotylkobędziemógłsięuwolnić,postaramysięgościągnąćdoMariampola.

6)CosłychaćweFryburgu?Jaksięoniurządząnarokprzyszły?Czyzo-stajątam?CzyteżprzyśląLitwinów,3chłopcówiLitwinkidoMariampola?

CzydoFryburgaprzyjechałmłodyŻylewiczzsiostrą?7)CzyniemawiadomościzAmeryki?8)Codomojejsprawy,proszęwciążkołataćinieustępowaćwcale.9)CosłychaćwnaszychdomachnaBielanachiwWarszawie?Ilu

przybyłokandydatównaBielanach?10)Odwakacjiimyspodziewamysięmiećkilkunowychkandydatów.11)Cieszęsię,żewszyscyzdrowiirobotaprzypomocyBożejidzie.

Ks.KazimierzBronikowskiwidaćświetniegospodaruje,boaż8morgówkartofli.

12)CzyściesięwidzielizJ.E.biskupemKarasiem?Imożecodobre-gopowiedział.

13)ProszępozdrowićwszystkieznajomePaniezewszystkichzakątków.Jesteśmytuzdrowiipracujemytyle,żepodołaćniemożna.Mywszy-

scyserdeczniepozdrawiamyWaswszystkich. Ks. Jerzy Matulewicz

PS.Tenlistprzesyłamprzezokazję;tąsamądrogąproszędaćodpo-wiedź.Nowogrodzka33m.3(m.p.Matulewicz)p.Bartling.


306


Mariampol, 31 lipca 1918

AnKulwiećLeon,Pfarrer,Warschau,Moniuszkistr.3,KindleinJesuKirche

DrogiPrzyjacielu.

Dziękizalist.Jasądzę,żeJózef„Długi”Jarzębowskimożebyćdo-puszczonydoślubów.Choćbowiemjestchorowity,maprzecieżbardzodobregoducha.Będzieonzawszesiłąbudującą.

2wrześniajadędoNuncjuszadoMonachium,przezBerlin1.OczekujemywkrótceprzybyciakilkunaszychbracizFryburga.Cieszęsiębardzo,żegimnazjumnaBielanachzaczynafunkcjonować.Niecho.MarianWiśniewskipisze,wmiaręmożności,swojekonfe-

rencjedowspółbraci.ProszępozdrowićserdeczniewszystkichNaszych.

J. Matulewicz

1 Ks.MatulewiczszukałpomocyununcjuszaEugenioPacellego,abygoobroniłprzedbi-skupstwemwileńskim.


307


Mariampol,21września1918

HochwürdenLeoKulwieć,Warschau(Polen)Moniuszkistr.3,KindleinJesuKirche

DrogiPrzyjacielu.

ByłemwMonachium.Nicnadzwyczajnegotamnieuzyskałem.OJózefieJarzębowskim(ten„Długi”)pisałem.Wedługmegozdania

powinienbyćdopuszczonydoślubów.Zdrowiejegosłabe,aleduchmoc-nyidobry.

NiechojcowienaBielanachodpisząnaszeinstrukcjełacińskieiprzyokazjiprześlądoMariampola;np.orachunkusumienia,ceremonieiinne.

Szkoda,żeo.Wojtkiewiczniemożejeszczedonasprzybyć;bardzopotrzebujemyjegopomocy.O.TotoraitisjużprzyjechałdoMariampola.

ObecnieniemogędoWasprzybyć.PolecamsięWaszymmodlitwom.PozdrówcieWszystkich

Jerzy Matulewicz

308


Mariampol,31października1918

Carissime.

Stałosię.WolaBoża,trzebajejsiępoddać.Ciężkomibyło;pootrzy-maniuwiadomościomojejnominacjiodMgrRattiego,prawiespaćnie


mogłemtejnocy.Jużsięuspokoiłemimyślębraćsiędonowejpracy.Wiem,żekrzyżemnieczekają,aleprzecieżP.Jezusnieprzyrzekłnasinnądrogąprowadzić.

BardzochcęprzyjechaćdoWarszawy,muszęprzecieżzabraćniecorzeczyipozałatwiaćsprawy.Niewiem,kiedymisięudawybraćwdrogę.Czekam,możeczasyniecosięzmieniąiprzejazdbędzieułatwiony,obec-niejeszczetrudnooprzepustkę.

Otrzymałemlistynadesłaneprzezks.prof.Miłkowskiego,obecnieprzywiozłap.Stankiewiczówna.

Podobnogalicyjskieilubelskiegazetyjużmnieporządnieschlastały.Samnieczytałemtychgazet,alemniemówiono.Dotychczastużadnega-zetypolskieniedochodzązWarszawyiotamtejszychwypadkachwiemytylkozgazetniemieckich.

Ilejestracjiwtychpisaninachgalicyjskichomojejosobie,tyleiwtychalarmującychistrasznychwiadomościachodziałalnościks.Dworanow-skiego,TotoraitisaiMarianów.Ks.Totoraitisnigdyżadnychmemoriałówniepodpisywał.Ks.Dworanowskipodpisałrazemzinnymiksiężmiprośbę,byJ.E.Biskup1przynajmniejdlaLitwinówotworzyłseminarium.Władzeokupacyjnepostawiływarunek,żeotworząseminarium,oilebiskupzgodzisię,żewykładybędąprowadzonetylkopołacinieipolitewsku,arektorembędzieLitwin.DlaPolakówzaproponowanootworzyćwTykociniesemina-rium,zanakreślonąprzezwładzęokupacyjnągranicąmiędzyLitwąaPol-ską.IJ.E.BiskupzgodziłsięotworzyćwSejnachdlaLitwinówsemina-rium,awTykocinienie,gdyżpowiedział,żePolacybędąkorzystalizsemi-nariumwWarszawieiWłocławku.Taksamowładzeokupacyjnestanow-czozażądały,byks.prałatBłażewiczwyjechałdoswejparafiiwBargłowie,aJ.E.Biskup–nominatJałbrzykowskiwyjechałzSejnzagranicęustano-wioną,doPolski.Inaczejzagrażałowywiezienie.J.E.Biskupsięzgodziłnato,cóżmiałrobić?

SkorotylkowróciłowięcejksiężyzRosji,ks.Dworanowskizrzekłsiędekanii.WpływunaJ.E.ks.Biskupaks.Dworanowskiniema.J.E.BiskupuformowałKurięwSejnachiprzyjejpomocyrządzi.WMariam-polubyłtylkogościemdwarazy.Ostatnirazbawiąctutylkowypoczywałiżadnychsprawnieporuszał.

1 AntoniKaraś.


Niebierzciedoserca,comówią.Wiadomoprzecież,cowartaopiniaicowartezłośliwewieści,nawetwgazetachrozsiewane.Sączęstonaj-fałszywsze,zwłaszczawtychczasach,gdzietaktrudnooskomunikowa-niesię.

Omitrędlamnieproszęsięniestarać.Przyrzekła„Taryba”otympomy-śleć.Trudniejszasprawabędziezubraniem,zsutannąiinnymirzeczami.

Ks.Bronikowskipisze,żeks.prałatRadziszewskizapraszadoLubli-nanaszych.Mniesięzdaje,żenaraziebraksiłiniemacosięporywaćnatakierzeczy.Zresztąporadźciesięipomyślcie.MożeBógda,żewkrótcepokójnastanieikomunikacjabędzieułatwiona,prędzejporozumiemysię.

Mieliśmywielkismutek.JedenzmłodychnowicjuszyzklasyVI,zdolnymłodzieniecipobożny,umarłnamnatyfus1.Innizdrowi,choro-walinahiszpankę.Wnowicjaciemamyobecnie3kapłanówi4braci,inniaspirują,innychjeszczesięspodziewamy.Jeżelijawyjadę,bezks.JózefaWojtkiewiczaniedadzątusobierady;onkoniecznietupotrzebny.

PiszęlistdoJ.E.BiskupaZdzitowieckiego.Proszęprzesłać.Pozdrawiamwszystkichserdecznie.Polecamsięmodłom

Ks. Jerzy Matulewicz

PS.PozdrowienianaBielany.PozdrowieniawszystkimPaniom.

Cieszęsię,żeJózio„Długi”2zdrów.Pozdrowieniabr.BronisławowiZałuskiemu,naPragęiwszystkim,teżdoFryburga.

ProszęprzyszykowaćInstrukcje:Deexamineconscientiae. Demodosurgendi,decumbendi.

Czypiszeo.MarianWiśniewskiswekonferencje?

1 ByłtoWincentyStepanowicz,któryzmarł24X1918.2 Jarzębowski.


309

Oryg.:AMPP.

[Mariampol, 5 listopada 1918]Carissime.

NiepiszęanidoJ.E.Arcypasterza1,anidoJ.E.ks.bp.Galla.Przysposobnościproszęodemniepozdrowićjaknajserdeczniej.Niepiszę,bomamzamiarbyćwWarszawie,toosobiściezłożężyczenia.Wobecnychczasach listy – niepewna rzecz.

Cieszęsię,żegimnazjumnaBielanachrozwijasię.Proszęks.Sękow-skiegopozdrowićteż.Serdeczniepozdrawiamwszystkichbraci.

JakośzFryburgadotychczasniemożemysiędoczekaćbraciiwiado-mościstamtądniemamywiele.

Nierozumiem,czyJurgisKošyswystąpiłzeZgromadzenia,czyteżtylkobałsięwieczystychślubów2.

Tujeszczespokojnie,alemożewybuchnąćburzasocjalna.Wszyst-kowrękuBoga.

Proszępamiętaćwmodlitwach.SerdecznepozdrowieniaWszystkim.Jaktamo.WłodzimierzJakowski?Jako.ŁysikiZakładnaPradze?CodomistrzanowicjuszywAmeryce(takzrozumiałem),tojeże-

litylkoOO.Jezuicitakłaskawi,żepożyczają,anasiojcowiewAmery-cepragnątego,nicniemamprzeciwtemu;owszem,ceniętęłaskęOjcaGenerałaJezuitówiniezmierniewdzięcznyzatobędę.SkoroprzyjadędoWarszawy, pomówimy o tym.


PS.ProszęprzesłaćmójlistJ.E.biskupowidoWłocławka3iks.Józe-fa4zawiadomićotym.

1 Abp.AleksandraKakowskiego.2 WystąpiłzeZgromadzenia.3 StanisławZdzitowiecki.4 Wojtkiewicza.


310

Oryg.:AMPP.

Wilno, 29 grudnia 1918Carissime.

Ks. Józef1przyjechał,bardzosięcieszę.Otrzymałemlisty.Skorotyl-kobędziemożna,postaramsięprzyjechaćdoWarszawy.Listownieniedasięporuszonychsprawzałatwić.Widzę,żeo.Wiśniewskimocnozdener-wowany,gwałtowniepotrzebnymuwypoczynek.NaBielanachprzyda-łobysięmniejsamoanalizyisamokrytyki,awięcejsłużeniaBoguwpro-stocieduchaiwięcejposłuszeństwa,obopólnegoposzanowaniaiwyrozu-miałościdlawaddrugiego.

Zakontojednocześnieiszpitalduchowy,gdzieludzieprzychodząsięleczyćzróżnegorodzajuniemocyduchowych.PrzydałobysięteżwięcejwdzięcznościBoguzałaskiodebraneiodbierane.Paulatimsummapetun-tur2.TyleśmyłaskodebraliodBogaitowtakkrótkimczasie!Aoniniechcątegowidzieć!Chcielibyodrazusobącałyświatnapełnić!

OjciecMarianzrobiłsobiejakiegośstraszakaz„jezuityzmu”.Niepodobamisiętowyrażenie;ukuteonoprzezwrogaKościoła,auwłaczawielkiemuzakonowi.

OO.Jezuicitylemajązasługitylezdziałali!Niewarcijesteśmyście-raćprochuzichstóp.Kościółnigdyniepotwierdzaanipochwalatego,comogłobybyćniezgodnezjegoduchemizduchemEwangelii.Zresztąotychróżnychsprawachpomówimy,skoroprzyjadędoWarszawy.

l)ProsiłemonadesłanieUstawyfakultetuteologicznegowWarsza-wieiproszępoprosićoteUstawyks.Sokołowskiego.

2)Koniecznienamtupotrzebneszematydorejestracjistratwojen-nych.MająteszematywRadzieOpiekuńczej,alboprzynajmniejwiedzą,gdziedostać.Proszęteszematycoprędzejmnieprzysłać.

1 Wojtkiewicz.2 Szczytyosiągasiępowoli.


Pracymambardzodużo,zaczynampowoliwciągaćsięwtutejszeży-cie.Bardzotrudną,usłanącierniamimamtudrogę.Staramsiębyćwszyst-kimdlawszystkich.

Proszępamiętaćomniewswoichmodlitwach.Serdeczniewaswszystkichpozdrawiamiprzesyłamswebłogosła-

wieństwo.ProszępozdrowićznajomePanie.† Jerzy


311

Kopiamaszynowa:LVIA,694,3,123,424.Nr2195

Wilno,22maja1923

DoPanaKuratoraOkręguSzkolnegoWileńskiegow Wilnie

Dowiadomościnaszejdoszło,żeDyrekcjaGimnazjumpaństwowe-

goim.KrólaZygmuntaAugustawWilniewzbraniasięzwolnićuczniówodlekcjidlaodbyciaspowiedziiprzyjęciaKomuniiśw.wdniu8VIodlekcjipopołudniowychi9VIodlekcjiprzedpołudniowych,powołującsięnarozporządzenieKuratoriumWileńskiegowsprawieświątiwol-nychdniodzajęćszkolnych,zamieszczonepodtymtytułemwDziennikuUrzędowymOkręguSzkolnegoWileńskiegoN.3i4,p.46,którewod-nośnymustępieopiewa:„Próczpowyżejwymienionychdni(świątireko-lekcjiwielkopostnych)mogąbyćwolneodnaukiwciągubieżącegorokuszkolnegododatkowejeszczedwadni,naprzykładzpowoduświętapa-rafialnegolubważnychpowodówmiejscowych.Owyborzetychdnide-cydujewewszystkichszkołach,zwyjątkiemszkółpowszechnychodjed-no-dopięcioklasowych,kierownikszkoły;...74/22-III.Wilno,dn.2IX1922r.(-)Z.Gąsiorowski,Kurator”.

Do Kuratora Okręgu Szkolnego Wileńskiego

W piśmie z dnia 22 V 1923 r. bp Matulewicz prosi kuratora Okręgu Szkolnego Wileńskiego o wydanie zezwolenia, aby młodzież Gimnazjum Króla Zygmun ta Augusta została zwolniona z nauki celem przystąpienia do sakramentów świętych.

381Do Kuratora Okręgu Szkolnego Wileńskiego

Wobectego,żeokólnikMinisterstwaW.R.iO.P.zdnia2grud-nia1922r.Nr2521/22.S.doPP.KuratorówOkręgówSzkolnychposta-nawia,iż„Częściowowolneodzajęćszkolnychsądni,wktórychmło-dzieżprzystępujegremialniedoSakramentówŚwiętych.Ztegopowoduniemożnajednakzwalniaćmłodzieżyodnaukiczęściejniżtrzyrazydoroku.Wdniachtychnależyuwolnićuczniówtychoddziałów,któredoSa-kramentówprzystępują,odzajęćszkolnychprzezjednopopołudnie(odg.12wp.)celemodbyciaspowiedziiprzeznastępująceprzedpołudniece-lemprzystąpieniadoKomuniiŚwiętej.Wszkołachtych(wktórychmło-dzieżodprawirekolekcjewielkopostne)osobneuwalnianiemłodzieżyodnaukidlaprzystąpieniadoSakramentówograniczyćsięmusipozaokre-semrekolekcyjnymdodwóchwypadkówwroku.”–iuwzględniając,żewGimnazjumim.Kr.Z.Augustamłodzieżpozarekolekcjamiraztylko(napoczątkurokuszkolnego)zwalnianabyłaodlekcjicelemprzystąpie-niadoSakramentówŚwiętych,uprzejmieproszęPanaKuratoraowyda-nieodpowiedniegorozporządzeniaDyrekcjipomienionegoGimnazjumwsprawiezwolnieniaodnaukimłodzieżydlaodbyciaspowiedziiprzy-jęciaKomuniiŚwiętej.

BiskupWileński

Do Kuratora Okręgu Szkolnego Wileńskiego382

383Do Kurii Metropolitalnej Wileńskiej

312

Brulion:AGM.

Kowno, 22 grudnia 1925

WizytatorApostolskiwLitwie

DoPrześwietnejKuriiArcybiskupiejwWilnie

Zapytanyurzędownielistemzdnia12XII1925wsprawiemajątkuwTrynopoludonoszę,conastępuje:MajątekpokościelnywTrynopoluoddałBiskupomWileńskimNaczelnikPaństwaiWódzNaczelnyWojskJ.E.P.JózefPiłsudskibezżadnychwarunkówizastrzeżeń.Aniustnieniebyłomowyotym,aniwdokumentachprzechowywanychwKuriiniemawzmianki,jakobyTrynopolbyłdanyBiskupomWileńskimwzamianzapałacbiskupiznajdującysięwWilnie.

Do Kurii Metropolitalnej Wileńskiej

Pismo stanowi odpowiedź na zapytanie w sprawie majątku i biskupiego pałacu letniego w Trynopolu pod Wilnem. Biskup Matule wicz otrzymał zwrot tego pałacu, zabranego przez rząd rosyjski, od naczelnika państwa Józefa Piłsudskiego.

313

Kopiamaszynowa:LVIA,694,3,105,44.

Wilno, 9 grudnia 1924Ekscelencjo.

ZradościądowiedziałemsięonominacjiWaszejEkscelencjinasta-nowiskoSufraganaArcybiskupaGnieźnieńskiegoiPoznańskiego.Śpie-szęprzesłaćWaszejEkscelencjiswojenajgorętszeżyczeniaowocnejpra-cypasterskiejprzynajobfitszychłaskachBożych

sługaibratwChrystusie

Do biskupa Antoniego Laubitza

AntoniLaubitz(1861-1939)kształciłsięwPoznaniu,gdzieprzy-jąłświęceniakapłańskiew1888r.,iwWürzburgu.Rozwijałdziałal-nośćchrześcijańsko-społeczną.8XI1924r.zostałmianowanybisku-pemsufraganemgnieźnieńskim.ZtejokazjibpMatulewiczprzesłałmużyczenia.

Do biskupa Antoniego Laubitza384

314

Oryg.:AMPP.


ZastanawiałemsięnadlistemDrogiegoOjcaprzedBogiem.Codopowołania,proszęodrzucaćstanowczowszelkiemyśliozmianie

zakonu,jakopokusy.Mówiętonietylkodlatego,żepragnęDrogiegoKsię-dzazatrzymać,aleprzedewszystkimdlatego,iżtakązasadępodająnajbar-dziejdoświadczenimistrzeżyciazakonnego:Mutatiolocorummultosfefellit1. ŚwiętyPawełpowiada:quisqueineaquavocatusestvocationepermaneat2.

Do ks. Władysława Lewickiego MIC

Ks. Władysław Lewicki (1881-1957) pochodził z Podola. Po studiach matema tycznych i prawniczych na uniwersytecie w Kijowie w latach 1900-1907 i kilkuletniej pracy adwokackiej w Równem, Kamieńcu i Warszawie, w 1912 r. wstąpił do Zgro madzenia Księży Marianów. Po studiach filozoficz-no-teologicznych na uniwersyte cie we Fryburgu i dłuższej chorobie płuc otrzy-mał tam święcenia kapłańskie w 1918 r. Powróciwszy do kraju, pracował jako nauczyciel w Kolegium Bielańskim do 1922 r., potem w Domu Pracy dla Chłopców na Pradze, jako kapelan i kierownik zakładu i szkoły powszech-nej. W 1935 r. wrócił na Bielany jako spowiednik. Przez ostatnie kilkanaście lat przebywał u sióstr w Otwocku, ze względu na odnawiającą się gruźlicę. Je-dyny zachowany list dotyczy spraw osobistych ks. Lewickiego.

1 Zmianamiejscawielurozczarowała.2 Każdyniechtrwawtymstanie,wjakimpowołanybył(1Kor7,20).

385Do ks. Władysława Lewickiego MIC

NiechtylkoDrogiOjciectrzymasięUstaw,anapewnobardzopostą-piwdoskonałościiotrzymawieniecchwałyniewiędniejącywniebie,atorzecznajgłówniejsza.

Oilemamwiadomościodswoichiodobcych,DrogiKsiądzbardzoużytecznieidobrzepracujeizdobrymskutkiem,inieznać,bysamcokol-wiektraciłpodwzględemduchowym.ProszętedydziękowaćBoguzała-ski,jakiedajeiwdalszymciąguzbieraćzasługinażywotwieczny.

Cosiętyczybrakuczasu,toproszętaksięurządzić,bygoniezabra-kłonaćwiczeniaduchowneinaukę.

Panieznajomeprosiłem,byDrogiegoKsiędzanieobarczanodrobia-zgamiipracą,którąktoinnyzrobićmoże.Proszętylkopostaraćsię,anapewnodasięczasnależycieuporządkować.Jamamtyleitakróżnorod-nychzajęć,aprzypewnymwysiłkuzpomocąBożątaksięurządziłem,żemogętoiowozrobićpozaobowiązkowąpracą.

DrogiOjciecposkończeniuconajmniejdwóchfakultetów,sądzę,iżjestnatylenaukowoprzygotowany,żemożesamodzielniepracować.Jużwiekzapóźnyizdrowiezasłabe,byzasiadaćnaławieszkolnej.Proszętylkowiedzę,którąBógdał,zużytkować.AzresztąBógjedenbędziewie-dział,czymDrogiOjciecwięcejMuchwałyprzysporzy,czypisaniemnapapierze,czyteżwsercachludzkichsłówżywotawiecznego.

ProszędziękowaćBoguzałaski,jakiedałidaje,adacorazwięcej.Jakuporządkowaćczasiczynności,proszęnaradzićsięzojcemBro-

nikowskimlubkiminnym.PolecamsięmodlitwomDrogiegoOjcaiprzesyłamJemu,przezac-

nymSiostromicałemuZakładowipozdrowienieibłogosławieństwo.†Jerzy,bp

Do Ks. Władysława Lewickiego MIC386

315

Koncept:LCVA,1676,1,t.27,k.24-25.

Petersburg,Akademia,30września/13października1910

ExcellentissimeDomine!

WielkamniespotkałałaskaiodznaczeniezestronyWaszejEksce-lencji.Wiemdobrze,żetęnominacjęnakanonikahonorowegoKapitu-łyKieleckiejzawdzięczamjedyniedobrociiłaskawościWaszejEkscelen-cjidlamnie,niezaśmoimzasługom,bodladiecezjiniepołożyłemchy-bażadnychzasług,adlaKościoławogóleteżniewielecomogłemzrobić.

Do biskupa Augustyna Łosińskiego

Bp Augustyn Łosiński (1867-1937) pochodził z Inflant. Studiował w Seminarium i Akademii Duchownej w Petersburgu. Wyświęcony na ka-płana w 1892 r., był profesorem, a od 1904 r. rektorem Seminarium Duchow-nego mohylewskiego w Petersburgu. 7 IV 1910 r. został mianowany biskupem kieleckim.

Jako rektor Seminarium mohylewskiego zaprosił ks. Matulewicza na pro-fesora. Natomiast zaraz po objęciu rządów diecezją, wiedząc, że ks. Matule-wicz należy do diecezji kieleckiej, 4 VII 1910 r. mianował go kanonikiem ho-norowym i zapropono wał mu stanowisko rektora Seminarium. Bł. Jerzy, bę-dąc już wówczas marianinem, nie mógł tych godności i obowiązków przyjąć.

W sześciu listach ks. Matulewicz odmawia przyjęcia godności kanonika, informuje o sobie i ks. M. Wiśniewskim, przesyła życzenia.

387Do biskupa Augustyna Łosińskiego

NiepisałemdługodoWaszejEkscelencji,choćsercewciążmidyktowa-łowyrazynajserdeczniejszejpodzięki,najgłębszejwdzięcznościinajgo-rętszejmiłości;niepisałem,bobyłempodwrażeniemdwojakiegorodzajuuczućiniewiedziałem,jakpostąpić.Zjednejstronyowładnęłomymser-cemuczuciewdzięcznościdlaWaszejEkscelencjiipragnienieokazania,jakwysokocenięJegołaski.Zdrugiejzaśstronyzapanowałwemnielęk,żewkładającnasiebieinsygniakanonickie,sprzeniewierzęsięmoimślu-bomzakonnymiUstawie,któranamzabranianietylkoubiegaćsięogod-nościkościelne,alenawetjeprzyjmować.Zjednejstronybałemsię,bywymawiającsięodgodnościłaskawieminadanej,niezasmucićOjcow-skiegoSercaWaszejEkscelencji,któregowzględyprzecieżtakcenię,odktóregodoznałemtylezaufaniaityledobroci.Zdrugiejznowustronymę-czyłamniemyśl,żekładącnasiebieoznakiłaskawienadanejmigodno-ści,mogęzasmucićChrystusa,zktórymzwiązałemsięślubamizakonny-miidamzłyprzykładinnymbraciom.

DługoprosiłemBoga,bywskazałmi,jakmamwyjśćztejtrudno-ści.WreszciezwiązałemsięprzedBogiemprzysięgą,żeniebędęnasiebiebrałoznakżadnejgodnościwyróżniającejmniespośródszereguzwykłychkapłanów.MożeWaszaEkscelencjazganitenkrok,możepostąpiłemnie-roztropnieinietaktownie;zgórybardzopokorniezatoprzepraszam;leczzapewniam,żetozrobiłemzgorącejmiłościdlaChrystusaimegopo-wołania,adlaWaszejEkscelencjiczujęniewypowiedzianąwdzięcznośćimiłośćzatowszystko,codlamnieraczyłuczynić.

Znajgłębszączcią,synowskimprzywiązaniemipoważaniemWaszejEkscelencjipokornywChrystusiesługa

ks.JerzyMatulewicz

Do biskupa Augustyna Łosińskiego388

316


[Fryburg,grudzień1911]


OśmielamsięprzesłaćWaszejEkscelencjizpowoduświątswojesy-nowskienajserdeczniejszeżyczenia.WzględemNajdostojniejszegoPaste-rzazawszeczujęwielkidługwdzięcznościzaokazanemizaufanieiwzglę-dy.WmodlitwachczęstopolecamNajdostojniejszegoPasterzaiJegodiece-zjęSercuJezusa.

CzujęsięteżwobowiązkuzdaćsprawęWaszejEkscelencjioks.Ma-rianieWiśniewskim,któryzałaskawympozwoleniemWaszejEkscelencjijestwCanisianumiuzupełniaswojewykształcenie.

Przedewszystkimstudiujeipogłębiaascetykę.Macodzienniepo3kwadransewyjaśnieńiczytaniaRodrigueza1ipopółgodzinywykładutreściascetycznej,nieliczącinnychzwykłychćwiczeń.Przytymprywat-niezaznajamiasięzdziełamiascetycznymi.PrzeczytałMutz’a,Tissot’a2; czytaWeissa(DiVallKommentar)iinneklasycznedziełaascetyki.NaUniwersyteciesłuchawykładuSummyśw.Tomasza,majednągodzinępa-sterskiejspecjalnejijednąhistoriifilozofii.Prywatniewdomuuzupełniakursnaukgimnazjalnychprzypomocykompetentnychosób.Przechodziteżfilozofięscholastyczną.PrzeczytałdosyćgruntowniejużMercieralo-gikę,kryteriologię,psychologięiczytaontologię.Wprawiasięteżwnie-mieckimifrancuskimjęzyku.Mazdolnościdosyćdużeiodznaczasięprawymcharakterem.Jestgorący,brakmujednakdoświadczeniażycio-wego.Korzystapodkażdymwzględembardzowielezpobytututaj.Są-dzę,żeczasłaskawiemuprzezWasząEkscelencjęudzielonynapobyttu-taj,sowicieokupipracąopartąnagłębiejzrozumianychilepiejodczyta-nychzasadachnaszegoświętegoKościoła.

Ks.W[iśniewski]razemzemnąprosiobłogosławieństwopasterskie.ZnajwiększąwdzięcznościąiczciąoddanysługawChrystusie

1 Alonso Rodriguez, Opostępowaniuwdoskonałościicnotachchrześcijańskich.Przeło-żyłzhiszpańskiegoK.Riedl,wyd.2,t.1-6,Kraków1928-1929.

2 Joseph Tissot, Lavieinterieuresimplicitéeetramenéeàsonfondament, Paris 1906.


317


Fryburg,27sierpnia1912ExcellentissimeDomine!

Dochórużyczeń,któreWaszaEkscelencjawdniuImieninodbiera,ośmielamsięijadołączyćswojesynowskieserdeczneżyczenia.

PrzytymdonoszęWaszejEkscelencji,żeks.MarianWiśniewski,nadktórymNajdostojniejszyPasterzłaskawiezechciałmipowierzyćopiekę,skorzystałwtymrokubardzowielepodkażdymwzględem;główniezgłę-białascetykę,powtarzałiuzupełniałfilozofię,studiowałSummęśw.To-masza.Obecniejużzacząłpracowaćnadrozprawądoktorską;wziąłjązdziedzinyteologiimoralnejipedagogiki.Spodziewasięwciągurokuskończyćtęrozprawę.

Ks.WiśniewskirazemzemnąnajpokorniejinajserdeczniejcałujeręceNajdostojniejszegoiNajdroższegoPasterza.

ZnajgłębszączciąsługawChrystusieks.JerzyMatulewicz

318

Oryg.:ADK.

Fryburg,rueGirard8,27 grudnia 1912

ExcellentissimeDomine,

KorzystajączmiłejokazjiŚwiąt,ośmielamsięprzesłaćWaszejEks-celencjiswojeserdeczne,synowskieżyczenia.NiechBógNajdostojniej-szegoPasterzakrzepiwszelakimiłaskamiwtrudachpodejmowanychdladobraKościoła.

MająctyledowodówprzychylnościdlamnieWaszejEkscelencji,ośmielamsiędodaćkilkasłówosobie.Odwakacjijużniemieszkam


wkonwikcieCanisianum.Czułemtamzbytwielkieskrępowanie,niemogłemtaksięurządzić,jakbysięnależało.Toteżwynająłemsobienamieszkaniedomekiurządziłemwłasne,niezależnegospodarstwo.Jestnasobecnie10osób;spodziewamsię,iżwkrótceprzybędzieniecowięcej.

Ks.MarianWiśniewskipiszerozprawędoktorskąisłuchawykładówteologii,główniekomentarzynaSummęśw.Tomasza.

PrzyjechałotujeszczedwóchzKieleckiego:ks.Langkameridia-konStanisławWiśniewski.ObydwajzamieszkaliwCanisianum.Ponie-ważobecniejatamniemieszkam,więcbezpośredniejopiekinadniminiemam,aleczęstoichwiduję.Obydwajpracujądobrzeipilnie;oilezwraca-jąsiędomnie,chętnieimsłużęradąipomocą.

Domoichżyczeńdołączateżswojesynowskieżyczeniaks.MarianWiśniewski.

CałujęręceWaszejEkscelencjiipokornieproszęobłogosławieństwoojcowskie.

CałymsercemoddanywChrystusiesynks.JerzyMatulewicz

319


Fryburg,27grudnia1913ExcellentissimeDomine!

OśmielamsięprzesłaćWaszejEkscelencjiswenajserdeczniejszesy-nowskieżyczenianoworoczne.ObyBóginadalkrzepiłNajdostojniejsze-goPasterzaswąłaską.

Ks.MarianWiśniewski,któregoWaszaEkscelencjapowierzyłmejpieczy,jeszczenieukończyłswejrozprawydoktorskiej:podczaswakacjichorowałnaoczy,aleterazzdrówjestiznowumożepracować.

Mojapracawciążsięzwiększa,boprzybywacorazwięcejludzi,obecnienastujestosiemnastunamiejscu;pozatymmuszęwielerzeczyukładaćipisać.Bardzobympragnąłnatewakacjechoćnaparęmiesięcy


wrócićdokraju.Spodziewamsię,żeosobiściebędęmógłucałowaćręceNajdostojniejszegoPasterzaizdaćmusprawęzeswojejroboty.

PrzypadającdostópWaszejEkscelencji,pokornieproszęobłogosła-wieństwopasterskiedlasiebieiks.MarianaWiśniewskiego.

OddanycałymsercemWaszejEkscelencjiwChrystusiesługaks.J.Matulewicz

320


[Warszawa,grudzień1914]

JegoEkscelencjiAugustynowiŁosińskiemu,BiskupowiKieleckiemu,Kielce


KorzystamzokazjinadchodzącegoNowegoRoku,byWaszejEks-celencjiwyrazićmojeuczuciawdzięcznościiprzywiązania,którezawszeżywięwsercuwzględemNiego,orazzłożyćnajserdeczniejszeżyczenia.ObyBógNajwyższytowarzyszyłWaszejEkscelencjiswąpomocąwewszystkim,cozechceprzedsięwziąćdladobrapowierzonejdiecezji.BędęotoBogaprosiłwmodlitwachmoich.

ZnajgłębszączciąipoważaniemWaszejEkscelencjipokornysługaks.J.Matulewicz


Do biskupa Zygmunta Łozińskiego

Biskup Zygmunt Łoziński (1870-1932) urodził się 6 VI w pobliżu No-wogródka. Od 1881 r. uczęszczał do gimnazjum w Warszawie, a od 1884 r. u św. Katarzyny w Petersburgu. W 1889 r. wstąpił tamże do Seminarium Duchownego, następnie studiował w Akademii Duchownej, gdzie 23 VI 1895 r. otrzymał święcenia kapłańskie. Objął wykłady biblistyki w Semina-rium. Za duszpasterstwo pośród prawosławnych został w 1903 r. zesłany do Agłony na Łotwie. Tam nawracał protestantów i duszpasterzował pośród cho-rych. Był proboszczem katedry mińskiej. W 1908 r. towarzyszył biskupowi Cieplakowi w wizytacjach w Rosji centralnej, na Syberii i na Sachalinie.

2 XI 1917 r. został powołany na biskupa mińskiego. 28 VII 1918 r. przy-jął sakrę w Warszawie. Wkrótce otworzył Seminarium Duchowne w Mińsku, które musiało się ewakuować 20 VII 1920 r. do Włocławka. W końcu września został aresztowany i wywieziony do Moskwy. Na podstawie traktatu ryskiego został zwolniony i 12 VII 1921 r. był tryumfalnie witany na dworcu w Warsza-wie. Osiadł w Nowogródku, skąd w 1925 r. został przeniesiony do nowej die-cezji w Pińsku.

Pracował nad powrotem prawosławnych do jedności z Kościołem Katolic-kim. Zmarł 26 III 1932 r.

W latach 1957-1962 toczył się w Rzymie proces beatyfikacyjny diecezjal-ny. W 1968 r. opracowano „Positio Introductionis Causae”. Sprawa została wprowadzona do Kongregacji w 1980 r.

Jedyny zachowany list dotyczy konsekracji biskupa Matulewicza.

393Do biskupa Zygmunta Łozińskiego

321

Koncept:LCVA,1674,2,t.48,k.20.Tł.zniem.ks.J.BukowiczMIC.

[Mariampol, 23 listopada 1918]J.E.Łoziński,Mińsk

MamzaszczytdonieśćWaszejEkscelencji,żemojakonsekracja1grudnia1918r.wKownie,jakotyminformowałem,nieodbędziesię,ponieważbiskupsejneńskitegodnianiemożeprzybyćdoKowna.KsiądzbiskupsejneńskimusijechaćdoŁomży,dokądprzybędziemgrRatti,gdyżtambędziekonsekrowanybiskupJałbrzykowski.Odaciemojejkon-sekracjidoniosęWaszejEkscelencji.

OddanywChrystusie drJerzyMatulewicz,biskupwileński

Do biskupa Zygmunta Łozińskiego394

322

Oryg.:AMPP.

Wilno, 21 listopada 1922†Carrisime,

Obydwalistyzesprawozdaniemotrzymałem.GdyPanBógdajepo-znaćbraki,towielkaJegołaska.Trzebatylkoniezrażaćsięnimi,alewciążiustawiczniepracowaćnadsobą.PanBógprzyjmiedobrąwolęiwysiłki.

Do ks. Władysława Łysika MIC

Ks. Władysław Łysik (1890-1964) pochodził z okolic Warszawy. Studiował w Warszawie i w Rzymie. Wyświęcony w 1914 r. W następ-nym roku wstąpił do Zgro ma dzenia Księży Marianów, poznawszy Ojca Matulewicza cztery lata wcześniej. Pracował najpierw w rozległej para-fii bielańskiej. Następnie prowadził Zakład dla chłopców na Pradze, ju-wenat w Raśnie, dom bielański, dom i gimnazjum w Drui, dom na Wi-leńskiej. Prowincjałem w Polsce był w bardzo trudnym okresie, w latach 1947-1957. Wywieziony z Bielan razem ze swymi współbraćmi w lip-cu 1954 r. Działacz społeczny, niezmordowany wspomożyciel potrzebu-jących. Dobrze znany przez przedsta wicieli najwyższych władz kościel-nych i państwowych, jak i przez najuboższych z Pragi i dzieci z przedszko-la na Równiej. Lata 1957-1963 spędził w Rzymie jako członek zarządu generalnego. Po powrocie do kraju żył tylko kilka miesięcy. Zmarł na skutek nieudanej operacji.

Cztery listy pochodzą z lat 1922-1923 i dotyczą głównie spraw klasztoru i juwenatu w Raśnie, którymi wówczas półtora roku kierował ks. Łysik.

395Do ks. Władysława Łysika MIC

InfirmaetignobiliaelegitDeus(1Kor1,27).DajBożewytrwaniewtejpracy!Cosiętyczyjuwenatu,doświadczeniewielurzeczynauczy.Proszę

dobieraćelementjednolity,tj.takich,cowyraźniechcązostaćMarianamiikapłanamiidążądotego.Jednolitymelementemłatwiejbędziepokiero-wać.Powoliwyrobisięwłaściwa,jednolitaatmosfera.

ZMariampoladonoszą,żewjuwenaciemają51chłopców:wIkla-sie–31,awdrugiej20.Onitamnietakprędkodoczekająsięowocupra-cy,alerozwójjuwenatunormalniejszy.

Wprzyszłymrokuzbieramykapitułęzakonną;dobrzebyłoby,byDrogiOjciecnapisałhistoriępowrotunaszegodoRaśnyihistorięjuwe-natu.Dobrzebyłoby,byściewspólnienapisalihistoriędomunaPradzeiwBielanach.TrzebamateriałszykowaćdokapitułyisprawozdaniadlaStolicyŚwiętej.

Polecamsięmodlitwom.SzczęśćBożewpracy!WszystkichwRaśniepozdrawiamiWamWszystkimbłogosławię,

oddany †Jerzy,bp

323

Oryg.:AMPP.


Liścikzlmarca,apotemisprawozdaniaotrzymałem.Niemiałemjesz-czeczasuichprzeczytać.TyleDrogiOjciecmapracy!Bojęsięozdrowie.

Możeodwakacjidasięzłemuzaradzić.MożebędziemymoglidaćpomocnikaDrogiemuOjcu;jednegoalbodwóch.

Teżjestembardzozajęty.Kamieniemsiedzęipiszę.Oprócztegomamkazaniapasyjnewkatedrze.

ZsercaWszystkimbłogosławię†Jerzy,bp

Do ks. Władysława Łysika MIC396

324

Oryg.:AMPP.


BógzapłaćzamodlitwyiżyczeniaOjcuiBraciom.Ks.JanKriszczu-kaitysprzyjedziedoRaśnynazastępstwo1;onsamsięwybiera,chceteżwypocząćtrochęnawsi.

Naturalnie,żeDrogiOjciecmusimiećpomocwRaśnie.Możewtymrokuks.Kuleszaskończy,amożejeszczelepiejktosięnadaspośródno-wicjuszyksięży,np.zczasemks.Bołtuć.Początkitrudne.ŻebytylkoPanBógdałpokój;boniejestwykluczonamożliwośćwojny.

DoRzymumateżprzyjechaćiks.BuczyszKowna.Pytanie,gdziestaniemy.Janapisałemdoznajomegoksiędza,bywskazałmiejsce,możeusióstrjakich,np.Kreuzschwester;podobnoonemająhotelikdla przyjezdnych.

ZMariampolapisali;jużrozpoczęlibudowęjuwenatu–gimnazjum.Matobyćdużygmach:sutereny,parteridwapiętra.Piszą,żenaśw.PiotraiPaw-łagmachbędziejużpoddachem.Wnowicjaciemają7czy8,wtym4księży;dwóchzŁotwy–Łotyszy.Juwenistówmają50;brakpomieszczenia.

WKowniejużmająnasikonwiktdlateologów.Wszędziepracymoc,aleludzimało.DziękiBoguizato,cojest.Bez

niczegozaczynaliśmy,adziśtylemamy.WidocznaopiekaBoża.Proszęufać,iwRaśnieBógdopomoże.Sprawozdanieotrzymałem.Bógzapłać.WAmeryceteżwszyscydobrzepracują.Itamchcązczasemprzystąpićdobudowyjuwenatu;jużkupilidużąfarmę222akrów,tj.koło160mor-gów,amożemniej,nieznamsięnatym.

Proszędoręczyćlisto.Bronikowskiemu,boniewiem,czyonwRa-śnie,czynaBielanach.

Polecamsięmodłom.PozdrawiamWszystkichibłogosławię

†Jerzy,bp

1 BpMatulewicz,wybierającsiędoRzymuadliminaApostolorum,zaprosiłks.ŁysikajakoznającegoRzymijęzykwłoskinaswegokapelana.

397Do ks. Władysława Łysika MIC

325

Oryg.:AMPP.


PrzesyłamprzezokazjędoWarszawynaręceo.WarszawskiegolmilionmareknaMszęśw.po5tysięcystypendium,dantium,prodefunctis.Pisałem,byRaśnęiSkórzecobdzielił.Więcmożecienateintencjeodprawiać.

ZamierzambyćwWarszawie12lub13albo14czerwca,doRzymuwyruszymy17lub18czerwca.Jeszczepaszportuniemam,aczyOjciecstarasięopaszport?PisałemdoCollegiumPolonicum,byudzielilinamgościny.

CzyikiedypotrzebnywRaśnieojciecJanKriszczukaitys?Terazontupotrzebny,piszenamaszynie.Jakwkatordzepracujemy.

Pozdrawiamibłogosławię†Jerzy,bp

Do ks. Władysława Łysika MIC398

Do biskupa Kazimierza Michalkiewicza

Biskup Kazimierz Michalkiewicz (1865-1940) pochodził z Litwy. Studia semina ryjne kończył w Petersburgu. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1888 r. Po dziesię cioletniej pracy duszpasterskiej studiował zaocznie w Aka-demii Duchownej w Peters burgu w latach 1898-1908. Po wywiezieniu przez Rosjan biskupa Edwarda Roppa, ks. Michal kiewicz rządził diecezją wileń-ską jako administrator apostolski w latach 1907-1918. Włożył wiele wysiłku w dążeniu do sprawiedliwego rozwiązania kwestii języka w dusz pasterstwie w parafiach narodowościowo mieszanych i wydał w tym względzie szczegóło-we rozporządzenie. Wywieziony przez Niemców w czerwcu 1918 r., wrócił w listopadzie. Ponownie został uwięziony od 18 VIII 1920 do 22 III 1921 r., tym razem przez Rosjan. W 1923 r. został sufraganem biskupa Matulewicza, a po jego rezygna cji rządził diecezją jako wikariusz kapitulny ponad rok, aż do objęcia rządów przez arcybiskupa Romualda Jałbrzykowskiego. Pozostał przy nim jako sufragan do swej śmierci 16 II 1940 r.

Zachowało się sześć listów do bpa Michalkiewicza z lat 1912-1925. W pierwszym ks. Matulewicz donosi, że w tym roku nie wróci do kraju. W li-ście z 4 XII 1918 r. zapytuje, czy są warunki polityczne do odbycia ingre-su do katedry wileńskiej. Dwa listy z 1925 r. mają charakter grzecznościowy w związku z wyjazdem z Wilna, natomiast w trzecim wyjaśnia sposób zała-twienia sprawy ks. Edwarda Jamontta.

399Do biskupa Kazimierza Michalkiewicza

326


[Fryburg,luty1912]

NajdostojniejszyKsiężePrałacie!

PrzesyłamNajczcigodniejszemuKsiędzuPrałatowiserdeczneżycze-niawdniuJegoimienin.Wswoimliście,którymłaskawiemniezaszczy-cił,CzcigodnyKsiądzPrałatpytasię,czynieprzyjadęnawakacjedokra-ju.Niemiałemzamiaruwtymrokuwracaćdokraju;mamtutajjeszczebardzodużoroboty.Ks.profesorBuczysmaodwiedzićmnietutajpod-czaswakacji.Możebysiędałosprawę,októrąchodzi,załatwićprzeznie-go.MożebyCzcigodnyKsiądzPrałatuznałzarzeczmożliwątęsprawęzałatwićprzezniego.

ObyBógNajwyższydopomagałNajczcigodniejszemuPrałatowidźwigaćciężkiebrzemięzarządudiecezjąwtaktrudnychwarunkach.

327


[Fryburg,grudzień1912]

IllustrissimeacReverendissimeDomine,

OśmielamsięNajdostojniejszemuKsiędzuPrałatowiprzesłaćzpo-woduŚwiątmojeserdeczneżyczenia.WmodlitwachswoichpolecamSercuJezusaNajdostojniejszegoKsiędzaPrałataicałądiecezjęwileń-ską.ObyBógmiłosiernyswąłaskąwspierałipomagałMudźwigaćciężkikrzyżtakwielkiejdiecezjiwtakciężkichdlaKościołanaszegoczasach.

ZnajgłębszymszacunkiemipoważaniemsługawChrystusieks.JerzyMatulewicz

Do biskupa Kazimierza Michalkiewicza400

328

Koncept:LCVA,1674,2,t.10,k.15.Kopiamaszynowa:LCVA,1674,2,t.84,k.1.

Kowno,PałacBiskupi,4 grudnia 1918


Dowiedziałemsięzpoważnychźródeł,żezpowodumojegoingre-suzestronyludnościmiejscowejmabyćurządzonamanifestacja,noszącanarodowo-politycznycharakter.Władzeokupacyjnezaśsąprzygotowanedopodobnychmanifestacjiniedopuścić.Obawiamsię,żemożewyniknąćstarcie,anawetprzelewkrwi.

Proszętedyołaskawezbadaniestanurzeczyiosłówkowiadomo-ści.Oilebysięokazałojakiekolwiekniebezpieczeństworozruchów,czyniebyłobywskazanąrzecząprzyjechaćmiwsobotępociągiempospiesz-nympodwieczórokoło6godzinyprywatnie,aingreszrobićnazajutrztyl-kozpałacu.

BardzogorącoproszęNajczcigodniejszegoKsiędzaPrałataoddziały-waćnaludnośćuspokajająco.

Polecamsięmodlitwom.CałymsercemoddanyJerzy,biskup

329

Kopiamaszynowa:AMPP.

Warszawa, 3 sierpnia 1925Ekscelencjo,DrogiKsiężeBiskupie,

RozstającsięzWilnemiwyjeżdżającdoRzymunaczasdłuższy,niemogęsięwstrzymać,byDrogiegoKsiędzaBiskupachoćkilkusłowyniepożegnaćserdecznieiniewyrazićMugorącejpodziękizażyczliwośćiprzyjaźń,jakąmniestaledarzył.Przepraszamzawszystko,czymmo-


głemzranićJegosercekiedykolwiek.Polecamsięinadaldobrociiłaska-wościWaszejEkscelencji.

Szczerze oddany†JerzyMatulewicz,bp

330

Koncept:LCVA,1674,2,t.84,k.

Rzym,25września1925Ekscelencjo,DrogiKsiężeBiskupie,

Przesyłamnajserdeczniejszeżyczeniaipozdrowienie.Pamiętamza-wszeoWaszejEkscelencjiipolecamGoBogu.

Odprawiłemdłuższerekolekcje,pozałatwiałemsporospraw;terazuczęsiępowłosku.Potemmyślęzabraćsiędozakładaniadomumariań-skiego.Rokjubileuszowy,trudnoznaleźćdomdowynajęcia.Pielgrzymiwciążnapływajątysiącami,anierazidziesiątkamitysięcy.

Jakwidzę,jeszczeniemogąomniezapomniećniektóregazetyiniemogąmiprzebaczyćmegogrzechupierworodnego.Odwdzięczającsięimza to, polecam ich Bogu.

Zdajesię,żesprawaobsadzeniaWilnajeszczeniezałatwiona,chybapierwejustalągranicenowychdiecezji.Nigdzieterazniebywaminicniewiem. Wypoczywam duchowo.

PolecamsiępamięciprzedBogiem.Całymsercemoddany†JerzyMatulewicz,biskup


331

Koncept:AGM.

Rzym, 12 listopada 1925Ekscelencjo,DrogiKsiężeBiskupie.

SpieszępoinformowaćDrogiegoPasterza,jakstoisprawaks.Ja-montta.Szczegółówjużdobrzeniepamiętam;codoistotyrzecztaksięmiała:

Byłytoczasy,kiedykomunikacjazeStolicąŚw.byłabardzoniepew-na,anawetczasamiprawieprzeciętaiuniemożliwiona.MiałemodOjcaśw.przezręceJ.E.NuncjuszaRattiegospecjalne,bardzoobszernefaculta-tesdispensandiinomnibusquaesuntdelegeecclesiastica,exceptistribuscasibus1.Inapodstawietychfacultatesprzezręceks.prałataŻebrowskie-go,dziekanagrodzieńskiego,udzieliłemks.Jamonttowidyspensyinajegoinstancjęiusilneprośby.Dyspensabyłaudzielonazupełnieważnie;ikiedyjejudzielałem,byłemprzekonany,żeracjeprzedstawioneprzezks.Żebrow-skiegosązupełniewystarczająceiżedyspensymożnainależyudzielić.Wówczasniewiedzieliśmy,anija,aniks.prałatŻebrowski,jakajestwpo-dobnychwypadkachpraktykaStolicyŚw.Gdybymbyłtowiedział,zpew-nościąniebyłbymtakpobłażliwyanitakskorywdyspensowaniuks.Ja-montta.Tojednakniezmieniaistotyrzeczy;dyspensabyłaijestważna.Do-kumentymusząbyćwkuriiiuks.dziekanaŻebrowskiego.

Ważnieteżks.Jamontt,naznaczonyprzezordynariusza,zajmowałstanowiskoisprawowałsakramentyświęte.

Częstomusiałemkorzystaćzwyżejwymienionychfacultates w spra-wachmałżeńskich,wwieluteżinnych.Kierowałemsięgłosemsumieniaiwedługniegosprawyterozstrzygałem;aleczyzawszemiałemobiek-tywnie veram,proportionatam,sufficientergravemcausamaddispensan-dum2,Bógjedenraczywiedzieć.

1 PismowizytatoraA.Rattiegodobp.Matulewiczaz6III1919r.nadającymuorazinnymbiskupomspecjalneuprawnienia(StolicaApostolskaabiskupJerzyMatulewicz, Warsza-wa1996,s.116-117).

2 Rzeczywisty,stosunkowowystarczający,ważnypowóddodyspensowania.


Toteżdlauspokojeniaswegosumienia,będącpoprzyjeździedoRzy-muuOjcaśw.naaudiencji,prosiłemgo,jakoonajwiększąłaskę,byze-chciałwszystkietedyspensy,którychnapodstawieowychobszernychfa-cultatesudzielałem,łaskawieswojąApostolskąmocąratificareetsanare. IOjciecśw.wswejdobrocitozrobił.

Wobectegopapierynadesłaneodsyłamzpowrotemjakozbędne.BardzoDrogiemuPasterzowidziękujęzapomocokazanąmnieiks.

JanowiKriszczukaitysowiwotrzymaniupozwolenianawywiezienieksiążekirzeczyzWilna.SerdeczneBógzapłaćzafatygęiwstawiennic-twouwładz.

Zewzględówtaktycznychkrokks.Chaleckiegomniesięwydajedo-bry,toułatwimustosunekdoduchowieństwa,któreniezawszeoceniajegopracę.

JakiemazamiaryStolicaŚw.codoobsadzaniastanowiskbisku-pich,nicniewiem.Rzeczzdasiępewna,żeJ.E.bpJałbrzykowskipój-dziedoWilna.EpiskopatwskazywałgonatostanowiskoirządchciałgomiećwWilnie.J.E.bpaCieplakarządpodobnoniechciałdoWilna.Wy-jechałdoAmerykinapraceapostolskiewśródemigrantówpolskich.BawituobecniejeszczeRopp.

Wmoimżyciunicnowegoniezaszło,uczęsięwłoskiegoiczekamkońcajubileuszu.Wówczasprzystąpiędozakładaniadomuswego.

PrzesyłamnajserdeczniejszepozdrowieniaDrogiemuKsiędzuPaste-rzowiinadalpolecamsięJegopamięciisercu.

Oddany†Jerzy,bp


Do Ministerstwa Wyznań Religijnychi Oświecenia Publicznego

Od X do XII 1923 r. i od 25 III 1925 do 15 V 1926 r. stanowisko mini-stra WRiOP piastował Stanisław Grabski (1871-1949), ekonomista i pro-fesor uniwersytetu lwowskiego, znany w Polsce polityk, jeden z przywódców Demokracji Narodowej, która z zaciekłością prześladowała biskupa Matu-lewicza w Wilnie. W latach 1919-1927 Grabski pełnił obowiązki posła na Sejm. X-XII 1923 i III 1925-V 1926 minister WRiOP. Był głównym ne-gocjatorem ze strony polskiej konkordatu zawartego 10 II 1925 r. Po II wojnie światowej był wiceprzewodniczącym Krajowej Rady Narodowej.

W latach 1918-1924 był radcą w Ministerstwie WRiOP, a następnie na-czelnikiem wydziału katolickiego w randze dyrektora departamentu ad per-sonam biskup Adolf Piotr Szelążek (1865-1950), wyświęcony na kapła-na w 1888 r., konsekrowany na biskupa w 1918 r. Najpierw był sufraganem płockim, a od 1925 r. biskupem w Łucku. W 1921 r. uczestniczył w konfe-rencji pokojowej w Rydze, jako znawca spraw majątkowych Kościoła. Z ra-mienia Episkopatu pracował także przy zawieraniu konkor datu ze Stolicą Apostolską w 1925 r. Zmarł w Bierzgłowie koło Torunia.

W latach 1918-1933 w Departamencie Szkolnictwa Średniego pracował ks. prałat Antoni Ciepliński (1873-1935), jako naczelny wizytator nauki re-ligii przy Ministerstwie WRiOP. Był on kolegą biskupa Matulewicza z Aka-demii Duchownej w Petersburgu, gdzie obydwaj się zaprzyjaźnili. Biskup Matulewicz zaproponował go Stolicy Apos tolskiej jako kandydata na sufraga-na do Wilna, ale do nominacji nie doszło.

W 17 pismach z lat 1919-1925 biskup Matulewicz omawia sprawy urzędowe dotyczące ogólnie diecezji wileńskiej, lub konkretnego zagadnienia, czy poszczególnych kapłanów. Niektóre pisma są adresowane do S. Grabskie-go, czy biskupa A. Szelążka, czy też do ks. prał. A. Cieplińskiego, ale to z racji pełnionych przez nich funkcji w Mi nisterstwie WRiOP.

405Do Ministerstwa Wyznań Religijnych

332

Oryg.:AANMWRiOP502.

BiskupWileńskiWilno, 18 listopada 1919

Mamhonorprzedstawićetatydladuchowieństwapowiatów:biało-stockiego,bielskiegoisokólskiego,proszącomożliwieprędszewyzna-czeniepensji,gdyżwobecnychwarunkachbezpensjiutrzymaniekościo-łówjestnaderuciążliwedlaludu.

†Jerzy,biskupwileński Kan.hon.J.Steckiewicz,kanclerzkurii

333

Kopiamaszynowa:LVIA,694,3,t.53,k.153.



Napismozdnia15grudnia1919r.Nr11190/5180wsprawiewy-kształceniateologicznegoklerupolskiegowAmerycemamhonorwyra-zićWysokiemuMinisteriumconastępuje:

Uważam1)żenależysięstaraćwogólebyksiężywykształconychzestopniamibyłowAmerycejaknajwięcej,lecztworzeniezakładu,wktó-rymbykandydacikształcilisiętylkonabiskupów,chybiłobycelu,gdyżnaraziemożeniejedenzkandydatówbędziezdradzałpowołanienabisku-pa,poskończonychjednakstudiachmożezupełniebyćniepowołanym,wogóletakicelizałożenieujemniewpłynęłobynauczącychsię.

2)Dobrzebyłobykształcićmłodzieżprzeznaczonądopracywotwar-tymCollegiumPolonicumwRzymie:kandydacimoglibyspędzaćwaka-cjewkrajuiprzezto,poznająckraj,nawiązaćznimbezpośrednikontakt.

Do Ministerstwa Wyznań Religijnych406

3)Dwastypendiastanowczozamało,należałobyilośćtakowych powiększyć.

biskupwileński Ks.A.Wiskont,wz.sekretarza

334

Oryg.:AANMWRiOP397k.20.



Napismozdnia19grudnia1919rokuNr10997/5003wsprawieKo-legiumOO.ZmartwychwstańcówwRzymiemamhonorpowiadomić,żewedługmegozdania,CollegiumPolonicumwRzymiejestużytecz-ne,anawetniezbędneiztegowzględunależałobyjeoilemożnościpod-trzymać.Wileńskadiecezjamajużjednostypendium,opowiększeniujed-nakliczbytakowych,jakrównieżioposyłaniukandydatów,wobecbrakuśrodków,drożyznyutrzymaniainiestałejwaluty,wobecnymczasieimo-wybyćniemoże.

JedynąpodporąipomocąKolegiumwnaszychczasachmógłbybyćtylkorząd.

†Jerzy,biskupwileński Ks.A.Wiskont,wz.sekretarzakurii


335

Oryg.:AANMWRiOP502.

BiskupWileński

Wilno, 1 marca 1920

Wodpowiedzinapismoz14I1920Nr11691/5548mamhonorprze-słaćwykazsumnależnychodrządurosyjskiegoksiężomzpowiatów:bia-łostockiego,bielskiegoisokólskiego.Zanimzostanieuregulowanasprawawyposażeniaduchowieństwananowychpodstawach,mamhonoruprzej-mieprosićWysokieMinisterstwooprzyznanieduchowieństwuiorgani-stomwspomnianychpowiatówzapomogiwedługzałączonegowykazu.

†Jerzy,biskupwileński Kan.hon.J.Steckiewicz,sekretarzkurii

336

Oryg.:AANMWRiOP502.

BiskupWileński


Wodpowiedzinapismozdnia22czerwcab.r.Nr3618/940wspra-wiewypłatynależnościduchowieństwuwb.KrólestwieKongresowym,niniejszymupoważniamks.AleksandraChodykę,dziekanabiałostockie-go,doodebraniawyznaczonych23010mkdladuchowieństwawpowia-tach:sokólskim,białostockimibielskim.

†Jerzy,biskupwileński Ks.L.Chalecki,kanclerzkurii


337

Druk:KurendaKuriiDiecezjalnejWileńskiej,1921,s.12.

№4338Wilno,27września1921

Wobecbrakuksięży,którzybymoglispecjalnieoddaćsiępracykate-chetycznejwszkołachpowszechnych,polecamwszystkimksiężompro-boszczomuczęszczaćnalekcjereligiiwtychszkołachwobrębieswoichparafii,aksiężydziekanówprzeznaczamnawizytatorówreligii.

UprzejmieproszęMinisterstwoołaskawepowiadomienieotymod-nośnychinspektorówinauczycieli

†Jerzy,biskupwileński Ks.Chalecki,kanclerzkurii

338

Oryg.:AANMWRiOP502.

BiskupWileński

№4623Wilno,14października1921

Wsprawieuposażeniaduchowieństwaparafialnegowtychczęściachdiecezjiwileńskiej,któreweszływskładRzeczypospolitejPolskiejmamzaszczytpowiadomić,żeprojektowanapensja,odpowiadającadawniej-szejrosyjskiej(2marki-rubel)jesttakamała,żeprosićoniąbyłobyrzecząbezcelową:byłaonaprzedlatyniewystarczającadlaopłaceniasłużbyko-ścielnej,tymbardziejjestnikłaobecnie.Wobectegoproszęozapomogęmiesięcznąwkwocie200.000mkdlanajuboższychparafii,położonychnawschodnichkrańcachdiecezji,gdzieludnośćjestmieszanaidochodówparafialnychniema.Takichparafiijestprzeszłodziesięć.

†Jerzy,biskupwileński Ks.L.Chalecki,kanclerzkurii


339

Oryg.:AANMWRiOP546.

BiskupWileńskiWilno,29kwietnia1922

Ekscelencjo.

Najuprzejmiejproszęołaskaweprzysłaniemiwzorówtychdoku-mentówwsprawieemerytów,oczymWaszaEkscelencjawspominawswympiśmiezdnia24bm.

Łączęwyrazynajgłębszejczciipoważania.Całymsercemoddany


PS.WinnychsprawachporuszonychwłaskawympiśmieWaszejEkscelencjinapiszęniecopóźniej.

† Jerzy

340

Kopia:AGM.

BiskupWileńskiL. 3819


Wodpowiedzinapismozdnia19wrześniabr.Nr7885uprzejmiekomunikuję,żeoczynnościachizarządzeniachbiskupaKarewiczawpa-sieneutralnymniemamżadnychwiadomości.Samnikogoniemianowa-łemwikariuszemgeneralnymnapasneutralny.

Księżaiwierni,oilewarunkipozwalają,zwracająsiębezpośredniodokurii.Oaresztowaniuiwydaleniuks.kanonikaKuchtyzgranicWi-


leńszczyznyzaudziałwspiskuantypaństwowymniebyłempowiadomio-ny,stosowniedowymagańwtakichwypadkachart.1020inast.U.P.K.1

†JerzyMatulewicz,bpwil. Ks.Chalecki,kanclerzkurii

341

Oryg.:AANMWRiOP422k.198.



Dnia12styczniabr.OjciecŚwięty,jaktowidaćz„ActaApostoli-caeSedis”–1II1923r.,mianowałbiskupemsufraganemks.Kazimie-rzaMichalkiewicza.Komunikującopowyższym,upraszamMinisterstwoowniesienieodpowiedniejpozycjiuposażeniadlaksiędzabiskupasufra-ganawileńskiegodobudżetu.

†JerzyMatulewicz,biskupwileński Ks.L.Chalecki,kanclerz

342

Oryg.:AANMWRiOP779,teczka525,k.29.

KuriaDiecezjalnaWileńskaWilno,10października1923

Załączającprzyniniejszymodpisdokumentów,dotyczącychmajęt-nościPP.Bernardynekwileńskichprzykościeleśw.Michałaorazodpisy

1 Ks.KuchtazostałaresztowanyiwydalonydoRepublikiLitewskiejwstyczniu1922rokuzpogwałceniemprawa.


ichpodańdoNaczelnikaPaństwa,Magistratum.Wilna,SekretariatuBi-skupówPolskich,KurianajuprzejmiejprosiPanaMinistraowydanieroz-porządzeniazwrotunazwanymzakonnicom:

1)przedewszystkimichklasztoruwileńskiegoprzykościeleśw.Mi-chała.Muryklasztorusąwewładaniumiasta.Bernardynkizajmujątylkokilkapokoi,amusząmiećcałybudynek,gdyżinaczejniemogąprowadzićżyciazakonnegostosowniedowymagańregułyklasztornejiprawaka-nonicznegoorazniemogąrozwinąćswejpracy–mająwarsztatytkackieiinternatdladziewcząt;

2)KuriaprosiozwrotPP.BernardynkomdomuwWilnieprzyul.Mły-nowejnr12,jakoichwłasnościpowstałejzsumposagowychzakonnic;

3)zwrotfolwarkuDziekaniszki,pow.wileńskiego;gdybyzwrottegomajątkubyłniemożliwyztejprzyczyny,żeznacznaczęśćjego,zanimwy-rokiemSąduOkręgowegosprzedażzostałazakazana,byłajużrozparce-lowana,możeRząduznałbyzasłusznedaćziemięklasztorowiwinnym miejscu.

Najważniejsząinajpilniejsząrzecząjestcałkowiteoddaniemurówklasztoruprzykościeleśw.Michała.

†JerzyMatulewicz,bpwileński Ks.L.Chalecki,kanclerzwileńskiejkuriibiskupiej

343



DoPrzewielebnegoKsiędzaPrałataCieplińskiego,WizytatoradonaukireligiiprzyMinisterstwiewWarszawie

CzcigodnyKsiężePrałacie,

Dyrektorowieniektórychszkółśrednichnatereniediecezjiwileń-skiejnapoczątkubieżącegorokuszkolnegozażądaliodswoichksiężyprefektów,abycizłożylipodaniedowyższychwładzoświatowychzproś-


bąoprzyznanieimkwalifikacjinauczycielskichiprawanauczania.Ponie-ważpodobneżądaniawywołująsłusznezaniepokojeniezestronyksię-żyprefektówinasuwająpewnewątpliwości,przetoproszęnajuprzej-miejozakomunikowaniemi,czyijakieistniejeprawneuzasadnienieta-kiegożądaniawstosunkudoksiężyprefektów,czyistotnieksiężaprefek-ciwsprawieichzakwalifikowaniaiprzyznaniaimprawanauczaniareli-giiśw.podlegajątymsamymprzepisom,coinauczycieleprzedmiotówświeckich?

Zeswojejstronyuważam,iżkwalifikowanieksiężyprefektównale-żećpowinnodokompetencjibiskupów,prawozaśnauczaniakażdypre-fektotrzymujenamocymisjikanonicznej.Toteżproponujęodsiebie,abysprawękwalifikowaniaksiężyprefektówdokonywałakomisjakwalifika-cyjna,któramożebyćwtymceluutworzonaprzykażdymordynariaciebiskupim.

344

Kopiamaszynowa:LVIA,694,3,t.123,k.491v.


DoPrzewielebnegoKsiędzaPrałataCieplińskiegoWizytatoradonaukireligiiprzyMinisterstwiewWarszawie


Napoczątkuroku1922zestronyMinisterstwaWRiOPpodanezosta-łydowiadomościordynariatówbiskupich„ZasadynormującestanowiskoXX.Prefektów(Katechetów)wszkołachpaństwowych”.PonieważEpi-skopatPolskizeswejstronymiałprzedstawićMinisterstwuWRiOPwła-sneżyczeniaizapatrywaniawtejsprawie,przetoproszęuprzejmieoza-komunikowaniemi,czyistniejąjużuzgodnioneprzezobiestrony,tzn.EpiskopatiMinisterstwo,„ZasadynormującestanowiskoXX.Prefektów(Katechetów)wszkołachpaństwowych”codonominacji,przeniesienia,karności,wizytacji.


345

Druk:Kurenda,1924,s.102-103.

BiskupWileńskiWilno, 10 grudnia 1924

DoPrzewielebnegoKsiędzaPrałataAntoniegoCieplińskiego,NaczelnegoWizytatoraNaukiReligiiprzyM.WRiOPw Warszawie

NaskutekrozporządzeniaMinistraWyznańReligijnychiOświece-niaPublicznegozdnia15września1923r.,wsprawiekwalifikacjizawo-dowychduchownychrzymskokatolickichdonauczaniareligiiwszkołachśrednichogólnokształcącychiseminariachnauczycielskichpaństwowychiprywatnych,zostałaprzezNaswyznaczonakomisjaegzaminacyjnabi-skupia,wskładktórejweszli:ks.kanonikLucjanChalecki,kanclerzku-riidiecezjalnejwileńskiej,ks.kanoniksenatorStanisławMaciejewicziks.profesor Uniwersytetu dr Leon Puciata.

ZpismaPrzewielebnegoKsiędzaPrałatazdnia25listopadabr.wsprawieegzaminówkwalifikacyjnychwynika,jakobyksiężaprefekciobowiązanibylidoskładaniatychegzaminówwWarszawie,przykomisjiegzaminacyjnej,składającejsięzkapłanów,którzyprowadziliwykładynakursachkatechetycznych.

Wobecpowyższegoprosimyoudzieleniewyjaśnienia,czykomisjaegzaminacyjnabiskupia,przykuriiwileńskiej,wyznaczonanapodstawiewzmiankowanegorozporządzeniaMinistraWRiOP,jestuprawnionadoprzeprowadzeniaegzaminówkwalifikacyjnych,ajeżeliniejestuprawnio-na–ikonsekwentniemabyćrozwiązana–tonajakiejprawnejzasadzie.

†Jerzy,biskupwileńskiKs.Chalecki,kanclerzkurii


346

Oryg.:AANMWR10P,891,k.174.

BiskupWileński№1306/1386


WsprawieantypaństwowychprzemówieńksiężyWodpowiedzinapismazdnia20marcai8kwietniabr.NN.426/

VI.Ci1749/VI.C,otrzymane6i16kwietniabr.,powiadamiam,iżjeszczedn.28czerwca1919r.wydałemdoduchowieństwadiecezjiwileńskiejlistpasterskiwsprawiekazańinauk,gdziezakazałemporuszaniazambonkwestiipolitycznych1.Dnia2kwietniabr.w„KurendzieDiecezjalnej”ponowniezakazałemkaznodziejomomawianiasprawnaturypolitycznej2. Odpisyzarządzeńmoichprzyniniejszymzałączam,jakrównieżodpispi-smaks.posłaStankiewicza.

Sprawaks.GodlewskiegoznajdujesięwProkuraturzeSąduOkręgo-wegoWileńskiego.

CodozałącznikaprzypiśmieDepartamentuzdn.8kwietniabr.,wwyciągu„zodpisusprawozdaniaoantypaństwowychprzemówieniachksiężywpow.święciańskim”sąpostawionezarzutyzbytogólnikowo:niepodanajesttreśćkazań,leczsuchacharakterystykao„duchuantypań-stwowym”.Zarzutuczynionywtakiejformienierazsięokazałsubiektyw-nyminiedałmożnościanimnieukaraniaoskarżonych,anipociągnięciadoodpowiedzialnościsądowejtych,cotegorodzajuzarzutyczynią.

†JerzyMatulewicz,biskupwileński

1 Zobacz:doduchowieństwaiwiernych.2 Praeceptaetmonitadepraedicatione,Vilnae2IV1925,„Kurenda”1925,s.17-19.


347

Oryg.:AANMWRiOP,904,k.125n.

BiskupWileńskiL. 2163


DoJegoEkscelencjiPanaStanisławaGrabskiego,MinistraWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegow Warszawie

Wodpowiedzinapismozdnia30majar.b.Nr4126/VI.C,otrzyma-ne12czerwcabr.,mamzaszczytzakomunikować,conastępuje.

ImpulsdowprowadzeniakazańbiałoruskichwŻodziszkachdałyks.WincentemuGodlewskiemu,jaksamtozaznaczawswympiśmie,które-goodpistuzałączam(załącznikI),liberalneidalekopodwzględemrów-nouprawnieniaidąceUstawyjęzykowezdnia31lipca1924r.,ogłoszoneprzezPrezydentaRzeczpospolitej.Imszerzejteustawybędąstosowanewadministracji,sądownictwieiszkolnictwie,imbardziejbędąwprowa-dzanewżyciewogóle,tymsilniejszymechembędąsięonezpewnościąodbijałyiwdziedzinieżyciakościelnego.

Wprowadzająckazaniabiałoruskie,ks.Godlewski,jakwidaćzje-goraportu,któregoodpisrównieżzałączam(załącznikII),kierowałsięprzedewszystkimwzględaminaturyduszpasterskiejikościelnej.

WprowadzonezostałykazaniabiałoruskiedokościoławŻodziszkachdnia7września1924r.,awięcznacznieprzedzawarciemkonkordatu.

Wprowadziłjeks.proboszczbezmegozezwoleniaimejwiedzy,zacootrzymałsuroweupomnienie,alejużmusiałemliczyćsięzfaktemdokona-nym.Przytymks.Godlewskitakdalecesięposunął,iżzupełniezniósłkaza-niapolskie,zapowiadając,żewprowadzijezpowrotem,oilezanimizbie-rzesięchociażbystopodpisów.Skorootymsiędowiedziałem,nakazałemks.Godlewskiemu,bynatychmiastwprowadziłkazaniapolskieidziśonesąmawianeobokbiałoruskichwewszystkieniedzieleiświęta,bezwzględunaliczbęsłuchających.

Komisja,któranaczelezdziekanemświrskimks.Holakiemprzybyładnia26kwietnia1925r.doŻodziszek,niebyłaprzezemnieupoważniona,


jakmylniemniemaMinisterstwoSprawWewnętrznych,„doprzeprowa-dzeniawparafiigłosowaniawsprawiewprowadzenianabożeństwawję-zykubiałoruskim”,gdyżkazaniabiałoruskie,jakwyżejnadmieniłem,już7września1924r.byływprowadzoneistalemiewane.Komisjęrzeczonąposłałemwtymcelu,bynamiejscuskonstatowała,czyproporcjaiporzą-dekkazańpolskichibiałoruskich,zaproponowaneprzezks.Godlewskie-go,który,nawiasemmówiąc,chciałgłoszeniepolskichkazańzredukowaćtylkodowiększychuroczystości(załącznikIII),odpowiadałrzeczywiste-mustanowirzeczy,tj.liczbiesłuchaczyjednychidrugichkazań.

Ztego,cowyżejwyłożyłem,jasnąchybabędzierzeczą,iżposyła-jącwzmiankowanąkomisjędoŻodziszek,niemogłemmiećzamiaru,jaktoPanMinisterzaznacza,anipostawićKonferencjiBiskupówwobecfak-tudokonanego,ani„uciekaćsiędochwiliwejściawżyciekonkordatudokrokówniezgodnychzjegobrzmieniem”,aniteżniekierowałemsięjaki-mikolwiekinnymimotywaminieuczciwymi.

Jakdonosiks.Godlewski(załącznikI)istwierdzająinnikapłani,obec-niewparafiiżodziskiejpanujezgodaispokójpomiędzyludnościąbiałoru-skąipolską.Chwiloweniepokojeizamieszki,jakiemiałymiejscednia26kwietniabr.,należyprzypisywaćpewnymnietaktom,którychsiędopusz-czono.Muszęprzytymzaznaczyć,żetłumwtymdniuzostałpowstrzyma-nyodekscesówiuspokojonygłówniedziękienergicznejitaktownejinter-wencjitegożsamegoks.Godlewskiego.

Cosiętyczylegalnościakcjiks.Godlewskiego,tąsprawązajęłasięProkuraturaSąduOkręgowegoWileńskiego;czekamynawynikiśledz-twaiwyrok;stosowniedotegobędzietraktowanatasprawainaforumkościelnym.

Życieniestoinamiejscu,tuiówdziebudzisięświadomośćludubia-łoruskiegoiztymfaktemniemożnasięnieliczyć.

KazaniabiałoruskiezostaływprowadzonewdiecezjiwileńskiejprzezJ.E.ArcybiskupaRoppa,którywswoimorędziudoduchowień-stwazr.1917nawetnakazuje,bywparafiachbiałoruskichobokpolskichkazańmiewanoibiałoruskie.Głoszonesąkazaniawjęzykubiałoruskimrównieżiwdiecezjimińskiej(obecniepińskiej),zwłaszczapodczaswi-zytacjipasterskichmiejscowegoOrdynariusza.Japodtymwzględemniewydawałemżadnychrozporządzeńnaturyogólnejiniewprowadzałemżadnychzmian,starałemsiętylkopodtrzymaćstanrzeczy,jakizastałem.Jednakoileżyciewysunęłogdziekolwiekkwestiębiałoruskąizmuszało


mniedozajęciasięnią,niemogłemjejinaczejtraktować,jaktylkokieru-jącsięsprawiedliwościąorazwzględaminapotrzebyidobrodusz,gdyżjestemdlawszystkichbezwyjątkudiecezjanpasterzem,dlaktórego,we-długsłówśw.Pawła,niepowinnobyćaniRzymianina,aniGreka,aniŻy-dowina,alewszyscyjednowChrystusie.

Diecezjawileńskapodwzględemnarodowościowymjestmieszanainiestetynierazzachodzątarcianarodowościowe.Zawszestarałemsięjełagodzićiusuwać,zawszenawoływałemwszystkichbezróżnicydoobo-pólnejmiłości,dojednościizgody,dosprawiedliwegotraktowaniasięna-wzajem,dooparciacałegożycianazasadachEwangelii,jednejitejsamejdlawszystkichidozgodnej,wytężonej,a sumiennejpracydlawspólne-godobra.Niesądzę,bypasterzowaniewtymduchumogłobyćrozbieżnezrzeczywistymiinteresamiidobremPaństwalubprzynieśćmujakikol-wiekuszczerbek.Owszem,mniemam,żeoilebardziejbędziemytrakto-waliwszystkichbezróżnicyobywateliRzeczypospolitejnaszejznależnąsprawiedliwościąiżyczliwością,oilebardziejbędziemywchodziliwrze-czywisteichpotrzebyiuwzględnialisłuszneichwymagania,otylePań-stwoprędzejskonsolidujesięipodkażdymwzględemrozkwitaćbędzie,gdyżjużstarożytnistawialijakozasadę:fundamentumregnorumiustitiaest1,aPismoŚwiętepoucza,iżtylkosprawiedliwośćicnotawywyższanarodyiczynijewielkimi.

ZpoglądemPanaMinistra,żekonkordat,aczkolwiekjeszczeniewszedłwżycie,jużwinienjednakmoralnienasobowiązywać,niemogęsięzgodzić,gdyżnieznajdujędotegopodstawyaniwsamymtekściekon-kordatu,aniwogólnychzasadachinterpretowaniaprawa;przeciwnie,jed-na z tych zasad opiewa: lexnonagitretro2.

Zresztąoilechodziosprawężodziską,tojązcałąlojalnościąprzed-stawiłemnaKonferencjiBiskupówdnia29majarokubieżącego.Kon-ferencjazaśBiskupówprzyjęłarezolucję,iżstoinatymstanowisku,byuwzględniaćzcałążyczliwościąisprawiedliwościąpotrzebyduchowewszystkichwiernychRzeczpospolitejPolskiej,bezróżnicynarodowości.


1 Fundamentempaństwjestsprawiedliwość.2 Prawoniedziaławstecz.


348

Oryg.:AANMWRiOP,422,k.181.

BiskupWileńskiWarszawa, 3 sierpnia 1925

DoJegoEkscelencjiPanaStanisławaGrabskiegoMinistraWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznego

NiniejszymmamzaszczytzawiadomićWasząEkscelencję,żeOj-ciecŚwiętyPiusXI,wswejdobrocidlamniełaskawieprzychylającsiędomychpróśb,raczyłzwolnićmniezeStolicyBiskupiejWileńskiej,oczympowiadomiłmnieJ.Emin.Ks.KardynałSekretarzStanupismemswymzdnia14lipcabr.Nr44333.

RaczyWaszaEkscelencjaprzyjąćwyrazynajgłębszegoszacunkuipoważania.



349

Oryg.:AMPP.

Ciechocinek,WillaOpiekiśw.Józefa,12 sierpnia 1924

†DrogiOjcze.

SerdeczniedziękujęzauwagidoKonstytucji,skorzystamznichw swoim czasie.

