AKADEMIA ZARZĄDZANIA

Akademia Zarządzania 3 2009/2010 DYREKTOR SZKOŁYI

Akademia Zarządzania„Dyrektora Szkoły”

3

EWD w ręku dyrektora szkołyEwa Stożek

Lekcja 3 ROK SZKOLNY 2009/2010

O edukacyjnej wartości dodanej (EWD) można dziś przeczytać niemal w każ-dej gazecie. Od entuzjazmu (czy uza-

sadnionego?) w rodzaju wreszcie wiemy, kto jak pracuje, do ogłaszania, że bycie szkołą sukcesu jest powodem do wstydu (a może jednak do dumy?)1. Emocje (głównie te me-dialne) wokół EWD nie są potrzebne. Pro-ponuję, Dyrektorze, byśmy zatrzymali się na chwilę i spokojnie porozmawiali o tym, jak oswoić EWD.

W projekcie rozporządzenia w sprawie nadzoru pedagogicznego z sierpnia tego roku2 można było przeczytać w wymaga-niach dla szkół II.1.1, poziom B:

Do analizy wyników sprawdzianu i egza-minów wykorzystuje się różnorodne metody analizy wyników (np. EWD).

W późniejszych wersjach projektu i w osta-tecznej wersji rozporządzenia nie ma już zapi-su (np. EWD). To dobrze. Lepiej, aby szkoły korzystały ze wskaźników EWD z przekona-nia co do ich przydatności, a nie dlatego, że wynika to wprost z prawa oświatowego.

Ponadto EWD jest jedną z wielu metod analizy wyników egzaminacyjnych, nie ma więc powodów, dla których miałaby być spe-cjalnie traktowana i wymieniona z nazwy w dokumencie oświatowym.

Proszę zaznacz, które zdania uznajesz za prawdziwe:

Zadaniem szkoły jest zapewnienie wy-sokiej jakości kształcenia.Uczniowie powinni się w szkole rozwi-jać na miarę swoich możliwości.Rozwój ucznia przełoży się na od-powiednio wysoki wynik egzamina-cyjny. Wynik egzaminu zewnętrznego to in-formacja o poziomie osiągnięć ucz-niów.Ten sam poziom osiągnięć uczniów można uzyskać przy różnym wkła-dzie szkoły, zależnie od zasobów na wejściu.Im więcej powyższych zdań zaznaczy-

łeś jako prawdziwe, tym bardziej zbieżne jest nasze myślenie o szkole i egzaminach zewnętrznych, a to oznacza, że tym łatwiej będzie zrozumieć treść tej lekcji.

Przedstawienie możliwości wykorzystania EWD do ewaluacji wewnątrzszkolnej.

Krótkie powtórzenie – co trzeba wie-dzieć o EWD?EWD a obszary wymagań.

KRÓTKIE POWTÓRZENIE – CO TRZEBA WIEDZIEĆ O EWD?Jak zmierzyć wkład pracy szkoły w końco-wy wynik egzaminacyjny? Próbujemy to zrobić, wykorzystując metodę edukacyjnej wartości dodanej, która uwzględnia w wy-niku egzaminacyjnym szkoły zasoby na wejściu (głównie potencjał uczniowski).

Model EWD dla gimnazjum został opracowany w 2006 r.3 Wyniki uczniów na sprawdzianie traktujemy jak potencjał uczniowskich możliwości. Porównujemy je z uzyskanymi trzy lata później wynika-mi na egzaminie gimnazjalnym. Na pod-stawie wyników uczniów w całym kraju

AKADEMIA ZARZĄDZANIA

Akademia Zarządzania 3 2009/2010IIDYREKTOR SZKOŁY

–0,94

–15

–10

–5

5

75 80 85 90 95

110 115 120 125105

15

10

EWD

wynik egzaminu–0,04

0,69

1,73

3

2

1

0

-1

-22005 (68) 2007 (107)2006 (97) 2008 (68)

(sprawdzian – egzamin gimnazjalny) me-todami statystycznymi wyznaczamy wynik przewidywany. Obliczamy dla każdego ucz-nia różnicę między wynikiem uzyskanym a wynikiem przewidywanym, czyli resztę. Wskaźniki EWD liczymy dla różnych grup uczniów jako średnią z reszt.

