mgr Boguslawa MachowskaOsrodek Diagnozy, Egzaminow Szkolnychi Informacji PedagogicznejLegnica

S8IUiI1USIP WIMICY W IHUKHEJOl MfflffiitffiSfcUWPROWADIANIA WORMY OSWIAMIEJ

Osrodek Diagnozy, Egzaminow Szkolnych i Informacji Pedagogicznejw Legnicy byl placowkq doskonalenia nauczycieli. Powstal na mocy clecy-zji z dnia 17 grudnia 1997 r. Kuratora Oswiaty w Legnicy, dra KrzysztofaKostrzanowskiego, ktory wczesniej jako nauczyciel konsultant Wojewodz-kiego Osrodka Metodycznego w Legnicy zabiegal o utworzenie pracowni,zajmujqcej si? pomiarem i diagnozq dydaktycznq oraz ocenianiem i egza-minowaniem. Mimo podejmowanych prob w obr?bie WOM dzialalnosci wtym zakresie nie udalo si? rozwinqd Zaclecydowala o tym postawa dyrek-cji, brak SwiadomoSci wagi diagnozy pedagogicznej dla przemian nast?-pujqcych w oswiacie, przekfaclajqcy si? na wyraznq niech?c i dystansowa-nie si? wobec wszelkich inicjatyw w tym zakresie.

ODESIP zostal wyposazony ze Srodkow buclzetowych. Udalo si? no-woczeSnie urzqdzic biura i sal? konferencyjnq. Placowka dysponowaladobrej klasy sprz?tem komputerowym z optycznym czytnikiem testow,dzi?ki ktoremu mozliwe bylo prowadzenie badari peclagogicznych na duzqskal?. Miala tez wystarczajqco wydajne urzqdzenia poligraficzne, bez kto-lych nie mozna wyobrazic sobie sprawnej dzialalnosci tego typu instytucji.Siedzib? Osrodka usytuowano w dogodnym punkcie w poblizu centrummiasta i dworcow PKP i PKS.

ODESIP byl placowkq budzetowq, finansowanq przez Sejmik Samo-rzqdowy Wojewodztwa DolnoSlqskiego. Poktycie potrzeb zwiqzanych zfunkcjonowaniem placowki bylo prawie peine. Duze znaczenie dla finan-sow instytucji rnialy wypracowywane srodki specjalne. Ekspeiymentalnieegzaminy Idas VIII i VII finansowane byly z funduszy MEN. Od poczqtkudzialalnosci OSrodka zatnjdnienie kadiy pedagogicznej zamykalo si? wliczbie szeSciu etatow nauczycieli konsultantow. Wynikalo to ze stanowi-ska organow prowadzqcych placowk? /w 98 r. - Kuratorium OSwiaty wLegnicy, a w 99 r. - Urzqd Marszalkowski we Wroclawiu/, nie zezwalajq-cych na zwi?kszenie liczby etatow ze wzgl?du na typowe dla polskiejoswiaty oszcz?dnoSci. Byla to jedna z glownych barier w dynamicznymrozwoju dzialalnoSci ODESIP. Wszyscy nauczyciele konsultanci posiadaliwyzsze wyksztalcenie pedagogiczne, trzy osoby mialy tytul doktora, jednaosoba byla absolwentkq Podyplomowego Studium Pomiaru Dydaktyczne-go i Egzaminowania Uniwersytetu Gdariskiego, jedna - I PodyplomowegoStudium Ewaluacji Dydaktycznej tego Uniwersytetu. Nauczyciele konsul-tanci zajmowali si? diagnozq pedagogicznq w zakresie roznych przed-miotow (j?zyk polski, przedmioty przyrodnicze, matematyka, nauczaniepoczqtkowe, j?zyki obce). Oprocz nauczycieli konsultantow ODESIP za-

Rolci ODESIP w Leg }1icy. . . 343

truclnial wykwalifikowanq sekretark? o bardzo obszernym przydziale obo-wiqzkow, informatyka, zatrudnionq na 0,25 etatu pracownic? biurowq oraz( od 1 stycznia br.) glownq ksi?gowq. Lqcznie w Osrodku pracowalo jede-nascie osob. Do obowiqzkow informatyka nalezalo opracowanie informa-tycznego systemu gromadzenia, przechowywania i przetwarzania danych,przygotowanie techniczne narz?dzi pomiaru oraz opracowywanie wszel-kiego rodzaju zestawien, sprawozdan, korelacji danych w porozumieniu zkonsultantami.