Proszęsięniemartwić,jeżeliktórynowicjusz,dopuszczonydoślu-bów,nieodpowienadziejomnaniegopokładanym.Towewszystkichzgromadzeniachsię[zdarza].Trzebarobićcownaszejmocy,aresztęzo-

Do ks. Władysława Mroczka

Ks. Władysław Mroczek (1890-1976) do Zgromadzenia Księży Maria-nów wstąpił w 1911 r. jako kleryk z Warszawy. Po ukończeniu seminarium, a w czasie studiów we Fryburgu, otrzymał święcenia kapłańskie w 1913 r. Od 1915 r. pracował w parafii bielańskiej, a następnie był mistrzem nowi-cjatu, proboszczem w Skórcu, na Marymoncie, przełożonym na Bielanach, a w latach 1933-1939 prowincjałem. Na początku wojny, w 1939 r. przedo-stał się do Rzymu (uwięziony w Czechosłowacji, lecz na interwencję biskupa zwolniony), gdzie w latach 1951-1957 był przełożonym generalnym, a na-stępnie aż do śmierci przebywał w Balsamão w Portugalii.

Zachowany list dotyczy spraw nowicjatu i klasztoru w Skórcu.

Do ks. Władysława Mroczka420

stawićBoguiJegopomocyufaćbezgranicznie,jakrównieżopieceMatkiNiepokalanejMaryi.

Trzebadziękowaćzatełaski,którenamBógdaje,adawięcej.NiechDrogiOjciecbędziespokojnycodoprowadzenianowicja-

tu.DrogiOjciecprowadzinowicjatdobrze,azczasemnabierzejeszczewiększejwprawy.ProszępowolizbieraćmateriałdoInstrukcjidlamagi-stranowicjuszów.

JestemwCiechocinkuuprzezacnychSióstrzSewerynowa.Kuracjaidziedobrze,wypoczywam.Czasunapracęmammało.Kuracjawypełniaprawiecałyczas.

Bawiłumnieks.Łysik,maprzyjechaćks.Bronikowski.PodkoniectegomiesiącachcęwrócićdoWilna.

Odyspensędlaks.Smulkijeszczenienapisałem.Proszęmiprzysłaćdatęjegourodzenia,imożemajakieświadectwolekarskie,żetachorobamożesięniepowtórzyć,alboniechprzynajmniejpowieopiniędoktorów,bymprośbędoRzymumógłodpowiednioumotywować.

Cieszęsię,żeks.HermanowiczjużprzyjechałdoSkórca.Onmaza-grożonepłuca,proszęnimsięzaopiekowaćicodozdrowia.

Jaksięmiewaks.Łaposzkoiks.Sawicki?CałemuNowicjatowiprzesyłamzsercabłogosławieństwo,jakrów-

nieżiSiostrom.Cieszęsię,żejużcałyklasztormaciewswymposiadaniu.Przybę-

dziemiejsca.SzczęśćWamBożewpracy.WszystkichpozdrawiamiWszystkimbłogosławię

†Jerzy,bp

421Do ks. Władysława Mroczka

350

Oryg.:AGM.

Rzym,11września1925

AlinaNiezabytowska,Jakobska10,Wilno,Polonia

NiechBógpocieszy.ModlęsięzaduszęEdmunda.†biskupMatulewicz

Do Aliny Niezabytowskiej

Alina Niezabytowska, z domu Łopacińska (1865-1942?), mieszkała w Wilnie we własnym domu. Posiadała też majątek ziemski. Upośledzona fizycznie; lubiana dla wyjątkowej kultury serca i umysłu. Bezdzietna, hojnie opatrująca wszelkie potrzeby biednych, cały swój majątek zapisała oo. Jezu-itom. Alina Niezabytowska razem ze swoją rodziną utrzymywała bliski kon-takt z biskupem Matulewiczem. Była penitentką ojca Matulewicza. Należała też do nielicznego grona ludzi broniących biskupa przed zarzutami.

Zachowane pismo to telegram kondolencyjny po śmierci męża Aliny – Ed-munda. Ks. dziekan Józef Marcinkiewicz z Sokółki twierdził, że A. Nieza-bytowska powiedziała mu w 1941 r., iż oo. Jezuici z Wilna radzili jej, by przechowywała listy biskupa Matulewicza, bo mogą być potrzebne do beatyfi-kacji. Oryginału listów nie udało się jednak uzyskać.

Do Aliny Niezabytowskiej422

351

Oryg.:ADK.

Fryburg,16lipca1901†WielmożnyKsiężeKanoniku.

Zcałegosercapragnęwrócićdopracy,aleniemogę;choryjestemnatuberkulozę.

Radziłemsiędoktora;powiedział,żenagwałttrzebasięleczyć,żebynieporobiłysiętuberkułypocałymorganizmie.Możetrzebabędziejesz-czerazrobićoperację.Smutnoiprzykromiteraztutaj,DrogiKs.Kanoni-ku;wszelkąpracęmusiałemzarzucić.Chorobajestbardzouporczywa.Jaktylkodoktórorzeknie,żeniemaniebezpieczeństwa,natychmiastwracam.Boprzecieżczasjużoddaćsiępracywięcejproduktywnej.

PolecamsięmodłomWielmożnegoKsiędzaKanonikaks.JerzyMatulewicz

Do ks. Franciszka Obuchowicza

Ks. Franciszek Obuchowicz (1854-1941), wyświęcony na kapłana w 1879 r. przez bpa Tomasza Kulińskiego, był jego kapelanem od 1888 r. do śmierci biskupa w 1907 r. W jego też imieniu prowadził korespondencję z ks. Matulewiczem.

Zachowały się dwa listy bł. Jerzego do kanonika Obuchowicza. W pierw-szym, z 1901 r., odpowiada na pytanie, dlaczego nie wraca z Fryburga i pisze o swojej chorobie. W drugim, z 1905 r., uzasadnia swoją prośbę o zwolnienie z diecezji kieleckiej. Przy tej okazji podaje wiele szczegółów z własnego życia, świadczących o powiązaniu z diecezją kielecką. Te same sprawy omawia w li-stach łacińskich do bpa Tomasza Kulińskiego.

423Do ks. Franciszka Obuchowicza

352

Koncept:LCVA,1674,2,t.48,k.2-5.

Warszawa,19kwietnia1905CzcigodnyKsiężeKanoniku!

WczorajotrzymałemlistSzanownegoKsiędzaKanonika,aonegdajodpowiedźJegoEkscelencjinamojąprośbę.

BardzomniewzruszadobroćJegoEkscelencji.Niewiem,doprawdy,czymmogłemzasłużyćnato,żetakpochlebnieomniesięodzywaitakznacznekorzyścimaterialnełaskawiemizapewnia.Toteżsądzę,żenaj-lepszymdowodem,jakważnesąpowody,któreskłaniająmniedoopusz-czeniadiecezji,będziewłaśnieto,iżpomimotyludowodówłaskawości,jakimiJegoEkscelencjaraczymniedarzyć,niejestemwstaniezdecydo-waćsięnaodstąpienieodpowziętegozamiaru.Napoparciezaśtego,żejasiętupowodujętylkosłusznątroskąozdrowie,pozwolimiSzanownyKsiądzKanonikcofnąćsięmyśląwswąprzeszłość.

GdyukończyłemstudiaweFryburgu,namawianomnie,żebymtampozostał.Byłatodlamniesilnapokusa.Skłaniałmniedopozostaniawzglądnazdrowieinato,żetammógłbymłatwiejoddaćsiępracynaukowej;jed-nakpomnącnaobowiązkiwzględemdiecezji,wróciłemdokraju.

WiadomoteżCzcigodnemuKsiędzuKanonikowi,żebyłempowoła-nyprzezJ.E.metropolitęKłopotowskiegonaprofesoradoAkademii,anieposzedłemtylkodlatego,żeJ.E.,naszks.biskup,zewzględunabrakksię-żywdiecezjiniezgodziłsięmniewypuścić.Niekryję,żebardzotood-czułemibardzomnietobolało,bopracanaukowapociągałamniesilnie.JednakzuległościąpogodziłemsięzwoląJegoEkscelencjiizająłemsta-nowiskowyznaczone,choćprzecie,biorącrzeczypoludzku,stanowiskoprofesoraSeminariumpodżadnymwzględemniemożesięrównaćzesta-nowiskiemprofesoraAkademii.

Aipóźniej,chociażteciągłewyjazdydoWarszawyniemałestano-wiłydlamnietrudności,anawetizdrowiuszkodziły,nieopuszczałempo-wierzonegomiobowiązku.

Przytaczamtonadowód,żerobiłem,comogłemiżeusiłowałempo-święcaćosobistechęciiupodobania,abyzadośćuczynićwymaganiom

Do ks. Franciszka Obuchowicza424

prawakanonicznego,którenakazujesłużyćwłasnejdiecezji.Jeżelizaśte-razproszęolitterasexcardinationis,todlatego,żestanzdrowiabezwarun-kowotegowymaga.Jużiterazzagrażałamiamputacjanogiitylkodzię-kinadzwyczajnemupoświęceniuiusiłowaniomdoktoraorazopiece,któ-rąmnietuotaczają,zawdzięczamto,żeuniknąłemtakiegonieszczęścia,choćjeszczeniewiadomo,jakdługobędzietrwałachorobaiczymsięskończy.GdybymwróciłdoKielc,gdzieniebędęmiałanitakiejopieki,anitakiejpomocylekarskiej,zpewnościąnaraziłbymsięnanoweijesz-czegroźniejszeobjawychoroby,któramogłabysięskończyćnietylkojużopuszczeniemdiecezji,alekalectwem,anawetutratążycia.Sumienieniepozwalaminatosięnarażać;tuchodziożycie,proszęSzanownegoKsię-dzaKanonika.ZresztąnawetsamewyjazdydoWarszawystająsięnie-możliwewobecchorobynogi.

Zdajesię,żedosyćsilnymidowodamipoparłemprośbę,którązanio-słemdoJegoEkscelencji.AleJegoEkscelencjapominąłrzeczowąwar-tośćmoichwywodów,awodpowiedzitylkoprzedstawiłpotrzebędiece-zji,wielkiepoledopracyiwielkibrakksięży.Cóż,proszęKsiędzaKano-nika,jamogęnatozrobić?Choroba,którąPanuBogupodobasięnanaszesłać,taksamojakiśmierć,nieoglądasięnażadnepotrzeby,przecinawszelkiewęzły,odrywaodtego,cojestnamnajmilsze.Toćijawolałbymniewiemgdziepracować,niżbyćskazanymnacierpienieibezczynność.

JegoEkscelencjapisze,żetylkopodtymwarunkiemzgodzisięmniepuścić,jeżelipostaramsięozastępcęodpowiednioprzygotowanego.Niewidzęsposobu,wjakijamógłbymspełnićtenwarunek.Jednakpomimotegoośmielęsięponowićswąprośbęodimissoria.Bochociażniebędęmógłsłużyćdiecezji,którąobrałemsobiezamatkę,tojednakbędęsięstarałgdzieindziej,wedługsiłmoich,pracowaćnachwałęBoga,którywszystkichjestOjcemiPanem,inapożytekKościoła,tejwspólnejmatkiwszystkichwiernychiposzczególnychdiecezji.DarujeSzanownyKsiądzKanonik,żejatakobszerniesięrozwodzę;zrobiłemto,liczącnaJegodo-broć,żemojąprośbępoprzeuJ.E.KsiędzaBiskupa.

BardzodziękujęSzanownemuKsiędzuKanonikowizałaskawąpa-mięćizaserce.Jatu,dziękiBogu,mamwszelkąopiekęipomoc,ainaprzyszłośćmamzabezpieczonąkurację,więcżadnejpomocypieniężnejniepotrzebuję.Bógzapłaćzadobreserce.

425Do ks. Franciszka Obuchowicza

Stypendiówmszalnychnaraziemamdosyćdużo.Niedawnozaczą-łemodprawiaćMsześw.iniezawszemogęodprawiać.Iterazprzezpół-toratygodniamusiałemprzerwać,nimdoktorniezrobiłmizastrzyknięciainiezagipsowałnogi.

NiezmierniejestemwdzięcznySzanownemuKsiędzuKanonikowiza facultates.Niemogłemjeszczeznichskorzystać.Alespodziewamsię,żebędęmógłzadośćuczynićpragnieniomniejednejduszy.Chciałbymtyl-kowiedzieć,ilejestemwinienKsiędzuKanonikowizataksęiprzesyłkę.Długzwdzięcznościąprześlę.

PrzesyłamzarazemżyczeniaWesołychŚwiąt;polecamsięinadalświę- tym Jego modlitwom.

ZnajgłębszymszacunkiempowolnySzanownegoKsiędzaKanoni-kasługa

ks.JerzyMatulewicz

Do ks. Franciszka Obuchowicza426

353


Wilno,31maja1923

DoWielebnegoKs.AdamaOstrowskiego,proboszczawChoroszczy

ZezwalamZgromadzeniuSióstrSłużebnicJezusaEucharystycznegonazałożeniedomuwChoroszczy.

UpoważniamSzanownegoKsiędzaProboszczadoodstąpieniaczęściklasztorunarzeczSióstr.

PolecamjesercuiopieceSzanownegoKsiędzaProboszcza.Mamna- dzieję,żebędąonewierniesłużyłyBoguiKościołowiorazbędąpracowa-łyzpożytkiemnadoświatąmłodzieży.

†Jerzy,bpwil.

[Zob.listdoks.A.Zienkiewiczaz1VI1923]

Do ks. Adama Ostrowskiego

Ks. Adam Ostrowski urodził się w 1883 r., święcenia kapłańskie otrzy-mał w 1907 r., proboszczem w parafii Choroszcza, w dekanacie białostoc-kim, został mianowany przez biskupa Edwarda Roppa w 1907 r. Zmarł 12 I 1947 r.

427Do ks. Adama Ostrowskiego

Do Sióstr Posłanniczek Najświętszego Serca Jezusowego

Zgromadzenie Sióstr Posłanniczek należy do wspólnot honorackich i swymi początkami sięga roku 1870. Celem Zgromadzenia, którego członkinie rekruto-wały się głównie spośród nauczycielek, była praca wśród dzieci i młodzieży.

Ciężko chorego ks. Matulewicza siostry przyjęły w 1904 r. do swego domu w Warszawie przy ulicy Pięknej 24, gdzie prowadziły zakład wychowaw-czy i gimnazjum dla dziewcząt. Bł. Jerzy był też związany z innymi do-mami sióstr: w Chyliczkach koło Piaseczna, w Abelach w diecezji żmudz-kiej i w Petersburgu, gdzie od 1908 r. siostry prowadziły gospodarstwo Aka-demii Duchownej.

Ks. Matulewicz bardzo cenił siostry. Uważał, że pracują w duchu Bożym, czuł też dla nich dług wdzięczności za okazywaną mu pomoc. Ze swej strony prowadził dla nich wiele razy rekolekcje, głosił konferencje, dla niektórych był kierownikiem duchowym.

Siostry dwukrotnie prosiły ks. Matulewicza, aby im opracował konstytu-cje. Pierwszy raz dokonał tego podczas swego pobytu u nich w Warszawie w la-tach 1905-1907, za generalatu matki Józefy Chudzyńskiej, założycielki Zgro-madzenia. Konstytucje te zostały zatwierdzone przez Rzym w 1909 r. Po raz drugi opracował gruntownie konstytucje, dostosowując je do Kodeksu, w Wilnie, w latach 1919-1925. Te drugie konstytucje, ponieważ zawierały wiele materia-łu ascetycznego, nie zostały zatwierdzone przez Kongregację. Siostry korzystały z nich jedynie jako z dyrektorium. Na prośbę sióstr poprzednie konstytucje dosto-sował do Kodeksu arcybiskup Edward Ropp, wprowadzając do nich jedynie nie-wielkie zmiany. Taki zakres zmian przekreślał założenia biskupa Matu lewicza, o których pisze w listach.

Ze względu na wielorakie powiązania, ks. Matulewicz prowadził boga-tą korespon dencję z siostrami, a w szczególności: z Cecylią Plater-Zyberków-ną (1853-1920), która była duszą prowadzonych dzieł; Anielą Głowacką (1859-1943), przełożoną generalną w latach 1914-1919, a później sekretar-ką generalną; Marią Zambrzycką, następną przełożoną całej wspólnoty. Z tej

Do Sióstr Posłanniczek Najświętszego Serca Jezusowego428

354

Kopia:LCVA,1674,2,t.48,k.15.Fryburg,18marca1912

Fragment.

[...]PanBógwswojejdobrociituminieszczędzipracy;obecniemamjejbardzowiele.NiechBoguNajwyższemubędązatodzięki,żemogępracować.[...]

355

Kopia:LCVA,1674,2,t.48,k.15.Fryburg,2kwietnia1912

Fragment.

[...]Bardzosiępolecammodlitwom,bobardzoichpotrzebujęwswo-ichrozmaitychkłopotach.[...]

obfitej korespondencji zachowało się tylko 10 pełnych listów, głównie dotyczą-cych konstytucji i 17 we fragmentach, z lat 1912-1926. Ponieważ często trud-no jest ustalić adresatkę, wszystkie listy do Sióstr Posłanniczek z Warszawy za-mieszczamy pod hasłem Zgromadzenia.

Dnia 8 grudnia 1981 roku Kongregacja dla Zakonów i Instytutów Świec-kich zamieniła dotychczasowe Zgromadzenie na Instytut Świecki Służebnic Serca Jezusa Posłanniczek Maryi.

429Do Sióstr Posłanniczek Najświętszego Serca Jezusowego

356

Kopia:LCVA,1674,2,t.48,k.15.Fryburg,25maja1914

Fragment.

DziśwyjeżdżamzFryburga;możeudasiędotrzećdoWarszawykoło1lub2czerwca.[...]

357

Kopia:LCVA,1674,2,t.48,k.15.

Mariampol, 8 lipca 1918Fragment.

[...]Proszęmodlićsię,bymsięniedostałdoWilna,botamutonęinicniezrobię.[...]

358

Kopia:LCVA,1674,2,t.48,k.15.

[Mariampol], 5 listopada 1918Fragment.

[...]Ciężkomisięzgodzićztąmyślą,żepójdędoWilna,aletrzeba.WolaBoża.[...]


359

Kopia:LCVA,1674,2,t.48,k.15.

[Mariampol], 17 listopada 1918Fragment.

NajgorzejmniemartwistanumysłówwWilnie.Antagonizmyna-rodoweipolitycznedoszłydonajwiększegozaostrzeniainapięcia.Bógwidzi,jakpragnęwszystkimjednakowosłużyć,bezwzględunanarodo-wość,wduchusprawiedliwościimiłości.Czymisiętouda?PokładamcałąnadziejęwBoguipomocyMatkiNajświętszej.

[...]ZapewnezacznąsiędlamniewWilniedniciężkie,pełnepracy,cierpieńiutrapień.NiechwolaBoskabędziebłogosławiona,skoroinaczejbyćniemoże.Robiłem,comogłem,bysięobronićodtegostanowiska.Ojciecśw.inaczejzdecydowałitrzebasłuchać.

Bógwidzi,żepragnęjedyniedobraKościoła,pragnęwszystkimstaćsiędlawszystkich.Aleniełatwatorzeczwpraktyce.

360

Kopia:LCVA,1674,2,t.48,k.15.

Wilno, 29 grudnia 1918Fragment.

[...]Bardzotrudnetumojestanowiskoizadanieniełatwe.Staramsię,jakmogęiumiem,służyćwszystkim,bywszystkichpozyskaćdlaChrystu-sa.Pracymambardzowiele,częstojużod3lub4godzinyzranapracuję.

[...]Wżyciuspołecznymipolitycznymtuzamęt.Mamycośzpięćwładz,któreroszcząpretensjedoWilna,akażdauważasiebiezajedynieuprawnioną.Kiedytenzamętsięskończy!Proszęinadalpamiętaćomniew swych modlitwach.


361

Oryg.:AI.

Wilno, 15 lutego 1920W-nejPaniA.Głowackiej

DrogaPani!

Widzę,żeDrogaPaniprzyporządkowaniuustawiprzygotowywa-niudoostatecznegopotwierdzeniatrzymasiętejzasady,byjaknajmniejwprowadzićzmianipoprawekiuzupełnieńdoistniejącegotekstuustaw.DalejDrogaPaniposługujesiętekstemKodeksuPrawaKanonicznegotylkodouzupełnianiaustawiichmodyfikowania.

Moimzdaniemtychzasadtrzymaćsięnienależy.Terazwłaśniesiostrymająnajlepsząsposobnośćdoułożeniasobieustawwedługwymagańno-wegoprawa,aprzeztodozałożeniafundamentudlaswegoZgromadzenianiewzruszonego–nadługieidługielata.

Moim zdaniem:l)Zapodstawędoprzygotowywaniaustawdoostatecznegopotwier-

dzenianależywziąćnowyKodeksPrawaKanonicznego.Należysięwszę-dzietrzymaćkanonównowegoprawa,układu,redakcji,porządku,tekstu,litery.NależyprzedewszystkimwziąćzNowegoKodeksuwszystkoto,cosięodnosidozgromadzeńitobraćtak,jakbrzmiwredakcjiKodeksu,opuszczającto,cosięnieodnosidozgromadzeńoślubachprostych.Sto-licaŚwiętaKodeksbędziewyjaśniała,uzupełniałainstrukcjami,nowymirozporządzeniami,trzymającsięzawszetekstuKodeksu.Rozdziałyoży-ciuzakonnymbędąpodstawądlawszystkichzgromadzeńnacałewieki.Ważnąrzeczą,byZgromadzeniemiałosweustawyściślewedługKodek-su,bysiętrzymałojegotekstuilitery.ToułatwiZgromadzeniuprzezcałewiekikorzystaniezinstrukcji,wyjaśnień,uzupełnieńdoKodeksu,wyda-wanychwprzyszłościprzezStolicęŚwiętą.Naturalnie,żetrzebaumieścićodnośnekanonyKodeksudoodpowiednichrozdziałówustaw.

2)Kodeksożyciuzakonnymnależyuzupełniaćodpowiednimipunk-tamizustaw,anienaodwrót.Więcustawaniechtylkodostarczamateria-łudouzupełnieniaKodeksuiwyjaśnienia.Awięcchoćbyniektórepunkty


ustawzawieraływszystkoto,cosięznajdujewnowymprawie,jeżelijed-nakonebrzmiąinaczejniżkanonyKodeksuisąinaczejzredagowane,na-leżyściśletrzymaćsiękanonówitekstuKodeksuinależyustawęprze-robić,araczejpunktyodnośneustawzastąpićściślekanonamiwziętymizKodeksu.

3)Dotychpunktów,którePaniweźmiezKodeksuizistniejącychustaw,nienależysiębaćdodaćitenmateriał,któryPanimapozbieranyzinnychustawiinnychzgromadzeń,zżyciaizpraktyki;nienależybaćsiędodaćdoustawnowychrzeczy,jeżelionesąBoże,dobre,praktyczne;tobędzieprzecieżpodstawadożyciaZgromadzenianacałewieki.

4)JeżeliPanimazedwaegzemplarzedrukowanychpołacinieustaw,proszęjepociąćtak,bykażdypunktbyłoddzielnie.NiechPaninowepunktyczyzKodeksuwzięteiskądinądteżpiszekażdynaoddzielnejkartce.Toułatwirobotęprzyukładaniuustawidopasowywaniupunktów.

5)GdytakDrogaPaniwszystkoprzygotuje,pozbiera,ułoży,niechtencałymateriałznowuprzyśledomnie.Japrzejrzę,porobiępoprawki,uwagiiPaniodeślęrównieżdoporobieniauwagzeswejstrony.Sądzę,żewtensposóbprzygotujemydobrąustawę.Jamamjużpodrękądwadziełaoprawiezakonnym,wyjaśniająceKodeks.

6)Nienależysięzbytniospieszyć.LepiejniecozwlecprzedłożenieustawStolicyŚw.,aprzygotowaćrzeczdobrą.Takjakterazustawaprzed-stawiasię,będzieonazlepkiemróżnychrzeczy:starychinowych.Zczasemtrzebabędziejąprzerobić.Trzebapamiętać,żeterazobowiązujenowyKo-deks,aniedawneróżnedekretyirozporządzenia;tesąraczejkomentarzemdoKodeksu.

NiechtedyDrogaPaninieboisięzmian,uzupełnień,przekształceńistniejącychustaw.NiechsiękierujewzględemnawiększąchwałęBożą,nadobroZgromadzeniaisióstr;niechsiękierujewoląKościoła,wyrażo-nąwnowymKodeksie.

Polecamsięmodłom†Jerzy,bpwileński


362

Oyrg.:AI.

[Wilno,maj1920]W-naPaniM.Zambrzycka.Warszawa.Piękna24

CzcigodnaiDrogaPani!

Listyotrzymałem.Jedenodp.Głowackiejprzeszłopomiesiącu,dru-giprzezokazję.PrzesyłamlistyzKownaodSióstr.Onewołająopomocnagwałt.

Oilesłyszę,tamsąbardzozadowolenizichpracy.Skorop.Głowac-kabędziemiałaustawygotowe,niechprzyśle.Wwolnychchwilachprzej-rzęipoprawię.Niechdołączyegzemplarzdawnychustawpołacinie.Niechustawypoprawia,przerabiaiuzupełnia,niczymsięniekrępując;tosięrobinadługielata.ByłorozporządzenieŚw.Kongregacji,żenawetdawnoza-twierdzonezgromadzeniaprzysprawozdaniuoswymstaniemajądołączaćjednocześnieegzemplarzswoichustawprzerobionyipoprawionywedługnowego prawa.

Możeniezadługoo.WojtkiewiczprzyjedziedoWarszawy.Tunicnowegonarazie.Czekamykońcawojny,alegoniewidać.WszystkimPaniomprzesyłamnajserdeczniejszeżyczeniaibłogosła-

wieństwo.Polecamsięteżmodlitwom

† Jerzy Matulewicz, bpwileński

PS.JedziestądjednaznajomaPaniKolasińskiejzNowogrodzkiej;doręczytenlist.SkorobędziewracaładoWilna,możeiodPańzabraćli-sty i papiery.


363

Oryg.:AI.Wilno, 20 grudnia 1920

W.M.M.Zambrzycka.Warszawa.Piękna24

SzanownaiDrogaPani!

Bógzapłaćzażyczeniaimodlitwy.TerazdopieronadarzasięokazjadoprzesłanialistówdoKowna.ŻadnychnowychwiadomościniemamstamtądodPaniznajomych.Wiem,żemajątamwielkieuznanieijakmogą,pomagająimwpracy.Powołańbędąmiałysporo,aletrzeba,bytamnamiejscuurządziłypróbęinowicjat.Wobecnychwarunkachniedasięinaczejzrobić.Sątodrażliwościisłabościludzkieinędza,któretrzebauwzględnićdladobradusziwiększejchwałyBożejidobraKościoła.

Nadesłaneustawydopieroterazwydobyłemizacznęjeporządko-wać.Niespokojnebyłyczasyunas;trudnobyłopracować.Choćwielemiałemprzykrościprzybolszewikach,aleocalałem;zawdzięczamtoła-sceBożej.Oj!Ciężkonieraznatymświecie!WolaBoża!

PrzesyłamnajserdeczniejszepozdrowieniaWszystkimPaniomiży-czenia,ibłogosławieństwo.Polecamsięmodlitwom.Całymsercemod-dany w Panu


364

Oryg.:AI.Wilno,24kwietnia1921

[M.MariaZambrzycka]


SerdeczniedziękujęwszystkimDrogimPaniomzamodlitwyiżycze-nia.ObyBógdałnamprędzejtutajpokój!Atmosferaczęstoniedowy-


trzymania.Obopólnepodejrzewaniasię,oczernieniaiszkalowania,czę-stozupełniebezżadnejpodstawy.Cząstkatudobregoczyśćca.Wciążmę-czynasniepewnośćlosuitymczasowość;życiewstrzymane;pozytywnej,trwałejpracybyćniemoże.WolaBoża.

UstawDrogimPaniomjeszczenieprzygotowałem.Warunkibyłyokropne.WkrótcenajakitydzieńwyjadępodWilnodoTrynopola;tamwciszywszystkozrobięiPaniomnadeślę.DoKownalistyprześlę;tamPaniomrobotaidziebardzodobrze,oilesłyszę.

WszystkimDrogimPaniomprzesyłamserdecznepozdrowienieibłogosławieństwo.Polecamsięnadalmodlitwom.Ijabardzobympra-gnąłzobaczyćsięzPaniamiizeSwoiminaBielanach,alewobecnychwarunkachtrudno.Możenastanąlepszeczasy.

FranciszkaPucowiczównaprzyjechała;możeudasięwkrótcejąwy-prawićdoKowna.

Całymsercemoddany†Jerzy,BpWileński

365

Kopia:LCVA,1674,2,t.48,k.15.

Wilno,15kwietnia1922Fragment.

[...]Bógtylkojedenwie,iletutrzebabyłoprzeżyć.Proszęomniepa-miętaćwmodłach.[...]

Mojabiednanogaznowutrochęsięrozchorowała.[...]


366

Oryg.:AI.[Wilno], 30 lipca 1922

[A.Głowacka]

DrogaPani!

PrzesyłamIczęśćustaw:1.Uważałem,żelepiejtrzymać[się]rozkładumateriipodanego

wNormach.2.Jestemzdania,żedoustawnależywciągnąćzKodeksuwszystkoco

dotyczyżyciazakonnego,byustawystanowiłypodręcznikżyciaza-konnegozupełny.

3.Trzymałemsię,gdziesiędało,tekstuiliterykanonów;dawnepunktyzamieniałemnakanony.

4.Egzemplarz№2przejrzanyipoprawiony.Wedługtegoproszęsobiepoprawić№5.

5.DodajęSupplementa,Uzupełnienia.Punktywskazane,łatwoPaniod-najdziemiejsce,gdzietrzebadodać.

6.DodajęspispunktówwziętychzKodeksuzewskazaniemodnośnychkanonów.Żałuję,żeniedałemichdoprzepisaniaodrazuprzyodno-śnychpunktachustaw.Drukując,trzebabędzietozrobić,tj.wydruko-waćprzyodnośnychpunktachustaw.Wdrugiejczęściustawodrazutozrobię.

7.ZpewnościąjeszczewypadnieiwIczęścitoiowoudoskonalić,uzu-pełnić,amożenawetcośdoIIczęściprzenieśćnp.zrozdziałuDeprivi-legiis.Gdycałośćbędziegotowa,możnabędzieredakcjęwykończyć.

8.Jeżelimożna,proszęIczęśćprzetłumaczyćiprzysłaćegzemplarzmniedoprzejrzenia.

9.ProszęporobićsweuwagidoIczęści.10.CzęściII,pomimointensywnejpracy,najakąmniestaćbyło,niewy-

kończyłem.Niewielejużzostało.Zrobiętopowizytacji,tj.wewrze-śniu.Proszędotegoczasusweuwaginadesłać.

11.Możewypadnieprzyostatniejredakcjiosobiściepokonferować.


12.Bardzopotrzebnemi:a)Normypołacinie1;b)VermeerschDeJureReligiosorum2.ProszęsięspytaćnaBielanach,czyniemająimiprzysłać.Dnia3sierpniajadęnawizytacjędiecezji.Polecamsięmodłom.PrzesyłkęP.Wromblewskiejotrzymałem.BłogosławięWszystkim

†Jerzy,bp

PS.Ustawyprzesyłamosobno.BardzozapraszamdosiebiePanieja-dącenaLitwę;miejscabędzie.

PannaLudwikaRoppównapomożewpracynadustawami.Proszęodesłaćuwagiprzedlwrześnia.

† J.

367

Oryg.:AI.

Wilno, 17 grudnia 1922[M.MariaZambrzycka]


Listotrzymałem.Cieszęsię,że„odzież”sięudała.Zaraznapiszędoks.BuczysaiWojtkiewicza,bywstąpilidoStowarzyszeniaŚw.Kazimierza.

ProszępowiedziećmojejwspółpracownicyPaniA.Głowackiej,że IIczęśćustawjużskończyłem.OjciecJanKryszczukaitysprzepisujenamaszynie.Skorotylkoskończy,nadeślę.TłumaczeniaiuwagPaniA.Gło-wackiejjeszczenieczytałem,terazzabioręsiędotego.Pracywustawę

1 NormaesecundumquasSacraCongregatiodeReligiosis innovisCongregationibusapprobandisprocederesolet,6III1921(AAS,1921,s.312-319).

2 Arthur Vermeersch, Dereligiosisinstitutisetpersonis,Brugis1902;zapewnebyłyteżipóźniejszewydania.


włożyłemdużo.StarałemsięumieścićzKodeksu,oilemogłem,wszyst-ko,codotyczyzgromadzeńoślubachprostych.Tam,gdzieKodeksrzeczodsyładorozstrzygnięciakonstytucjom,starałemsięjąrozstrzygnąć,opierającsięnagruntownychautorach,traktującychoprawiezakonnymnapodstawieKodeksu.IsamKodekstrzebabyłopokilkarazyprzewer-tować.Skorobędąobieczęściustaw,możnabędziejełatwiejzharmoni-zowaćiwygładzić.Niechmojawspółpracownicaniczymsięniekrępu-je,robiswojeuwagi;potemporozumiemysię.Szkoda,żeniemajesz-czegruntownychkomentarzy,obejmującychcałyKodeks.Prosiłbymni-komuniedawaćprzerobionychustawdokorzystania,nimniebędąosta-teczniewykończone.Chciałemdostaćustawyjużułożoneczyprzerobio-newedługKodeksu,aletutejszezgromadzeniaanijawne,aniukrytejesz-czeniemajątakichustaw,nawetmęskie.Trzebabyłosamemuradzićbezwzorów.MożeDrogiePaniemogłybyukogodostaćtakieustawy,prosił-bymoprzysłanie.

ChciałbymdlaPańjaknajlepiejzrobićustawę.TyleodDrogichPańdoznałemwżyciudobrego,tyleserca;takwszystkieDrogiePanieszanu-jęikocham.BardzobympragnąłchoćtądrobnąpracąPaniomdaćdowódswejwdzięczności.

Tu,wWilnie,jakzwykle,możeniecospokojniej.Wostatnichcza-sachbardzowielkibólismutekodczuwam,gdywidzęwśródludzitylenienawiściimiędzynarodami,iklasami,ijednostkami.Jatakwszystkichludzikocham,bezróżnicy,choćbyniewiemdojakiejnarodowościktona-leżał.Nierozumiem,jakmożnaganićipotępiaćwdrugich,cosięusie-biepochwala,jakmożnamiećdwiemiarywetyce,którawinnanormo-waćwspółżycieiwspółpracęwszystkich.Ciężkoidusznomiwatmosfe-rzezatrutejjademnienawiści;alewolaBoża.

WszystkimDrogimPaniomżyczęzserca,byJezuswsercukażdejkrólował.Wszystkimbłogosławię

†Jerzy,bp


368

Oryg.:AI.

Wilno, 14 stycznia 1923[A.Głowacka]

DrogaPani!

Bógzapłaćzalistserdecznyiżyczenia.Proszęrównieżpodzięko-waćodemniezalistyiserdeczneżyczeniaPaniomZambrzyckiejiCzyż.Niepiszęoddzielnie,boczasubrak.Mamtuchwilebardzociężkieitrud-ne.NiechbędzieBoguzawszystkopodziękaichwała.Pociechęznajdujęwmodlitwieipracy.Jestemzdrowszy,toteżkorzystamztegoipracujęjakmogę.Proszępamiętaćomniewmodlitwach.

Konstytucjejużwykończyłem.Nimmójwspółpracownik,o.JanKry-szczukaitys,przepisałtekstłaciński,miałemczasdoprzejrzenia„uwag”idozharmonizowaniaczęściIiII.Przestudiowałemrównieżparępoważnychkomentatorówprawazakonnegoiparękonstytucji,więcjeszczeniecorzeczpogłębiłemiuzupełniłem.

DziękujębardzoDrogiejPaniza„uwagi”doKonstytucji;niektórebyłybardzotrafneidobre,tylkoniektórychnieuwzględniłem,bomisięzdawało,iżlepiejrzeczzostawićtakjakjest.l. ProszęprzepisaćczęśćI(tłumaczenie),zachowującporządekrozdziałów

ipunktówwskazanyprzezemniewtekścieinaosobnychkartkach,gdzierzeczbardziejzawiłasięzdawała.Najlepiejbyłoby,gdybyktonamaszy-nieprzepisał.Należyopuścićpunkty,któreprzenoszędoczęściII.

2.Sądzę,żeprzyprzepisywaniuczęściIjużmożnazmienićnumeracjępunktów.Możnabyjechoćbyołówkiemporobić,alepokolei.Dobrzebybyło,gdybyDrogaPaniiwłacińskimtekścieodpowiedniopopra-wiłanumeracjęzajednymzamachem.

3.PrzytłumaczeniuczęściIIproszęodrazusiętrzymaćporządkuroz-działówipunktów,wskazanegowtekścielubnakarteczkach.Proszęodrazuwciągaćdotłumaczeniawedługkoleiwskazanejpunktybra-kującezczęściIizuzupełnień(Supplementa).


4.Sądzę,żewczęściIIteżjużbędziemożnaodpowiedniozmienićnu-merację.

5.Proszęteżporobićpotrzebne„uwagi”.Możezaciężkiwyszedłroz-dział„Odobrach”.Alełatwowykreślić.

6.Dopierwszejczęścidodałem„Ośrodkachkarnych,zaradczychiopokutach”.NatoiKonstytucjasiępowołuje(rozdział„Owydale-niu”iinne)iniektórzyprawnicytoradzą.

7.Uważam,żeo„Kapitulewin”lepiejprzenieśćdorozdziału„Ośrod-kachipomocachdopodtrzymaniakarności”–towidziałemwniektó-rychkonstytucjach.

8.Proszędobrzerozważyćinaradzićsięcodowyboruprzełożonejpro-wincjalnej:czyjąmawybieraćkapitułaprowincjalnaczyprzełożonageneralnawrazzradnymi?Ijedno,idrugiesiępraktykuje.Jawybórtenzostawiłemkapituleprowincjalnej.Alemożnazmienićizostawićzarządowigłównemu.Kapitułaitakmusi[się]zbierać,niechdokonaiwyborów.Aleniewiem,czytobędzielepiej.Wwieluzakonachtosiępraktykuje,aleteżiinnapraktykajestwużyciu.Proszęzdecydo-waćsię.

9. Supplementa(Uzupełnienia)możnapociąćiponaklejaćwodpowied-nichmiejscach,oiletookażesiępraktyczne.

10.DoczęściIIdodałemnakarteczkachtłumaczenieUzupełnień.Sądzę,żezczęściąIIDrogaPanibędziemiałamniejrobotyibędzieonałatwiejsza.

11.Proszęnieczekać,ażwszystkobędziewykończone,aleprzesyłaćdomnierobotęchoćbyczęściowo,tj.częśćIpoprzepisaniu,apotemczęśćII.Chciałbymprędzejrobotęwykończyć,bopotemmożeczasuniebędęmiał.

BardzoserdeczniewszystkiePaniepozdrawiamizsercawszystkimbłogosławię.Oddany

†Jerzy,bp

PS.Oodebraniurękopisuproszępowiadomić,bymbyłspokojny.


369

Oryg.:AI.

Wilno, 23 marca 1923[A.Głowacka]


Listyipapieryotrzymałem,tj.uwagidoustaworazsameustawy.Niezabrałemsięjeszczedoichporządkowania.Wyjątkowomambardzowie-lerobót;oprócztegomiewamkazaniapasyjnewkatedrze.ZabioręsiędorobotynadustawamipoNiedzieliPalmowej.Trzebabędziejeszczeprzej-rzećwszystkieroczniki„ActaApostolicaeSedis”,zaczynającod1917roku,bywybraćznichnowszeuchwałyStolicyŚwiętejdotycząceżyciazakonnego;tegojeszczeniezrobiłem.Niedawnośmydostaliteroczniki;wskutekwojnyniemożnabyłoichsprowadzić.Aletarobotaniepotrwadługo;możesięudawszystkowykończyćpodczasŚwiąt.

Proszę,niczymsięniekrępując,robićswojeuwagi;tomnieułatwiapracę,czynijąkrytyczniejszą.

WszystkimDrogimPaniomprzesyłamnajserdeczniejszeżyczeniazpowoduŚwiątWielkanocnych.NiechChrystusZmartwychwstałydaza-tryumfowaćnadwszelkimitrudnościami.ZsercaprzesyłamWszystkimswebłogosławieństwo.Polecamsięinadalmodłom.



370

Kopia.:AMPP.

[Wilno],11kwietnia1923Fragment.

Nicnowegoosobiedonieśćniemogę.Zwykłeprace.Pracujęwieleiciężko,niemamczasuoniczyminnymmyśleć.

371

Kopia:LCVA,1674,2,t.48,k.15a.

[Wilno],14maja1924Fragment.

ByłemwRydze,bywziąćudziałwkonsekracjiJ.E.biskupaRanca-na.NaŁotwieniemadotychczasżadnegozgromadzeniażeńskiego,apo-wołaniasą.

J.E.arcybpSpringowiczradziłsięmnie,kogobymógłsprowadzić.WskazałemZgromadzeniePań.

Bardzopragnie,bySiostrymogłychoćszwalnięnapoczątekotwo-rzyć.[...]

PrzyrzekłemArcybiskupowi,żesięzwrócęztąprośbą.[...]CzyPaniezechcąpójśćnaŁotwępracować?[...]MarianiezałożylijużdomwŁotwie;moglibydopomócSiostrom

wżyciuduchowym.[...]ChoćmożeniebędąwarunkinarazienajlepszedlaSióstr,alemoim

zdaniemnienależybaćsięryzykowaćdlasprawyBożej.


372

Kopia:AMPP.

[Wilno], 26 stycznia 1925Fragment.

Posyłamprzepisanenamaszynieegzemplarzeustawpołacinieipopolsku.[...]Proszęustalićostatecznietekst.[...]MożejeszczezechcąPa-niecoopuścićlubcododać.[...]Obecnanumeracjaniedokładna.[...]

373

Kopia:LCVA,1675,2,t.48,k.16.

[Wilno], 18 marca 1925Fragment.

Znowuzaczynająpuszczaćpogłoski,żemogąmniezabraćzWilna.Bardzobymsięcieszył,gdybyOjciecŚw.zdjąłzmoichbarktenciężar.Proszęsięmodlić,bywewszystkimwolaBożasięspełniła.[...]

WoczachBogaczujęsiębardzoibardzonędznyminiegodnym.Wieleliczęnamodlitwyżyczliwychmiosób.

374

Kopia:LCVA,1675,2,t.48,k.16.

Rzym, 6 sierpnia 1925Fragment.

Wczorajpo12wpołudnieszczęśliwieprzybyłemdoRzymu.[...]Jużdzisiajrozpocząłempracę.Powiedziałemsobie,żewRzymiemuszęwię-cejiintensywniejpracować.Napoczątekwstałemogodzinie3½ipracu-


ję.[...]StaramsięoaudiencjęuOjcaŚw.[...]JaksięwRzymieudaurzą-dzić,jeszczeniewiem.OpatrznośćBożapomyśliotym,ufambezgranicz-nie.TyledoznałemcudównamacalnejiwidocznejopiekiOpatrznościBo-żej–jaktunieufać![...]

Szczęśliwyjestem,żeOjciecŚw.wswejdobrociiłaskawościdlamniezdjąłzmychnieudolnychbarkciężarrządówdiecezjiwileńskiej.BędęmógłterazsięoddaćsprawomZgromadzeniaMarianów,aprzedewszystkimsamsprawywłasnejduszybędęmógłuporządkowaćspokoj-nie.Myślęzacząćtużycieoddobrychrekolekcjiichcęodbyćjubileusz.BędępamiętałoWaswmodlitwach,iWyteżomniepamiętajcie,jużzno-wuterazjakoubogimzakonniku,którypragniebyćnieznanymizanicmianym,bymógłswegoBogatymgoręcejkochaćisłużyćMuwierniej,iwielbićGo,iJegochwałęszerzyć.[...]

Bardzokochamwszystkichludzibezróżnicy;wprostnierozumiem,jakmożnabypogodzićipomieścićwsercumiłośćBogainiechęćdoko-gokolwiek.ProszęBoga,byiludziemiprzebaczyliidarowali,iżstałemsiępowodemdlanichnierazdogniewuiinnychuczućniedobrych.Sądzę,żeteraz,pomoimzwolnieniusięzWilna,powolizapomnąomnieiprzestanązracjimejnędznejosobyBogaobrażać.NiechBógwszystkimbłogosławi.

375

Kopia:LCVA,1675,2,t.48,k.16-17.

[Rzym],3września1925Fragment.

Bardzomisięudałyrekolekcje.Uspokoiłemsięinabrałemnowychsiłdonowegożycia.[...]Ktowie,czymisięudajużwtymrokuurzą-dzićtudomstudiów,jakzamierzałem.OjciecŚw.wswejdobrocimyślałomnieiodesłałmniedoJ.Em.KardynałaWikaregowsprawiewynale-zieniapunktuoparcia.AleobecnieJ.Em.jeszczeniema.Więcczekam.Tymczasemprowadzężyciestudenckieiuczęsiępowłosku.[...]Pracu-jęodranadowieczora,aleczujęsięjużniecowypoczętym;widaćzmianawarunkówżyciadobrzeoddziaływa.


376

Kopia:LCVA,1675,2,t.48,k.17.

[Rzym],17października1925Fragment.

Zacznętrochęchodzićkołoswoichinteresów,bojużzaczynająwra-caćpowakacjachpotrzebnidlamnieludzie.Jestemdotychczaszdrówipracujębardzowiele,staramsięanichwilkiniezmarnować.

377

Oryg.:AI.

Rzym, 9 listopada 1925[M.MariaZambrzycka]

Droga Pani.

Wszystkootrzymałem.Bardzodziękujęzaciepłerzeczy.Ks.JanKryszczukaityswysłałrzeczy,alejeszczenienadeszły,spodziewamsięwkrótcejeotrzymać.

12 egzemplarzy ustaw1razemzdokumentamiwręczyłemŚw.Kon-gregacji.Okazujesię,żetrzebazłożyć30egzemplarzyustawdlakonsul-torów.Więcproszęonadesłaniebrakującychegzemplarzy,najmniej18,pocztą.Proszęprzesłaćprzezktórąkolwiekksięgarnię,naprzykładGebe-thnera,niezginą.Możnazaasekurować.Wysłaniatychegzemplarzypro-szęnieodkładać.Prędzejsprawazatwierdzeniaposuniesięnaprzód.Alenieprzyrzekająprędkozałatwićtejsprawy.Trzebateżzłożyć500lirów,aleznadsyłaniempieniędzyproszęsięniespieszyć;jaswojedam.ZresztąPanieprzysłały100zł,więcmałocobędziebrakowało.Przyokazjikiedy-kolwiekbędąmogłyprzesłaćresztę.Więcczekamresztyustaw.

1 ConstitutionesSororumAncillarumSacriCordisJesu, Varsaviae 1925.


KardynałaLaurentegoniezastałem,alewkrótcedoręczęijemunade-słanedokumenty.

PrzesyłamPaniomdokumentdyspensy,októrejzałatwieniebyłemproszonyijużdonosiłem.Taksęopłaciłem,dodającmałąkwotętemu,coprzyniósłpapier,wyniosłotowszystko22liry.

CodoS.IrenyDrozdowskiejproszęnapisaćpodaniewedługwska-zanegowzoru,asprawędasięzarazzałatwić.NiechPaniewzorypróśbipodańprzechowująwosobnejteczcenawszelkiwypadek.Jaktusięza-siedzimy,możekiedyPaniomnadeślęwięcejwzorów.Proszęniekrępo-waćsięizwracaćzawszedomnie.Oilebędęmógł,usłużę.ArcybpRopptubawi.

Przesyłampozdrowienieibłogosławieństwo†Jerzy,bp

378

Kopia:LCVA,1674,2,t.48,k.17.

Rzym, 11 marca 1926Fragment.

WróciłemzLitwypociężkiejpracy.[...]Stanrzeczyznalazłemokropny.OjciecŚw.wporęzapobiegłzłemu.Bógpobłogosławiłmejpra-cy.NiechImięJegobędzieuwielbione![...]Polecamsięmodłom,bymdlainnychpracując,samniezginął.


379

Kopia:AMPP.

Rzym,LungotevereFarnesina40,26 marca 1926

Droga Pani.

Kreślęchoćkilkasłów.Mówiłemzks.Marszałkiewiczemześw.KongregacjioWaszychustawach.Sąwrobocie.Miejciecierpliwośćświętą.Powoliwszystkosięzrobi.Św.Kongregacjazawalonaustawamiipracą.Całymilatyczekająnazatwierdzenie.Proszęniepoddawaćsięniepokojom.Wszystkobędziedobrze.

WróciłemzLitwystraszniespracowany.ResztęopowieWamo.Bro-nikowskilubbratLewandowicz.

MojedrogieSiostry,częstooWasmyślęipolecamWasSercuJezu-sa.Wyteżzamniesięmódlcie,byśmyrazemkiedyśmogliwniebiespo-czywaćicieszyćsię.

PrzesyłamdlaCiebie,DrogaMatko,dlawszystkichSióstridlacałegoZgromadzeniazgłębisercażyczenia,pozdrowieniaibłogosławieństwo.

†Jerzy,arcybiskup

380

Kopia:LCVA,1675,2,t.48,k.17.

[Rzym], 31 marca 1926Fragment.

ZarazpoświętachwyjeżdżamnaLitwę.[...]Bardzotusięspracowa-łem.Odczuwatomojeserceimojenerwy.Skoroznajdęchwilkęwolniej-szą,pójdędodoktora,byzbadał.

Mamtoprzekonanie,żeBógbędziezadowolonyztego,cosięzrobi-ło,aleczyludziebędązadowoleni?Wątpię.Przypuszczam,żemogędo-staćdobrecięginaLitwie.Mniejszaoto,bylebychwałaBożarosła,aKo-


ściółwzmagałsię.Naprawdędziśmogępowiedzieć,żeKościółkatolickijestjedynąmojąojczyzną,ajaczuję,iżstajęsięcorazbardziejjegojedy-niepatriotą.Proszęmodlićsięzamnie,byminnympięknerzeczygłosząc,aczasamiirobiąc,samniezginął.Małonierazmamczasuinamodlitwę.ToteżcałąnadziejępokładamwmodlitwachWaszychiinnychSióstr,któ-rymstaramsięzawsze,oilemogę,służyć.Musząmiwyprosićtuświę-tość,atamszczęścieniebieskie.


381

Koncept:LCVA,1674,2,t.9,k.91.Kopiamaszynowa,podpisanaprzezwikariuszageneralnegoks.K.Michalkiewicza:LCVA,1674,2,t.9,k.127.


Śledztwoprzeprowadzonewparafiiraduńskiejpowiatulidskiegoprzezkomisjęzłożonązksięży:LudwikaBałobana,rektorakościołapo-pijarskiegowLidzie,JanaKuźmińskiego,proboszczaidziekanawNa-czyorazWacławaRomanowskiego,proboszczawHermaniszkach,wyka-zało,żednia22października1922r.zostałoprzeztłumprzerwaneiunie-możliwionewkościeleraduńskimnabożeństwo,przeznaczonedlalud-

Do Prokuratora Sądu Okręgowego w Wilnie

W kościele w Raduniu w województwie nowogródzkim od dłuższego cza-su był używany w nabożeństwach język polski i litewski, według ustalonego przez administra to ra apostolskiego ks. Kazimierza Michalkiewicza w 1912 r. porządku. Od 22 X 1922 r. do 12 X 1924 r. grupa Polaków uniemożliwiała używanie języka litewskiego.

W piśmie z dnia 20 XII 1922 r. bp Matulewicz, a oficjalnie wikariusz ge-neralny ks. Kazimierz Michalkiewicz prosi prokuratora Sądu Okręgowego w Wilnie o wszczęcie procesu sądowego przeciwko wspomnianej grupie. Wo-bec braku odpowiedzi biskup Matulewicz kieruje do prokuratora ponownie pi-smo 22 II 1923 r.

Na ten sam temat zobacz też pismo do ks. Stanisława Chodyki i do wier-nych parafii raduńskiej.

Do Prokuratora Sądu Okręgowego w Wilnie450

nościlitewskiej,odprawianewedługustalonegoprzezWładzęDuchow-nąporządku.

Jakopodżegaczymiędzyinnymizauważono:1)zmiasteczkaRadu-nia:AntoniegoNosewiczaiJanaNienartowicza;2)zewsiWarzkiel:Józe-faLewona,AntoniegoKierula,DominikaSienkiewicza.

Czynypowyższesąprzewidzianewartykule75KodeksuKarnego.KuriaBiskupiaWileńskapodajefaktpowyższydowiadomościPro-

kuraturyiprosiowdrożeniedochodzeniakarnegoprzeciwkowinnym.Przyniniejszymzałączasięodpisyzzeznańniektórychświadków

orazodpisrozporządzeniaWładzyDuchownej,ustalającegoporządekna-bożeństwawkościeleraduńskim.

Kopia:LCVA,1674,2,t.9,k.92

Załącznik

Wilno, 19 grudnia 1922Odpis

Porządeknabożeństwdodatkowychwkościeleparafialnymraduńskim(wyciągzprotokółuposiedzeniaKonsystorzaWileńskiego

dnia28lipca1912r.)

Wszystkienabożeństwaiśpiewywewszystkieniedzieleiświętaca-łegorokuodbywaćsięmająwjęzykuwiększości,tz.polskim;kazaniewtymsamymjęzykumabyćgłoszonezarazposumie.Kazaniedlamniej-szościwjęzykulitewskimwtesamedniemabyćgłoszonedlawygodyparafiannieprzedsumą,leczpokrótkiejprzerwienastępującejpopolskimkazaniu.Litwinimająprawośpiewaćpolitewskuponieszporachiodśpie-waniupopolsku„DobranocoJezu”.PonadtonadrugidzieńWielkano-cy,ZielonychŚwiątek,BożegoNarodzenia,jakrównieżwdrugimdniuCzterdziestogodzinnegonabożeństwacałkowitenabożeństwododatkoweiśpiewyprzezcałydzieńwkościelemająsięodbywaćwjęzykumniej-szościtz.litewskimznaukązarazposumierównieżwlitewskimjęzyku.AdoracjaNajświętszegoSakramentuwjęzykulitewskimmasięodbywać

451Do Prokuratora Sądu Okręgowego w Wilnie

czteryrazydoroku,amianowiciewkażdąpierwsząniedzielęposzcze-gólnychkwartałów.Tenporządekstanowczomabyćzachowywanyprzezmiejscoweduchowieństwoiwszystkichparafian.

KuriaDiecezjalnaWileńska Zazgodność:ks.J.Ellert Wilno, 19 grudnia 1922 r.

pieczęć

382


KuriaDiecezjalnaWileńska№1105


DoPanaProkuratoraSąduOkręgowegowWilnie

TymczasowyProboszczwRaduniuKs.StanisławChodykowrapor-cieswymzdnia12lutegobr.naimięJegoEkscelencjiBiskupaWileńskie-go donosi:

„Dnia4lutegobr.znowuzostałzakłóconywkościeleprzezgromadęwichrzycielizłożonąz15-20ludziporządeknabożeństwaustalonyprzezwładzęDiecezjalną.Nazwiskawichrzycielisąnastępujące:1.BiełanosJózefzRadunia,2.NosewiczAntonizRadunia,3.AntoniSzyłkozRa-dunia,4.JulianSzyłko,synAntoniego,artylerzystazostającynasłużbieczynnej(pułkstoiwWilnie),5.JózefBowszyszRadunia,6.TewielJózefzRadunia,7.AdolfOstrowskizRadunia,8.WincentyArdziulewiczzRa-dunia,9.AntoniSadowskizNowejKozakowszczyzny,10.WincentyWa-silewskizPopiszek,11.AleksanderWasilewskizPopiszek,12.WacławNosewiczzNosewicz.Prócztych,byliinniawanturnicy,którychnazwi-skaniesązanotowane.Najbardziejhałaśliwiezachowywalisię:BiełanosJózefiNosewiczAntoni.Wichrzycielecorazbardziejrozzuchwalająsię,bodotychczaswszystkouchodziimbezkarnie”.


KuriazwracałasięjużdoProkuraturypismemzdnia20XII1922r.Nr4283wsprawieprzerywanianabożeństwawkościeleraduńskimprzezwichrzycieli.

TerazpowtórnieKuriaDiecezjalnaWileńskauprzejmieprosiPanaProkuratoraowdrożeniedochodzeniakarnegoprzeciwkowinnymnaza-sadzieartykułu75KodeksuKarnego.

Kopia:LCVA,1674,2,t.9,k.93v-95.

Załącznik

WyciągzaktdochodzeniawsprawiezaburzeńwkościeleraduńskimpodjętegowskutekpoleceniaOrdynariatuWileńskiegoprzezks.ks.Lu-dwikaBałobana,JanaKuźmińskiegoiWacławaRomanowskiegowpaź-dziernikuroku1922.

1)ZeznaniezaprzysiężonegoświadkaJózefaLewonaitakiegożświadkaBolesławaBołądzia.

JaJózefLewon32latPolakiBolesławBołądź37latPolakobajsta-limieszkańcyidelegaciwsiWaszkiele.JózefKowkiel49l.PolakiJózefWalukiewicz32l.PolakobajstalimieszkańcyidelegaciwsiStraczuny.Nanabożeństwiewdniu22październikabyliśmyobecniLewonJ.,Walu-kiewiczJ.NiedzielabyłaprzeznaczonanaadoracjędlaLitwinów.Kiedyksiądzwyszedłnaambonę,byprzeczytaćEwangeliępolitewsku,zchóruzaczęliśpiewać,międzyinnymizacząłśpiewLewonJózef,AntoniKieruliAntoniNosewicz.Śpiewano„Nierzucimziemi”.JaWalukiewiczJózefbyłemwtenczaswzakrystiiisłyszałem,żenakościeletejpieśninieśpie-wali.Hałasowanotylko,że„NiedamyodprawićadoracjidlaLitwinów”.

(-)JózefWalukiewicz,JózefLewon,BolesławBołądźniepiśmienny,JózefKowkiel.

(-)Ks.L.Bałoban,ks.J.Kuźmiński,ks.W.Romanowski,notariusz.

2)ZeznaniezaprzysiężonychświadkówM.Harasimowicza,D.Nie-nartowicza,A.Szyłko,J.Nosewicza,A.Kaspara.


JaMichałHarasimowicz,62l.,Polak,RomaszkoJan,l.22,Polak,sołtys,SzyłkoAntoni,52l.,Polak,NosewiczJan,25l.,Polak,sołtys–sta-limieszkańcyidelegacimiasteczkaRadunia.JaNienartowiczDominikwniedzielę22Xwkościelebyłemobecny.KiedyksiądzWikariuszzNa-czywszedłnaambonęirozpocząłczytaćEwangeliępolitewsku,zebra-ninachórzerozpoczęliśpiewać„Nierzucimziemi”.Śpiewaliwcałymkościeleprzyakompaniamencieorganu.Wczasieśpiewubyłemnachó-rzeiśpiewałemrazemzinnymi.PodczasśpiewuProboszczprzyszedłnachóripocząłuspokajaćśpiewających,leczgonieusłuchano.Międzyśpie-wającymizauważyłemNosewiczaAntoniego,SienkiewiczaDominikazWaszkieliKirulaAntoniegozWaszkieliLewonaJózefaiinnych.

WspólniebudowaćkościółrazemzLitwinaminiechcemyiniepo-zwolimynażadnedodatkowenabożeństwadlaLitwinów.(-)RomaszkoJan,KasperAntoni,NienartowiczDominik,JanNosewicz,MichałHara-simowicz,SzyłkoAntoniniepiśmienny.

(-)Ks.L.Bałoban,ks.J.Kuźmiński,ks.WRomanowski,notariusz.DopełnieniezeznaniaświadkaNienartowiczaDominikazmiasta

Radunia.JaDominikNienartowiczstwierdzam,żewniedzielę22Xorgany

wczasieśpiewugrały,leczorganistadograniabyłzmuszonyprzezobec-nych.(-)NienartowiczDominik.

(-)Ks.L.Bałoban,ks.J.Kuźmiński,ks.W.Romanowski.

3)ZeznaniezaprzysiężonegoświadkaJózefaSikorskiego.JaJózefSikorski,28lat,stałymieszkaniecidelegatwsiLelusze.

Wniedzielę22Xwkościelebyłemobecny.Kiedyksiądzprzedsumąwszedłnaambonę,byodczytaćEwangeliępolitewsku,zaledwierozpo-cząłczytać,nachórzerozpoczęliPolacyśpiewaćjakąśpieśńniekościelną.Niedzielabyłaprzeznaczonanaadoracjęlitewską.(-)JózefSikorski.

(-)Ks.L.Bałoban,ks.J.Kuźmiński,ks.W.Romanowski,notariusz.

4)Zeznaniazaprzysiężonychświadków:Józefa,s.WincentegoKa-niewicza,Józefa,s.JózefaKaniewicza,WincentegoStraczyńskiego.

Ja Józef, s. Wincentego Kaniewicz, 32 l., Józef, s. Józefa Kaniewicz, 60l.iWincentyStraczyński,51l.,wszyscyLitwinistalimieszkańcyide-legaciwsiPowołoka.Codozajśćwniedzielę22Xbr.powtarzamyto


samo,coipoprzednikJózefSikorski.Słyszeliśmyjednak,żePolacyzbie-ralisięjeszczewcześniejprzerwaćnabożeństwolitewskie.Liczbaprze-ciwnychnabożeństwulitewskiemunieprzewyższa200osób.(-)niepi-śmiennykrzyżyki.(-)ks.L.Bałoban,ks.J.Kuźmiński,ks.W.Romanow-ski,Notariusz.

5)ZeznaniezaprzysiężonegoświadkaJanaNosulisa.JaJanNosulis,26lat,Litwin,mieszkaniecidelegatwsiWigańce.

22Xbyłemwkościeleisłyszałem,żeśpiewrozpocząłNosewiczzRadu-nia.Śpiewanowpierw„Nierzucimziemi”razemzorganem.Niewszy-scyPolacywparafiisąwrogodonasusposobienizwyjątkiemtylkokilkuwarchołów.(-)JonasNosulis.(-)ks.L.Bałoban,ks.J.Kuźmiński,ks.W.Romanowski,Notariusz.

6)ZeznaniezaprzysiężonychświadkówJulianaRodzewiczaiJanaProplaski.

JaJulianRodzewicz,32lat,Litwin,iJanProplaska,27lat,Litwin,delegaciwsiSkładańce.JaJulianRadzewiczsłyszałemjakwpoprzed-niąniedzielęproboszczmówiłzambony,żewnastępnąniedzielę,tj. 22XbędzieadoracjadlaLitwinówijednocześnieprosił,ażebyniktnierobiławanturwkościeleinieprzeszkadzałwnabożeństwie.Osobnodlasiebiekościołaniejesteśmywsilezbudować.Całąwinęprzypisujemyor-ganiście,któryniedawnowróciłzRosji.(-)JulianRadzewicz,JanPropla-ska.(-)ks.L.Bałoban,ks.J.Kuźmiński,ks.W.Romanowski.

pieczęć Zazgodność:ks.St.Tracun notariuszKuriiWileńskiej


Do biskupa Henryka Przeździeckiego

Biskup Henryk Przeździecki (1873-1939) był serdecznym przyjacielem Biskupa Matulewicza. Spotkali się w Seminarium Duchownym w Warsza-wie, potem w Peters burgu, a wreszcie znowu w Warszawie na polu pracy spo-łecznej. Gdy w 1911 r. msgr Adam Sapieha proponował ojcu Matulewiczowi w Rzymie funkcję stałego informatora Stolicy Apostolskiej o sytuacji Kościoła na ziemiach polskich pod zaborem oraz na ziemiach ościennych, ten wskazał na to stanowisko Przeździeckiego, wówczas proboszcza w Łodzi. W 1915 r. został on wikariuszem generalnym archidiecezji warszawskiej. W 1918 r. od maja do paździer nika należał do Tymczasowej Rady Stanu. Jako przedsta-wiciel Rady Regencyjnej i Episkopatu Polski udał się do nuncjusza E. Pacelle-go w Monachium, gdzie 18 V 1918 r. przedstawił kandydaturę księdza Ma-tulewicza na biskupa wileńskiego. W listo padzie sam został biskupem podla-skim. W 1921 r. zwrócił Marianom klasztor w Skórcu. W 1923 r. przepro-wadził synod diecezjalny, na którym zamierzał się wzo ro wać biskup Matule-wicz. Wówczas też utworzył obrządek wschodnio-bizantyński. Przez szereg lat był sekretarzem generalnym Episkopatu Polski.

W 17 listach do biskupa H. Przeździeckiego z lat 1911-1925 są oma-wiane zarówno sprawy osobiste, nacechowane gorącą przyjaźnią, jak i proble-my kościelne, zwłaszcza związane z projektem podziału diecezji wileńskiej. Część listów - to życzenia z okazji świąt Bożego Narodzenia, przypuszczal-nie identyczne dla wszystkich biskupów, przygo towane przez sekretarza, do których biskup Matulewicz dopisywał coś szczególnego.

Do biskupa Henryka Przeździeckiego456

383

Kopia:LCVA,1674,1,t.27,k.34.

Fryburg,2grudnia1911MójDrogiHenryku!

PiszędoCiebiewbardzoważnejsprawieizgóryproszęojaknajści-ślejszysekret.DopierocowróciłemzRzymu.Będąctam,widywałemsięzJ.E.biskupamiSapiehąiTeodorowiczemigłówniezpoleceniaJ.E.Sa-piehydoCiebiepiszęwtejważnejsprawie.

JakCiwiadomo,J.E.Sapiehajużzostałmianowanybiskupemkra-kowskim,niebawemmusiopuścićRzym.Dotychczasonbyłtamprzed-stawicielemirzecznikiemwszystkichsprawnaszegoKościołazRosji,GalicjiiPoznańskiego.Robił,comógł,choćniezawszeiniewszystkomusięudawało.SłynnyBenigniprzypomocypanizCzęstochowyetcon-sortes,podobnoteżinformowałStolicęŚwiętąipodobnonierazgousłu-chanozeszkodądlasprawkościelnych.Relatarefero1.PowyjeździeJ.E.Sapiehyniezostanieżadnegoodpowiedniegoczłowieka,którybymógłbyćprzedstawicielemsprawnaszegoKościoła.

J.E.SapiehazaproponowałbymzostałwRzymie.Pogłębokimna-myśleprzedBogiemodpowiedziałem,żeobecnieniemogęotymnawetmyśleć.Dlajakichpowodów,samdoskonalewiesz;przecieżniemogęrzucićdzieła,któreprzypomocyBożejztakimtrudemrozpoczęliśmyiktóre,jaknapoczątek,nieźlesięrozwija.Mniesięzdaje,żejestWoląBożą,bymszedłtądrogą,naktórąwstąpiłemizniejnieschodził.Zrozu-miałtozłatwościąJ.E.SapiehaiTeodorowicz.

Pytanomnietedyokandydata.PodługimnamyślewskazałemCie-bie.J.E.SapiehachciałbyzTobąpoznaćsięosobiścieiwraziegdybypo-międzyWaminastąpiłoporozumienie,przedstawiłbyCiebieodpowied-nimosobom.J.E.Teodorowiczuważał,żebyłbyśbardzoodpowiedni,onznaCiebiezesłyszenia.

1 Powtarzam,cousłyszałem.

457Do biskupa Henryka Przeździeckiego

DodajędlaTwejwiadomości,żewrazieporozumienianiebyłbyśtamwRzymieczłowiekiemonieokreślonymzajęciu,aledanobyCipo-ważnestanowiskourzędnikawSacraCongregatioConsistorialis, gdzie sięrozstrzygająobecnienajważniejszesprawykościelne;byłbyśobecnynaposiedzeniachimógłbyśzabieraćgłos.

Stronafinansowabyłabyzabezpieczona;dostawałbyśpieniądzenautrzymanieiżycieodpowiedniedostanowiska.Jeszczedodaję,żeteraznajodpowiedniejszaporadozajęciatakiegostanowiska,bosąprzychylnedlategoprojektumiarodajneosoby.Późniejmożewszystkosięzmienić.

Samłatwopojmujesz,mójDrogi,jakatoważnasprawa.Ilebłędówbysięuniknęło,gdybybyłwRzymieodpowiedniczłowiek,któremubyufanoiktórybypotrafiłbezstronnieinformowaćowszystkim,mającje-dyniechwałęBożąidobroKościołaprzedoczyma.Więcrozważcałąrzecz przed Bogiem.

Jeżeliidzieomnie,tonaturalniepragnąłbymCiebiewidziećwśródnaszejmałejgromadkiiwtejsamejpracyznami;wiem,żemógłbyśnamswojąradąiswoimprzykłademwieledopomóc;alewiemteżdobrze,żeswojepragnieniaiżyczeniatrzebapodporządkowaćwiększejchwaleBo-żejiwiększemudobruKościoła;dlategoteżitenlistdoCiebiepiszęiza-chęcamCiebie,byśpoważniewziąłdosercatenprojekt,bosądzę,żetamwRzymiemożewięcejbyśzrobiłdlaKościołaichwałyBożejniżrazemznaminędzędzieląc.PomyślirozważwszystkoprzedBogiem.

Mnieosobiściedrogadyplomacjinieprzypadadoserca,wolęiśćzChrystusemubogim,oddanymcichejpracy,oddanymtrudomapostol-skim;alerozumiem,żetrzebaludzi,którzybyidyplomacjąsiętrudniliikomuPanBógdajedotegozdolności,możeitamwieledobregozrobić.

Wszystkoto,conapisałem,jesttylkoprojekt.Rozumiesz,żenimtenprojektsięurzeczywistni,obiestronymusząsiępoznaćiporozumieć.WięcprosiCiebieJ.E.Sapieha,byś,oilemożności,niezwlekającanichwili,przyjechałdoRzymuwceluporozumieniasięiwzajemnegopo-znania,bezzobowiązańjeszcze.Gotowibylipieniądzenadrogęposłać,alepowiedziałem,żeztymdaszsobieradę.Sądzę,żewkażdymrazie,czyprojektprzyjmiesz,czynie,dobrzezrobisz,jeżelipojedzieszdoRzy-mu.Naturalnie,wstąpiłbyśpodrodzedomnie.Jeszczerazzaznaczam,żetrzebatoprędkozrobić;podróżdoRzymuzajmieCijakie2lub3tygo-


dnieczasu.Ważnarzecz,przyjeżdżajbezzwłoki1,choćbyśsięniezgo-dziłnapropozycję,pomówićjednakotymosobiściewarto.Dajmizaraz odpowiedź.

CałujęCiebieTwójJerzyMatulewicz

PS.Pozrobieniuużytkulistzniszcz.ListnapisanyzpoleceniaJ.E.SapiehyiprzesłanyprzezJ.W.Ks.

KanclerzaNikiela.

384


Mariampol, 17 listopada 1918DrogiHenryku!

Bógzapłaćzasłowaserdeczne.ŻyczęCiteżzcałegosercabłogosła-wieństwaBożegowpracynaPodlasiu.

Ciężkomibyłopogodzićsięztąmyślą,żemamiśćdoWilna.WolaOjcaŚwiętegojestdlamnienieomylnąwskazówkąwoliBożej.Podda-jęsięjejcałkowicie.Bógwidzi,żepragnęjedyniedobraKościoła;pragnęwszystkimstaćsiędlawszystkichiwszystkimjednakowosłużyćwduchusprawiedliwościimiłości.ZasadyChrystusowesąznaneijasne.Alenie-łatwojezastosowaćwpraktyce.BógmidopomożeiMatkaNajświętsza.LiczęteżinaTwojąradęipomocwtrudnościach,inaTwojemodlitwy.

OtrzymałemdepeszęodJ.E.WizytatoraApostolskiegoMgr.Rattie-go,żemamsiękonsekrowaćnatychmiast,nieczekającnadejściabulli.Po-stanowiłemodbyćkonsekrację1grudniawKownie,oilenieprzewidzia-newypadkiniestanąnaprzeszkodzie.

PolecamsięTwymmodłomTwójJerzy

1 Ks.Przeździeckizainteresowałsiępropozycją,nacowskazujelistks.Matulewiczadobp.Sapiehyz12XII1911r.ipodróżdoFryburgaiRzymu.


385

Oryg.:ADS,PrywatnakorespondencjaJ.E.OrdynariuszaHenrykaPrzeździeckiegozEpiskopatem,nr14e.

Wilno, 3 grudnia 1919KochanyiDrogiHenryku!

PrzyjmijodemnienajserdeczniejszeżyczeniazpowoduŚwiąt.NiechBóginadal,jakdotąd,błogosławiTwympracom.Obydałprędzejnamwszystkimpokójinormalnewarunkipracy!

BawituobecnieJ.E.arcybiskupRoppiJ.E.biskupO’Rourke.Naszawszetumęczytasamaniepewnośćitosamonaprężeniesto-

sunkównarodowościowych.Staramsię,jakmogę,wszystkołagodzić.Zdajesię,żenaogółnieco

spokojniej.Niezapominajomniewmodlitwie.CałymsercemCioddanyTwój

†Jerzy,bp

386

Oryg.:ADS,Aktaogólne,Podziałdiecezji,k.15.

Wilno,25maja1920WaszaEkscelencjo,

Wodpowiedzinapismozdnia19kwietniapodNr1430,ponaradze-niusięzKapitułą,mamhonorpowiadomićWasząEkscelencję,żedanejchwili,gdylosypolitycznenaszegokrajuniesąjeszczezdecydowane,niemożebyćmowyopodzialewileńskiejdiecezji,chociażzasadniczopo-


działtenzustaleniemsięgranicpolitycznych,dlacelówreligijnychipa-storyzacjimożebędziekoniecznym.

Korzystamztejmiłejokazji,byzłożyćWaszejEkscelencjiwyrazyczciiuszanowaniaipolecićsięJegomodlitwomipamięci

† Jerzy

387

Oryg.:ADS,PrywatnakorespondencjaJ.E.OrdynariuszaHenrykaPrzeździeckiegozEpiskopatem,nr46a.Tł.1.częśćzłac.ks.J.BukowiczMIC.

Wilno, 18 grudnia 1920NajdostojniejszyKsiężeBiskupie,

UroczystośćBożegoNarodzeniaipoczątekNowegoRokudająmimiłąokazjębłaganiaNajwyższegoBogaowszystkoconajlepszedlaWaszejEks-celencjiorazprzekazaniawyrazówmojejnajgłębszejczciipoważania.

OddanywChrystusie† Jerzy Matulewicz

MójDrogi,

Już7-mąwładzęprzeżywamwWilnie.Obecniediecezjapodtrzemarządami:Polski,LitwyŚrodkowejiLitwyKowieńskiej;skrawkisąpodbolszewikami.Niektóreczęścidiecezjisąwstaniemisyjnym.Komunika-cjazduchowieństwemczęstoprawieniemożliwa;listyipapieryposyła-my„przyokazji”.Ludwymęczonyizewszystkiegoprawieogołocony.Ciągła„tymczasowość”i„niepewność”–cobędzie.Wobectegozastójżyciaprawiewewszystkichdziedzinach.Walkiikłótnienarodowościoweipolityczne.Kłamstwa,oszczerstwaiwymyślania.Możnasobiewyobra-zić,jakamożebyćpracawtakichwarunkachijakieżycie.


Łagodzę,jakmogę,tarciaistosunki.Przybolszewikachwielemia-łemprzykrości:ukradzionomipierścieńitrochęinnychrzeczy,rewizja,aresztowaniesłużącego,włamywaniasięwnocydodomówitp.Nerwymoje,biednenerwy.

ObyPanBógpoliczyłmitowszystkojakoczyściec.Módlsię.Twój

† Jerzy

388

Oryg.:ADS,PrywatnakorespondencjaJ.E.OrdynariuszaHenrykaPrzeździeckiegozEpiskopatem.

Dalistowo1,16września1921

†DrogiHenryku!

ListzTwojejKuriiwsprawiejurysdykcjidlakapelanówwosadachżołnierskichz4wrześniadziśotrzymałem.NatychmiastpoleciłemdaćodpowiedźJ.E.Biskupowipolowemu,żejurysdykcjiudzielam.

Trochęnierozumiem,dlaczegomająnasposądzaćoutrudnianiesprawy.Przed3przeszłomiesiącamibyłumniewtejsprawieks.Świrska,kapelanwojskowy,przysłanyprzezJ.E.Biskupapolowego.Ojurysdyk-cjęnieprosił,prawda,alemupowiedziałem,żezeswejstronyzrobimywszystko,byułatwićsprawępracynadosadnikami.Poleciłemdaćwy-kazkościołówodebranychodprawosławnychijeszczenieobsadzonych,gdziemożnabytakieosadytworzyćikapelanówobsadzać.TenwykazprzesłaćpoleciłemdoKuriiBiskupapolowego.Alejakośdotychczasniesłychać,byteplacówkiobsadzono.JedentylkokapelanosadytakiejspodKobryniasięzgłosił,prosząc,bymgomianowałprefektemwseminariumnauczycielskim,coteżzrobiłem.

1 RubrycelepodająnazwęDolistów.


ProsiłemtylkoJ.E.Biskupapolowego,byoiletookażesięmożliwe,dawałpierwszeństwokapłanomnaszejdiecezji,tym,cowwojskupol-skimsłużyli.Kościołyunassąnawetwolne,gotowe,niezajęte.Niechtyl-koobsadzają.

Jestemnawizytacji.Pracywiele,aleiowocewielkie.CałujęCięserdecznie

† Jerzy

389

Oryg.:ADS,KorespondencjazBiskupami,Ministrami,AmbasadąprzyWatykanieiinnymi,od1II1918,HenrykPrzeździecki,biskupPodlaski,nr137d.

Wilno, 24 grudnia 1921†DrogiHenryku!

Otrzymałempieniądzeprzeznaczonenacelespołeczne.BardzoCidziękujęzapamięćomnieizatępomoc.NigdyniewątpiłeminiewątpięwTwojedobresercedlamnie.

Unasciągłaniepewnośćizdajesię,żenieprędkoonasięskończy.Mamywybory,alewątpię,byonecokolwiekrozstrzygnęły.Żydzi,Litwi-niiświadomiBiałorusininiebiorąudziału.Najlepiej,gdybysiępogodzi-li,aletegoniewidać.Bardzomnietomartwi.Bojęsię,żeKozacykiedyśmogąprzyjśćtunasgodzić.

Miałemsporoprzykrości,którespadłynamnienajniespodziewaniej.Terazznowuspokojnie,nimznowusięnierozpoczniejakaśagitacja.

PrzesyłamCiodbitkękorespondencjizUniwersytetemifakultetemteologicznym1.Ciekawytobędzieprzyczynekdostosunkówtutejszych.Człowiekniewieanidnia,anigodziny,kiedynaniegouderzygromzja-snegonieba.

1 KorespondencjapomiędzyKurjąBiskupiąaUniwersytetemStefanaBatorego, Wilno 1921.


Wżadnąpolitykęniewdajęsię;zachowujęzupełnąneutralnośćwzględemwszelkichtendencji.

TylkoBógsammożenamdaćtrwałyiprawdziwypokój.ProszępamiętaćomnieionaszejbiednejdiecezjiprzedBogiem

w modlitwach.Całymsercemoddany

†Jerzy,bp

390`Oryg.:ADS,PrywatnakorespondencjaJ.E.OrdynariuszaHenrykaPrzeździeckiegozEpiskopatem.

Wilno,2kwietnia1922†DrogiHenryku!

PrzesyłamCitrochędokumentów,októreprosisz.Przepraszam,żeniemogłemwcześniejprzysłać.NazjazdbiskupówdoCzęstochowyna20czerwcaprzyjadę.

Niemogępowiedzieć,czybędęmógłskorzystaćzTwegozaproszeniaiczyprzyjadęnazjazdkoleżeński.Mamznowubiedęznogą;niechciałbymnarażaćsię.