Przeczytaj, proszę, poniższe zdania i upewnij się, że są zrozumiałe. Jeśli nie, to trzeba wrócić do literatury przedmiotu4.

EWD jest miarą względną.EWD dla całej populacji uczniów wy-nosi 0.

Przeciętne (w sensie statystycznym) gimnazjum uzyskuje EWD bliską 0. EWD komunikuje się wraz z przedzia-łem ufności.Dla ułatwienia interpretacji jednorocz-nych wskaźników edukacyjnej warto-ści dodanej (EWD) stosujemy opisy grafi czne w postaci:wykresów rozrzutu,wykresów z przedziałami ufności.Szerokość przedziału ufności zale-ży od liczebności uczniów i zróżni-cowania reszt.

Szkoły (grupy uczniów) zdecydowanie różnią się efektywnością, jeśli ich prze-działy ufności dla EWD są rozłączne.

Wskaźniki EWD dają możliwość wnios-kowania o efektywności nauczania w gim-nazjach w zakresie sprawdzanym egzami-nem zewnętrznym. Efektywność rozumiemy tu jako wykorzystanie potencjału uczniow-skiego (mierzonego wynikiem sprawdzia-nu). Wskaźnik EWD dla szkoły pokazuje, jak został wykorzystany potencjał uczniów w porównaniu ze szkołą o podobnych zaso-bach uczniowskich. Szkoły różnią się efek-tywnością. Chodzi o to, by w swojej szkole rozpoznać, jakie czynniki wewnątrzszkolne i jak wpływają na efektywność.

Zastanów się:Czy możliwe jest skonstruowanie bez-względnej miary efektywności na-uczania?Czy nazywanie EWD egzaminacyjną wartością dodaną jest uzasadnione?Które sformułowanie lepiej opisuje EWD i dlaczego? EWD jest miarą przyrostu wiedzy ucz-niów.EWD jest miarą wpływu szkoły na pos-tępy uczniów.

Oprócz jednorocznych wskaźników EWD prezentujemy również trzyletnie wskaźniki EWD: jest to łączna prezen-tacja wyników egzaminu gimnazjalnego i EWD z trzech kolejnych lat. W ten spo-sób uwzględniamy większą pulę wyników

Rysunek 1. Gimnazjum A. Dynamika jednorocznych wskaźników EWD

Rysunek 2. Gimnazjum A. Trzyletnie wskaźniki EWD 2006–2008

Tabela 1. Przykłady zastosowania wskaźników EWD w obszarach wymagań

Obszar wymagań Przykłady zastosowania wskaźników EWD

Efektytrzyletnie wskaźniki EWD,jednoroczne wskaźniki EWD,dynamika wskaźników EWD.

Procesy

wskaźniki EWD według potencjału,wskaźniki EWD według klas,wskaźniki EWD według innych niż klasy grup uczniowskich,wskaźniki EWD dla zespołów nauczycielskich.

Środowiskowskaźniki EWD według szkół podstawowych, których absolwenci uczyli się w analizowanym gimnazjum.

Zarządzanie

wykorzystanie metody EWD do zidentyfi kowania obszarów do zmiany i do planowania badania ewaluacyjnego,wykorzystanie wskaźników EWD do weryfi kacji skuteczności wprowadzonych działań.

AKADEMIA ZARZĄDZANIA

Akademia Zarządzania 3 2009/2010 DYREKTOR SZKOŁYIII

Gimnazjum Azk a anin wy 2005

35

30

25

20

15

10

5

0najni zy

a z ni ki

ni ej e ni

wy ej e ni

a z wy ki

e nianin ( aw zian 2005)

wy ki najwy zyni ki

eek

uzn

iw

–1,22

0,18

–15

–10

–5

5

75 80 85 90 95

110 115 120 125105

15

10

EWD

wynik egzaminu

–3,35

–2,55

1,02

3

1

2

3

0

-1

-2

-3

-4

-52005 (115) 2007 (92)2006 (145) 2008 (113) 2009 (102) 90 zk 50 zk zy ja zk y

i zwiększamy precyzję szacowania wskaź-ników. Dwuwymiarowa informacja o szkole pozwala wnioskować jednocześnie o pozio-mie osiągnięć uczniów i wkładzie szkoły w uzyskanie tych wyników.

