Liryka jako rodzaj literacki

Liryka• Liryka – jeden z trzech rodzajów literackich, obok dramatu i epiki.• Obejmuje utwory, których głównym przedmiotem przedstawienia są przeżycia wewnętrzne,

przekazywane za pośrednictwem wypowiedzi monologicznej , odznaczającej się subiektywizmem, podporządkowanej funkcji ekspresywnej oraz funkcji poetyckiej języka. Centralnym elementem utworu lirycznego jest tzw. podmiot liryczny. Niezależnie od gatunku język liryki oznacza się wysokim zmetaforyzowaniem.

• Ciekawostka!!!• Jej nazwa wywodzi się od nazwy starogreckiego instrumentu muzycznego – liry. Przy jej wtórze

antyczni poeci śpiewali swoje pieśni.

Podział liryki

• Ze względu na sposób wypowiedzi podmiotu lirycznego:• bezpośrednia – bezpośrednio, wprost, w 1. os. lp., "ja" liryczne wyznaje swoje

uczucia, przeżycia, myśli :– osobista – bezpośrednie wyznania podmiotu lirycznego prezentują rozważania na temat

myśli, uczuć poety utożsamianego z podmiotem lirycznym– roli – podmiot liryczny nie jest utożsamiany z poetą, a treści mają charakter ogólny,

uniwersalny– maski – podmiot liryczny przyjmuje postać Np.: rośliny, zwierzęcia, rzeczy, przypisując im

Np. swoje uczucia• pośrednia – podmiot liryczny jest bardziej ukryty, nie wyznaje wprost, lecz wyraża

swe myśli przez sytuacje, zdarzenia, opisy; utwory te mają charakter narracyjny lub dialogowy, stąd istnieje kilka odmian tego rodzaju liryki:

– opisowa – uczucia podmiotu lirycznego wyrażone są przez opis np. krajobrazu, przedmiotu– sytuacyjna– w formie wypowiedzi dialogowych i narracyjnych podmiot liryczny prezentuje

jakieś zdarzenie , w którym nie brał udziału; oprócz podmiotu lirycznego pojawia się bohater liryczny

• podmiotu zbiorowego – podmiot liryczny to tzw. "my" liryczne – grupa wypowiadająca się w utworze, prezentująca swój zbiorowy pogląd, myśli

• zwrotu do adresata – podmiot liryczny jest wyraźnie obecny, ale swe myśli kieruje do konkretnego adresata. Zazwyczaj utwory w stylu podniosłym

Podział liryki

• Ze względu na typy wyrażanych przeżyć:• miłosna – tematem utworów jest miłość, jej oblicza, formy• refleksyjno-filozoficzna – rozważanie pojęć, uczuć w uogólniający

sposób• patriotyczno-obywatelska – naród, ojczyzna i cała sfera zagadnień z

tym związanych• agitacyjno-polityczna – teksty w formie manifestów nawołujących do

popierania jakiejś idei lub czynu wielkiej rangi.• funeralna – upamiętnia zmarłą osobę, wyraża żal po jej śmierci• religijna – odwołująca się do religii• autotematyczna – liryka, której przedmiotem jest refleksja nad rolą

poety i istotą poezji• refleksyjno-zasadnicza .• apelu – podmiot liryczny kieruje wypowiedź do określonego

adresata zamiarem wywarcia wpływu na jego postawę i poglądy.

Gatunki Liryczne• Anakreontyk – wierszowany utwór literacki o tematyce biesiadnej, wesołej lub rubasznej,

sławiący uroki życia, opowiadający o miłości w sposób żartobliwy. Nazwa gatunku pochodzi od greckiego poety Anakreonta z Teos , który ukształtował styl i miarę wierszową wiersza anakreontejskiego.

                                                                                                   

                             ANAKREONTYK

Raz mnie zobaczył we śnieMistrz z Teos, Anakreont,I śmiejąc się, zagadnął.

Podbiegłem doń, objąłem,Całusem powitałem.Był stary, ale piękny,Przystojny i kochliwy.

Pachniały winem wargi,A ciałem jego drżącymNa nowo Eros władał.

Zdjął wieniec ze swej głowy(Pozostał na nim zapach)I mnie przekazał w darze.

A ja ? cóż za szaleństwo! ? Włożyłem go na skronie.I odtąd już nie umiemNie myśleć o miłości.

Gatunki Liryczne• Bajka – krótki, epicki utwór literacki, zawierający morał (pouczenie), może być wierszowany i

żartobliwy. Morał może znajdować się na początku lub na końcu utworu albo wynikać z jego treści. Istotną cechą bajki jest alegoryczność. Bohaterami bajek mogą być ludzie, a także zwierzęta, przedmioty i zjawiska, które uosabiają typy ludzkie, cechy charakteru lub przeciwstawne poglądy i

stanowiska.

Gatunki Liryczne• Elegia – utwór liryczny o treści poważnej, refleksyjny, utrzymany w tonie smutnego rozpamiętywania, rozważania lub

skargi, dotyczący spraw osobistych lub problemów egzystencjalnych ; wyróżnia się elegie miłosne i patriotyczne. Należy do najbardziej charakterystycznych form liryki bezpośredniej.