ProszęCiębardzo,byśzechciałprzyjechaćdoWilnanauroczystość400-leciakanonizacjiśw.Kazimierzana28,29i30majabr.Uroczystośćrozpoczynamyodnieszporów27maja.Sądzę,żenieodmówiszmitejła-skiiktóregośdniabędzieszcelebrowałisłowoBożewygłosisz.Będzieszłaskawstanąćumnie.Proszęteżbiskupamińskiego.Bądźłaskawzawia-domićoswymprzyjeździe.

CałymsercemCioddany†Jerzy,bp


391

Oryg.:ADS,Aktaogólne,ZjazdyXX.Biskupóww1922r.,k.12.

BiskupWileński №1633


Ekscelencjo!

PrzesyłamnajuprzejmiejspostrzeżeniaXX.PrefektówWileńskichw sprawie ZasadnormującychstanowiskoXX.Prefektów(Katechetów)wszkołachpaństwowych,któreJ.Em.KardynałDalborłaskawbyłmiprzysłaćpismemzdnia30III1922,Nr1793.

Dodaję,żeteZasadynieuwzględniająpracykatechetycznejXX.pro-boszczówiwikariuszówwszkołach.Rządniezatwierdzaichnaetato-wychprefektówztejracji,żesąnastanowiskachparafialnych.Dopuszczaichtylkowcharakterzeprefektównieetatowych,opłacaichpracętakni-sko,żeniestarczytowynagrodzenienawetnaopłaceniefurmanadoszkółwiejskich.

Zachodziteżpytanie,czywładzaszkolnaniezechcestosowaćidoxx.proboszczówiwikariuszów,oilesąprefektamiwszkołach,punktów2i3Zasad.Wtymwypadkuordynariuszebylibyskrępowaniprzytrans-lokatachproboszczówiwikariuszów.

Łączęwyrazynajgłębszegopoważania.Oddany

† Jerzy


392

Oryg.:ADS,Aktaogólne,Podziałdiecezji,I,k.29.

Wilno,4maja1922Ekscelencjo!

OdbyłemnaradęzKapitułąnadprojektempodziałudiecezjiwileń-skiej.Bylizdania,żetejsprawyjeszczeniemożnaomawiaćwobecnejchwili. Jeszcze granice nasze nie ustalone od strony Litwy. Granice wo-jewództw:wileńskiego,brasławskiegoinowogródzkiego(wprzyszłościgrodzieńskiego)mająuleczmianomiprzekształceniu.

Oddany†Jerzy,bp

393


Wilno, 20 grudnia 1922Ekscelencjo,

ZokazjizbliżającychsięŚwiątBożegoNarodzeniaiNowegoRokumiłomijestprzesłaćWaszejEkscelencjinajserdeczniejszeżyczeniałaskBożychiwszelkiejpomyślnościorazzapewnićomojejnajgłębszejczciipoważaniu.

PrzytejsposobnościdziękujęCizaprzyjaźńszczerą,zaprzychylnośćidobresercedlamnie.BógzapłaćCizawszystko.

OddanyCicałymsercem†Jerzy,bp


394

Koncept:LCVA,1674,2,t.30,k.47-48.

[Wilno,styczeń1923]DrogiKsiężeBiskupie!

Przesyłamdanestatystyczneodobrachkościelnychwdiecezji wileńskiej.

PonaradzeniusięzKapitułązaznaczamconastępuje:1)Jakkolwiekniektóregmachypoklasztornelubwogólepoduchow-

nenarazieniesąnamgwałtowniepotrzebne,tojednakuważamyzarzeczkoniecznązachowaćichtytułwłasnościprzyKościele.Możemyodstąpićjerządowidoczasowegoużytkowanianadogodnychwarunkach.Życiekościelnerujnowaneitłumionedziesiątkamilatzaczynasiębudzićior-ganizować:dawneinowezakonystopniowosprowadzająsiędodiecezji,powstająróżneinstytucjekościelne.Stopniowozajmiemywszystkiegma-chypoduchowneite,któreobecniejeszczeniesązajęte.

2)Niewszystkiedobrapoduchownesąodebrane:niektórejeszczesięznajdująwrękuprawosławnych,innesąwrękurządulubmiast.

3)Prosimyzachowaćdlanaszejdiecezjijakonormębeneficjumpro-boszczowskiegominimum33dziesięciny.Racje:

a)Istniejącebeneficjanaogółmająpo33dziesięcinyistanowiąodręb-nejednostkigospodarcze–folwarczki;nienależyichrozbijaćirujnować.

b)Unasgruntamniejwydajne.4)Niektóreparafieniemająziemi,należyjeobdzielić.5)Naogółksiężamielitrudnościzotaksowaniemdóbr,zewzględu

nazmiennąwalutę.Możenależałobywziąćcenyprzedwojennewzłociejakonormę?

6)Boimysię,żebyprzedstawienierządowiprzesłanychprzeznasda-nychomajątkukościelnymniebyłoodsłonięciemkartzeszkodądlaKo-ścioła.Władzetutejszekilkakrotniedomagałysięodnasdanychstaty-stycznychodobrachkościelnych.Uważaliśmyzarzeczniewskazanąichudzielać;praktykapokazała,żezrobiliśmydobrze.

7)Zaznaczam,żeodpisydokumentówdotyczącezatargówzwładza-miodobrakościelne,którekiedyśnaręceWaszejEkscelencjiprzesłałem,


zostałyprzysłanezpowrotemtu,doWilna,ileżąwteceWydziałumiej-scowegoRobótPublicznych.Niejesttorzeczmiła.

8)Pomimostarańnieoddajągmachównawettymzakonom,którejużwróciłyisą.Owszem,zaznaczają,żewszystkiedobraduchownedawniejskonfiskowanesąwłasnościąrząduijużusiłująodebraćnawettakie,cosięznajdująwrękuKościoła.

395

Oryg.:ADP,KorespondencjazBiskupami,Ministrami,AmbasadąprzyWatykanieiinnymi,od1II1918,HenrykPrzeździecki,biskupPodlaski,nr228.

Wilno,3maja1923KochanyiDrogiHenryku!

SerdecznieCidziękujęzapamięćwdniumegoPatrona.Bardzojestemzajęty.Diecezjawielka,nawałpapierów,interesów

iwizyt.Wwolnychchwilachopracowałemtypoweustawydlazgroma-dzeniaoślubachprostychiprzygotowujęmateriałdlaprzyszłegosyno-dudiecezjalnego.Obecnieopracowujęsprawozdanieostaniediecezji.WdrugiejpołowieczerwcawybieramsiędoRzymuadliminaApostolo-rum;wcześniejniezdążę.

FatalnapomyłkazaszłazbullądlabiskupanominataMichalkiewi-cza.LeżyonawRydzeiniemożemysiędoczekać.Przedkonsekracjąbp.MichalkiewiczaniemogęwyjechaćdoRzymu.

Konkordatchybanieprędkoprzyjdziedoskutku.Tymczasemrządzabieradawnedobrapokościelne,anawetodbieratam,gdzieonezpo-wrotemdostałysiędorąkduchowieństwapodczasróżnychokupacji.

MusimywtymrokuodbyćkapitułęZgromadzeniaMarianów.Musi-mysięzjechaćzagranicą,inaczejniedajesięzrobić.Prawdopodobniezje-dziemysięwGdańsku.

ChybapopowrociezzagranicypoproszęWaswszystkichnazjazdkoleżeńskidomnie,doWilna.BardzopragnęWasmiećwWilnie.Sądzę,żemitejłaskinieodmówicieiprzybędziecie.


Nagonkiprzeciwkomnieniecoustały,aleniewiem,czynadługo.BardzowdzięcznyjestemiTobie,ibiskupowiSokołowskiemuza

życzliwośćdlanaszejgromadkiMarianówwSkórcu.Polecamsięmodlitwom.OddanyCijakzawszecałymsercem

†Jerzy,bp

396

Oryg.:ADP,KorespondencjazBiskupami,Ministrami,AmbasadąprzyWatykanieiinnymi,od1II1918,HenrykPrzeździecki,biskupPodlaski,nr230.

Wilno, 9 czerwca 1923DrogiHenryku!

ListTwójz3VIdopieroterazotrzymałem.Ija,mójDrogi,pracu-jęjakwkatordze.Ułożyłemustawydladwóchzgromadzeńzakonnych,przygotowałemsporomateriałudoprzyszłegosynodudiecezjalnego,do-pierocoskończyłemsprawozdanieostaniediecezjidlaStolicyŚw.ispra-wozdanieoZgromadzeniuMarianów.Wstajęogodzinie3lub4ranoitakcałydzieńBożywciężkiejpracy.

BardzozmartwiłemsięTwojąprzestrogącodoGdańskajakomiej-scakapituły.Zawiadomieniarozesłane,jakjeterazodwołać;komunikacjizLitwążadnejniema,zAmerykąteżniełatwoporozumiećsię,awspół-braciomzPolskiłatwiejdoGdańskazewzględówpaszportowych.Niewiem,cojazrobię.NapisałemdoJ.E.biskupaO’Rourke,proszącote-legraficznezawiadomienie,czymożliwarzecztamsięzebrać.DlaczegowGdańskuniemożna?Napisz:Warszawa,Piękna24.

Piszesz,żeprzyjąłbyśMarianówdopracywSiedlcach,anawetwSeminarium.BógCizapłaćzazaufanieidobresercedlanas.Aleludziabsolutnybrak.Każdyksiądzunaspracujezadwóch,trzech.Mamyzawieleplacówek,trzebatewzmocnić.NarazieniemamkogoCiposłaćdopracy.DwóchmusiałemposłaćdoAmerykinamisje,międzyinnymiipo


to,byswymiofiarami,jakieotrzymają,zasililizakładynaBielanachiin-ne,atakżedopomoglirozbudowaćgmachydlagimnazjum.

Otrzymałemprojektuposażeniaduchowieństwa.Unasspotykasięonzkrytyką.Systemtunieznany,chybagozGalicjiwzięto.BoimysięciągłejingerencjicywilnychwsprawymajątkoweKościoła,wdawaniesiędosprawkościelnych,watrybucjeproboszczówitd.

NajważniejszarzecztowywalczenieprawdziwejwolnościKościoło-wi.Kościółdasobieradęizutrzymaniemswoichpracowników.

WWarszawiebędę14lub15czerwca,apoparudniachwyruszamdoRzymu.Szkoda,żeniejedzieszteraz,bylibyśmyrazem.

Bardzoproszę,bądźłaskawprzysłaćuchwałysynoduodbytego;zpewnościąwydrukujesz.

CałymsercemCioddany†Jerzy,bp

397

Koncept:LVIA,694,3,t.139,k.341.Wilno,4września1923

Wodpowiedzinapismozdnia5sierpniabr.nr175/23mamzaszczytpowiadomić,żePrzepisydlaDuchowieństwaPolskiego,opracowane przezJ.E.biskupakamienieckiego,moimzdaniem,niemogąbyćcałko-wiciewprowadzonewżyciedlatejprzyczyny,żejakzjednejstronywka-płanachosumieniudelikatniejszymwywołająmoczawikłań,takzdru-giejstrony,wobecnakazówpodsurowymikarami,zrodzićmogąlekce-ważenieichwśródkapłanówosumieniumniejwrażliwym.Sądzę,żeści-słeprzestrzeganieprzepisówPrawaKanonicznegowystarczydounormo-wania honestatisclericorum,szczegółyzaśdotyczącezachowaniasięka-płanówwtowarzystwieiwmiejscachpublicznych,jaknakoncertachitp.,powinnybyćomawianewseminariach.OpracowanieobowiązującychprzepisówdladuchowieństwaRzeczypospolitejnajlepiejbyłobyodłożyćdo synodu plenarnego.

BiskupWileński


398


Wilno, 18 grudnia 1923WaszaEkscelencjo,

ZokazjiŚwiątBożegoNarodzeniaiNowegoRokupoczytujęsobiezamiłyobowiązekprzesłaćWaszejEkscelencjinajserdeczniejszeżycze-niałaskBożychiwszelkiejpomyślnościorazzapewnićoswejgłębokiejczciipoważaniu,zjakimpozostaję.

Bardzoabardzoteżdziękujęzanadesłanie„Synodu”1.DajBożewszyst-kowcielićwżycie.

Mniejakzwykleatakująniektóregazety,zmyślającnajpotworniejszerzeczyifałsze.Pracujędzieńinoc.JużkończęukładaćKonstytucjedlaMarianów.Zaczynamprzygotowywaćsynod.

PoruszamysprawęJ.E.biskupaBandurskiego.Szczytemjegopra-gnieńimarzeń,bymógłzostaćwwojsku,otrzymującchoćbynajskrom-niejszestanowiskodziekanawojskowegowWilnie.Miałbypensjęgene-ralską,mógłbyżyćipracować.Zaręcza,żedlaJ.E.bp.Gallabędziebez-graniczniewdzięcznyioddany.PisałemotymdoNuncjuszaiJ.E.bp.Galla.Obecniejesttrudnympołożeniebp.Bandurskiego.Cierpinędzę.Pomagamymu,jakmożemy.Pomyśl,czyniemożnabywtensposóbiczybysięniedałowtensposóbzałatwićtejsprawyprzykrej.

Polecamsięmodlitwom.JakzawszeszczerzeCioddany†Jerzy,bp

1 Synoddiecezjalnypodlaski [...], Siedlce 1923.


399

Oryg.:ADS,Aktaogólne,Podziałdiecezji,k.82.

Wilno,18kwietnia1924Ekscelencjo,

Wodpowiedzinapismozdnia5bm.powiadamiam:1°Niemamżadnychdanychcodoparafiiidekanatówdiecezjiko-

wieńskiej,któreweszływgraniceRzeczypospolitej.PodobnowBrasła-wiurezydujewikariuszgeneralnyczyadministrator,ks.Mańkowski.Doniegosięnależywtejsprawiezwrócić.ŻadnejkorespondencjiKuriana-sza z nim nie prowadzi.

2°PozagranicamiRzeczypospolitej–wLitwieKowieńskiej–znaj-dująsięnastępującedekanatyiparafie:

a)dekanatmalackizparafiami:Malaty,Dubinki,Widziniszki,Kuku-ciszki,Skoduciszki,Inturki,Janiszki,Łabonary,Salgudyszki,Strynie;

b)dekanatgiedrojckizparafiami:Szyrwinty,Giedrojcie,Muśnisz-ki,Kiernowo,Czabiszki,Szeszole,Kiewkle,Giełwany,Pusne,Zybały, Bogusławiszki;

c)dekanatstokliskizparafiami:Stokliszki,Butrymańce,Jezno,Pi-woszuny,Hanuszyszki,Duśmiany,Niemoniuny,Birsztany,Punie,Dorsu-niszki,Użugoście,WysokiDwór,Kowale,Wiluny;

d)dekanatżośleńskizparafiami:Żośle,Kozakiszki,Żyżmory,Gie-gużyn,Połomień,Kietowiszki,Poporcie,Jewje,Kronie,Koszedary,Su-miliszki,Bejżonys;

e)dekanatmereckizparafiami:Merecz,Niedzingi,Przełaje,Niemo-najcie,Rynkowszczyzna,Daugi,Olita,Oława,Orany,Kamień,Ryliszki(filiamerecka)

3°Natereniepowiatów:brzeskiego,kobryńskiegoiprużańskiegoznajdująsiętrzydekanaty:

a)brzeskizparafiami:Brześć,WysokieLitewskie,KamieniecLitew-ski,Domaczew,Czarnawczyce,Wołczyn,Stawy,Szczytniki;

b)dekanatkobryńskizparafiami:Kobryń,Horodziec,Dywin,Janów,Bezdzież,Zbirogi,Torokanie;


c)dekanatprużańskizparafiami:Prużana,Szereszewo,Kiwatycze,Sielec,BerezaKartuska,Siehniewicze.

Wzwiązkuztym,co,idączazdaniemKapitułyKatedralnejWileń-skiej,wyraziłemwpiśmiezdnia6marcabr.doIchEminencjiKardy-nałów,ArcybiskupaPrymasaiArcybiskupaMetropolityWarszawskiegoorazdoJ.E.ArcybiskupaMetropolityMohylewskiegowsprawiepodziałudiecezji,dołączamnastępującedokumenty:

l)odpisprotokółuposiedzeniaKapitułyKatedralnejWileńskiejzdnia14kwietniabr.;

2)odpisodezwyduchowieństwadekanatówbrzeskiegoikobryńskiego;3)odpisypodańkatolikówzmiastaBrześcia;4)zparafiiKamieńcaLitewskiegoi5)zparafiiszczytnickiej.Łączęwyrazyszacunkuipoważania.OddanywChrystusie

†Jerzy,bp.

400


№3177Wilno,4października1924

ZałączającprzyniniejszymodpispismaOddziałuGrobówWojen-nychzdnia1bm.L.426imającnawzględzie,iżgrzebanienacmenta-rzachkatolickichosóbniewiadomego,amożenawetniechrześcijańskie-gowyznaniaspowodujekolizjęzkanonami,postawiksiężyprobosz-czówwnadzwyczajprzykrejsytuacjiorazwywołazgorszenieioburze-niewśródwiernych,proszęoporozumieniesięwtejsprawiezodnośnymiwładzamiimożliwerychłepowiadomienie,jakuradzonowdanymwy-padkupostąpić.SprawataobchodzicałyEpiskopat,chodziwięcodziała-niejednomyślne.

BiskupWileński


401



Ekscelencjo,

ZokazjizbliżającychsięŚwiątBożegoNarodzeniaiNowegoRokupoczytujęsobiezamiłyobowiązekprzesłaćWaszejEkscelencjinajser-deczniejszeżyczeniałaskBożychiwszelkiejpomyślnościwpracachpa-sterskichorazzapewnićomojejnajgłębszejczciipoważaniu,zjakim pozostaję.

Całymsercemoddany†Jerzy,bp

402

Oryg.:ADS,Aktaogólne,ZjazdyXXBiskupóww1925r.,k.131.

BiskupWileński Wilno, 27 marca 1925

Ekscelencjo,

Wodpowiedzinałaskawepismozdnia17marca1925r.wsprawiezamierzonejkonferencjiordynariuszówuprzejmiekomunikuję:

1°Potrzebękonferencjiuznaję;koniecznietrzebasięzebraćitojaknajprędzej.

2°Dogodniejszyibardziejpożądanyjestterminod25majado30maja.

3°Uważam,żekonferencjaodbyćsiępowinnawWarszawie.Szczerze oddany

†Jerzy,bp


403

Kopia:AGM.

Wilno, 7 lipca 1925DrogiKsiężeBiskupie.

Spieszędonieść,żeo.Demczuk,bazylianin,niebyłwTorokaniachiniebędzie,chyba,żekiedyśzmieniąsięwarunki.

Moimzdaniem,wielkaszkoda,iżtaksięstało.Sprawędobrzezwa-żywszyprzedBogiem,powziąłemprzekonanie,żeOO.Bazylianiewie-lemoglibyzaważyćnaszalipracymisyjnej.Tanieszczęsnaopinialudzka!Ileżonapotrafinapsućinarobićszkody!

PojutrzewyjeżdżamdoCiechocinka.Oilebyłobycośpilnego,pro-szętamlistydomnieadresować.

PolecającsięTwoimmodlitwom,przesyłamCipocałunekbraterski†Jerzy,bp

404

Oryg.:ADS,Aktaogólne,Podziałdiecezji,IIInr54.

Ciechocinek,25lipca1925Ekscelencjo,

Nalistzdnia20VIIbr.N.2604odpowiadam,conastępuje.Spra-wąpodziałudiecezjiwileńskiejmiałsięzająćJ.E.MetropolitaRopp.Jatu,wCiechocinku,niemamżadnychdokumentówpodręką,więcchoć-bymchciał,niemogędaćodpowiedzinależytej.Oilepamiętam,Komi-sjauchwaliła,żenapołudniugranicadiecezjiwileńskiejmabiecrzekąBe-rezynką(parafie:NalibokiiDerewnoodchodządodiecezjipińskiej),na-stępnieNiemnemażdorzekiŚwisłoczy,potempewnąprzestrzeńŚwi-słoczą,apotemliniąprzeciągniętąażdodiecezjiłomżyńskiej,takiżbyprzynajmniejdekanatgrodzieński(mniejwięcej)pozostałprzydiecezji


wileńskiej.BiskupŁomżyńskichciał,bydoniegoodeszłydekanatydą-browskiisokólski,zewzględówterytorialnych.

Wszystko,coleżynapołudnieodtejlinii,miałydzielićmiędzysiebiediecezje:łomżyńska,podlaska,łuckaipińska.Codoszczegółówpodziałuordynariuszetychdiecezjipowinnisięporozumieć,pozasięgnięciuzdaniakompetentnychludzi;należymianowiciebraćpoduwagękomunikację.Tuordynariuszwileńskijużnicniemadopowiedzenia.

Oddany†JerzyMatulewicz,bpwileński

OwykazszczegółowyparafiiproszęsięzwrócićdoKuriiWileńskiej.Podznakiemzapytaniazostajądekanatysokólskiidąbrowski.

†Jerzy,bp


Do Władysława Raczkiewicza

Władysław Raczkiewicz (1885-1947), polityk, prawnik, działacz mło-dzieży polskiej w Rosji; 1914-1917 oficer armii rosyjskiej. 1917-1918 współ-twórca i prezes Naczelnego Polskiego Komitetu Wojskowego, potem Rady Na-czelnej Polskiej Siły Zbrojnej; 1918-1920 w Wojsku Polskim. Trzykrot-ny minister spraw wewnętrznych. 1930-1935 marsza łek senatu. Wojewoda: 1921-1924 nowogródzki, 1926-1930 wileński, 1935 krakowski, 1936-1939 pomorski. Od 1934 r. prezes Światowego Związku Polaków z Zagranicy. Od 27 IX 1939 r. prezydent RP (po zrzeczeniu się w Rumunii prezydentury przez I. Moś cickiego) najpierw we Francji, a następnie w Anglii.

W utworzonym przez gen. Żeligowskiego, (po zdobyciu 9 X 1920 r. Wil-na), „państwie” zwanym „Litwa Środkowa”, rezydował w Wilnie Delegat Rządu RP. Od grudnia 1920 do 27 czerwca 1921 r. był nim W. Raczkiewicz.

W dwóch pismach do W. Raczkiewicza: z 12 kwietnia 1921 jako Delega-ta Rządu RP i z 22 III 1922 r. jako wojewody nowogrodzkiego, biskup Ma-tulewicz prosi o przy spie szenie przekazania Seminarium Duchownemu Wi-leńskiemu, przyznanego już w 1919 r. majątku klasztornego w Berezweczu1.

W tej samej sprawie zobacz też pisma: do Komisarza Generalnego Ziem Wschod nich z 8 III 1920 r. i do Tymczasowej Komisji Rządzącej Litwy Środ-kowej z 22 III 1922 r.

1 Berezwecz–kościół,klasztorimajątekziemski,fundacjadlabazylianówz1638r.,od1839r.wewładaniumnichówprawosławnych.W1919r.władzepolskiepostanowiłyprzekazaćcałyobiektdodyspozycjiseminariumduchownegowWilnie.Dorealizacjizamiaruniedoszło.KlasztorprzejąłKorpusOchronyPogranicza,awlatach1939-1945byłtuobózkoncentracyjny.Wokolicznychlasachsowieciihitlerowcyzamordowali30.000Polaków,Żydów,Litwinów,Białorusinówijeńcówradzieckichoraz250żołnie-rzywłoskich,którzyodmówilistrzelaniadoniewinnychludzi.Przepięknyrokokowyko-ściółzburzonopo1945r.

477Do Władysława Raczkiewicza

405

Kopia:LVIA,694,3,t.53,k.183.

EpiscopusVilnensisWilno,12kwietnia1921

JaśnieWielmożnyPanie,

Ks.Maciejewicz,posełdoSejmu,czynił,zamojąwiedzą,wMini-sterstwieRolnictwastaraniaoprzyspieszenieoddaniadóbrBerezwecz,powiatudziśnieńskiego,narzeczWileńskiegoSeminariumDuchowne-go–wmyślzapadłejprzedinwazjąbolszewickądecyzjiPanaKomisa-rzaZ.W.

PanMinisterRaczyńskiobiecałzałatwićsprawęnakorzyśćSemina-rium.PosełMaciejewicztwierdzi,iżrozporządzeniapanaOsmołowskie-gozyskałyaprobatęRadyMinistrów.DotychczasfolwarkBerezweczniezostałoddanyzarządowiSeminarium;miejscowewładzeczyniąwtymwzględzietrudności.Wczesnawiosnawymagazracjirobótpolnychpręd-kiegozałatwieniasprawy.DoBerezweczamożnabyprzenieść3niższekursySeminarium.

UpraszamJaśnieWielmożnegoPanaDelegataoprzyspieszenieła-skawejdecyzji.

PrzesyłamprzyniniejszymodpispismaZarząduDóbrPaństwa.Łączęwyrazygłębokiegoszacunkuipoważania

Do Władysława Raczkiewicza478

Załącznik

Kopia:LVIA,694,3,t.53,k.171.

ZarządCywilnyZiemWschodnichZarządDóbrPaństwa,ReferatRolny

Dnia15kwietnia1920r.Nr1518

WsprawieprzekazaniamajątkuBerezwecz

DoKs.RektoraSeminariumRzymsko-KatolickiegowWilnie

NiniejszymZarządDóbrPaństwakomunikuje,iżnaskutekrozpo-rządzeniaKom.Gen.Z.C.Z.W.zdn.29III1920r. zaNo.NW859/20majątek„Berezwecz”,powiatudziśnieńskiegowrazzzabudowaniamidoniegonależącymiprzekazujesięSeminariumRzymsko-Katolickiemudoużytkowanianazasadzieprekaryjnej.

NaczelnikZarząduDóbrPaństwaOkręguWileńskiegoB.Święto-rzecki.ReferentRolnyZ.D.P.Piłsudski.

Zgodnezoryginałem:KanclerzKuriiBiskupiejks.ChaleckiN.2375.MPKurii.

406

Kopia:LVIA,694,3,53,k.205.

BiskupWileński Wilno, 22 marca 1922

DoPanaWojewodyNowogródzkiego

Seminariumrzymsko-katolickiewWilniemazazadaniekształcenieklerudladiecezji,obejmującejdwiedawniejszegubernie:wileńskąigro-

479Do Władysława Raczkiewicza

dzieńską,zpółtoramilionowąludnościąkatolicką.Pierwotnie,zkursemczteroletnimmieściłodo150alumnów.ObecnietożSeminariummakursośmioletniiliczbaalumnówmawynosićniemniejniż240.SkutkiemtegoSeminarium,takpodwzględempomieszczenia,zdrowotności,jakizaso-bówmaterialnychwżadensposóbwobecnymstanieniemożesprostaćswemuzadaniu,niemówiącjużopomyślnymjegorozwoju.

Jużw1919/20roku,powszechstronnymrozpatrzeniuwyżejwy-mienionychpotrzebSeminarium,ówczesnewładzerządoweprzyszłydoprzekonania,żeSeminariummusimiećmajątekilokal,gdziebymoż-nabyłoumieścićalumnówtrzechniższychkursów(niższeseminarium)inatencelprzekazałodlaSeminariummajątekpoklasztornyBerezwecz,otrzymiledrogiodGłębokiego,powiatudziśnieńskiego(Zarządzenieb.Kom.Gen.Z.C.Z.W.zdn.29III1920r.,nrN.W.859/20).

Zarządzenietoprzyjąłemzprawdziwąradością,jakobardzotraf-neiodpowiadająceswemucelowi.Toteżztymwiększąprzykrościąprzyjąłemzawiadomieniep.StarostyDziśnieńskiegozdn.19X1921r., nr8545/R.,żednia20X1921r.ogodz.2popołudniutenżeStarostaprzyjmieodSeminariummajątekBerezweczzpowrotem.

DawniejSeminariumposiadałoczterywłasnemajątki:Wozgielisz-kiiKorkożyszkiwpowiecieświęciańskim,ŁukiiKołpienicewpowie-cienowogródzkim,skonfiskowaneprzezrządrosyjski.DziśSeminarium,mimokilkakrotnegozwiększenia,wporównaniuzdawnym,liczbyalum-nówizwiązanychztymwydatków,niemanicopróczdalekoniewystar-czającejzapomogipieniężnejodrząduiofiarwiernych.

WobectegomamzaszczytnajgoręcejprosićPanaWojewodę,oła-skawezarządzenie,bymajątekBerezweczzostałoddanydoużytkuSe-minariumponownie,tymbardziej,żepowoływaniesięPanaStarostyprzyodebraniuodSeminariummajątkuBerezwecz,iżtakowyjestpotrzebnydlaszkołyrolniczej,nierealizujesię,gdyżBerezwecz,narównizinnymimajątkamiwpowieciedziśnieńskim,zostającymiwposiadaniuMinister-stwaRolnictwa,oddajesięwdzierżawęosobomprywatnym.Zrozumiałąjestrzeczą,żeprojektzałożeniaszkołyrolniczejniemożedojśćdoskutku,gdyż–jakskądinądjestmiwiadome–szkołyrolniczejużoddawnaist-niejącewPolscesąnieczynnezbrakukandydatów.

BiskupWileński Kanclerz Kurii

Do Władysława Raczkiewicza480

407


[Wilno], 5 sierpnia 1919

Wodpowiedzinalistz1VII1919nr20mamhonorpowiadomićRadęGłówną[Opiekuńczą],żeodpowiednierozkazywsprawiekwestypodha-słem„RatujcieDzieci”wydałemduchowieństwudiecezjimojej,zachęcającjedowszelkiejwtymwzględziepomocykwestarzomikwestarkom.

Korzystajączokazji,składammojeserdecznepodziękowanieRGOzaopiekęudzielanądzieciomzdiecezjimojejijaknajchętniejzsercaca-łegoudzielammegobłogosławieństwadalszymRadyprzedsięwzięciom.

Do Rady Głównej Opiekuńczej

Rada Główna Opiekuńcza (RGO) powstała 1 I 1916 r. na mocy ustawy niemieckich okupacyjnych władz. Zajmowała się niesieniem pomocy poszkodo-wanej przez wojnę ludności w postaci żywności, odzieży, zasiłków pieniężnych. Działała również w pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości.

Ks. Matulewicz korzystał z pomocy RGO, prowadząc sierociniec na Bie-lanach, a także jako biskup wileński.

W piśmie z 5 VIII 1919 r. zgadza się na kwestę pod hasłem „Ratujcie Dzieci”, dziękuje za pomoc i błogosławi RGO.

481Do Rady Glównej Opiekuńczej

Załącznik

Kopiamaszynowa:LVIA,694,3,t.15,k.37.Tł.złac.ks.J.BukowiczMIC.

Listokólny

EpiscopusVilnensisWilno, 4 sierpnia 1919

PrzewielebnyKsiężeDziekanie,

Wdniach7-15wrześniabr.Stowarzyszenie„RadaGłównaOpie-kuńcza”przeprowadziwnaszymokręguzbiórkępodnazwą:„RatujcieDzieci”.Zmojejstronyniemamnicprzeciwkotemu,dlategopolecam,abywszyscyproboszczowiepodlegliKsiędzuDziekanowiwspomoglitęzbiórkęiwezwaliwiernychdojejwsparcia.

†Jerzy,biskupwileńskiKanonikhonorowyJ.Steckiewicz,kanclerz

Do Rady Glównej Opiekuńczej482

408


KomitetBudowyKościołówDiecezjiWileńskiej№3485

Wilno,31maja1920

Wodpowiedzinalistzdnia10lutegobr.mamzaszczytzakomuniko-wać,iżdnia20bieżącegomiesiącazawiązałsięDiecezjalnyKomitetOd-budowyKościołówWileńskiejDiecezji,składającysięzprzeszło20osóbinteligencjiwileńskiej.DoprezydiumkomitetuopróczBiskupajakopre-zesawchodzą:ks.prałatMichalkiewiczwcharakterzezastępcy,wicepre-zeshrabiaRostworowski,skarbnikiczasowysekretarzks.LucjanCha-lecki,kanclerzKurii,członkowie:profesorStanisławPtaszycki,profesorFerdynandRuszczyc,SergiuszŁopaciński,HipolitGieczewicz,Aleksan-derMeysztowicziWładysławStudnicki.

WsprawierestauracjikościołówpostanowionowysłaćokólnikdoDu-chowieństwadlazarejestrowaniakościołówzrujnowanych.Komunikującopowyższym,KomitetDiecezjalnyupraszaRadęodalszedyspozycje.


Do Rady Komitetu Odbudowy Kościołów w Polsce

Bp Matulewicz powiadamia Radę Komitetu Odbudowy Kościołów w Polsce, że w Wilnie zawiązał się Diecezjalny Komitet Odbudowy Kościo-łów Diecezji Wileńskiej.

483Do Rady Komitetu Odbudowy Kościołów w Polsce

409



MającnawzględziepotrzebęposiadaniaprzezSeminariumDiece-zjalnegruntuwpobliżumiasta,zwłaszczazewzględunazamierzoneumieszczenieMniejszegoSeminariumwTrynopolu,poporozumieniusięzPw.Ks.PrałatemJanemUszyłło,RektoremSeminarium,upatrzy-liśmynadającysięnatencelkawałekgruntupowierzchniokoło6½ha,należącydobeneficjumkościoławKalwariipołożonykołoWieczernika,ipooświadczeniumiejscowegoproboszczaks.TadeuszaMakarewicza,żeprzeciwkooddaniuomawianegogruntunawieczneczasySeminariumDuchownemuzeswejstronytrudnościiprzeszkódnieznajduje,powzięli-śmyzamiartytułwłasnościnaowe6½haziemiprzenieśćzkościołaKal-waryjskiegonaSeminariumDuchowne.

PowyższekomunikujemyRadziezprośbąowszechstronnerozważe-niesprawyiwypowiedzenieswojejwtymwzględzieopinii.

BiskupWileński Kanclerz

Do Rady Zarządu Dóbr Kościelnych Diecezji Wileńskiej484

Do Rady Zarządu Dóbr Kościelnych Diecezji Wileńskiej

W piśmie z dnia 26 VII 1924 r. bp Matulewicz informuje Radę Zarządu Dóbr Kościelnych Diecezji Wileńskiej, że w porozumieniu zainteresowanych stron, ma zamiar przenieść tytuł własności działki ziemi w Kalwarii z parafii na Seminarium Duchowne. Prosi Radę o opinię w tej sprawie.

410


Wilno,4października1923Jerzy MatulewiczZBożejiStolicyApostolskiejłaskiBiskupWileński

WiernymParafiiRaduńskiejbłogosławieństwoipozdrowieniewPanu

Mającnawzględziedawniejszerozporządzeniewładzydiecezjalnej,ponaradzeniusięzKapitułą,DziekanemiProboszczemmiejscowym,ustanawiamynastępującyporządeknabożeństwwkościeleraduńskim.

1.Ogodz.10rozpoczynasięMszaśw.,zwanawotywą,poMszyśw.suplikacje.

2.Ogodz.11rozpoczynasięsuma;wczasiesumypoEwangeliina-ukawjęzykupolskim.

Do wiernych parafii Raduń

W parafii Raduń, w województwie nowogródzkim w latach 1922-1924 trwał ostry konflikt na tle językowym. Grupa Polaków usiłowała usunąć z ko-ścioła język litewski.

W piśmie z dnia 4 X 1923 r. bp Matulewicz modyfikuje nieco porzą dek ustalony w 1912 r. i zagraża karami kościelnymi w razie nieprzyjęcia tych za-rządzeń. To pismo ogłosił w kościele raduńskim ks. prałat Jan Uszyłło, rektor Semi narium Duchownego.

Na ten sam temat zobacz też pisma do Prokuratora Sądu Okręgowego w Wilnie i do ks. Stanisława Chodyki.

485Do wiernych parafii Raduń

3.Posumieipoprześpiewaniu„AniołPański”następujenaukawję-zykulitewskim.

4.PotemnastępująNieszpory.5.WszystkienabożeństwadodatkoweiśpiewyprzedsumąipoNieszpo-

rachmająsięodbywaćwjęzykupolskim,zwyjątkiemjednegokwadransapokazaniulitewskim,przeznaczonegonaśpiewywjęzykulitewskim.

6.Na2-gidzieńBożegoNarodzenia,WielkanocyiZielonychŚwią-tek,równieżw2-gimdniu40-godzinnegonabożeństwacałkowitedodat-kowenabożeństwoiśpiewymająsięodprawiaćwjęzykulitewskim.

7.WkażdąpierwsząniedzielępoKwartałowychSuchedniachado-racjaNajświętszegoSakramentuicałkowitenabożeństwododatkoweiśpiewyrównieżmająsięodprawiaćwjęzykulitewskim.

Uwaga1.Wniedziele,wktóresięodprawiająadoracjeNajświętsze-goSakramentupopolsku,niemanaukiwjęzykupolskim,gdyżjezastę-pujeczytaniewtymjęzykupodczasadoracji,posumiezaś,jakzwykle,będzienaukawjęzykulitewskim;równieżkiedyprzypadaadoracjawję-zykulitewskim,niemanaukiwtymjęzyku,tylkopodczassumynaukawjęzykupolskim.

2.Naukatakwpolskimjęzyku,jakilitewskimniepowinnatrwaćdłużejniżpółgodziny.

3.Pełnieniewszelkichposługduchowych,np.chrztuśw.,głoszeniezapowiedziprzedślubnych,dawanieślubów,intonowanie„AniołPański”napogrzebachmasięodbywaćpopolskualbopolitewsku,wedługżąda-niaproszącychoteposługi.

Oilewierniniezastosująsiędotychzarządzeń,kościółzostanieza-mknięty,aparafiapodzielonabędziepomiędzyparafiesąsiednie.

Opierającysiętymzarządzeniom,stosowniedokanonu233I,tymsa-mympodlegająekskomunice,czyliwyłączeniuzKościoła;zwolnienieodtejkaryjestzastrzeżonewyłącznieBiskupowi.

Tejżesamejkarzepodlegająiwszyscyzmawiającysięlubinnychpodburzającydonieposłuszeństwawzględempowyższychzarządzeń.

DanwWilnie,dnia4października1923roku.

Do wiernych parafii Raduń486

411

Oryg.:AMPP.

[Fryburg],rueGirard8,23maja1914SzanownaPani!

ZespowiedziąmożesięSzanownaPanizwracaćdoks.MarianaWi-śniewskiego;mieszkaruedeP.Girad,8.Jesttobardzoświatłykapłaniniebezdoświadczeniawrzeczachduchownych.Jeżelibykiedyzapomniałsamprzyjść,proszę doniegonapisaćbilecik,achętniebędziesłużył.

OszczerościswychzamiarówiintencjiniemapodstawySzanownaPanipowątpiewać;niechPaniotobędziespokojna.

Do Marii Radziejowskiej

Maria Radziejowska (później z męża Jasiewicz), w latach 1911-1914 studiowała we Fryburgu Szwajcarskim. Latem 1914 r. przyjechała do kra-ju na wakacje i już nie wróciła do Fryburga. Wyszła za mąż w 1920 r.; zmar-ła w 1948 r.

Jak wynika z listu, jego adresatka była penitentką księdza Matulewicza we Fryburgu i niepokoiła się o to, kto pokieruje jej sumieniem po jego wyjeździe. W liście swoim ksiądz Matulewicz ją uspokaja i wskazuje swojego zastępcę. Jak wiadomo z dalszych wydarzeń, obydwoje nie wrócili już do Fryburga z powodu wybuchu wojny. Wspomniana w liście Maria Koperska wstąpiła potem do Sióstr Sakramentek w Warszawie i zginęła wraz z innymi siostrami podczas powsta-nia warszawskiego w 1944 r. pod gruzami własnego klasztoru.

List przekazał syn adresatki, Bronisław, dnia 9 V 1980 r.

487Do Marii Radziejowskiej

Cosiętyczysprawyporuszonej,wzwiązkuzosobąp.Koperskiej,topostaramsięjązałatwićwWarszawie.Mniesięzdaje,żeprzypuszczeniaSzanownejPaniniesąopartenażadnejpozytywnejpodstawie;raczejsąwypływembojaźliwegocharakteruiskłonnegodoskrupułów.

NiechPanipolecisięzufnościąMatceNajświętszej,zaufaJejopieceispokojnie czeka,aBógpokierujewszystkimjaknajlepiej.

NiechBógPaniąbłogosławi.Polecamsięmodlitwom.Sekretuzeswojegowyjazdunierobię.Proszępodziękowaćowym

zacnympaniomzadobreserce.Popowrocie,gdysięzobaczymy,samimpodziękuję

ks.J.Matulewicz

Do Marii Radziejowskiej488

489Do ks. Idziego Radziszewskiego

412


[Wilno, 5 stycznia 1919]MagnificeRector!

PrzesyłamnajserdeczniejszeżyczeniaiWaszejMagnificencji,icałe-muUniwersytetowi.DajBożeprzetrwaćteburzliweczasyiskuteczniesiaćposiewprawdziwejwiedzyzgodniezzasadaminaszejświętejwiary.SzczęśćBożewpracy.Polecamszczególnejopieceswychalumnów.

Do ks. Idziego Radziszewskiego

Ks. Idzi Radziszewski (1871-1922) należał do kleru diecezji włocław-skiej. W latach 1893-1897 studiował w Akademii Duchownej w Petersbur-gu, gdzie był kolegą ks. Ma tulewicza, a następnie w Instytucie Filozoficznym w Lowanium. W latach 1914-1918 był ostatnim rektorem Akademii Du-chownej w Petersburgu. W 1918 r. zorganizo wał Uniwersytet Lubelski i był jego pierwszym rektorem.

Bp Matulewicz przez księży studentów przesyła rektorowi życzenia.

413

Kopia:AANMWRiOP,823,k.286.

KuriaDiecezjalnaWileńskaNr1111


DoPanaWojewodyBiałostockiegowBiałymstoku

Napismozdn.22VIII1924r.L.AD.4029/45wsprawieparafiipra-wosławnychKuriakomunikuje,żezwymienionychkościołów,znajdują-cychsięwposiadaniuduchowieństwaprawosławnego,katolikomsąnaj-bardziejpotrzebne:

l)wpowieciebielskim–murowanacerkiewwBoćkach(kościółpo-unicki),wKleszczachjedenzdwóchpounickichkościołów;

2)wpowieciegrodzieńskim–wGrodniekościółiklasztorBazylia-nekiBernardynek,gmachyprzykościeleWniebowzięciaNMP,opactwokołożańskie(pobazyliańskie),wHołyncekościółpounicki;

3)wpowieciesokólskim–Jaczno,kościółpounickizzabudowaniami;

Do Mariana Rembowskiego

Diecezja wileńska była bardzo rozległa, swoim terytorium sięgała kilku woje wództw po ustaleniu podziału terytorialnego kraju, więc biskup wileński miał urzędowy kontakt z przedstawicielami władz terenowych.

Omawiane pismo jest odpowiedzią na zapytanie wojewody białostockiego Mariana Rembowskiego (1924-1927) w sprawie zwrotu katolikom świątyń, zabra nych niegdyś przez carat Kościołowi katolickiemu.

Do Mariana Rembowskiego490

4)wpowieciewołkowyskim–Izabelin–kościółpounickizzabu-dowaniami,Stawatycze–kościółpounickizzabudowaniami,wPodoro-sku–kościółibudynki,wJałówce–zabudowaniakościelne,wŚwisło-czy–kaplicacmentarna;

5)wpowieciebiałostockim–cerkiewiklasztorunickiwSupraślu,wGródku–kościół,kaplicaizabudowaniapounickie.


491Do Mariana Rembowskiego

414


[Wilno, 24 marca 1919]ExcellentissimeDomine!

8grudnia1918r.objąłemrządydiecezjiwileńskiej.Warunkipracynadertrudne,pięćwładzspierałosięoposiadanieWilna.Obecniejeste-śmypodpanowaniemkomunistów.Wydanodekretonacjonalizacjidóbr,

Do arcybiskupa Edwarda Roppa

Edward Ropp (1851-1939) został mianowany biskupem w Saratowie w 1902 r., stąd zaś w 1904 r. przeszedł do Wilna. Jednak już po trzech la-tach został skazany na wygnanie. W 1917 r. został mianowany arcybisku-pem metropolitą w Mohylewie, ale wkrótce, na skutek rewolucji i jej na-stępstw, uniemożliwiono mu kierowanie archi diecezją. 29 IV 1919 r. aresztowany i skazany na śmierć. Uwolniony dzięki interwen cji nuncju-sza A. Rattiego z Warszawy, 27 XI 1919 przybył do Polski i w Warsza-wie zorga nizował kurię swojej archidiecezj i sąd oraz sprawował jurysdyk-cję nad większością swoich kapłanów, którzy znaleźli się w Polsce. W 1922 r. powołał Towarzystwo Misyjne. W latach 1924-1932 zorganizował i pro-wadził Instytut Misyjny w Lublinie, gdzie kształcili się księża przeznaczeni do pracy na wscho dzie. Jako znawcy terenów północno-wschodnich Episkopat zlecał mu różne zadania dotyczące diecezji kresowych.

W liście z 1919 r. bp Matulewicz informuje swego metropolitę o sytuacji w Wilnie; w 1922 r. wyraża krytyczne uwagi o Towarzystwie Misyjnym, a w 1924 r. ustosunkowuje się do projektu podziału diecezji wileńskiej.

Do arcybiskupa Edwarda Roppa 492

aledotychczasdóbrkościelnychnieruszano.Czekamydekretuolaicy-zacjiszkół.Diecezjarozdzielonanaczęści:częśćpodokupacjąniemiec-kąiwładząTaryby,częśćpodkomunistami.Komunikacjautrudniona,amiejscaminiemożliwa.DoWilnamałoktozksiężymożeprzyjechać,wskutektegopracymammniej.Niektórzyksięża,główniezbiałostockichparafii,musieliusunąćsięchwilowo.Dotychczasunasdosyćspokojnie;bolszewicyzostawiająKościółjeszczewspokoju.Oilewiem,jedentylkoksiądzzostałaresztowany.Poleciłem,byksiężaniewystępowaliwprostprzeciwbolszewikom,aletylkopozytywniewykładaliludowinaukękato-lickązeszczególnymuwzględnieniemartykułów,cosąbardziejnaczasie.Występowaniewprostprzeciwbolszewizmowi,któryposługującsiębez-względnąsiłą,podporządkowujewszystkopodswojąwładzę,moimzda-niembezceloweitylkościągnienaksiężyprześladowanie,aparafianpo-zbawipomocyreligijnej.

WWarszawiehrabiankaPlaterjakzwyklechoruje,alegorzejniejest.P.LudwikaRoppówna,choćwątła,masiędobrze.Zesmutkiemdowie-działemsię,żepanhr.JanPrzeździeckiaresztowany,siedziwDyneburgu,leczjeżeligojeszczeniepuścili,tomająwkrótcezwolnić.

BardzowspółczujęWaszejEkscelencji,podziwiamjegomęstwo,za-parciesięiduchaapostolskiego.PrzynadarzającejsięokazjinieomieszkamudaćsiędoWaszejEkscelencji,bywyrazićuczuciagłębokiegopoważaniaiwdzięcznościzatyledoznanejodWaszejEkscelencjiżyczliwości.

CałymsercemprzywiązanydoWaszejEkscelencjiioddanywBogu†JerzyMatulewicz,biskup

415

Koncept:LCVA,1674,2,t.18,k.64-65.

Wilno,31października1922Ekscelencjo,

OśmielamsięprzesłaćWaszejArcypasterskiejMościnastępującewy-jaśnienie,dotycząceszerzeniaTowarzystwaMisyjnegownaszejdiecezji.

PapieżPiusXIwmotuproprioRomanorumPontificumzdnia3majabr.nakazujewszędziezakładaćiszerzyćOpusaPropagationeFidei(Sto-

493Do arcybiskupa Edwarda Roppa

warzyszenieRozkrzewianiaWiary);każeistniejącezrzeszeniamisyjne,omnisublatodiscrimine,adOpusredigere;polecaRadomKrajowymsweustawywedługwzoruzałączonegodomotuproprioułożyć,desententiaGeneralisConsilii;ZwiązkowiMisyjnemuKlerujakogłównezadaniewskazujeprzedewszystkimszerzenieipopieranieOperisaPropagationeFidei; Rada Generalna OperisaPropagadionewRzymiemasięstarać,utcongruenternaturaePiiOperisnovaeinceptaeproregionibusdiversasinunumcomponatur(ActaApostolicaeSedis,8iunii1922,nr10)1.

StatutiprogramZwiązkuMisyjnegoKlerunadesłanynamprzezSe-kretariatMisyjnywPolsce(SecretariatusEcclesiasticusinPoloniaaMis-sionibus,WarszawaAlejeRóż6m.4)równieżwskazujeZwiązkowijakogłównezadanieprzedewszystkimzakładanieipopieranieOperisaPro-pagationeFidei(broszura:ZwiązekMisyjnyKleru,Warszawa,druk„Po-lakKatolik”1921).TensamSekretariatMisyjnynadesłałnamUstawęiPrzywilejeStowarzyszeniaRozkrzewianiaWiaryikartyzapisuorazbro-szuręiczasopismodlapropagandy.

Zewzględunaniejednolitąnarodowościowoludnośćwnaszejdie-cezji,StatutTowarzystwaMisyjnegospotkałsięunaszesprzeciwem,główniezpowoduartykułuII.Wieluuważa,iżmożelepiejbyłobyniero-bićwzmiankionarodachsłowiańskich,jakoobiekciemisji,bynieobu-dzaćczujnościmiejscowychschizmatyków;przytymschizmatycybar-dzosięczująurażeni,gdysiędowiadują,iżichrobisięcelemmisji,jaksięwyrażają,narównizAfrykańczykami.SłowazaśartykułuStatutu„Ce-lemTowarzystwajestrealizowaniezadańNaroduPolskiegowdziedziniemisjikatolickich”życzązamienićnasłowa:„CelemTowarzystwajestre-alizowaniezadańKościołakatolickiegowdziedziniemisjistosowniedowskazańizarządzeńStolicyApostolskiej”.

Dlapowodówwyżejwyłuszczonychuważaliśmyzarzeczwskaza-nąułożyćdladiecezjispecjalnątymczasowąustawęStowarzyszeniaRoz-krzewianiaWiary.

Sądzimy,żetobędziebezuszczerbkudlajednościwpracymisyjnejwPolsce.DoCentralnejRadyKrajowejprzyślemyswegodelegata.Sko-roCentralnaRadaKrajowanadeśleUstawępotwierdzonąprzezGeneral-nąRadęRzymską,doniejsięzastosujemy;pieniądzezebranebędziemyprzysyłalidoCentralnejRadyKrajowej.

1 AbynoweprzedsięwzięciawróżnychkrajachujednolicićwramachTowarzystwa.

Do arcybiskupa Edwarda Roppa 494

Ks.infułatK.MichalkiewiczjestprezesemZwiązkuMisyjnegoKle-ru;byćdelegatemdosprawTowarzystwaMisyjnegoniezgadzasię,gdyżjakowikariuszgeneralnymawielezajęcia.

Na26listopadabr.przyślęks.LeonaŻebrowskiego,dziekanagro-dzieńskiegojakoswegodelegatadoCentralnejRadyKrajowejTowarzy-stwaMisyjnego.

BardzoproszęprzyostatecznymurządzaniupracymisyjnejwKra-jumiećłaskawywzglądnanasządiecezjęmieszanąwwielumiejscowo-ściachpodwzględemnarodowościowym.

Całymsercemoddany † Jerzy Matulewicz

biskupwileński

416

Kopia:CBLAN,F4327865.


Wilno, 6 marca 1924Ekscelencjo.

Wodpowiedzinapismozdnia1lutegobr.nr42,najuprzejmiejko-munikuję,żesprawępodziałudiecezjiwileńskiejoddałempoddyskusjęKapitułyKatedralnej.PogruntownymrozważeniukwestiiKapituła,nieprzesądzającsprawynaprzyszłość,doszładowniosku,żewobecnychwarunkachjakikolwiekpodziałdiecezjiniejestwskazany.Pożądanąnato-miastjestrzeczą,bywkonkordaciezeStolicąŚwiętąumieszczonopunkt,namocyktóregoEpiskopat,skorotouznazapotrzebne,mógłbywystą-pićdoStolicyApostolskiejzprośbąorozgraniczenielubutworzenieno-wejdiecezji.

Protokółposiedzeniazdnia5bm.załączam.Znajgłębszączciąnajniższysługa


495Do arcybiskupa Edwarda Roppa

417

KopiazpoprawkamiAutora:BCLAN,F45,19951,k.57.

Wilno, 1 czerwca 1922CzcigodnyPanieProfesorze,

Douświetnieniaodbytegowubiegłychdniachmajaobchodujubile-uszowegokanonizacjiniemałosięprzyczyniłwspaniały,wedługpomysłuPanaProfesorawystawionysarkofag,którydałwyraznietylkowysokie-goartyzmu,leczzarazemipodniosłychuczućDostojnegoAutora.

SkładającPanuProfesorowinajserdeczniejszeinajgorętszepodzię-kowaniezatakczynnyudziałwtymobchodzie,przesyłampolskietłuma-czenieaktu,któryzostałzłożonywsarkofaguśw.Kazimierzaoodbytychceremoniachnaświadectwozarazemkuwiecznejrzeczypamiątceowy-sokiejzasłudzeCzcigodnegoProfesora.

Łączęwyrazynajgłębszejczciiwdzięczności

Do Ferdynanda Ruszczyca

Ferdynand Ruszczyc (1870-1936) był malarzem, grafikiem i scenogra-fem. W la tach 1919-1932 wykładał na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersy-tetu Stefana Batorego w Wilnie.

Profesor Ruszczyc został poproszony o wykonanie stosownego katafalku-sarkofagu, na którym spoczywały relikwie św. Kazimierza podczas wspania-łych uroczystości 400-lecia kano nizacji. W specjalnym liście bł. Jerzy dziękuje profesorowi za wykonane dzieło, wypo wiadając swój podziw i uznanie.

Do Ferdynanda Ruszczyca496

Do biskupa Kazimierza Ruszkiewicza

Bp Kazimierz Ruszkiewicz (1836-1925) urodził się w Dzięciołówce koło Mariam pola. Kształcił się w gimnazjum mariampolskim, w Seminarium Du-chownym w Sejnach i Akademii Duchownej w Warszawie. W 1858 r. przy-jął święcenia kapłańskie. W 1862 r. został inkardynowany do archidiecezji war-szawskiej. Studia teologiczne uzupełnił w rzymskim uniwersytecie „Sapienza”, zakończone doktoratem. 24 III 1883 r. został mianowany biskupem sufraganem war szaw skim. W latach 1883-1925 był proboszczem parafii św. Krzyża. Wsku-tek postę pującej choroby abpa Wincentego Popiela, bp Rusz kiewicz faktycznie rządził archidie cezją. W 1917 r. został tytularnym arcybiskupem nikopolskim. Zmarł 25 III 1925 r.

Ks. Matulewicza łączyły z abp. Ruszkiewiczem silne więzy. W opar-ciu o kościół św. Krzyża ks. Matulewicz zaczął rozwijać prace społeczne. Bp Ruszkiewicz, jako znający marianów z Mariampola oraz ks. Matulewi-cza i ks. Franciszka Buczysa osobiście, dał bł. Jerzemu list polecający do Ku-rii Rzymskiej, dotyczący odnowienia Zgromadzenia Księży Marianów, a na-stępnie z upoważnienia Kongregacji Zakonników przyjął ich obu do wspólno-ty zakonnej.

W trzech listach z lat 1911-1913 ks. Matulewicz wyraża swoją wdzięcz-ność bisku powi i składa sprawozdania o księżach z archidiecezji warszaw-skiej, którzy wstąpili do marianów.

497Do biskupa Kazimierza Ruszkiewicza

418


[Fryburg,20grudnia1911]ExcellentissimeDomine!

OśmielamsięprzesłaćWaszejEkscelencjiswojesynowskieserdecz-neżyczeniazpowoduświąt.WmodlitwachswoichczęstopolecamSercuJezusaWasząEkscelencję.

CzujęzawszewielkidługwdzięcznościwzględemNajdostojniejsze-goPasterzazawszystkiemiudzieloneradyizaokazanąmipomoc.Robo-tymamtudosyćwiele,aleBógbłogosławiipracapowoliposuwasię.

CzujęsięteżwobowiązkuzdaćWaszejEkscelencjisprawęztychalumnówwarszawskiejdiecezji,którzysąwCanisianumistudiująnatu-tejszymUniwersytecie.Wszyscypogłębiająprzedewszystkimascetykę[...]1,prywatniekażdy[...]2

Ks.KazimierzBronikowskijestdosyćwątłegozdrowia,niezawszemożepracować.Jednakdziękisystematycznejpracyiklimatowistanzdrowiajegoznacznielepszy.SłuchanaUniwersyteciewykładówSummyśw.Tomaszaipasterskiej.PrzestudiowałpodręcznikteologiimoralnejAn-toniegoKocha.Wniemieckimjęzykutakpostąpił,żejużswobodnieczytadziełairozumiewykłady.Zacząłuczyćsięfrancuskiego.Oprócztegosamprywatniepogłębiaascetykęiniektóredziałyfilozofii.

WładysławMroczeksłuchawykładówfilozofiiijeopracowuje.Uzu-pełniakursnaukgimnazjalnych.Wniemieckimifrancuskimjęzykutylepostąpił,żejużdosyćswobodnieczytadziełateologiczne,ascetyczne[...]3 irozumiewykłady.WładysławMroczekbardzoszybkosięrozwijapodkażdymwzględem.

JozafatPłokarz,którychcepracowaćpoukończeniunaukwdiecezjiwarszawskiej,słuchafilozofiiiapologetyki.Dokształcasięwjęzykach.Teżbardzosięurabiaiwielekorzysta.Odznaczasięwielkąpracowitością.

1 Wyrazynieodczytane.2 Wyrazynieodczytane.3 Wyrazynieodczytane.

Do biskupa Kazimierza Ruszkiewicza498

Ks.JózefWojtkiewiczkończyswojąrozprawęigotujesiędodoktoratu.Wogólewszyscykorzystająwielepodkażdymwzględemzeswego

pobytututaj.Sądzę,żeczasłaskawieimprzezWasząEkscelencjęudzielo-nynapobytistudia,tutajpóźniejokupiąswąpracą,opartąnagłębiejzro-zumianychilepiejodczytanychzasadachnaszegoświętegoKościołaka-tolickiego.[...]1

Zwielkąwdzięcznościąinajgłębszączciącałymsercemoddany

419


[Fryburg,lipiec1912]ExcellentissimeDomine!

Bardzoserdecznie[dziękuję]załaskawy,ojcowskilist.Mytyleza-wdzięczamyWaszejEkscelencji.StaramysięprzedBogiemoNim pamiętać.

Ks.Bronikowskiwróciwpierwszejpołowiesierpnia,skoroskończyswojeroboty.Przygotowywałsięgłówniedospełnianiaswoichobowiąz-kówojcaduchownego,studiowałmoralną,słuchałwykładówSummyśw.Tomasza,studiowałkilkawybitnychdziełzdziedzinyascetycznejimi-stycznejteologii.Poznałnatyleniemieckiifrancuski,żezłatwościąbę-dziemógłkorzystaćzliteraturyascetycznejwtychjęzykach.Sądzę,żedospełnianiaobowiązkówojcaduchownegojestdostatecznie,anawetdo-syćdobrzeprzygotowany,jeżeliWaszejEkscelencjispodobasięnatymstanowisku[go]zostawić.Uduchowiony,dosyćwysokourobiony.Cho-ry – serce.

Ks.Wojtkiewiczkończyprzepisywaćrozprawę;pracujebardzoin-tensywnie,spodziewasię,żeudamusięprzedwakacjamiprzykońculip-cazdaćdoktoratzteologii.WróciłbydoWarszawyteżwsierpniu.Ks.Wojtkiewiczmacharakterbardzomiływpożyciu,jestpogodny,pełenza-pałuienergii[...]2

1 Wyrazynieodczytane.2 Miejscanieodczytane.


KochabardzoKościół.Cosiętyczynaukowejstrony:znadobrzefrancuskiimożenawetkazanieodbiedypowiedzieć,nieźleteżmówiponiemiecku,znateżniecoiwłoski,niemówiącolitewskim,polskim,rosyj-skim,łacinie.

Filozofięznamożliwie,głębiejznapsychologięinieźlepedagogi-kę.Aległówniezamiłowanyjestwśw.Tomaszu,któregodziełaznanie-źle;specjalizowałsięwkierunkuteologiimoralnej;ztejdziedzinynapi-sałrozprawę.Moimzdaniem,mająctakieprzygotowanienaukowe,mógł-bybyćprofesoremmoralnejnawetwAkademiiPetersburskiej.Mógłbybyćkierownikiem(ojcem)duchownymwseminariumlubzgromadzeniuzakonnym;równieżmógłbybyćprefektemwszkołachlubspełniaćjakieobowiązkiparafialne.

Możejestzbytżywy,zbytidealistyczny,dlategozbytmałoostrożnywstosunkachzludźmi,aczasamijednostronnezdaniemusięwyrwie.Do-daję,żepozytywnegałęzieteologiiraczejzna.

Oprócztegowracadokrajuwsierpniuks.LeonKulwiećzdiecezjiżmudzkiej.KończyłAkademięzestopniemmagistra.Byłprefektemwgim-nazjumwLibawie;zwielkimpożytkiempracowałipracujewśródmło-dzieżymęskiej.Ks.KulwiećchciałbybardzopracowaćwWarszawie;tammiałbywłaściwydlasiebieteren.[...]1

420



OśmielamsięWaszejEkscelencjiprzesłaćswesynowskie,płynącezgłębisercażyczenianoworoczne.ObyBógWaszejEkscelencjidałsiłjaknajwięcejdopracydladobraKościoła.

CzęstopamiętamwswychmodlitwachoWaszejEkscelencji,boczu-jędlaniegowielkąwdzięcznośćzawszystko,cozrobiłdlanas.

1 Miejscanieodczytane.

Do biskupa Kazimierza Ruszkiewicza500

Naszkonwikt,dziękiBogu,wciążsięrozwija.Obecnienasjesttunamiejscu18ludzi;spodziewamsię,żewkrótcetaliczbasiępowiększy.Mamwieletupracy,wielerzeczymuszęstudiować,układaćipisać.

BardzoproszęWasząEkscelencjęwestchnąćkiedydoBogazamnąniegodnym.

CałujęręceWaszejEkscelencjijakoswegodobroczyńcy.[...]1 i po-kornieproszęopasterskiebłogosławieństwo.

OddanycałymsercemsługawChrystusieks.J.Matulewicz

1 Dwawyrazynieodczytane.


421



Wtejchwiliotrzymałemlistodks.HenrykaPrzeździeckiegozŁo-dzi.Pisze,żestosującsiędożyczeniaWaszejEkscelencji,wmożliwienaj-krótszymczasiewyjeżdżadoRzymuwceluporozumieniasięwporuszo-nejsprawie.

Do biskupa Adama Stefana Sapiehy

Adam Stefan Sapieha (1867-1951), arcybiskup krakowski, kardynał. Święcenia kapłańskie przyjął w 1893 r. w archidiecezji lwowskiej. W 1906 r. został zaproszony do Kurii Rzymskiej jako informator o sprawach Kościoła na ziemiach polskich i ziemiach przyległych. W czasie pobytu ks. Matulewi-cza w Rzymie od 15 do 28 IX 1911 r. prałat Sapieha, wiedząc, że ma odejść z Watykanu na stolicę krakowską (prekonizacja nastąpiła 27 XI) na swoje miejsce zaproponował bł. Jerzego. Ks. Matulewicz nie przyjął tej propozycji i wysunął na to stanowisko ks. Henryka Przeździeckiego (zobacz list do nie-go z 2 XII 1911).

W liście z 12 XII 1911 r. ks. Matulewicz informuje bpa Sapiehę, że ks. Przeździecki wkrótce przyjedzie do Rzymu. Składa też życzenia z powodu mającej się odbyć konsekracji biskupiej 17 XII 1911 r. Drugie pismo złożył ks. Matulewicz biskupowi krakowskiemu 29 V 1914 r. w sprawie odnowie-nia Zgromadzenia Księży Marianów i szkodliwej dla Zgromadzenia akcji Stanisława Pietrzaka.

Do biskupa Adama Stefana Sapiehy502

Wdniukonsekracjibędęzeswoimiwspółpracownikamigorącopro-siłBogaowszelkiełaskiBożedlaWaszejEkscelencji.

SługawChrystusieks.J.Matulewicz

422



OśmielamsięprzesłaćWaszejEkscelencjizpowoduŚwiątswojesy-nowskieserdeczneżyczenia.CzęstopolecamSercuJezusaNajdostojniej-szegoArcypasterzaicałąJegodiecezję.ObyBógłaskawyJezusChrystuswspierałWasząEkscelencjęswąłaskąwtychtaktrudnychdlaKościołanaszegoczasach,abypomagałdźwigaćkrzyżciężkirządówtakrozległąowczarniąizechciałobrócićnaswojąwiększąchwałęwszystkieutrapie-niaibóle,jakieWaszaEkscelencjaprzeżywałiprzeżywa.

ZgłębokączciąiszacunkiemszczerzeoddanysługawChrystusieks.JerzyMatulewicz

423

Kopia:LCVA,1674,2,t.50,k.3.Druk:OdrodzenieZgromadzeniaKsiężyMarianów,Warszawa1995,s.118-120.

Kraków,29maja1914

KrótkimemoriałwsprawieOjcówMarianów

MamzaszczytpokornieoświadczyćNajprzewielebniejszemuKsię-dzuBiskupowiKrakowskiemuwsprawieOjcówMarianówconastępuje:

503Do biskupa Adama Stefana Sapiehy

1)OjcowieMarianienigdynieprzestalilegalnieistnieć;pośmier-cio.generałaWincentegoSękowskiegoprzeztychmarianów,którzybyliznimwłączności,zostałwybranynaprzełożonegogeneralnegoo.JerzyMatulewiczipotwierdzonyprzezStolicęŚwiętą.

2)ZostałyponowniepotwierdzoneprzezStolicęŚwiętąustawyma-riańskie,dopasowanedoNormŚwiętejKongregacji1 i do trudnych warun-ków,wjakichwypadłopracowaćmarianompodzaboremrosyjskim.

3)CosiętyczyruchuwywołanegoprzezpanaJ[ózefa]St[anisława]PietrzakawceluwskrzeszeniaOjcówMarianówoświadczam,żeniechciał-bymwniczymstanąćnaprzeszkodzieszlachetnympopędomdobrychlu-dzi,oilenimikierujeduchBożyioiletenruchuprawniWładzaKościelna.

4)Wobectego,żemarianieniepotrzebująwskrzeszeniailegalnieist-niejąirozwijająsięorazobawiając[się],żebyinstytucjakościelnapowie-rzonamemukierownictwunieponiosłajakiegouszczerbkuzpowoduru-chupowołanegoprzezpanaJ.St.Pietrzaka,pokornieprosiłbym:

a)polecićdobrzezbadaćosobyzabierającesiędotworzeniaOjcówMarianówwGalicji;

b)zbadać,dlaczegoniechcąprzyłączyćsiędoOjcówMarianówprawnieistniejącychidziałającychnapodstawieprawnadanychprzezStolicęŚwiętą;

c)najakiejpodstawieprawnejpanPietrzakijegotowarzyszejużwy-stępująjakomarianie.

5)Pokornieprosiłbymtemuruchowinadaćkieruneklegalny,wskaza-nyprzezprawokanoniczne,bytejgromadceludziwyznaczyćodpowiednie-gokierownikaduchownego,któregoonisłuchalibywewszystkimiktórybyczuwałnadichdziałalnością,szczególnie,żebyprzezswepublikacjeoza-barwieniusilnienarodowymiprzezswąagitacjęzbytgłośnąniezaszkodziliInstytutowiOjcówMarianów,istniejącemulegalnieipracującemugłówniepodzaboremrosyjskimwtaktwardychitrudnychwarunkach.

6)Prosiłbymoprzechowaniewsekrecietegodokumentu,nieujaw-nianiegoaniniepublikowanie,bypracaOjcówMarianówniebyłautrud-nionawzaborzerosyjskim.

ZnajgłębszączciąipoważaniemsługawChrystusieo. Jerzy Matulewicz

przełożonygeneralnyOjcówMarianów

1 NormaesecundumquasS.Congr.EpiscoporumetRegulariumprocederesoletinap-probandisnovisinstitutisvotorumsimplicium, Romae 1901.

Do biskupa Adama Stefana Sapiehy504

Do ojca Wincentego Sękowskiego

Ojciec Wincenty Sękowski (1840-1911) urodził się 5 IX 1840 r. we wsi Aszmoniszki (Ašmonai) w parafii Szumsk. Jego rodzicami byli Mateusz Sen-kus i Anna Bróndzówna. On sam w dojrzałym życiu posługiwał się nazwi-skiem Sękowski. Uczył się w gimnazjum mariampolskim. Do Zakonu Maria-nów wstąpił w 1858 r. W latach 1862-1866 studiował w Akademii Duchow-nej w Warszawie, którą ukończył ze stopniem kandydata teologii ze stopniem „celującym ze szczególnym wyróżnieniem”. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1863 r. w Warszawie z rąk bpa Henryka Platera. Przez długie lata pracował duszpastersko w parafii mariampolskiej. W 1892 r. został wybrany gene rałem zakonu, a od 1908 r. pozostał w klasz torze sam jeden. Zakonowi groziło całko-wite wymarcie. Aby do tego nie dopuścić wraz z bł. Jerzym Matulewiczem i ks. Franciszkiem Buczysem podjął wysiłki dla ocalenia Marianów.

Z korespondencji na ten temat zachowało się 11 listów o. Sękowskiego i tyl-ko trzy listy bł. Jerzego. Dwa pierwsze z 1908 r. odzwierciedlają próby podję-te w Sejnach, Warszawie i w Petersburgu w celu reaktywowania klasztoru ma-riampolskiego na drodze legalnej. Gdy się to okazało nierealne, w 1909 r. odno-wiono Zakon Marianów w sposób ukryty. W ostatnim liście, z 15 X 1909 r., bł. Jerzy zdaje sprawoz danie o. Sękowskiemu z życia odrodzonej wspólnoty mariańskiej w Petersburgu.

Pierwszy list jest pisany po litewsku, dwa pozostałe po polsku. Wszystkie listy zawierają unikatowe informacje o odnowieniu Zakonu Marianów.

505Do ojca Wincentego Sękowskiego

424

Koncept:LCVA,1674,2,t.97,k.2-5.Tł.zlit.H.Szymanel.Druk:OdrodzenieZgromadzeniaKsiężyMarianów,Warszawa1995,s.51-53.

Petersburg,8-9/21-22września1908

PrzewielebnyiNajdroższyOjcze,

GoszczącwMariampolu,błagałemOjca,bynieprzestawałtrosz-czyćsięouzyskaniepozwoleniawładznaotwarcieklasztoru.Czyniętozewzględunasamegosiebieorazkilkumoichprzyjaciół.

Jużoddawnaodczuwampragnieniedoskonalszegożycia.TylkoszkodamibyłoopuścićKościółwnaszymkraju,gdziejesttakwielepra-cy,apracownikówtakmałoiwyruszyćwobcestrony,więczostałem.

Teraz,kiedywnaszymkrajupanujewiększaswoboda,kiedyza-czynająsięodradzaćzakony,chciałbymzrealizowaćswojepragnienia,azwłaszczapragnąłbymwstąpićdoZgromadzeniaMarianów.Rozma-wiałemotymzjednymznaszychprzyjaciół1,onrównieżwrazzemnąbywstąpił.Prawiejesteśmypewni,żejeszczedwóchnaszychprzyjaciółrów-nieżbychciałozostaćmarianami.

Jestempewien,żepóźniejzanamiposzlibynasiuczniowie.Byłbytojużjakiśpoczątek.Przecieżmyczterejmamyukończonewyższestu-dia,posiadamystopnienaukowedoktorów.Mówiętoniepoto,żebymchciałsięprzechwalać.Wiem,żedecyzjaoprzyjęciulubodrzuceniukan-dydatówbędziezależałaodNajdroższegoOjca,rozumiem,jakietoważ-ne.Leczchciałbymprzedstawić,jacymniejwięcejludziewstąpilibynapoczątku.Wydajemisiętobardzoważne,gdyżodtychludziwielebędziezależało:kierunek,duchicałaprzyszłośćZgromadzenia.

AmyoddajemysięPanuBogu,bysłużyćwZgromadzeniuMaria-nów,chcemyodrazupostawićnanogiZgromadzenie.Awięcnależysta-ranniedobieraćkandydatówinieprzyjmowaćbylekogo.Awięcjesz-czerazbłagamDrogiegoOjca,żebynailemoże,starałsięopozwoleniewładznaprzyjęciekandydatówdoZgromadzenia.

Do ojca Wincentego Sękowskiego506

1 Chodzioks.FranciszkaBuczysa.

MyzaśswojądrogąbędziemypomagaliOjcuwmiaręmożliwości.Znajdziemytujakieśznajomościimamnadzieję,żedojdziemydodepar-tamentuiministerstwa.Ważnejest,bywszystkodobrzeprzygotować.

JużwspominałemOjcu,żenajlepiejwtychsprawachjestzwracaćsiędoks.kanonikaChełmickiego(Warszawa,Podwale27).Wielebędziemo-głazrobićhrabiankaCecyliaPlater-Zyberk(Warszawa,Piękna24).Gdy-bysięOjciecwybierałniedługodoWarszawy,tobymnapisałlistydoks.ChełmickiegoidohrabiankiPlater.ZnająonidobrzemargrabiegoWielo-polskiego.Jejkrewnajestżonąmargrabiego.

Mamjeszczewięcejznajomych,leczsłyszałem,żeniejestnajlepiej,jaksięporuszywieluludzi.Wówczaswładzepomyślą,żejesttojakaśnie-słychanieważnasprawaibędąstwarzałyprzeszkody,awięcprotekcjaminależyposługiwaćsięrozsądnie.

Myzprzyjacielemzatroszczymysięowszystko,cobędziewnaszejmocy,wPetersburgu.ZamierzambyćwWarszawieprzedświętamiBoże-goNarodzenia.

Awięc,jeślizechceOjciecprzyjąćnasdoswojegozgromadzenia,za-czniemywspólniepracować,złączywszysięwmodlitwie.Mamnadzie-ję,żezpomocąNajświętszejPanienkiwyprosimyuPanaBogato,czegopragniemy.

Listtenzacząłempisaćwczoraj,awięcwdniu,wktórymrozpoczę-liśmyświęto narodzeniaNajświętszejMariiPanny.Miejmynadzieję,żewyprosiOnauBogaodrodzenieklasztorumarianów.

Narazie,zanimtosięstanie,błagamDrogiegoOjcaozachowaniewszystkiegownajwiększejtajemnicy,zwłaszczamojegonazwiska,żebyniezaszkodzićsprawie.

AwięcchciałbymotrzymaćjedenegzemplarzRegułZakonuMaria-nów.Błagamonajszybsząodpowiedź,czyDrogiOjcieczamierzaposłu-żyćsięnasząpropozycją.

PolecamsiebieimojegoprzyjacielamodlitwomDrogiegoOjcaica-łujępokornieJegoręce.

Ks. Jerzy Matulaitis

Adres:Matulewicz,profesorKatolickiejAkademiiDuchownejS.Petersburg,WasilewskiOstrówIlinia№52


425

Koncept:LCVA,1674,2,t.97,k.7-8.Druk:OdrodzenieZgromadzeniaKsiężyMarianów,Warszawa1995,s.57-58.


PrzewielebnyOjcze!

Myjużrozpoczęliśmystaraniaoprzeprowadzenienaszejsprawy.WzeszłymtygodniuwidzieliśmysięzposłemBułatem;omawialiśmyznimsposóbdziałania.Doszliśmydoprzekonania,żenajlepiejbędzie,je-żelionterazniebędziesięwdawałwtęsprawę,bomożejązepsuć,jakoczłowieknależącywdumiedoopozycyjnejlewicy.Dokumenty,któreonposiadał,wziąłdosiebieks.Buczysnaprzechowanie.

PrzyjechałtudoPetersburgazinteresamiks.kanonikChełmickizWarszawy.Znimomawiałemtęsprawę;najutrozaprosiliśmygodosie-bienakolację;omówimycałąrzeczszczegółowo.Mówiłmi,żeonwtychdniachwystarałsięugenerał-gubernatoraSkałłonaopozwoleniedlasale-zjanów,którzywkrótcesprowadzająsiędoWarszawy;więcspodziewamsię,żejegopoparciedlanaszejsprawyniebędziebezdecydującegozna-czenia.OnjestwprzyjaznychstosunkachzpanemJaczewskimimazna-czenieugenerał-gubernatora.Zresztąnietylkosamosobiściemożedużozrobić,aleiprzezstosunkimożewieleprzeprowadzić.Przyrzekłpo-mócwotworzeniuklasztoruOjcówMarianów.Sądzę,żePrzewielebne-muOjcuwypadniebyćwWarszawieiosobiściezobaczyćsięzks.ka-nonikiemChełmickim.Otymwswoimczasienapiszę.WięcWarszawęmamy,żetakpowiem,załatwionąipoparciezabezpieczonejaknajlepiej.

MyzaśtunamiejscurozpoczniemywDepartamencieprzyMinister-stwiestarania.Wprzyszłymtygodniupojadęzjednymzeswychznajo-mychdojednegozurzędnikówDepartamentupoinformowaćsięwspra-wieklasztoruOjcówMarianów.Zaprosimygopóźniejdonasnakolację,botoprzytakichpogawędkachnajlepiejobrabiaćinteresy;pozasięgnię-ciuinformacjiPrzewielebnemuOjcudoniosę.


NiezapomnieliśmyteżoSejnach.Ks.Buczysmatamstosunki;napi-sałdoSejn,bytęsprawępopierali;narazieszczególnieprosi,byks.Pra-puolenisnapisałodsiebietutajdoDepartamentusłówkozaklasztorem.Jegogłosbardzowieletuznaczy.Kiedyonimwspomnieć,toażrozjaśnia-jąsiętwarzeurzędników.ToteżjeżeliPrzewielebnyOjciecmoże,niechodsiebielistnapisze,prosząc,byks.Prapuolenissprawępoparł.

Robimyzatem,comożemy;aufnośćnajwiększąpokładamywopie-ceMatkiNajświętszej,którejnasząsprawępowierzamyustawicznie.

Jedentylkowarunek:niechdoczasuPrzewielebnyOjciecnikomuniewspominaaniomoich,anioks.Buczysazamiarach,botobymogłoza-szkodzićsprawie.Sąludzie,którzybyniechcieli,byśmyopuszczaliswestanowiskaobecne.Taksamoiks.Chełmickiemuproszęniemówić,lecztylkoogólnierzeczprzedstawić.

426

Koncept:LCVA,1674,2,t.97,k.10-11.Druk:OdrodzenieZgromadzeniaKsiężyMarianów,Warszawa1995,s.87-90.

Petersburg,3/16października1909

PrzewielebnyOjcze!

Choćwkrótkichsłowachpragnęzdaćsprawęztego,counassiędzieje.JadączWarszawydoPetersburga,układaliśmysobieplanżycia:postanawialiśmyuwolnićsięodwszystkichinnychzajęćpozaAkademią,acałyczaswolnypoświęcićwłasnemuurobieniu,uświęceniuioświece-niusięwrzeczachBożychiwrzeczachodnoszącychsiędonaszegosta-nu.Aletosięnamnieudałopomimonajlepszychchęciinajwiększychsta-rańznaszejstrony.Pocieszamysiętym,żeżadnedziełoBożebezprze-szkóditrudnościniewzrosłoiniewzrasta.Zamiastmniejpracy,mamyobecniejejdalekowięcej,takżemałozostajeczasunaoświeceniesięwrzeczachBożych.Wiemy,żeczłowieknietylkomodlitwąchwaliBoga,aleipracą;jednaktrzebaimodlitwy,anatębrakczasu.