Przeczytaj, proszę, poniższe zdania i upewnij się, że są zrozumiałe. Jeśli nie, zapoznaj się z „Opisem” na stro-nie www.cke.scholaris.pl.

Wykorzystanie wyników egzamina-cyjnych z różnych lat wymagało za-stosowania procedury normalizacji i standaryzacji wyników.Zastosowano skalę standardową o średniej 100 i odchyleniu standar-dowym 15.Niepewność pomiarową wyniku eg-zaminacyjnego szkoły i EWD szkoły

przedstawiono w postaci elipsy (ob-szar ufności).Elipsa szkoły jest tym mniejsza, im więcej uczniów uwzględniono w wy-liczeniach.Szkoły neutralne to najliczniejsza ka-tegoria szkół.

EWD A OBSZARY WYMAGAŃW rozporządzeniu o nadzorze pedagogicz-nym5 określono wymagania wobec gimna-zjów w czterech obszarach:

Efekty działalności dydaktycznej, wy-chowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności szkoły.Procesy zachodzące w szkole.Funkcjonowanie szkoły w środowisku lokalnym.Zarządzanie szkołą.

Obszary te w skrócie będę nazywać odpowiednio Efekty, Procesy, Środowisko i Zarządzanie. W każdym z tych obszarów do określenia stanu lub śledzenia zacho-dzących zmian można użyć wskaźników EWD (tabela 1).

Przejdźmy do omówienia zastosowa-nia wskaźników EWD w poszczególnych obszarach wymagań.

EFEKTYCo można zobaczyć, patrząc na efekty po-przez optykę wskaźników EWD? Często można usłyszeć: Mamy w tym roku słab-szy wynik, bo mieliśmy słabszych uczniów. Można przyjąć takie tłumaczenie, ale tylko wtedy gdy rozpatrujemy sam wynik egza-minacyjny, trudniej – gdy uwzględniamy również EWD.

Wskaźnik EWD pokazuje, jak efektywnie pracowaliśmy z uczniami, w porównaniu z innymi uczniami w Polsce o tym samym potencjale na wejściu. Mniejsze EWD przy niższych wynikach egzaminacyjnych poka-zuje raczej, że w porę nie rozpoznaliśmy, że nasi uczniowie są słabsi i nie dostosowaliśmy metod pracy do poziomu naszych uczniów.

Zatem wskaźniki EWD wymuszają myś-lenie w kategoriach posiadanych zasobów.

Wyższe wskaźniki EWD można uzys-kać, dobrze rozpoznając zasoby na wejściu i odpowiednio planując pracę z uczniami.

Przykład 1. Gimnazjum ANie można interpretować wskaźników EWD „statycznie”. Przeanalizujmy przykład gim-nazjum A (rysunki 1, 2).

Rysunek 4. Gimnazjum B. Dynamika jednorocznych wskaźników EWD 2005–2009

Rysunek 5. Gimnazjum B. Trzyletnie wskaźniki EWD 2006–2008

Rysunek 3. Gimnazjum A. Struktura uczniów wg potencjału na wejściu

AKADEMIA ZARZĄDZANIA

Akademia Zarządzania 3 2009/2010IVDYREKTOR SZKOŁY

zk a anin wy 2006

35%

30%

25%

20%

15%

10%

5%

0%najni zy

a z ni ki ni ej e ni wy ej e ni a z wy ki

e nianin ( aw zian 2006)

wy ki najwy zyni ki

eek

uzn

iw

90% zk 50% zk zy ja zk y

–2,27

–3,38

–15

–10

–5

5

75 80 85 90 95

110 115 120 125105

15

10

EWD

wynik egzaminu

–0,35

–2,58

–4,26

1

0

-1

-2

-3

-4

-6

-5

2005 (124) 2007 (104)2006 (87) 2009 (104)2008 (126)

90% zk 50% zk zy ja zk y

–0,23

–0,70

–15

–10

–5

5

75 80 85 90 95

110 115 120 125105

15

10

EWD

wynik egzaminu

–0,01

–0,58

0,47

3

2

1

0

-1

-22005 (124) 2007 (104) 2008 (126)2006 (87) 2009 (104)