W sldad struktury organizacyjnej Osrodka wchoclzily dzialy diagnozy iinformacji pedagogicznej oraz dzial gromadzenia, opracowywania i prze-twarzania danych. W statucie ODESIP zapisano, ze glownym celem jegodzialalnosci jest prowadzenie badan edukacyjnych, przygotowanie i nadzornad realizacjq procedur egzaminacyjnych oraz gromadzenie i upowszech-nianie informacji pedagogicznej. W zakresie badan edukacyjnych realizacjastatutowych dziaiah Osrodka dokonywafa si? poprzez projektowanie pro-gramu diagnozy, wynikajqcego z zalozen reformy programowej systemuoswiaty, tworzenie narz?dzi badawczych, sprawowanie nadzoru meryto-rycznego nad przebiegiem prowadzonych badan edukacyjnych, opraco-wanie wynikow diagnozy w formie raportow, ksztalcenie nauczycieli inadzoru pedagogicznego w zakresie umiej?tnosci interpretowania wyni-kow diagnozy, wspolprac? z osrodkami doskonalenia nauczycieli w zakre-sie przygotowywania, prowadzenia, upowszechniania i wykorzystaniadiagnozy i informacji pedagogicznej, wspolprac? z osrodkami akademic-kimi w zakresie diagnozy i informacji pedagogicznej, wymian? cloSwiad-czeri z innymi osrodkami badan edukacyjnych i informacji pedagogicznejoraz wspolprac? z samorzqdami.

\V zakresie egzaminow szkolnych ODESIP odpowiadal za prowadze-nie prac, zwiqzanych z ewaluacjq dydaktycznq uczniow szkoly podstawo-wej i szkoly sredniej oraz badanie kompetencji nauczycieli wdrazajqcychreform? programowq,

Realizujqc zadania z zakresu informacji pedagogicznej Osrodek rozpo-czql tworzenie banku informacji o reformie oSwiatowej i innowacjach orazbanku danych, dotyczqcych szkol i kadry oswiatowej, opracowywaniaraportow statystycznych, odnoszqcych si? do szkol i kadry, opracowywa-nia informacji i prognoz demograficznych, opracowania informatora doszkol ponaclpodstawowych woj. legnickiego, tworzenia systemu informacjio doskonaleniu zawodowym nauczycieli w wojewodztwie i w kraju, prze-kazywania informacji pedagogicznej nauczycielom i nadzorowi pedago-gicznemu, a takze prowadzenia dzialalnosci wydawniczej.

Legnicki oSrodek powstal na wzor istniejqcych juz placowek, zajmujq-cych si? dzialaniami zmieniajqcymi formul? egzaminow wst?pnych doszkol ponadpodstawowych. Mimo to od poczqtku swojego istnienia ODE-SIP obral wlasnq drog? dzialania. Przede wszystkim, nastawil si? na do-skonalenie pracownikow oswiaty woj. legnickiego w dziedzinie pomiarudydaktycznego, oceniania i egzaminowania. Sfwierdzilismy, ze niezb?dnejest rozumienie i akceptacja w srodowisku nauczycielskim naszych dziaiah.Rozpocz?liSmy wi?c organizowanie masowych szkolen nauczycieli, dy-

344 Diagnoza edukacyjna

rektorow, wizytatorow, urz^dnikow oclpowieclzialnych za oswiat^ w samo-rzqdach terytorialnych.

W zakresie diagnozy peclagogicznej ODESIP prowadzil t£ dziatalnosddwutorowo: po pierwsze, przeprowadzil sprawdzian kompetencji uczniowIdas osmych /probny i wlasciwy/ oraz dwukrotnie - treningowy spraw-dzian kompetencji uczniow Idas siodmych, po drugie, zaplanowal, przy-gotowal i przeprowadzil wiasne badania diagnostyczne w szkolach pod-stawowych i ponadpodstawowych.