PoprzyjeździedoPetersburganatychmiastudaliśmysiędoks.bisku-paDenisewiczaiprzedstawiliśmyszczerzewszystko:naszeplanyiza-miaryipokazaliśmypapiery.JegoEkscelencjapochwaliłwszystkoiprzy-rzekłswąpomocipoparcie.Alepomimopróśbznaszejstronyzanicniechciałzwolnićks.BuczysaodobowiązkuprofesorawSeminarium.Tak,żeobecniebiednyks.Buczysmusipracowaćzatrzechludzi:1)wAka-demiiwykładaapologetykę;2)wSeminariumapologetykęiteologiędo-gmatyczną;3)oprócztegochwilowomusispełniaćobowiązkiojcadu-chownegowAkademii;4)raznatydzieńchodzispowiadaćurszulanki.

Jateżmamzawieleroboty:1)wykładamteologiędogmatycznąwAkademii;2)socjologięwSeminarium(jednągodzinętygodniowo);3)dopókiniezatwierdząnowegoprofesora,wykładamrównieżsocjologięwAkademii;4)chwilowoteż,dopókiniezatwierdząks.kanonikaDębiń-skiego,spełniamobowiązkiinspektoraAkademii;5)miałemteżnieostroż-nośćprzyrzecks.DąbrowskiemuzKownanapisaćdo„Draugii”trzyod-czyty,którewygłosiłemwtymrokunakursachspołecznychwKownie1;musiałemswąobietnicęspełnić.Aletenostatniciężarjużspadłmizgło-wy.TerazbędęmógłprzystąpićdopracynadukładaniemKonstytucjiwe-długNorm2.

PomimowszystkichtychpracjesteśmyzdrowidziękiBoguitrzy-mamysiędobrze,choćwypadaniedosypiać.Bógwidoczniewspieranasibłogosławinam.Ks.Buczystrochębyłniezdrówkilkadnizprzemęcze-nia,aletojużprzeszło.

Wobectegodlapracynadsobąbardzomałoczasuzostaje.Robimyjednak,comożemy.Razemzalumnamichodzimynawszystkiepacierze,nabożeństwairazemznimiodprawiamymedytacje.Oprócztegoodby-wamyczytaniaduchowneicodzieńodmawiamycząstkęróżańcaświęte-go;staramysięteżżyćwzjednoczeniuzBogiemiprzypracypodnosićsiędoNiegoaktamistrzelistymi.Nainnećwiczeniajużbraknamczasu.Ubó-stwostaramysięzachowywać,ograniczającsięwwydatkachiogranicza-jąc,oilemożna,swepotrzeby.Japokrywamwspólnewydatki,aks.Bu-


1 „Draugija”–miesięcznik,Kowno1907-1923;wspomnianeartykuły:1909, t.VIII, r. 31-32, s. 327-384.

2 NormaesecundumquasS.Congr.EpiscoporumetRegulariumprocederesoletinappro-bandisnovisinstitutisvotorumsimplicium, Romae 1901.

czyssweoszczędnościodkłada,byprędzejmógłuwolnićsięodobowiąz-kówwzględemswejrodziny.

PanSongaiło,student,októrymmówiliśmy,przylgnąłdonascałymsercemioddałsięnamcałkowicie.Onjużmieszkauks.Buczysa,którymuodstąpiłjedenpokoikzeswegomieszkania;jedzeniemdzielimysięwszyscyrazem.Jesttomłodzieniecbardzoskromny,miłyiBoży;uczy-mygoobecniemówićpopolskuiwdrażamygopowoliwżycieduchow-ne.Chcemyjednak,byskończyłuniwersytet;tonamsięprzyda;oprócztegobędziemygouczylifilozofii.Bardzoprosimyprzysłaćdlaniegosweojcowskiebłogosławieństwo.

Staramysięteżnawiązaćstosunkiiutrzymywaćzinnymimłodymiludźmi,alebrakczasustajetunarazienaprzeszkodzie.Pisałemdojedne-gozksięży,którywyrażałchęćzłączeniasięznami1.OnsamsięzwrócidoPrzewielebnegoOjca.NiechDrogiOjciecmawzglądnaniektórejegopoglądyisłabości;wiemyskądinąd,żeonmadobreserceiżedajesiępo-kierować.KochagorącoBogaiKościół.Więcspodziewamysię,żeprzypomocyBożejurobisięizharmonizujeznami.Jawierzęwpotęgęmiło-ściBoga,żeonadowszystkiegodobregonasdoprowadzi.Będziemyteżsięzwracaliidoinnychksięży,zachowującroztropnąostrożność.

Jamyślęprzystąpićterazdouporządkowanianaszychpapierów;więcbardzoproszęprzysłaćpapiery,októrychDrogiOjciecwspominał;proszękazaćjeobszyćwpłótnoiprzysłaćnamojeimięjakoprzesyłkęwartościową.

Proszęteżdonieść,czyjużmiałsposobnośćDrogiOjciecwidziećsięzKsiędzemAdministratoremsejneńskim2iczyjużmówiłznimoczym-kolwiek.Bardzobędziemyteżwdzięczni,jeżeliDrogiOjciecnapiszechoćsłówko,cosłychaćijaksamczujesięzezdrowiem.

WszyscyrazempozdrawiamyDrogiegoOjcaserdecznie,prosimyomodlitwyiobłogosławieństwo.

Ks. J. Matulewicz


1 Ks. Jan Totoraitis.2 Ks. Józef Antonowicz.

Do sióstr zakonnych

Adresatki trzech listów do sióstr zakonnych nie zostały zidentyfikowane. Przypusz czalnie, list z 1909 r. jest skierowany do jednej zakonnicy, a dwa na-stępne do innej.

W liście pierwszym Ojciec Matulewicz, nawiązując do otrzymanej wiado-mości, składa życzenia z racji obłóczyn. Wspomina też o podjętym dziele odno-wienia Zakonu Marianów, choć – rzecz zrozumiała – nie nazywa sprawy ja-sno. Prawdopodobnie chodzi o siostrę ze Zgromadzenia Felicjanek, Nazaretanek lub Zmartwychwstanek

List drugi z 15 III 1919 r. był prawdopodobnie skierowany do s. Wale-rii Czarnowsklej (1878-1945) nazaretanki, która w 1906 r. zorganizowała w Wilnie tajne seminarium nauczycielskie, powiększone następnie o szkołę pod-stawową i gimnazjum (1916-1920), którego była przełożoną. Wszystko to or-ganizowała przy wydatnej pomocy p. Marii Jeleńskiej, która przyjęła ukryte na-zaretanki do swojego domu. Od 1920 była wizytatorką zgromadzenia.

Ona to zaproponowała bł. Jerzemu pomoc w ukryciu się przed bolszewikami.List ostatni z 19 III 1919 r. został skierowany do tej samej, lub do sióstr

bernardynek czy benedyktynek.

Do sióstr zakonnych512

427

Kopia:AMPP.Druk:Pismawybrane,s.75.

Warszawa,Piękna24,14lipca1909WielebnaSiostro.

ListWielebnejSiostrysprawiłmimiłąniespodziankęiwielkąradość.Bardzosięcieszę,żeSiostraosiągnęłato,czegotakbardzopragnęła.Taksięzłożyłoszczęśliwie,żeJejlistotrzymałemprawiewprzeddzieńJejob-łóczyn.16lipcaweMszyświętejbędęDrogąSiostręgorącopolecałNaj-słodszemuSercuJezusa,proszącowytrwaniewpowołaniuioustawicz-nywzrostwdoskonałości.

JajużdrugirokmieszkamwPetersburgu;zostałemtampowołanynaprofesoradoDuchownejAkademii.PanBógwzmocniłmojewątłezdro-wie,takżenadspodziewaniedobrzesiętrzymamimogędużopracować.Boteżunasmałokapłanów,apracybardzowiele.Toteżtedwalata,mogępowiedzieć,żezatrzechpracowałem;wiedząc,żemojeżyciewrękuBogaitylkoprawiecudemzostałokilkarazyzachowane,staramsięjakumiem,oddawaćjeBoguwpracydlaJegochwały.

Szczególniewobecnejchwilimamnasercujedno,bardzoważneidoniosłedzieło,doktóregoprzypomocyBożejsięzabieram.Wiedząc,jakwszystkoodłaskiBożejzależy,komumogę,polecamsiebieitoważ-nedzieło,proszącopamięćwmodlitwach.WięcteżiDrogąSiostrębar-dzoproszęomodlitwyzamnieinaintencjęrozpoczętejpracy1.ProszęprosićgorącoBoga,byJegoŚwiętawolaspełniłasięwemnieiwtym,corozpoczynamprzypomocyinnych,bymbyłpowolnymnarzędziemwJe-goświętychrękach.

ObecniejestemwWarszawieprzyul.Pięknej24;przyjechałemteżnawakacjeinapracę;zostanętujakie6tygodni.Potemwracamdo Petersburga.

NiechBógbłogosławiDrogiejSiostrzewJejświętympowołaniuKs. Jerzy Matulewicz

1 TymrozpoczętymdziełembyłasprawaodnowieniaZgromadzeniaKsiężyMarianów.

513Do sióstr zakonnych

Mójzwykłyadres:Petersburg,OstrówWasilewskiI,№52Rz.Kato-lickaAkademiaDuchowna.

428

Oryg.: AMPP.

[Wilno], 15 marca 1919

BógzapłaćPrzewielebnejSiostrzezatroskliwośćidobreserce;ufa-jącwOpatrznośćBożą,pozostanęusiebie.Niechcęschodzićaninachwi-lęzeswegostanowiska1.

ChybaprzyślędowysłuchaniaspowiedziO.J.Wojtkiewicza,alegoniemawdomuwobecnejchwili,spowiada.Skorowróci,powiemmuoży- czeniu Sióstr.

Błogosławięzcałegoserca †Jerzy,bpwileński

429

Oryg.:AMPP.


†PrzewielebnaSiostro.

Codopierwszejsprawy,poruszonejwliście,radziłbymogólnikowotylkoprzemówićdouczennicoszkodliwościplotekiociężkiejodpowie-dzialnościprzedBogiemtych,cowierząwnie,przyjmująjeirozsiewają,nierobiącjednakaluzjidoosób.

1 Wilnowtymczasieznajdowałosiępodrządamikomunistówiistniałorealneniebezpie-czeństwouwięzieniaBiskupa.Wspomnianasiostra,przypuszczalnieWaleriaCzarnow-ska,nazaretanka,proponowałapomocwukryciusięjego.

Do sióstr zakonnych514

Cododrugiejsprawy,proszętęosobęskierowaćdospowiedni-kazwyczajnegolubnadzwyczajnego,lubteżdokomisarzazakonnego.Niechonaprzedstawiimszczerzestanswejduszy,swojepołożenieipole-ganaichdecyzji.

Błogosławięzcałegosercaipolecamsięmodlitwom†Jerzy,bpwileński

515Do sióstr zakonnych

430

Kopiamaszynowa:LCVA,1674,2,t.125.

EpiscopusVilnensisWilno,27września1924

PrzewielebnyOjczeProwincjale,

Listz5wrześniaotrzymałem.Żądanydokumentpołaciniezałączam.Cieszęsię,żepracyPrzewielebnychOjcówBógbłogosławi.

Do ks. Stanisława Sopucha TJ

Ks. Stanisław Sopuch (1869-1941) wstąpił do Towarzystwa Jezusowe-go mając 15 lat. Po święceniach pracował w Krakowie wśród robotników, reda-gował dla nich pismo „Grzmot”. Pracę tę prowadził także pośród polskich ro-botników sezonowych na Węgrzech. Następnie przeniesiono go do Lwowa. W 1915 r. został internowany w Kijowie. W 1919 r. powrócił do Polski i został mianowany prowincjałem. W 1926 r. do pro wadził do podziału prowincji pol-skiej na dwie. W 1935 r. został przełożonym prowincji mazowieckiej, a następ-nie superiorem w Kaliszu. Podczas wojny przeniósł się do Warszawy.

W Albertynie jezuici otworzyli neounicką misję wschodnią dla opieki duszpasterskiej nad powracającymi do Kościoła katolickiego dawnymi uni-tami. Pierw szym przełożonym misji w Albertynie był ks. Karol Bourgeois (maj 1924 – grudzień 1925). Ks. Sopuch prosił bpa Matulewicza o zgodę na otwarcie w Albertynie domu zakonnego, nowicjatu i niższego seminarium.

Na ten sam temat zobacz dwa listy do K. Bourgeois.

Do ks. Stanislawa Sopucha TJ516

JużdająsięsłyszećgłosyludziniechętnieipodejrzliwiepatrzącychnaWaszepoczynania.Bojęsię,żemojeobawy,racjeiprzewidywaniamogąsięsprawdzićichociażsąnaturytylkotaktycznej,mogąbardzoza-szkodzićpracy.ZresztąwszystkowrękuBoga.

ZcałegosercabłogosławiącpracyWielebnychOjców,polecamsięich modlitwom

Szczerze oddany

Załącznik

Georgius Matulewicz Dei miseratione et Sanctae Sedis Apostolicae gratiaEpiscopusVilnensis

HisceRev.PatribusSocietatisIesuexnostraparteconcedimuslicen-tiaminlocoAlbertynów1decanatusSłonimensisdioecesisVilnensisfun-dandidomumreligiosam,seminariumminusatquenovitiatum.

DatumVilnae,die26septembris1924anni.Inquorumfidem...

JerzyMatulewiczzezmiłowaniaBożegoiŚwiętejStolicyApostol-skiejłaskiBiskupWileński

Namocyniniejszego,znaszejstronyudzielamyzgodyPrzewieleb-nymOjcomTowarzystwaJezusowegonaotwarciewmiejscowościAl-bertynów1,dekanatusłonimskiegodiecezjiwileńskiej,domuzakonnego,niższegoseminariuminowicjatu.

DanwWilnie,dnia26września1924rokuNadowódczego...

Tł.ks.J.BukowiczMIC.

517Do ks. Stanislawa Sopucha TJ

1 Poprawnie:Albertyn.

431

Telegramoryg.:AGM.Tł.zfranc.ks.J.BukowiczMIC.

Kowno, Laisves al. 61, 4 listopada 1926

ArcybiskupSpringowicz,Ryga

Przybędęwpiątekranoogodziniedziesiątej

Matulevičius,arcybiskup

Do arcybiskupa Antoniego Springowicza

Arcybiskup Antoni Springowicz (1876-1958) pochodził z Rzeży-cy (Rezekne) na Łotwie. Po czterech latach pobytu w Seminarium peters-burskim studiował w Akademii Duchownej w latach 1897-1901, gdzie po-znał Jerzego Matulewicza. Wyświęcony w 1901 r. początkowo był prefektem szkół średnich w głębi Rosji, a następnie proboszczem w Liksnie na Łotwie. W 1917 r. został mianowany wikariuszem generalnym dla Łotwy, a w 1920 r. biskupem diecezji ryskiej. W trzy lata później został pierwszym arcybiskupem ryskim, a w 1937 r. metropolitą Rygi. Po II wojnie światowej, aż do swej śmierci, był jedynym biskupem rezydencjalnym sprawującym czynności pasterskie na te-renie Związku Radzieckiego. Zmarł w Rydze 1 X 1958 r.

Zachowały się dwa pisma do arcybiskupa Springowicza. Pierwsze pismo to telegram, w drugim liście ojciec Matulewicz donosi o przyjęciu przez siostry placówki ofiarowanej im w archidiecezji ryskiej za jego pośrednictwem.

Do arcybiskupa Antoniego Springowicza518

432

Koncept:AGM.

Kowno, Laisves al. 61, 30 grudnia 1926

Excellentissime.

Bardzoserdeczniedziękujęzażyczenia,nawzajemposyłamW.E.jaknajserdeczniejszeżyczeniazdrowiaiwszelkichłaskBożych.

SprawęosiedleniasięnaŁotwieomawiałemzSiostramiSłużebnica-miNajśw.SercaJezusa(AncillaeSS.CordisJesu).Odwakacjibędązu-pełniegotoweobjąćwzmiankowanydom.ZgadzająsiędaćdopomocyjednąLitwinkęinteligentną.Gdybysprawabyłabardzonagląca,mogły-bynawetiwciągurokutozrobić,alezwielkątrudnościąiuszczerbkiemdlasiebie.

PojakimśpółtorarokubędąmogłyosiedlićsięnaŁotwieteżi„Varg-dieniųSeseles”(SororesPauperum).

Ks.SkrindaprzyrzekłwkwietniuprzysłaćdonowicjatudoMariam-polajednąinteligentnąŁotyszkę;dodadządrugąodsiebie,ibędąmogłyosiąśćwVilani.

NaLitwiesprawysięodmieniłykulepszemu.Jestnadzieja,żesto-sunkizeStolicąŚw.dadząsięunormować.Obecniepracujęzewszystkichsił,abyprzygotowaćprojektkonkordatu.Pracujębardzointensywnie.

SerdeczneżyczeniazałączamdlaJ.E.biskupaRancana.CałymsercemWaszejEkscelencjioddany

†JerzyMatulewicz,arcybp

519Do arcybiskupa Antoniego Springowicza

Do biskupa Adolfa Szelążka

Biskup Adolf Szelążek (1865-1950) pochodził ze Stoczka Łukowskiego. Należał do diecezji płockiej. Wyświęcony w 1888 r. W latach 1889-1893 studio-wał w Akademii Du chownej w Petersburgu. Po powrocie był profesorem i rekto-rem Seminarium Du chow nego w Płocku. Działał w Stowarzyszeniu Robotni-ków Chrześcijańskich. W 1918 r. zos tał konsekrowany na bisku pa i mianowa-ny sufraganem płockim, a równocześnie radcą do spraw kościelnych w Minister-stwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, a następnie naczel nikiem wydziału Kościoła Katolickiego. W 1925 r. został przeniesiony na ordynariu-sza łuc kie go. Latem 1939 r. urządził w Łucku wielkie uroczystości maryj ne, a we wrześniu zatrzy mał się u niego kardynał A. Hlond w drodze do Zalesz-czyk. Aresztowany 3 I 1945 r. w Łucku, był więziony w Kijowie. W 1946 r. został odesłany do Polski. Przebywał w Berzgłowie i w Tczewie, gdzie zmarł. Pochowany w Toruniu.

W swoim piśmie bł. Jerzy przesyła biskupowi Szelążkowi krytyczne uwa-gi doty czą ce zakładanego przez abpa Roppa Towarzystwa Misyjnego i prosi o poparcie tej sprawy.

Zobacz też list do abpa E. Roppa.

Do biskupa Adolfa Szelążka520

433


BiskupWileńskiWilno, 1 listopada 1922

Ekscelencjo!

PrzesyłamdowiadomościWaszejEkscelencjiwyjaśnienia,któreprzesłałemJ.E.MetropolicieRoppowi,jakoprezesowiKomitetuOrgani-zowaniaTowarzystwaMisyjnego.26listopadabr.odbędziesięzjazddele-gatówdiecezjalnych.Proszęopoparciemoichuwag,inaczejniedasięTo-warzystwaMisyjnegorozkrzewićwparafiacholudnościniepolskiejlubmieszanej.

ProjektnaszejustawyStowarzyszeniaRozkrzewianiaWiarynieba-wemWaszejEkscelencjiprześlę.

521Do biskupa Adolfa Szelążka

434

Kopia:LVIA,694,3,t.15,k.79.

[Wilno, 2 czerwca 1919]

DoJegoEkscelencjiDowódcyFrontuLitewsko-Białoruskiego

WaszaEkscelencjo!

Wodpowiedzinalistz20majabr.nr90niniejszymzapewniamWa-sząEkscelencję,żewceluzapobieżeniawszelkimnieporozumieniommiędzywładzamiwojskowymizjednejaludemkatolickimipodwład-nymmiduchowieństwemzdrugiejstrony,temuostatniemunieomiesz-kamnakazaćnależytegozachowaniasię,abykościołyniebyłyterenemagitacjipolitycznych.Winniotrzymajązasłużonąnaganę.

Szczerzebolejęnadtym,żewaśnienarodowościowewbiednymnaszymkrajuwytwarzająpodatnygruntdowzajemnychniechęciidenuncjacji.

PełengłębokiegoszacunkudlaWaszejEkscelencji

Do gen. Stanisława Szeptyckiego

Odpowiadając na pismo generała S. Szeptyckiego, dowódcy Frontu Litew-sko-Białoruskiego z 20 V 1919 r., bp Matulewicz zapewnia władze wojskowe, że dołoży starań, aby kościoły nie stały się terenem walki politycznej. Być może z tą obietnicą ma związek odezwa biskupa do duchowieństwa o wypełnianiu zadań duszpasterskich i unikaniu działalności politycznej z dnia 28 VI 1919.

Do gen. Stanisława Szeptyckiego522

435




ListJegozdnia16bm.otrzymałemzopóźnieniem:niezaadresowa-ny,byłonprzezp.pułkownikaTokarzewskiegowręczonydnia18XBi-skupowiMichalkiewiczowi,który,poprzeczytaniu,oddałgoKanclerzo-wiKurii,atenmnie,kiedyjużks.dziekanświęciański,wezwanydnia17telegraficznie,dałbyłswewyjaśnienie,oczympowiadomiłemPanaPre-

Do ks. Mariana Tokarzewskiego

Ks. Marian Tokarzewski (1874-1941), należący do diecezji kamieniec-kiej, był kapelanem prezydenta Wojciechowskiego. W czasie wizyty prezyden-ta w Święcianach na Wileńszczyźnie 18 X 1923 r. miejscowy proboszcz ks. Justyn Pietranis, Lit win, według relacji ks. Tokarzewskiego przyjął go w spo-sób uwłaczający. Ponieważ ks. Pietranis tym oskarżeniom zaprzeczył, bp Ma-tulewicz ocenę zachowania się pro boszcza i ewentualnej kary uzależnił od prezydenta.

W liście z 25 X 1923 r. bp Matulewicz dziękuje kapelanowi za wyjaśnie-nia i informuje go o biegu sprawy. Wobec tego, że ks. Tokarzewski w piśmie z 29 X podtrzymał swoje wcześniejsze oskarżenia, bp Matulewicz 5 XI od-wołał ks. Pietranisa ze stanowiska proboszcza i dziekana święciańskiego.

Na ten sam temat zobacz też listy do prezydenta Wojciechowskiego.

523Do ks. Mariana Tokarzewskiego

zydentapismemzdnia18bm.NalistKs.prałataks.dziekandałponow-netłumaczeniesię.Czybędzieonomiałojakieznaczenie,samdecydowaćniebędę.

DziękujęKsiędzuPrałatowizaokazanąmiżyczliwośćistwierdzam,że,jaksłusznieOnmniema,wybrykówksiężywstosunkudożadnejwła-dzy,atymbardziejnielojalnościwzględemPrzedstawicielaiGłowyna-szegoPaństwaniemyślępuszczaćbezkarnie.

Łączęwyrazyszacunkuipoważania†Jerzy,biskupwileński

Do ks. Mariana Tokarzewskiego524

436

Koncept:AGM.

Rzym,LungotevereFarnesina40,6kwietnia1926

KochanyKsiężeWładysławie.

NamocyBulliPapieskiej,ogłoszonejdnia4kwietniawuroczystośćZmartwychwstaniaPańskiego1,Litwaotrzymujewłasną,samodzielnąProwincjęKościelną.ZdiecezjiŻmudzkiejutworzono:metropolięKo-wieńską,diecezjęPoniewieskąiTelszewską.CzęścidiecezjiSejneńskiejiWileńskiejzostawiononietknięte,znichutworzonosamodzielnediece-zje,któreodmiejscazamieszkaniabiskupówbędąnosiłynazwy:pierw-szaWyłkowyskiej,drugaKoszedarskiej.ZziemiKłajpedzkiejutworzo-no Prelaturę,którąodłączonooddiecezjiWarmińskiej,awcielonodopro-wincjikościelnejLitewskiej;zarządzaćniąbędziebiskupTelszewski.

Do ks. Władysława Tołoczko

Ks. Władysław Tołoczko (1887-1942) otrzymał święcenia w 1909 r. Przez sze reg lat był rektorem kościoła św. Stefana w Wilnie. Był publicystą, pi-sał także po białorusku. Zmarł w Białymstoku.

W zachowanym liście z 1926 r., pisanym z Rzymu, wizytator apostolski Litwy, abp Matulewicz informuje go szczegółowo o nowej organizacji teryto-rialnej i perso nalnej prowincji kościelnej litewskiej.

1 ConstitutioApostolica [...] „Lituanorumgente”(AAS1926,s.121-123).

525Do ks. Władysława Tołoczko

KonstytucjaApostolskabierzeterytorium,jakieobecnieznajdujesięwgranicachLitwy,izniegotworzywyżejwymienionediecezje,rezerwu-jącsobieprawo,wraziezmianywarunków,przekształcaniaustanowionejprowincji.WtensposóbStolicaŚwiętaszczęśliwieomijadrażliwąkwe-stiępolitycznąispórmiędzyLitwąaPolskąogranice,czymzdajesięnie-jakopodkreślać,żenikomugranicnieustala,aniustalonychniemyślipo-twierdzać,botoniewchodziwjejkompetencję;onatylkoporządkujeior-ganizujeżyciekościelnewwarunkach,któresięwytworzyły.DokumentwydanymadoniosłehistoryczneznaczeniedlaLitwy.

ArcybiskupemKowieńskimmianowanyjestbpJ.Skvireckas,bisku-pemTelszewskimks.prałatJ.Staugaitis,biskupemPoniewieskimks.ka-nonikK.Paltarokas,WyłkowyskimzostajebpKaraś,tylkododanomubi-skupakoadiutorawosobieks.prałataM.Reinysa,Koszedarskimbisku-pemzostajedotychczasowyAdministratorApostolskiks.J.Kuchta.

J.E.biskupKarewiczzrzekłsięstolicybiskupiej,mającoddawnapo-wołanie,wstępujedozakonu.Ojciecśw.wyniósłgodogodnościarcybisku-piej.Episkopatpoważny.NaLitwierozpoczniesięnoweżyciekościelne.

Do ks. Władysława Tołoczko526

Do ks. Zygmunta Trószyńskiego MIC

Ks. Zygmunt Trószyński (1886-1965) pochodził z Warszawy i z nią było związane niemal całe jego życie. Po maturze w 1907 r. studiował krótko nauki przyrodnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim, a następnie we Fryburgu Szwaj-carskim teologię. Ukończył ją w Warszawie, gdzie w 1913 r. otrzymał święcenia kapłańskie. W 1915 r. pod wpływem spowiednika, ks. Leona Kulwiecia, wstą-pił do Zgromadzenia Księży Marianów ra zem ze swoim kolegą ks. Władysła-wem Łysikiem. Od początku pracował w rozległej parafii bielańskiej. Krótko po-nownie studiował na Uniwersytecie Warszawskim matematykę, lecz przerwał naukę, gdyż była konieczność objęcia probostwa w Skórcu. W 1924 r. wyjechał do Ameryki, skąd wrócił po niemal dwuletnim pobycie. Od 1926 r. był niemal bez przerwy do 1949 r. proboszczem w Warszawie na Marymoncie. Tutaj roz-wijał swą niezwykłą działalność charytatywną. Oddawał dosłownie wszystko, nie mając niekiedy zupełnie co jeść i w czym chodzić. Podczas Powstania War-szawskiego jako kapelan Armii Krajowej pełnił służbę kapłańską i sanitarną. Odznaczony wielu krzyżami oraz mianowany podpułkownikiem. W latach 1949-1953 przebywał w więzie niu. Ostatnie dziesięć lat życia spędził na kape-laniach u sióstr. Umarł w Otwocku 22 VI 1955 r.

Trzy zachowane listy z lat 1924-1925 są związane z wyjazdem ks. Tró-szyńskiego do Ameryki, z pracą wśród Polonii amerykańskiej i powrotem do kraju.

527Do ks. Zygmunta Trószyńskiego MIC

437

Oryg.AMPP.


DrogiKsiężeZygmuncie.

Nieprzypuszczałem,żeDrogiKsiądztakprędkouzyskapozwolenienawyjazddoAmeryki.SpieszęprzesłaćMubłogosławieństwonadrogęiżyczeniaobfitegożniwawAmeryceiszczęśliwegopowrotu.

ProszęserdeczniepozdrowićnaszychkochanychmisjonarzyiodemniepodziękowaćimzatrudydladobraZgromadzenia.

SzczęśćBożewdrodze.Zcałegosercabłogosławię.Załączamobrazek

†Jerzy,bpiprzełożonygeneralny

438

Oryg.:AMPP.


DrogiKsiężeZygmuncie.

Dziękujęzalistisprawozdanie.Cieszęsię,żeDrogiOjciecopano-wałniemądrepokusyizdecydowałsięzostaćprzezjakiśczasnamisjach.NiechDrogiOjciecniemyśli,żeonesąbezznaczeniadladuszidlachwa-łyBożej.NapewnoWaszapracaswojezrobiiBógztegobędziemiałchwałę.Skorotaksięstało,żeściesiędostalidoAmeryki,widaćtakabyławolaBoża.Proszęwięcinadalodrzucaćwszelkiepokusyipracowaćspo-kojnie.Nenimiuminnitaristuaeprudentiae1–przestrzegajedendoświad-

1 Niepolegajzbytnionatwojejroztropności.

Do ks. Zygmunta Trószyńskiego MIC528

czonyasceta.Nadejdzieczas,DrogiOjciecbędziemógłwrócićdopracyparafialnej.

Wobeczmienionychwarunkówżyciaunas,wAmeryce–moimzdaniem–niewartopozostawaćdłużejjakdo1926roku.Mamnadzie-ję,żeDrogiOjcieczrobizsiebieofiaręitenrokwytrzymawpracymisyj-nej.Choćtrzebabędziewielepoświęcićzeswychzachcianekipopędów,alezyskanatymdobroogólneZgromadzenia,naktóreteżtrzebazwracaćuwagę.

DziękiWaszymmisjomwAmerycemógłstanąćnanogijakotakoju-wenat,nowicjatigimnazjum.Wtymrokuwnowicjaciemamy34,ztegoteżsięnależyspodziewaćnaprzyszłośćchwałyBożej.

Proszęnawszystkopatrzećokiemwiary,niepotrzebnienieszarpaćsię,braćwszystkospokojnie,pracowaćwytrwale,niczymniezrażającsię.SkoroOpatrznośćBoża,którawszystkimrządzi,zaprowadziłaWasdoAmeryki,widaćtakbyłopotrzebainapewnoniebędzietobezpożyt-kuiDrogiegoOjca,iZgromadzenia,idusz,nadktórymipracuje.NatakkrótkiczasnieopłacasięKs.Sękowskiegoposyłać;itubraksiłdopracy,możesamisobieporadzicie.

NiechwięcDrogiOjciecuspokoisię,niechwszystkoobracanapo-żytekswejduszyprzezczystąintencję,robizespokojemiwiarącomoże,aresztęzostawiBogu.Porokuwrócicie.Bógda,ibędzieciemoglitusta-nąćdopracy.

ZcałegosercaWaspozdrawiamiprzesyłambłogosławieństwo†Jerzy,bp

439

Oryg.:AMPP.

Wilno,11maja1925

DrogiOjcze.

ZradościąodczytałemlistDrogiegoOjcazdnia16III.Nierozu-miem,dlaczegotakdługoszedł.Cieszęsię,żejesteściezdrowi.Mytubar-

529Do ks. Zygmunta Trószyńskiego MIC

dzomartwiliśmysięzpowoduzdrowiao.Jakowskiego.Podobnozser-cemniebardzo,zadużopracujebezżadnegowypoczynkuizatęgowy-gląda.Proszęo.Jakowskimzaopiekowaćsięipolecićmuodemnie,bywięcejdbałoswezdrowie.Niecho.Jakowskiniekarzewtensposóbks.Bronikowskiego,aleniechprzesyłapieniądze,skorotylkomoże.Tu,unaswPolsce,brakwielkigotówki,dająwbankachbardzowysokiprocent.

Bardzochcielibynasimiećo.Jakowskiego,alebezniego–moimzdaniem–misjesięnieobejdą,więcchybaniechpracujeo.JakowskiwAmeryceażdokońcamisji.NatomiastDrogiegoOjcapostanowionoodwołaćnaproboszczanaPotokuiMarymoncie.Ks.Bronikowskichcesięporozumiećzo.Jakowskimozastępcę.

Nasi,choćbiedują,alepowolirozwijająsięicorazlepiejurządzają.OilebysiędałozdobyćhipotekęipożyczkęnaBielanach,szybkomożnabyukończyćrozbudowę.BędęotymmówiłzJ.Em.Kardynałem.

Konkordat1będziewprowadzonywżyciedopieropo2miesiącach,acodorozgraniczeniadiecezjidopieropo5miesiącach.Pewnie,żebędązmiany.PołożenieKościołabędzietrudniejsze.Wdosyćważnychrze-czachKościółbędziezależnyponiekądodRządu.

Jużoddłuższegoczasumówią,żeniemambyćwWilnie.PodobnoOjciecśw.mamnieodwołać.Dotychczasnicpewnegoniewiem.Bardzobymsięcieszył,gdybymniezwolniono,mógłbymcałkowiciepoświęcićsięZgromadzeniu.Modlęsięotoimamnadzieję,żeBógmniewysłucha.Stanrzeczy,komunależyprzedstawiony.

SzczęśćBożeWamwpracy.SerdecznieWasściskamipozdrawiamiWaszympracombłogosławię.

Polecamsięmodlitwom†Jerzy,bp

1Konkordatzawarty10II1925r.

Do ks. Zygmunta Trószyńskiego MIC530

440




DoDepartamentuFinansówTymczasowejKomisjiRządzącejLitwyŚrodkowej

Wobectego,iżodlipcaustałydawniejszezapomogirządowenautrzymanieKurii,instytucjiduchownychiklerupozbawionegopensji

Do Tymczasowej Komisji Rządzącej Litwy Środkowej i do Delegata Rządu RP w Wilnie

Gen. Lucjan Żeligowski, po zajęciu Wilna 9 X 1920 r., utworzył z Wileń-szczyzny sztuczny twór państwowy, nazywając go „Litwą Środkową”. Władzę zwierzchnią spra wował sam, do sprawowania zaś władzy wykonawczej ustano-wił Tymczasową Komisję Rządzącą, na czele której stali kolejno: Witold Abra-mowicz, gen. Stefan Mokrzecki i Aleksander Meysztowicz. Głównym celem TKR było przeprowadzenie wyborów do sejmu Litwy Środkowej, który miał zadecydować o przyszłości kraju. Wybrany sejm na pierwszym swym posiedzeniu 20 II 1922 r. przyjął uchwałę o wcieleniu Litwy Środ ko wej do Polski. Po akcep-tacji tej uchwały przez sejm w Warszawie, przez pewien czas w Ziemi Wileń-skiej władzę sprawował delegat rządu RP.

W siedmiu pismach z lat 1920-1922 bp Matulewicz prosi o zapomogi dla instytucji kościelnych, o przydzielenie jednego z dawnych majątków kościelnych na utrzymanie seminarium, domaga się zwrotu dawnych posiadłości kościelnych.

531Do Tymczasowej Komisji Rządzącej Litwy Środkowej

idochodówparafialnych,upraszamDepartamentoudzieleniemiesięcz-nychzapomóg–jeślimożna–wedługnormwskazanychwzałączonymprojekcie.


441



DoPanaPrezesaTymczasowejKomisjiRządzącejLitwyŚrodkowej

Wuzupełnieniumegolistuzdnia10I1922r.nr105,niniejszymmamhonordodać,żeWileńskieseminariumduchownewdobieobecnejutrzy-mujesięwyłączniezzapomogiRząduidobrowolnychofiarwiernych.Wo-becciągłychzmiankierunkuRząduzapomogatakowaniejestźródłemza-pewniającymbytseminarium,zbieraniezaśofiarnakształceniemłodzieżydostanuduchownegoniejestrzecząwskazanąwdziedziniepedagogii.Se-minariumwinnomiećposiadłośćrealną,dającąmożnośćutrzymania250alumnów,profesorówisłużby50osób–razem300osób.Nacelpowyż-szywzupełnościodpowiadamajątekBokiszki,położonywpowieciewi-leńskimprzyszosiemejszagolskiej,o7wiorstodWilna.PrzetouprzejmieproszęPanaPrezesaołaskawewydanieodpowiedniegorozporządzenia,bywyżejwymienionymajątekzostałprzekazanydlaseminariumduchowne-go w Wilnie.

Wobeczbliżającejsięwiosnyproszęojaknajrychlejsządecyzję.BiskupWileński

Kanclerz

Do Tymczasowej Komisji Rządzącej Litwy Środkowej532

442

Kopia:AANMWRiOP,765,k.70-73.


Wilno, 8 marca 1922

DoPrezydiumTymczasowejKomisjiRządzącejwWilnie

WmyślpismaJegoEkscelencjiGenerałaMokrzeckiego,ZastępcyPrezesaTKRzdnia24lutegobr.Nr786,zostałdelegowanydnia27lute-gobr.wceluinformacyjnymks.infułatMichalkiewicz,WikariuszGene-ralny,dowzięciaudziałuwKomisji,powołanejdozbadaniasprawynie-ruchomościkościelnych,skonfiskowanychniegdyśprzezrządrosyjski.Naszdelegatks.infułatMichalkiewiczzakomunikowałconastępuje.

„Komisja,októrejmowa,manaceluwyjaśnienienamocyzebranychdanych,jakiemianowiciegmachy,domyimajątkinależałydoskonfisko-wanychprzezrządrosyjskiklasztorówikościołówrzymsko-katolickie-goigrecko-katolickiegowyznania,orazwydaniaopiniioprzyszłychlo-sachmajętnościkościelnychzpozostawieniemostatecznejdecyzjiodno-śnymwładzompaństwowym.OzwrocietychdóbrprzezKomisjęprawo-witymichwłaścicielommowybyćniemoże.Wszystkiedobrakościelneipoklasztorne,skonfiskowaneprzezrządrosyjski,musząprzejśćnawła-snośćrządupolskiego,niezależnieodtego,wczyimsąobecniewładaniu,wszystkobowiem,coskonfiskowałrządrosyjski,obejmujerządpolski.DelegatKuriiBiskupiejmauczestniczyćwKomisjizgłosemdoradczym.Komisjamapracowaćstale.Naraziemasięzbieraćweczwartkiogodzi-nie11,lubczęściejwmiarępotrzebyinazaproszenieprzewodniczącego.Naczelnikarchiwumpaństwowegop.Studnickiprzypomocysekretarza-referentaKomisjimawyszukaćidostarczyćodnośnedokumenty,równieżiinniczłonkowieKomisji,główniezaśdelegatKuriiBiskupiej,majegro-madzićiprzedstawićKomisji”.

Biorącpoduwagęto,cowyżejzostałoprzytoczone,mamzaszczytzakomunikowaćPrezydiumTKR:


I.Naszdelegatks.infułatMichalkiewiczmożeuczestniczyćwnazwa-nejKomisjitylkojakostronazainteresowanawceluobronyprzynależnychpraw,gdyżreprezentujeKościółijegoinstytucje,nigdyzaśjakoczłonektyl-kozgłosemdoradczymwceludostarczeniadokumentówiinformacjidlaułatwieniaostatecznegowywłaszczeniamajątkówkościelnych.

II.Artykuł114KonstytucjiRzeczypospolitejPolskiejgłosi:„KościółRzymsko-Katolickirządzisięwłasnymiprawami.StosunekPaństwadoKościołabędzieokreślonynapodstawieukładuzeStolicąApostolską,którypodlegaratyfikacjiprzezSejm”.

WobectegozaznaczampokrótcestanowiskoKościoławsprawiedóbr.KościółKatolicki,jakotaki,iStolicaApostolska,jakrównieżoso-byprawnewKościeleiKościołyposzczególne(teostatniestosowniedoprzepisówprawakanonicznego)mająprawonabywaniaiposiadaniadóbrorazzarządzanianimi(kan.1495).PrawotostwierdzaiKonstytucjaRze-czypospolitejPolskiej,którejartykuł113mówi:„Każdyzwiązekreligij-nymożeposiadaćinabywaćmajątekruchomyinieruchomy,zarządzaćnimirozporządzać,pozostajewposiadaniuiużytkowaniuswoichfunda-cjiifunduszów,tudzieżzakładówdlacelówwyznaniowych,naukowychidobroczynnych”.

Dobrakościelne,zzastrzeżeniemzwierzchnichprawStolicyApostol-skiej,należąjakowłasnośćdotegokościołaposzczególnegolubdotejjednost-kiprawnejwKościele,którajenabyłalubotrzymałaprawnie(kan.1499).

Jeżelijednostkaprawnaprzestajeistnieć,jejdobraprzechodząnawłasnośćtejosobyprawnej,któramanadniąbezpośredniozwierzchnic-two,zzachowaniemjednakprawosóbtrzecich(kan.1501).

ZarząddóbrwcałymKościelenależydoStolicyApostolskiej,wdie-cezjizaśdoBiskupa,wczymmupomagaDiecezjalnaRadaAdministra-cyjna(kan.1518-1520);zarząddóbrposzczególnychparafii,kościołów,zakonów,instytucjikościelnychiinnychjednostekprawnychwKoście-lenależydoichzwierzchników,stosowniedoprzepisówprawakościelne-go(kan.1521-1528).

III.Rządrosyjskinieodbierałodduchowieństwamajątkównawła-sność,lecztylkouchylałduchowieństwoodzarządzaniadobrami,wy-znaczającpensjeodogólnejsumydochodówwziętychprzezsięwad-ministracjęmajątkówkościelnych.Rezolucjacesarskaz27marca1840r.głosi:Otniudniepołagajetsiaotniat’uduchowienstwajehodostojanije,


noustrait’otuprawlenja,proizwodiasoderżanjeduchowienstwuuprawni-telnoizobszczejmassydochoda.

PaństwowyRosyjskiKomitetMajątkówKościelnych,komentującpowyższezarządzenie,zaznaczyłwswoimdzienniku27kwietnia1840r., że„animajątki,anidochodyznichniezabierająsięnakorzyśćskarbuipierwotnycelfundacjinieulegazmianie,lecztylkookreślasięlepszyiodpowiedniejszysposóbzarządzaniamajątkamizzachowaniemwszyst-kichdochodównakorzyśćduchowieństwa”.

Dnia7listopada1841r.tenżeKomitetwyjaśnia:„sposóbten,czyniączadośćwszystkimwarunkomwyżejwskazanegocelu,matęszczególnądo-godność,żeuchyliwszelkipowóddonarzekańpodadresemrząducodoprzywłaszczeniawłasnościRzymsko-KatolickiegoKościołanaużytekdlańobcy,leczprzeciwnie,śródwarstwkatolikówlojalnychzrobidodatniewra-żenie,zpowodugotowościrządupolepszaniautrzymaniaduchowieństwa”(SposóbonyjudalitwsiakijpowódknarekanjamnaszczotPrawitelstwawpriswojenjisobstwennostiRimsko-KatoliczeskojCerkwiidołżenpro-izwiestisredibłagomyslaszczychkatolikowbłagoprojatnojewpieczatlenje).

Takzwanetedy„skonfiskowane”majątkikościelne,wedługdekretucesarzarosyjskiego,nieprzestałybyćprawnąwłasnościąKościoła.

Niemożetubyćmowyozajściupreskrypcjinarzeczrząduczypań-stwa,gdyżbrakkardynalnegowarunku–„dobrejwiary”(kan.1512)zestronyrządu,zabierającegoprzemocąmajątkikościelnewswąadmini-strację(wiedienje).

Stoimywięcnatymstanowisku,żedobrakościelne,odebranenie-gdyśprzemocąKościołowiijegoinstytucjom,powinnybyćzwróconeprawowitemuwłaścicielowi,tj.Kościołowi,wedługogólnejzasadypra-wa: resclamatdomino1.

IV.KuriaDiecezjalnaprzyjmiewsprawiedóbrkościelnychwszelkiewarunkilegalne,jakiesięułożąnapodstawiekonkordatuzeStolicąApo-stolską,uważajednak,żeprzedzawarciemtejumowyrządlubpaństwoniemapodstawyprawnejdouważaniasiebiezawłaścicielakościelnychdóbr,zabranychpodzarządpaństwaprzezcesarzarosyjskiego,niemożewydawaćostatecznejdecyzjiwtymwzględzie,niemożewięcsprzeda-waćdóbrkościelnych,aniteżparcelowaćich.

1 Resclamataddominum – rzeczwoładowłaściciela.


KuriaDiecezjalnarównieżniemożesiebieuważaćzakompetentnąbezzgodyStolicyApostolskiejdorozstrzyganiasprawywłasnościdóbrtakzwanychpoduchownychnaczyjąkolwiekkorzyść,zpominięciempierwotnychiprawowitychwłaścicieli.Kardynalneprawoświeckieika-nonicznegłosi,że„wszelkieaktykażdejwładzy,któraprzekraczagraniceswejkompetencji,sąnieważne”(kan.1527).

V.Wszelkaalienacjamieniakościelnego,dokonanawbrewprzepi-somprawa,jestnieważna.Poważającysięalienowaćdobrakościelnelubzezwalającynieprawnienaichalienację,podgroźbąkarkościelnych,obo-wiązanyjestdonaprawyzłegoidorestytucjiszkódistratstądwynikłych.Przywłaszczycieleiuzurpatorzydóbrkościelnychorazci,costawiająKo-ściołowiprzeszkodywkorzystaniuznich,sąwekskomunicespecjalniezastrzeżonejStolicyApostolskiej,ażdobrazagarnięteinieprawnieposia-danezwrócąiprzeszkodystawianeusuną(kan.1527-1534,2345-2347).

VI.Wobecpowyższychdanychnajuprzejmiejproszę:1.ozwrotdóbrniegdyś„skonfiskowanych”tymzakonomizgroma-

dzeniomzakonnym,którejużpowróciłydodiecezjiizgłaszająswepre-tensje,jakFranciszkanie,Misjonarze,Jezuici,Wizytki,Bernardynki,Sza-rytkiiinni;

2.ozwrotdóbrtymparafiomikościołom,którepokasacierosyjskiejzostałyodzyskaneprzezKościół;

3.ozaprzestanieparcelacjiisprzedażydóbrpoduchownych,jeszczeniezwróconychKościołowi;

4.owstrzymaniesięwogóleodwszelkichaktów,którebyprzesądza-ływczymkolwiekprawaKościoładodóbrtzw.„skonfiskowanych”,nim,zgodniezartykułem114KonstytucjiRzeczypospolitejPolskiej,niezosta-niezawartykonkordatzeStolicąApostolską,któryokreślistosunekpaństwadoKościołaiunormujeprawowłasnościmajątkówtzw.poduchownych.

VII.Kuriaprzygotowujeodnośnedokumentyizgromadzidane,do-tyczącemajątków,zabranychprzezrządrosyjski.

VIII.PrzyzachowaniuprawiwarunkówwyżejwymienionychDele-gatKuriiDiecezjalnejbędziemógłuczestniczyćinadalwposiedzeniachKomisji,powołanejwsprawiemajątkówpoduchownych.

†JerzyMatulewicz,biskupwileński Ks.L.Chalecki,KanclerzKurii


443

Kopia:LVIA,694,3,53,k.204.

BiskupWileńskiWilno, 22 marca 1922

DoTymczasowejKomisjiRządzącejLitwyŚrodkowejDepartament Rolnictwa i Lasów

Seminariumrzymsko-katolickiewWilniemazazadaniekształcenieklerudladiecezji,obejmującejdwiedawniejszegubernie:wileńskąigro-dzieńską,zpółtoramilionowąludnościąkatolicką.Pierwotnie,zkursemczteroletnim,mieściłodo150alumnów.Obecnietożseminariummakursośmioletniiliczbaalumnówmawynosićniemniejniż240.Skutkiemtegoseminariumtakpodwzględempomieszczenia,zdrowotności,jakizaso-bówmaterialnychwżadensposóbwobecnymstanieniemożesprostaćswemuzadaniu,niemówiącjużopomyślnymjegorozwoju.

Jużw1919/20roku,powszechstronnymrozpatrzeniuwyżejwy-mienionychpotrzebseminarium,ówczesnaWładzaRządowaprzyszładoprzekonania,żeseminariummusimiećposiadłośćziemskąilokal,gdziemożnabyumieścićtrzyniższekursy(niższeseminarium)inatencelprze-kazaładlaseminariummajątekpoklasztornyBerezweczotrzywiorstyodGłębokiego,powiatudziśnieńskiego(Zarządzenieb.Kom.Gen.Z.C.Z.W.zdnia29III1920r.nrN.W859/20.

Niestety,PanStarostadziśnieński[pismem]zdnia19X1921r. nr8545/R.[zarządził],żednia20X1921ogodz.2popołudniutenżeSta-rostaprzyjmieodseminariummajątekBerezweczzpowrotem,bezżadnegoekwiwalentudlaseminarium.

Wskutekczego,mimojednoczesnegoztymmojegostaraniauRzą-duRzeczypospolitejPolskiejozmianęostatniegozarządzeniaStarostydziśnieńskiegowsprawiemajątkuBerezwecz,mamhonorgorącoprosićTymczasowąKomisjęRządzącąooddaniedlaużytkuseminariumjedne-gozbyłychmajątkówkościelnych.

Takim,choćdalekoniewystarczającymmajątkiemzmuramipo-klasztornymi,jestZaświrzwpowiecieświęciańskimzeznajdującymi


sięobok40dziesięcinamiwyrębuspodlasurządowegowpobliżujezio-raŚwir.

Muszęprzytymnadmienić,żeseminariumwileńskiemiałodawniejczterymajątkiwłasne:WozgieliszkiiKorkożyszkiwpowiecieświęciań-skimorazŁukiiKołpienicewpowiecienowogródzkim,skonfiskowaneprzezrządrosyjski.Obecnieseminariumutrzymujesięwyłączniezda-lekoniewystarczającejzapomogipieniężnejodRząduizdobrowolnychofiarwiernych.

Wobeczbliżającejsięwiosnyproszęopowiadomieniewjaknajkrót-szymczasieorezultacieniniejszejprośby.

Biskupwileński Kanclerz Kurii

[WtejsamejsprawiepatrzteżpismadoKomisarzaGeneralnegoZa-rząduCywilnegoZiemWschodnichz8marca1920r.orazdoW.Racz-kiewiczaz12kwietnia1921r.i22marca1922r.]

444

Kopia:AANMWRiOP,799,t.325,k.35.

KuriaDiecezjalnaWileńskaNr1282


Do Departamentu Rolnictwa i LasówTymczasowejKomisjiRządzącejLitwyŚrodkowej

NawiązującdoodezwyPodwydziałuAdministracjiMajątkówPań-stwowych,DepartamentRolnictwazdnia22IV1921r.Nr1398/1623iodpowiedziKuriizdnia11majarokuzeszłegoNr2215,niniejszymuprzejmiepowiadamiam,żepodokładniejszymprzeglądziearchiwumdawniejszegoKonsystorzaokazałosię,iżfolwarkDziekaniszkido22sierpnia1886r.byłwposiadaniuPanienBernardynekWileńskichprzyklasztorześw.Michała.Konfiskacienieulegał,leczjakgłosiłcesarski


ukaz,wobecmałejilościzakonnicprzechodziłnazasilenieśrodkówpra-wosławnegosoborupreczysteńskiegowWilnie.PonieważBernardynkinainstancjęichfundatorówwróciłydoWilna,proszęozwrottegofolwar-kupierwotnymwłaścicielkom.

†Jerzy,BiskupWileński Ks.L.Chalecki,KanclerzKurii

445

Kopia:AANMWRiOP,799t.325,k.35.

BiskupWileńskiNr1377

Wilno,1kwietnia1922

DoJaśnieWielmożnegoPanaDelegataRzeczypospolitejPolskiejwWilnie

DekretNaczelnegoDowódcyWojskLitwyŚrodkowejzdnia15wrze- śnia1921r.Nr349oprzejściudóbrpoklasztornychnarzeczPaństwaprzewiduje,jakwidaćztekstu,uprzedniąkonfiskatętychdóbrprzezrządrosyjski.Jestwięctumowaowypadkachkonfiskaty,zgodnejzówcze-snymprawodawstwemrosyjskim,czyliartykułem255kodeksukarne-go,wyd.w1845r.Konfiskatąkarałysięwystępkiprzeciwko„władzyzwierzchniczej”,ustrojowipaństwa,przestępstwapolityczne,jakudziałwpowstaniu.Toteżzpunktulitylkobrzmieniadekretuniemożnaprote-stowaćprzeciwkozabieraniumajątkówtychzakonów,którychczłonko-wiebraliudziałwpowstaniu;zakonytemogąodczućwcałejpełnimoctegodekretu.Niemożnawszakżegorozciągaćnamajątkizakonówżeń-skich,któreczynnegoudziałuwpowstaniu1831i1863rokuniebrałyipodwzględempolitycznymbyłybezzarzutu.Przejściedóbrtychzako-nówdoadministracjirządurosyjskiegonigdysięnienazywałowprawo-dawstwiekonfiskatą.

Jakkolwiekpowyższeracjeprawniesąsłuszne,DepartamentRolnic-twaiLasówTymczasowejKomisjiRządzącejzdajesiętegonieuznawać:


pomimoodezwyKuriidoDepartamentuzdn.27marcabr.Nr1283ipo-daniadopanaprezesaTymczasowejKomisjiRządzącejzdnia29tegożmiesiącaSióstrBernardynekWileńskich,folwarkichDziekaniszkiwpo-wieciewileńskimparcelujesię.Włościanomnakazanocorychlejwnosićpieniądzenakupnotegofolwarku.Miałbyćwyznaczonyterminnadzień30marcabr.Podobnojednakwłościaniesięwahają.

PonieważkonfiskataiparcelacjafolwarkuDziekaniszki,jedynegoźródłautrzymaniaSióstrBernardynek,jestsprzecznanietylkozprawemKościoła,alerównieżitenoremdekretu,proszęocofnięciezarządzeńDe-partamentuRolnictwaiLasówidozwoleniakorzystaniazfolwarkuDzie-kaniszkipierwotnymwłaścicielkom–BernardynkomWileńskim.

†Jerzy,biskupwileński Ks.L.Chalecki,KanclerzKurii


446

Druk:Księgapamiątkowakuuczczeniu350rocznicyzałożeniai10wskrzeszeniaUniwersytetuWileńskiego,t.II,Wilno1929,s.205.

EpiscopusVilnensisWilno, 13 czerwca 1919

Fragment.

[...]wsprawieotwarciafakultetuteologicznegowWilnieporozumia-łemsięustniezMgr.A.Rattim,WizytatoremApostolskim;powiedział

Do Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie

Uniwersytet w Wilnie został utworzony przez Stefana Batorego w 1578 roku z wcześniejszego kolegium jezuickiego. Zamknęły go władze rosyjskie w 1832 roku, a otwarto go ponownie w 1919 roku, podczas gdy o Wilno to-czyły się jeszcze walki, i nadano mu imię króla-fundatora. Pod koniec tego sa-mego roku, na prośbę biskupa Matulewicza, Benedykt XV erygował wydział teologiczny. Na otwarciu roku akade mickiego 1921/22, ustępujący rektor Mi-chał Siedlecki, w swoim sprawozdaniu z działalności uniwersytetu oskarżał Biskupa o nieprzychylne nastawienie do studiów księży na wydziale teologicz-nym. Biskup zareagował zdecydowanie na te zarzuty, domagając się wyja-śnień, a zwłaszcza podania konkretnych faktów nieprzychylności z jego stro-ny. Skierował sześć pism w tej sprawie do rektora Witolda Staniewicza i dzie-kana ks. Bronisława Żongołłowicza. Wychodząc z założenia, że zarzuty były postawione publicznie, całą tę korespondencję kazał opublikować. Została ona wydana drukiem w Wilnie w 1921 roku pt.: „Korespondencja pomiędzy Ku-rią Biskupią Wileńską a Uniwersytetem Stefana Batorego”.

541Do Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie

mi,żewzasadzieStolicaŚw.nicniebędziemiałaprzeciwotwarciufakul-tetuteologicznegowWilnie;poleciłporozumiećsięwtejsprawiezII.EE.sąsiednimiBiskupami.DlaprowadzeniasprawfakultetuteologicznegowWilnienaznaczyłemspecjalnąkomisję,naczelektórejstoiprzew.kan.JanUszyłło,rektorSeminarium.

447

Druk:KorespondencjapomiędzyKuriąBiskupiąWileńskąaUniwersytetemStefanaBatorego.Nadbitkaz„GazetyKrajowej”nr268z21X1921,s.3.



DoJegoMagnificencjiRektoraUniwersytetuStefana Batorego w Wilnie

WaszaMagnificencjo.

Dziękujęzałaskawezaproszenienauroczystośćotwarciarokuaka-demickiego.Zpowoduchorobyniemogłembyć.Zesprawozdańpismiuczestnikówaktudowiedziałemsię,żewurzędowymsprawozdaniuzrokuubiegłegowystępowanoprzeciwkomnie.Proszęołaskawerychłenadesłaniemiodpisuodnośnychustępówtegosprawozdaniaorazwskaza-niekonkretnychfaktów,którebyświadczyłyomoimnieprzyjaznymsto-sunkudoUniwersytetu,azwłaszczadofakultetuteologicznego.

PrzesyłającbłogosławieństwopasterskieUniwersytetowiwjego zbożnejpracy,pozostajęzgłębokimszacunkiemipoważaniem


Do Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie542

448

Druk:Korespondencja,s.9.

BiskupWileńskiWilno,13października1921

DoPrzewielebnegoKsiędzaDziekanaFakultetuTeologicznegoUniwersytetuStefanaBatorego

w Wilnie

Zesprawozdańpismiuczestnikówaktuotwarciabieżącegorokuaka-demickiegodowiedziałemsię,żewurzędowymsprawozdaniurocznymwystępowanoprzeciwkomnie.PonieważsprawozdaniarektorskiezwyklesięopierająnaraportachposzczególnychFakultetów,przetoproszęjaknaj-rychlejprzedstawićmnieurzędowyodpisodnośnegoraportuswegooFa-kultecieTeologicznym,orazopodaniekonkretnychfaktów,naktórychsięopierajązarzutyprzeciwkomnie.

†Jerzy,BiskupWileński

449

Druk:Korespondencja,s.5-6.



DoJegoMagnificencjiPanaRektoraUniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie

UprzejmiedziękujęzanadesłanyodpiszesprawozdaniaPrzeświet-negoRektoratuustępu,tyczącegosięWydziałuTeologicznego.

Muszęzaznaczyć,żewymienionesprawozdaniebyłowygłoszonepod- czasaktuuroczystego,wobecpublicznościzaproszonejicałegoUniwer-


sytetu incorpore,wformieoficjalnej,awięcodcałegoUniwersytetu,odwszystkichFakultetówiRektora,jakotakiego,niezaśodPanaDraMi-chałaSiedleckiego,profesoraUniwersytetuJagiellońskiegowKrakowie.

Wobectegosądzę,żemamprawodomagaćsięodWładzyUniwersy-teckiejdostarczeniafaktycznychdanych,naktórychopierająsięczynionemiinkryminacje,zawartewsprawozdaniu.

Proszętedyołaskawąodpowiedźnanastępującepytania,opartenatreścisprawozdaniaRektoratu.

l)Sprawozdaniegłosi:„Odpierwszychchwilnowegorokuakade-mickiegoodczućmożnabyłoniechęćmiejscowejnajwyższejwładzyko-ścielnejdouniwersyteckiegostudiumteologicznego”.Wczymikiedytaniechęćsięwyraziła?

2)WSprawozdaniuczytamy:„Zaraznawstępieokazałosię,żecinasiuczniowie,którzyjużmieliświęceniakapłańskie,auczęszczalinaUniwersytetdlaukończenianaukowychstudiówteologicznych,zosta-liwczasielitewskiejokupacjiprzerzuceninakrańcediecezji,takżedalejzUniwersytetuniemoglikorzystać”.Jacystudenciidokądprzerzuceni?

3)Sprawozdaniemówi:„Wszelkiepróbydoprowadzeniadoporozu-mieniapomiędzyUniwersytetemaepiskopatemmiejscowymzawiodły”.–Jakiepróby,kiedyiprzezkogopodejmowane?

4)Napisanowsprawozdaniu:„NieudałosięteżuzgodnićsprawywykładównaUniwersytecieznauczaniemwSeminariumduchownym”.Ktoikiedyteusiłowaniaczyniłiwjakisposób?

5)Sprawozdanietwierdzi:„Takaniechęćinieprzyjaznestanowi-skomiejscowegobiskupajestdlarozwojunaukiteologicznejidlapod-niesieniapoziomuwykształceniaduchowieństwawręczszkodliwe,jesz-czegorszymjestonoztegowzględu,żeprowadzidozaostrzaniasięprze-ciwieństwnarodowych”.–Wczymtusięupatrujeprowadzeniedoprzeci-wieństwnarodowych?

Sądzę,żedanekonkretnenapowyższeinkryminacjeipytaniapowin-nybyćwaktachUniwersytetuiFakultetuTeologicznego.

Mamnadzieję,żeWaszaMagnificencjanieodmówimiprzysłaniatychdanych,gdyżmamprawoiobowiązekbronićswejwładzybiskupiej.

ZwysokimszacunkiemipoważaniemJerzyMatulewicz,biskupwileński


450

Druk:Korespondencja,s.10.



DoPrzewielebnegoKsiędzaDziekanaWydziałuTeologicznegowUniwersytecieStefanaBatorego

w Wilnie

ZpismaPrzewielebnegoKsiędzaDziekanazdnia15bm.Nr107/21/22dowiadujęsię,że„sprawozdańzestanuizczynnościorganizującegosięWydziałuTeologicznegowrokuakademickim1919/20i1920/21niRek-torowiUniwersytetu,niRadzieWydziału”Ks.Dziekan„nieskładał”.

PonieważowosprawozdanieoFakultecieTeologicznymbyłowy-głoszonenaakcieuroczystym,urzędowo,awięcodcałegoUniwersy-tetuiwobecnościteżFakultetuTeologicznegoijegoDziekana,przetouprzejmieproszęzakomunikowaćmnie,czyiwjakisposóbPrzewielebnyKsiądzDziekaniFakultetTeologicznyzareagował,lubzamierzazareago-waćprzeciwkotemusprawozdaniu.

Oiletakiegozareagowanianiebyłoiniebędzie,zmuszonybędęprzy- puszczać,żeFakultetTeologicznysolidaryzujesięzwygłoszonymspra-wozdaniem,uwłaczającymBiskupowi,ijeaprobuje



451


[Wilno,28października1921]

[DoRadyWydziałuTeologicznegoUSB]

Wodpowiedzinapismozdnia22X1921komunikuję,conastępuje.Nicniemamprzeciwkotemu,byczasowoks.drSkorkowykładałna

Uniwersyteciewr.1921/1922,wcharakterzezastępcyprofesora,teologiędogmatycznąspecjalną.Misjikanonicznejjemudotegoudzielam.

OstateczniebędęmógłzatwierdzićkandydatanatostanowiskopootrzymaniuzgodyzestronyStolicyŚwiętejstosowniedoreskryptuJ.E.NuncjuszaApostolskiegowPolscezdnia9grudnia1919r.nr1044.


452




DoJegoMagnificencjiRektoraUniwersytetuStefana Batorego w Wilnie

Magnificencjo.

NapodstawiepismaWaszejMagnificencjizdnia28październikabr.L.191,miłomijestskonstatować,że„sprawozdaniewygłoszoneprzezustępu-jącegoRektora(P.DraM.Siedleckiego)wdniuotwarciarokuakademickie-gobyłoskładanewjegowłasnym,aniewUniwersytetu,imieniu”.


JednakSenatakademicki,poprzytoczeniutychfaktycznychdanych,„któremusąznane”,aktóre,jegozdaniem,„niezawodniemiałnamyślib.RektorSiedlecki”,„uważa”,żetedane„mogłyrzeczywiściewywołaćprze-konanieoniechętnym(moim)stanowiskudoWydziałuTeologicznego”.

Faktyzaśpodanesąnastępującedwa:l.Magnificencjapisze:„Wkońcurokuakademickiego1919/20zo-

stali,jakEkscelencjidobrzewiadomo,wysłanizWilnanaodległepara-fiedwajsłuchaczenadzwyczajniWydziałuTeologicznego,KsiężaGie-drysiDrabb,orazstudentzwyczajny,zamieszkaływpobliskiejWilej-ce,Ks.Żemło”.–DziwimnietwierdzenieSenatu,żetenfaktmabyćmnie„dobrze”wiadomy.–Jazaświemioświadczam,żeKsiędzaŻem-łowcaleniewysyłałemnażadneodległeodWilnaparafie:onsam,bezmojejwiedzy,wyjechałzNowejWilejki,chroniącsięprzedniebez-pieczeństwembolszewickim,wstąpiłdowojskapolskiego,jakokape-lan;idodziśdniapozostajenatymstanowiskupodjurysdykcjąJ.E.Bi-skupaPolowego.–KsiędzaGiedrysa,kapelanaprzyzakładzieSióstrM.B.MiłosierdzianaAntokolu,posłałemnaproboszczadoGiedrojć,lecznie„wkońcurokuakademickiego1919/20”,tylkojużpodczaspo-bytuwładzlitewskichwWilnie27września1920,kiedyUniwersytetprzestałbyłfunkcjonowaćwWilnieiniewiadomobyło,kiedyonbę-dziemógłpowrócićznowu.–WikariuszprzykościeleBernardynówks.Drabbnawłasnąprośbę,kilkakrotnieponawianą,zostałmianowa-nynaproboszczadnia9kwietnia1921roku,awięcwyjechałzWilnanie „wkońcurokuakademickiego1919/20”,leczdopierowkwietniu1921r.–PrzymianowaniunaproboszczastudentanadzwyczajnegoKs.Drab-ba,Ordynariat,kierującsięzwykłymiwtakichwypadkachpobudka-miipotrzebami,nieprzypuszczałiniebrałtegopoduwagę,żenapoby-cieKs.DrabbawWilnietakwielcezależyUniwersytetowiiżeb.Rektor p.drM.Siedleckipotrafiztegofaktuwysnućtakdalekoidącekonse-kwencje.Zamiastsuponowaćwtymwypadku„niechętnestanowiskodoWydziałuTeologicznego”i„niechęćdouniwersyteckiegostudiumteolo-gicznego”,czyżniesłuszniejbyłobyzwrócićsiędoKuriimiejscowejpoinformacjeiprawdziwefaktycznedane?

2.WaszaMagnificencjapodaje:„Usiłowania,abyzapoczątkowaćuzgodnieniestudiównaWydzialeTeologicznymzseminaryjnymi,pod-jęteprzezKs.DziekanaŻongołłowicza,niedały,jakrównieżEkscelen-


cjiwiadomo,żadnychwyników”.–Rzeczywiście,Ks.DziekanŻongoł-łowiczbyłwtejsprawieumnie.Chodziłomujednaknieo„uzgodnienie”studiównaWydzialeTeologicznymzseminaryjnymi,leczoprzekształce-nieSeminariumnaFakultetTeologiczny,jaktobyłowidaćzjegosłówizprojektuprzezeńzostawionego.Natakąpropozycjęniegodziłemsię,gdyżuważam,żenaszeSeminarium,obecnieosiedmioletnimkursiena-ukowym,mającekierownikówipersonelnauczający,złożonyzkapłanówświatłychipobożnych,doświadczonychiodpowiedniowykształconychiuzdolnionych,wsposóbzupełniezadowalającyprzygotowujelewitówdopracyduszpasterskiej;zresztąiniemógłbymsięzgodzićnatępropo-zycjębezporozumieniasięzeStolicąŚwiętą.Zeswejtedystronyzapro-ponowałemKs.Dziekanowi,byraczejFakultetprzekształcononastudiawyższewrodzajuStudiaMagisteriiwRzymie,gdziepoukończeniuSe-minariummłodzikapłanimoglibypogłębiaćiuzupełniaćswąwiedzęteo-logicznąiubiegaćsięostopnienaukowe.Moimzdaniemtakie„uzgodnie-nie”FakultetuzSeminariumbyłobynajwłaściwsze.WydziałTeologicznywstanieobecnymniemasiłyatrakcyjnej.Maturzyścizpowołaniem,poukończeniugimnazjum,woląwstępowaćwprostdoSeminarium.Młodzizaśkapłani,poukończeniuSeminarium,woląwyjeżdżaćnastudiawyż-sze,jaknp.doLublina,gdziemamy12,doWarszawy–tumamy8,lubzagranicę,gdziejest6naszychkapłanówwileńskich.

NazakończeniepozwalamsobieprzytoczyćustęplistuNuncjuszaApostolskiegoMgraRattizdn.9grudnia1919r.Nr1044,wktórymonpowiadamiamnieoprowizorycznymzatwierdzeniuFakultetuTeologicz-negoprzezStolicęŚwiętą:„Bardzomniejestmiłoinaderprzyjemnieurzę- dowoinapiśmiepotwierdzićWaszejEkscelencjito,oczympoufniejużprzedtemsłowniepowiadomiłem,amianowicie,żeOjciecśw.Bene-dyktXVprzyjąłłaskawieiprzychylnieprośbę,którąWaszaEkscelen-cjadomniebyłskierowałłączniezeswympismemzdn.17września1919r. Nr2297,którątoprośbęprzesłałemnatychmiast,gorącojąpolecając.Ma-jącnawzględziepowodywielkiejwagi,przezWasząEkscelencjęwyra-żone.Ojciecśw.łaskawiesięprzychyliłdotego,byUniwersytetBato-regowWilnieposiadałWydziałTeologiczny.Pergratummihiestper-queiucundumofficialiter,utdicimus,etscripteilludEx-eT-econfirma-requodconfidentialiteretoretenusiampridemnunciavi,videlicetSanc-tumPatremBenedictumXVbenigneetfavorabiliterexcepissepetitionemquamEx-aT-aadmedirigebatcumsuislitterisdatisd.17sept.a.1919,


Nr.2297quamqueenixecommendansstatimtransmittebam.Ponderatisigitururgentisnecessitatismomentisab.Ex.T.expositis,benigneannuitAugustusPontifex,utBatoryanaUniversitasVilnensishabeatFacultatemTheologicam.ZtegoustępupokazujesięmójrzeczywistystosunekdoWydziału.

Mamnadzieję,żeSenat,jakorzecznikprawdy,zechceztego,cowy-żejwyłożyłem,wyprowadzićodpowiedniewnioski.

RaczyWaszaMagnificencjaprzyjąćwyrazywysokiegopoważania.†JerzyMatulewicz,biskupwileński

Ks.Chalecki,KanclerzKurii

453




DoRadyWydziałuTeologicznegoUniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie

Nieprzeczęznanejprawdzie,którąRadaWydziałuTeologicznegowpiśmieswymzdn.2listopadabr.Nr129konstatuje,żetesamefakty,przechodzącprzezjaźńróżnychosób,zależnieodichstanupodmiotowe-go,mogąwodmiennymukazywaćsięoświetleniuizgołaodrębnąotrzy-mywaćocenę,żenieraz,„jakwszelkapracamyślowa,materiałsprawoz-dawczy,ulegazabarwieniompodmiotowymsprawozdawcy,zależnymodjegoodczuwańidoświadczeń,dążnościipoglądów,programówikryte-riów.Dobitnie,wformieprzenośni,wsłowachprostychwyrażatęsamąprawdęJezusChrystuswEwangeliiśw.Mateusza:MtVI,22-23:Lucer-nacorporistuiestoculustuus.Sioculustuusfueritsimplex,totumcor-pustuumlucidumerit.Siautemoculustuusfueritnequam,totumcorpustuumtenebrosumerit.Siergolumen,quodinteest,tenebraesunt:ipsae


tenebraequantaeerunt?„Świecąciałatwegojestokotwoje.Jeślibyokotwojebyłoszczere,wszystkociałotwojeświatłebędzie.Alejeślibyokotwojezłebyło:wszystkociałotwojeciemnebędzie.Jeślitedyświatło,któ-rejestwtobie,ciemnościąjest:jakożwielkabędziesamaciemność”.

RadaWydziałuTeologicznegopisze:„Znajdujemyupodłożasą-dówioświetleńjego(tj.b.RektoraDraM.Siedleckiego)dwafaktyzna-nezarównoWaszejEkscelencji,jakiUniwersytetowi.Wkońcurokuaka-demickiego1919-20trzejsłuchaczeWydziałuTeologicznegoXX.Żem-ło,DrabbiGiedryszostaliprzezWasząEkscelencjęmianowaninasta-nowiskawodległychodWilnaparafiach”.–Topierwszyfakt.–Skądta-kiewiadomościmaUniwersytetniewiem:ks.Żemłęwcaleniewysyła-łemnażadnąodległąodWilnaparafię.Onsam,bezmojejwiedzy,wyje-chałzNowejWilejki,chroniącsięprzedniebezpieczeństwembolszewic-kim,wstąpiłdowojskapolskiego,jakokapelan,idodziśdniapracujenatymstanowisku,pozostającpodjurysdykcjąJ.E.Ks.Galla,biskupapolo-wego.–Ks.Giedrysa,kapelanaprzyzakładzieSióstrM.B.MiłosierdzianaAntokolu,posłałemnaproboszczadoGiedrojć,lecznie„wkońcurokuakademickiego1919-20”,tylkojużpodczaspobytuwWilniewładzlitew-skich27września1920r.,kiedyUniwersytetdawnobyłprzestałfunkcjo-nowaćwWilnieiniewiadomobyło,kiedyonbędziemógłznowupowró-cić.–WikariuszprzykościeleBernardynówks.Drabb,studentnadzwy-czajny,nawłasnąprośbę,kilkakrotnieponawianą,zostałmianowanynaproboszczadn.9kwietnia1921r.,awięcrównieżnie„wkońcurokuaka-demickiego1919-20”.RadaWydziałuTeologicznegochybaprzyzna,żetrudnojestbiskupowi,przynaznaczeniuwikariuszanaproboszcza,liczyćsięzjegostanowiskiemnadzwyczajnegostudenta,zwłaszczajeśliotona-znaczenie on sam prosi.

DalejRadaWydziałupodaje:„staraniazaśks.DziekanaŻongołłowi-cza,podjętecelemzapoczątkowaniauzgodnieniastudiówseminaryjnychzwydziałowymipozostałybezskutkuibezodpowiedziWaszejEksce-lencji”.–Todrugifakt.–Rzeczywiście,Ks.DziekanŻongołłowiczbyłwtejsprawieumnie.Chodziłomujednaknieo„uzgodnienie”studiówseminaryjnychzwydziałowymi,lecztylkoostopnioweprzekształce-nieSeminariumnaFakultetTeologiczny,jaktobyłowidaćzjegosłówizprojektuprzezeńzostawionego.Natakąpropozycjęniegodziłemsię,gdyżuważam,żenaszeSeminarium,obecnieosiedmioletnimkursiena-


ukowym,mającekierownikówipersonelnauczający,złożonyzkapłanówświatłychipobożnych,doświadczonychiodpowiedniowykształconychiuzdolnionych,wsposóbzupełniezadowalającyprzygotowujelewitówdopracyduszpasterskiej;oprócztegoiniemógłbymsięzgodzićnatępropozycjębezporozumieniasięzeStolicąŚwiętą.Zeswejzaśstronyzaproponowałemks.Dziekanowi,byraczejFakultetprzekształcononastudiawyższe,jaknp.StudiaMagisteriiwRzymie,gdziepoukończeniuSeminariummłodzikapłanimoglibypogłębiaćiuzupełniaćswojąwiedzęteologicznąiubiegaćsięostopnienaukowe.Wtensposóbuniknęłobysiękoniecznościszukaniawiedzywinnychuniwersytetach:wLubliniezdiecezjiwileńskiejstudiuje12,wWarszawie8,zagranicą6kapłanów.–Wsprawieporuszonejprzezks.DziekanaŻongołłowiczaodbyłemnara-dęzKapitułąiProfesoramiSeminarium.Potychnaradachpostanowiłem,bydlapodtrzymaniaWydziałuinarok1921/22posyłanodońnawykładymaturzystówzSeminarium,takjaktobyłowrokuubiegłym.Ponieważtobyłoprzedsamymmoimwyjazdemnawizytacjędiecezji,prosiłemkogonależy,byzechcianootejdecyzjipowiadomićprzysposobnościks.DziekanaWydziałuTeologicznego.Jeżeliotymniepowiadomiono,ks.DziekanmógłzłatwościąpoodpowiedźzwrócićsiędoOrdynariatu.

PodkoniecswegopismaRadaWydziałuTeologicznegooświadcza:„Faktypowyższewoświetleniub.RektoraDraM.Siedleckiegoświadczą„oniechęcimiejscowejnajwyższejwładzykościelnejdouniwersyteckiegostudiumteologicznego”,myzaśchcemyprzypuszczać,żenafaktypowyż-szemogłysięzłożyćinneprzyczyny,pobudkiimotywyioświadczamyzupełnągotowośćstanąćwinterpretacjitychfaktównastanowiskuWaszejEkscelencji”.Jazaśmamniepłonnąnadzieję,żeRadaWydziałuTeologicz-negonaprzyszłośćnietylkookaże„chęć”i„gotowość”,alewrzeczywi-stości,zkapłańskąlojalnościąinależnymzaufaniembędziesięodnosiładozarządzeńOrdynariatuiwraziepotrzebypoinformacjeiwyjaśnieniazprostotąkapłańskąbędziesięzwracaładoKuriimiejscowej.

†Jerzy,biskupwileński Ks.Chalecki,KanclerzKurii


454




DoWydziałuTeologicznegoUniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie

StosowniedoreskryptuStolicyŚwiętejnominacjaprofesorówUni-wersytetuWydziałuTeologicznegomożenastąpićtylkopouprzednimporozumieniusięzeStolicąŚwięta(auditaSanctaSede),przetoproszęonadesłaniewjęzykułacińskimdlaprzedstawieniaStolicyApostolskiejcurriculumvitae,orazwykazupracnaukowychkandydataKs.DraTeofilaBromboszcza,kapłanadiecezjiWrocławskiej.

†Jerzy,biskupwileński Ks.Chalecki,KanclerzKurii


455

Kopiamaszynowa:LCVA,1674,2,t.109,k.20-23.


DrogiKsiężeMichale,

Znowudochodządomnieecha,żewzniecaciemiędzysobąspo-rypolityczno-narodowe.Nadesłanomipismo,wktórymDrogiKsiądzbronisięodzarzutulewicowościiatakujePolskęiPolaków.Takpro-siłemDrogiegoKsiędza,bywpolitykęsięniewdawałibywrozmo-wachnieporuszałtematówpolitycznych,zwłaszczatakich,któremogąwnieśćpomiędzywamirozdwojenie.IUstawanaszategodomagasię:Caveant,nedequomaleloquanturvelcuiusfamamlaedant,neres,quaeanimosdissociarepossint,incolloquiainducant,[...]nenationesasua

Do ks. Michała Urbanowicza MIC

Ks. Michał Urbanowicz (Urbanavičius) (1890-1973) ukończył Semi-narium Du chow ne w Warszawie i w 1915 r. otrzymał święcenia kapłańskie. W 1922 r. jako kapelan wojskowy wstąpił do Zgromadzenia Księży Marianów. Po nowicjacie, w 1923 r., wyjechał do Stanów Zjednoczonych. Swoimi pogląda-mi wzniecał spory narodowoś ciowe, zwłaszcza obrażał Polaków, dlatego został przeniesiony do marianów Litwinów w Chicago.