Rysunek 6. Gimnazjum B. Struktura uczniów według potencjału na wejściu

Rysunek 7. Gimnazjum C. Dynamika jednorocznych wskaźników EWD 2005–2009 oraz trzyletnie wskaźniki EWD 2006–2008

Wydawać by się mogło, że trzyletnie wskaźniki EWD nie dają podstaw do nie-pokoju – szkoła uzyskuje wysokie wyni-ki egzaminacyjne oraz ponadprzeciętną efektywność. Jednak analiza jednorocznych wskaźników EWD w latach 2006–2008 po-kazuje, że efektywność mierzona wskaźni-kami EWD jest coraz niższa, a to oznacza, że szkoła niebezpiecznie „spada” do kate-gorii szkół niewykorzystanych możliwości. Warto przeanalizować sytuację i podjąć odpowiednie kroki.

Gimnazjum A rekrutuje bardzo dob-rych uczniów (rysunek 3 pokazuje sytua-cję szkoły w 2005 r. – to ci gimnazjaliści, którzy w 2008 r. przystąpili do egzaminu gimnazjalnego), przeważają uczniowie,

AKADEMIA ZARZĄDZANIA

Akademia Zarządzania 3 2009/2010 DYREKTOR SZKOŁYV

We ug k aze zia y u n i EWD G 2009

1,0

8

6

4

2

0

-2

-4

-6

-8

–3,4–2,4

4,8

1,0

a a A(32)

a a (19)

a a (22)

a a D(31)

a a E(33)

EWD

G 2

009

Wykres rozrzutu GMP 2009

50

40

30

20

10

00 10 20

Sprawdzian 200630 40

GMP

2009

Klasa CKrzywa przewidywanego wyniku ( op y)

Wykres rozrzutu GMP 2009

50

40

30

20

10

00 10 20

Sprawdzian 200630 40

GMP

2009

Klasa DKrzywa przewidywanego wyniku ( op y)

Rysunek 8. Gimnazjum D. Zróżnicowanie w klasach (w nawiasach podano liczbę uczniów)

Rysunek 9. Gimnazjum D. Porównanie klas C i D

których wyniki na sprawdzianie lokowa-ły się w trzech najwyższych przedziałach staninowych. Czy szkoła umiejętnie pra-cuje z uczniem zdolnym? Czy stawia mu odpowiednie wymagania? Czy wymagania te znajdują odzwierciedlenie w wewnątrz-szkolnym systemie oceniania? Czy oferta edukacyjna szkoły jest na tyle szeroka, że każdy z uczniów może rozwijać swoje za-interesowania?

Przykład 2. Gimnazjum BTo przykład szkoły „wychodzącej” ze strefy szkół wymagających pomocy. Wskaźniki EWD 2009 mogą sugerować, że w szkole są podejmowane od kilku lat działania ma-jące poprawić efektywność nauczania. Rok 2006 należy uznać za raczej nietypowy dla szkoły – to dobra ilustracja tego, dlaczego prezentujmy trzyletnie wskaźniki EWD: jeden nietypowy rok jest „równoważony” przez dwa typowe (rysunki 4, 5).

Jest to szkoła, która pracuje przede wszystkim z uczniami słabszymi (rysu-nek 6 pokazuje strukturę grupy uczniów na wejściu w 2006 r., którzy do egzami-nu gimnazjalnego przystąpili w 2009 r.). Jakie działania podejmowane przez szkołę w ostatnich latach doprowadziły do zwięk-szenia efektywności? Które z nich warto wzmacniać?

Przykład 3. Gimnazjum CW tym gimnazjum (rysunek 7) można za-obserwować dużą i niezrozumiałą różni-cę w efektywności nauczania w zakresie przedmiotów humanistycznych i matema-tyczno-przyrodniczych. Szkoła w zakresie przedmiotów humanistycznych należy do szkół wymagających pomocy, a w zakre-sie przedmiotów matematyczno-przyrod-

niczych uzyskuje przeciętną efektywność przy wynikach egzaminacyjnych powyżej średniej krajowej.