Gatunki Liryczne• Epigramat, epigram – wywodzący się z napisów informacyjnych w Starożytnej Grecji krótki, przeważnie

dwuwierszowy utwór poetycki pisany dystychem elegijnym. Z czasem wykształciło się kilka rodzajów epigramu: wotywny, nagrobkowy, okolicznościowy. Odmianą epigramatu były popularne w epoce odrodzenia fraszki.

Gatunki Liryczne• Epitafium – napis umieszczony na nagrobku lub pomniku upamiętniający zmarłego, jak również sam pomnik w

postaci ozdobnej płyty lub tablicy z napisem ku czci zmarłego, najczęściej nie w miejscu pochówku, lecz w innym związanym z daną osobą,. w kościele, na ścianie, filarze lub posadzce.

Gatunki Liryczne• Fraszka – krótki utwór liryczny, zazwyczaj rymowany lub wierszowany o różnorodnej tematyce, często

humorystycznej lub ironicznej . Posiada puentę. Fraszka wywodzi się ze starożytności, swoimi korzeniami sięga do epigramatu, którego twórcą był Symonides z Keos. Były to krótkie napisy na kamieniach nagrobnych i przedmiotach codziennego użytku. Autorami fraszek było wielu znanych polskich poetów, między innymi Jan Kochanowski, Jan Sztaudynger.

Gatunki Liryczne• Hymn – uroczysta i podniosła pieśń pochwalna o apostroficznym charakterze wypowiedzi, komponowana na cześć

bóstwa, szczególnej osoby, wydarzenia, ojczyzny (kraju), a także idei. W kręgu kultury europejskiej hymny znane były w basenie Morza Śródziemnego już w starożytności. Na stałe weszły do kanonów kulturowych wraz z rozwojem chrześcijaństwa, który uczynił swoim ten rodzaj literacki wzorując się na hebrajskim Starym Testamencie i judeochrześcijańskim Nowym Testamencie.

Gatunki Liryczne• Oda – utwór liryczny, który charakteryzuje się wzniosłością tematu i stylu, sławi ideę, wydarzenie lub czas. Zwykle

cechuje ją także zbiorowy podmiot wypowiedzi. Należała do najpopularniejszych form poezji klasycznej.

Gatunki Liryczne• Pieśń – gatunek literacki poezji lirycznej, o genezie związanej z obrzędami i muzyką , od której stopniowo się

uwolnił, stając się samodzielną formą wyrazu.

Gatunki Liryczne• Psalm – liryczny utwór modlitewny, rodzaj pieśni religijnej, o podniosłym charakterze, którego adresatem jest

zazwyczaj Bóg, rzadziej człowiek. Ze względu na treść wyróżnia się psalmy: dziękczynne, błagalne, pokutne, prorocze, pochwalne, patriotyczne, żałobne.

Gatunki Liryczne• Sielanka – gatunek literacki. Utwór poetycki, przedstawiający w sposób wyidealizowany uroki życia wiejskiego.

Wysnuta z piosnek pasterskich stała się świadomie kreowanym obrazem utęsknionej, szczęśliwej natury – zdaniem badaczy gatunek jest specyficznym wytworem kultury miasta i ujawnia znużenie światem cywilizacji. Idylla odsłania beztroskie, spokojne i pogodne życie, spełnione przez miłość. Sielanka ma najczęściej kształt lirycznego monologu, poprzedzonego lub przeplecionego opisem bądź dialogiem. Gatunek często ukazuje świat mitologiczny.

Gatunki Liryczne• Sonet – kunsztowna kompozycja poetyckiego utworu literackiego, która złożona jest z 14 wersów zgrupowanych w

dwóch czterowierszach , rymowanych zwykle abba abba i dwóch trójwierszach . Pierwsza zwrotka zwykle opisuje temat, druga odnosi go do podmiotu wiersza, a tercyny zawierają refleksję na jego temat.

Gatunki Liryczne• Tren, lament, płacz (żałobny) – utwór liryczny o charakterze żałobnym, wywodzący się ze starogreckiej poezji

funeralnej, blisko spokrewniony z elegią, a także epicedium; ważny element struktury tragedii greckiej; odmiana pieśni lamentacyjnej. Utwory takie były poświęcane zmarłej osobie i wyrażały żal oraz smutek z powodu jej odejścia, a także przedstawiały jej cnoty i zasługi. Twórcami trenów byli m.in. Symonides z Keos i Pindar (w Grecji) oraz Newiusz i Owidiusz . Do antycznej twórczości trenodycznej nawiązywali poeci renesansowi .

Gatunki Liryczne• Wiersz – sposób organizacji tekstu, polegający na powtarzaniu się w nim odcinków o takich samych

właściwościach strukturalnych; przeciwieństwo prozy; utwór o swoistej językowej kompozycji, w której wers pełni funkcję wierszotwórczą, wykorzystuje środki stylistyczne w funkcji poetyckiej, impresywnej lub ekspresywnej.

Wykonawcy:• Patryk Piętka

• Grzegorz Cybulski KL. III B

• Łukasz Brzoza