List bł. Jerzego z 1925 r. stanowi upomnienie dla ks. Michała.Patrz też listy do ks. W. Jakowskiego i ks. W. Kulikauskasa (w zbiorze li-

stów litewskich).

553Do ks. Michała Urbanowicza MIC

diversascensurarepraesumantseddeomnibuschristianeetsentireetloquistudeant1.WdawnejUstawiep.195brzmi:Caveantsibiomnesfratresabillopravoaffectu,quoductaealiaedealiisnationibusquandoquesinistresentireautloquisolent;quinimoetbenesentireetchristianaecaritatisaffectudiversasasuanationesprosequistudeant;quapropternemosivenationalessivepoliticasres,quaeanimosdissociarepossint,incolloquiuminducat,nequissiveprivatimsivepubliceinlitesnationalsvelpoliticasseimmiscaeat.Jeżeliojednostceniewolnoźlemówić,tymbardziejomilio-nachjednostek,ocałychnarodach.

Zesmutkiemibólemkonstatuję,żeDrogiKsiądzpodtymwzględemjeszczesięniepoprawił.

Niewchodzęwocenęrzeczowejwartościnadesłanegomipisma,któ-regoKsiądzjestautorem.Totylkozaznaczam,żeniemanarodówświę-tychanizbrodniczych,sątylkowkażdymnarodzieindywiduaodpowie-dzialnezasweczyny;postępkówpojedynczychosóbniewolnouogólniaćiprzypisywaćcałemunarodowi.SolusDeusbonus2;omnishomomen-dax3.–Zresztą,któżCię,DrogiKsiężeMichale,constituitiudicemsuperIsrael?NiepowołałPanBógnas,Marianów,dosądzenianarodów,aledosłużeniaimzmiłościąioddaniemsięwtym,codotyczyzbawieniadusz.TerramreliquitDeusdisquisitionihominum.NiepostanowiłnasPanBógdokreśleniagranicnarodówidokierowaniaichpolityką,aledotego,by-śmywtymnarodzie,wktórymjesteśmy,iwtychwarunkachpolitycz-nych,któresięwytworzyły,staralisięsłużyćsprawieBożej,Kościołowi.Wyobrażamsobie,comusieliczućwswymsercunasiwspółbraciapol-scymarianie,czytającpismoDrogiegoKsiędza,wktórymtylegorzkich,bolesnychzarzutówprzeciwPolsceiPolakom.Zpewnościączulito,comusiczućkażdysyn,gdysłyszynapaścinaswąmatkęumiłowaną.Nie-zdrowyjestpatriotyzmpolegającynakrytykowaniuinnychnarodów,naobniżaniuichwartości;nikomuonnieprzynosipożytku,nikogoniezjed-

1 Autorcytujeprojekt,któryniemalwtejsamejformiewszedłdozatwierdzonychKonsty-tucji:Niechsięwystrzegająmówieniaźleokimkolwiekiuwłaczaniacudzejsławie,niechrzeczymogącychporóżnićumysły,niewprowadzajądorozmowy;niechniepozwalająsobieujemniesądzić [...] obcenarodowości,zwłaszczate,którychsągośćmi;leczowszyst-kichniechsięstarająmyśleć imówićpochrześcijańsku. (KonstytucjeZgromadzeniaKsiężyMarianów[...],Kraków1933,p.191.

2 JedentylkoBógjestdobry(Mt19,17).3 Każdyczłowiekkłamliwy(Rz3,4).

Do ks. Michała Urbanowicza MIC554

na,awieluoburza.Iwstosunkudonarodów,takjakdojednostekobowią-zujenastasamaetykaChrystusowa:miłości,wyrozumiałości,życzliwo-ści,nawetprzebaczeniaurazikrzywd,odwdzięczaniesięnawetzazłedo-brem.Wstosunkudonarodówniewolnonambyćpodobnymidoowegobociana,cochodzącpopięknejłące,usianejkwiatami,wydobywazniejjedynieobrzydliwegady.Trzebamiećowedobreokoewangeliczne,coumieniedostrzecwbliźnichdziewięciuwadazobaczychoćbyjednątyl-kozaletę,itępodnosi,itąsięcieszy.Nam,Marianom,mającymceleapo-stolskie,powinnochodzićoto,byzdobyćsympatięwszystkichnarodów,ajejniezdobędziemy,krytykującnarody,napadającnanie,źleonichmy-ślącimówiąc;tylkosercemsercesięzyskuje.Proszęsięzapatrywaćnaśw.Pawła:cumiudeisiudaeus,cumgentilibusgentilis,omniaomnibusfactusest,utomnesChristolucrifaceret(por.1Kor9,20,22)1.NiechDro-giKsiądzniezapomina,żedzisiajniejestks.Michałem,którytylkosamzasiebieodpowiada,alejestczłonkiemrodzinymariańskiej,członkiemZgromadzenia.DrogiegoKsiędzasłowa,zachowaniesię,atymbardziejnietakty,uogólnionełatwowszystkimMarianomlubpewnemuichodłam-kowibędąprzypisywaneimogąwpracyapostolskiejwielkąwyrządzićkrzywdę.

ZpismaDrogiegoKsiędzaprzebijasiępewnośćsiebie,swegopo-gląduizdania.Errarehumanumest2. FraterCarrisime,“amanescirietpronihiloreputari”3.ProszępamiętaćnasłowaBoskiegoMistrza:Disci-teamequiamitissumethumiliscorde4.SuperbisDeusresistit,humilibusdatgratiam5.NiechDrogiKsiądzstarasięoszczerąigłębokąpokoręwo-becBogailudzi,aniebędzietegożałował.

CzytającTwepismo,DrogiKsięże,żałowałem,żejeszczemaszumysłisercetakbardzozaprzątniętesprawamidoczesnymi,ipomyślałemsobie,ilebytenczłowiekmógłzrobićdlachwałyBożej,gdybyjegoserceiumysłbyłyprzejętejedynieBogiem,Chrystusem,duchemEwangeliiitroskąje-dynieozbawienieduszidobroKościoła.CarissimeFrater,relinqueterramdisquisitionihominumetsuperterrarelinquemortuissepeliremortuos.

1 DlaŻydówstałsięjakŻyd,dlażyjącychbezprawastałsięjakżyjącybezprawa,stałsięwszystkimdlawszystkich,abywszystkichpozyskaćdlaChrystusa(por.1Kor9,20.22).

2 Błądzićjestrzecząludzką(Seneca,Controversiae,4,3).3 Chciejbyćnieznanymizanicmianym.4 UczciesięodeMnie,bojestemcichyipokornysercem(Mt11,29).5 Bógpysznymsięsprzeciwia,apokornymłaskędaje(Jk4,6).

555Do ks. Michała Urbanowicza MIC

TuautemsequereChristum(Mt8,22).Imbardziejobumrzeszsobieiświa-tuiimbardziejutonieszwBogu,wZgromadzeniu,wKościele,tymobfit-szy owoc przyniesiesz.

DopókibędąmisjonarzeMarianiewAmeryce,zabraniamCi,DrogiKsięże,wdawaćsięwsprawypolskieamerykańskieipisywaćdogazetpolskichichodzićzkazaniamiczykonferencjamidoparafiipolskich.Samtoprzyrzekłeśks.Jakowskiemu,patrz,żebyśdotrzymałsłowa.Innedyspozycjeprzesyłamks.Kulikowskiemu.

DrogiKsiężeMichale,wieleCiPanBógdałdarówizdolności,alezdaniemwszystkichżyczliwychCiosób,któreCiędobrzeznają,jednegoCibrakuje–topoczuciataktu,umiaruiroztropności.Nieufajtedyzbyt-niosobie.NeinnitarisTuasapientia.Niewysuwajsięłatwozeswoimzdaniem;mówmałoirzadkozludźmi,aczęstoiwielezBogiem.Starajsięzostaćmężemmodlitwy,mężemwewnętrznym,duchowym.Samsobąnależyciepokierowaćniepotrafisz;starajsiętozrozumiećiwtouwierzyć.Toteżztymwiększąufnościąiuległościąoddajsiępodposłuszeństwoikierunekstarszych,azostanieszdobrymzakonnikiem.

Przyjmij,DrogiKsiężeMichale,tekilkauwag;bądźprzekonany,żewypłynęłyonezżyczliwegodlaCiebieioddanegosercaprawdzi-wieojcowskiego.PolecającsięTwymmodlitwom,przesyłamCizserca błogosławieństwo

†Jerzy,bp

Do ks. Michała Urbanowicza MIC556

456


4965Wilno, 2 listopada 1922

DoCentralnegoUrzęduZiemskiegow Wilnie

SeminariumDiecezjalne,mającwinternacie163alumnów,opróczmurów,położonychwcentrummiastaipozostawiającychwieledożycze-niapodwzględemzdrowotności,nieposiadażadnegoschroniska,wktó-rymmogłobyumieszczaćsłabychichorychalumnów.Chcączaradzićtemubrakowi,proszęniniejszymCUZonadanieSeminariumDiecezjal-nemudziałkigruntuzm.Trynopolprzestrzeni10hektarów,naktórymtogruncieSeminariummogłobyurządzićschroniskodlaaspirantów.

BiskupWileński

Do Centralnego Urzędu Ziemskiego w Wilnie

Bp Matulewicz w piśmie z 2 XI 1922 r. prosi Centralny Urząd Ziemski w Wilnie o nadanie Seminarium Duchownemu 10 hektarów ziemi w Tryno-polu z dawnego majątku kościelnego.

557Do Centralnego Urzędu Ziemskiego w Wilnie

457

Brudnopis:LCVA,1674,2,t.49,k.2.Tł.zniem.ks.J.BukowiczMIC.

[SanktPetersburg,1910]

Niniejszymwpłacamprzezpocztęnależnośćzarok1910wsumie25M.Proszęodokładnewypisywaniemojegoadresu(Prof.DrJerzyMatu-

lewicz,St.Petersburg,Was.Ostr.,Linia1,numer52),inaczejbowiemnie-którenumeryczasopismaginą.Wtakisposóbbrakmizeszytu3/4zmar-ca-kwietnia1910roku.Proszęodosłaniemibrakującychnumerówpisma.

ZuszanowaniemProf. Dr J. Matulewicz

Do administracji pisma Volksverein

Do administracji pisma Volksverein558

458


Trynopol, 31 lipca 1921

†DrogiOjcze.

Bógzapłaćzalist.Jaciąglemyślęotym,bydoWaswrócić.Alewobecnychwarunkachniepodobnarzucićdiecezji.Skorotylkoloskrajubędzieostatecznierozstrzygniętyimożnabędziesięzwolnić,rozpocznęrobićstaraniawRzymie.

Do ks. Stefana Warszawskiego MIC

Ks. Stefan Warszawski (1857-1932) należał do diecezji lubelskiej. Świę-cenia ka płań skie otrzymał w 1881 r. Przez wiele lat był wikariuszem, dopie-ro po ukazie tolerancyjnym z 1905 r. władze rosyjskie zgodziły się na miano-wanie go probosz czem. Na tym stanowisku zbudował kościół parafialny w Ze-mborzycach, niedaleko Lublina. Do Zgromadzenia wstąpił w 1916 r. W latach 1922-1925 był przełożonym na Bielanach, a następnie spowiednikiem. Wygła-szał liczne konferencje.

Zachowało się 27 listów do ks. Warszawskiego. Poruszane w nich są sprawy osobiste adresata, kandydatów i inne związane ze Zgromadzeniem. Zasadniczą ich treść stanowią sprawy Bielan; ich własność, Zakład, budowa, duszpasterstwo. Z listów widać, jak bardzo ojciec Matulewicz cenił o. Warszawskiego.

559Do ks. Stefana Warszawskiego MIC

BardzodziękujęDrogiemuOjcuzapracęnadpodtrzymaniemduchazakonnegowbraciach.Mniesięzdaje,żegłównymźródłemniepokojówwbraciachikapłanachjestto,iżczęstoniezdająsobiesprawyztego,żeprzychodzącdozakonu,człowiekprzynosiswojeułomnościiprzywary,któremusząznosićinni,anawzajemonmusiteżwyrozumiećinnych.

Nietyletedyzakontrzebaoskarżaćinawarunkizwalaćwinę,awcho-dzićwsiebieipracowaćnadsobą.Jeżelikażdyniemożesięstaćtym,czymbypragnąłbyć,toniewymagajmy,żebyinnistalisiętakimi,jakimiichwi-dziećpragniemy.

NiechtedyDrogiOjcieczachęcakażdegodowiększejpracynadsobą.Ponieważpracazewnętrzna,jaksamDrogiOjcieczaznacza,dajepięknerezultaty,gdytedykażdydołożydotegojeszczepracęwewnętrznąnadsobą,tożycieuWassięzharmonizuje.

Naturalnie,żewłasneuświęceniepowinnobyćpunktemwyjściadlawszystkich,aleteżiwzewnętrznychdziełachtrzebadążyćdodoskonałości.

Oilewidzęzesprawozdań,takbardzoźleniejestuWas.Trzeba,żebykażdywięcejdziękowałBoguzato,coon[sam]dobregodajeZgro-madzeniuizato,cokażdyodZgromadzeniaiprzezZgromadzenieotrzy-muje,aPanBóg,widzącwdzięcznośćnaszą,jeszczehojniejszybędzie.Więcproszębraciutwierdzaćwpowołaniuiuspokajać.Niechzrozumie-ją,żeZakonjestszpitalemnaduchoweniemoce,anierajem,imiejscemwalki,pokutyipracy.

Zcałegosercaprzesyłampozdrowienieibłogosławieństwo†Jerzy,bp

459

Oryg.:AMPP.


†DrogiOjcze.

PrzesyłamlistPaniZ.Ośniałowskiej.ProsioprzyjęcienaBielanychłopca.ProszędlaniejzrobićcotylkowWaszejmocy.Onatyledobre-

Do ks. Stefana Warszawskiego MIC560

gozrobiładlaBielanrazemzśp.Certowiczówną.ProszępomówićotymzBr.Załuskim.

Umnienicnowego.Skórzecsiępodobał.BłogosławięzsercaWszystkim

†Jerzy,bp

460

Oryg.:AMPP.


†DrogiOjcze.

ListwsprawiepertraktacjizOO.KamedułamicodoBielanotrzy-małem.PrzesyłamDrogiemuOjcudrugiegzemplarzlistu,którywysłałemdoSkórcadoO.Bronikowskiego,orazkopięprojektuprośbydoJ.Em.kardynałaKakowskiego.MiędzyzałącznikamiwymieniamlistPrzeorazBielanspodKrakowa,alezostawiamtoWaszemuuznaniu.

Cieszęsię,żeprzybywapowołań.Domniezgłaszasięks.Bołtuć,obecnieojciecduchownywSeminariumKieleckim.Messismulta,opera-riipauci1.Trzebamodlićsięopowołania.

Trzeciegosierpniawyjeżdżamnawizytację,wrócępodkoniecmie-siąca.Proszępomówićzks.MarianemWiśniewskimzMoniuszki.Mniesięzdaje,żedobrzebybyłoprzywrócićporządeknabożeństwdlaLitwi-nówtaki,jakibyłzaśp.ks.Kulwiecia.Ciągłenarzekaniaiskargi.Może-mystracićplacówkęinawetmiećwstyd.

Mogęrozumiećks.Wiśniewskiego,alerozumzimnymusiprzewa-żyć.Przyjętychnasiebiezobowiązańnależydochować.

Papierydlaks.Giedrysawyślę.Zapomniałem,jakmunaimię.Coprawda,mógłbymuwydaćpapieryo.Bronikowski,maprawodotego.

PolecamsięmodłomizsercaprzesyłamWszystkimbłogosławieństwo†Jerzy,bp

1 Żniwowprawdziewielkie,alerobotnikówmało(Mt9,37).


461

Oryg.:AMPP.

Wilno-Gierwiaty, 14 sierpnia 1922†DrogiOjcze.

PrzesyłamdwieprośbyoprzyjęcienaBielanydogimnazjum.Proszępostąpićwedługswegouznania.Proszącychwcalenieznam.Dobrzebybyłowszystkimdopomóc,aleprzecieżofunduszesięrozchodzi.

Proszępetentomdaćodpowiedźodsiebie,żebywiedzieli,żesięichprośbynielekceważy.

Odbywamwizytacje,zapracowanyjestem,alesiłyjeszczewytrzymują.JakstoisprawaBielan?Wszystkimbłogosławię

†Jerzy,bp

462

Oryg.:AMPP.


†CzcigodnyiDrogiOjcze.

Dojechałem,dziękiBogu,szczęśliwie.Zmokliśmywdrodzedoauto-busu.Podróżposzładobrze–wyspałemsięnawet.

O.Generałzezdrowiemlepiej,możechodzićtymczasempo2poko-jach.Nalistyodpowiada1.

1.Cosiętyczykaplicydomowej,proszęsięzastosowaćdokanonu822(wyjednaćununcjusza,żebydawnepozwolenierozciągnąłnaBiela-ny,awtedyOjciecbędziemiałusumaltarisportatilis2).BiskuplubPrzeło-

1 Listpisanyrękąks.JanaSobczyka.2 Używanieołtarzaprzenośnego.


żonyzakonumożepozwolićtylkonachwiloweużyciestosowniedoka-nonu822,§4.Oilebychodziłookaplicęprywatną,tosięstosująkano-ny 1195 i 1196.

2.Ks.GiedrysamożnaprzedstawićnaproboszczaBielan.3.Codoelektryczności,proszęporadzićsięmiędzysobąizo.Broni-

kowskim.Moimzdaniemopłacałobysięzaprowadzić.4.Serdeczniedziękujęzapieniądze,alemamnadzieję,żemożebez

nichsięobejdęibędęmógłjezwrócićnaBielany.Kuracjamożenaprzy-szłewakacje,takcośtutajdoktorzyśpiewali.

5.CosiętyczywłasnościBielan,jednakmamnadzieję,żezczasemdasiętozałatwićpomyślnie.

6.CodoMoniuszkiwobecnychwarunkachnikogościągnąćniemoż- nastamtąd(zMariampola).

Serdecznepozdrowieniaibłogosławieństwodlawszystkichprzesyłam†Jerzy,bp

463

Oryg.:AMPP.


†DrogiOjcze.

MoimzdaniembratHenrykniechskładaślubyroczne.Będziemiałwięcejzasług,awZgromadzeniułatwiejszeznimpostępowanie.

SprawęstowarzyszonychomówimyzasadniczonaKapitule.ŚlubybratuHenrykowinapewnoniebędąprzeszkodąkudobremu,aleowszemmogąbyćpomocąadomneopusbonum1.Ułatwienianiezbędnemożeotrzymać,będącpodkarnościązakonną.

Chorobasiękończy,dziękiBogu,alejeszczewychodzićniemogę.Ks.JanSobczyksprawujesięnieźle,śpidobrze.

1 Dowszelkiegodzieładobrego.


OtrzymałemlistzMariampola.Kończąbudowaćpiętronadklaszto-rem,wKownietaksamo.Odbiłosiętonajuwenacie,niemoglirozpocząćrokuszkolnego.

Wnowicjaciemajądwóchksiężyi4braci.Kupilimotoriżarnama-szynoweza290dolarów;majązamiarurządzićswojąelektryczność;siłąelektrycznąbędąposługiwalisięwstolarni;PanBógprzysłałimażdwóchstolarzybraci.Napróbiemajądwóch.Wszyscysątamzdrowi,tylkopracyzawiele,aludzimało.Pracujązwielkimrozmachem.

Ks.BuczysiWojtkiewiczprowadzilirekolekcjedlaksiężywKow-nieinaŁotwie.

MarianiewKowniewswoimkościółkuobsługująPolaków;ks.Bu-czysmiewałkonferencjeikazania.

Proszępamiętaćoswymzdrowiu,ataksamodopilnowaćbr.Broni-sławaZałuskiegoiks.Sydrego.

PozdrawiamWszystkichibłogosławięzserca† Jerzy

464

Oryg.:AMPP.


†DrogiOjcze.

Moimzdaniemkandydataks.DonataŁaposzkomożnaprzyjąćdonowicjatu;najlepiejgoposłaćodrazudoSkórca.Proszętozrobićpoporo-zumieniusięzo.Bronikowskim.Leczkandydatowitrzebawytłumaczyć,żesamZakonteżodtegoskutecznienieochroni,oilenieprzyłożysiędopracywolawspartałaskąBożą,alewzakoniełatwiejiprędzejczłowieksiebiemożepokonać,oilesiępotknie,prędzejiłatwiejpowstajeizłonaprawia,bylebybyładobraiwytrwaławola,niczymniezrażającasię,nawetwłasnąnędzą.

Cieszęsięizdrugiegokandydatabardzo.Proszęgoteżodpowiednioprzygotować,żeiwzakonienieaniołowie,aleułomniludzie,którzyprzy-


chodzą,byzeswąnędząborykaćsięiwedługmożnościBoguiludziomsłużyć.

MożeBógda,żepowoliiJ.Em.KardynałwejdziewpotrzebyBielanidaniezbędnepozwolenia.Poradźciesięzo.Bronikowskim;mniesięzdaje,czynienależałobymateriałydobudowypowoligromadzić:jakwapno,cegły,drzewo,deskiitd.Pieniądzwterzeczywłożonybędzieprocentował.

DoOO.Kamedułównapisałem,żenaichwarunkizgadzamysię.PewnieonipoczyniąkrokiwŚw.Kongregacjiiwówczasdadząodpo-wiedź.Oilebyodpowiedziniebyło,pojakimśczasieproszęzapytać,jakta sprawa stoi.

Proszęsięniepoddawaćswymniepokojomsumienia.Sądzę,żetobyłaróżnicazdańipoglądów,aniebrakzaufaniazestronyo.Bronikow-skiego;boDrogiegoOjcamywszyscybardzocenimyiMuufamy.

DrogiOjciecpomimowątłegozdrowiaoddajeZgromadzeniuwielkieusługi.MożeBógda,przybędziezczasemwięcejpomocnikówkapłanów,będzielżej.

Proszęutwierdzaćbraciwduchuzakonnymipowołaniu.Bógdopo-możeiMatkaNajświętsza.

Jestemzdrowszyijużbioręsiędopracy.Wszystkichserdeczniepozdrawiamiwszystkimbłogosławię.ProszępozdrowićSiostrzyczki

†Jerzy,bp

465

Oryg.:AMPP.


PrzesyłamWszystkimnaBielanachnajserdeczniejszeżyczenia:obyJezuszawszekrólowałwsercukażdego.

Pisałdomniebr.BronisławZałuski.Niepiszędoniegoosobno,bonicszczególnegoniemamdonapisania.Proszęmupowiedzieć,żepa-


miętamonimwmodlitwachizawszeojegozdrowieobawiamsię,bysięnieprzepracował.OuregulowanietytułuwłasnościBielanstaramysię;aztrudnościątoprzychodzi.

ZgłaszałsięjakokandydatdonaszegoZgromadzeniabardzozdolnyiwykształconykapłan,aleniewiem,kiedymusięudauwolnićodobo-wiązkuwswejdiecezjiikiedyonprzyjedziedoSkórca.Mawkrótcewy-jechaćdonowicjatuinteligentnylaik,Rosjanin,nawrócony,któryjużbyłwklasztorzeprawosławnym.

Nicnowegoniema.UstawydlaPańzPięknej24jużskończyłem,atymsamymidlaMarylek,alejeszczetrzebabędziepopracowaćkilkadni,nimjedopasujędopolskichustaw,podanychmiprzezMarylki.Po-temzabioręsiędoswoichUstaw.MiałemZjazdXX.Dziekanów.Spraco-wanyjestem.

Bolimnieismuci,gdywidzętylenienawiściwśródludzi.Jatakko-chamwszystkichludzibezróżnicy.

ProszępozdrowićWszystkichodemnie,atakżeiSiostrynaBiela-nachiPotoku.

PolecamsięWaszymmodłomibłogosławięWamzserca†Jerzy,bp

PS.DrogiemuOjcuzałączamiżyczenianaImieniny.† Jerzy

466

Oryg.:AMPP.


ProjektzwróceniasiędoRycerzyKolumbawtejformie,jakDrogiOjciecproponuje,pochwalam.Mnieszłooto,żebysięzwrócićopomocwprostocieducha,pokorzeiprawdzie,byniebyłoprzesady,samochwal-stwainadrabianiaminą.Otytułwłasnościowych15morgówproszęsięstarać.JaosobiścieniechciałbymwchodzićwdrogęOO.Kamedułom.


NiechonizwracająsiędoJ.Em.KardynałaiRzymu,amyustąpimy.Bógnieopuści,znajdziemylubwypracujemydlasiebiemiejsce.Radźcieotymmiędzysobą.

JateżzachęcałemdokupnagruntuwSkórcu.Nicniemamprzeciwtemu,bynaimiębr.BronisławaZałuskiegokupićwraziepotrzeby.AleczynielepiejkupićnaZgromadzenie;przecieżmieliściesięzarejestrowaćwtymcelu.Oilesiękupujenaosoby,kłopotpotemztestamentami,zespadkowymitp.Oiletylkomożna,kupujcietedynaZgromadzenie;jeżelinie,tomożnastworzyćjakiśswójzwiązekoświatowy,jakrobiążeńskiezgromadzeniainaimiętegozwiązkukupić.Niedobrzeopieraćwłasnośćnaosobie,tokruchapodstawa,bośmierćmożepodciąćwkażdejchwili.

DobrzebyłobystworzyćplacówkęwAmerycedlaPolaków,aleczyludzibędzie?Ks.Bakalarczykpojedzieuczyćsię.O.WłodzimierzJakow-skibardzoprosioprzysłaniemudopomocyks.Sydrego.Możetoidobryprojekt,proszępomyśleć.

Cieszęsię,żerekolekcjesięudały.Cnotaiduchtogrunt.Imbardziejsięuświęcimy,tymlepszyminarzędziamistaniemysięwrękuBożymdopracy.

JabardzodobrzerozumiemusposobienieDrogiegoOjcaitrudności,jakichdoświadcza,bosamichdoznaję.Cojabymdałzato,bymmógłiśćinnądrogąniżtą,którąmiiśćwypadło;alewolaBoża.

Wiem,żeDrogiOjciecrobizsiebiewielkąofiarę.Alemamnadzieję,żeBógbędziewspierałswąłaskąJegowątłesiły.Proszęrobić,comożnaicosięda,resztęzdaćnaBoga.Oilewiem,zDrogiegoOjcasązadowo-leniwszyscynaBielanachipomimowątłegozdrowiaDrogiOjciecwielezrobiłirobi.Proszętedyniemartwićsię,alezespokojemiufnościąwpo-mocBożądźwigaćnadalkrzyż.DrogiOjciecwidzi,jakinambrakludzi.InfirmaelegitDeus(1Kor1,27).

Choćbardzodużopracuję,aleczujęsięzdrowszy.WykończyłemKonstytucjedlaPańzPięknej24.PosłałemjużIczęśćKonstytucjiMaryl-kom.TerazbędęwykańczałInstrukcjedlaXX.Dziekanów.Pracywiele.Niebrakiprzykrości,ikrzyży.

ZsercaWszystkichWaspozdrawiamibłogosławię†Jerzy,bp


PS.KsiędzuGiedrysowidziękujęzalistisprawozdanie.Zsercamubłogosławię;równieżibr.Wawrzyńcowiosobnoniepiszę,bonicszcze-gólnego nie mam do napisania.

Polecamsięmodłom.

467

Oryg.:AMPP.


SpieszęzodpowiedziąnalistDrogiegoOjcazdnia24stycznia.1.MoimzdaniemobecneBielanypodWarszawąjużsięnienadająna

eremdlaOO.Kamedułów.OileosiądąnaBielanach,mogąutracićgmachfrontowy,owszemmogąotrzymaćniemiłedlasiebiesąsiedztwowtymgmachu,np.wojskowychinwalidów.Aletonienaszarzecz.OtymsądnależydosamychOO.Kamedułów.SzkodajednakbyłabydlaKościoła,jeżelibynasusunęli,asamisięnieutrzymali.

2.OileOO.KamedulizdecydująsięstanowczoobjąćzpowrotemBielany,niepowinniśmyimtegoutrudniać.Owszem,naszymobowiąz-kiemdopomócimdotego.Toicherem,mająprawodoniego.Aledecyzjacodotegonależydoo.Generała,aniedoo.Maura.WięcpowinniśmymiećwyraźnącodotegodecyzjęzRzymuzGeneralnejKuriiOO.Kame-dułów.JakrównieżidecyzjęJ.Em.Kardynałapowinniśmymiećwtymwzględzie.

Rzeczązaśbędzieo.GenerałaKamedułówporozumiećsięzJ.Em.Kardynałem.Proszęrozważyć,czyniedobrzebyłobyprzesłaćkopięlistuo.MauradoGenerałaOO.KamedułówdoRzymuipoprosićgoodecyzjęostateczną,byśmywiedzieli,czegosiętrzymać.

3.Należałobyomówićiustalićwarunki,najakichmamyusunąćsięzBielan.Sądzę,iżOO.Kamedulipozwolilibynamjeszczejakiśczaszo-stać,nimnieprzygotujemymiejscadlasiebienagimnazjumgdzieindziej.

Sądzę,żeteżdadząnampewneodszkodowaniazato,cośmyzrobilinaBielanach.SuperarbitremwtejsprawiewinnabyćKuriaArcybp.War-szawska,amożenajlepiejbyłobyimcałątęsprawęoddaćdorozsądzenia.


4.Proszęteżzastanowićsiędobrzenadtym:oileOO.KameduliwrócąnaBielany,czywłaściwąbędzierzecządlanasusadawiaćsięnaBielanachnastałe,tużpodichbokiemiponiekądnaichgruntach.Mogąmiećdonaspretensje,żeśmyprzypomocyRząduimgruntazabrali.Mogąwyniknąćtarcia.Ludbędzieważyłjednychidrugichitympodobnerze-czymogązajść:ludzkatorzecz.

CzyniewłaściwąrzecząbyłobynamzupełnieusunąćsięzBielan,byniestanąćnadrodzerozwojowiOO.Kamedułów?Wtymduchunależało-bypomówićzJ.Em.Kardynałem,oileonjestzatym,byOO.Kameduliwrócili na Bielany.

5.Wobecpowyższego,czynienależałobyposzukaćsobienowejsie-dziby.Jestemzatym,bygimnazjumniezwijać.GóraKalwariaiPuszczaKorabiewskawątpię,czysięnadadząnatencel.

Pożądanąjestbliskośćstolicy,bymogliprofesorowiedojeżdżać,orazbyuczniowiemoglikorzystaćzbliskościwielkiegomiastadlaswe-gowszechstronnegowykształcenia.Niecho.Bronikowskiobejrzydobrzeprojektowaneplacówki.

6.Czyniedobrzebyłobypomówićocałejtejsprawieiporadzićsięludzipoważnychidoświadczonych:ks.prałataBrzeziewicza,prob.św.Aleksandra,ks.prałataCieplińskiego,J.E.biskupaGalla;apotemszcze-rzeomówićcałąsprawęzJ.Em.Kardynałem.

7.JamamzamiarpodkonieckwietniajechaćdoRzymuadlimina zesprawozdaniemostaniediecezjiioZgromadzeniunaszym.BędącwRzymie,ostateczniezałatwiłbymmożesprawęBielan,amożeo.Łysikzemnąbypojechał.

8.ZkrakowskimiKamedułamiosobnotraktowaćniewypada.Pro-szęjaknajgrzeczniejodpowiedziećim,żemystawaćnaprzeszkodzieniebędziemyichpowrotowinaBielany,oileWładzekościelnetozdecydują;niechłaskawibędąztąsprawąprzezswegoGeneraładonassięzwrócićpoporozumieniuzJ.Em.Kardynałem,amydowoliZwierzchnościKo-ścielnejsięzastosujemy.

9.PonieważmamwkwietniujechaćdoRzymuimamzłożyćŚw.Kon-gregacjidlaZakonnikówsprawozdanieonaszymZgromadzeniu,proszęojaknajspieszniejszenadesłaniemipotrzebnegomateriału,mianowicie:

9.I.Krótkąhistoriępowstaniadomów:naBielanach,wRaśnieiSkórcu,Moniuszki,Praga.


9.II.Spisosóbwkażdymdomu(destatupersonali):1)Imiona,nazwiska,rokurodzenia,dzieńzłożeniaślubówrocznych,

dzieńzłożeniawieczystych,dzieńotrzymaniakapłaństwalubinnychświęceń.

2)Postulanci,nowicjusze,profesi,kapłani,braciazestopniamiikwa-lifikacjaminaukowymi.

3)Braciawedługdomów,każdywjakimdomuiileczasuprzebywał.9.III.Sprawozdanieokażdymdomuwedługkwestionariuszapoda-

negoprzezStolicęŚwiętą.ActaApostolicaeSedis,8mai1922№9,In-struciodeRelationequinquennali:dostaniecie,jeżeliniemacieActaApo-stolicaeSedisiprzepiszeciesobie.

Proszęztymisprawozdaniamipośpieszyćsię,żebymjamiałcałymateriałjużnapoczątkumarca.

9.IV.BardzoproszęodaniesprawozdaniaodomuweFryburgu.10.OrezultacieswychnaradcodoBielan,proszęmniedonieść.11.Możeo.Jakowskiegoprojektidobry,alewmiarępodnoszenia

siędolara,podnosząsięiceny.O.Jakowskibardzoprosioprzysłaniemudopomocyks.Sydrego.

PrzesyłamnajserdeczniejszepozdrowieniaWszystkimBraciomiSiostromizsercabłogosławię

†Jerzy,bp

468

Oryg.:AMPP.


Listyisprawozdaniaotrzymałem.l.CodoRycerzyKolumba.Owszem,proszędonichsięzwrócić

wodpowiedniejformie.Możeizechcąnaswesprzeć.Projekt,zostawionyprzezo.Łysikazałączam.Podstawamaterialna–teżmawielkieznaczeniewżyciuirozwojuZgromadzenia.


2.J.Em.Kardynałnapewnonasniebędziekrzywdził,zostawinaBielanach.TrzebatylkopracęparafialnądobrzepostawićnaBielanach.MożeBógdawięcejkapłanówzpowołaniem.

3.Dokądsięudamnakurację,niewiemimyślećotymczasuniemamobecnie;tylemampracy!

4.Zapewneks.SydrybardzobysięprzydałwRaśnieitrzebabędziegotamposłać.Wątpię,czyks.BołtucianerwywytrzymająnaBielanach,trzebaznimotympomówić.Możeks.Kuleszaodwakacjipomożewpracy.Zu-pełniesięzgadzam,żeks.TrószyńskiiMroczekpowinnipozostaćwSkór-cu,lepiejsięwciągnądopracyiwyspecjalizują.Codoks.Wiśniewskiegoteżdobryprojekt.

5.Ks.Sękowskiegolistotrzymałem.Proszęmupodziękowaćodemnie.

6.Ks.Bronikowskinadesłałsprawozdanieposesji.Posłałemmuod-powiedźdoRaśny.Cosiętyczybudowy,mniesiępodobalepiejprojektbr.Bronisława[Załuskiego],bywedługplanuwyrobionegonarazienadbu-dowaćgmachobecnyidaćskrzydła.Gimnazjumzczasemmożnapobu-dować.Obecnegmachyteżsięprzydadzą.Rozważciejeszczetodobrze.

7.Zaczynajątukursowaćznowupogłoskiomożliwościnowejwojnywtymroku.NiechPanBógnasodniejbroni!

8.Bardzoproszępolecićkupićjeszczejedenegzemplarz„SynodusArchid.Varsaviensis”imnieprzysłać.

Bardzosięcieszę,żeDrogiOjciecpomimosłabegozdrowiamożepracowaćitylepracuje.

NiechBógbłogosławiWamWszystkimiWaszejzbożnejpracy.†Jerzy,bp


469

Oryg.:AMPP.


Spieszęzodpowiedziąnalistostatni.1.NieradzęposyłaćżadnychmemoriałówdoJ.Em.Kardynała,lecz

tylkopokornąprośbę.2.BrońBoże!Prośbaniepowinnazawieraćżadnychgróźbiultima-

tów.Nikogotymniezastraszycie.NiebędzienasnaBielanach,będąinni.Owszem,ostrymtonemigroźbamisobiezaszkodzimy.

3.O.Bronikowski,będącumnie,mówił,żezKardynałemmówiłopołożeniuBielaniostanieZgromadzenia;więcjużpoinformowałgootym,cosięzawierawmemoriałach.Pocopisaćotym,cojużjestJ.Em.Kardynałowiwiadome.

4. O ile J. Em. pootrzymaniuprośbyzażądainformacji,możnawtedypodaćmemoriał,alewformiejaknajspokojniejszej.

5.ProszębezporozumieniasięzO.BronikowskimnietraktowaćtejsprawyzKardynałem.Ks.BronikowskijużwtejsprawiebyłuJ.Em.Kardynała,rozmawiał,informował.Trzebapatrzeć,byniebyłorozbież-nościwakcji.

6.PosyłamodsiebieprojektprośbydoJ.Em.Kardynała.Proszęprze-dyskutowaćtenprojekt;nienarzucamgo,alepodajędorozpatrzenia.

7.Kapitułęmusimyodbyć;jesttonakazzRzymuw„ActaApostoli-caeSedis”.JeżeliDrogiOjciecniebędziemógł,tomożektozastąpi.Pew-nie,żeniewszyscybędąmoglisięzjechać.ObecnośćDrogiegoOjcabyła-bybardzopożądana.

Mambardzowielepracynajróżnorodniejszej.Zdrowiesłuży;katarmęczy.BardzoserdecznieWszystkichpozdrawiamiWszystkimprzesy-łamżyczeniawszelkichłaskBożych.ProszęteżpozdrowićSiostrzyczki.O.JanaSobczykaserdeczniepozdrawiam.

SzczęśćBożewpracy!Błogosławięzserca.Oddany

†Jerzy,bp


470

Oryg.:AMPP.

Wilno,2maja1923

†DrogiOjcze.

Serdeczniedziękujęzażyczeniaimodlitwy.ProszęteżpodziękowaćodemnieOjcomiBraciom,taknaBielanach,jakiwWarszawie.Bardzozajętyjestem,pisywaćosobnoniemogę.

OdsyłamDrogiemuOjcu:l)Ustawydorejestracjirządowej;niecopoprawiłem,2)świadectwopoprawioneoogrodzeniuBielan.

JakstoisprawawłasnościBielan?Czyjużpapierysą?Proszędonieść,ajanatychmiastnapiszędoJ.Em.Kardynałazpodziękowaniem.

PrawdopodobniebędęmógłwyjechaćdoRzymudopierowpołowielubpodkoniecczerwca.Większośćchce,byKapitułaodbyłasięwlipcu,koło15.ProponująGdańsk.Proszęnadtymsięzastanowić.WGdańskumamyznajomegodobrzeJ.E.biskupaO’Rourke.

ProponujępunktydoporządkudziennegonaKapitułę:l)wybory,2)poszczególnychdomów:stan,prace,potrzeby,3)całegoZgromadzenia:stan,prace,potrzeby,4)uporządkowanieiułożenieKonstytucjipodługKodeksu,5)układanieiprzygotowywanieInstrukcji,6)pracZgromadzeniaujednostajnianie,zharmonizowanie,kierunek,7)cotrzebanaprawićiudoskonalić:wjuwenatach,nowicjatach,do-

mach,wkarnościizachowaniuporządku,wpracach,studiach,8)stosunekdozgromadzeńżeńskich,9)prokuratury,domustudiów,amożenawetKuriiGeneralnejurzą-

dzenie w Rzymie,10)podziałnaprowincje,11)nowychdomówzakładanie:Łotwa,Białoruś,12)składaniepieniędzynawspólneiogólnepotrzebyZgromadzenia.Niestety,niemogłemprzedlmajaprzysłaćpapierów.Bardzo

przepraszam.


Polecamsięmodłom,pozdrawiamsiostryidziękujęimzażyczenia.Wszystkichpozdrawiamibłogosławię

†Jerzy,bp

471

Oryg.:AMPP.

Wilno,11maja1923

†DrogiOjcze.

Listzdnia7V1923dopierocootrzymałem.Korzystajączokazji,kilkasłówodpowiedziprzesyłam.Pisałniedawnoo.Bronikowski.Mó-wionomi,żebędzienaBielanach.Więcrazemodpowiadam.

1.Bardzosięcieszę,żeJ.Em.KardynałjużoddałBielany.Jużprzed-temnapisałemdoniegopodziękowanie.Dokumentdobryiważny;proszęgodobrzeprzechowywaćiporobićautentyczneodpisy,odpowiedniopo-świadczone.Trzebasięstarać,byJ.Em.Kardynałniemiałzawodu.

2.Doo.Jakowskiegonapisałem,byratowałBielany.3.Codorozbudowy;czynienajtaniejbędzienadbudowaćpiętro?4.DoGdańskawszyscybędąmoglisięzjechać.J.E.biskupO’Ro-

urke,mójznajomyiprzyjaciel,bardzonaschciałmiećwGdańsku.Pro-siłmniechoćodwóchOjców,alewobecbrakuodmówićmusiałem.Terazbędzienasmiałkilkunastu,choćniestetytylkozwizytą.

5.Bardzosięcieszę,żeJózioJarzębowskijużsięświęci.Chętniemuudzielęinnychświęceń,aleproszędonieść,kiedyunichroknowysięza-czyna.Niewiem,czyzdążęwrócićzzagranicy.

6.O.Bronikowskipisałprzedotrzymaniemmegolistu,którywysła-łemdoRaśny.Prawienicdoowegolistuniemamdododania.Cieszęsię,żenaprzyszłyrokzapowiadasiętaklicznynowicjat.OpatrznośćBożadopomagaładotychczas,nieopuściinadal.

7.KonsekracjaJ.E.biskupaMichalkiewicza,sufraganaWileńskiego,odbędziesię10czerwcawWilnie.ZarazpokonsekracjiwyjadędoWar-szawy i do Rzymu.


8.WięcKapitułaodbędziesięwGdańsku.Zjazdna15lipca.Proszępomówićotymzo.Bronikowskim,bynamiesiącprzedtemrozpocząćmodlitwydoDuchaŚwiętegoipowiadomićotymwszystkichwRze-czypospolitejPolskiej.ModlitwyzostawiamWaszejdecyzji.DoinnychwAmeryceiwLitwienapiszę.

SerdecznieWszystkichpozdrawiamiWszystkimbłogosławię.Oddany

†Jerzy,bp

472

Oryg.:AMPP.

Rzym, 26 czerwca 1923

†DrogiOjcze.

ByłemnaaudiencjiuOjcaŚwiętegodnia25czerwca.AlbumBie-lańskiwręczony.OjciecŚwiętyzzadowoleniemgoprzyjął;wszystkimprzesyłasweapostolskiebłogosławieństwo.OjciecWładysławŁysikbyłzemną.

J.E.biskupO’RourkeserdeczniezapraszaKapitułęnasządoGdańska.Adres:Danzig,Heumarktstr.5.StaniemywKrankenhausuSS.św.

KarolaBoromeusza.Tambędąsiostrynanasczekały.WKongregacjiZakonnikówbędędopierowponiedziałek,2lipca.WRzymiezostaniemyprawdopodobniedo13lipca,apotemwprost

doGdańska.MożektóryzwaspojedziedoGdańskaojakijedendzieńwcześniej,

byczekaćnainnych.PrzesyłamWszystkimpozdrowienieibłogosławieństwoodOjca

Świętego.O.WładysławŁysikpozdrawiaWszystkich.

†Jerzy,bp


473

Oryg.:AMPP.

Kissingen, Kapellenstr., 27 sierpnia 1923

CzcigodnyKsiężeDobrodzieju.

Kuracjadobrzeidzie,leczmałoczasuzostajenapracę.Wwolnychchwi-lachpiszę,robotaposuwasiępowolinaprzód.Mamzamiarstądwyjechać18bieżącegomiesiąca.WWarszawiebędęprawdopodobnie20lub21.

Wszystkimprzesyłampozdrowienia.Oddany

†Jerzy,bp

474

Oryg.AMPP.

Raśna,31sierpnia1923

†DrogiOjcze.

PrzesyłamnajserdeczniejszeżyczeniaprzynadchodzącymdniuImienin.

NiechDobryBógkrzepisiły,bymógłjaknajdłużejpracowaćdlaJegochwały.

JutrospodziewamsięjużbyćwWilnie.SerdeczniedziękujęDrogiemuOjcuzatrudyipracenaBielanach

izsercaMubłogosławię†Jerzy,bp


475

Oryg.:AMPP.


†DrogiOjcze.

NatychmiastnapisałemdoOjcaJakowskiego,byconajprędzejna-desłałpieniędzy.Wprostniezrozumiałedlamnietakiejegopostępowanie.AdresowałemdoniegonaręcenaszychwChicago;niewiem,czytodo-bryadres.

Odpowiadamjednocześnieinalisto.Bronikowskiego.l.CzyjużwyświęciłsięJózioJarzębowskinakapłana?Jakjeszczepo

dziecinnemuonjestprzywiązanydoróżnychzewnętrznychdrobiazgów.Należymiećnadzieję,żeprzypomocyBożejuleczysięztego.

2.Piszeks.Bronikowski,żebratJamiołkowskijużwyczerpałfundu-sikzostawionynaceleMariampola.Narazieniemogęmunicprzysłać,boimojakasanieszczególniesięprzedstawia.CzekamzMariampolapienię-dzy,skoronadejdą,tocośprzyślę.

3.NaodzywaniesięOO.Kamedułówproszęniezwracaćuwagi.Donaspretensjimiećniemogą.KamedulizrzeklisięBielanpodWarszawąnażyczenieOjcaŚwiętego;tytułwłasnościprzekazanyOrdynariatowi,aOrdynariatdałnamprawoużywalnościna80lat.ProszęspokojnieurządzaćsięirozbudowywaćsięnaBielanach.WstosunkudoStolicyŚw.iKościołamyjesteśmywzupełnymporządku.RobimydziełoBożezgod-niezwoląiżyczeniemKościołaitonampowinnowystarczyć.

Miałemdużoprac;wyjeżdżałemtuiówdzienaodpustyiwizytacje.ByłemuOO.SalezjanówwRóżanymstokudnia7bm.na25-lecieichpracywPolsce.Wielemsięnapracował,alemiłąbyłapraca.Dobrzepra-cująOjcowieSalezjanie.Cieszęsię,żesięzbliżyłemdonichibliżejsięznimipoznałem.Wartoznimiutrzymaćstosunki;wielemożnaodnichnauczyćsię.

WSkórcudziękiBogunowicjatprawiepełnyidobrzeidzie.ZLitwyjakośniemamwiadomości.Pojechałtamodnasjedenkapłanbardzodo-bry;Litwin.


Proszęnieupadaćnaduchu;BógnieopuścinasidziełnaszychiMatkaNajśw.Niepokalana,jakdotychczasinadalbędziesięnamiopiekowała.

Polecamsięmodłom.Wszystkichpozdrawiamiwszystkimbłogosławię

† Jerzy

476

Oryg.:AMPP.


†DrogiOjcze.

PrzesyłamWszystkimnaBielanach:Księżom,Braciom,SiostromiUczniomnajserdeczniejszeżyczeniaświąteczne.Niechduchzakonnykwitnie,chwałaBożarośnieidobrosięszerzy.

JużwykończyłemiwygładziłempierwszączęśćUstaw.DoNowe-goRokumamnadziejęwykończyćczęśćdrugą.Potemdamks.JanowiKriszczukaitysowidoprzepisaniaiWszystkimroześlękapłanomdopo-robieniauwag.BardzowielewłożyłemwteUstawymodlitwy,studiówipracy.ObywszystkoobróciłosięnapożytekdlaZgromadzeniainawiększąchwałęBożą.

PoNowymRokudwajŁotyszeskończąnowicjatwMariampolu1. PrzystąpimydozakładaniadomunaŁotwie.

WAmerycenowicjatwChicagoprawiezawieszonyzpowodunieod-powiednichwarunków,główniezbrakuodpowiedniegopomieszczenia.ToteżprzystąpilidobudowynowicjatuwkupionejfarmiepozaChicago2.

Ks.Jakowskipisałdomnie,listjegobardzomnieucieszył,pełendu-chazakonnego;pracujezzaparciemipoświęceniem.ZLitwymammałowiadomości.Dobrzewszystkoidzie.

1 PierwsiŁotyszewZgromadzeniu:ks.BronisławValpitrsiks.BenedyktSkrindazłożyliśluby24II1924.

2 ByłatomiejscowośćClaredonHillwpobliżuChicago.


Słowem,BógnamwszędziebłogosławiiMatkaNajśw.Niepokalanaokazujenamswąwidocznąpomociopiekę.

Mnie,jakzwykle,pewnegazetyzzasadyisystematycznieatakują,głoszącróżnefałszeiinsynuującmiróżnecrimina.Niewyobrażałemso-bie,bymożnabyłotaknadużywaćsłowadrukowanego.

NiechBógbędziewewszystkimuwielbiony.DziękiBogutowszyst-konieprzeszkadzamipracować.Owszem,pracastałamisięprawdziwąpociechąirozkoszą.Jestemdosyćzdrówiwesół.

PrzesyłamteżDrogiemuOjcużyczeniaImieninowe.DajBożezdro-wieOjcu,bymógłnaszymdługoprzewodniczyćiprzyświecaćcnotami.

PolecamsięWaszymmodłomizsercabłogosławię†Jerzy,bp

477

Oryg.:AMPP.


†DrogiOjcze.

Listz21Ibr.otrzymałem.Zupełniesięzgadzamzwywodamiiprzed-stawieniemrzeczy.Nierozumiem,dlaczegoks.Jakowskichcekoniecz-nieściągnąćdoAmerykitylunaszychkapłanów.To,cozarobiks.SydrywAmeryce,nigdyniepokryjestratnietylkomoralnych,aleprzypuszczam,nawetmaterialnych,jakiewyrządziłbyswymwyjazdem.

GimnazjumBielańskietrzebastaraćsiępostawićdobrze.ObecnieonojestprawiejedynąnasząpracąwPolsce,dlaszerszegoogółu.

Imniemartwi,iżtaksłaboobsadzonaparafiabielańska.Jaktemuzaradzić,wprostniewiem.Ks.Bronikowskiproponował,byks.ŁysikprzynajmniejKółkaróżańcoweprowadził.

Zażyczliwesłowadziękujębardzo.Proszępisaćdomnieotwarcie,bezobawyobrażenia.PiszącdoWspółbraci,iżDeuselegitignobiliaetcontemptibiliamundi(por.1Kor1,27),nieużyłemtychwyrazówjakozwroturetorycznego,alemówiłemzgłębokiegopoczuciaiprzeświadcze-


nia.Gdybyludzieznalidziejesmutnemojejduszy,jakjeBógzna,nietylebyjeszczenapisaliomniezłego.

Zdajęsobiesprawęztego,jakmusiWasbolećismucićto,coomniepiszą;jaktomusiszkodzićWaszejpracyiZgromadzeniu.Alejestembez-radny.Bolejętylkonadtym,żeprzezmojąosobęZgromadzenieokrywasiętakąniesławąimodlęsię.Wierzęjednak,iżBóg,którytowszystkodo-puszcza,mawtymswezamiary.Myichnierozumiemy,aleonesąmądreidlanaszegodobra.Trzebaimsiępoddać.

Macierację,jedynarzecz,któramożeWasipracęWasząratować,toświętośćżycia,poświęcenieofiarne,rzetelna,sumiennapracanadpowie-rzonąWamdziatwą,dobrepostawienieZakładu.

Widzicie,moiDrodzy,żenatym,comaznaczeniewoczachświata,polegaćniemożecie.OprzyjciesięjedynienaBoguinacnocie;topotęga,którejżadnamocludzkaniezłamie.

OsobiściemamgłębokąufnośćiwiaręwBogu,żetowszystko,coprzeciwkomojejosobierobią,niewstrzymarozwojuZgromadzenia.

Marzęotymimodlęsięoto,byśmymogliotworzyćdomstudiów wRzymie.Naszamłodzieżterazodbywastudiawwarunkachnienormalnych.

Napiszędoks.Bronikowskiego,iżks.SydregozBielanruszaćniemożna.NiechwAmerycewedwóchmisjeprowadzą,wystarczy.

PozdrawiamWszystkich,polecamsięmodłomibłogosławię†Jerzy,bp

PS.PrzesyłamprzyokazjiInstrukcjedlaDrogiegoOjcaidlaks.Bro-nikowskiego.Proszęouwagi.


478

Oryg.:AMPP.


PrzesyłamksiążeczkęoMarianachułożonąprzezks.TotoraitisawMariampolu;zawieraonadosyćścisłewiadomościoZakonienaszym1. Możeks.Wiśniewskiwraziepotrzebyzniejskorzysta.

ZaczynamprzygotowywaćSynod;terazjużcałkowicietejpracysięoddam.UłożyłeminstrukcjedlaWizytatorówwedługnowychUstawiKodeksu.Przesyłamjedlaks.Bronikowskiego.

Jaksprawabudowystoi,czybędzieciemogliprzystąpićdopracynawiosnę?

PrzesyłamWszystkimnajserdeczniejszepozdrowienieibłogosła-wieństwo

†Jerzy,bp

479

Oryg.:AMPP.


BardzoserdeczniedziękujęwszystkimnaszymKsiężomiBraciomnaBielanachzażyczenia.ZsercaWamWszystkimprzesyłamrównieżżyczeniazpowoduŚwiątWielkanocnych.

Ks.Bronikowskijużpisałowszystkim.Nieliczyłemnigdynaks.Kuleszę;zdziwionybyłem,gdydowiedziałemsię,żewieczysteślubyzło-

1 Jonas Totoraitis, MarijampolesKuniguMarijonuVienuolynas,Marijampole1924;tł.pol.:ZakonMarianówodkasatydoodnowienia,1864-1909,tł.ks.B.Jakimowicz,w:S.Sy-dry – J. Totoraitis, ZgromadzenieKsiężyMarianówodzałożeniadoodnowienia, Pusz-czaMariańska2004,289-385.


żył.Pokazujesię,żemuchodziłonarazieofirmęMarianów.Ciężko,aleBóglepiejwie,coczyni.Proszębyćdobrejmyśli.MatkanaszaiOpiekun-kaNajśw.PannaMaryjaNiepokalanatylenamokazałapomocyinadalnasnieopuści.

Bardzoija,iwszyscywdzięcznijesteśmyDrogiemuOjcuzapracę.ŻeDrogiOjciecpomimowątłegozdrowiatylerobidlaBielaniZgroma-dzenia;podziwiamiprzypisujętoopiecenadnamiMatkiNajśw.,któramającwzglądnanaszebiedyibrakludzi,krzepiwątłesiłyDrogiegoOjca.

PókiBógdajejeszczesiły,proszęciągnąćtojarzmoizbieraćzasługidlanieba;amychoćwdzięcznościąDrogiemuOjcubędziemysięodpłacali.

Proszędodawaćduchawspółbraciom.Jeżelibardzozapracowani,niechchoćwobecnościBogażyćipracowaćsięstarająiaktamistrzeli-stymiduchaswegoodżywiają.

Oilebyks.Łaposzkosięprzydał,mógłbyWamdopomócipopraco-wać.OntampragnienaBiałorusipracować.Alenajakiczasmógłbytęprzysługęwamwyświadczyć.MożeDrujadasobieradęnarazie.

SerdecznieWszystkichpozdrawiamibłogosławię.ProszępozdrowićSiostry.Oddanycałymsercem

†Jerzy,bp

480

Oryg.:AMPP.


PrzesyłamWamWszystkimnajserdeczniejszeżyczeniawszelkichłaskBożych.NiechBoskieDzieciątkokrólujewsercukażdegozWas,niechWaszesercacorazbardziejrozpalaogniemswejmiłości,bykażdyzWasmógłwołaćześw.Pawłem:żyjęjużnieja,ależyjewemnieChry-stus(Ga2,20).


DrogiemuOjcuoprócztegojeszczespecjalnieżyczęzdrowia,bosły-szę,żeniedopisuje,imodlęsięoto.

DzielęsięwduchuzeWszystkimiWamiopłatkiem.Spodziewamsię,żepodczasŚwiątzawitadomnieo.Bronikowski,omówimysprawy.

Polecającsięmodłom,przesyłamWamzsercabłogosławieństwo.†Jerzy,bp

481

Oryg.:AMPP.


BardzodziękujęBogu,żeDrogiemuOjcuwracazdrowieiżejeszczezachowujeGodlanas.Zawszeprzypominałemtęzasadę,iż„tenwielerobi,ktoBogamiłujeiJegośw.wolępełni”itenjestnajużyteczniejszydlaZgromadzenia.Jeżelinieczyminnym,tomodlitwąicierpieniemzawszenamDrogiOjciecbędziemógłsłużyć.

PanKowalewskiprzyjechałdonaspierwej,nimlistDrogiegoOjcaotrzymałem.SpodziewałsięotrzymaćpozwolenienawyjazddoŁotwy.Czekałnaodpowiedźladadzień.Jakośumiałsięwśliznąćdonaszegodomu,zakwaterowałsięumegosłużącego.Niebardzowierzyłem,żeotrzymato,czegochce.Takprzesiedziałumnieażdotychczas.Wreszcienadeszłaodpowiedźodmowna.

Powiedziałemmu,żedłużejumniesiedziećniemoże.Irzeczywiścieniewypada,bytakipansiedziałwdomubiskupim;ogromniekrępujebiskupaobecnośćtegorodzajuczłowieka.WybierasięterazznówdoWarszawy,prawdopodobnienaBielany;terazmastaraćsięnawyjazddoFrancjijakoprostyrobotnik.Jeżelibędzieciemogli,dopomóżciemu.Aledługousiebiegotrzymaćniewarto.Jesttoczłowiek,którypiękniemówi,aleniechcenicużytecznegorobić,chceżyćcudzymkosztem.

Chciałemdobraćdlaniegopracę,ależadnajegoideałomniedoga-dzała;jakinaszeZgromadzenienieokazałosiędlaniegoodpowiednim.Szukatenczłowieknadzwyczajności,wcielonychideałów,gdziebymógł


jaknajwięcejskorzystać,alesamzsiebienicniechcedaćiofiarować.MyśliteżjechaćdoLwowawnadziei,żejakośoMetropolitęsięzahaczyitamukogośsięzakwateruje.

Starajciesięznimrozstaćgrzecznie,alestanowczo.Niechciałzna-miżyćipracować,niechzBogiemjedzie.

Wątpię,byonwżyciucoświększegomógłzrobić,pomimoswegoidealizmu.Brakmuzaparciasięibrakodwagi,byzłożyćsiebiewofierzeBoguiKościołowi.Szkodananiegokłaśćpieniądze;wyłożonygrosznacoinnegomożewięcejprzysłużyćsięsprawieBożej.Napożegnanieza-powiemmu,byjużwięcejdomnieniewracał.

Słyszałem,żejużelektrycznośćmacie.Mówiłbr.LeonSzeluk,jadącdo Drui.

Ciekawyjestem,czyzks.Kulesząsprawazałatwiona;czyonpoje-chałnakurację.Przeczytałemjegorozprawę;dobrzenapisana.

CzybratDyrektorjużsięwyleczyłzchrypki?Polecającsięmodlitwom,przesyłamWszystkimnajserdeczniejsze

pozdrowienieibłogosławieństwo†Jerzy,bp

PS.Możebymogłyprzyśpieszyćwyrobieniepaszportup.Kowalew-skiemu,jakorobotnikowidoFrancji,Paniezul.Pięknejprzezstosunki.

482

Oryg.:AMPP.


PrzezklerykaSmulkęprzedewszystkimprzesyłamWamWszystkimnajserdeczniejszeżyczeniazpowodunadchodzącychŚwiątZmartwych-wstaniaPańskiego,wszczególnościDrogiemuOjcużyczęjaknajwięcejzdrowia.

JaksięmiewabratBronisławZałuski,ks.Sobczykiinnisłabeusze?CzyudałosięuzyskaćpożyczkęnarozbudowęBielan?


NiechnasiułatwiąklerykowiSmulceuzyskanieniezbędnychświa-dectwlekarskich.ZobowiązujęgoprzynieśćjaknajwięcejwiadomościoBielanach.BardzostęskniłemsiędoWasWszystkich.MożewmajuwypadniebyćwWarszawie.

Jużoddłuższegoczasukrążąpogłoski,żezWilnazostanęodwołany.Nawetzacząłemwtowierzyć.Bógraczywiedzieć,czyztegocobędzie.OdzyskałbymwolnośćimógłbymcałkowicieZgromadzeniusiępoświęcić.

TrzebabykonieczniezałożyćdomstudiówwRzymie.Aleprawiewszystkiedomyopróczdługównicniemają.

LiczęnapomocBożąiMatkiNiepokalanej.Czujęsiędosyćdobrzezezdrowiem.Trochępościłem,zrobiłemsięlżejszym.Aletonadobrewy-chodzidladuszyiciała.

Ks.JanKriszczukaityswszystkichWasserdeczniepozdrawia.Po-lecającsięmodlitwom,przesyłamWszystkimpozdrowienieibłogosła-wieństwo

†Jerzy,bp

483

Oryg.:AMPP.

Rzym,LungotevereFarnesina40,12października1925

†DrogiOjcze.

Listz24IXotrzymałem.Ijabardzobolejęnadstratą,jakąponieśli-śmywskutekśmierciśp.naszegodrogiegoo.Giedrysa.WolaBoża.Ufam,żetamuBogauprosionnamnaswemiejscepracownikówipomocników,bowie,wjakiejbiedziewaszostawił.

ZdrowienaszychojcówwAmeryceimniebardzomartwi.Aleniewiem,jaktemuzaradzić.Nao.Mroczkaróbcienacisk,bysięoszczędzał.

Prawda,żeminarazietuciężko.Alepracujęztakimmłodzieńczymzapałem,jaknigdy.Myśl,żebędęmógłlepiejZgromadzeniusłużyćponauczeniusięwłoskiegoiżesłużącZgromadzeniuprzyczynięsiędopo-większeniachwałyBożej,osładzamiwszystkoidodajebodźcadopracy.


Staramsięanichwilkiniezmarnować.Chociażitumnieznajdująinierazzabierająmisporoczasu.JużdziękiBogu,pomiesiącubardzointensywnejpracyzaczynamrozumiećpowłoskuinawetodbiedyjużmogęsięrozmówić.Terazjużmnieniecoraźniej.Jeszczemiesiącpopra-cuję,będziejeszczelepiej.

CzekampowrotuJ.Em.KardynałaWikarego1,zacznęporuszaćspra-węnaszegodomu.

Możenarazietrudnobędzie,aleufam,żeBógnamdopomożedojśćdowszystkiego.TyledoznaliśmydotychczaswprostcudownejopiekiOpatrznościBożej.NieopuścinasBóginadal.

Ciekawyjestem,czyzgłaszałsięp.Łaszewskiijakidąjegosprawy.Proszęmudopomóc,bymógłprędzejzacząćsłużbęBożą.

PolecamsprawędomuwRzymieWaszymmodlitwom.Jakidziegimnazjum?Wszystkichserdeczniepozdrawiamibłogosławię

†Jerzy,bp

484

Oryg.:AMPP.

Roma,LungotevereFarnesina40,2 listopada 1925

†DrogiOjcze.

Donoszę,żejużprzybyliszczęśliwiebracia:LewandowicziPawski.SzukaliśmyjużoddwóchtygodnidlanichmiejscawKolegiachróżnych,aleniebyło.ZgodzilisięOjcowieZmartwychwstańcydopomócnamwtejbiedzie.

Dziśpojadędonichwtejsprawie.Początkiwszędzietrudne.Takbyłogdzieindziej,tegoitusięspodziewałem.Gwałtownapotrzebawła-snego domu.

1 BasilioPompilj.


JeszczeuJ.Em.KardynałaWikaregoniebyłem,boniebyłogowRzymie.Miałwczorajwrócić.Zarazdoniegosięudam,oilejużza-cznieprzyjmować.

Telegrafowałks.RekłaitiszChicago,że7listopadajużwyjeżdżazAmerykidoRzymu.Bardzogoczekam.Łatwiejnambędzieprzypomo-cyBożejurządzićsię.

Proszęnapisaćdobr.Peresypkina,bywyrabiałsobieobywatelstwopolskieipaszportiprzyjeżdżałcoprędzejdoRzymu,bowkrótcejużlek-cjesięzaczynają.

Otrzymałemlistks.JanaSobczyka.Bardzomudziękujęzawiado-mościogimnazjum.

SprawękaplicydlauczniównaBielanachmożejakośwłasnymisi-łamizałatwicie,możedopomożeks.prałatKępińskilubktoinny,amożemógłbyotopoprosićks.Bronikowski.JazpewnychwzględówobecnieniechciałbymjeszczezwracaćsięotodoJ.Em.Kardynała.

Poznałemtuks.prałataEmilaF.StrenskiegozAmerykizBrooklynuN.Y.Mówił,żegościłusiebieks.Jakowskiegoinaszych.Bardzomniezasmuciłoto,żeserceks.Jakowskiegoniewporządku;przepracowałsię.

Mówił,żekonsulamerykańskiwNowymJorkuzwracałsiędoniegowsprawieks.Sawickiego.Ks.prałatuznałgozaswegowikaregoispodziewasię,żeks.SawickijużotrzymałlubotrzymapozwolenienawyjazddoAmeryki.Zresztąks.prałatStrenskibędziewWarszawiejużmożewprzyszływtorek(9listopada);będziemógłdopomóc.BędzienaBielanach,przyjmijciegodobrze,botoidobrodziejnasz.Mówił,żedałna Bielany 500 dolarów.

ProszępowiadomićotymiojcaBronikowskiego.Czujęsięzdrów,byłtuprzecudnyciepłyczas.Alebojęsięzimywło-

skiej.Mojanogairękatakwrażliwenazimno,atupokojenieopalane.AleufamwpomocBożą.

Módlciesię,byPanBógdopomógłnamtutajjakośsięurządzićizdo-byćsięnawłasnydom.

Wszystkichgorącopozdrawiamibłogosławię.ZałączcieteżpozdrowienieodemniedlaSiostrzyczek.

†Jerzy,bp


485

Kopia:AVP.

Wilno,7maja1925SzanownyKsiężeIgnacy.

ProszęcierpliwiejeszczepopracowaćkilkamiesięcywBrześciu,gdyżnarazienicniemamodpowiedniego,adoDomaczewajużzostałprzeddwomatygodniamimianowanyinnyksiądz.

Przesyłambłogosławieństwo†Jerzy,bp

Do ks. Ignacego Wierobieja

Ks. I. Wierobiej (1896-1970) pochodził z Wysokiego Litewskiego. Stu-diował w Se mi narium w Petersburgu i w Wilnie, gdzie z rąk Biskupa Ma-tulewicza otrzymał świę cenia kapłańskie w 1919 r. Przez sześć lat był wika-rym w Brześciu nad Bugiem, potem przez 20 lat proboszczem w Kamieńcu Litewskim, a po repatriacji proboszczem w Hajnówce, gdzie zbudował kościół i przebywał do śmierci.

List Biskupa Matulewicza jest odręczną odpowiedzią na prośbę ks. Wiero-bieja o przeniesienie go z Brześcia na inną placówkę.

Do ks. Ignacego Wierobieja588

Do ks. Mariana Wiśniewskiego MIC

Ks. Marian Wiśniewski (1885-1967) pochodził z Kielecczy zny. Zarów-no w Semi narium Duchownym w Kielcach, jak i w Akade mii Duchownej w Petersburgu słuchał wykła dów ks. profesora Matulewicza, którym był urze-czony. Wyświęcony został po za koń czeniu studiów w Petersburgu 4 III 1911 r. Już pod ko niec studiów po rozmowach z bł. Jerzym zdecydował się wstąpić do jego Zgromadzenia. Uzyskawszy zgodę swego biskupa, pojechał do nowicja-tu do Fryburga w Szwajcarii i tam po roku złożył śluby zakonne 15 VIII 1912 r. W 1918 r. wrócił do kraju i początkowo przebywał na Bielanach, potem zaś przy kościele Dzieciątka Jezus, gdzie odprawiał nabożeństwa dla kolonii litew-skiej w Warszawie. Z wielkim zapałem szerzył Intronizację, czy li poświęcenie się, zwłaszcza rodzin, Sercu Jezusowemu, co czynił także później za granicą.

Założył też i redagował pismo „Pro Christo”. W 1927 r. wyjechał do Ame-ryki. Wrócił, ale po czterech latach znowu tam wyjechał. Od 1947 r. pracował w Balsamão w Portugalii, w Rzymie i w Anglii, gdzie zmarł po operacji oka, niemal w momencie powrotu do Polski. Na polecenie o. generała Buczysa na-pisał obszerną biografię o. Matulewicza, przytaczając w niej wiele jego pism.

Zachowało się 11 listów bł. Jerzego do ks. Wiśniewskiego z lat 1914-1925. Treścią ich są sprawy osobiste adresata, zwłaszcza życie zakonne, a tak-że związane z wykonywanymi pra cami.

589Do ks. Mariana Wiśniewskiego MIC

486

Oryg.:LCVA,1674,2,t.58,k.6-8.

Warszawa, 2 czerwca 1914

Carissime!

SzczęśliwieprzyjechałemdoKrakowadnia26maja;nastacjispo-tkałmnieo.WoronieckiizamieszkałemwklasztorzeOO.Dominikanów.Okazywanomitamwielkągościnność.Prawda,wnocyzBazyleidoWrocławiabyłodosyćchłodno,ależadnychzłychnastępstwwnodzenieczułem.WKrakowieniecowyjaśniłemnaszesprawyidobrzeżetambyłem;możetozapobiegnieniepożądanemuszerzeniusprawyprzezp.Pietrzaka.Byłemuniego,jesttoczłowiekdobrejwoli,alemożebrakroztropnościiniecowyrobienia.Mnienaprzykładmówiło50swychzwolennikach,o.Woronieckiemuo16,anaprawdę,gdyJ.E.biskupkra-kowskizapytałgooto,mówiłtylkoo5.Piszącteżlubi,oilezauważyłem,amplifikacjeiubarwieniarzeczy.Wieleiinnychrzeczydałobysięotympowiedzieć.Bardzosięopieranamotywachnarodowych.Opublikowałbroszuręoksiężach,którzybraliudziałwpowstaniu18631.Naturalnie,żeczynitamniemalgłównymibohateramiOjcówMarianów–cozanieroz-tropność.Porozmówieniusięznimwidzę,żeożadnymporozumieniuniemożebyćmowy.Trzebap.Pietrzakazostawićwspokojuitylkopatrzeć,byjegonieroztropneagitacjeipublikacjejaknajmniejszkodymogłynamwyrządzić.Złożyłemwtejsprawiekrótkimemoriał2,któregokopieprze-słałemWam.JakwewszystkimtakitutrzebazaufaćOpatrznościBoskiejiopieceNiepokalanejMaryi,żenasochroniodzłego.Wrócę,tootympomówimy.RzeczwyjaśniłemJ.E.biskupowikrakowskiemuio.Woro-nieckiemu.Ufam,żeonipokierująodpowiedniotymsprawami,

ZKrakowawyruszyłemdoCzęstochowy.Tamdowiedziałemsię,żeJ.E.ks.biskupwłocławskijestnaJasnejGórze.Zeswymznajomym

1 JózefStanisławPietrzak,Księżapowstańcy1863r.,Kraków1916.2 KrótkimemoriałwsprawieOjcówMarianów,Kraków29V1914,patrzlistyo.Matule-

wicza do A. Sapiehy.

Do ks. Mariana Wiśniewskiego MIC590

księdzemJózefem[Wojtkiewiczem]byłemuks.biskupawsobotęprzedZielonymiŚwiątkami.Bardzoserdecznieprzyjął.Prosił,bymkoniecz-nieprzyjechałdoniegoporozmawiać6czerwca.Proszępocieszyćks.Antoniego[Bogdańskiego],żeprawdopodobniepuściKrupęuczyćsiędonaszegokonwiktu.Ktowie,czynieotrzymastypendiumks.Lewan-dowicz?1Jegoteżproszępocieszyć.Niechtylkobędziecierpliwyiczeka,awszystkosięzrobi.Obecniemożeprzydzielimustypendium,apotemsięwyświęci.Aleniechsiedzicichoibędziecierpliwy.BędęweWłocław-kutoioinnychsprawachsiędowiem.JeżeliAntośmacoweWłocławku,niechnapiszedomnienaręceojcaduchownego.

Na15czerwcaprosimniedoSejnJ.E.tamtejszyks.biskup2. Potem 29czerwcado13lipcarekolekcjewKownie;potemwSejnach.Będęwięcwciągłychrozjazdach.BędęteżwKielcach.

ObecniezacznęodbywaćwizytywWarszawie.Orezultatachdo-niosępóźniej.Ks.Józef3przyjedziedoWaswpoczątkachlipca.Musidobrzeodpocząć,boprzepracowany,aszczególnierozruszaćsię.Niechsobiechodzipogórach.Oinnychrzeczachnapiszę,gdysięzobaczęzkimnależy.

Proszęsięmodlić,bywszystkoudałosięzrobićjaknajlepiejkuchwaleBożej.

Jaktamks.Wincenty,czyjużpopericulum.Proszęmupowiedzieć,żewSejnachbędępo15czerwca.Jeżelicoma,niechnapiszedoTotoraitisa.

CałujęserdeczniewszystkichipolecamsięmodlitwomKs. Jerzy

1 MieczysławLewandowicz,bratWł.LewandowiczaMIC.2 AntoniKaraś.3 Ks.JózefWojtkiewicz.


487

Oryg.:LCVA,1674,2,t.58,k.11-12.

Warszawa, 6 czerwca 1914Carissime!

DziękiBoguwszystkiesprawydobrzeidą.Wpoczątkachsierpniaprzyjedzienastudiadokonwiktuks.MauersbergerzWarszawy;rzeczzałatwiona.Poznałemgo,zacnykapłan;choćjakkażdyczłowiekmaswepewneale.Codoinnych,trzebabędziepoczekaćnieco.

Lewickiniechpracujeteraz,apotem,powypoczęciu,niechsięweź-miedoapologetyki,togoprzyjmąnaIVkursodrazu.Rzeczomawiałemzks.regensem,któryznadobrzeRzym;uradziliśmy,żeniewartodoRzy-mu,możebyćgorzejpodkażdymwzględem,klimattamnieświeży,poko-jezimąnieopalane.NajlepiejbędzietuwSeminarium,odznajomychgoochronią,sąnatośrodki.Zapologetykibędziemusiałzdawaćegzaminy.Moralnąogólnąteżbędziemusiałuzupełnić;alezatozyskarokczasu,boodrazupójdzienaIVkurs.

TerazjadędoWłocławka;wwolnejchwiliznowunapiszę.Trzymaj-ciesiętamdobrze.Cieszęsię,żenowiprzybyszedobrzesiębiorą.Cosły-chaćuks.W[incentego]Kulik[owskiego],jakpraceidą.

DziękiBoguwszystkodobrze.Widziałemsięzks.Włodzimierzem[Jakowskim];zdrów,wesoły,pracaidzie;zaczniepukać.Ks.Robert[Wie-rzejski]niechsiedzisobiespokojnie.Wystarczy,gdysięzjawituwdrugiejpołowiesierpnia;niechsobiepojedzienawycieczkęprzyrodnicząprzedkońcem,takbyzdążyłdoWarszawynadrugąpołowęsierpnia,gdylekcjesięrozpocznąwzakładach.Możedobrzebyłoby,gdybydotarłdoNeapoludoprzyrodniczegomuzeumistacji;tunosząsię[zmyślą],byzczasemmudaćwykładyprzyrodywseminarium,aletojeszczenicpewnego.Wkażdymraziepoważniludzieradzili,bynieżałowaćdlaniegonawy-cieczkęprzyrodniczą,bomożetospożytkowaćwprzyszłości.Obliższychrzeczachjeszczepotemnapiszę.

NiechLewandowiczsiedzicichoiniegorączkujesię;możedostaniestypendium,aKrupamożedonaswprostprzyjedzie,aleotymjeszczenapiszę.

PolecamsięmodlitwomicałujęWszystkichserdecznieks.Jerzy


488

Koncept:LCVA,1676,4,t.115,k.2-3.

Warszawa, 24 sierpnia 1914DrogiKsiężeMarianie!

PisałemdoWaslistiposłałemdepeszę.Choćniewiem,czydocho-dząlisty,znówpiszę,boćtoniewielekosztuje.MożeWyszczęśliwsiwodbiorzelistów.

Japopracachniecoodpoczywam.Oilebędęmógł,zabioręsiędopracy,dopisaniaiukładaniarzeczyascetycznych.

Ks.Józef[Wojtkiewicz]–możesiedziećweFryburguwAcadémiédeSt.Croix.

Jeżelibyks.JózefowinudziłosięweFryburgu,możerozprawęprzy-gotowaćdodruku1imiałbyzajęcie.Wkażdymrazieniepodobnawracaćiniemapocotuwracaćks.Józefowi.Możezczasemrzeczysięzmienią.

Panie:ProczekKazimieraijejtowarzyszka–jeżelibypotrzebowały,proszęjewesprzećpieniędzmi;todobremojeznajome.

WWarszawiespokojnie.MożeBógda,żewszystkosięobrócikudobremu.Siedźciespokojnie,pracujcieiradźciesobiejakumiecie.

KiedybędęmógłdoWaswybraćsię,trudnopowiedzieć;terazniemożnaotymanimyśleć.

Wszystkichserdeczniewitam.NiechBógmawswejopiece.Módlciesię,żebywewszystkimJegoWolasięspełniła.

Ks. Jerzy

PS.Wysłałemtelegraficznie100mszalnychstypendiów,pieniędzyterazprzesłaćniemożna.OdprawiajcieMsze,apieniądzepotemwyślę,gdylepszeczasynastaną.PorozumiejciesięzeznajomymizChicago.

1 JuozasVaitkevicius,Lesbasestheologiquesdel’education.


489

Oryg,:LCVA,1674,2,t.47,k.7rv.Tł.zfranc.ks.E.OgińskiMIC.

Warszawa, 11 stycznia 1915MójDrogiPrzyjacielu!

ListodCiebiezdnia15grudnia1914r.otrzymałemibardzoCizaniegodziękuję.

1.Ks.Wincenty[Kulikowski]dobrzezrobi,jeżeliwyjedziedoAme-ryki.Jesttambardzopotrzebny.

2.Dlap.Ignacego[Česaitisa]postaramsięopotrzebnedokumenty,abymógłzostaćwyświęconynakapłana.

5.Poczynięrównieżstaraniawsprawiep.Władysława[Lewickiego].Postarajsięskontaktowaćzks.WłodzimierzemJakowskimipoślij

muintencjemszalne,ponieważjaniemamodniegowiadomości.PosyłamTobieintencjemszalne:30Mszygregoriańskichzaduszę

Ignacego;110adintentionemdantium; 46 prodefunctis;razem186inten-cjipo1rublucoczyni186rubli.Pieniądzeprzyślępóźniej.

Jestembardzozadowolony,żeuWaswszystkosiędobrzeukładaiżeUniwersytetfunkcjonuje.

Dbajozdrowie,bowydajemisię,żeniejestzadobre.Ja,dziękiBogu,czujęsiędobrze.

Proszępozdrowićodemnieks.Sergiusza1ipannęK.Proczek.Zca-łegosercapozdrawiamWasWszystkich.NiechdobryBógwspieraWasw pracach i cierpieniach.

Dysponującwolnymczasem,dużopiszęikontynuujęmojąpracę.Oddany Wam

Jerzy Matulewicz

1 SergiuszGrumGrzymajło.


490

Oryg.:AMPP.


Cieszęsię,żezdrowieDrogiegoOjcapowolisiępoprawia.Proszęsięleczyć,bopracownikówmało,apracysporo.Proszęnaprzyszłośćlepiejszanowaćzdrowie.PolecamsięmodlitwomDrogiegoOjca.