Jak to możliwe? Dlaczego uczniowie uzyskujący wysokie wyniki w części ma-tematyczno-przyrodniczej nie radzą sobie na podobnym poziomie z zadaniami testu humanistycznego?

PROCESYPowyższe przykłady pokazują, że analizując efekty, logicznie jest myśleć też o procesach,

które do tych efektów prowadzą. Zobaczmy zatem, co możemy jeszcze obserwować w szkole, analizując wskaźniki EWD.

Przykład 4. Gimnazjum DW gimnazjum D występuje duże zróżnico-wanie efektywności w poszczególnych kla-sach w części matematyczno-przyrodniczej (rysunek 8). Ponadprzeciętną efektywność uzyskano w klasie D, przeciętną w kla-sach A i E, a efektywność niżej przecięt-nej – w klasach B i C. Dlaczego? Rozrzuty wyników dla klas C i D (rysunek 9) pokazują, że były to klasy o zupełnie innym składzie uczniowskim: w klasie D uczniowie o wy-sokich wynikach na sprawdzianie, w klasie C uczniowie o zróżnicowanym potencjale na wejściu. Czy w tych klasach uczyły te same zespoły nauczycielskie? Czy metody pracy były dostosowane do różnego poziomu uczniów? Jakie inne czynniki mogły mieć wpływ na różną efektywność nauczania?

Przykład 5. Gimnazjum EW gimnazjum E prześledźmy, jaką efektyw-ność uzyskuje szkoła w pracy z uczniami o różnym potencjale na wejściu. Wskaźniki EWD wyliczane są dla trzech grup uczniów (rysunek 10): o potencjale niskim (wyniki w trzech najniższych przedziałach stanino-wych na sprawdzianie), o potencjale średnim

AKADEMIA ZARZĄDZANIA

Akademia Zarządzania 3 2009/2010VIDYREKTOR SZKOŁY

Poten ja redni wed ug klasPrzedzia y u no i EWD GMP 2008

0,7

1,1

1,1

8

6

4

2

0

-2

-4

-6

-8

0,3 0,31,1

1, 2,4

1,2,

Klasa A(15)

Klasa 14)

Klasa C(10)

Klasa D(20)

Klasa E(15)

Klasa (22)

Klasa G(19)

Klasa (16)

Klasa (18)

Klasa (19)

EWD

GMP

2008

Przedzia y u no i EWD GMP 20085

4

3

2

1

0

-1

-2

-3

-4

-5

1,5

–0,1

2,2

Niski(21)

redni(168)

Wysoki(95)

EWD

GMP

2008

Poten ja wysoki wed ug klasPrzedzia y u no i EWD GMP 2008

1,92,7

15

10

5

0

-5

-10

-15

5,2

–1,2 –0,81,1

Klasa (11)

Klasa C(12)

Klasa G(13)

Klasa (10)

Klasa (12)

Klasa (10)

EWD

GMP

2008

Rysunek 11. Gimnazjum E. Wskaźniki EWD według klas dla uczniów o średnim potencjale

Rysunek 10. Gimnazjum E. Wskaźniki EWD dla grup uczniów o różnym potencjale

Rysunek 12. Gimnazjum E. Wskaźniki EWD według klas dla uczniów o wysokim potencjale (uwzględniono tylko te klasy, w których uczniów o wysokim potencjale było co najmniej 10)

(wyniki w trzech środkowych przedziałach staninowych na sprawdzianie), o potencjale wysokim (wyniki w trzech najwyższych przedziałach staninowych).

Zauważmy, że szkoła głównie rekru-tuje uczniów o średnim i wysokim poten-cjale. Z najlepszymi udaje się uzyskiwać ponadprzeciętną efektywność. Z uczniami słabszymi, którzy stanowią mniej niż 10 % wszystkich uczniów w szkole, również udaje się uzyskiwać więcej niż przeciętną efek-tywność. Problemem wydaje się być duża grupa uczniów o średnim potencjale – tu efektywność nauczania w zakresie przed-miotów matematyczno-przyrodniczych jest tylko przeciętna. Jest to duża grupa uczniów, warto więc zobaczyć, jak rozkładają się wskaźniki EWD dla tej grupy w klasach (rysunek 11). Najlepiej wykorzystano poten-cjał uczniowski w klasie D. W klasach B i C wysoka efektywność pracy z najlepszymi uczniami (rysunek 12) pociągnęła za sobą ponadprzeciętną efektywność pracy z ucz-niami średnimi. Niepokoić powinna niska efektywność dla uczniów o średnim poten-cjale w klasach I oraz J. Jakie mogą być tego przyczyny? Czy w klasie D oraz J pracowały te same zespoły nauczycielskie czy inne? Jaki był skład uczniowski tych klas?