Przesyłamserdeczneżyczeniaibłogosławieństwo.BardzostęskniłemsiędoWas.Gdybymmógłwrócićdodawnejpra-

cy!MożePanBógdatępociechę.Oddanycałymsercem


491

Oryg.:AMPP.

Trynopol, 31 lipca 1921†DrogiOjcze.

Sprawozdanieotrzymałem.Mniesięzdaje,żeniektórzyzWaschcąnadzwyczajnościiodsiebie,iodinnych,zapominając,żenajbezpiecz-niejszadrogacichej,wytrwałejpracy,drogaprzykazańBożych,awZako-niejeszczedotegozachowaniaślubówiwłasnychUstaw.

PrzedBogiemodpowiemynietylezaskutkinaszychwysiłków,ilezasamąpracę,zaintencje,zanaszewysiłkiidobrąwolę.Proszęniezapomi-nać,żeinfirmaetignobiliaeteaquaenonsuntelegitDeus(1Kor1,27).

Zamiastciągleutyskiwaćnabraki,dziękujciePanuBoguzato,cokażdemuzosobnaicałemuZgromadzeniudobregodaje,zato,codobre-godozwalazrobić,zaodbieranełaskiiwiernieznimiwspółpracujcie,aPanBógpowolibędzieprowadziłWaskulepszemu.

Więcejspokoju,ufnościwpomocBogaiMaryiiwięcejcenieniaZgromadzeniaiprzywiązaniadoniego.GdybynieZgromadzenieinie


łaskaBoża,niejednegospośródWasmożebyniebyłojuż,albomożeBógwieczymonbybył.

Polecamsięmodłom,zsercapozdrawiamWszystkichnaMoniuszkiibłogosławię

†Jerzy,bp

492

Oryg.:AMPP.


PrzesyłamkilkaegzemplarzykorespondencjizUniwersytetemWi-leńskim1.ProszęJóziaJarzębowskiegopoprosić,byprzyokazjipoegzem-plarzurozesłali:l)J.Em.Kardynałowi,2)J.E.biskupowiGallowi,3)J.E.biskupowiSzelążkowi,4)ks.Fajęckiemu,5)J.E.Ruszkiewiczowi,6)doSeminarium,7)KonwiktuteologicznegoiFakultetu,8)naPiękną24dlaPań,9)naBielany,amożegdzieindziej,dokatolickichRedakcji.

Przesyłamserdecznepozdrowieniaibłogosławieństwo†Jerzy,bp

493

Oryg.:AMPP.


Lekarze,wychowawcyikapłanikonstatują,żedziśniestetynałogigrzesznesąbardzorozpowszechnione;młodzież,anawetdziatwa,nurza

1 KorespondencjapomiędzyKuriąBiskupiąWileńskaaUniwersytetemStefanaBatorego, Wolno 1921.


sięwbłocienieczystości;rzadkoktórymłodzianpotrafiustrzecnieskalanąszatęniewinnościnachrzcieotrzymaną.Upadkisączęste,aleniewszyst-kiejemożnazaliczyćdopeccataperversionisetmalitiae1,częstosątolapsusexfragilitateetinfirmitatehumana2,anawetzboczeniafizjologicz-neipsychicznechoroby.StwierdzatoisłynnymedykGemelli,aobecniejużkapłanizakonnik,rektoriprofesorKatolickiegoUniwersytetuwMe-diolanie,wswymdzielepodtytułemNonmoechaberis(Florentiae1924),któredopierocoprzeczytałem.

Niedziwciesię,żeiwZakładzieBielańskimzdarzająsięupadkiizboczeniapodwzględemseksualnym.Wypadek,októrymdonosicie,przerażającyibolesny.LeczjednakniechonWasniezniechęcadopra-cy,aleraczejdojeszczebaczniejszegoczuwania,dojeszczegorętszegoumiłowanianieszczęsnejmoralniechorejdziatwy,dojeszczewiększejgorliwości,byzgodnąwspólnąpracąratowaćduszeodkupionekrwiąBarankabezzmazyzapomocąwszelkichśrodków,jakiepodajehigiena,pedagogika,anadewszystkonaszawiaraświęta.

Bezwątpienianazłonależyreagować,wykroczenia,biorącpoduwa-gęwinęiinneokoliczności,trzebakarać.Alechłostacielesna,jakośro-dekpedagogiczny,jestosądzona;stanowczozabraniamWamdoniegosięuciekać;wydaleniejesttośrodekostateczny;możnajestosować,gdyinneśrodkizostanąwyczerpaneiokażąsiębezskuteczne,azwłaszcza,jeżeliosobnikświadomiegorszyćbędzieinnychiniebędzieuzasadnionejna-dziei,żezerwiezezłemipoprawisię.

Natrzypytania,postawioneprzezDrogiegoOjca,zasadniczejodpo-wiedziniedaję.Każdyupadekzwyklebywabardzoindywidualny.Do-brzenależywniknąćwokolicznościwypadku,bywinęnależycieosądzićiodpowiedniąkaręwymierzyć.Ponieważdwajwzmiankowanichłopcydowinysięprzyznaliiszczerzeobiecująpoprawęijestnadzieja,żesiępoprawią,dobrzezrobiono,żeichzzakładunieusunięto.Wydaleniemo-głoichzwichnąćizgubić.

UsuwająctychchłopcówzlekcjireligiiiniepozakonnemuDrogiOjciecpostąpił,boniepodporządkowałsiępodwspólnąuchwałę,iniepedagogicznie,bodokogóżmająsięudawaćgrzesznicy,jeżeliniedo

1 Grzechyprzewrotnościizłości.2 Upadekzułomnościisłabościludzkiej.


nauczycielireligiiChrystusowej.AcomówiąEwangelieoChrystusie?JakobchodziłsięOnzgrzesznikami,zjakąwyrozumiałością,zjakąmiłością,jakbrałichwobronę.ProszęprzypomniećsobieprzypowieśćosynumarnotrawnymicoChrystuspowiedziałdoŻydów,którzychcielikamienowaćcudzołożnicę:Ktozwasbezgrzechu,niechpierwszyrzucinaniąkamień(J8,7)ijakzgromiłApostołów,gdychcieliściągnąćnamia-stagrzeszneogieńznieba:Niewiecie,czyjegoduchajesteście(Łk9,55).Aśw.Augustyn?Jakabyłamłodość,ajakiepóźniejszeżycie?

PodziwiamwDrogimOjcuwstrętdozła,orazenergię,zapałigorli-wośćwzwalczaniuzła,alebolimnieismuci,żeDrogiOjciecmatakmałowyrozumiałości,dobrociimiłościdlabłądzących.Metodabezwzględ-nościiradykalizmuwapostołowaniu,którejDrogiOjciechołduje,niejestChrystusową,dobrychowocówniewyda.Habentzelum,sednonse-cundumscientiam[Christi](por.Rz10,2)tęwymówkęśw.PawłamuszęDrogiemuOjcuuczynić.

Bojęsię,byPanBógniedopuściłnaOjca,jakokary,jakiegowielkie-goupadku,jeżeliniepomnynawłasnąnędzębędzieinadaltaksurowydlainnych,takbezwzględnywosądzaniuipotępianiuinnych.

PropagujeOjciecnabożeństwodoSercaJezusowego.Proszę,wpa-trującsięwtoBoskieSerce,pamiętaćnasłowa:Disciteamequiamitissumethumiliscorde1.ZdaniemświętychprzedBogiemlżejodpowiadaćzazbytekmiłosierdzia,niżzazbyteksurowości.

CosiętyczywizytacjiZakładu,napiszęotymdoks.Bronikowskie-go.Jesteścieprzecieżludziedobrejwoli.UfamBratuDyrektorowiiKsię-żomwychowawcom,inauczycielom.Sądzę,żeibezwizytacjizrobi-ciewszystko,comożna,bywychowaniewZakładziebyłojaknajlepiej postawione.

Polecającsięmodlitwom,przesyłamDrogiemuOjcuserdecznepo-zdrowienieibłogosławieństwo

†Jerzy,bp

1 UczciesięodeMnie,bojestemcichyipokornysercem(Mt11,29).


494

Oryg.:AMPP.

Wilno, 6 lutego 1925DrogiKsiężeMarianie.

J.Em.Kardynałwymaga,byZgromadzenienaszedałogwarancję,iżmiesięcznik„WiaraiCzyn”,któryzamierzaciepuścićwświat,„nieupad-nie,leczbędziewydawanytrwale”,więcDrogiKsiądzchce,bym„dałza-pewnienie,żeZgromadzeniepismopodtrzymaiupaśćmuniepozwoli”.DrogiKsiądzuważatakiezapewnieniezaformalnośćwprawdziesłusz-ną,lecznieistotną,zaformalistykępotrzebnądlacałości,aledrugorzędną.Takpatrzećnarzeczyniemożna.Słowodanekażdegoobowiązuje,tymbardziejZgromadzenie.J.Em.Kardynałwymaganieczczejformalistyki,alezobowiązaniaitorealnego,mogącegowprzyszłościspowodowaćdlaZgromadzeniabardzorealnekłopotyiwydatki.

J.Em.wymagagwarancjiodZgromadzenia,żetopismopodtrzymatrwale.Trudnodecydowaćsięnadanietakiejgwarancji.Nieznampismwiecznietrwałych,nieśmiertelnych.Życiecoinnegokonstatuje.Przecieżnawetowestowarzyszenia,októremasięoprzećczasopismo,mogązbie-giemczasurozwiązaćsię,upaść,przestaćistnieć.

Bypismonieupadłoimogłowychodzićtrwale,potrzeba:l)fundu-szów,2)redaktoraodpowiedniego,3)współpracownikówkompetent-nych,4)czytelnikówwdostatecznejilości.

l.FunduszuZgromadzeniegwarantowaćniemoże,bogonieposiada.DrogiKsiądzsamwie,jakąbiedęcierpiałoicierpiZgromadzenie.NasimisjonarzezsiłwybijająsięwAmeryce,byswąciężkąpracąjakotakopodtrzymaćnowicjat,juwenatidopomócBielanom.Trzebabędzienasząmłodzieżdorastającąkształcić;nowewydatki.Ksiądzliczynaskładkiiofiary,rzecztobardzoniepewnainietrwała.Trudnoteż,bytakieczasopi-smomogłosięutrzymaćzprenumeraty.

2.Redaktoratrwałegoteżwobecnychwarunkachgwarantowaćniemożemy,boopróczDrogiegoKsiędza,zdajesię,żenikogoinnegonatostanowiskoniemamy,chybazwyjątkiembrataLewandowicza,aleten


jużredagujejednoczasopismo1.CóżZgromadzeniezrobi,jeżeliKsiądzjakoredaktorniespodobasięJ.Em.Kardynałowi,lubstaniesięniezdol-nymdopracy?KogodanaJegomiejsce?DrogiKsiądzsamwidzi,żepoledopracymamywielkie,aludzimało.Itakjużkażdypracujezadwóch,trzech.Doprawdy,jużniemożemynowymipracamisięobarczać;niepo-ciągniemydługo.Idotychprac,któremamy,braksił;jużczęstoniemakimzałataćdziur,cosięrobią.MiejcielitośćnadmaluczkimZgromadze-niemnaszyminieobarczajciegoponadmiarę.Przyrealizowaniuswoichindywidualnychplanównietraćcieteżsprzedoczustanu,potrzebidobracałegoZgromadzenia.Jeżelikażdybędziechciałjepodporządkowaćso-bie,swoimcelom,ononiewytrzyma.

3.Możełatwiejbyłobyowspółpracowników,oilebysiędobrzepła-ciłozaartykuły.Nasimałocobędąmoglidopomócpiórem.

4.Nietrzebasięłudzić,żezdobędzieciewielkąilośćczytelników.Pismopodobnejtendencjiitreści,jakWaszewPolsce,dziękiBogu,jużniebrak.Mamy„Prąd”,mamyspecjalnepismadlaSodalicjiMariańskich,dlamłodzieżyitd.

Sądzę,żeżadenJenerał,żadnegoZgromadzenia,żadnemuOrdyna-riuszowiniepoważyłbysiędaćgwarancji,jakiejżądaJ.Em.Kardynał.JatejgwarancjidaćniemogęwimieniuZgromadzeniainiedaję.

Jateżuważam,żeWaszeczasopismozrobiniepotrzebnąkonkurencję„Prądowi”iinnymkatolickimczasopismomopodobnych,jakWasze,tendencjach.Czynielepiejbyłobywejśćwporozumieniez„Prądem”,lubzktóryminnymmiesięcznikiem?Nierozbijałobysięsiłkatolickichizaoszczędziłobysięsporogrosza.Niechciejcieświatazaczynaćkażdyodsiebieiniemyślcie,żeodWasdopierorozpoczniesięprawdziwyczyniwiara.DajBoże,bykażdyzWasbyłwbudowieświatakatolickiegodo-brą,mocnącegiełką.

Wątpię,byścieswympismemmoglijednocześniedogodzićwszyst-kimtymażdziewiętnastuzwiązkom,któreKsiądzwymienia,inawetszerokimwarstwomrobotniczym.Wielezwymienionychwtymspisiestowarzyszeńjużposiadawłasneczasopisma,jaknp.:chyliczanki,sodali-cje,„Odrodzenie”,amożetoostatniezamierzazawiesićswój„Prąd”?

1 WładysławLewandowiczMICwlatach1920-1925redagował„Prąd”.


Nierozumiem,zjakiejracjiidlaczegowdanymwypadkunaszeZgro- madzeniemadawaćowągwarancjęinacoonapotrzebna.Czybezniejczasopismoniemogłobywychodzić?

Wymienionestowarzyszenia,którychorganemmabyć„WiaraiCzyn”,prawieniczymalboizupełnieniczymniesązwiązanezeZgromadzeniemKsiężyMarianów,awkażdymraziesąodniegozupełnieniezależne.Jakmymożemybraćnasiebieodpowiedzialnośćzaczasopismozrzeszeńodnasniezależnych?Comyzrobimy,jeżelioneodnasiodczasopismaodejdą,lubzechcąinnezałożyć?

„WiaraiCzyn”masłużyćcelomipotrzebomwymienionych19sto-warzyszeń,mabyćichorganem.Więc,moimzdaniem,jedyniewskazanymjestwdanymwypadkutakisposóbpostępowania:Niechtestowarzyszeniawyłoniąspośródsiebieodpowiedzialnyzaczasopismokomitet,niechtenkomitetpośledoJ.Em.KardynaładelegacjęiniechtadelegacjaumawiasięzJ.Em.owarunki,najakichczasopismomożebyćwydawane,iogwa-rancjeniezbędne.ZgromadzeniezaśKs.Ks.Marianówwdanymwypadkuzeswejstronyrobibardzowiele,prawieponadswesiłyimożność,iżdajeowymstowarzyszeniomiczasopismudopomocysiłęfachową,jakąma,bezinteresowną,pełnązaparciasięipoświęceniawosobieDrogiegoKsię-dza;narazieponadtonicwięcejdaćniemożeiniejestwstanie.

Nicniemamprzeciwtemu,bytoczasopismowychodziłoibyDrogiKsiądzwnimpracował.AleoilezechcebraćnasiebieodpowiedzialnośćwobecWładzKościelnychzajakidział,lubzechceswymnazwiskiempodpisywaćjakieartykuły,niechdajedoprzecenzurowaniastosowniedoprzepisówUstawikanonów.

DrogiKsiądzsamwie,żelubiniejednąrzeczpotraktowaćzbytradykal-nie,przesadnie,amożenawetinieoględnie.Proszępamiętać,żeniesamychżyczliwychwaszeczasopismospotykaćbędzie;trzebasięliczyćzesłowa-mi.Wostatnichczasachzpowoduartykułówniezupełniepoprawnych,któ-resięukazaływpewnychczasopismach,miałemjakobiskupdoczynieniazeStolicąŚwiętą,miałemprzytymiprzykrościniemało1.Pamiętajcie,że

1 Chodzioartykułks.JanaCiemniewskiegopt.Namarginesienowejksiążkiteologicznej, zamieszczonyw„KwartalnikuTeologicznym”(1923,s.248-257)ioartykułks.Fran-ciszkaBuczysaEvangelikųTeologijosFacultetas,któryukazałsięwczasopiśmie„Ry-tas”(1924,nr105).


każdeWaszesłowonieostrożne,atymbardziejmylne,omniesięobijeijaostateczniezaniebędęmusiałodpowiadać.

Polecającsięmodlitwom,przesyłamzsercapozdrowienieibłogosła-wieństwo

†Jerzy,bp

495

Oryg.:AMPP.

Wilno, 25 lutego 1925†DrogiKsiężeMarianie.

SkoroJ.Em.Kardynałzwolniłodcenzurydiecezjalnej,ijajejniemogęsiędomagać.ProszęjednakdawaćswojeartykułyktóremuzOjcównaszychdoprzejrzenia.Toniezaszkodzi.JaswojezawszedajęOjcuJa-nowiKriszczukaitysowilubktóremuzKuriidoprzejrzeniaidoporobie-nia uwag.

Słyszę,żenawetOjcaWoronieckiegopodejrzewanoomodernizm.Trzebasięmiećnabaczności.

Naszks.Buczysitenmiałnieprzyjemnościwielezpowodujednegoartykułu.Proszęczuwać,bywszystkobyłowduchuBożym,czystoka-tolickim.Jakmnierzeczwyjaśniałbr.Lewandowiczioniejinformował,specjalnieniewartochodzićdoJ.Em.Kardynała.Gdyzajdziepotrzeba,DrogiOjciecwszystkowyjaśni.WarunekpostawionyprzezJ.Em.Kar-dynałajazrozumiałemjakodaniedozrozumieniawsposóbdelikatny,iżnieżyczy,bytopismowychodziło.JakwyjśćzJ.Em.Kardynałemproszęporadzićsięzks.Bronikowskimprzysposobności.

„WiaraiCzyn”,zeszytprogramowymniesiępodobał.ArtykułyDro-giegoOjcaip.E.Kobyłeckiegobardzodobreiaktualneiwsposóbaktu-alnynapisane.Dobrzebyłobydawaćsprawozdaniazżyciakatolickiegowszystkichkrajów.Podobnoangielskieczasopismo„Tablet”najlepiejin-formujeotym,cosiędziejewświeciekatolickim.

RadziłbymDrogiemuOjcuobraćjakąjednądziedzinę,np.ascetykęwpołączeniuipowiązaniuzpsychologiąpedagogicznąietyką,iztej


dziedzinypisywaćartykułyitosystematycznie,wedługpewnegoplanu,pokolei.

DrogiOjciecniewyczerpiesię,niebędziesięobracałwogólnikach,poznagruntownieiobrobijednądziedzinę.Czytelnicybędąmielizawsześwieżeartykułyitematy.Takieartykułybędądawałynaprawdęwszech-stronnewychowaniemłodymkatolikom.Możnabędziezczasemtearty-kułyzebraćwjednącałośćipuścićwświatwpostaciciekawejiaktualnejksiążki.

NiechDrogiOjciecsprowadziniezbędnąliteraturę,np.Janvier,Con-ferences1;Eymieu,LeGouvernementdesoimeme2;Vaissiere,Psychologiepedagogique3;różnedziełatraktująceokształceniucharakteruiwoli;Ety-kiKatolickiej;Koch,Moraltheologie;Ascetyki(Tanquereyiinne);różnedzieładlamłodzieży.Bardzozachęcamdoułożeniaplanutematówidotrzymaniasięjednejdziedzinyiopracowywaniajejsystematycznie.

Proszęprzysyłaćmniestale„WiaręiCzyn”.ZsercabłogosławięWaszejpracy

†Jerzy,bp

PS.Dlaczegonaokładceniepodaliścieopisuksiążekgodnychpolecenia?

496

Oryg.:AMPP.

Wilno, 23 czerwca 1925DrogiOjczeMarianie.

Bardzoproszę,anawetnakazuję,oiletojesttylkomożliwąrzeczą,pozwolićks.prał.Borkowskiemuiks.prał.Około-Kułakowiodprawiać

1 M. Janvier, Expositiondelamoralecatholique.Moralespeciale.ConferencesdeN[otre]D[ame]deParis, Paris 1918.

2 EymieuAnonin,Zarys psychologii praktycznej. Podług dziełaA. Eymieu „Lagouvernementdesoi-meme”,oprac.ks.JanPiotrowski,Warszawa1915.

3 Jules de la Vaissiere, Psychologiepedagogique.L’enfant.L’adolescent.Lejeumehomme, ed. 4, Paris 1921.


Mszeświętewkościółkuprzyul.Moniuszki.DrogiOjciecmitoprzyrzekłkiedyś.Proszęniekomplikowaćżycianiepotrzebnieinietworzyćniepo-trzebnychtrudności.OileDrogiOjciecniepozwolitymKsiężomodpra-wiaćMszyśw.wkościółku,będęmiałbardzowielkąprzykrość,aibeztegomamtuichbardzowiele.

NiechDrogiOjciecbędziemiłosiernymiwyrozumiałymdlainnych,toiBógbędziełaskawymkiedyśdlaDrogiegoOjca.

Koło7lipcamożeznowuprzyjadędoWarszawy.ChciałbymtrochępodleczyćsięwCiechocinku.

PrzesyłamWszystkimpozdrowienieibłogosławieństwo†Jerzy,bp


497



DostojnyPaniePrezydencie,

Dnia17bm.ks.Kisiel,kapłandiecezjiwileńskiej,zakomunikowałKurii,żejakobyks.prałatTokarzewskizwróciłuwagęnaniewłaściweza-chowaniesięks.dziekanaświęciańskiegoprzyspotkaniuPanaPrezyden-tawkościeleświęciańskim.Podobnoks.dziekanmiałopuścićwmodli-twie wyraz nostroiniezdjąłpokrowcówzdwóchchorągwiwkościele.Ks.dziekanzostałnatychmiasttelegraficzniewezwanydowytłumaczenia

Do prezydenta Stanisława Wojciechowskiego

Stanisław Wojciechowski (1869-1953) był prezydentem Rzeczypospolitej Polskiej od 20 XII 1922 r. do 14 V 1926 r. W dniu 16 X 1923 r. brał udział we Mszy św. w kościele w Święcianach, gdzie jak zauważył jego kapelan ks. Marian Tokarzewski, miejscowy proboszcz ks. Justyn Pietranis, Litwin, przyjął prezydenta w sposób ubliżający.

Z tej okazji bp Matulewicz napisał do prezydenta dwa listy. W pierwszym uspra wied liwia proboszcza, w drugim, po otrzymaniu oskarżenia kapelana ks. Tokarzew skiego i zaprzeczeniu tych oskarżeń przez ks. Pietranisa, ukara-nie proboszcza uzależnia od oceny prezydenta. Gdy ks. Tokarzewski 29 X po-twierdził oskarżenie, bp Matulewicz 5 XI pozbawił ks. Pietranisa stanowiska proboszcza i dziekana święciańskiego.

Na ten sam temat zobacz także list bpa Matulewicza do ks. Tokarzew-skiego.

605Do prezydenta Stanisława Wojciechowskiego

się.Napostawionymuzarzutoznajmił,iżżadnegowyrazuwmodlitwiezaPanaPrezydentanieopuścił,cozaśdopokrowców,teniebyłyzdjętedlatego,iżopiekującesięnimiosobyprywatne(Polki)miałyjepodwy-łącznąswojąpiecząiniepozwalały,abysłużbakościelnanimisięrozpo-rządzała.Wszystkieinnechorągwiebyłyodsłonięte.

OpowyższymdonoszęPanuPrezydentowidlauniknięciakomenta-rzy,którebymogłyprzedstawićdziekanaświęciańskiegowświetlenielo-jalnymwstosunkudoGłowyPaństwa.

Łączęwyrazywysokiejczciigłębokiegopoważania† Jerzy Matulewicz BiskupWileński

DoJegoEkscelencjiPana PrezydentaNajjaśniejszejRzeczypospolitej

498


[Wilno,24października1923]DostojnyPaniePrezydencie,

Dnia18bm.otrzymałemodKs.PrałataTokarzewskiegowniezaadre-sowanejkopercielist,odpisktóregozałączam.Zanimtenlistotrzymałem,ks.dziekanświęciańskibyłjużwezwanydlawytłumaczeniasię.SkutkiemwyjaśnieńdziekanabyłomojedoPanaPrezydentapismo,wktórymdono-siłemotym,jakmisprawęprzedstawiłks.dziekanświęciański.Powysła-niulistudoPanaPrezydentaotrzymałempismoKs.PrałataTokarzewskiegoizapotrzebowałemodks.dziekanaPietranisaponownegoszczegółowegosprawozdania,któretuzałączamwodpisie.Żadnychwybrykówksiężyniepuszczambezkarnie,azwłaszczatakich,jakijestprzedstawionywpiśmieKs.Prałata.Niemogęjednakwdanymwypadkuprzedsięwziąćdecyzjiwo-beckategorycznychzaprzeczeńdziekanazarzutomKs.PrałataTokarzew-skiegoidlategocałąsprawęprzedstawiamPanuPrezydentowi,aodJego

Do prezydenta Stanisława Wojciechowskiego606

wyrokubędziezależałouniewinnienielubteżkara,którąponiesieks.dzie-kanświęciański.Jeżelionzawiniłwtakimstopniu,jakpiszeKs.PrałatTo-karzewski,nieznajdujęsłównawyrażeniemegooburzeniawzględemde-likwenta,azarazemnajgoręcejprzepraszamPanaPrezydentazawszyst-ko,comogłoGosłusznieobrazićzestronyks.dziekanawŚwięcianach.

Proszęprzyjąćwyrazymojejgłębokiejczciiwysokiegopoważania.Uniżonysługa


Załącznik1

Listks.M.Tokarzewskiego,kapelanaPrezydentaRP,dobiskupaJerzegoMatulewicza.Kopiauwierzytelniona:LCVA,1674,2,t.31,k.2

[Wilno],16października1923

WaszaPasterskaMość,NajdroższyKsiężeBiskupie,

Dzisiajmiałemzaszczytwtowarzystwiedwudziestukilkuosóbbyćwświciep.Prezydenta,kiedywStaroświęcianachszedłprzezmiastodoko-ścioła.Zanamiszliparafianiegłośnowymyślającnamiejscowegoprobosz-cza,że,jaksięwyrażali,„mazrobićwkościelejakąśszykanęPrezydento-wi”.Twierdzili,iż1)„niechciałudekorowaćkościoła”,2)„nawetpokrow-cówzesztandarówkościelnychniepozwoliłzdjąć”.

Myślałem,żesątozwykłewymysływrogówosobistychproboszcza.Niestety,parafianiemówiliprawdę.Nawłasneoczyprzekonaliśmysię,żemówiliprawdę.Całezachowanieproboszcza,mowa,nawetruchyprzyMszyŚwiętejświadczyłyobrakutaktu,wyrobieniaielementarnejkultury.

PanPrezydentnawet,któryjesttakpobłażliwy,skromnyiniewyma-gający,wychodzączkościoła,niepodałrękiproboszczowi,amnieza-pytał:„CzyPrałatzauważył,iżproboszczśpiewającopuścił«nostrum»?”.Iistotnietakbyło.Zauważylitowszyscyiwszyscydożywegosąoburzeni.


Widziałem,jakkatedrabyłaubrana,jakKsiądzBiskupśpiewałver-sus DominesalvumfacPrincipemnostrumStanislaum1,jaklojalnieprze-mawiał.Widzielitowszyscy.

Jakokapłankatolicki,wiedzącnieoddziś,jaktakiewybrykiksiężyszkodząKościołowiiosobiścieWaszejPasterskiejMości,pozwoliłemso-biepowiedziećsłowaprawdyks.wikaremu,żegdybygubernatormoskiew-skiprzybyłdokościoła,tobytakichszykannieodważyłsięmurobić.

JeżelizaśpiszędoWaszejEkscelencji,totylkowtymcelu,żebybro-nićGoodzarzutówniesłusznych,żepodobnewybrykiksiężyuchodząwdiecezjiwileńskiejbezkarnie.

Jakzareagowałnapubliczneprzejawy„lojalności”P.Prezydent,przeczytaKsiądzBiskupwpismachwmowieP.Prezydenta,wygłoszonejwStaroświęcianach.

Piszętesłowapowszechnegooburzenia,możewięcjestcośniewła-ściwego.Proszędarować,bomizanadtoprzykro,iższowinizmmałomia-steczkowykalaKościółBożyiczłowiekatejmiary,coPrezydentnasz.

CałujęzeczciądostojneręceWaszejEkscelencjiks.Tokarzewski

Załącznik2

Listks.JustynaPietranisadobiskupaJ.Matulewicza.Oryg.:LCVA,1674,2,t.31,k.7

Święciany,20października1923

CzcinajgodniejszyPasterzu,

Poprzeczytaniulistuks.PrałataTokarzewskiegomamzaszczytwyja-śnićJegoEkscelencjicałyprzebiegprzyjęciaJ.E.PanaPrezydentawko-ścieleświęciańskim.

Stosowniedoceremoniałubiskupiego,strona290,rozdział4,spotka-łemudrzwikościoła,przyścisłymzachowaniurubryk,krótkimprzemó-

1 PaniezbawnaszegoprezydentaStanisława.

Do prezydenta Stanisława Wojciechowskiego608

wieniem,treśćktóregoprzyniniejszymzałączam.Ks.Prałatzapytałmegowikarego,czytojestdziekan?Odpowiedź:„takjest”.Tedypodniesionymgłosemzacząłmówić,dlaczegochorągwieniesąodsłonięte,czytakspo-tykaciegubernatorów?

DwiechorągwiemiejscowychPolekbyłyprawdziwiezakryte,atodla-tego,żeprzedkilkulatyoneprosiły,abyichchorągwinieruszano,ponieważobcinanowstęgi,stądczęstebywaływkościelenatymtlenieporozumienia,oczymnawetpisanowgazetach.Nigdywmoimżyciuniespotykałemgu-bernatorów,chociażjestemjużwpodeszłymwieku.

Ołtarziprezbiteriumbyłyozdobionekwiatami.Chodnikzczerwonegosuknabyłzasłanyoddrzwigłównychdoprezbiterium.MiejscedlaJ.E.PanaPrezydentabyłorównieżurządzonestosowniedoceremoniałubiskupiego.Mszaśw.byłaodprawionaześcisłymzachowaniemrubryk.PoskończonejMszyśw.włożyłemkapęiodśpiewałemTeDeum,anastępnieSalvumfacPrincipemnostrumStanislaumioracjęjakwpontyfikale,comogąstwier-dzićkapłaniobecniażdokońcanabożeństwa:ks.Sadunas,ks.Brejwo,ks.Niewiero,ks.RomeliklerykMarkun,któryasystowałprzyMszyśw.PonabożeństwieodprawiłemPanaPrezydentadodrzwiwielkich,gdziepopodziękowaniuiotrzymaniuzaproszenianaśniadanie,powróciłemdoza-krystii.Spóźniłemsięnaśniadanienapięćminut:Panprzezydentprzybyłodziesięćminutwcześniej,jakbyłowrozkładzie.Chciałemcofnąćsię,leczgospodarzprzyjęciap.Bartkiewiczwstrzymałmnie.ŻePanPrezydentpo-dałmirękę,widziałatowładzamiejscowa,asystującaPanuPrezydentowi.

Nigdyniebyłemszowinistą,oczymmożepoświadczyćJ.E.biskupMichalkiewicz,któryznamojezachowaniesięwciężkichczasachprze-śladowaniaszkołypolskiejzacaratu,kiedytrzykrotniebyłemkaranyprzezrządzato,żezawszebyłemnastanowiskuksiędzakatolickiegoizatoby-łemskazanynawygnanie–zapolskość.Dziś,gdyjestemjużnaschyłkulat,mnieoskarżająoszowinizm.MogęprzysłaćWaszejEkscelencjiurzę-dowedowody,żebyłemprześladowanyprzezrządcaratuikaranytylkozapolskość,więcmowybyćniemożeonielojalnościiszowiniźmie.

WybaczyWaszaEkscelencjadługimójlist,alebólmoralnyzadanystaremukapłanowitegoprzyczyną.

ks.Pietranis, dziekanświęciański, kanonikhonorowy


Do ojca Jacka Adama Woronieckiego OP

Ojciec Jacek Woroniecki (1878-1949) studiował nauki przyrodnicze i na-stępnie teologiczne na Uniwersytecie we Fryburgu w latach 1900-1905. Za-pewne już wtedy się poznali z ks. Matulewiczem. W 1906 r. został kapłanem w diecezji lubelskiej, a następ nie kontynuował we Fryburgu studia teologiczne, zakończone doktoratem. W 1909 r. wstąpił do Zakonu Dominikanów. W 1911 r. został ojcem duchownym konwiktu teolo gicznego we Fryburgu. Ponieważ w jednym z konwiktów – „Canisianum” ks. Matu lewicz prowadził nowi-cjat dla marianów i udzielał się studentom, musieli ze sobą współpracować. Po krótkim pobycie w Berlinie o. Jacek wyjechał do Krakowa. W końcu maja 1914 r. bardzo gościnnie tam podejmował ks. Matulewicza. W latach 1922-1924 był rektorem Uniwersytetu Lubelskiego. W 1925 r. na to stanowisko za-proponował bpa Matulewicza.

List bł. Jerzego z 11 V 1925 r. jest odmową objęcia rektorstwa. Drugi list, dotyczący Zakładu dla chłopców przy ul. Wileńskiej, znany jedynie z brud-nopisu, pocho dzi z połowy maja 1925 r. Projekt listu jest pisany ręką biskupa Matulewicza na odwrocie kartki, na której o. Łysik poczynił notatki z posie-dzenia ojców z dnia 30 IV 1925 r., na którym omawiano projekt obsady per-sonalnej Wikariatu Pol skie go. Adresata i datę listu ustalono na podstawie listu brata Władysława Lewando wicza do bpa Matulewicza z dnia 18 V 1925 r. (Oryg.: LCVA, 1674, 2, t. 134).

Do ojca Jacka Adama Woronieckiego OP610

499


Wilno,11maja1925PrzewielebnyiDrogiOjcze,

Ks.J.Czerniewskiemujużdałempozwolenienakontynuowaniestudiów.

MyślpostawieniamnienaczeleUniwersytetuLubelskiegomogęprzypisaćchybatylkodobremuiżyczliwemudlamniesercuDrogiegoOjca.Mniesięwydajerzecząwprostniemożliwą,bymjużtakopisa-nyiokrzyczanyprzezendecjęjakowrógpaństwainarodupolskiego,mógłbyćkiedykolwiekpowołanynarektoraLubelskiegoUniwersytetubezszkodydlaniego.Cozemnąbędzie,obecniejeszczenicniewiem.WszystkowrękuBogaiOjcaŚwiętego.

Polecającsięmodlitwom,pozostajęcałymsercemoddany†Jerzy,biskup

500

Koncept:AMPP.

[Wilno,15maja1925]†PrzewielebnyiDrogiOjcze.

BardzopolecamSercuDrogiegoOjcasprawęstosunkunaszegoZgromadzeniadoZakładuim.Mańkowskich.

ChcielibyśmynasząpracęwtymZakładzieoprzećnapewnejpodsta-wieprawnej.

ProsimygorącoDrogiegoOjca,byprzezswestosunkizRodzinąMańkowskichzechciałnamtoułatwić.

Oddany† Jerzy

611Do ojca Jacka Adama Woronieckiego OP

501

Oryg.:CBLAN,F7,1214.

[Wilno,28października1920]

CzcigodnemuPanuMecenasowiTadeuszowiWróblewskiemuprze-syłamwdniuJegoImieninżyczeniawszelkichłaskBożych.

Do adwokata Tadeusza Wróblewskiego

Tadeusz Wróblewski był głośnym adwokatem w Wilnie. Uchodził za so-cjalistę. Za czasów caratu bronił ludzi prześladowanych ze względów politycz-nych, wśród których przeważali działacze lewicowi. Po I wojnie światowej był głównie obrońcą przedstawicieli mniejszości narodowych, ograniczanych w swo-ich prawach przez administrację państwową. Był człowiekiem bardzo popular-nym, ale pod koniec życia stał się samotnikiem. Zmarł w 1925 r. Jego bogate zbio-ry biblioteczne stały się podstawą obecnej Centralnej Biblio teki Litewskiej Akade-mii Nauk w Wilnie. Tutaj też znajdują się przytoczone niżej listy, a raczej bilety pisane przez biskupa Matulewicza, z których jeden nie ma daty. Według wszel-kiego prawdopodobieństwa adwokat Wróblewski przygotowywał argumentację prawną niektórych pism Biskupa do władz zarówno w Wilnie, jak i w Warsza-wie. Treść biletu z 12 X 1921 r. zdaje się sugerować potrzebę Biskupa przepro-wadzenia z adwokatem rozmowy na taki właśnie temat.

Do adwokata Tadeusza Wróblewskiego612

502


[Wilno],12października1922Wielce Szanowny Panie Mecenasie.

JeżelitoniezrobitrudnościMecenasowi,byłbymbardzowdzięczny,gdybyMecenaszechciałmnieodwiedzić.Jestemchory,wyjśćniemogę,atakbymchciałwidziećSzanownegoMecenasa.

Sługa†Jerzy,bp

503


[Wilno],28października1922Wielce Szanowny Panie Mecenasie.

RaczprzyjąćodemniewdniuImieninnajserdeczniejszeżyczenia.Znajgłębszymuszanowaniem.

†Jerzy,bp

613Do adwokata Tadeusza Wróblewskiego

504


Wilno, 22 grudnia 1920† Drogi Bracie.

BardzotęskniędoWas,docichejowocnejpracy.Ufam,żeBógmidozwolizczasemznowuwrócićdoWasidoprzerwanejpracy.Aleterazjeszczenieporaotymmyśleć.

Do br. Bronisława Załuskiego MIC

Brat Bronisław Załuski (1888-1963) pochodził z okolic Włocławka. Uczestniczył, jako uczeń, w walkach o szkołę polską w 1905 r. Na studiach w Warszawie i Krakowie również zajmował się pracą publicystyczną i społecz-ną. Należał do organizatorów „Odrodzenia”. W 1916 r. wstąpił do Zgroma-dzenia Księży Marianów. Po nowicjacie pracował nadal jako asystent SGGW (dr filozofii i inżynier rolnictwa). W 1919 r. przeszedł do pracy w gimnazjum bielańskim; w latach 1921-1947 był jego dyrektorem. Został bratem zakonnym, pomimo skłaniania go przez niektórych przełożonych, by przyjął święcenia ka-płańskie. Ostatnie lata od wywiezienia marianów z Bielan w 1954 r. spędził w Skórcu, gdzie też zmarł.

Treść pierwszego z dwóch listów, z lat 1920-1921, stanowią sprawy osobi-ste i ogólne Zgromadzenia. Okazję do drugiego listu dało powołanie br. Zału-skiego na dyrektora Zakładu Bielańskiego.

Do br. Bronisława Załuskiego MIC614

Wiem,żewieleuWasbrakówiwielebied,alenietraćcieduchainiepoddawajciesięzniechęceniu.Bógdobryiwyrozumiały,ailudzieniesąjużtakbardzowymagający.ChoćnietakświetniewszystkouWasidzie,ajednaksłyszałemludzipoważnych,jakWaschwalą,oceniająWaszeprace,uważająjezapożyteczne.Widzicie,odrobinapoświęceniaidobrejwoliitojużwieleznaczyimaswojeznaczenie,nawetwoczachludzi.

IWydziękujcieBoguzato,coWamdobregodajezrobić,aBógbę-dziewspierałipomagał,iżjeszczewięcejzrobicieibędzieciepożyteczniiKościołowi,ispołeczeństwu.

Cieszęsię,żezdrowieDrogiemuBratudopisuje;proszęjednaknienadużywaćzdrowia,bowątłe,adozrobieniajestwiele.

Polecamsięmodlitwom.Serdeczniepozdrawiamibłogosławię


505


Trynopol, 31 lipca 1921† Drogi Bracie.

Cieszęsię,żeDrogiBratzostałdyrektoremGimnazjum.Proszępraco-waćzespokojemiufnościąwpomocBożąiMatkiNajświętszej,niezrażaćsiętrudnościami,którychnigdzieniebrak.GimnazjumWaszejużzdobyłosobiedobrąopinię,oczymsłyszałemnawettu,wWilnie,odparuosób.

ProszędziękowaćBoguzato,copozwalazrobićdobregoipowolidą-żyćdojeszczelepszychrezultatów.Proszępamiętaćioswoimzdrowiu.

PrzesyłamserdecznepozdrowienieibłogosławieństwoBratu,Wszyst-kimJegopomocnikomiuczniom.

†Jerzy,bp

615Do br. Bronisława Załuskiego MIC

Do Zarządu Miasta Stołecznego Warszawy

W sierpniu 1915 roku, po opuszczeniu przez woj ska rosyjskie Warszawy, a wkro czeniu doń Niemców, arcybiskup A. Kakowski przekazał erem poka-medulski na Biela nach Zgromadzeniu Księży Marianów, na ręce przełożo-nego generalnego ks. Jerzego Matulewicza, który przejął erem formalnie dnia 1 IX 1915 r. Zastał tu kościół przed dziesięcioma laty gruntownie odnowio-ny i od tego czasu funkcjo nujący jako parafialny, oraz domki i większe bu dynki pokamedulskie, w bardzo złym stanie, w któ rych mieścił się Dom Inwalidów Rosyjskich, pozostawiony przez wojska carskie. Ksiądz Matulewicz zo stał ku-ratorem, czyli kierownikiem Domu Inwalidów i niemal natychmiast urucho-mił szwalnię i ochronkę dla dzieci z miejscowej parafii. Przez krótki czas po-magały mu w urządzeniu tych instytucji Sio stry Rodziny Maryi, a następ-nie zaprosił do współ pracy Siostry Najświętszego Imienia Jezus, które współ-działały z marianami aż do usunięcia ich z Bielan w 1980 r. Widząc wiel-ką potrzebę przyjścia z pomocą sierotom Warszawy, ks. Matulewicz postano-wił otwo rzyć na Bielanach sierociniec. W tym celu przepro wadził przeniesienie inwalidów z głównego budynku do innych przytułków, zwłaszcza do otwar-tego przy jego współpracy przytułku św. Józefa na Marymoncie, a budynek, po remoncie, przeznaczył na sierociniec. W tym drugim, trwającym jeszcze po-nad trzy lata okresie wojny, działał w Warszawie Zarząd Miejski, zorgani-zowany 6 VIII 1915 r., czyli naza jutrz po opuszczeniu Warszawy przez Ro-sjan. Podle gał on Komitetowi Obywatelskiemu (utworzonemu 1 VIII 1914 r.), jako jego organ wykonawczy. Zarząd Miejski składał się z 12 ławników wybiera nych przez Radę Miejską (wybraną 14 VII 1916 r.), z prezyden-ta Warszawy i dwóch burmistrzów, mianowanych przez władze niemieckie, oraz z naczel ników ważniejszych urzędów miejskich.

Zarówno do Zarządu miasta, jak i do niemieckich władz okupacyjnych w Warszawie zwracał się ks. Matulewicz w sprawach inwalidów rosyjskich oraz ich prze noszenia, jak też w sprawie urządzenia siero cińca i w poszuki-waniu środków utrzymania sierot.

Do Zarządu Miasta Stołecznego Warszawy616

506

Koncept:AMPP.

[Bielany, marzec 1916]

WodpowiedzinapapierizbiorowąprośbęInwalidówzBielan,prze-słanemiprzezPrezydiumKomitetuObywatelskiegomiastaWarszawy,zdnia18stycznia1916r.zaNo.672,poprzesłuchaniuświadkówwskar-dzewymienionychizbadaniuistotnegostanurzeczy,mamzaszczytzako-munikowaćconastępuje:

l)WskazanewskardzeprzezpaniąMakarowskąosoby,zwyjątkiemjejmęża,oświadczyły,żenieupoważniałypaniMakarowskiejdowystę-powaniawimieniuwszystkichInwalidówidozanoszeniaskargi.

2)PaniMakarowskaMarianiejest„felczerką”DomuInwalidów,jaktozaznaczawskardze,lecztylkożonąjednegozinwalidów,pobie-rającegozapomogęmiesięczną.Trudniłasięakuszerią.Jestosobąbardzoniespokojnegocharakteru.Onateżjestgłównąsprawczyniąniepokojówizaburzeńwśródinwalidów.

3)KomitetObywatelskiPowiatowynieprzysyłałdawnożadnychpro-wiantówdlaDomuInwalidów.WpierwszychdniachpozajęciuWarsza-wyprzezWładzeNiemieckie,p.pułkownikA.Kufta,zarządzającyDo-memInwalidów,razemzks.Makowskim,b.proboszczemBielaniopie-kunemDomuInwalidówip.Brustmanem,członkiemKomitetuObywatel-skiego,zawspólniezłożonepieniądzekupiliodKomitetuObywatelskiegoznaczniejsząilośćprowiantów.Nadowódczegosąprzechowywanekwity.

Zachowało się z tego okresu bielańskiego 15 pism po polsku i po niemiec-ku. Są to jedynie bruliony, pi sane na różnych skrawkach papieru i rozerwa-nych kopertach, na ogół trudne do odczytania.

617Do Zarządu Miasta Stołecznego Warszawy

Ks.Makowskiip.Brustmanwzięliztychprowiantówczęśćsobienależ-ną,stosowniedowłożonychpieniędzy.Pewnązaśczęśćodsprzedanoinwa-lidomdomkowym,poceniekosztu.Zresztydodziśdniakorzystaliinwali-dzi,zostającynacałkowitymutrzymaniu.Osobomobcymtychprowiantówniesprzedawanoiżadnychnadużyćniepopełniono.

4)Bielizny,kożuchów,butówiubranianiewyprzedawano.Inwen-tarzwedługspisuznajdujesięwcałości.

5)Zbywającąkapustęzr.1914/1915wlipcu1915sprzedanoza101rubliwojskurosyjskiemu.Tasumazostaławciągniętawrubrykę dochodów.

6)Krowę,zpoleceniaRosyjskiegoCzerwonegoKrzyża,sprzedanojeszczeprzeddwomalaty;jestnatokwit.

7)Kartofliniesprzedawano.8)Nieudałosięstwierdzićtego,jakobyuinwalidyKwiecińskiego

byłdomnierządu.Tonawetniemożebyćprawdopodobne,gdyżKwie-cińskistaruszek,chory,aKwiecińskamaprzeszło70lat.UKwiecińskichmieszkaipomagaimsynowa,teżjużstarszaosoba.

9)PaniMakarowskazpodobnąskargązwracałasiędoWładzNie-mieckich.Niemieccyżandarmi,przysłanidoprzeprowadzeniaśledztwa,dotądteżniewykryliżadnychnadużyć.WładzeNiemieckiejeszczerezo-lucjiżadnejniedaływsprawieInwalidów.

Zewzględunadrożyznępanującąinaszczupłezasiłki,jakieotrzymu-jemy,Inwalidziniemajątego,cowzwykłymczasie.Alemająprzynajmniejdachnadgłową,dwarazydziennieciepłąstrawęijeszczeherbatę,chociażbezcukru.Oilebybyłyfunduszewiększe,możnabypolepszyćichbyt.

[Punktypomocniczedoopracowaniapowyższegopisma]1.CoKomitetprzysyła,rozdaję.2.Chlebaprzywożenieikupno.3.Cukrukupno.4.Apteka.5.Sprzedażmąki,grochu,słoniny.6.Stangretiroboty.7.Kapustysprzedaż.8.Krowysprzedaż.9.Kartofle.


10.Pensja,dokądwypłacana.11.Czymjest,nazywasię.12.Kwiecińskiinierząd.

507

Koncept:AMPP.

[Bielany,31maja1916]

DoSzanownejDyrekcjiPlantacjiMiejskichm.st. Warszawy

Dnia30bm.p.Bitner,któryzamierzawydzierżawićLasekBielańskidlaurządzeniaimprezdochodowychwczasieZielonychŚwiąt,zwróciłsiędomnieouzgodnienieprzepływuludnościprzezterenklasztoruwczasieodpustu,odbywającegosięwtymżeczasiewmiejscowymkościele.

WzwiązkuzpowyższymzwracamsiędoSzanownejDyrekcji zuprzejmymprzedstawieniem,żewydzierżawienieLaskuniemożepo-ciągnąćzasobąutrudnieniawkomunikacjiwiernychzkościołembielań-skimdrogamipublicznymi,amianowicieul.Kamedułów(szosąłączącąPotokzul.Marymoncką)idrogązwanąKrólewską,przezlasodRudy,dlamieszkańcówcałejmarymonckiejdzielnicy.

Zpoważaniem


508

Koncept:AMPP.

Bielany, 7 lipca 1916

DoZarządustoł.m.Warszawy.OpołożeniuInwalidównaBielanach

Prośba

W normalnych czasach na utrzymanie inwalidów na Bielanach asy-gnowanomniejwięcej1.500rubli,obecniezaśtasumazostałazmniejszo-nado750r.Jeżeliodtejsumyodliczymykosztaadministracji,utrzyma-niesłużby,konia,wozów,drobnereperacje,oprócztego,jeżeliodliczymyzapomogidawanerodzinominwalidów,cowyniesierazemprzeszło400r.miesięcznie,topozostanienautrzymanieosobyjednejmiesięcznietylkood4do6r.;tozupełnieniewystarczawobecpanującejdrożyzny.

Oprócztegotrzebadaćinwalidominteligentnądozorczynię,którabymiałatroskliwąopiekęnadnimi;jakoteżzapewnićopiekęlekarskąifel-czerską,którejdotądchorzybylizupełniepozbawieni.

Domgłównywskutekzłegostanudachu,narażonyjestobecnienapoważneuszkodzenia:przesiąkawilgociąiutracatynk;awięcpotrzebnajestgwałtownareperacjadachu;topociągniezasobąnieprzewidzianywy-datekwilościmniejwięcej1.000r.

Dlanormalnegobiegużyciawdomunależyzaprowadzićwodociąg;toznowuwymagaponiesieniaznacznychkosztów.

DzierżawęposiadłościnaPradze,ul.GrochowskaNo73,któraszłanautrzymanieinwalidów,obecnieściągaRządCesarsko-Niemiecki(Po-lizei-PräsidiumT.B.NoIIc4;RathausNo14odezwązdnia14lutego1916r.odebrało100r.dzierżawyikontrakt),ponieważfundusz,jakimiastoprzeznaczanautrzymanieinwalidów,niewystarcza.PonieważzaspokojenietychwszystkichpotrzebDomuInwalidówmożenapotkaćnabardzopoważnetrudnościwskutekbrakuodpowiedniegofunduszu,przetoproszę:

a)Inwalidów,będącychnacałkowitymutrzymaniu,wliczbie53(19mężczyzni34kobiety)rozlokowaćpoinnychinstytucjachdobro-


czynnych.Wtensposóbodpadnąkosztaadministracjiiinnewydatki,związanezutrzymaniemDomuInwalidów;całazaśsuma,przeznaczonanainwalidów,będziemogłabyćrozdzielonapomiędzyinstytucjedobro-czynne,jakoopłatazautrzymanieinwalidów.

b)Inwalidówzrodzinami(19rodzini2wdowyzdziećmi),którzyniesąnacałkowitymutrzymaniu,pozostawićtymczasemczęściowonaBielanach,częściowonaPradze,ul.GrochowskaNo73,częściowonaWoliwposiadłościnależącejdoDomuInwalidów,zpodniesionązapo-mogązamiastrubli7miesięcznieconajmniej10rubli.

c)Gmachyzajmowaneobecnieprzezinwalidówproszępowierzyćmiejscowemuduchowieństwuparafialnemu;tymbardziej,żeprzezRządRosyjskibyłyuznawanezawłasnośćkościelną,albowiemCzerwonyKrzyżRosyjskidor.1906tytułemdzierżawypłaciłOO.Kamedułompo900rublirocznie.Gmachypoopróżnieniubyłybycelowozużytkowa-ne.Wnichznalazłybypomieszczenie:kancelariaparafialna,ochronkaiszwalnia,któretymczasowomieszcząsięwdomkudrewnianym,dogod-nymdozamieszkaniatylkonalato,domludowy,przytułekdlachłopców,szkoła,któramabyćotworzonawprzyszłości,orazinneinstytucjedobro-czynneparafialne.ZgodniezżyczeniemJ.E.Ks.Arcybiskupa,możnabyteżnaBielanachotworzyćdomrekolekcyjnydlakapłanów.


509

Koncept: AMPP.Tł.zniem.ks.J.BukowiczMIC.

[Bielany, lipiec 1916]

DoCesarsko-NiemieckiegoPrezydiumPolicji

ProszęuniżenieCesarsko-NiemieckiePrezydiumPolicjiosprzeda-niestosownejilościnaftydlaKoloniiletnichdziecichorowitychwPoto-ku-Warszawie.Chodzio120dzieci–17pomieszczeń.


510

Koncept:AMPP.Tł.zniem.ks.J.BukowiczMIC.

[Bielany, lipiec 1916]

Wielce Szanowny Panie Generale,

UprzejmieproszęWasząEkscelencjęopozwolenienaprzyjazddoWarszawyzewsiUjejsce(?),pow.Bendzin,guberniawarszawska,domiastaWarszawy,dlapanaCzesławaCieplińskiegoijegożonyWandy–Stelle,nauczycielagimnazjalnego,abymógłobjąćnauczaniejęzykapolskiegoiliteraturywgimnazjumhr.Wielopolskiegoihr.Zamojskiego.

[nabokuinformacja,któranieweszładotekstupisma:]Bratanekna-szegokapłanaCzcigodnegoKs.PrałataAntoniegoCieplińskiego.

511

Koncept:AMPP.

[Bielany,październik1916]

1.DomInwalidównaBielanach.2.Początekmniejwięcej1888,aostateczneotwarciewobecnejpo-

staci l listopada 1904 r.3.Głównykuratorhr.Ronikier,ajegozastępujeks.proboszczbielań-

ski;obecnieks.J.Matulewicz.4.Panpułkownikdymis.Al.Kufta,wporozumieniuzks.probosz-

czembielańskim.5.KomitetWarszawskiegoOddziałuCzerwonegoKrzyżaRosyjskie-

godawałmiesięczniestale1.500rubli,ponadtospecjalnesumynaremont,inwentarz,ubranieiinnenadzwyczajnewydatki.


6.ObecnieZarządm.st.Warszawy(SekcjaPomocydlaludności)mie-sięczniestaledaje250r.;hrabiaRonikierdopołowylipcadawałpo500r.miesięcznieioprócztegoOkręgXXVIm.Warszawyzakażdegozbied-nychbezśrodkówiopieki,przysyłanychdoDomuInwalidów,po40kop.dziennie(od113miesięcznieodgrudniado297r.).30lipcaotrzymałemodKs.PrezydentaLubomirskiego3.000rub.(zfunduszyTatijany)nautrzyma-nieinwalidówireperacjenajniezbędniejszebudynków.Obecniepowyczer-paniufunduszyodKs.PrezydentaLubomirskiego(3.000)pozostajetylko250odZarządumiastastoł.iodOkręguXXVIm.Warszawy.

7.a)bywałonacałkowitymutrzymaniupo92osoby.b)liczącwtosłużbę,wdowypoinwalidachiprzysłanychzOkręgu

XXVI,wszystkiego–60osób;dalej-20rodzinpo10rublimiesięcznejzapomo gi.

c)mniejwięcej46do50kop.nacałkowiteutrzymanierodziny,po25kop.dziennieinaopał[...]12rublemiesięcznie.

d)poodtrąceniu200rublizapomogidla20rodzin,114r.pensji,po-zostałobytylko290rublinautrzymanie60osób,nakoniaiinnewydatki,zostałobytylko226r.–brakowałobymniejwięcej400rublimiesięcznie.

8.OdczasuwyjściaRosjanpozostajecomiesiącdługprzyniedosta-tecznymutrzymaniu;obecniezostajezwrześniadługNN.

9.DotychczasotrzymanoodKs.Prezydenta3.000rubli(zfund. Tatijany).

10.Sprawozdaniezalipiec,sierpieńiwrzesień,odchwilikiedyza-częliśmykorzystaćzzapomogiudzielonejprzezKs.Prezydenta.

11.Domagająsięgwałtownejreperacji:podłoga,piece,okna,drzwi,pobielenieścianwewnątrzidezynfekcja–ścianytu,ówdzie;jeszczena5domkówdachy;przynajmniejjakietakieogrodzenie,choćdrutem.Wskutekzarekwirowaniadnia30wrześniakotłów,miednic,umywalek,wann,przyrządówpralni,klamek,antabekitp.–fundusznakupienietychsamych rzeczy.

6kotłów,lwanna,lpiecyk,2umywalnie,klamkimosiężne.

1 Miejscenieczytelne.


[Dopisanerękąks.WłodzimierzaJakowskiego]

Napokryciedługurs.200,naewakuowanieinwalidówbezrodzin,wmyślporozumieniazWładzamiokupacyjnymiiZarządemmiasta,rs.700(mniejwięcej),nadezynfekcjęidoprowadzeniedoporządkugmachuiprzystosowaniegodlapotrzebdzieci(piec,okna,drzwi),rekwirunek.

Potrzebapieniędzy– pokryciedługu 200rs. ewakuowanie 700rs. porządek 1.400rs. poprawa dachu 250 rs. miedź 700rs. ______________________________ 3.250 rs.

512

Koncept:AMPP.Druk:PW,s.93n.

[Bielany, 1916]

I.DoDomuInwalidównaBielanachnależy:a)domnaWoli,ul.XX,zprzylegającymogrodem4morgi,rozdany

tamtejszyminwalidom;b)domnaGrochowie,ul.Terespolska2,zprzylegającymogrodem

6morgów.Dawniejtamciinwalidzizarządzalinietylkotymdomem,aleiogrodem,potemogródwydzierżawiono.Dzierżawaszłanautrzymanieinwalidów.Obecniedzierżawca,odsamegowejściadoWarszawyWładzOkupacyjnych,uchylałsięodpłaceniadzierżawynarzeczinwalidów,tłu-maczącsię,żenależnądzierżawęwnosidokasyCesarskoNiemieckiej;

c)pozatyminwalidzibylinaBielanachwzabudowaniachkościel-nych.PonieważnieotrzymywanofunduszunautrzymanieDomuInwa-lidów,poporozumieniuzWładzamiCesarskoNiemieckimi,DomdlaIn-walidównaBielanachzostałzwinięty.Inwalidówbędącychnacałkowi-


tymutrzymaniuprzeniesiononaMarymontdoSchroniskaśw.Józefa,awgmachachnaBielanachurządzonoSchroniskodladzieci.Pozostalitylkoinwalidzizrodzinami.

II.OpiekowałsięinwalidamimiejscowyproboszcznaBielanachks.Makowski[...]1podnadzoremprezesaRGOhr.Ronikera,któremubyłyprzedstawianerachunkiisprawozdaniazdziałalności[...]2 nadzoru Wy-działuDobroczynności,którymiałobowiązekbadaćrachunkiitp.

WskutekskasowaniaDomuInwalidóworazdlabrakufunduszynowiinwalidziniesąprzyjmowani.

Inwalidzi,opróczemerytury,którąkażdy,stosowniedozasług,po-bierazkasyemerytalnej,otrzymują,tytułemzapomogi,przedtempo7lub8rubli,aobecniepo21marek60pfenigów;mająmieszkanie;wrazieśmierciotrzymujązapomogęnapogrzeb,mniejwięcej18marek;pozatymopłacasięczyszczeniekominów,niewielkiereperacje.Oiledostawa-liśmywięcej,potrzebującymdawaliśmyopał.

Wdowy,pośmiercimęża,wedługustaw,traciłyprawodojakiejkol-wiekzapomogi.Oileokazałysięniezdolnedopracyibezśrodkówdoży-cia,sąumieszczanewSchroniskuśw.JózefanaMarymoncie.

Jedynymźródłemzapomógobecniejestto,codajeWydziałDobro-czynności,mianowicie432markimiesięcznie.

513

Koncept:AMPP.Druk:PW,s.94n.

Bielany, [listopad] 1916

DoKomisjiRatowaniaDzieci

Mamzaszczytnajuprzejmiejprosićołaskaweudzieleniepewnejilo-ścimlekaskondensowanegodlanastępującychinstytucjinaBielanach:

1 Miejscenieczytelne.2 Miejscenieczytelne.


I.Schroniskodlabezdomnychdziecizm.Warszawy,na150dzieciod5-12lat.Dzieciotrzymującałkowiteutrzymanie.Instytucjajestsubwen-cjonowanaprzezSekcjępomocydlaludności,po40kop.dziennieoddziec-ka.InstytucjatajestpodkierunkiemmiejscowegoduchowieństwaorazpodopiekąinadzoremRadyGłównejOpiekuńczejiSekcjipomocydla ludności.

II.Ochronka,gdzieuczęszczawszystkiego95dzieci:30od3do5lat,65 od 5 do 10 lat.

III.Ognisko,czyliszkołazajęćpraktycznychdladziewcząt;doogni-skauczęszcza85dziewcząt:53od10do13lati32od13do15lat.

Dzieciwdwóchostatnichszkołachotrzymujątylkoobiady.Natedwieszkoły,napensjedlanauczycielek,dajeRadaGłównaOpiekuńcza120rublimiesięcznie,nazupydałJ.E.ArcybiskupWarszawskijednorazo-wejsubwencji1000rubli.

Obydwieteinstytucjesąpodbezpośrednimkierunkiemmiejscowegoduchowieństwa,podopiekąinadzoremRadyGłównejOpiekuńczej.

[dopisaneinnąręką]

WutworzonymnaBielanachSchroniskuna150dzieci,obecnieznajdujesię62dzieci,awnajbliższychdniachprzybędziereszta.Dziecisąodlat5do12.WOgniskujest32dzieciod13do15lat.WSzwalnijest53dzieciod10do13lat.WOchroniejest30dzieciod3do5lati65od5do10lat.WnajbliższychdniachdoSchroniskaprzybędzie86dzieci.OgółemwSchronisku,Ognisku,SzwalniiOchroniejest318dzieci.


514


Warszawa, 21 listopada 1916

DoZakładudlabezdomnychdziecinaBielanachmabyćprzywie-zione13skrzyńi4workiużywanejodzieży.Cesarsko-NiemieckiePre-zydiumPolicjiwyjaśniłomi,żejakolistwywozowywystarczylistprze-wozowy.DlategoproszępozwolićprzewieźćwyżejwymienioneskrzynieiworkibezprzeszkódnaBielany.

Dr J. Matulewicz V.ProboszcziKurator

ZakładudlabezdomnychDzieci

515


[Bielany, 1916]

Mamzaszczytodpowiedziećnawyżejwymienionepytaniaconastępuje:1.Zakładyleżąwpowieciewarszawskim(gm.Młociny).Schronisko

dlabezdomnychdziecizostałootwartenamiejscedomudlainwalidów,zapozwoleniemCesarsko-NiemieckiegoPrezydiumPolicji.

ChociażklasztorikancelariaparafiiBielanyleżąpozaobwodemmiej- skimWarszawy,tojednakprawiecałaparafianależydomiasta(całyXXVIObwódleżynaterenienaszejparafiiBielany),atylko4wsiena-szejparafiinależądogm.Młociny.Dobroczynneioświatowezakładybie-lańskiesłużąwwiększościWarszawie.DlategoteżWydziałOpiekiposta-nowiłnamojąprośbęprzyznaćzakładombielańskim,oilesłużąmiastu,tesameprawa,jakiemająpodobnezakładywmieście.


2.a)WSchroniskudlabezdomnychdzieciprzebywadochwiliobec-nej189dziecizmiastaWarszawyildzieckozpowiatuwarszawskiego.PonadtowZakładzieprzebywa14osób,któreopiekująsiędziećmi.

b)SpośróddzieciuczęszczającychdoprzytułkualbodoprzedszkolaNNnależydomiastaaNNdogm.Młociny.

c)WszkoleszyciaznajdujesięNNdziewczątzmiastaiNNzpowia-tuwarszawskiego.WostatnichdwóchZakładachjest7osób,opiekują-cychsiędziećmi.

3.Robotnicy,którzywykonująróżnepraceziemnenaplacukościel-nyminadbrzegiemWisły(ogród),sązWarszawy,zWydziałuZatrudnie-nia.Czasowowstrzymaliśmywydawaniezupdlarobotnikówzpowodubrakuziemniaków.

4.Wodległościokoło2,5km,wobwodziewarszawskim(ObwódXXVI)wmiejscowościPotok,znajdujesięSchroniskodladzieciwlicz-bieokoło50.

5.OprócztegonaBielanachprzebywająjeszczerodzinyinwalidów,któreotrzymująjedyniezasiłkipieniężne–10rublinakażdąrodzinę.

516

Koncept:AMPP.

[Bielany, 1916]

MamzaszczytnajuprzejmiejprosićPrześw.Zarządm.st.WarszawyozrównaniewprawachiprzywilejachInstytucjiDobroczynnych,Oświa-towychiKulturalnych,znajdującychsięnaBielanach,zpodobnymiin-stytucjami,należącymidom.st.Warszawy.

Ośmielamsięzwrócićztąprośbądlanastępującychpowodów:PrzyprzeprowadzaniugranicwielkiejWarszawyparafiabielańska

zostałaprzecięta.Prawie5/6ludnościnaszejparafiiprzyłączonodoWarszawy,a1/6,wrazzkościołemorazklasztorbielański,odcięta.CałyXXVIOkręgnależydoparafiibielańskiej:częśćWarszawyzaczynajądoul.Piaskowej,anaWoliprawiedokościołaśw.Stanisława,miasteczkoPowązki,Buraków,CzarnyDwór,Piaski,Słodowiec,Marymont,Kaska-


da,Rudy,Grosów,Potok.Kościółiklasztorwrazzzarządemparafialnymiinstytucjamidobroczynnymiikulturalnymioraz1/6częśćpozostałypozagranicamiwielkiejWarszawy.

ZinstytucjiznajdującychsięnaBielanachwznacznejczęścikorzystaludnośćWarszawyorazgłównyterenpracyduchowieństwabielańskiegojestXXVIOkręgmiastastoł.Warszawy.Bielanyzaś,jakoleżącejużpozagranicąwielkiejWarszawy,częstospotykająsięzodmowątychprzywile-jówipraw,jakiesąprzyznawanepodobnyminstytucjomm.st.Warszawy.Toczęstowikłaiutrudnianampracę.

517


[Bielany,sierpień1917]

WaszaEkscelencjo,

OddłuższegoczasuusiłujemyuzyskaćpozwolenieodnośnychWładznaprzyjazdzeSzwajcariinaBielanyjednegozczłonkównaszegoZgroma-dzeniaKsiężynazwiskiemWiśniewski,któryoddałbynamwielkieusługiwnaszychlicznychpracach,jakimniejesteśmywstaniejużpodołać.Do-tądjednaknaszestaraniabyłybezskuteczne.DlategozwracamysiędoWa-szejEkscelencjiznajwiększymzaufaniem,proszącomożnewstawiennic-two,abypotrzebnepozwoleniezostałoudzielone.

ZnajwyższympoważaniemJ[erzy] M[atulewicz]

PrzełożonyZgromadzeniaKsięży


518


[Bielany,wrzesień1917]

Proszębardzouniżenieołaskaweudzieleniepozwolenianaprzy-jazdkapłananaszegoZgromadzeniaMarianaWiśniewskiegozFryburgaSzwajcarskiego,ul.Grandfontaine4,naBielanypodWarszawą.Jestonpotrzebnydokierowaniadomemnowicjackim,jakteżdoinnychpracwparafii.NaterenieparafiiBielanypowstałowłaśniewieleszkół,liczbazaśkapłanówtampracującychjestniewystarczająca.

Dr Jerzy Matulewicz PrzełożonyZgromadzenia


519


EpiscopusVilnensis


DoZarząduMiejskiegom.Wilna

PowiadamiającZarządmiastaWilna,mamhonorpowiadomić,żerektoremkościołaśw.KazimierzawWilniezostałmianowanykanonikhonorowyJuliuszEllert,proboszczkościołaśw.Jana.Wobecczegoupra-szamZarządozdjęciewartprzykościeleśw.Kazimierzaiwydanieklu-czykościelnychdelegatomKomitetuKościelnego:KazimierzowiSzałac-kiemu,JózefowiOgonowskiemu,KatarzynieZawadzkiejiBolesławowiNeumanowi.

Do Zarządu Miejskiego miasta Wilna

Bp Matulewicz pismem z dnia 18 IX 1919 r. powiadamia Zarząd Miejski w Wilnie, że rektorem kościoła św. Kazimierza został mianowany ks. Juliusz El-lert. Prosi o przekazanie kluczy od świątyni delegatom komitetu.

Na temat kościoła św. Kazimierza zobacz też pisma do Komitetu Restaura-cji Koś cioła św. Kazimierza w Wilnie oraz Rządu Rewolucyjnego Litwy, w Li-stach Litew skich.

631Do Zarządu Miejskiego miasta Wilna

520

Kopia:AGM.Druk:„Czas”,Kraków,nr26,2lutego1927.„KurierWileński”,2lutego1927.Pismawybrane,s.145n.

Rzym,LungotevereFarnesina40,11września1925

Magnificencjo,NajdostojniejszyiDrogiPanieRektorze.

SerdeczneBógzapłaćzalist,będzieondlamnienazawszedrogąpamiątką.

Bógjedenwie,ilejaczułemiczujęwdzięcznościdlaSz.PanaProfe-sora.Takbyłemokrzyczany,takmniewciążobrzucanobłotem,bojkoto-wano,aSz.PanProfesorpomimowszystkiegochciałsięzbliżaćdomnieityledlamnieokazywałżyczliwościiserca.

Do prof. Mariana Zdziechowskiego

Prof. Marian Zdziechowski (1861-1938) pochodził z ziemi miń-skiej. Studiował filologię słowiańską; w latach 1899-1914 był profeso-rem na Uniwersyte cie Jagiel lońskim w Krakowie. W 1919 r. prze niósł się na Uniwersytet Wileński, którego był przez pewien czas rektorem. Do Biskupa Matulewicza był ustosunkowany życzliwie i przyjaciel-sko. Gdy dowiedział się o rezygnacji, napisał list do Rzymu, na co otrzy-mał w odpowiedzi długie i serde czne podziękowanie, które po śmierci arcybiskupa Matulewicza opubli kował w krakowskim „Czasie”, co natych miast przejął także „Kurier Wileński”. W tekście podanym przez prasę brak po-czątkowego tytułu, otwierającego list: „Magnifi cencjo”.

Do prof. Mariana Zdziechowskiego632

Bolałowprawdziemniebardzo,żedlamejnędznejosobytakobraża-jąBogaityleszkodywyrządzająKościołowi,aleniedlaoszczerstwiniedlatego,bymchciałuciecprzedkrzyżem,ustąpiłemzWilna;wymagałategosytuacja,jakasięwytworzyła.Wiadomobyło,żeopierającsięnakonkordacie,Rządpostawistanowczewetoprzeciwmianowaniumnienaarcybiskupa.Partienacjonalistyczneteżzpewnościąniechciałybyznieśćtegoaktuspokojnie.NiechcącwytwarzaćtrudnościdlaStolicyŚwiętejinarażaćnaszwanksprawyKościoła,podobrymnamyśleipoomówie-niusprawyzkompetentnymiosobami,zrezygnowałemzestolicyBisku-piejWileńskiej.Byłatoponiekądjużtylkoczystaformalność.

Zatychwszystkich,cowystępowaliprzeciwkomnie,zawszesięmo-dliłeminieprzestajęsięmodlić.PrzyjechałemdoRzymu,bytu,wukry-ciu,jakozakonnikjeszczewierniejsłużyćBoguijeszczewięcejpracowaćdlaKościoła.MamnadziejęwBogu,żewszelkiegodnościmnieominą.

NiechCzcigodnyiDrogiPanProfesorraczypamiętać,żewemnietu,wRzymie,będziemiałzawszewdzięcznegoiserdecznieMuodda-negoprzyjaciela;któryugrobówŚwiętychbędziepamiętałoNimprzed Bogiem.

DlaUniwersytetuidladziałalnościrektorskiejWaszejMagnificencjiprzesyłamjaknajlepszeżyczeniaibłogosławieństwo.

633Do prof. Mariana Zdziechowskiego

Do biskupa Stanisława Zdzitowieckiego

Bp Stanisław Zdzitowiecki (1854-1927) kształcił się w Seminarium Duchownym w Warszawie, tutaj też przyjął święcenia kapłańskie w 1877 r. Po studiach w Rzymie, był proboszczem w parafiach warszawskich. Na-stępnie został kanclerzem konsystorza oraz w latach 1901-1902 wikariu-szem kapitulnym diecezji sandomierskiej. W 1902 r. został biskupem ku-jawsko-kaliskim. Po konsekracji w Petersburgu 2 XII 1902 r. objął rządy w diecezji, do której należała Częstochowa. Założył czasopismo „Ateneum Kapłańskie” i współdziałał w reorganizacji admini stracji kościelnej po odzy-skaniu niepodległości.

Był poinformowany o odnowieniu Zgromadzenia Księży Maria nów i zgodził się na wstąpienie doń kilku swoich wybitnych kapłanów.

Dwa listy bł. Jerzego do biskupa dotyczą właśnie spraw związanych z pracą dwóch księży dla Zgromadzenia.

Do biskupa Stanisława Zdzitowieckiego634

521



NiedawnoposłałemdoWaszejEkscelencjilistprzezokazję,aleniemającpewności,czyprędkoonbędziedoręczony,jeszczerazpozwalamsobieprzesłaćMunajserdeczniejszeswesynowskieżyczenianoworocz-ne.ObyBógkrzepiłWasząEkscelencjęswąłaskąwewszystkichtrudachizabiegachpodjętychdladobraKościoła.

Naszkonwiktpowolisięrozszerza;obecnienasjesttunamiejscu18ludzi:jestkilkukapłanówikleryków,ikilkulaików.BardzochciałbydonasnamieszkanieprzenieśćsiędiakonA[ntoni]Bogdański,któregotuWaszaEkscelencjaraczyłprzesłaćnastudia,oileNajdostojniejszyPa-sterzzechcenatozezwolić.

Ks.Jakowskiwzmocniłswesiłyduchowe,niecosięprzygotowałdodalszejpracy;mazamiarwrócićwlutym.

UpadającdostópWaszejEkscelencji,całujęzwdzięcznościąręcePasterzaiproszępokornieopasterskiebłogosławieństwodlasiebieiks.Jakowskiego.

CałymsercemoddanysługawChrystusieKs. Jerzy Matulewicz

522


Mariampol,Ob.Ost.,5listopada1918ExcellentissimeDomine!

ZwoliOjcaŚwiętegozostałemmianowanynastolicębiskupiąwWil-nie.Bógwie,jakmiciężkobyłozgodzićsięztąmyślą.WolaBoża.MożewkrótcezmuszonybędęopuścićMariampolirozpoczęteprace.Otworzy-

635Do biskupa Stanisława Zdzitowieckiego

liśmytunowicjatdlamarianów.Kandydatówzgłosiłosięsporo.Pomoimwyjeździeniebędziekomudobrzeprowadzićanidomu,aninowicjatu.

Bardzopokornieigorącoprosiłbymozwolnienienamo.JózefaWojt-kiewicza.WaszaEkscelencjatylejużrazynasratowałiwspierał;mamna-dzieję,żeiterazratowaćzechce,oiletomożliwe.Bardzonamprzykro,żemydotychczastylkokorzystamyzdobrociihojnościWaszejEkscelencjianicwzamianniedajemy.MożeBógda,żekiedyśwywdzięczymysięzatoWaszejEkscelencjiidiecezjiwłocławskiej.

OśmielamsięprosićNajdostojniejszegoiDrogiegoPasterzaowes-tchnieniezamnądoBoga.

SługawChrystusieKs. Jerzy Matulewicz

Do biskupa Stanisława Zdzitowieckiego636

523

Oryg.:AMPP.

Wilno,17maja1922†SzanownyKsiężeProboszczu.

Jestemtegozdania,żenienależywpuszczaćRząduiMiastadomurówklasztornych.Gdytemurybędąpotrzebnenainstytucjeczysto

Do ks. Antoniego Zienkiewicza

Ks. Antoni Zienkiewicz (1889-1951) pochodził z Wileńszczyzny. Se-minarium duchowne kończył w Wilnie i tam też otrzymał święcenia kapłań-skie w 1911 r. Następnie studiował na Uniwersyte cie we Fryburgu. Po po-wrocie był rektorem kościoła św. Stefana w Wilnie, a następnie proboszczem w Drui. Gorli wy kapłan, dbający o podniesienie życia religij nego wśród pa-rafian, podjął odbudowę zrujnowanego klasz toru pobernardyńskiego w Drui. Gdy Biskup Matulewicz organizował Zgroma dzenie Sióstr Służebnic Jezusa w Euchary stii, pierwsze siostry posłał do Drui i tworzenie Zgro madzenia zlecił cenionemu przez siebie ks. Zienkiewiczowi. W pracy parafialnej pomagał mu ks. Witalis Chamionek. Kiedy w Drui zaczął powstawać klasztor marianów, a ks. Zienkiewicz porzucił pierwotny zamiar wstąpienia do Zgromadze nia, ponieważ uwa żał za swój pierwszy obowiązek pomoc rodzicom, biskup Ma-tulewicz przeniósł go do Głębokiego na stanowisko dziekana, gdzie przeby wał do śmierci. Po odejściu bisku pa Matule wicza z Wilna nie ominęły ks. Zien-kiewicza przykrości.

Tematem dziewiętnastu listów do ks. Zienkiewi cza z lat 1922-1925 są właśnie sprawy Drui, sióstr, klasztoru marianów oraz osobiste adresata.

637Do ks. Antoniego Zienkiewicza

kościelne,niedasiętychgościwyprosić.Lepiejteraznaprawić,cosięda,zabezpieczyćmury,aresztęzostawićczasowi.Powolidojdziemydowszystkiego.WobecnychwarunkachPropagandaFideiniedafundu-szów.GdybędęuNuncjusza,pomówięotymiprojekcieKs.ProboszczacodoLeonpola.Wobecnychwarunkachteżniedadząsięteplanyprze-prowadzićtakłatwo.

Ks.CikotopisałzAmeryki;pracatamdobrzeimidzie.Oilenicsięniezmieni,mazamiarwrócićwjesieni.PopowrociepojechałbymożedopomocyKs.Proboszczowi,aletorzeczprzyszłości.Proszętymczasemmuryklasztornejakośzapełnićczymkolwiek.Gdywrócio.Cikoto,możesiędanamzorganizowaćszkołędlamłodzieńcówzpowołaniem.

Owszem,proszęorganizowaćZwiązekKatolicki.Chciałbymwidziećustawęprojektowaną.

Proszętylkoniebraćzawielepracynasiebie,żebyzdrowianiestra-cić.Pomocnikanaraziedaćniemogę.Brakmłodychksięży.

Przesyłamzsercabłogosławieństwopasterskiezbożnympoczyna-niomSz.Ks.Proboszcza.

†Jerzy,bp

524

Oryg.:AMPP.


†SzanownyKsiężeProboszczu.

Ks.Cikotopisał,żechciałbyjeszczewAmerycezostaćdolata1923;chcenauczyćsiępoangielskuipoznaćżycie.Potemwróciitakjakmó-wiłem,będziesięstarałzałożyćjuwenat.Dotegobędąsięnadawałymuryw Drui.

Nienaglęks.Cikotodopowrotunatychmiast,bojegopracabyłabyterazutrudniona.Zbierzeniecopieniędzyiwróci1923.

Przyodbudowywaniuproszęzachowaćcharakterklasztoru.Pozwolenienaścięciedrzewzarazprzyślemy;oddałemdoConsiliumAdministrationis.

Do ks. Antoniego Zienkiewicza638

ProszęprzygotowywaćgruntwDrui,wyszukiwaćmłodzieńców,któ-rychmożnabywykształcićnasługiBoże.Messismulta,operariipauci1.

Cieszęsię,żepracawDruidobrzeidzie.Proszętylkonieprzepraco-wywaćsię;powoliwszystkosięzrobi.

Nawewnętrznemodyfikacjeprzyprzebudowiedajępozwolenie,zo-stawiająctouznaniuSzanownegoKsiędzaProboszcza.

Zsercabłogosławię†Jerzy,biskup

525

Kopia:AMPP.Tł.złac.ks.J.BukowiczMIC.


CzcigodnyKsięże.

Sześćsióstr,którepragnązałożyćnoweZgromadzeniezakonneipra-cowaćwśródmieszkańcówtutejszychokolic,oilemożliwe,takżeschizma-tyków,poszukująmiejsca,gdziemogłybysięosiedlić.

Mogąuczyćdzieci(ochronki)iopiekowaćsięchorymi.PrzełożonabyławZgromadzeniuSióstrNazaretanek,leczjeopuściła,alebezwłasnejwiny-jestbowiemLitwinką2.InnesąalboLitwinki,alboBiałorusinki.Wszystkiemająjaknajlepszepoleceniaodniektórychkapłanów,atakżeodbiskupakrakowskiego.Pragnąpracowaćwswoichstronach,wśródswoich.

Donieśmijaknajprędzej:l)czyniemogłybyoneosiąśćwDrui,2)czybędątammiałyodpowiedniezajęcieiutrzymanie,3)czyzgadzaszsięobjąćnadnimiopiekęduchową?

Wydająsiędobreipragnącepracowaćzzaparciemsiebie.

1 Żniwowprawdziewielkie,alerobotnikówmało(Mt9,37).2 KazimieraVilejkis.


Możeszmiwszystkodonieść,cosądziszotejsprawieizamiarze.MógłbymteosobyskierowaćdoCzcigodnegoKsiędzazaraz,chcąbo-wiemmiećstałemiejsce.

PrzesyłamCipasterskiebłogosławieństwo.†Jerzy,bp

526

Kopia:AMPP.

Wilno, 19 marca 1923DrogiKsiężeProboszczu.

StosowniedolistuDrogiegoKs.ProboszczajedziedoDruiSiostraKazimieraVileikis.Uważałbymzarzeczwielcepraktycznąicelowąob-jęcieprzytułkudlastarców.Lepiejbyłobygdybymogłystanąćdosamo-dzielnejpracyiniezależnejodmiasta;możebymogłyurządzićszkołęro-bótdladziewczątlubobjąćochronkędladzieci.Aletonajlepiejuradzićnamiejscu.

Proszęnapoczątekokazaćimpomoc,potemoneodpracująKościo-łowi.Proszęteżotoczyćopiekąduchową.CodokierunkuirozwojutamsióstrchciałbymkiedyśpomówićzDrogimKsiędzem.Proszęwięcwstą-pićkiedydomnie,oileKsiądzbędziewWilnie.Specjalnieniemacopotoprzyjeżdżać.Alesądzę,żenadarzysięsposobność,skoroinnesprawytrzebabędziezałatwiać.

Przesyłamzsercapozdrowienieibłogosławieństwo†Jerzy,bp

527

Kopia:AMPP.

Wilno,30kwietnia1923SzanownyKsiężeProboszczu.

PannaRozaliaAbramowicz,oddawczynitegolistuprzyjeżdżadoDrui,bywspółpracowaćzs.Kazimierą.Proszęjązbadaćiprzyjąć.Ma


dobrąwolę,możedopomócnawetmaterialnie.Oilemniesięzdaje,możebyćdobrąpomocąwewspółżyciu.

l)Proszębyćspowiednikiemzwyczajnymwszystkichtychosób.2)Naspowiednikanadzwyczajnegoproszępoprosićks.Bobicza,

amożekogoinnego.3)Oileczaspozwoli,prosiłbympowiedziećczasamitymSiostrom

konferencjęduchowną,albojeszczelepiejodczasudoczasuwytłuma-czyćimustępzKonstytucji.

4)Proszęzachęcić,bywspólnieczytałyobszerniejszykatechizm,oilenierozumieją,niechpoprosząowytłumaczenie.

Słowem,polecamłaskawejopieceikierownictwuduchownemuSzanownegoiDrogiegoKsiędzaProboszczacałątęgromadkęduchow-ną.Widzę,żeteosobymająwieledobrejwoliigotowerobićwszystko,byBogusięspodobać.PrzypomocyikierownictwieDrogiegoKsiędza,Bógda,zrobiąwiele.To,cootrzymujązpomocyduchownej,zprocentemobrócąnachwałęBożą.

Niechs.KazimieraułożyporządekdnianapodstawieKonstytucji(rozdziałoćwiczeniachpobożnych)iprześledomnie.

ZsercaprzesyłamWszystkimpozdrowieniaibłogosławieństwo†Jerzy,bp

528

Kopia:AMPP.

Wilno,6maja1923SzanownyKsiężeProboszczu.

ByłasiostraRozaliaAbramowiczumniezlistemDrogiegoKsiędzaProboszcza.Porozmówieniusięzniąprzyszedłemdoprzekonania:

l)Niewartobraćsiędoodnawianiaklasztorudlasióstr.Onetammo-głybypozostaćbardzokrótkiczas.Ks.Cikotowracaprzykońculipcalubwsierpniu.Jaksięchwaliwliście,mazsobąprzywieźćze3.000dolarów.Zapewnezechcewziąćsiędoorganizowaniamęskiegoklasztoru,zechcemiećjuwenatinowicjat,jeżeliBógpozwoli.Więcmuryzajmiezczasem,


niechjeiwyrestaurujewedługswoichpotrzeb.Właściwsząjestrzeczą,byklasztorprzykościelezajmowalizakonnicy,aniesiostry.Nieopłacasięsiostromwkładaćpieniądzewrestauracjęklasztoru.

2)Nienależysięłudzić,żesiędaodebraćizająćmurypodominikań-skie,gdziesąszkołyrządowe,prawienapewnomożnaprzypuszczać,iżRządniezwrócizagarniętychmurów.Praktykatowykazała.Rządnawetstarasięnapowrótodebraćto,cojużbyłowrękuKościoła,np.wBoru-nach, Smorgoniach i tu, w Wilnie.

3)TrzebakonieczniesięstaraćwynająćjaknajprędzejdlasióstrjakidomlubczęśćdomuwDrui,bymogłytamzamieszkać,miećswojąkuch-nię,założyćswojegospodarstwo,otworzyćszkołęrobótczypracownię,zaprowadzićżyciezakonneikarnośćzakonną.Bógda,zapracująsobienażycie.Wtedybędąmogłynormalniesięrozwijać.Zostającdłużejwklasz-torze,mogąisamesięnarazić,iksiężynarazićnagadaninyzestronylu-dzi.Będąskrępowaneoneikrępowałyksiężylubklasztormęski.Siostrymusząsięuniezależnić,jeżelichcąnormalniesięrozwijać.Proszęsięsta-raćjaknajprędzejwynaleźćdlanichdomeklubczęśćdomu,choćbytoiniecokosztowało.SiostraRozaliamówiła,żechętniedanatopieniądze.

Moimzdaniem,wyszukaniedomutopierwszarzecz,którąnależyzrobić.

4)ZrozmowyzS.Rozaliąwywnioskowałem,żeonaboisięzrze-czamiprzyjeżdżaćwtychwarunkach,jakiesą.Będzieczekałanalists.Kazimieryiteżusilnieprosi,bysięstaranoodomosobnyiniezależny.

5)Proszępokierowaćsiostrami,awraziepotrzebyinakazaćim,copotrzebaicojestsłuszne.Onesamejeszczeniesąwstaniesobąpokiero-wać,oilemisięzdaje.

Jakwidzę,DrogiKsiądzProboszczmakłopotibędziemiał,nimtesiostrzyczkijakotakosięurządzą,aletodladobraKościoła.Bógwyna-grodzistokrotnie.

Proszędodaćodwagis.Kazimierze,bynieupadałanaduchu.Począt-kizawszetrudne.

Przesyłampozdrowienieibłogosławieństwo†Jerzy,bp


529

Kopia:AMPP.

Wilno,23maja1923SzanownyiDrogiKsiężeProboszczu.

Z14Votrzymałemodks.Cikotokartkę,żejużsiadłnaokrętiwraca.ChcezemnązobaczyćsięwRzymie.Będętamprawdopodobniepo15czerwca,oilemipaszportuzagranicznegonieodmówią.

Darp.Kallertowejzaakceptowany.ConsiliumAdministrationis zainte-resowałosię,czyDrogiKsiądzkupiłtendomnawłasneimię,czyparafię.Zaakceptowanobyiwarunkipostawione,aletubrakpodpisów:p.Kallerto-wej,KsiędzaProboszczaisiostryKazimiery.OilewięcchodzioaprobatęKurii,proszęprzysłaćpapierzpodpisami.

BardzoserdeczniedziękujęDrogiemuKsiędzuzaprawdziwieojcow-skiezaopiekowaniesięsiostramiizajęciesięichżyciemwewnętrznym.

IjamamnadziejęwBogu,żedziełorozpoczętebędziesięrozwijało,początekzrobiony,torzecznajtrudniejsza.

DarpaniKallertowejtoprawdziwiedarOpatrznościBoskiej.Mająctakąsiedzibę,Siostrybędąmogłyrozwijaćsię.PotemBógdawięcej.PaniRozaliawątpię,czysięnadanamateriałdosłużbyBożej;zanadtopoleganabogactwieizanadtodbaodolaryswoje,zdajesię,żejejpobożnośćnie-cozmanierowana.Alemożesięmylę.

SiostraKazimieraVileikisprzyjechałapodolary,aleniestetyichniemam.OpróczweksladoOpatrznościBoskiej,nicjejdaćniemogę.Gdy-byniekosztownapodróżdoRzymu,mógłbymniecodopomóc.AleOpatrz-nośćBoskapewniejszanadwszystko.Wielerzeczyrozpoczynałemnicniemając,nigdyniebałemsiędlaBogaryzykować.DotychczasBógbłogosła-wił.Niechitesiostrzyczkiufają.Bógnieopuści.Niechtylkodbająoży-ciewewnętrzne,odoskonałość,odobrezorganizowanie,toprzycnociepracowitościpowolidowszystkiegodojdą.

Polecamsięmodlitwom.DrogiemuKsiędzuProboszczowi,JegoWspółpracownikowi,Siostrom,przesyłamzsercabłogosławieństwo

†Jerzy,bp


530

Kopia:AMPP.

Wilno,27maja1923KsiężeProboszczu.

PrzesyłamodpowiedźPanamajoraMajewskiego.IdentycznypapierotrzymałJ.E.biskupBandurski.

Proszęrobićstaranianamiejscu,możesięudaodwojowaćdomdlasióstr.Szatanrobiprzeszkody.Tymbardziejtrzebawytężyćsiłyirobićstarania,byosiągnąćswójcel.Bardzoproszęoprzesłaniedanychoklasz-torzeikościelewDrui:dokogonależał,kiedyskonfiskowanyioddanynaużytekparafialny,wjakimstanie.

Pozdrawiamserdeczniewszystkichibłogosławię.Polecającsięmodlitwom,zostajęoddany

†Jerzy,bp

PS.Przysłanopensjędladuchowieństwazakwiecieńimaj.Probosz-czowiebędąmielimniejwięcejpo300.000marekmiesięcznie.

531

Kopia:AMPP.

Wilno, 1 czerwca 1923SzanownyiDrogiKsiężeProboszczu.

Przyjechałydomniejakodelegatki,s.SewerynaKrawczykis.Stefa-niaMarczewskaprosić,bymjeprzyjąłostateczniedodiecezjiipozwoliłzałożyćdomwChoroszczy,gdzieimpewnaosobapobożnazapisujecałyfolwark,awChoroszczydostająmieszkaniewgmachupoklasztornymprzykościele.ZJ.E.biskupemŻytomierskimniepotrafiłysięporozumieć,teraznawetniechceichbiskupŻytomierskiprzyjąćdoZgromadzeniaza


to,podobno,żeniechciałyczyniemogłynatychmiastwyjechaćzBrze-ścia.Podprośbąpodpisałysię:FlawiaStamczek,AlodiaGardasówna,Eu-stelaPuciłowska,AncilaRzeszutówna,BeataPiotrowska.Wszystkiepro-sząoprzyjęciewdiecezjidopracy.PozwoliłemimzałożyćdomwCho- roszczyitamrozpocząćpracę1.OprócztegozostająwBrześciu.

DalszyichlosuzależniłemoddecyzjiStolicyŚwiętej.Wyjaśniły,żewdiecezjiŻytomierskiejwżadensposóbniemogądłużejpozostawać.OileimStolicaŚwiętapozwoli,przyrzekłemzaopiekowaćsięnimi.Po-stawiłemwarunki:l)bysięporozumiałyzs.Kazimierą,izniąsiępołą-czyły,oiletookażesięwskazanedlachwałyBożej.Owszem,Siostrybar-dzopragnątegoijabymżyczyłtego,2)bysięzdecydowałybyćzgroma-dzeniemczystokatolickim,dlawszystkichnarodowości,międzyinnymiwcelumisyjnymwśródschizmatykówitoczystokatolickim,kościel-nym.Wszystkienarodowościwinnymiećabsolutnierówneprawa,3)byzcałymzaufaniemicałkowiciepoddałysiępodkierunekmój,albotych,kogowskażę.Podtymtylkowarunkiemprzyrzekłemichżycieuporząd-kować.Słowempotrzeba,bysłuchały,4)naturalniepoleciłemmodlićsię,bywolaBożawewszystkimsięspełniła.

Poleciłem,bytymczasemnicniezmieniaływswymżyciu,oprócz zewnętrznychoznakwiekowychiśmiesznych.

Niedałemdokładnegoadresus.Kazimiery.Powiedziałem,żes.Ka-zimiera sama do nich napisze, zawiadomiona o tym przeze mnie.

Obiesiostry,którebyły,zrobiłynamniewrażeniedodatnie.Zdajesię,żemająszczerepragnieniesłużeniaBoguisądobrejwoli,tylkoniemiałykierunkuiniesązorganizowane.

ProszętoodczytaćsiostrzeKazimierzeiotymzniąpomówić.Jeżeliuważazapotrzebne,niechdonichnapisze:BrześćLitewski,ul.Zygmun-towska58,albodoChoroszczy.

Siostrybardzożałowałytego,żesiostraKazimieranicimwyraźnieniepowiedziałaoswychplanach.

Moimzdaniemwskazanąjestrzeczą,bygrupas.Kazimieryporozu-miałasięztamtągrupąirazemwspólniepracowały.OdrazuichsprawęprzedstawięwRzymie.ŁatwiejbędzieuzyskaćzezwolenieStolicyŚwiętej.

1 Patrzlistdoks.A.Ostrowskiego.


ProszęodecyzjisiostryKazimierymniepowiadomićnatychmiast.Wkażdymraziejachcę,byraczejkołos.Kazimierycałapracasięgrupo-wała,aniekołoinnychiniegdzieindziej.

PozdrawiamWszystkichibłogosławię.†Jerzy,bp

532

Kopia:AMPP.

Wilno, 7 czerwca 1923SzanownyiDrogiKsiężeProboszczu.

Listz5VIi6VIotrzymałem.Dobrze,żeprzyjechałasiostraKazimie-ra;będęwiedział,czegosiętrzymaćwstosunkudojejbyłychtowarzyszek.Kiedypotrzebabędzie,dostarczęjednąpewnąsiłę,bozuniwersyteckimwykształceniem,dopomocysiostrze,osobęduchowowyrobioną.Będziekomuprowadzićnowicjat1.

Koniecznietrzebasięstaraćodomdlasióstr.Mamnadzieję,żeOpa-trznośćBożazaopatrzySiostryidopomożeuzyskaćdom.

Dziękujęzawiadomościoklasztorze,przydadząsięwRzymie.Cieszęsięniezmiernie,żesąkandydaci,aszczególniewDrui,że

DrogiKsiądzProboszczztakimimyślamisięnosi:Bógdopomożepowoliusunąćtetrudności.Ks.Abrantowiczniemożewydostaćsię,ażprałatemgozrobiono,bywstrzymać.Mamnadzieję,żeniepójdzienabłyskotki.

Ks.Łozowskidałwyjaśnieniekręte.Kazałemnapisać:l)żeotrzymujenapomnienie.2)żedajępozwoleniejegospowiednikowirozgrzeszyćgoodinter-

dyktu,któryzaciągnął,grzebiąctegoczłowieka.3)żemato,cowziął,złożyćnaseminarium.4)zdaegzaminzczęściprawakanonicznego.CiągleKuriipisał

impertynencje.

1 WandęJeute.


Bógzapłaćzapraceipoświęcenie.Mamnadzieję,żezSióstrbędziecodobrego.

WRzymiebędępamiętałoWasWszystkich.ZsercapozdrawiamibłogosławięWyjeżdżamdoWarszawy12lub15wieczorem,astamtąddoRzymu

prawdopodobnie17lub18.†Jerzy,bp

533

Kopia:AMPP.

Wilno,27września1923DrogiKsiężeProboszczu.

PosyłamSiostręWandęJeutównę.Znamjąodszeregulat.Zwracałasiędomniepokierunekduchowny.Jesttoosobapewna,możnajejzaufać.Znażycieduchowneizakonne,samajestbardzouduchowionaiszczerzeoddanaBoguiKościołowi.Sądzę,iżbędziedobrąmistrzyniąnowicjatu.Skończyłagimnazjumzezłotymmedalem,aobecnieskończyłafakultetfilozoficznywUniwersytecieLubelskim.

Byłaumnies.Kazimiera,wytknąłemjejto,cowiedziałemodks.An-drzejaCikoto.Bardzosiętłumaczyłaiusprawiedliwiała.Proszęjejprze-baczyć,jeżelicozawiniła,ajednocześnieobserwować,czyzdatnąjestdokierownictwa.Przytegorodzajupracytrzebawielkiejwyrozumiałościipobłażliwości,azdrugiejstronystanowczości,bywszystkoszłodrogąBożą.Japowiadam,żezakontoszpital,gdzieludziesięgromadzą,byle-czyćsięzrozmaitychniemocyduchownych.PanBóg,bytymbardziejzajaśniałamocJego,wybieraprawdziwieinfirmaetignobiliaetquaenonsunt(por.1Kor1,27).

Proszęniezrażaćsiętrudnościami,aleinadalpracowaćwytrwale.Bógpobłogosławidobrejwoliiwysiłkom.

BardzodziękujęDrogiemuKsiędzuzapracęipoświęcenie.NiechBógMutowynagrodziswoimiłaskami.

Wszystkichserdeczniepozdrawiamiwszystkichzsercabłogosławię†Jerzy,bp


534

Kopia:AMPP.

Wilno,10października1923DrogiKsiężeProboszczu.

ZupełniesięzgadzamzezdaniemDrogiegoKsiędzaProboszczacodosiostryKazimiery.Przełożonąonabyćniemoże.

Zgadzamsięrównieżnato,byks.A.Cikotoobjąłkierownictwonadsiostrami.Onbędziemiałwięcejczasu.Dajęmuodpowiednieinstrukcje.BardzoproszęDrogiegoKsiędzaProboszczanieodmówićmupomocy,radiwskazówekwtymwzględzie.

SerdeczniedziękujęDrogiemuKsiędzuProboszczowizatrudyipo-święcenie,ikłopotypodjętedlaZgromadzeniaSióstr.

Choćtrudnościniebrak,mamnadzieję,żeztegocośsięsklei.ZłyduchwidaćboisiępoczynańwDrui,skorotyleprzeszkódczyni;trzebawytrwałości,wszystkodasiępokonaćipowoliwszystkodoprowadzisiędozamierzonegocelu.JeszczerazBógzapłaćzawszystkoKsiędzuProboszczowi.

Przesyłamwszystkimzsercabłogosławieństwo†Jerzy,bp

535

Kopia:AMPP.

Wilno, 3 marca 1924CzcigodnyiDrogiKsiężeProboszczu.

ZcałegosercadziękujęDrogiemuKsiędzuProboszczowizatrudyidokonanąpracęwDrui.Bojęsię,czyonidadząradęwDruibezDrogie-goKsiędzaiczypotrafiąwszystko,copowołanezostałoprzezKsiędzadożycia,dalejpodtrzymaćirozwinąć.


BardzobympragnąłDrogiemuKsiędzudobraćstosownestanowi-sko,aleniewiem,czybędęmógłtozarazuskutecznić;będęsięstarał.PragnąłbymzDrogimKsiędzemporozumiećsię.

Pozostającszczerzewdzięcznymzatrudyiprace,przesyłamzsercabłogosławieństwo

†Jerzy,bp

536

Kopia:AMPP.

Wilno,22września1924KochanyKsiężeDziekanie.

Dziękujęzalistiwiadomości.Ejsmontyjużzajęte.Możepóźniejcośsięznajdziedlaks.Akrejcia.Nazjazdduchowieństwazobudekanatówpozwalamipracybłogosławię.

S.TeresazMostowejbyłaumnieprzedswymwyjazdemdoGłębo-kiego.Mówiła,żejakieśpaniedałydom.Powiedziałem,żeniemamnicprzeciwtemu,boicóżmogłemmieć?Wszelkiejpracybłogosławię,byle-byzBogiembyła.Proszęniezważaćnanicispokojniepracować.

Zsercaprzesyłampozdrowienieibłogosławieństwo†Jerzy,bp

537

Kopia:AMPP.

[Wilno,październik1924]SzanownyiDrogiKsiężeDziekanie.

Dziękujęzawiadomości.Cieszęsię,żekonferencjadekanalnaGłęboc-kadostarczymateriałudoSynodu.Lepiejnaraziewstrzymaćsięzzakłada-niemklasztoruwGłębokiem,zamiastpomocymożnamiećsporokłopotu.


MożezczasemDrujadostarczypersonelu.Nicniemamprzeciwtemu,byksięża:RomejkoiAkrejćzamienilisię,niechztymzwrócąsiędomnieoficjalnie.DobrzerobiksiądzRadziwoń,żepozostajewGłębokiem.Re-kolekcjemożeodbyćDrogiKsiądzDziekanwdogodnymdlasiebiecza-sie.

GorącoproszęotoBogaimamnadzieję,żewDruizczasemliczbapracownikówpoważniewzrośnie.Trzebamiećcierpliwośćiwytrwałość.Kandydaciitopoważnizaczynająjużsięzgłaszać.

DopierocowróciłemzwizytacjiOszmiańskiegodekanatu.Paruobywatelipowzięłopatriotycznąmyślbojkotowaniabiskupa„Litwina”.RadzonootymnasejmikuwOszmianie.Ależycie,lud,duchowieństwoirozumniobywateleziemianieprzeszlinadtymdoporządkudziennego.Wszędzieprzyjmowanomniebardzouroczyście,wizytacjęodbyłem,oilemisięzdaje,ztakimpożytkiem,jaknigdydotychczas.Jasiętrzymamtejzasady:niezwracaćnanicuwagi,robićswoje,to,conakazujeduchEwan-geliiiobowiązek.Trzymajmysiętejzasadyiwstosunkudoswoichwładzi Panów.

Polecającsięmodlitwom,przesyłamzsercapasterskiebłogosławieństwo.†Jerzy,bp

538

Oryg.:AMPP.

Warszawa,Piękna24,1sierpnia1925

†CzcigodnyiDrogiKsiężeDziekanie.

Wsprawiewizytacjilistwtejchwiliotrzymałem.Oniejjajużnicdecy-dowaćniemogę,gdyżwkrótceprzestajębyćBiskupemWileńskimiwyjeż-dżamdoRzymu.

MiłomijestprzytejsposobnościpodziękowaćDrogiemuKsiędzuzawszystko,cowswejdobrociigorliwościzrobiłdlaZgromadzeniaMaria-nówidlamnie,jakoBiskupa.


ŻegnającDrogiegoKsiędzaserdecznie,przesyłamMuswebłogosła-wieństwopasterskie.


539

Oryg.:AMPP.

Rzym,LungotevereFarnesina40,14września1925

†SzanownyiDrogiKsiężeAntoni.

Jegolistz5VIIIbr.otrzymałem.Bardzomniezasmucił.Aleprzy-puszczam,żebyłpisanypodpierwszymwrażeniem,żeDrogiKsiądzsięuspokoiibędzienadalpracowałiwalczyłoprawdęiideałyBoże.

DopieroterazDrogiemuKsiędzuodpowiadam.Musiałemsamupo-rządkowaćsweżycie.Odprawiłemrekolekcje.Nabrałemnowychsiłino-wegozapałudopracydlachwałyBożejizbawieniadusz.Zaczynamnowyokreswswymżyciu.Jakzwykle,początkibardzotrudne.

Nieznamwłoskiego,więcpierwszarzecz-trzebasięnauczyćpowłosku;jużdrugitydzieńjaknadtympracuję.

Zzałożeniemdomuteżnietakłatwo.Terazrokjubileuszowy,codzieńtysiącepielgrzymównapływają;np.wczorajOjciecŚwiętymiałnaaudiencjiwBazyliceŚw.Piotrakoło50.000młodzieżyzWłochiinnychkrajów.Bardzotrudnoznaleźćdowynajęciadomicenysąbardzowyso-kie.Wypadniepoczekaćkońcarokujubileuszowego.OjciecŚwiętyprzy-obiecałłaskawąswąpomoc;polecił,bymsięzwróciłdoJ.Em.KardynałaWikarego1,aletenwrócidoRzymudopierowkońcupaździernika.

BardzodziękujęDrogiemuKsiędzuzaartykuł;ontusiępodobałiznalazłuznanienawetwśródPolaków,byłuważanyzabezstronny2. Pew-

1 BasilioPompilj.2 AntoniZienkiewicz,Wobronieczcibiskupiej,„PrzeglądKatolicki”1925,nr30,s.473-474.


nybyłem,żezatenartykułdostaniesięwprasieNarodowejDemokracjiDrogiemuKsiędzu1.

Kołomejosobynieprzestająuprawiaćpolityki,alesądzę,iżtozcza-semsięskończy.Zasłużyłemw„Rzeczpospolitej”Warszawskiejnawetnapochwałę,żewRzymietaktowniesięznalazłem2.

Ustąpiłemwporę,jaksięprzekonałemtu,wRzymie.Rządmiałpostawićstanowczeweto3,proponował,bymnieprzeniesionodoCzę-stochowy.Zresztąakttenbyłjużtylkoodbyciemformalnościwmoimmniemaniu.

PamiętamoDrogimKsiędzuwswoichmodlitwachipolecamsięJegomodłom.

Proszęinadalniezapominaćomnie.Przesyłampozdrowienieibło-gosławieństwo.Dopieroterazzabieramsiędopisanialistów.NawetdoDruinienapisałemdotychczas.

†Jerzy,bp

540

Oryg.:AMPP.


†DrogiKsiężeDziekanie.

Listz30IX25otrzymałem.StarałemsięzawszepracowaćdlaBogaiKościoła.Jeżeliludzieźleocenialiluboceniająmojeintencje,niemam

1 PiotrKrysiak,Wodpowiedziks.An.Zienkiewiczowi[...],„PrzeglądKatolicki”1925nr33,s. 519-520.

2 TadeuszChrzanowski,KsiądzbiskupMatulewiczwRzymie,„Rzeczposolita”1925nr226.3 Wrzeczywistościrządpolskinieposiadałprawaweta.Bp.AdamSapiehanazapytanie,31III1925r.otrzymałodpowiedźodabp.FrancescoBorgonginiDuca,uzgodnionązeSt.Grabskim:„NawetniemożnamówićoprawiewetaprzyznanymPolscewsprawiemianowaniabiskupów;wystarczafaktycznieprzejrzećodnośneartykułyiporównaćjezartykułamiinnnychnowychkonkordatów,abysięprzekonać,żeniemawnichżadnejistotnejróżnicy,któradawałabypodstawędotakiejinterpretacji”(T.Górski,Błogosła-wionyJerzyMatulewicz,Warszawa2005,s.434).


donichpretensji,bonieodnichspodziewamsięnagrody,aleodBoga,dlaktóregochwałystaramsiężyćipracować.

Dziwniezobojętniałemnatowszystko,coludzieomniemówiąlubpiszą.Jakzwykle;jednipotępiają,inniżyczliwi,radzibyniewiemcodlamniezrobić.Modlęsięizajednych,izadrugich.

ProjektDrogiegoKsiędzaprzyjechaniatu,doRzymu,nastudiabar-dzomisiępodoba.Myśldobra,proszęjejnierzucać.Alewtymrokuniemacojeszczemyślećojejurzeczywistnieniu.Możesiędarodzinęzcza-semzabezpieczyć.

Imniecośszepcze,żetrzebanamszykowaćsiędopracywRosji;żenadejdzietamczasżniwadlamisjonarzy,ateraztrzebaprzygotowywaćpracowników.

Imwięcejspostrzegamnędzywśródnassamychkapłanówizakonni-ków,tymbardziejdlamniestajesięniejakonamacalnaiwidocznadziałal-nośćDuchaŚw.wKościele,tymbardziejożywiasięmojawiaraimiłośćkuBogu.PrawdziwieelegitDeusinfirmaetignobilia,utnonglorieturomniscaro(por.1Kor1,27).

Proszęniezrażaćsięniczym,pracować,aBógbędziebłogosławiłwysiłkom.

OileDrogiemuKsiędzudałbyBógzdecydowaćsięwstąpićdonas,ioilebyzechciałznamipracować,zawszecałymsercemGopowitamy.Będęsięmodlił,bywolaBożasięspełniła.

Przesyłamserdecznepozdrowienieibłogosławieństwo†Jerzy,bp


541

Oryg.:AMPP.


†DrogiKsiężeDziekanie.

Listz15bm.otrzymałemwczoraj.Dziś,dziękizapobiegliwościks.FranciszkaCzerniawskiegoudałosięotrzymaćbłogosławieństwodlajubilata.

Taksawynosi50lirów.Serdeczniedziękujęzawiadomości.NiedawnopisałemdoDrogiego

KsiędzaDziekana,przypuszczam,żelistnadszedł.Spieszęwysłać,bylistnadszedłnaczas.

PrzesyłampozdrowieniedlaWszystkichibłogosławieństwo.Bógzapłaćzażyczliwość

†Jerzy,bp


542

Oryg.:ArchiwumC.R.(Rzym)nr43766

Warszawa,24października1906

StowarzyszenieRobotnikówChrześcijańskichSekretariatGłównyWarszawa, ul. Piwna nr 11a

DoZgromadzeniaWielebnychOjcówZmartwychwstańcówwKrakowie

SekretariatGłównyStowarzyszeniaRobonikówChrześcijańskichudajesiędoWielebnychOO.Zmartwychwstańcówzprośbąoudzielenienastępującejwiadomości:

Wroku1893doZgromadzeniawKrakowiewstąpiłjakobraciszekniejakiFranciszekStańczuk.WKrakowieprzebywałondoroku1897,potemwyjechałdoRzymu,podobnoRzymopuściłiudałsięniewiado-modokad.Namzaśzależybardzonadowiedzeniusię,gdzieonwRzymieprzebywał,dokądztegomiastawyjechałigdziesięobecnieznajduje.

Do Księży Zmartwychwstańców

Ks. Matulewicz, jako kierownik sekretariatu głównego Stowarzyszenia Robotników Chrześcijańskich zwraca się do Księży Zmartwychwstańców z prośbą o informację o Franciszku Stańczuku, który przed kilkunastu laty wstąpił do tegoż Zgromadzenia, ale potem je opuścił. Jak widać z pisma, sekre-tariatowi Stowarzyszenia bardzo zależy na informacjach o wymienionej oso-bie, choć nie zostały podane żadne racje, w jakim celu dane te są poszukiwane.

655Do Księży Zmartwychwstańców

Mamynadzieję,żeWielebniOO.Zmartwychwstańcynieodmówiąnaszejprośbieizajmąsiętąsprawą.

ŁaskawąodpowiedźprosimynadesłaćpodadresemnaszegoSekreta-riatu, Warszawa, ul. Piwna 11a.

PozostajemyznajgłębszymszacunkiemX.J.Matulewicz

sekretarzgeneralny

Do Księży Zmartwychwstańców656

543


[Warszawa, czerwiec 1907]

DoMagnificencjiLonginaŻarnowieckiegoRektoraDuchownejRzymsko-katolickiejCesarskiejAkademii

MagnificeRector!

UczynionąmiłaskawieprzezWasząDostojnośćRektorskąpropo-zycjęobjęciawAkademiikadedrysocjoligiiprzyjmujęznajwiększąra-

Do ks. Longina Żarnowieckiego

Ks. Longin Żarnowiecki (1842-1915) urodził się na Wołyniu. Szkołę średnią i seminarium duchowne kończył w Żytomierzu. Studia specjalistycz-ne odbywał w Akademii Duchownej w Petersburgu. Tam też w 1866 r. otrzy-mał święcenia kapłańskie. Po powrocie został wikariuszem katedry w Łucku, a następnie profesorem Seminarium Duchownego w Żytomierzu, oraz pro-boszczem w Monasterzyskach. Powołany na profesora do Petersburga, w la-tach 1901-1910 był rektorem Akademii Duchownej, tworząc nowe katedry: egzegezy Nowego Testamentu, teologii pastoralnej i socjologii chrześcijańskiej, na którą w 1907 r. powołał ks. Jerzego Matulewicza z Warszawy. W 1910 r. otrzymał sakrę biskupią i został mianowany sufraganem diecezji łucko-żyto-mierskiej. Zmarł 29 IX 1915 r.

Niemal przez całe życie kapłańskie oddawał się studium nad sprzętami i szatami liturgicznymi. Wiele pisał na ten temat i redagował pismo specjali-styczne „Ozdoba Domu Bożego”.

657Do ks. Longina Żarnowieckiego

dościąiwdzięcznością.Pracybowiemnaukowejoddajęsięzzamiłowa-niem,adostaniesiędoAkademii,ogniskatejpracy,jestmoimnajgoręt-szym pragnieniem.

DostojnyKsiądzAdministratornaszejdiecezjikieleckiej,oilewiem,niebędzienicmiałprzeciwkopowołaniumnienaprofesoradoAkademii.Spodziewamsię,żeizestronycałegonaszegoEpiskopatuniebędziewtymwzgędzieprzeszkód.

Nicinnegominiepozostaje,jakpodziękowaćzgłębisercazazaufa-nie,jakimmnieWaszaPrzewielebnośćobdarowuje,powołującmnienatoszczytneiodpowiedzialnestanowisko.Wszystkichsiłdołożę,bygodnieodpowiedziećpołożonemuwemniezaufaniu.

Gdybymojakandydaturazostałałaskawieuznanazaodpowiednią,mółbymrozpocząćwykładyodnowegorokuszolnego.Domowyinaugu-racyjnejmógłbymwziąć[brakzakończenia].

Do ks. Longina Żarnowieckiego658

544

Oryg.:AMPP.

Wilno, 25 stycznia 1924† Drogi Bracie.

Bógpowołujedozakonu,kogochce,częstobardzowielkichgrzesz-ników.ZakonjestnajlepszymmiejscemdopokutowaniaiokupywaniaczasupracąkuchwaleBożej.

SkoroPanBógtakpokierowałsprawą,iżBratsięznalazłwZgro-madzeniuMarianów,znak,żewtymwolaBoża.Szukanieczegoinnegoigdzieindziejnajprawdopodobniejpociągnęłobyzasobąutratępowoła-

Do br. Kazimierza Żydowo MIC

Kazimierz Żydowo urodził się w Kutnie w 1896 r. Po dłuższym poby-cie w wojsku był nauczycielem w juwenacie w Raśnie, a w 1923 r. wstąpił do Zgromadzenia Księży Marianów. Po odbyciu nowicjatu w Skórcu zmie-nił pierwotny plan zostania bratem i zaczął przygotowywać się do kapłaństwa. Zgromadzenie jednak opuścił. Wstąpił potem do Zakonu Kapucynów, a na-stępnie do wschodniego Zakonu Studytów, gdzie został wyświęcony na kapła-na w 1932 r. W sześć lat później prosił o ponowne przyjęcie do Zgromadze-nia Księży Marianów. Ostatecznie został inkardynowany do diecezji lubel-skiej. Zmarł w 1973 r.

W liście z 1924 r. ojciec Matulewicz przekonuje br. Żydowo, że powinien zostać w Zgromadzeniu i nie myśleć o innym zakonie, natomiast w następ-nym, z 1925 r., gdy już zdecydował się opuścić Zgromadzenie, przesyła mu swoje błogosławieństwo.

659Do br. Kazimierza Żydowo MIC

nia.ProszęwięcuspokoićsięidziękowaćBoguzato,codałitrzymaćsiętego,codał.Ktowytrwadokońca,tenzbawionbędzie.

NiechBógdawytrwanieidopomożewyrobićsięiwykształcićnadzielnegopracownikawwinnicyJego.

Polecającsięmodlitwom,zsercabłogosławię†Jerzy,bpiprzeł.generalny

545


Wilno, 9 czerwca 1925†Drogi Bracie,

Listz28majaotrzymałem.Bógzapłaćzadobresercedlanas.InambardzosmutnorozstawaćsięzDrogimBratem,bocenimyGo

bardzoikochamy.AleniechsiędziejewolaBoża.OilebyjednakBratnieznalazłtego,czegoszukaipragnie,proszę

pamiętać,żedlaNiegonaszeZgromadzenieinaszesercasązawszeotwarte.

Proszęniezapominaćonaswswoichmodlitwachizawszemiećnaswswoimsercu.SzczególniejasiępolecampamięciprzedBogiem.

NanowądrogężyciazsercaDrogiemuBratuprzesyłambłogosła-wieństwo

†Jerzy,bp

Do br. Kazimierza Żydowo MIC660

SŁOWNIK BIOGRAFICZNY

AbramowiczRozaliazBiałegostoku,jednazpierwszychkandydatekdoeucharystek.

AbrantowiczFabian(1884-1946),wyświęcony1908,organizatorirek-torSeminariumDuchownegowMińskuiPińsku,wstąpiłdomaria-nów1926,1928wysłanydoHarbinajakoordynariuszkatolikówob-rządkuwschodniego,aresztowany1939,zmarłwwięzieniunaButyr-kachwMoskwie.

AkrejćMieczysław(1884-1942),wyświęcony1907,wieloletniproboszczw Mosarzu.

Andrzej–ks.Matulewiczpolecałmodlićsięzaniego.

AntonowiczJózef(1853-1916)wlatach1903-1910rządziłdiecezjąsej-neńskąjakowikariuszkapitulny,anastępniebyłwikariuszemgeneral-nymbp.A.Karasia.

AntonucciGiuseppe,w1911podsekretarzKongregacjiStudiów.

Ardziulewicz Wincenty z Radunia.

BakalarczykJózef,bratRyszarda,urodzony1874,wyświęcony1899,wieloletnidziekanwMińskuMazowieckim.

BakalarczykRyszard(1885-1948),wyświęcony1912,wstąpiłdomaria-nów1919,od1922wUSA,uchodzizawspółzałożycielaprowincjiśw.StanisławaKostki.

BałobanLudwik(1872-1936),wyświęcony1897,od1923proboszczidziekanwDziśnie.

661Listy polskie

BandurskiWładysław(1865-1932),wyświęcony1887,od1906sufraganlwowski,kapelanLegionów,od1920przebywałwWilnie.

BaniewiczWincenty(1963-1924),wyśw.1891,proboszczparafiiKiemie-liszki(1924).

Bartkiewicz,urządzałprzyjęciedlaprezydentaS.WojciechowskiegowŚwięcianach.

Bartling,właścicielkamieszkaniaprzyul.Nowogrodzkiej33wWarsza-wie.

BączekJan(1881-1942),kapłanarchidiecezjiwarszawskiej,filozofiteo-log,prof.teologiimoralnejwAkademiiDuchownejwPetersburgu.

BenigniUmberto(1862-1934),prałatwatykański,założycielSodaliciumPianum,tajnejorganizacjiantymodernistycznej.

BiełanosJózefzRadunia.

BisletiGaetano(1856-1937)od1911kardynał,prefektKongregacjiSemi-nariów i Uniwersytetów.

BłażejewiczPiotr(1884-1953),wyświęcony1906,od1924proboszczpa-rafiiTraby.

BłażewiczWincenty,urodzonyw1857,wyświęconyw1880,rektorSe-minariumDuchownegowSejnach.

BobiczIldefons(1890-1944),wyświęcony1915,od1923proboszczpara-fiiHermanowicze,teolog,pisarzidziałacznarodowybiałoruski.

BogdańskiAntoni(1891-1938),marianin1914-1919,powróciłdodiecezjiwłocławskiej,działaczharcerski.

Słownik biograficzny662

BokszczaninAntoni(1885-1933),wyświęcony1910,od1923proboszczparafiiNajświętszegoSercaJezusowegowWilnie.

BołądźBolesławzewsiWaszkiele.

BołtućAleksander(1882-1963),wyświęcony1905,wstąpiłdomarianów1922,magisternowicjatu,prowincjał,radnygeneralny.

BorkowskiLudwik,ks.archidiecezjimohylewskiej,urodzony1874,wy-święcony1898,1923-1936dyrektorBiuraEpiskopatuPolski.

BourgeoisKarolWasyly(1887-1963)TJ,przełożonywschodniejmisjiwAlbertynie(1924-1925).

Bowszys Józef z Radunia.

BrejwoJózef,urodzonyw1891,wyświęconyw1913,od1919proboszczparafiiŁyngmiany.

BromboszczTeofil(1886-1937),wyświęcony1912,drteologiibiblijnejweWrocławiu,wykładowcanaUniwersyteciewWilnie,1934bpsu-fragankatowicki.

BrzeziewiczEuzebiusz(1858-1944),wyświęcony1881,proboszczparafiiśw.AleksandrawWarszawie,od1919uniegomieszkałnuncjuszRat-ti;zawiózłPiusowiXIprośbębp.MatulewiczaozwolnieniezWilna.

BrzozowskiWładysław,urodzonyw1892,wyświęcony1915,od1920proboszczparafiiBystrzyca.

Buczys(Bučys)FranciszekPiotr(1872-1951),wyświęcony1899,wstąpiłdomarianów1909,konsekrowanynabiskupaobrządkuwschodniego1930,generałmarianów(1927-1933,1939-1951).

663Słownik biograficzny

Bulota(Bułat)Andrzej(1872-1941),prawnik,1907-1912reprezentantwojewództwasuwalskiegowDumiewPetersburgu.

Certowiczówna,dobrodziejkaBielan.

ChaleckiLucjan(1873-1964),kolegazestudiówMatulewiczawyświęco-ny1899r.Dziekanbiałostocki.Kanclerzkuriiwileńskiej(1920-1926).

ChamionekWitalis(1888-1971),wyświęcony1922,wstąpiłdomarianów1925,spowiednik.

ChełmickiZygmunt(1851-1922),kapłanarchidiecezjiwarszawskiej,re-daktoriwydawca,społecznik;załatwiaługenerała-gubernatorawar-szawskiegoosiedleniesięzakonników.

ChodykoAleksander(1880-1946),wyświęcony1905,od1920proboszczidziekanwBiałymstoku.

ChodykoStanisław(1893-1978),wyświęcony1918,od1923proboszczparafiiKozłowicze.

ChomskiLeopold(1885-1982),wyświęcony1910,katechetaszkółwileń-skich.

CieplakJan(1857-1926),wyświęcony1881,prof.teologiidogmatycz-nejAkademiiDuchownejwPetersburgu,konsekrowany1908,sufra-gan,potemrządcamohylewski,1922aresztowanyprzezbolszewikówiskazanynaśmierć,deportowanydoPolski,1925nominatabpwileń-ski,zmarłwUSA,ciałosprowadzonodokatedrywileńskiej.

CieplińskaWandaStella,żonaC.Cieplińskiego.

CieplińskiAntoni(1873-1935),wyświęcony1898,pracownikMWRiOPi generalny wizytator religii.


CieplińskiCzesław,krewnyks.A.Cieplińskiego,kandydatnanauczycie-lanaBielanach(1916).

CikotoAndrzej(1891-1952),wyświęcony1911,wstąpiłdomarianów1920,organizatorklasztorównaBiałorusi,1933-1939generałzakonu,1939Harbin,1948aresztowany,zmarłwokolicachBajkału.

CzarkowskiTeofil,urodzony1872,wyświęcony1906.

CzeczottFeliks(1907-1981),marianinod1924,wyświęcony1937,kate-chetaidługoletniczłonekKomisjiEpiskopatudosprawKinematogra-fiiiRadiofonii.

CzerniawskiAntoni(1867-1929),wyświęconynakapłana1892,od1910proboszczparafiiśw.Janaidziekanwileński.

CzerniawskiFranciszek(1893-1979),wyświęcony1920,kandydowałdomarianów,działaczbiałoruski,przebywałweFrancji,BelgiiiUSA.

CzerniewskiJózef(1895-1967),wyświęcony1921,studentnaKUL.

Česaitis(Czesaitis)Ignacy(1893-1961),wyświęcony1915,marianin1913-1930.

DandiniAscenso,w1911sekretarzKongregacjiStudiów.

Dąbrowski(Dambrauskas)Aleksander(Jakštas)(1860-1938),wyświę-cony1888,prof.AkademiiDuchownejwPetersburguiSeminariumwKownie,pisarz,działacznarodowylitewski.

DemczukPaweł,bazylianin.


DenisewiczStefan(1836-1913),wyświęcony1868,konsekrowany1908,administratordiecezjimohylewskiejimińskiej,zesłanynawygnanie1911.

DeVilleFeliks,urodzonyw1882,wyświęconyw1905,w1913prefektgimnazjówwWarszawie.

DębińskiKarol(1858-1943)inspektoriprof.teologiipasterskiejAkade-miiDuchownejwPetersburgu.

Doliniec,klerykzMińska,kandydatdomarianów.

DrozdowskaIrena(1884-1976),nauczycielkahistoriiiwychowawczyniwZakładziehr.Plater-Zyberkówny.

DubowskiIgnacy(1974-1953),biskupemżytomierskimbyłwlatach1916-1925.

Dworanowski(Dvaranauskas)Wincenty(1871-1966),wyświęcony1899,wstąpiłdomarianów1911,organizatorklasztorównaLitwie.

EllertJan(1891-1962),wyświęcony1916,od1922notariuszkuriiwileń-skiej.

EllertJuliuszAlojzy(1866-1930?),wyświęcony1889,kanonikidługolet-niproboszczparafiiśw.JanawWilnie.

FajęckiAleksander(1881-1944),wyświęcony1904,pracownikkuriiwar-szawskiejuczeńks.MatulewiczawAkademiiDuchownej.

Fiutkowski,szwagierks.R.Bakalarczyka.


FolkmanKonstanty,urodzony1841,wyświęcony1875,w1913pro-boszczparafiiIzdebnokołoGrodziskaMazowieckiego,gdzieteżpro-wadziłzakładwychowawczy.

GallStanisław(1865-1942),wyświęcony1887,konsekrowany1918,su-fraganwarszawski,biskuppolowy.

GałeckaLeontynaHelena(1869-1937),wlatach1920-1932przełożonageneralnaZgromadzeniaSióstrImieniaJezus.

GardasównaAlodia,kandydatkadoeucharystek(1923).

GasparriPietro(1852-1934),kardynał,sekretarzstanu,twórcaKodeksuPrawaKanonicznego(1917)iPaktówLateraneńskich1929.

GąsiorowskiZygmunt(1875-?)prawnik,pedagog.W1922mianowanykuratoremOkręguSzkolnegoWileńskiego.

GemelliAgostinoOFM(1878-1959),działaczkościelny,założycielkato-lickiegouniwersytetuSacroCuorewMediolanie,lekarz,psycholog.

GemmaGalgani(1878-1903),Włoszka,beatyfikowanaw1933ikanoni-zowana w 1940.

GieczewiczHipolit,prezesKresowegoZwiązkuZiemian.

GiedrysKonstanty(1879-1925),wyświęcony1906,wstąpiłdomarianów1921,ekonomnaBielanach.

GłąbikowskiJakub(1875-1954),bratwZgromadzeniuMarianówod1919.


GłowackaAniela(1859-1943),przełożonageneralnaZgromadzeniaSióstrNajświętszegoSercaJezusowegowlatach1914-1919,dyrektor-kagimnazjumnaPięknej.

GodlewskiWincenty(1888-1943),wyświęcony1914wdiecezjiwileń-skiej,działacznarodowybiałoruski.

GrabskiStanisław(1871-1949),ekonomista,działaczpolityczny,po-seł,minister(negocjatorpolskiegokonkordatu),1939-41więzionywZSRR,działaczemigracyjnywLondynie,1945wWarszawie.

Grosz,ŻydzzaściankaSołomiankawgminiebystrzyckiejnaWileńsz-czyźnie.

GrumGrzymajłoSergiusz(1866-1945),ksiądz,synministrarosyjskiego;studiowałprawowPetersburgu.,filozofięwBerlinieiHaidelbergu,apoprzejściunakatolicyzmteologięwInsbrucku(1904-1909).

GylysAntoni(1894-1966),psychiatra.W1918byłstudentemwMona-chiumisłużyłks.MatulewiczowizapośrednikawjegokontaktachzinnymiosobaminaZachodzie.

HanusowiczJan(1864-1940),wyświęcony1886,wikariuszkapitulnydie-cezjiwileńskiej(1918).

HarasimowiczMichałzRadunia.

HermanowiczJózef(1890-1978),wyświęcony1913,wstąpiłdomaria-nów1924,pracowałwHarbinie,1948-1955naSyberii,potemPolska,Rzym, Anglia.

HolakWalerian(1884-1948),wyświęconynakapłana1905,od1919pro-boszczidziekanwŚwirze.


HoliFeliks(1894-1977),wstąpiłdomarianów1918,zakrystian,fryzjer,szewc.

HryniewieckiKarol(1841-1929),wyświęcony1867,biskupwileński(1883-1889),od1885nazesłaniu,od1891arcybiskuptytularnyPergeprzebywałweLwowie.ByłsprowadzanydoWilnaprzezendecjęiwy-korzystywanydowalkizbp.Matulewiczem

HubertowaMaria(1875-1955),odegraławażnąrolęprzypowstawaniuStowarzyszeniaMłodzieżyAkademickiej„Odrodzenie”.

HusznoAndrzej,ksiądzdiecezjikieleckiej,usiłowałoderwaćodKościo-łaparafięMstyczówizałożyćwłasny„KościółDemokratyczny”.Ra-tującksiędzaiparafię,ks.LeonKulwiećstraciłżycie.

Jachimowicz,inżynierzWarszawy.

JaczewskiLeonard(1858-1916),inżynierigeolog,pracowałnarzeczPo-loniipetersburskiejiszkolnictwapolskiego.

Jadwigaśw.(1374-1399),królowaPolski.

JakowskiWłodzimierz(1876-1919),wyświęcony1907,wstąpiłdomaria-nów1912,prowincjał,pracowałwUSA.

JałbrzykowskiRomuald(1876-1955),wyświęcony1901,konsekrowany1918,bpsejneński,łomżyński,abpwileński–od1945wBiałymstoku.

JamiołkowskiHenryk(1890-1973),marianin1917-1925.

JamonttEdward(1850-1935),wyświęcony1874,od1922wikariuszpa-rafiiWawiórka.

Jan,ks.Matulewiczpolecałmodlićsięzaniego.


Janek,kandydatdomarianów.

JaniszowskiJan,urodzony1893.wyświęconywdiecezjipłockiej1917,marianin 1918-1921.

JankowskiCzesław(1857-1929),organizatorżyciakulturalnegowWil-nie,od1922członekredakcji„Słowa”,związanyz„krajowcami”.

JankowskiJózef(1865-1935),poetaitłumacz,przywódcamesjanistów.

JanowiczJan(1887-1968),wyświęconyw1910,od1922proboszczpara-fiiBrzostowicaMała,bezpodstawniepodawałsięzamarianina.

JanuszewiczJerzy(1871-1947),wyświęcony1901,od1914notariuszku-riiwileńskiej.

JarzębowskiJózef(1897-1964),wstąpiłdomarianów1917,wyświęcony1923,wychowawca,historyk,poeta,zmarłwSzwajcarii,pochowanywFawley.

JozafatKuncewiczśw.(ok.1580-1623),abpPołocka,krzewicieliobroń-caunii,męczennik.

KakowskiAleksander(1862-1938),wyświęcony1886,rektorAkademiiDuchownejwPetersburgu(1910-1913),abpwarszawskiod1913,od1919kardynał.

KallertowaTeklapodarowałaswójdomwDruiparafiizadożywocie.KsiądzproboszczZienkiewiczprzekazałtendomsiostromeucharyst-kom,któreodzyskałygoodwojska.

KaniewiczWincentyzewsiPowołoka.

KaniowskiTeodor,adwokatwarszawski.


Karaś(Karosas)Antoni(1856-1947),wyświęcony1883,prof.irektorSe-minariumŻmudzkiego,konsekrowany1907,sufraganłucko-żyto-mierski,potemordynariuszsejneńskiiwyłkowyski.

Karewicz(Karevičius)Franciszek(1861-1945),profesorAkademiiDu-chownejwPetersburgu,1914-1926biskupżmudzki,od1926arcybi-skuptytularnyscytopolitański,marianin.

Kaspra Antoni z Radunia.

KawkaWawrzyniec,marianin(1920-1933).

KępińskiWładysław(1881-1942),profesorSeminariumWarszawskiego.

KierulAntonizewsiWaszkiele.

KisielWładysław(1894-1950),wyświęconynakapłana1917,od1921katechetawLidzie.

KluczyńskiWincenty(1847-1917),wyświęcony1871,1910-1914abpmohylewski,zesłanynaKrym.

KłopotowskiIgnacy(1866-1931),wyświęcony1891,pisarz,wydawca,działaczkatolicki,opiekunsierot,beatyfikowany19.06.2005.

KobyłeckiEugeniusz,pierwszyoficjalnyredaktor„ProChristo”.

KolasińskaLudwikaHonorata(1864-18V1920),pochodziłazrodzinyziemiańskiej,wZgromadzeniuSióstrImieniaJezusbyłaprzełożonągeneralną.

Kolski,mógłułatwićzdobycieprawawłasnościBielan.


KorniłowiczWładysław(1884-1946),kapelanzakładudlaociemniałychwLaskach(1930-1939),redaktor„Verbum”,popularyzatorneotomi-zmu.

Korszyński(Krupa)Franciszek(1893-1962),wyświęcony1915,marianin1915-1920,obózkoncentracyjnyDachau1939-1945,konsekrowany1946,sufraganwłocławski,1951-1953wikariuszkapitulny.

KošysJerzy,1910nowicjuszmariańskiwPetersburgu,wystąpił1918weFryburgu.

KowalewskiJerzy,Rosjaninurodzony1882,wstąpiłdomarianów1923,1925niedopuszczonydoodnowieniaślubów.

KowkielJózefzewsiStraszuny.

KrawczykJan,urodzony1888,wyświęconynakapłana1907,w1924ka-techetawszkołachwarszawskich.

KrawczykSeweryna,kandydatkadoeucharystek(1923).

KretowiczJanurodzony1871,wyświęcony1895,długoletniadministratorkościołaśw.Franciszka(pobernardyńskiego)wWilnie,wicedziekan.

Kriszczukaitys(Kriščiukaitis)Jonas(1866-1946),wyświęcony1891,wstąpiłdomarianów1919,sekretarzbp.Matulewicza,pracownikku-riigeneralnej.

KudirkaAgata,siostraks.Feliksa,pracowałaumarianówweFryburgu,jednazpierwszychsióstrubogich.

Kudirka(Kudyrka)Feliks(1870-1932),wyświęcony1894,wstąpiłdoma-rianów1911weFryburgu,1913wyjechałdoAmeryki,od1930pro-wincjał.


Kukta(Kuchta)Józef(1873-1942),1922deportowanydoRepublikiLi-tewskiej,gdziezostałwikariuszemgeneralnymbp.Matulewiczanaczęśćdiecezjiwileńskiejpostronielitewskiej,od1926biskupdiece-zjikoszedarskiej.

KuleszaEugeniusz(1891-1941),wstąpiłdomarianów1915,wyświęcony1921wRaśnieprzezbł.Jerzego.Zamordowanyprzezkrasnoarmiej-ców w Drui 30 czerwca.

Kulikowski(Kulikauskas)Wincenty(1878-1936),wyświęcony1903,wstąpiłdomarianów1912,pracowałwUSA.

KulwiećLeon(1870-1919),wyświęcony1904,wstąpiłdomarianów1911,zapoczątkowałSodalicjęMariańskąiduszpasterstwoakademic-kiewWarszawie.

KuźmińskiJan,urodzony1873,wyświęcony1901,od1919proboszczwNaczyidziekanraduński.

LanghamerBronisław,urodzony1879,wyświęcony1905wKielcach.

LaukaitisJózef(1873-1952),wyświęcony1897,prof.SeminariumSej-neńskiego,kanclerzkurii,założyciel„Šaltinis”i„Vadovas”,1912po-sełdoDumywPetersburgu,po1940deportowanynaUkrainę.

LaurentiCamillo(1861-1938),prefektKongregacjiZakonników,od1921kardynał.

LedóchowskiWłodzimierz(1866-1942),od1915generałjezuitów.

LewandowiczMieczysław,urodzony1886,bratWładysława,wyświęco-nydladiecezjikujawsko-kaliskiejw1915,drfilozofii.


LewandowiczWładysław(1894-1949),założyciel„Odrodzenia”,wstąpiłdomarianów1920,1920-25redaktor„Prądu”,wyświęcony1927,or-ganizatorAkcjiKatolickiejwWarszawie.

LewickiWładysław(1881-1957),wstąpiłdomarianów1912,wyświęco-ny1918,opiekunsierot,spowiednik.

LubianiecKarol(1866-1942),wyświęcony1898,prof.SeminariumwWilnie,twórcazakładudlasierot,przeciwnikbp.Matulewicza,za-mordowany przez hitlerowców.

LubomirskiZdzisław(1865-1943),działaczpolitycznyispołeczny,1915-17prezydentWarszawy,1917-18członekRadyRegencyjnej.

Łapa,byłysalezjanin,kandydatdomarianów.

ŁaposzkoDonat(1875-1957),wyświęconywdiecezjimińskiej1907,ma-rianin1923-1927,od1939wdiecezjiłódzkiej.

ŁaszewskiWładysław(1884-1961),wstąpiłdomarianów1926,wyświę-cony1932,prawnik,dyplomata,przełożony.

ŁopacińskiSergiusz,ziemianinwokolicyDrui,członekkomitetuodbu-dowykościołówwWilnie.

ŁozińskiZygmunt(1879-1932),bpmiński(1917-1925),potempiński.

ŁozowskiCyprian(1891-1978),wyświęconynakapłana1915,w1923wikariuszwIdołcie.

ŁuniewskiJózef(1887-1951),wyświęcony1910,wstąpiłdomarianów1926,od1948prowincjałmarianówPolakówwUSA.


MaciejewiczStanisław(1869-1940),wyświęconynakapłana1894,dłu-goletnirektorkościołaśw.KatarzynyiprefektszkółwWilnie,poseł,senator.

Maciejewska(Klamko)CzesławaJadwiga(1886-1967),od1906wZgro-madzeniuSióstrImieniaJezus,od1916kierowniczkagospodarczaschroniskanaBielanach,1946-1952przełożonageneralnazakonu.

Maculewicz(Matsulewicz,Maironis)Jonas(1862-1932),wicerektoriprof.AkademiiDuchownejwPetersburgu,1909-1932rektoriprof.SeminariumDuchownegowKownie,poetanarodowylitewski.

Majewski,major,w1923dowódcajednostkiwojskowejwDrui.

MakarewiczTadeusz(1872-1949),wyświęcony1895,od1924proboszczwKalwariiwileńskiej.

MakowskiJan,urodzony1867,wyświęconynakapłana1893,w1915przekazałparafięBielanymarianom.

MalinowskiAugustyn,urodzony1894,wyświęconynakapłana1919,w1925katechetawWilnie.

Mańkowscy,fundatorzyzakładudlaubogichchłopcównaPradze.

MańkowskiPiotr,urodzony1870,wyświęconynakapłana1895,w1924pracowałwBrasławiu.

MarczewskaStefania,kandydatkadoeucharystek(1923),właścicielkaposiadłościwChoroszczy.

Markun,klerykwŚwięcianachw1923.

MarmionKolumbanOSB(1858-1923),autorksiążekascetycznych.


MarszałkiewiczWładysław,zmartwychwstaniec,konsultorKongregacjiSprawZakonnych.

Matulewicz,żonaprofesoraJanaMatulewicza.

MatulewiczFeliks(1839-1902),bratmatkiJerzegoMatulewicza,wy-święcony1862,całeżyciekapłańskiepracowałwPiasecznie.

MauersbergerJan(1877-1942),wyświęcony1900,kanclerzkuriipolo-wej,prefektreligiiwgimnazjum;kandydowałdomarianów.

MeysztowiczAleksander(1864-1943),ziemianin,prezesTymczasowejKomisjiRządzącejLitwyŚrodkowej(1921-1922)iministersprawie-dliwości(1926-1928)RP.

MichalkiewiczKazimierz(1865-1940),wyświęcony1888,konsekrowa-ny1923,sufraganwileński.

Mickiewicz(Mickevičius)Hieronim,urodzony1886,marianin1915-1922?

MieczkowskiIldefons,urodzony1894,wyświęcony1918,od1922pro-boszczparafiiSzczytniki.

MikaPiotr,urodzony1897,marianin1922-1946,wyświęcony1932.

MiłkowskiStanisław(1881-1961),wyświęconynakapłana1906,od1914profesor Seminarium w Wilnie.

MiłkowskiZygmunt(1889-1943),wyświęcony1911,od1922proboszczw Dereczynie

MroczekWładysław(1890-1976),wstąpiłdomarianów1911,wyświęco-ny1913,1933-1939prowincjał,1951-1957generał,potemBalsamãow Portugalii.


NarwoyszA.,urzędnikwdelegaturzepolskiejwWilnie.

NawrockiStanisław(1887-1958),wyświęcony1901,1922-1927posełnasejm.

NiewieroFlorian(1896-1976),wyświęcony1920,studentweFryburgu(1924).

NiezabytowskaAlina(1865-1942?),ziemiankawileńska,przyjaźniłasięzbp.Matulewiczem.

NiezabytowskiEdmund,ziemianin,mążAliny,zmarł1925.

NikielKarol(1873-1927),kanclerzkuriiarchidiecezjikrakowskiej.

NiteckiMarian,urodzony1869,wyświęcony1892,marianin1925-1927?

NosewiczJanzRadunia.

NosewiczWacławzNosewicz.

NosulJanzewsiWigańce.

Nowicka,wilnianka.

Nowicki(Navickas)Justyn(1885-1973),wyświęcony1909,wstąpiłdomarianów1910–przełożony,mistrznowicjuszy,autorpopularnychpisemekreligijnychnaLitwie.

Około-KułakAntoni(1883-1940),prawnik,redaktor.W1918wikariuszgeneralnyabp.Roppa.Wkońcu1918kierowniksekretariatuabp.Roppa w Warszawie.


O’RourkeEdward(1876-1943),wyświęcony1907,konsekrowany1918wWilnieprzezbp.Matulewicza,bpryski,potemgdański,w1940wstąpiłdomarianówwRzymie,niezłożyłślubówzakonnych.

OsmołowskiJerzy(1872-1954?),szefZarząduCywilnegoZiemWschod-nich(1919-1920).

OstrowskiAdolfzRadunia.

OśniałowskaZ.,prosioprzyjęciesynadogimnazjumbielańskiego.

OtulakBronisław,kandydatdomarianów.

PacelliEugenio(1876-1958),nuncjuszwBawariiod1917,wybranynapapieża1939przybrałimięPiusaXII.

PapczyńskiStanisław(1631-1701),założycielmarianów,w2007zaliczo-nydogronabłogosławionych.

PautarokasKazimierz(1875-1958),biskupdiecezjiponiewieskiejod1926.

PawskiJerzy(1902-?),wstąpiłdomarianów1923,wyświęcony1932,opuściłzakon.

PechnikAleksanderks.(1854-1935),od1907redagował„GazetęKo-ścielną”,należałdoStronnictwaKatolicko-NarodowegoweLwowie.

PeresypkinPiotr,urodzony1899,marianin1923-1927,opuściłzakon.

PietranisJustyn,urodzony1864,wyświęcony1886,proboszczidziekanwparafiiŚwięciany(1912-1923).


PietrzakJózefStanisław(1882-1954),założycielstowarzyszeniaStanisła-witów,kolekcjoner,pisarzhistoryczny.

PiłsudskiAdam,referentrolnydóbrpaństwaZarząduCywilnegoZiemWschodnich(1920).

PiłsudskiJózef(1867-1935),marszałekPolski.

PiotrowskaBeata,kandydatkadoeucharystek.

PlaterHenryk(1817-1868),sufraganwarszawski(1858-1868).

Plater-ZyberkCecylia(1853-1920),należaładotajnegoZgromadzeniaSióstrPosłanniczekSercaJezusa,fundatorkaszkółwWarszawieprzyulicyPięknejiChyliczkach,prekursorkaruchuinteligencjikatolickiej,opiekunkastudentów,autorkaksiążekowychowaniu,współdziałałazks.Matulewiczem.

Plater-ZyberkWeronikazLiksny.

PłokarzJozafat,od1907należałdomłodzieżowegokołaetycznegonaPięknej;1911rozpocząłnowicjatmariańskiweFryburgu,odszedłw1912bezprofesji,wykładowcahistoriiwKolegiumBielańskim.

PogorzelskiMichał,urodzony1858,wyświęcony1880,przeniósłsiedzibęparafiizWawrzyszewanaBielanyiodnowiłkościół.

PokrzywnickaMariaAlojza(1878-1930),przez10latprzełożonaSióstrImieniaJezuswWarszawieprzyulicyWileńskiej.

PompiljBasilio,urodzony1858,kardynał,od1911wikariuszdlaRzymu.

PrapuolenisKazimierz(1858-1933).NapoczątkuXXwiekubyłnotariu-szemkuriimetropolitalnejwPetersburgu;miałdobrestosunkizurzędni-kamirosyjskimi;przezkilkalatpracowałwkuriibiskupiejsejneńskiej.


ProczekKazimiera,studentkaweFryburgu,znanadziałaczkawPolsce.

ProplaskaJanzewsiSkładańce.

PrzeździeckiHenryk(1875-1939),wyświęcony1895,konsekrowany1918,bppodlaski,sekretarzKonferencjiEpiskopatuPolski.

PtaszyckiStanisław(1853-1933),historyk,wlatach1919-1920prof.USBw Wilnie.

PucewiczFranciszka,posłanniczkaNSJ. PuciataLeon(1884-1943),wyświęcony1911,prof.SeminariumwWil-

nie i USB.

PuciłowskaEustela,kandydatkadoeucharystek(1923).

RaczkiewiczWładysław(1885-1947),polityk,odXII1920do27VI1921delegatrząduRPwLitwieŚrodkowej,1921-1924wojewodanowo-gródzki.

RaczyńskiJózef(1874-1931),ministerrolnictwa(II1921-XII1922),kie-rownikministerstwarolnictwa(XII1922-V1923iV–VI1926).

RadziejowskaMaria,studentkaweFryburgu(1911-1914).

RadziszewskiIdzi(1871-1922)organizatoripierwszyrektorKUL.

RadziwiłłMagdalena(1861-1945),żonaMikołajaRadziwiłła,wspieraładążenianarodoweBiałorusinówiLitwinóworazKościółunicki.Zjejhojnościkorzystali:ks.F.Abrantowicziks.A.Cikoto.

RadziwonAlbin(1892-1976),wyświęcony1918,pochodziłzarchidiece-zjimohylewskiej,w1924katechetawGłębokiem.


Rancans(Rantzan)Józef(1886-1970),uczeńks.MatulewiczazAkademiiDuchownej1908-1911,konsekrowany4.05.1924,sufraganwRydze.

RattiAchille(1857-1939),nuncjuszwWarszawie1918-1921,1922pa-pieżPiusXI.

Raubal,kandydatdomarianów(1923).

ReinysMieczysław(1884-1953),wyświęcony1903,od25IX1925do21IV1926ministersprawzagranicznychLitwy,od1926sufraganwyłkowyski,od1940miałudziałwrządacharchidiecezjąwileńską.Zmarłwwięzieniusowieckim.

Rekłaitis(Reklais)Kazimierz(1887-1967),wyświęcony1913,wstąpiłdomarianów1918,organizatorkuriigeneralnejwRzymie.

ReszećJózef(1890-1958),wyświęcony1917,od1922profesorSemina-rium w Wilnie.

RodzewiczJulianzewsiSkładańce.

RomanowskiWacław,urodzony1889,wyświęcony1913,proboszczwHermaniszkachod1922.

RomaszkoJanzRadunia.

RomejkoFranciszek,urodzony1885,wyświęcony1909,od1922pro-boszczwZadorożu.

RomelJan(1893-1970),wyświęcony1918,wikariuszparafiiDaugelisz-ki(1925).

RonikierAdam(1881-1952),działaczspołeczny,w1916/17prezesRadyGłównejOpiekuńczej.


RoppEdward(1851-1939),wyświęcony1886,konsekrowany1902,bptyraspolski,1903bpwileński,1907impeditus,od1917abpmohylew-ski,1919skazanynaśmierć,ułaskawionyiodesłanydoPolski;wLu-bliniezorganizowałseminariummisyjne.

RoppLudwika,bratanicaabp.Roppa,członkiniZgromadzeniaSióstrPo-słanniczekSJ,przełożonaszkołyrolniczejwChyliczkach.

RostworowskiTadeusz(1860-1928)hrabia,architekt,prezesTowarzy-stwaTechnikówwWilnie.

RuszczycFerdynand(1870-1936),malarz,scenograf,od1919prof.USBw Wilnie.

Rutkowska,przełożonasióstrwRaśnie.

RzeszotównaAncila,kandydatkadoeucharystek(1923).

SadowskiAntonizNowejKozakowszczyzny.

SadunasJózef,urodzony1868,wyświęcony1900,proboszczparafiiStru-nojcie(1920).

SapiehaAdam(1867-1952),w1905-1911pracownikKuriiRzymskiej,od1911bpkrakowski,kardynał.

SarosiekStanisław(1871-1941),wstąpiłdomarianów1921.

SavukinasWitalis,urodzony1905,marianin(1921-1925).

SawickiAdam(1887-1968),wyświęcony1908,od1955administratordiecezjiwBiałymstoku.


SawickiEdward(1871-1943),wyświęcony1893,wstąpiłdomarianów1923.

Sergiej,ks.Matulewiczpolecałmodlićsięzaniego(1910).

SękowskiAleksander(1876-1978),wyświęcony1899,wstąpiłdomaria-nów 1917.

SękowskiWincenty(1840-1911),wyświęcony1864,ostatnizbiałychma-rianów,współpracowałprzyodnowieniuzakonu;pochowanyzaabsy-dąkościoławMariampolu.

SiedleckiMichał(1873-1940),zoolog,1919-1921rektorUSBwWilnie,zmarłwoboziekoncentracyjnymwSachsenhausen.

SiemiecJan(1846-1919),budowniczykilkukościołówwarszawskich,od1889proboszczparafiiśw.Antoniego.

SikorskiJózefzewsiLelusze.

SkałłonGieorgij(1847-1914)generał-gubernatorwarszawski(1905-1914).

SkorkoAntoni,urodzony1889,wyświęcony1918,od1921wykładowcateologiidogmatycznejnauniwersyteciewileńskim.

SkrindaBenedykt(1868-1947),wyświęcony1903,wstąpiłdoZgroma-dzenia1923,współorganizatormarianówwŁotwie.

SkrodisJan(1883-1935),wyświęcony1907,od1918profesorSemina-rium w Wilnie.

SkrzyneckiZygmunt,urodzony1898,marianin,brat(1919-1924).


SkrzyńskiWładysław(1873-1937),wiceministersprawzagranicznych(1919),posełiambasadorprzyWatykanie(1921-1937).

SkvireckasJózef(1873-1959),sufraganżmudzki(1919-1926),metropoli-takowieński(1926-1959).

SmulkoKazimierz(1894-1965),wstąpiłdomarianów1923,wyświęcony1926,duszpasterz,ekonom.

SobczykJan(1893-1943),wstąpiłdomarianów1917,wyświęcony1918,wychowawca,prowincjał(1939-1943).

SokołowskiCzesław(1877-1951),wyświęcony1905,prof.SeminariumWarszawskiego,kanclerzkurii,organizatorwydziałuteologicznego,konsekrowany1919,sufraganpodlaski,wikariuszkapitulny,admini-stratorapostolski.

SongaiłłoAntoni(1867-1940),wyświęcony1890,dziekanwSokółceiBrześciu.

SongaiłoKonstantyn,kandydatdoZgromadzenia,odszedłbezślubów.

SperskiBolesław(1871-1944),wyświęcony1897,od1921dziekanwWołkowysku.

SpringowiczAntoni(1876-1958),wyświęcony1901,konsekrowany1920,sufragan,1923ordynariusz,1924metropolitaryski.

StamczekFlawia,kandydatkadoeucharystek(1923).

StaniewiczWiktor(1866-1932),matematyk,od1919prof.UniwersytetuS.BatoregowWilnie,1921/1922rektor.

Stanisław,kandydatdomarianów.


StankiewiczAdam(1891-1949),wyświęcony1914,działaczreligijnyipolitycznybiałoruski,pisarziwydawca,poseł.

StankiewiczJózef(1866-1941),wyświęcony1889.

StankiewiczównazWilna,przywiozładoks.Matulewiczanominacjęnabiskupa.

StańczukFranciszek,zmartwychwstaniec(1893).

StaugaitisJustyn(1866-1943),od1926biskuptelszewski.

SteckiewiczJulian(1878-1927),wyświęcony1902,sekretarzkuriiwileń-skiej(1911-1921),dziekanwSokółce(1922-1927).

StepowiczKonstanty(1890-1926),wyświęcony1915,działaczreligij-nyispołeczno-kulturalny,poetaipublicystapiszącywjęzykubiało-ruskim.

StraczyńskiWincentyzewsiPowołoka.

StrenskiEmil,ks.,BrooklynNY,1925r.dopomagałmarianomuzyskaćprawopobytuwAmeryce.

Stroynowska,kanoniczkazWarszawy.

StudnickiWładysław(1866-1953),publicysta.

SydryStefan(1894-1981),wyświęcony1917,marianin1919-1947.

SymonFranciszekAlbin(1841-1918),wyświęcony1864,prof.irektorAkademiiDuchownejwPetersburgu,konsekrowany1892,sufraganmohylewski,1897bppłocki,deportowanydoOdessy,1901Rzym.


SzafiańskiFeliks,urodzony1899,kolegaJarzębowskiego,1925-1935uczyłwKolegiumBielańskimpolskiegoiłaciny,kandydowałdoZgromadzenia.

SzczepkowskiMateusz,właścicielwydawnictwawWarszawie.

SzczepkowskaZofiaMagdalena(1869-1947),1898-1915przełożonage-neralnaSióstrWynagrodzicielek.

Szeląg[Szeluk]Leon(1903-1980),wstąpiłdomarianów1923,wyświęco-ny1936,wychowawca,więzieńpolitycznykomunizmu,prowincjał.

SzelążekAdolf(1865-1950),wyświęcony1888,konsekrowany1918,su-fraganpłocki,od1925bpłucki,1944więziony,wydalonydoPolski.

SzeptyckiStanisław(1867-1950),generałLegionów,dowódcafrontuli-tewsko-białoruskiego,1923-1926ministersprawwojskowych.

SzyłkoAntonizRadunia.

SzyłkoJulian,synAntoniego,wojskowyzWilna.

ŚwiętorzeckiB.,naczelnikDóbrPaństwaOkręguWileńskiego(1920).

Świrska,kapelanwojskowy(1921).

TeodorowiczJózef(1864-1938),od1901abplwowskiobrządkuormiań-skiego.

TeresazMostowejwWilnie.

Tewiel Józef z Radunia.


TkaczLeon,urodzony1897,marianin(1915-1926).

TokarzewskiJózef(1879-1931),wyższyoficer.

TokarzewskiMarian(1874-1941),kapelanprezydentaSt.Wojciechow-skiego,pochodzącyzdiecezjikamienieckiej.

ToporskiFranciszek(1871-1944),ojciecduchownySeminariumWar-szawskiego.

TotoraitisJonas(1872-1941),wyświęcony1895,historyk,jedenzpierw-szychmarianówodnowionegoZgromadzenia,1930-1933prowincjał.

Tracun(Tracewski)SamuelStanisław(1891-1969),wyświęcony1914,notariuszkuriiwileńskiej.

TrószyńskiZygmunt(1886-1965),wyświęcony1914,wstąpiłdomaria-nów1915,kapelanPowstaniaWarszawskiego,proboszczmarymonc-ki,więzieńpolityczny.

TrzeciakStanisław(1873-1944),prof.AkademiiDuchownejwPetersbur-gu,proboszczparafiiWszystkichŚwiętychwWarszawie,zamordowa-nyprzezNiemców.

UrbanowiczJan,urodzony1895,wyświęcony1919,studiowałprawonaUniwersytecieLubelskim.

UrbanowiczMichał(1890-1978),wyświęcony1915,wstąpiłdomaria-nów1922,pracowałwUSA.

ValpitrsBronisław(1899-1976),wyświęcony1921,wstąpiłdoZgroma-dzenia1923,współorganizatormarianównaŁotwie.


VileikisKazimiera,byłanazaretanka,pierwszaprzełożonaeucharystekwDrui,opuściławspólnotę.

WalickiJózef(1873-1924),w1914przeszedłzJasnejGórydomarianów,brat,pochowanywkrypciekościołabielańskiego.

WalukiewiczJanzewsiStraszuny.

WarszawskiStefan(1857-1932),wyświęconywLublinie1881,wstąpiłdomarianów1916,przełożonybielański.

WasilewskiWincentyzPopiszek.

WichrowskaAnielazWarszawy,dobrodziejkazakładubielańskiego(1918).

WielopolskiZygmunt(1863-1919)margrabia,od1905prezesStronnic-twaPolitykiRealnej.

WierzejskiRobert(1980-1949),wyświęcony1911,wstąpiłdomarianów1913,przyrodnik.

Wilczyński,profesor.

Wiskont(Viskantas)Antoni(1877-1940),od1919pracownikkuriiwileń-skiej.

WiśniewskiMarian(1885-1967),wyświęcony1911,wstąpiłdomarianów1911,założycielmiesięcznika„ProChristo”,pracowałwPolsce,USA,Portugalii, Anglii.

WiśniewskiStanisław,urodzony1890,wyświęcony1912wKielcach.


WiwulskiAntoni(1877-1919)rzeźbiarziarchitekt.Zaprojektowałko-ściółNajświętszegoSercaJezusowegowWilnie.Innejegoprace:po-mnikgrunwaldzkiwKrakowie,„TrzyKrzyże”naGórzeŚwiętokrzy-skiejwWilnie.

Wizgirda z Mariampola.

WojciechowskiStanisław(1869-1953),byłprezydentemRzeczpospolitejPolskiejod20XII1922do14V1926.

Wojtkiewicz(Vaitkevičius)Józef(1880-1949),wyświęcony1903,wstą-piłdomarianów1911.PracowałwWarszawie,weWłocławku,naLi-twie, w USA.

WołodźkoFranciszek(1867-1948),wyświęcony1892,proboszczwOstrejBramieidziekanwileński.

WoronieckiJacekOP(1878-1949),prof.irektorKULiprof.Angelicum.