Przykład 6. Gimnazjum FWynik egzaminu gimnazjalnego w części humanistycznej to przede wszystkim efekt pracy nauczyciela języka polskiego. Można zatem próbować oceniać pracę nauczyciela, analizując wskaźniki EWD. Rysunek 13 pokazuje ten sam zespół nauczycieli języka polskiego (nauczyciele N1, N2, N3) i efekty ich pracy w 2007 i 2009 r. Wyraźnie widać, że najsłabiej radzi sobie nauczyciel N1. Dlaczego tak jest? Dlaczego działania po-dejmowane przez tego nauczyciela są nie-efektywne? Co może być tego przyczyną i jakiego rodzaju wsparcie jest potrzebne temu nauczycielowi?

Przedstawianie interpretacji wskaź-ników EWD wyliczonych dla nauczycieli jest zawsze trudne, dotyka bowiem kon-kretnych osób. Należy starać się to robić tak, aby odnosić się do działań, a nie do osób: koncentrować uwagę na potrzebie wspierania nauczyciela. W przypadku części matematyczno-przyrodniczej można popa-trzeć na pracę matematyków, ale analizy dla innych nauczycieli nie są już tak oczywis-te – nauczyciele biologii, geografi i, fi zyki, chemii niejednokrotnie uczą wszystkie klasy w szkole. W dużej szkole (np. takiej jak gim-nazjum E w przykładzie 5) warto przyjrzeć się pracy zespołów nauczycielskich.

AKADEMIA ZARZĄDZANIA

Akademia Zarządzania 3 2009/2010 DYREKTOR SZKOŁYVII

zyk polskiPrzedzia y u no i EWD G 2007

2,5

6

4

2

0

-2

-4

-6

2,51,5 1,9

wszys y u zniowie(122)

N2(33)

N3(67)

N1(22)

EWD

G 2

007

zyk polskiPrzedzia y u no i EWD G 2009

3,7

6

4

2

0

-2

-4

-6

1,

0,1

1,9

wszys y u zniowie(137)

N2(33)

N3(63)

N1(41)

EWD

G 2

009

Gimnazjum XPrzedzia y u no i EWD G 2009

1,0

4

3

2

1

0

-1

-2

-3

-4

–2,0

S1 (65) S2 (37)

EWD

G 2

009

ŚRODOWISKOWielokrotnie podkreślaliśmy znaczenie diagnozy na wejściu dla uzyskania wyso-kiej efektywności – im więcej szkoła będzie wiedziała o swoich przyszłych uczniach, im bardziej dopasuje swoje działania do ich możliwości, tym lepsze wyniki powinna osiągnąć. Często nauczyciele gimnazjów pracujący w trudnym środowisku tłumaczą niskie wyniki egzaminacyjne uczniów czyn-nikami środowiskowymi. Pytanie tylko, jak niskie mogą to być wyniki – czy takie, by szkoła została zakwalifi kowana do szkół wymagających pomocy, czy takie, by szkoła zasługiwała na miano szkoły wspierającej? Niezależnie od czynników środowiskowych szkoła powinna dążyć do uzyskania przy-najmniej przeciętnej efektywności. Szko-

ła raczej nie ma wpływu na to, w jakim środowisku działa. Zatem należy dołożyć starań, aby zmniejszyć wpływ czynników środowiskowych. Działania środowiskowe obejmują również współpracę ze szkołami podstawowymi, z których są rekrutowani przyszli uczniowie gimnazjów. Wskaźniki EWD według szkół podstawowych mogą podpowiedzieć formy współpracy z radami pedagogicznymi szkół podstawowych.