WromblewskaJózefa(1858-1939),należaładoZgromadzeniaSióstrPo-słanniczekSercaJezusowego.

WróblewskiTadeusz(1858-1925),adwokatwWilnie,obrońcawproce-sachpolitycznych,współpracownikbp.Matulewicza.

ZaleskiWładysławMichał(1852-1925),1872delegatapostolskiwIn-diach,1884dyplomatapapieski,1917patriarchaAntiochii,kolegaBe-nedyktaXVzeSzkołySzlacheckiej.Zapytanyprzezpapieżaokandy-datanabiskupadoWilnazaproponowałks.Matulewicza.

ZałuskiBronisław(1888-1963),wstąpiłdomarianów1916,brat,dyrektorKolegiumBielańskiego.


ZambrzyckaMaria,przełożonageneralnaSióstrPosłanniczekSercaJezu-sowego od 1919.

ZambrzyckaMichalina,jednazpierwszycheucharystekwDrui.Opuści-ławspólnotę.

ZdziechowskiMarian(1861-1938),prof.UJ,UW,USB–rektor.

ZdzitowieckiStanisław(1854-1927),wyświęcony1877,od1907bpwło-cławski.

Ziemiński,współpracownikks.MatulewiczanaBielanach.

ZienkiewiczAntoni(1881-1951),wyświęcony1911,proboszczwDrui,1923proboszczidziekanwGłębokiem;stawałwobroniebp.Matu-lewicza.

Zyżys,wilnianka.

ŻarnowieckiLongin(1842-1915),wyświęcony1866,prof.irektorAkade-miiDuchownejwPetersburgu,od1910sufraganłucko-żytomierski.

ŻebrowskiLeon(1876-1953),wyświęcony1903,długoletniproboszczidziekanwGrodnie.

ŻmijewskiHenryk,proboszczwCambridgeMass.USA.

ŻongołłowiczBronisław(1870-1944),prawnik,dziekanwydziałuteo-logicznegonaUSBwWilnie((1919-1922),wiceministerWRiOP(1930-1936).

ŻółkiewskiStanisław(1547-1620),hetmanwielkikoronnyikanclerzwielkikoronny.



ŻydowoKazimierz,urodzony1896,marianin1923-1926,wyświęcony1932wLublinie.

Żylewicz,Litwin.

CHRONOLOGICZNY WYKAZ LISTÓW

Data Nr Str. Adresat190116.07.1901 351 421 Obuchowicz F.

1904[01.1904] 292 346 Koźmiński H.15.12.1904 293 349 Koźmiński H.

190519.04.1905 352 422 Obuchowicz F.28.04.1905 294 350 Koźmiński H.

190624.10.1906 542 653 Księża Zmartwychwstańcy[1906] 178 250 Jeute W.[1906] 12 25 Projekt założenia Biblioteki Centralnej

1906-1910[1906-1910] 179 250 Jeute W.[1906-1910] 180 250 Jeute W.[1906-1910] 181 251 Jeute W.[1906-1910] 182 253

693Listy polskie

Jeute W.[1906-1910] 183 253 Jeute W.[1906-1910] 184 254 Jeute W.[1906-1910] 185 255 Jeute W.[1906-1910] 186 256 Jeute W.[1906-1910] 187 256 Jeute W.[1906-1910] 188 257 Jeute W.[1906-1910] 189 258 Jeute W.[1906-1910] 190 258 Jeute W.[1906-1910] 191 259 Jeute W.

1907[06.1907] 543 655 Żarnowiecki L.

190806.1908 289 342 Konsystorz diecezji żmudzkiej21-22.09.1908 424 504 Sękowski W.12.11.1908 425 506 Sękowski W.

190914.07.1909 427 511 Siostry zakonne16.10.1909 426 507

Alfabetyczny wykaz listów694

Sękowski W.01.11.1909 83 120 Cieplak J.

191001.06.1910 284 335 Kłopotowski I. 13.10.1910 315 385 Łosiński A.07.11.1910 87 124 Czerniawski A.07.11.1910 130 191 Fajęcki A.[1910] 457 556 Administracja pisma Volksverein[1910] 192 259 Jeute W.

191108.01.1911 258 309 Kakowski A.[11.01.1911] 259 310 Kakowski A.17.01.1911 131 193 Fajęcki A.[05.1911] 84 121 Cyrtowt K.F.31.08.1911 282 333 Kluczyński W.31.08.[1911] 283 334 Kluczyński W.02.12.1911 260 310 Kakowski A.02.12.1911 383 455 Przeździecki H.12.12.1911 421 500 Sapieha A.S.

695Alfabetyczny wykaz listów

[15.12.1911] 274 326 Karaś A.20.12.1911 418 496 Ruszkiewicz K.22.12.1911 193 260 Jeute W.[12.1911] 85 122 Cyrtowt K.F.[12.1911] 261 314 Kakowski A.[12.1911] 316 387 Łosiński A.[1911] 8 21 Baliński I.

1912

[02.1912] 326 398 Michalkiewicz K.18.03.1912 354 427 Posłanniczki NSJ02.04.1912 194 262 Jeute W.02.04.1912 355 427 Posłanniczki NSJ13.07.1912 195 263 Jeute W.[07.1912] 419 497 Ruszkiewicz K.23.08.1912 196 264 Jeute W.27.08.1912 317 388 Łosiński A.04.11.1912 197 265 Jeute W.09.12.1912 198 266


Jeute W.27.12.1912 318 388 Łosiński A.[12.1912] 86 122 Cyrtowt K.F.[12.1912] 327 398 Michalkiewicz K.[12.1912] 422 501 Sapieha A.S.

191314.02.1913 299 363 Kulwieć L.25.02.1913 199 267 Jeute W.28.03.1913 25 41 Bronikowski K.15.04.1913 200 269 Jeute W.02.05.1913 26 43 Bronikowski K.13.05.1913 201 270 Jeute W.18.06.1913 300 365 Kulwieć L.18.06.1913 262 314 Kakowski A.30.06.1913 27 46 Bronikowski K.11.08.1913 143 206 Jakowski W.07.09.1913 202 271 Jeute W.18.09.1913 203 272 Jeute W.21.12.1913 204 273


Jeute W.27.12.1913 263 315 Kakowski A.27.12.1913 319 389 Łosiński A.27.12.1913 420 498 Ruszkiewicz K.27.12.1913 521 633 Zdzitowiecki S.

191420.01.1914 205 274 Jeute W.30.01.1914 275 327 Karaś A.17.02.1914 206 274 Jeute W.01.04.1914 207 275 Jeute W.29.04.1914 208 276 Jeute W.20.05.1914 209 277 Jeute W.23.05.1914 411 485 Radziejowska M.25.05.1914 356 428 Posłanniczki NSJ29.05.1914 423 501 Sapieha A.S.02.06.1914 486 588 Wiśniewski M.06.06.1914 487 590 Wiśniewski M.24.08.1914 488 591 Wiśniewski M.[12.1914] 320 390


Łosiński A.

191511.01.1915 210 277 Jeute W.11.01.1915 489 592 Wiśniewski M.06.02.1915 211 278 Jeute W.03.04.1915 212 278 Jeute W.30.04.1915 213 279 Jeute W.14.06.1915 214 279 Jeute W.03.07.1915 88 125 Česaitis I.01.12.1915 3 15 ks. Aleksander28.12.1915 215 280 Jeute W.

1916[03.1916] 506 615 Zarząd m.st. Warszawy[31.05.1916] 507 617 Zarząd m.st. Warszawy07.07.1916 508 618 Zarząd m.st. Warszawy[07.1916] 509 619 Zarząd m.st. Warszawy[07.1916] 510 620 Zarząd m.st. Warszawy09.10.1916 264 316 Kakowski A.[10.1916] 216 280


Jeute W.[10.1916] 511 620 Zarząd m.st. Warszawy21.11.1916 514 625 Zarząd m.st. Warszawy[11.1916] 513 623 Zarząd m.st. Warszawy[1916] 512 622 Zarząd m.st. Warszawy[1916] 515 625 Zarząd m.st. Warszawy[1916] 516 626 Zarząd m.st. Warszawy

1917[07.1917] 276 328 Karaś A.[08.1917] 277 328 Karaś A.[08.1917] 517 627 Zarząd m.st. Warszawy07.09.1917 217 281 Jeute W.[09.1917] 518 628 Zarząd m.st. Warszawy

191828.02.1918 218 281 Jeute W.[04.1918] 301 365 Kulwieć L.06.06.1918 302 368 Kulwieć L.09.06.1918 303 368 Kulwieć L.10.06.1918 140 203


Gylys A.[17.06.1918] 304 369 Kulwieć L.08.07.1918 305 370 Kulwieć L.08.07.1918 357 428 Posłanniczki NSJ31.07.1918 306 372 Kulwieć L.21.09.1918 307 373 Kulwieć L.31.10.1918 308 373 Kulwieć L.[05.11.1918] 309 376 Kulwieć L.05.11.1918 358 428 Posłanniczki NSJ05.11.1918 522 633 Zdzitowiecki S.17.11.1918 135 197 Gall S.17.11.1918 141 204 Hanusowicz J.17.11.1918 265 317 Kakowski A.17.11.1918 278 329 Karaś A.17.11.1918 359 429 Posłanniczki NSJ17.11.1918 384 457 Przeździecki H.23.11.1918 279 330 Karaś A.[23.11.1918] 321 392 Łoziński Z.04.12.1918 328 399


Michalkiewicz K.20.12.1918 266 317 Kakowski A.29.12.1918 310 377 Kulwieć L.29.12.1918 360 429 Posłanniczki NSJ

191905.01.1919 134 196 Fulman M.L.05.01.1919 412 487 Radziszewski I.16.02.1919 94 132 Duchowieństwo i wierni15.03. 1919 428 512 Siostry zakonne19.03. 1919 429 512 Siostry zakonne21.03.1919 288 341 Komitet Restauracji Kościoła św. Kazimierza24.03.1919 414 490 Ropp E.[02.06.1919] 434 520 Szeptycki S.13.06.1919 446 539 Uniwersytet S.B.28.06.1919 95 134 Duchowieństwo30.07.1919 144 207 Jakowski W.30.07.1919 219 281 Jeute W.05.08. 1919 407 479


Rada Główna Opiekuńcza07.08. 1919 90 127 Dalbor E.13.09.1919 287 340 Komitet „Daru Narodowego...”18.09. 1919 519 629 Zarząd Miejski Wilna05.11.1919 93 130 Dowództwo Szpitala Wojsk Polskich w Mołodecznie18.11.1919 332 404 MWRiOP28.11.1919 96 137 Duchowieństwo[11. 1919] 145 208 Jakowski W.03.12.1919 285 348 Przeździecki H.26.12.1919 171 244 Jarzębowski J.27.12. 1919 296 357 Kulesza E.

192002.01.1920 220 282 Jeute W.27.01.1920 333 404 MWRiOP28.01.1920 334 405 MWRiOP15.02. 1920 361 430 Posłanniczki NSJ01.03. 1920 335 406 MWRiOP[05.03.1920] 295 355


Kretowicz J. 08.03.1920 285 336 Komisarz

Generalny Zarządu Cywilnego ZW05.04. 1920 146 208 Jakowski W.05.04. 1920 221 282 Jeute W.[15 .04.1920] 172 244 Jarzębowski J.25.05.1920 386 458 Przeździecki H.31.05.1920 408 481 Rada Komitetu Odbudowy Kościołów w Polsce[05.1920] 362 432 Posłanniczki NSJ03.06.1920 147 209 Jakowski W.30.06.1920 148 211 Jakowski W.05.09.1920 149 212 Jakowski W.28.10.1920 150 213 Jakowski W.28.10.1920 501 610 Wróblewski T.02.11.1920 173 245 Jarzębowski J.16.11.1920 336 406 MWRiOP30.11.1920 222 283 Jeute W.18.12.1920 97 138


Duchowieństwo18.12.1920 387 459 Przeździecki H.20.12.1920 363 433 Posłanniczki NSJ21.12. 1920 174 245 Jarzębowski J.22.12.1920 504 612 Załuski B.26.12. 1920 151 214 Jakowski W.26.12.1920 490 593 Wiśniewski M.28.12.1920 440 529 Tymczasowa Komisja Rządząca Litwy Środkowej

192103.01.1921 28 49 Bronikowski K.21.02.1921 223 284 Jeute W.12.04.1921 405 476 Raczkiewicz W.24.04.1921 152 216 Jakowski W.24.04.1921 364 433 Posłanniczki NSJ08.05.1921 29 49 Bronikowski K.08.05.1921 224 284 Jeute W.04.06. 1921 98 139 Duchowieństwo15.07.1921 30 50


Bronikowski K.15.07.1921 153 217 Jakowski W.20.07.1921 225 285 Jeute W.31.07.1921 458 557 Warszawski S.31.07. 1921 491 593 Wiśniewski M.31.07. 1921 505 613 Załuski B.03.08. 1921 31 51 Bronikowski K.01.09.1921 226 286 Jeute W.16.09.1921 388 460 Przeździecki H.27.09.1921 337 407 MWRiOP08.10.1921 99 140 Duchowieństwo08.10.1921 100 141 Duchowieństwo13.10.1921 447 540 Uniwersytet S.B. w Wilnie13.10.1921 448 541 Uniwersytet S.B. w Wilnie14.10.1921 338 407 MWRiOP18.10. 1921 449 541 Uniwersytet S.B. w Wilnie18.10. 1921 450 542 Uniwersytet S.B. w Wilnie[28.10.1921] 451 544 Uniwersytet S.B. w Wilnie04.11.1921 227 286


Jeute W.12.11.1921 452 544 Uniwersytet S.B. w Wilnie12.11.1921 453 547 Uniwersytet S.B. w Wilnie16.11.1921 154 218 Jakowski W.06.12.1921 492 594 Wiśniewski M.08.12. 1921 101 141 Duchowieństwo13.12.1921 102 142 Duchowieństwo24.12.1921 389 461 Przeździecki H.30.12. 1921 103 143 Duchowieństwo[1921] 136 198 Gall S.

192209.01.1922 155 219 Jakowski W.09.01.1922 175 246 Jarzębowski J.09.01.1922 228 287 Jeute W.24.01.1922 104 144 Duchowieństwo01.1922 156 220 Jakowski W.04.02.1922 441 530 Tymczasowa Komisja Rządząca Litwy Środkowej10.02.1922 105 144


Duchowieństwo11.02.1922 106 145 Duchowieństwo11.02.1922 454 550 Uniwersytet S.B. w Wilnie08.03.1922 442 531 Tymczasowa Komisja Rządząca Litwy Środkowej09.03.1922 267 318 Kakowski A.16.03.1922 860 243 Komisja Badań Spraw [...] Poklasztornych16.03.1922 286 338 Tymczasowa Komisja Rządząca Litwy Środkowej22.03.1922 406 477 Raczkiewicz W.22.03.1922 443 535 Tymczasowa Komisja Rządząca Litwy Środkowej27.03. 1922 444 536 Tymczasowa Komisja Rządząca Litwy Środkowej28.03.1922 107 146


CHRONOLOGICZNY WYKAZ LISTÓW

Data Nr Str. Adresat

190116.07.1901 351 421 ObuchowiczF.

1904[01.1904] 292 346 KoźmińskiH.15.12.1904 293 349 KoźmińskiH.

190519.04.1905 352 422 ObuchowiczF.28.04.1905 294 350 KoźmińskiH.

190624.10.1906 542 653 Księża Zmartwychwstańcy[1906] 178 250 Jeute W.[1906] 12 25 Projektzałożenia BibliotekiCentralnej

1906-1910[1906-1910] 179 250 Jeute W.[1906-1910] 180 250 Jeute W.[1906-1910] 181 251 Jeute W.[1906-1910] 182 253 Jeute W.[1906-1910] 183 253 Jeute W.[1906-1910] 184 254 Jeute W.[1906-1910] 185 255 Jeute W.[1906-1910] 186 256 Jeute W.[1906-1910] 187 256 Jeute W.[1906-1910] 188 257 Jeute W.[1906-1910] 189 258 Jeute W.

709Listy polskie


[1906-1910] 190 258 Jeute W.[1906-1910] 191 259 Jeute W.

1907[06.1907] 543 655 ŻarnowieckiL.

190806.1908 289 342 Konsystorzdiecezji żmudzkiej21-22.09.1908 424 504 SękowskiW.12.11.1908 425 506 SękowskiW.

190914.07.1909 427 511 Siostryzakonne16.10.1909 426 507 SękowskiW.01.11.1909 83 120 CieplakJ.

191001.06.1910 284 335 KłopotowskiI.

13.10.1910 315 385 ŁosińskiA.07.11.1910 87 124 CzerniawskiA.07.11.1910 130 191 FajęckiA.[1910] 457 556 Administracjapisma Volksverein[1910] 192 259 Jeute W.

191108.01.1911 258 309 KakowskiA.[11.01.1911] 259 310 KakowskiA.17.01.1911 131 193 FajęckiA.[05.1911] 84 121 CyrtowtK.F.

Chronologiczny wykaz listów710


31.08.1911 282 333 KluczyńskiW.31.08.[1911] 283 334 KluczyńskiW.02.12.1911 260 310 KakowskiA.02.12.1911 383 455 PrzeździeckiH.12.12.1911 421 500 Sapieha A.S.[15.12.1911] 274 326 KaraśA.20.12.1911 418 496 RuszkiewiczK.22.12.1911 193 260 Jeute W.[12.1911] 85 122 CyrtowtK.F.[12.1911] 261 314 KakowskiA.[12.1911] 316 387 ŁosińskiA.[1911] 8 21 BalińskiI.

1912[02.1912] 326 398 MichalkiewiczK.18.03.1912 354 427 PosłanniczkiNSJ02.04.1912 194 262 Jeute W.02.04.1912 355 427 PosłanniczkiNSJ13.07.1912 195 263 Jeute W.[07.1912] 419 497 RuszkiewiczK.23.08.1912 196 264 Jeute W.27.08.1912 317 388 ŁosińskiA.04.11.1912 197 265 Jeute W.09.12.1912 198 266 Jeute W.27.12.1912 318 388 ŁosińskiA.[12.1912] 86 122 CyrtowtK.F.[12.1912] 327 398 MichalkiewiczK.[12.1912] 422 501 Sapieha A.S.

191314.02.1913 299 363 KulwiećL.25.02.1913 199 267 Jeute W.

711Chronologiczny wykaz listów


28.03.1913 25 41 BronikowskiK.15.04.1913 200 269 Jeute W.02.05.1913 26 43 BronikowskiK.13.05.1913 201 270 Jeute W.18.06.1913 300 365 KulwiećL.18.06.1913 262 314 KakowskiA.30.06.1913 27 46 BronikowskiK.11.08.1913 143 206 JakowskiW.07.09.1913 202 271 Jeute W.18.09.1913 203 272 Jeute W.21.12.1913 204 273 Jeute W.27.12.1913 263 315 KakowskiA.27.12.1913 319 389 ŁosińskiA.27.12.1913 420 498 RuszkiewiczK.27.12.1913 521 633 ZdzitowieckiS.

191420.01.1914 205 274 Jeute W.30.01.1914 275 327 KaraśA.17.02.1914 206 274 Jeute W.01.04.1914 207 275 Jeute W.29.04.1914 208 276 Jeute W.20.05.1914 209 277 Jeute W.23.05.1914 411 485 RadziejowskaM.25.05.1914 356 428 PosłanniczkiNSJ29.05.1914 423 501 Sapieha A.S.02.06.1914 486 588 WiśniewskiM.06.06.1914 487 590 WiśniewskiM.24.08.1914 488 591 WiśniewskiM.[12.1914] 320 390 ŁosińskiA.



191511.01.1915 210 277 Jeute W.11.01.1915 489 592 WiśniewskiM.06.02.1915 211 278 Jeute W.03.04.1915 212 278 Jeute W.30.04.1915 213 279 Jeute W.14.06.1915 214 279 Jeute W.03.07.1915 88 125 ČesaitisI.01.12.1915 3 15 ks.Aleksander28.12.1915 215 280 Jeute W.

1916[03.1916] 506 615 Zarządm.st.Warszawy[31.05.1916] 507 617 Zarządm.st.Warszawy07.07.1916 508 618 Zarządm.st.Warszawy[07.1916] 509 619 Zarządm.st.Warszawy[07.1916] 510 620 Zarządm.st.Warszawy09.10.1916 264 316 KakowskiA.[10.1916] 216 280 Jeute W.[10.1916] 511 620 Zarządm.st.Warszawy21.11.1916 514 625 Zarządm.st.Warszawy[11].1916 513 623 Zarządm.st.Warszawy[1916] 512 622 Zarządm.st.Warszawy[1916] 515 625 Zarządm.st.Warszawy[1916] 516 626 Zarządm.st.Warszawy

1917[07.1917] 276 328 KaraśA.[08.1917] 277 328 KaraśA.[08.1917] 517 627 Zarządm.st.Warszawy07.09.1917 217 281 Jeute W.[09.1917] 518 628 Zarządm.st.Warszawy



191828.02.1918 218 281 Jeute W.[04.1918] 301 365 KulwiećL.06.06.1918 302 368 KulwiećL.09.06.1918 303 368 KulwiećL.10.06.1918 140 203 Gylys A.[17.06.1918] 304 369 KulwiećL.08.07.1918 305 370 KulwiećL.08.07.1918 357 428 PosłanniczkiNSJ31.07.1918 306 372 KulwiećL.21.09.1918 307 373 KulwiećL.31.10.1918 308 373 KulwiećL.[05.11.1918] 309 376 KulwiećL.05.11.1918 358 428 PosłanniczkiNSJ05.11.1918 522 633 ZdzitowieckiS.17.11.1918 135 197 Gall S.17.11.1918 141 204 HanusowiczJ.17.11.1918 265 317 KakowskiA.17.11.1918 278 329 KaraśA.17.11.1918 359 429 PosłanniczkiNSJ17.11.1918 384 457 PrzeździeckiH.23.11.1918 279 330 KaraśA.[23.11.1918] 321 392 ŁozińskiZ.04.12.1918 328 399 MichalkiewiczK.20.12.1918 266 317 KakowskiA.29.12.1918 310 377 KulwiećL.29.12.1918 360 429 PosłanniczkiNSJ

191905.01.1919 134 196 FulmanM.L.05.01.1919 412 487 RadziszewskiI.16.02.1919 94 132 Duchowieństwoiwierni



15.03.1919 428 512 Siostryzakonne19.03.1919 429 512 Siostryzakonne21.03.1919 288 341 KomitetRestauracji Kościołaśw.Kazimierza24.03.1919 414 490 RoppE.[02.06.1919] 434 520 SzeptyckiS.13.06.1919 446 539 Uniwersytet S.B.28.06.1919 95 134 Duchowieństwo30.07.1919 144 207 JakowskiW.30.07.1919 219 281 Jeute W.05.08.1919 407 479 RadaGłównaOpiekuńcza07.08.1919 90 127 DalborE.13.09.1919 287 340 Komitet„Daru Narodowego...”18.09.1919 519 629 ZarządMiejskiWilna05.11.1919 93 130 Dowództwo Szpitala WojskPolskich wMołodecznie18.11.1919 332 404 MWRiOP28.11.1919 96 137 Duchowieństwo[11.1919] 145 208 JakowskiW.03.12.1919 385 458 PrzeździeckiH.26.12.1919 171 243 JarzębowskiJ.27.12.1919 296 357 KuleszaE.

192002.01.1920 220 282 Jeute W.27.01.1920 333 404 MWRiOP28.01.1920 334 405 MWRiOP15.02.1920 361 430 PosłanniczkiNSJ01.03.1920 335 406 MWRiOP[05.03.1920] 295 355 Kretowicz J.



08.03.1920 285 336 Komisarz Generalny ZarząduCywilnegoZW05.04.1920 146 208 JakowskiW.05.04.1920 221 282 Jeute W.[15.04.1920] 172 244 JarzębowskiJ.25.05.1920 386 458 PrzeździeckiH.31.05.1920 408 481 Rada Komitetu Odbudowy KościołówwPolsce[05.1920] 362 432 PosłanniczkiNSJ03.06.1920 147 209 JakowskiW.30.06.1920 148 211 JakowskiW.05.09.1920 149 212 JakowskiW.28.10.1920 150 213 JakowskiW.28.10.1920 501 610 WróblewskiT.02.11.1920 173 245 JarzębowskiJ.16.11.1920 336 406 MWRiOP30.11.1920 222 283 Jeute W.18.12.1920 97 138 Duchowieństwo18.12.1920--22.05.1924 387 459 PrzeździeckiH.20.12.1920 363 433 PosłanniczkiNSJ21.12.1920 174 246 JarzębowskiJ.22.12.1920 504 612 ZałuskiB.26.12.1920 151 214 JakowskiW.26.12.1920 490 593 WiśniewskiM.28.12.1920 440 529 TymczasowaKomisja Rządząca LitwyŚrodkowej

192103.01.1921 28 49 BronikowskiK.21.02.1921 223 284 Jeute W.



12.04.1921 405 476 RaczkiewiczW.24.04.1921 152 216 JakowskiW.24.04.1921 364 433 PosłanniczkiNSJ08.05.1921 29 49 BronikowskiK.08.05.1921 224 284 Jeute W.04.06.1921 98 139 Duchowieństwo15.07.1921 30 50 BronikowskiK.15.07.1921 153 217 JakowskiW.20.07.1921 225 285 Jeute W.31.07.1921 458 557 WarszawskiS.31.07.1921 491 593 WiśniewskiM.31.07.1921 505 613 ZałuskiB.03.08.1921 31 51 BronikowskiK.01.09.1921 226 286 Jeute W.16.09.1921 388 460 PrzeździeckiH.27.09.1921 337 407 MWRiOP08.10.1921 99 140 Duchowieństwo08.10.1921 100 141 Duchowieństwo13.10.1921 447 540 Uniwersytet S.B. w Wilnie13.10.1921 448 541 Uniwersytet S.B. w Wilnie14.10.1921 338 407 MWRiOP18.10.1921 449 541 Uniwersytet S.B. w Wilnie18.10.1921 450 543 Uniwersytet S.B. w Wilnie[28.10.1921] 451 544 Uniwersytet S.B. w Wilnie04.11.1921 227 286 Jeute W.12.11.1921 452 544 Uniwersytet S.B. w Wilnie



12.11.1921 453 547 Uniwersytet S.B. w Wilnie16.11.1921 154 218 JakowskiW.06.12.1921 492 594 WiśniewskiM.08.12.1921 101 141 Duchowieństwo13.12.1921 102 142 Duchowieństwo24.12.1921 389 461 PrzeździeckiH.30.12.1921 103 143 Duchowieństwo1921 136 198 Gall S.

192209.01.1922 155 219 JakowskiW.09.01.1922 175 247 JarzębowskiJ.09.01.1922 228 287 Jeute W.24.01.1922 104 144 Duchowieństwo01.1922 156 220 JakowskiW.04.02.1922 441 530 TymczasowaKomisja Rządząca LitwyŚrodkowej10.02.1922 105 144 Duchowieństwo11.02.1922 106 145 Duchowieństwo11.02.1922 454 550 Uniwersytet S.B. w Wilnie08.03.1922 442 531 TymczasowaKomisja Rządząca LitwyŚrodkowej09.03.1922 267 318 KakowskiA.16.03.1922 286 338 KomisjaBadańSpraw[...] Poklasztornych22.03.1922 406 477 RaczkiewiczW.22.03.1922 443 535 TymczasowaKomisja RządzącaLitwy Środkowej



27.03.1922 444 536 TymczasowaKomisja RządzącaLitwy Środkowej28.03.1922 107 146 Duchowieństwo01.04.1922 445 537 TymczasowaKomisja RządzącaLitwy Środkowej02.04.1922 390 462 PrzeździeckiH.03.04.1922 32 52 BronikowskiK.14.04.1922 229 288 Jeute W.15.04.1922 290 343 KostrzeńskaM.15.04.1922 365 434 PosłanniczkiNSJ17.04.1922 391 463 PrzeździeckiH.29.04.1922 339 408 MWRiOP02.05.1922 33 53 BronikowskiK.03.05.1922 108 147 Duchowieństwoiwierni04.05.1922 392 464 PrzeździeckiH.10.05.1922 109 148 Duchowieństwo15.05.1922 110 149 Duchowieństwo16.05.1922 111 149 Duchowieństwo16.05.1922 112 150 Duchowieństwo17.05.1922 523 635 ZienkiewiczA.[05.1922] 268 319 KakowskiA.01.06.1922 417 494 RuszczycF.11.06.1922 176 247 JarzębowskiJ.11.06.1922 230 289 Jeute W.12.07.1922 113 151 Duchowieństwo14.07.1922 524 636 ZienkiewiczA.15.07.1922 459 558 WarszawskiS.24.07.1922 34 53 BronikowskiK.24.07.1922 35 54 BronikowskiK.24.07.1922 460 559 WarszawskiS.



30.07.1922 366 435 PosłanniczkiNSJ03.08.1922 231 289 Jeute W.14.08.1922 461 560 WarszawskiS.01.10.1922 340 408 MWRiOP05.10.1922 462 560 WarszawskiS.12.10.1922 502 611 WróblewskiT.13.10.1922 463 561 WarszawskiS.22.10.1922 4 16 BakalarczykR.23.10.1922 232 290 Jeute W.28.10.1922 503 611 WróblewskiT.29.10.1922 464 562 WarszawskiS.30.10.1922 36 57 BronikowskiK.31.10.1922 415 491 RoppE.01.11.1922 433 519 SzelążekA.02.11.1922 456 555 CentralnyUrządZiemski w Wilnie21.11.1922 322 393 ŁysikW.23.11.1922 114 152 Duchowieństwo01.12.1922 37 58 BronikowskiK.14.12.1922 115 155 Wierni16.12.1922 233 290 Jeute W.17.12.1922 38 59 BronikowskiK.17.12.1922 367 436 PosłanniczkiNSJ17.12.1922 465 563 WarszawskiS.20.12.1922 381 448 ProkuratorSądu OkręgowegowWilnie20.12.1922 393 464 PrzeździeckiH.30.12.1922 139 202 Giedrys K.

192314.01.1923 368 438 PosłanniczkiNSJ15.01.1923 138 200 GałeckaL.



16.01.1923 234 291 Jeute W.16.01.1923 466 564 WarszawskiS.30.01.1923 467 566 WarszawskiS.31.01.1923 5 17 BakalarczykR.[01.1923] 1 12 AbrantowiczF.[01.1923] 116 156 Duchowieństwo[01.1923] 394 465 PrzeździeckiH.03.02.1923 39 60 BronikowskiK.21.02.1923 525 637 ZienkiewiczA.22.02.1923 382 450 ProkuratorSądu OkręgowegowWilnie24.02.1923 82 118 ChodykoS.26.02.1923 341 409 MWRiOP[03.1923] 117 157 Duchowieństwoiwierni10.03.1923 13 29 BilczewskiJ.12.03.1923 40 62 BronikowskiK.12.03.1923 235 292 Jeute W.12.03.1923 323 394 ŁysikW.12.03.1923 468 568 WarszawskiS.17.03.1923 118 164 Duchowieństwo17.03.1923 157 221 JakowskiW.19.03.1923 526 638 ZienkiewiczA.23.03.1923 369 440 PosłanniczkiNSJ31.03.1923 119 164 Duchowieństwo03.04.1923 269 319 KakowskiA.03.04.1923 469 570 WarszawskiS.11.04.1923 370 441 PosłanniczkiNSJ30.04.1923 236 292 Jeute W.30.04.1923 527 638 ZienkiewiczA.02.05.1923 41 64 BronikowskiK.02.05.1923 324 395 ŁysikW.02.05.1923 470 571 WarszawskiS.



03.05.1923 158 222 JakowskiW.03.05.1923 270 320 KakowskiA.03.05.1923 395 466 PrzeździeckiH.06.05.1923 528 639 ZienkiewiczA.11.05.1923 471 572 WarszawskiS.22.05.1923 311 379 KuratorOkręgu SzkolnegoWileńskiego23.05.1923 529 641 ZienkiewiczA.27.05.1923 237 293 Jeute W.27.05.1923 530 642 ZienkiewiczA.29.05.1923 42 66 BronikowskiK.29.05.1923 325 396 ŁysikW.31.05.1923 353 425 OstrowskiA.01.06.1923 531 642 ZienkiewiczA.07.06.1923 532 644 ZienkiewiczA.09.06.1923 238 294 Jeute W.09.06.1923 396 467 PrzeździeckiH.26.06.1923 9 22 BandurskiW.26.06.1923 72 104 ChaleckiL.26.06.1923 472 573 WarszawskiS.10.07.1923 280 331 KaraśA.27.08.1923 473 574 WarszawskiS.16.08.1923 159 224 JakowskiW.31.08.1923 474 574 WarszawskiS.01.09.1923 132 194 FajęckiA.02.09.1923 239 295 Jeute W.04.09.1923 397 468 PrzeździeckiH.08.09.1923 120 165 Duchowieństwoiwierni16.09.1923 240 296 Jeute W.25.09.1923 14 31 BołtućA.25.09.1923 160 226 JakowskiW.27.09.1923 533 645 ZienkiewiczA.



04.10.1923 410 483 Raduń–wierniparafii10.10.1923 342 409 MWRiOP10.10.1923 534 646 ZienkiewiczA.11.10.1923 121 171 Duchowieństwo12.10.1923 15 32 BołtućA.12.10.1923 475 575 WarszawskiS.18.10.1923 497 603 WojciechowskiS.[24.10.1923] 498 604 WojciechowskiS.25.10.1923 435 521 TokarzewskiM.07.11.1923 343 410 MWRiOP07.11.1923 344 411 MWRiOP11.11.1923 43 67 BronikowskiK.11.11.1923 177 248 JarzębowskiJ.17.11.1923 122 172 Duchowieństwo29.11.1923 44 70 BronikowskiK.29.11.1923 161 227 JakowskiW.15.12.1923 137 198 Gall S.18.12.1923 398 469 PrzeździeckiH.22.12.1923 16 33 BołtućA.22.12.1923 241 296 Jeute W.22.12.1923 476 576 WarszawskiS.

192418.01.1924 2 12 AbrantowiczF.25.01.1924 162 230 JakowskiW.25.01.1924 544 657 ŻydowoK.27.01.1924 477 577 WarszawskiS.30.01.1924 45 71 BronikowskiK.13.02.1924 437 526 TrószyńskiZ.25.02.1924 46 71 BronikowskiK.29.02.1924 47 72 BronikowskiK.03.03.1924 242 297 Jeute W.



03.03.1924 535 646 ZienkiewiczA.06.03.1924 416 493 RoppE.13.03.1924 478 579 WarszawskiS.14.03.1924 48 73 BronikowskiK.14.03.1924 163 232 JakowskiW.14.03.1924 314 383 LewickiW.27.03.1924 243 298 Jeute W.30.03.1924 49 74 BronikowskiK.30.03.1924 164 233 JakowskiW.06.04.1924 89 126 ČesaitisI.18.04.1924 17 34 BołtućA.18.04.1924 50 75 BronikowskiK.18.04.1924 399 470 PrzeździeckiH.18.04.1924 479 579 WarszawskiS.[25.04.1924] 71 103 BrzozowskiW.[25.04.1924] 11 24 Baniewicz W.28.04.1924 244 298 Jeute W.29.04.1924 18 35 BołtućA.29.04.1924 51 77 BronikowskiK.14.05.1924 371 441 PosłanniczkiNSJ22.05.1924 123 174 Duchowieństwoiwierni11.06.1924 52 78 BronikowskiK.24.05.1924 124 177 Duchowieństwo24.07.1924 245 299 Jeute W.26.07.1924 409 482 RadaZarząduDóbr Kościelnych[...]01.08.1924 53 80 BronikowskiK.12.08.1924 349 418 MroczekW.26.08.1924 19 36 BołtućA.06.09.1924 91 128 DalborE.11.09.1924 438 526 TrószyńskiZ.22.09.1924 54 80 BronikowskiK.



22.09.1924 536 647 ZienkiewiczA.27.09.1924 430 514 Sopuch S.04.10.1924 400 471 PrzeździeckiH.11.10.1924 165 236 JakowskiW.13.10.1924 55 82 BronikowskiK.19.10.1924 56 83 BronikowskiK.30.10.1924 57 84 BronikowskiK.31.10.1924 246 300 Jeute W.[10.1924] 537 647 ZienkiewiczA.06.11.1924 20 37 BołtućA.12.11.1924 92 129 DalborE.16.11.1924 247 300 Jeute W.18.11.1924 23 39 Bourgeois W.27.11.1924 493 594 WiśniewskiM.09.12.1924 313 382 LaubitzA.10.12.1924 345 412 MWRiOP15.12.1924 58 85 BronikowskiK.20.12.1924 21 37 BołtućA.20.12.1924 401 472 PrzeździeckiH.20.12.1924 480 580 WarszawskiS.21.12.1924 248 301 Jeute W.26.12.1924 24 40 Bourgeois W.

192503.01.1925 455 551 UrbanowiczM.05.01.1925 73 106 ChaleckiL.10.01.1925 166 237 JakowskiW.23.01.1925 59 86 BronikowskiK.23.01.1925 297 361 KuleszaE.26.01.1925 372 442 PosłanniczkiNSJ05.02.1925 481 581 WarszawskiS.06.02.1925 494 597 WiśniewskiM.



07.02.1925 60 87 BronikowskiK.17.02.1925 125 178 Duchowieństwoiwierni25.02.1925 495 600 WiśniewskiM.18.03.1925 413 488 RembowskiM.18.03.1925 373 442 PosłanniczkiNSJ27.03.1925 402 472 PrzeździeckiH.28.03.1925 170 242 JałbrzykowskiR.02.04.1925 482 582 WarszawskiS.07.04.1925 61 88 BronikowskiK.10.04.1925 133 194 FajęckiA.10.04.1925 249 301 Jeute W.16.04.1925 250 302 Jeute W.16.04.1925 346 413 MWRiOP24.04.1925 298 362 KuleszaE.25.04.1925 6 18 BakalarczykR.[04.1925] 167 238 JakowskiW.07.05.1925 485 586 WierobiejI.11.05.1925 62 89 BronikowskiK.11.05.1925 439 527 TrószyńskiZ.11.05.1925 499 609 WoronieckiJ.A.12.05.1925 251 303 Jeute W.15.05.1925 500 609 WoronieckiJ.A.20.05.1925 252 304 Jeute W.30.05.1925 126 180 Duchowieństwoiwierni09.06.1925 545 658 ŻydowoK.18.06.1925 253 305 Jeute W.21.06.1925 347 414 MWRiOP23.06.1925 496 601 WiśniewskiM.04.07.1925 127 181 Duchowieństwoiwierni[06.07].1925 128 189 Duchowieństwo06.07.1925 129 190 Duchowieństwo07.07.1925 403 473 PrzeździeckiH.



25.07.1925 254 305 Jeute W.25.07.1925 404 473 PrzeździeckiH.01.08.1925 538 648 ZienkiewiczA.02.08.1925 271 321 KakowskiA.03.08.1925 10 23 BandurskiW.03.08.1925 74 106 ChaleckiL.03.08.1925 142 205 HanusowiczJ.03.08.1925 273 323 KapitułaKatedralna w Wilnie03.08.1925 329 399 MichalkiewiczK.03.08.1925 348 417 MWRiOP06.08.1925 374 442 PosłanniczkiNSJ19.08.1925 75 107 ChaleckiL.03.09.1925 375 443 PosłanniczkiNSJ11.09.1925 350 420 NiezabytowskaA.11.09.1925 520 630 ZdziechowskiM.14.09.1925 63 90 BronikowskiK.14.09.1925 272 322 KakowskiA.14.09.1925 539 649 ZienkiewiczA.18.09.1925 76 109 ChaleckiL.21.09.1925 64 92 BronikowskiK.25.09.1925 330 400 MichalkiewiczK.[09.1925] 291 344 KościuszkoT.12.10.1925 483 583 WarszawskiS.12.10.1925 540 650 ZienkiewiczA.17.10.1925 376 444 PosłanniczkiNSJ21.10.1925 541 652 ZienkiewiczA.24.10.1925 77 110 ChaleckiL.02.11.1925 484 584 WarszawskiS.09.11.1925 255 306 Jeute W.09.11.1925 377 444 PosłanniczkiNSJ12.11.1925 331 401 MichalkiewiczK.



12.11.1925 78 112 ChaleckiL.18.12.1925 65 92 BronikowskiK.22.12.1925 79 114 ChaleckiL.22.12.1925 312 381 Kuria Metropolitalna Wileńska

192611.03.1926 378 445 PosłanniczkiNSJ25.03.1926 22 38 BołtućA.26.03.1926 66 94 BronikowskiK.26.03.1926 379 446 PosłanniczkiNSJ30.03.1926 80 115 ChaleckiL.31.03.1926 380 446 PosłanniczkiNSJ06.04.1926 436 523 TołoczkoW.07.04.1926 281 332 KaraśA.15.04.1926 168 239 JakowskiW.19.04.1926 81 116 ChaleckiL.19.04.1926 256 307 Jeute W.[07.1926] 67 95 BronikowskiK.30.08.1926 7 20 BakalarczykR.30.08.1926 169 240 JakowskiW.11.09.1926 68 96 BronikowskiK.04.11.1926 431 516 Springowicz A.07.11.1926 257 308 Jeute W.02.12.1926 69 101 BronikowskiK.13.12.1926 70 101 BronikowskiK.30.12.1926 432 517 Springowicz A.


INDEKS NAZWISK (LUB TYLKO IMION)*

Nazwiskawystępującewtekścietylkojakoautorzy,zostałyzapisanekursywą.

AbramowiczRozalia 638,639,640,641AbramowiczWitold 529AbrantowiczFabianks. 11,33,644AkrejćMieczysławks. 647,648Andrzej258AntonowiczJózefks.509AntonucciGiuseppeks. 311,312,313Ardziulewicz Wincenty 450BakalarczykJózefks. 96BakalarczykRyszardks. 16,61,73,91,95,96,222,225,226, 228, 232, 236, 237, 240, 241, 565, BalińskiIgnacy 21BałobanLudwikks. 448,451,452,453BandurskiWładysławbp 22,104,108,109,199,469,642BaniewiczWincentyks. 24,103BaranowskiAntonibp 242Bartkiewicz 607Bartling 371BączekJanks. 321BenigniUmbertoks. 455BiełanosJózef 450BilczewskiJózefabp 29BisletiGaetanokard. 332Bitner 617BłażewiczWincentyks. 374BobiczIldefonsks. 639BogdańskiAntoniks. 215,361,589,633BokszczaninAntoniks. 113BołądźBolesław 451

729Listy polskie

*OpracowałaMariaNowakowska.

BołtućAleksanderks. 7,31,54,62,65,68,73,97,98,229, 395, 559, 569BorkowskiLudwikks. 601BourgeoisKarolWasylyks. 39,514Bowszys Józef 450BrejwoJózefks. 607BromboszczTeofilks. 550BronikowskiKazimierzbr. 20,41,209,215,217,218,221,223, 227, 229, 230, 236, 241, 375 319, 361, 362, 370, 371, 419, 446, 496, 497, 528, 559, 561, 562, 563, 569, 570, 572, 573, 575, 577, 578, 579, 581, 585, 596, 600, Brustman 209, 615, 616BrzeziewiczEuzebiuszks. 90,191,567BrzozowskiWładysławks. 24,103Buczys(Bučys)FranciszekPiotrks. 64, 86, 91, 92, 125, 192, 193, 239, 331, 395, 436, 398, 495, 503, 506, 507, 507, 508, 509, 562, 587, 600 Bułat(Bulota)Andrzej 506Certowiczówna 559ChaleckiLucjanks. 104,106,107,143,144,145,146,151, 164, 402, 406, 407, 409, 410, 412, 477, 481, 534, 537, 538, 549, ChamionekWitalisks. 298,635ChełmickiZygmuntks. 505,506,507ChodykoStanisławks. 118,406,483,448,ChomskiLeopoldks. 21ChrzanowskiTadeusz 109, 650ChudzyńskaJózefas. 426CiemniewskiJan 599CieplakJanabp 59,107,109,112,115,120,402CieplińskaWandaStella 620CieplińskiAntoniks. 191,403,411,412,567,620

Indeks nazwisk730

CieplińskiCzesław 620CikotoAndrzejks. 13,14,33,71,77,78,81,88,91,229, 238, 297, 298, 302, 303, 308, 636, 639, 641, 645, 646CrassetJean 366CzarkowskiTeofilks. 238CzarnowskaWalerias. 510CzeczottFeliksks. 7CzerniawskiAntoniks. 124,652,CzerniawskiFranciszekks. 652CzerniewskiJózefks. 609ČesaitisIgnacyks. 125,328,360,592,CyrtowtKacperFelicjanbp 121DalborEdmundkard. 127,463DambrauskasAleksanderks. 508Dandini Ascenso 311DemczukPaweło. 473DenisewiczStefanbp 508DeVilleFeliksks. 47DębińskiKarolks. 508Doliniec 14DrabbW.ks. 545,548DrozdowskaIrenas. 445Dworanowski(Dvaranauskas)Wincentyks. 212, 325, 326, 328, 330, 360, 374Dziśnieński,starosta 478EllertJanks. 108,113,198,341,450EllertJuliuszks. 629EymieuAntonin 601FajęckiAleksanderks. 59,191,594Fiutkowski 19FolkmanKonstantyks. 42FouardConstantin 273FulmanMarianLeonbp 196

731Indeks nazwisk

GallStanisławbp 197,376,469,548,567,594,GałeckaLeontynaHelena 95,200Gardasówna Alodia 643GasparriPietrokard. 109,199,323GaumeJeanJ. 273GąsiorowskiZygmunt 379GemelliAgostinoOFM 595Gemma Galgani 279GieczewiczHipolit 481GiedrysKonstantyks. 53,90,202,216,218,221, 545, 548, 559, 561, 566, 583, GłąbikowskiJakubbr. 215GłowackaAniela 427,430,432,435,436,438,440GodlewskiWincentyks. 413,414,415,GrabskiStanisław 403,414,417Grosz 103GrumGrzymajłoSergiuszks. 203,368,369,592GuilloisAmbroise 273GumbaragisKarolks. 355Gylys Antoni 203HanusowiczJanks. 114,204,323HarasimowiczMichał 451,452HergenrotherJózef 273HermanowiczJózefks. 77,419HlondAugustkard. 518HolakWalerian 414,HoliFeliksbr. 72,85,86HolzwarthFranzJ. 273HryniewieckiKarolabp 107HubertowaMaria 75HusznoAndrzejks. 363Jachimowicz 80JaczewskiLeonard 506Jadwigaśw. 131,141

Indeks nazwisk732

Jagiełłowiczks. 202JakowskiWłodzimierzks. 16,17,19,41,51,57,61,65,67,68, 70, 73, 74, 75, 79, 81, 83, 85, 89, 91, 93, 95, 206, 220, 376, 528, 551, 565, 568, 572575, 576, 577, 585, 590, 592, 622, 633 Jakućks. 13JałbrzykowskiRomualdabp 104,242,392,397,402JamiołkowskiHenrykbr. 216,575JamonttEdwardks. 112,113,397,401Janek 47JaniszowskiJanks. 208,215JankowskiCzesław 111JankowskiJózef 244JanowiczJanks. 61JanuszewiczJerzyks. 108JanvierM. 601JarzębowskiJózefks. 7,68,75,76,85,207,209,243,572, 575, 594, JeleńskaMaria 510Jeute Wanda s. 9, 249, 645, JozafatKuncewiczśw. 131,171KakowskiAleksanderkard. 89,197,223,309,376,559,614KallertowaTekla 641Kamieński 111Kaniewicz Wincenty 452KaniowskiTeodor 220KaraśAntonibp 325,371,374,524,589,KarewiczFranciszekbp 408,524,Kasper Antoni 451, 452KawkaWawrzyniecks. 566KępińskiWładysławks. 585Kierul Antoni 449, 451, 452KisielWładysławks. 603

733Indeks nazwisk

KluczyńskiWincentyabp 193,333KłopotowskiIgnacyks. 335,422KobyłeckiEugeniusz 600KochAntoni 601KolasińskaLudwikaHonorata 432Kolski 367KoperskaMaria 485KorniłowiczWładysławks. 248KossowskiHenrykP. 287 KostrzeńskaMałgorzatas. 343KościuszkoTadeas. 344KošysJerzy 46,376KowalewskiJerzybr. 59,71,72,73,81Kowalewski 581,582KowkielJózef 451KoźmińskiHonorato. 346KrawczykJanks. 74KrawczykSewerynas. 642KretowiczJanks. 355Kriszczukaitys(Kriščiukaitis)Janks. 33, 65, 67, 70, 72, 89, 93, 112, 214, 229, 300, 301, 362, 395, 396, 402, 436, 438, 444, 576, 583, 600, Krupa(Korszyński)Franciszekbp 207, 358, 368, 589,590 Kuchta(Kukta)Józef 408,524KudirkaAgata 44KudirkaFeliksks. 100,326,327KuftaA.,pułkownik 615KuleszaEugeniuszks. 18,62,63,65,75,76,85,86,87,88, 98, 207, 212, 357, 395, 569, 582Kulikowski(Kulikauskas)Wincentyks. 82, 85, 100, 237, 327, 551, 590, 592 KulińskiTomaszbp 421

Indeks nazwisk734

KulwiećLeonks. 48,122,357,363,369,370,372,498, 525, 559KuźmińskiJanks. 448,451,452,453LangkamerBronisławks. 389LaubitzAntonibp 382LaukaitisJózefks. 330LaurentiCamillokard. 13LaVaissiereJulies 601LedóchowskiWłodzimierzks.203,368,369LewandowiczMieczysławks. 589,590LewandowiczWładysławks. 69,75,91,218,248,446,584,589, 590, 597, 600, 608LewickiWładysławks. 69,81,82,83,86,215,383,590,592Lewon Józef 449, 451, 452 LubianiecKarolks. 141,142LubomirskiZdzisław 621Łapaks. 102ŁaposzkoDonatks. 58,72,76,86,88,419,562,580ŁaszewskiWładysławks. 584ŁopacińskiSergiusz 481ŁozińskiZygmuntbp 11,391ŁozowskiCyprianks. 644ŁuniewskiJózefks. 16,20,95,96,98,240,241ŁysikWładysławks. 36,59,61,62,64,65,207,218,376, 393, 419, 567, 568, 573, 577, 608, MaciejewiczStanisławks. 412,476Maciejewska(Klamko)CzesławaJadwiga 216Maculewicz(Matsulewicz,Maironis)Jonas 121Majewski,major 642MakarewiczTadeuszks. 111,482MakarowskaMaria 615,616MakowskiJanks. 615,616,623

735Indeks nazwisk

MalinowskiAugustynks. 87Mańkowscy 69,609MańkowskiPiotrks. 470Marciszewska-PosadzowaStefania 192MarczewskaStefanias. 642Markun,kleryk 607MarcinkiewiczJózefks. 420MarmionKolumbanOSB 36MarszałkiewiczWładysławks. 446MatulewiczJerzybp 12,14,15,17,18,19,20,21,22,24, 28, 30, 33, 34, 35, 38, 40, 49, 51, 52, 53, 54, 57, 59, 61, 66, 67, 72, 74, 76, 79, 80, 82, 83, 84, 86, 87, 88, 89, 90, 91, 92, 93, 95, 100, 101, 102, 103, 104, 105, 106, 107, 108, 110, 112, 113, 115, 117, 119, 120, 121, 123, 124, 126, 128, 129, 131, 133, 137, 138, 140, 142, 143, 144, 145, 148, 151, 155, 156, 157, 163, 164, 170, 172, 174, 177, 179, 181, 189, 190, 191, 192, 194, 195, 196, 197, 198, 199, 201, 202, 203, 205, 207, 208, 209, 212, 213, 214, 216, 217, 218, 219, 220, 221, 224, 225, 226, 231, 232, 236, 237, 238, 241, 242, 244, 245, 246, 247, 249, 309, 310, 313, 315, 316, 317, 318, 321, 322, 323, 324, 327, 330, 331, 332, 333, 334, 335, 337, 338, 339, 340, 341, 342, 343, 344, 345, 348, 350, 354, 356, 361, 362, 365, 367, 368, 370, 371, 372, 375, 378, 379, 380, 382, 384, 385, 386, 388, 390, 392, 394, 395, 396 , 397, 398, 399, 400, 402, 403, 404, 405, 406, 407, 408, 409, 410, 412, 413, 416, 417, 419, 420, 421, 424, 425, 426, 431, 433, 434, 437,

Indeks nazwisk736

439, 440, 445, 446, 448, 457, 458, 459, 461, 462, 463, 464, 467, 468, 469, 471, 472, 473, 474, 475, 479, 480, 481, 482, 483, 487, 489, 490, 491, 493, 495, 499, 500, 501, 502, 503, 505, 509, 511, 512, 513, 515, 517, 522, 523, 526, 527, 528, 530, 534, 536, 537, 538, 540, 541, 542, 543, 547, 549, 554, 555, 556, 557, 558, 559, 560, 561, 562, 563, 564, 565, 568, 569, 570, 572, 573, 574, 576, 577, 579, 580, 581, 582, 583, 584, 585, 586, 587, 589, 590, 591, 592, 593, 594, 596, 600, 601, 602, 604, 605, 608, 609, 611, 613, 614, 619, 620, 625, 627, 628, 629, 633, 634, 635, 636, 637, 638, 639, 640, 641, 642, 645, 646, 647, 648, 649, 650, 651, 652, 653, 654, 658 MauersbergerJanks. 590Maur o. 566MercierDesire 387MeschlerMoritz 72, 73, 366MeysztowiczAleksander 481MichalkiewiczKazimierzbp 64,79,104,112,113,114,117,136, 204, 306, 397, 409, 448, 466, 481, 493, 521, 531, 532, 572, 607 MickiewiczHieronimbr. 208,215,244MieczkowskiIldefonsks. 73MikaPiotrks. 79MiłkowskiStanisławks. 374MokrzeckiStefangen. 529,530MroczekWładysławks. 43,48,62,75,78,83,208,211,214, 229, 315, 418, 496, 569, 583, MutzFranz 387NarwoyszA. 111

737Indeks nazwisk

NawrockiStanisławks. 194NienartowiczJan 449NienartowiczDominik 451,452NiewieroFlorianks. 607NiezabytowskaAlina 114,420NiezabytowskiEdmund 420NikielKarol,ks. 457NiteckiMarianks. 93,95,98,NoldinHieronymus 349NosewiczAntoni 449,450,451,452,NosewiczJan 451,452NosewiczWacław 450NosulJan 453Nowicka 117NowickiJustynks. 325,327,328,366ObuchowiczFranciszekks. 421Około-KułakAntoniks. 601O’RourkeEdwardbp 64,105,317,458,467,571,572,573OsmołowskiJerzy 336OstrowskiAdamks. 425OstrowskiAdolf 450OśniałowskaZ. 558OtulakBronisław 48PacelliEugeniopap. 454PaltarokasK.ks. 524PapczyńskiStanisławks. 67PawskiJerzyks. 69,73,91,98,584,PechnikAleksanderks. 30PelczarJózefSebastianbł. 366, 367PeresypkinPiotrbr. 91,585,PietranisJustynks. 521,603,604,607PietrzakJózefStanisław 502,588PiłsudskiJózef 127,340,381PiłsudskiAdam477

Indeks nazwisk738

PiotrowskaBeata 643PiotrowskiJan 601PlaterHenrykbp 503Plater-ZyberkCecylia 21,426,505PlaterZyberkWeronika 21PłokarzJozafat 496PogorzelskiMichałks. 55PokrzywnickaMariaAlojza 83PompiljBasiliokard. 584,649PopielWincentyabp 495PrapuolenisKazimierzks. 507ProczekKazimiera 591,592ProplaskiJan 453PrzeździeckiHenrykbp 60,61,62,368,454,454,458,459, 460, 461, 464, 467, 469, 472, 500PrzeździeckiJanhr. 491PtaszyckiStanisławprof. 481PucewiczFranciszka 434PuciataLeonks. 128,412PuciłowskaEustela 643RaczkiewiczWładysław 336,475,536,RaczyńskaKatarzynas. 300RaczyńskiJózef,minister 476RadziejowskaMaria 485RadziszewskiIdziks. 375,487,487RadziwiłłMagdalena 210RadziwońAlbinks. 648RancanJózefbp 34,76,77,441,517Ratti Achille pap. 204, 205, 317, 329, 330, 363, 373, 392, 401, 457, 490, 539, 546Raubal 63ReinysMieczysławks. 524RekłaitisKazimierzks. 92,93,94,95,101,585,RembowskiMarian 488

739Indeks nazwisk

ReszećJózefks. 110RodriquezAlonso 269, 367, 387Rodzewicz Julian 453RomanowskiWacławks. 448,451,452,453RomaszkoJan 452RomejkoFranciszekks. 648RomelJanks. 607RonikierAdamhr. 620,623RoppEdwardabp 113,397,402,415,426,445,458,473, 490, 518, 519RoppLudwika 491RosłońZenonks. 7RostworowskiTadeusz 481RuszczycFerdynandprof. 481,494,RuszkiewiczKazimierzabp 321,594,Rutkowska60Rzeszotówna Ancila 643SadowskiAntoni 450SadunasJózefks. 607SapiehaAdamkard. 311,312,313,454,455,456,457,500SarosiekStanisławbr. 34SawickiAdam 129SawickiEdward 20,37,38,76,98,240,419,585SavukinasWitalisbr. 92,94Sergiej 258SękowskiWincentyo. 54,66,74,83,232,376,502,503,527, 569SiedleckiMichał 539,542,545,548,549SiemiecJanks. 211SienkiewiczDominika 449,452SikorskiJózef 452SkałłonGieorgij 506SkorkoAntoniks. 544SkrindaBenedyktks. 517

Indeks nazwisk740

SkrodisJanks. 110SkrzyneckiZygmuntbr. 215SkrzyńskiWładysław 105SkvireckasJózefbp 524SłabszyńskiAntoniks. 355SmulkoKazimierzks. 13,33,73,75,77,78,80,81,82,84, 85, 89, 90, 98, 301, 304, 419, 582, 583SobczykJanks. 57,79,211,221,231,245,561,570, 582, 585, SokołowskiCzesławbp 377SongaiłłoAntoni 509SongaiłoKonstantyn 509SopuchStanisław 514SperskiBolesławks. 198SpringowiczAntoniabp 441,516StamczekFlawia 643Staniewicz Witold 539StankiewiczAdamks. 244,413Stankiewiczówna 374StańczukFranciszek 653StaugaitisJustynbp 524SteckiewiczJulianks. 404,406StepowiczKonstantyks. 244StraczyńskiWincenty 452StrenskiEmilks. 585Stroynowska 370StudnickiWładysław 481SydryStefanks. 62,65,70,71,82,229,232,236,562, 565, 568, 569, 577, 578, SymonFranciszekAlbinbp 311SzafiańskiFeliks 244,246SzczepkowskaZofia 321SzczepkowskiMateusz 96SzelągLeonks. 7,88,582

741Indeks nazwisk

SzelążekAdolfPiotrbp 68,69,403,518,594,SzeptyckiStanisławgen. 520SzyłkoAntoni 450,451,452SzyłkoJulian 450ŚwiętorzeckiB. 477Świrskaks., 460TanquereyAdolphe 91, 601TeodorowiczJózefabp 455TeresaodJezusaśw. 287Teresa 12, 13, 14Tewiel Józef 450TissotJoseph 366, 387TkaczLeonbr. 38,92,94TokarzewskiJózef 521TokarzewskiMarianks. 521,603,604,605,606TołoczkoWładysławks. 523ToporskiFranciszekks. 192TotoraitisJonasks. 74,373,374,579TracunStanisław 453TrószyńskiZygmuntks. 7,49,52,58,59,62,63,66,72,73,81, 83, 89, 91, 97, 213, 215, 216, 229, 231, 236, 237, 569TrzeciakStanisławks. 311TylkaJacek 273UrbanowiczJanks. 196UrbanowiczMichałks. 53,62,71,74,82,85,99,198,225, 226, 228, 230, 232, 236, 237, 319, 551UszyłłoJanks. 152,482ValpitrsBronisławks. 576ValuyBenoit 366VermeerschArthur 436VileikisKazimiera 297,637,638,639,640,641,643,644, 645, 646, WalickiJózefbr. 238

Indeks nazwisk742

WalukiewiczJózef 451WarszawskiStefanks. 53,54,57,58,60,61,71,82,99,102, 214, 221, 238, 368, 557Wasilewicz Wincenty 450WasilewskiAleksander 450Wawrzyniecbr. 566WeissAlbertOP 315, 387WichrowskaAnna 220WielopolskiZygmunt 505,620WierobiejIgnacyks. 586WierzejskiRobertks. 34,61,66,68,216,229,315,370,590Wilczyński 111Wiskont(Viskantas)Antoniks. 114,405WiśniewskiMarianks. 15,46,50,54,66,74,79,83,84,87, 88, 93, 207, 215, 223, 245, 365, 377, 385, 387, 388, 389, 485, 559, 579, 587, 628, WiśniewskiStanisławdiakon 389,569WitkowskaMaria 200WiwulskiAntoni 146WojciechowskiStanisław,prezydent 521, 603Wojtkiewicz(Vaitkevičius)Józefks. 43, 45, 86, 209, 214, 217, 329, 364, 365, 368, 373, 375, 376, 432, 436, 497, 497, 512, 562, 589, 591, 634 WołodźkoFranciszekks. 112WoronieckiJacekOP 248,365,588,600,608WromblewskaJózefa 436WróblewskiTadeusz,adwokat 610ZaleskiWładysławMichał,patriarcha 112ZałuskiBronisławbr. 7,59,63,221,562,563,565,569,582, 612,

743Indeks nazwisk

ZambrzyckaMarias. 297,427,432,433,436,438,444ZambrzyckaMichalina 297,298ZdziechowskiMarianprof. 111,113,630ZdzitowieckiStanisławbp 112,191,375,376,632Ziemiński 67ZienkiewiczAntoniks. 298,308,425,635Zyżys 202ŻarnowieckiLonginks. 311,655,ŻebrowskiLeonks. 61,113,152,401,493ŻeligowskiLucjangen. 529Żemłoks. 545,548ŻmijewskiHenrykks. 241ŻongołłowiczBronisławks. 539,545,546,548,549ŻółkiewskiStanisław 182ŻydowoKazimierzks. 73,76,657Żylewicz 367,371

Indeks nazwisk744

745Listy polskie

INDEKS MIEJSCOWOŚCI*

Abele 342,426Albertyn(Słonim) 514Aszmoniszki(Ašmonai) 503Balsamão 418,587Bargłów 374Bazyleja 588Bejżonys(Bezdonys) 470BerezaKartuska 471Berezwecz 337, 475, 476, 477, 478, 535Berlin 60, 365, 372, 608Bezdzież 470BiałaPodlaska 346Białystok 78,217,242,488,523Bielany 55, 56, 58, 60, 62, 64, 65, 69, 71, 73, 76, 79, 81, 83, 84, 88, 89, 98, 202, 206, 209, 210, 211, 212, 213, 214, 218, 220, 221, 223, 224, 225, 226, 227, 229, 230, 231, 232, 235, 236, 237, 243, 247, 280, 281, 309, 316, 319, 328, 329, 365, 366, 370, 371, 372, 373, 375, 376, 377, 383, 393, 394, 395, 418, 436, 468, 479, 528, 557, 558, 559, 560, 561, 563, 564, 565, 566, 567, 568, 569, 570, 571, 572, 574, 575, 576, 578, 580, 581, 582, 583, 585, 587, 594, 612, 614, 615, 617, 618, 619, 620, 622, 623, 625, 626, 627, 628, Bierzgłowo 403,518Birsztany 470Boćki 488


Indeks miejscowości746

Bogusławiszki 470Bokiszki 530Boruny 640Brasław 470Bridgeville 95Brześć 242,470,471,586,643Buraków 626Butrymańce 470Bystrzyca 24, 103Chicago 20,71,75,76,82,96,97,117,203, 206, 222, 223, 228, 231, 232, 234, 237, 239, 240, 551, 575, 576, 585, 591Choroszcz 425,642,643Chyliczki 426Chyrów 41Ciechocinek 36,37,79,80,299,305,306,418,419, 473, 473, 602Czabiszki 470Czarnawczyce 470CzarnyDwór 626Częstochowa 79,108,196,206,210,214,247,289, 462, 588, 632, 650Dalistowo 460Daugi 470Derewno 473Domaczewo 470, 586Dorsuniszki 470Druja 13,71,73,77,81,85,88,99,229,249, 296, 300, 305, 357, 393, 580, 582, 635, 636, 637, 638, 640, 642, 644, 646, 648, 650 Dubinki 470Duśmiany 470Dyneburg 491

747Indeks miejscowości

Dywin 470Dziekaniszki 536,538Ejsmonty 647FawleyCourt 243Fryburg(Fribourg) 15,17,21,41,41,43,46,122,125, 203, 207, 212, 260, 261, 262, 263, 264, 265, 266, 267, 269, 270, 271, 272, 273, 274, 275, 276, 277, 310, 314, 315, 325, 326, 327, 333, 334, 357, 363, 365, 368, 369, 371, 372, 375, 376, 383, 387, 388, 398, 418, 421, 422, 427, 428, 455, 485, 496, 497, 498, 500, 501, 525, 568, 587, 591, 608, 628, 633, 635Gdańsk 64,105,222,224,466,467,571,572, 573, Giedrojcie 355,470,545,548Giegużyn 470Giełwany 470Głębokie 635,647,648Gniezno 208Góra Kalwaria 482, 567Grodno 78, 104, 152, 212, 488Grosów(Groty) 627Gródek 489Hajnówka 586Hanuszyszki 470Harbin 11Hereford 243Herisau 243Hermaniszki 448Hołynka 488Horodziec 470Humań 343Inturki 470

Iwje 50Izabelin 489Jaczno 488Jałówka 489Janiszki 470Janów 73, 470Jasna Góra 191, 588Jerozolima 168Jewje 470Jezno 470Kalisz 514Kalwaria 482Kamieniec 383KamieniecLitewski 470,471,586Kamień 470Kaskada 626Kielce 31, 54, 346, 348, 354, 423, 587, 589Kiemieliszki 24Kiernowo 470Kiewkle 470Kietowiszki 470Kijów 383,514,518Kissingen 105, 224, 225, 574Kiwatycze 471Kleszcze 488Knyszyn 286Kobryń 460,470Kołpienica 478,536Konwaliszki 50Korkożyszki 478,536Korycin 110Koszedary 470 Kowale 470Kowno 92, 93, 94, 101, 113, 121, 203, 204,


223, 239, 281, 308, 317, 325, 329, 330, 363, 381, 392, 395, 399, 432, 433, 434, 457, 508, 516, 517, 562, 589, Kraków 209,354,357,501,514,559,588,608, 612, 630, 653, Krasnystaw 274Kronie 470Kukuciszki 470Kutno 657Kozakiszki 470Lelusze 452Leonpol 636Libawa 498Lida 448Liksna(Łotwa) 516Litwiany 24, 103Londyn 96Lublin 207,248,295,298,335,375,490,546, 549, Lyon 151Lwów 11, 22, 29, 514Łabonary 470Łazduny 50Łomża 392Łuck 518,655,Łódź 454,500Łuki 478,536Malaty 470Mariampol 8, 102, 125, 197, 203, 204, 207, 208, 214, 215, 217, 218, 223, 231, 242, 244, 317, 325, 328, 329, 330, 360, 365, 368, 369, 370, 371, 372, 373, 374, 392, 394, 395, 428, 429, 457, 495, 504, 517, 561, 562, 575, 576, 579, 633,


Marianhills 100 Marymont 626Mejszagoła 104Meksyk 101Merecz 470Mielnik 211Mińsk 11,31,104,202,391Mohylewo 217, 490, Mołodeczno 130Monachium 372, 373, 454Monasterzyska 655Moskwa 11,391Muśniszki 470Münster 127Naliboki 473Neapol 590Niedzingi 470Niemonajcie 470Niemoniuny 470Nosewicze 450NowaKozakowszczyzna 450NowaWilejka 545,548NoweMiasto 243,346,348Nowogródek 11,391NowyJork 20,203,207,240,585Olita 470Oława 470Orany 470Oszmiana 648Oświęcim 243Otwock 249,370,383,525Pabianice 206Paryż 151


Petersburg(Piotrogród) 21,25,31,59,104,120,121,122,125, 191, 193, 196, 200, 202, 204, 206, 242, 260, 309, 310, 325, 333, 335, 342, 363, 385, 391, 397, 403, 426, 454, 487, 503, 504, 505, 506, 507, 508, 511, 512, 518, 556, 586, 587, 632, 655, Piaski 626Pieczyska 41,45Piotrogródzob.PetersburgPittsburgh 230Piwoszuny 470Płock 518Podlipiany 24 Podorosk 489Połomień 470Pomykowo 16Popiszki 450Poporcie 470Potok 627Powązki 626Poznań 127,128,382Praga 39, 77Prużana 471Przełaje 470Punie 470Pusne 470Raduń 118,448,449,450,452,483,Raśna 31,32,34,37,41,49,50,51,52,53, 57, 61, 62, 65, 68, 69, 76, 78, 81, 95, 98, 102, 202, 210, 216, 217, 218, 225, 226, 229, 237, 286, 357, 393, 394, 395, 396, 568, 569, 572, 574, 657 Równe 383Różanystok 78,322,575


Różan 242Rudy 627Ryga 34, 76, 403, 441, 466, 516Ryliszki 470Rynkowszczyzna 470Rzeżyca 516Rzym 7, 11, 13, 17, 22, 23, 31, 38, 60, 61, 64, 66, 73, 75, 77, 81, 84, 90, 91, 92, 93, 94, 95, 98, 100, 101, 102, 104, 105, 107, 108, 109, 111, 112, 114, 115, 117, 127, 144, 151, 165, 178, 179, 197, 222, 224, 225, 227, 228, 230, 234, 239, 241, 293, 294, 295, 306, 307, 308, 309, 310, 313, 322, 331, 332, 344, 345, 362, 393, 395, 396, 399, 400, 401, 402, 404, 405, 418, 419, 420, 426, 442, 444, 445, 446, 454, 455, 456, 466, 468, 500, 523, 546, 549, 557, 565, 566, 567, 570, 571, 572, 573, 578, 583, 584, 585, 590, 630, 631, 632, 641, 643, 644, 645, 648, 649, 650, 651, 652, 653, Salgudyszki 470SãoPaulo 39Saratów 490Sejny 125,242,374,503,507,589Siedlce 62, 467, Siehniewicze 471Sielec 471Składańce 453Skoduciszki 470Skórzec 31,32,33,52,58,59,59,66,67,69, 76, 77, 78, 79, 82, 222, 225, 226, 229, 235, 237, 396, 418, 419, 454, 467, 525, 559, 562, 564, 565, 568, 569, 575, 612, 657


Słodowiec 626Słonim 344Smorgonie 640Sobotniki 50Sołomianka 103Sokółka 420Stawatycze 489Stawy 470Stockbridge 16StoczekŁukowski 518Stokliszki 470Straczuny 451Staroświęciany 606Strasburg 365Strynie 470Sumiliszki 470Supraśl 489Szczytniki 470Szereszewo 471Szeszole 470Szyrwinty 470Święciany 521,605,606Świsłocz 489Tczew 518Torokanie 82,470,473Trynopol 50, 114, 217, 285, 381, 434, 482, 555, 557, 593, 613Tykocin 125,374Ujejsce 620Użugoście 470Warszawa 8, 9, 13, 15, 21, 22, 23, 25, 26, 27, 28, 55, 63, 67, 77, 89, 90, 104, 106, 125, 127, 192, 193, 194, 197, 202, 204, 205, 207, 209, 211, 213, 218, 220, 227, 228,


243, 245, 247, 250, 274, 276, 277, 278, 279, 280, 281, 289, 294, 298, 304, 309, 310, 318, 321, 323, 329, 330, 335, 343, 348, 349, 350, 351, 353, 357, 362, 363, 369, 371, 373, 374, 376, 377, 383, 390, 391, 393, 396, 399, 410, 411, 412, 417, 418, 422, 423, 426, 427, 432, 454, 468, 472, 485, 486, 490, 491, 497, 498, 503, 505, 506, 511, 514, 525, 529, 546, 549, 551, 571, 572, 573, 581, 583, 585, 587, 588, 589, 590, 591, 592, 602, 610, 612, 614, 615, 620, 622, 624, 625, 626, 632, 645, 648, 653, 655, Warzkiele(Waszkiele)449,451Waszyngton 16, 65, 96, 222, 228, 398Wawrzyszew 219Watykan 166Widziniszki 470Wiedeń 73Wigańce 453Wilno 8, 12, 17, 18, 22, 23, 24, 29, 31, 32, 33, 34, 35, 37, 39, 40, 49, 50, 51, 52, 53, 53, 54, 58, 59, 60, 63, 64, 66, 67, 70, 71, 72, 73, 74, 77, 78 , 79, 80, 81, 82, 83, 84, 85 , 86, 87, 89, 93, 94, 103, 104, 106, 107, 108, 113, 114, 118, 122, 126, 127, 128, 129, 131, 132, 134, 137, 138, 139, 140, 141, 143, 144, 145, 146, 147, 148, 149, 150, 151, 152, 155, 156, 157, 164, 165, 172, 177, 178, 179, 180, 181, 189, 190, 193, 194, 196, 197, 198, 199, 200, 202, 203, 204, 208, 209, 212, 213, 214, 216, 217, 218, 219, 220, 221, 222, 226, 227, 228, 230, 232, 233, 236, 237,



238, 242, 244, 245, 246, 247, 248, 249, 281, 282, 283, 284, 285, 286, 287, 289, 290, 291, 292, 293, 294, 295, 296, 297, 298, 299, 300, 301, 302, 304, 305, 317, 318, 319, 320, 322, 330, 331, 336, 338, 340, 341, 343, 355, 357, 361, 362, 366, 368, 369, 369, 377, 379, 381, 382, 383, 393, 394, 395, 396, 397, 399, 400, 402, 403, 404, 405, 406, 407, 409, 410, 411, 412, 413, 414, 419, 420, 426, 428, 429, 430, 432, 434, 435, 437, 438, 441, 442, 443, 448, 457, 458, 459, 462, 463, 464, 466, 468, 469, 470, 471, 472, 473, 476, 477, 479, 480, 481, 482, 483, 488, 490, 491, 494, 510, 512, 514, 519, 520, 521, 523, 526, 527, 528, 529, 530, 531, 535, 536, 537, 539, 540, 543, 545, 548, 550, 555, 558, 559, 560, 561, 562, 563, 566, 568, 570, 571, 572, 574, 575, 576, 577, 579, 581, 582, 583, 586, 593, 594, 597, 600, 601, 603, 604, 605, 609, 610, 611, 612, 613, 629, 631, 635, 636, 637, 638, 640, 641, 642, 644, 646, 647, 657, 658 Wilno-Gierwiaty 560Wiluny 470Włocławek 11,16,31,196,206,374,376,391, 589, 590, 612 Wołczyn 470Wołkowysk 51,198Wozgieliszki 478,536Wrocław 588Würzburg 382WysokiDwór 470WysokieLitewskie 470,586


Vilani(Welony) 78,102,238,517Zakopane 209,244Zakroczym 346Zaświrz 535Zemborzyce 557Zbirogi 470Zielonka 343Zybały 470Żodziszki 414,415Żośle 470Żytomierz 655Żyżmory 470

INDEKS BIBLIJNY*

Stary Testament

Księga Wyjścia20,5 187

Księga Hioba7,10 246

Księga Psalmów 9,5 160117,1 240119,165 161

Księga Przysłów13,13 161

Księga Koheleta41,17 161

Księga Izajasza1,28 15932,17 16059,9.11 158

Księga Jeremiasza14,19 158

Lamentacje2,19 1544,1 154

757Listy polskie


Nowy Testament

Ewangelia według św. Mateusza5,9 1335,12 2526,12 3616,33 3068,22 5549,37 156, 63711,29 279, 553, 59616,18 16516,18-19 16716,26 18619,17 55222,21 16123,2 16123,8 16028,19 45, 15028,20 167

Ewangelia według św. Marka9,28 11516,15 17516,16 175

Ewangelia według św. Łukasza9,55 59611,23 15913,27 15421,33 16821,34 15429,31-32 168

Indeks biblijny758

Ewangelia według św. Jana8,7 59610,16 16314,27 16015,5 15915,12 16016,13 16816,33 132, 30419,11 16120,19 25221,15-17 167 List św. Pawła do Rzymian3,4 5528,35 30410,2 59610,3 7912,21 68, 8713,1 16114,11-14 15515,13 252

1 List św. Pawła do Koryntian 1,27 394, 565, 577, 593, 645, 6511,28 66, 358 2,2 1366,7 1607,20 3839,20-22 136, 5539,22 228, 23410,22 234

759Indeks biblijny

List św. Pawła do Galatów2,20 301, 360, 5806,2 160

List św. Pawła do Efezjan 6,4 1825,23 159

List św. Pawła do Filipian3,15 1624,7 1604,13 304

List św. Pawła do Kolosan 3,15 160

1 List św. Pawła do Tymoteusza 3,15 1684,12 187

List św. Jakuba 4,6 553

Indeks biblijny760

Spis treści

Wstęp .............................................................................................

Listy ...............................................................................................

Słownikbiograficzny...................................................................

Alfabetycznywykazlistów.........................................................

Chronologicznywykazlistów....................................................

Indeksnazwisk(lubtylkoimion)..............................................

Indeksmiejscowości....................................................................

Indeksbiblijny..............................................................................

7

11

659

691

707

727

743

755

Instytutjest instytucjąnaukowąZgromadzeniaKsiężyMarianówNiepo-kalanegoPoczęciaNMP.ZadaniemInstytutujestprowadzeniedziałalno-ścinaukowej,popularno-naukowej,wydawniczejipromocyjnejwzakre-siehistoriiiduchowościZgromadzeniaMarianów.

Instytutrealizujeswojezadaniaprzez:a) opracowywanieiwydawanieźródełdotyczącychhistoriiiducho-

wościZgromadzeniab) prowadzeniestudiówbadawczychc) organizowaniespotkańnaukowychd) inspirowaniebadańnadhistoriąiduchowościąZgromadzeniawśród

marianów,innychosóbkonsekrowanychorazświeckiche) współpracęzprowincjalnymikomisjamihistoriiiduchowościoraz

innymipodobnymiinstytucjamiorazosobamifizycznymi,któredajągwarancjęrealizacjicelówstatutowychInstytutu

f) działalnośćwydawnicząg) publikowanie czasopismanaukowego InstytutuEphemerides

Marianorum

SiedzibąInstytutujestdomzakonnypw.WniebowzięciaNMPwLiche-niu Starym.

CzłonkowieInstytutu:JanuszKumalaMIC,dyrektor(Polska),JanBuko-wiczMIC(Polska),MarekCiebieńMIC(Rwanda),PawełChudzikMIC(Litwa),TadeuszGórskiMIC(Polska),JanKosmowskiMIC(Polska),Ka-zimierzKrzyżanowskiMIC(USA),WacławMakośMIC(Polska),Basi-leudosAnjosPiresMIC(Portugalia),MarianPisarzakMIC(Polska),Jo-nasEduardoGomesdaCostaSilvaMIC(Brazylia),PiotrSmolińskiMIC(Polska),KrzysztofTrojanMIC(Polska).

CzłonkówInstytutupowołujePrzełożonyGeneralny,pozasięgnięciuopiniiRadyGeneralnejorazdyrektoraInstytutu,spośródprofesówZgromadzeniaKsiężyMarianów.

InstytutHistoriiiDuchowościMariańskiej

Listy polskie -...

Documents

Transcript of Listy polskie -...