Przykład 7. Gimnazjum XDo gimnazjum X trafi ają uczniowie z dwóch szkół podstawowych. Efektywność naucza-nia uzyskiwana w gimnazjum w pracy z ab-solwentami szkoły S2 (rysunek 14) jest dużo niższa niż z absolwentami szkoły S1. Taka sytuacja ma miejsce od kilku lat. Dlacze-

go? Być może odpowiedzi na takie pytanie można szukać we współpracy ze szkołą podstawową.

Przykład 8. Gimnazjum YŚrodowisko, w którym pracuje szkoła, to nie tylko jej najbliższe otoczenie. W dużych gminnych gimnazjach środowisko to cała gmina. W jedynym gminnym gimnazjum uczą się uczniowie ze wszystkich szkół podstawowych w gminie. Powstają prob-lemy organizacyjne, takie jak dowożenie uczniów do gimnazjum, brak możliwości uczestniczenia uczniów w zajęciach po-zalekcyjnych. Oczywiście jest to nie bez znaczenia dla wyników egzaminacyjnych uczniów.

Jak bardzo złożony może to być problem, ilustruje rysunek 15. Do gimnazjum w gmi-nie Y uczęszczają absolwenci ośmiu szkół podstawowych z całej gminy. Jakie prob-lemy sygnalizują niskie wskaźniki EWD? Jakie działania organizacyjne można podjąć w szkole, aby zminimalizować negatywny wpływ czynników środowiskowych?

ZARZĄDZANIECzy zwróciłeś uwagę, Dyrektorze, że roz-patrywanie każdego z przytoczonych przy-kładów kończyliśmy pytaniem? Wskaźniki EWD to zarówno koniec, jak i początek drogi. Koniec, bo pokazuje nam ocenę stanu w danym momencie. Początek, bo ta ocena zmusza nas do postawienia kolejnych py-tań, zidentyfi kowania obszarów do zmiany i podjęcia działań, które mają spowodować, że nasza szkoła będzie lepsza. A po czym poznamy, że działania przyniosły oczeki-wane zmiany? Między innymi po wskaź-nikach EWD za kilka lat. Czy rozpoznajesz

Rysunek 13. Gimnazjum F. Wskaźniki EWD według nauczycieli języka polskiego

Rysunek 14. Gimnazjum X. Różna efektywność dla absolwentów szkoły podstawowej S1 oraz S2

AKADEMIA ZARZĄDZANIA

Akademia Zarządzania 3 2009/2010VIIIDYREKTOR SZKOŁY

Wed ug szkPrzedzia y u no i EWD G 2009

1,71,4

10

5

0

-5

-10

–3,5–3,9–4,4

–0,7

–3,2

–5,8

S1(48)

S2(8)

S3(16)

S4(10)

S5(10)

S6(14)

S7(17)

S8(12)

EWD

G 2

009

Rysunek 15. Gimnazjum Y. Różna efektywność absolwentów szkół podstawowych gminy Y

w tym opisie cykl o charakterze projakoś-ciowym?

Wskaźnik wartości dodanej daje ogól-ny obraz efektywności szkoły i rzadko po-kazuje, jakie dokładnie działania należy przedsięwziąć6.

To bardzo ważna myśl: wskaźniki EWD mogą nam pomóc zidentyfi kować słabe stro-ny szkoły, ale nie dadzą odpowiedzi ani na pytanie, dlaczego tak jest, ani co zrobić, żeby to zmienić. Tu potrzebne są dobrze zaplano-wane badania ewaluacyjne, wykorzystujące różne informacje o szkole, uczniach i na-uczycielach, środowisku itp. Do planowania takich działań warto wykorzystać wiedzę i pomysły całej rady pedagogicznej – tylko przekonanie wszystkich o celowości badania pozwoli w przyszłości pozyskać sprzymie-rzeńców w realizacji działań. Ale plano-wanie badania ewaluacyjnego nie jest już tematem tej lekcji…

Ćwiczenie 1.Przeanalizuj pozycję swojej szkoły ze

względu na trzyletni wskaźnik EWD. Jakie są oczekiwania co do miejsca szkoły ze względu na trzyletnie EWD? Czy udaje się je realizować?

Ćwiczenie 2.Porównaj wskaźniki EWD z kolejnych

lat. Jakie tendencje można zaobserwować? Czy możesz sformułować roboczą hipotezę, dlaczego tak jest? A jak ją można zwery-fi kować?

Ćwiczenie 3.Przeanalizuj wskaźniki EWD według

potencjału uczniów na wejściu. Z jakimi uczniami udaje się efektywniej pracować? Czy oferta edukacyjna szkoły jest równie atrakcyjna dla uczniów słabszych, jak dla uczniów zdolnych?

Ćwiczenie 4.Przeanalizuj wskaźniki EWD dla klas.

Czy wyniki są zgodne z oczekiwaniami? Co nietypowego daje się zaobserwować?

LITERATURA:Dolata R., Edukacyjna wartość doda-na, czyli jak wykorzystywać wyniki eg-zaminów zewnętrznych do oceny efek-tywności nauczania, http://codn.codn.edu.pl/struktura/prkzso/doc/czytel-nia/ewd.pdf, 2007MacBeath J., Schratz M., Meuret D., Ja-kobsen L., Czy nasza szkoła jest dobra?, tłum. K. Kruszewski, Warszawa 2003, szczególnie strony 178−179Jakubowski M., Metody szacowania edukacyjnej wartości dodanej, „Biule-tyn Badawczy CKE” 2006/8

Stożek E., Analiza wyników egzami-nów zewnętrznych z wykorzystaniem metody EWD w ewaluacji wewnątrz-szkolnej, www.ewd.edu.pl/broszura_ewd.pdf, 2008Stożek E., Refl eksyjny praktyk wo-bec edukacyjnej wartości dodanej, w: B. Niemierko (red.), M.K. Szmi-gel, Uczenie się i egzamin w oczach nauczyciela. Materiały XIV Konfe-rencji Diagnostyki Edukacyjnej, Opo-le 26–28.09.2008, Polskie Towarzys-two Diagnostyki Edukacyjnej, Kraków 2008, s. 299–303

STRONY INTERNETOWE:www.ewd.edu.pl – słowniczek o EWD, publikacje Zespołu EWD, kalkulato-ry EWDcke.scholaris.pl – opis i prezentacja trzy-letnich wskaźników EWD

UWAGI: Wszystkie przykłady ilustrują prawdziwe dane dla wybranych gimnazjów.

Wykresy przedstawione na rysunkach 3, 6, 8, 9, 11–15 można wykonać w Kalku-latorze EWD Plus dostępnym na stronie www.ewd.edu.pl. Kalkulator umożliwia również wykonanie analiz według zada-nych przez użytkownika kryteriów podziału na grupy (np. według uczących nauczycieli, według szkół podstawowych).

Autorka jest członkiem krajowego Zespołu

EWD zajmującego się badaniami dotyczącymi

rozwoju metodologii szacowania wskaźnika

edukacyjnej wartości dodanej

(www.ewd.edu.pl/zespol_ewd.html);

e.stozek@ewd.edu.pl.

PRZYPISY:1. Lokalne dodatki do „Gazety Wyborczej”: Łódź, 1.10.2009; Wrocław, 8.10.2009; Poznań, 29.10.2009. 2. Zob. http://bip.men.gov.pl.3. M. Jakubowski, Metody szacowania edukacyj-nej wartości dodanej, „Biuletyn Badawczy CKE” 2006/8.4. R. Dolata, Edukacyjna wartość dodana, czyli jak wykorzystywać wyniki egzaminów zewnętrznych do oceny efektywności nauczania, http://codn.codn.edu.pl/struktura/prkzso/doc/czytelnia/ewd.pdf, 2007; E. Stożek, Analiza wyników egzaminów zewnętrznych z wykorzystaniem metody EWD w ewaluacji wewnątrz-szkolnej, www.ewd.edu.pl/broszura_ewd.pdf, 2008.5. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 7.10.2009 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego (Dz. U. Nr 168, poz. 1324).6. J. MacBeath, M. Schratz, D. Meuret, L. Jakobsen, Czy nasza szkoła jest dobra?, tłum. K. Kruszewski, Warszawa 2003, s. 179.