Juz w marcu 1998 r. ODESIP podjql przygotowania do treningowegobadania kompetencji z jgzyka polskiego i matematyki uczniow Idas siod-mych szkol podstawowych wojewodztwa legnickiego. Odbywalo si£ to wczasie remontu przydzielonej placowce siedziby przy minimalnym zatrud-nieniu /3,25 etatu, tj. dyrektor, sekretarka, informatyk i zatruclniona na 0,25etatu pracownica biurowa/. Podj^to decyzj? o rozpocz^ciu dzialan, kto-rych celem byio przystqpienie do zmiany formuly egzaminu wst^pnego doszkol ponadpodstawowych, wierzqc, ze jest to krok potrzebny i konieczny,zwiqzany z zalozeniami reformy o£wiatowej. Istotnq czynnosciq bylo prze-szkolenie dyrektorow wszystkich szkol podstawowych i 900 nauczycielijezyka polskiego i matematyki, uczqcych w klasach VII. Po przeprowadze-niu testu Osrodek przystqpil do statystycznego opracowania wynikow isporzqdzenia raportu z badania. Raport, wydany we wrzesniu 1998 r.,zawieral opis organizacji i przebiegu badania, omowienie wynikow wraz zwnioskami, a takze wybrane opinie szkol. Analiza wynikow testu w po-staci zestawien zbiorczych i przekrojowych, tabel i wykresow, jak tezznajomo&f realiow pracy szkol /kontekstu/ pozwolila sformulowad wnio-ski, dotyczqce zalecanych zmian w nauczaniu jezyka polskiego i mate-matyki. We wrzesniu 1998 r. oclbyly si£ kolejne konferencje dyrektorow,polonistow i matematykow, sluzqce tym razem omowieniu wynikow iwnioskow z badania.

Jesieniq 1998 r., kiedy ODESIP precyzowal plany dzialania na rokszkolny 1998/99, nie bylo wiadomo, jak potoczq si£ losy eksperymentuwalbrzyskiego na terenie woj. legnicldego. Brakowalo decyzji co doksztaltu egzaminu wstepnego do szkol ponadpodstawowych w 1999 r.Czas naglil , gdyz decyzja o wprowadzeniu nowej formuly egzaminu wiq-zalaby si£ automatycznie z rozpocz^ciem kampanii informacyjnej dla szkoli rodzicow osmoklasistow. W pazdzierniku 1998 r. podpisano porozumie-nie kuratorow dolnoslqskich o jednolitych warunkach rekrutacji do szkolponadpodstawowych, opierajqcych si£ na nowej formule egzaminow.Wspolny regulamin egzaminu zapewnial porownywalnosd i uznawaniewynikow w szkolach na terenie calego Dolnego Slqska. Rola OsrodkaDiagnozy, Egzaminow Szkolnych i Informacji Pedagogicznej w Legnicy wtych dzialaniach byla znaczqca. Rozpocz^to przygotowania do sprawdzia-now kompetencji w klasach osmych: w marcu 1999 - probnego, a w maju- wla^ciwego oraz treningowego sprawdzianu dla Idas siodmych. Pierw-szym krokiem bylo poinformowanie szkol, organow prowadzqcych i opiniipublicznej o formule, zasadach i terminach badari. ODESIP stworzyl szcze-golowy plan i harmonogram dzialan, opierajqc sie na doswiadczeniach z

Rola ODESIP w Legnicy.. . 345

wiosny 1998 r. Zaplanowano ponowne szkolenia dyrektorow szkol pod-stawowych i ponadpodstawowych, ktorzy mieli po raz pierwszy spotkadsi£ z nowymi zasadami rekrutacji uczniow do Idas pierwszych. Odbyly si£kolejne szkolenia nauczycieli matematyki i w j^zyka polsldego. Jednocze-Snie podj^to szkolenie nauczycieli roznych specjalnosci, dyrektorow i nad-zoru pedagogicznego w zakresie pomiaru dydaktycznego i oceniania nakursach zorganizowanych przez ODESIP. Informatyk Osrodka opracowalwlasne programy, pozwalaj^ce rejestrowad i analizowad wyniki badania.Uzupelnil tez baz$ danych o placowkach o^wiatowych rejonu legnickiego,uwzgl^dniajqc zmiany spowodowane reform^ administracyjnq. Marcowymegzaminem probnym obj^to ponad 9 tysi^cy uczniow Idas osmych. Osro-dek jako organizator poradzil sobie bardzo dobrze, chociaz wymagalo toogromnego wysilku garstki pracownikow. W efekcie tej proby osmoklasi-sci mieli mozliwo^d ocenienia swoich mozliwosci na egzaminie majowym,a szkoly uzyskaly symulacj? liczby kandydatow. W maju pracownikowOsrodka czekala jeszcze trudniejsza proba: tymi samymi skromnymi silaminalezalo zorganizowad egzamin podwojny - clla Idas osmych oraz trenin-gowo - siodmych. L^cznie badaniami obj^to ponad 18 tysi^cy uczniow, dlaktoiych nalezalo przygotowac 130 tysi^cy kart.

W clniach 25 i 26 maja osmoklasisci rano, a siodmoldasisci w poludniepisali testy kompetencji. Bylo to wydarzenie szeroko komentowane przezmedia i opini^ publicznq. Po odebraniu kopert z kartami oclpowiedzi roz-pocz^to wczytywanie wynikow testow. W tym samym czasie w Legnicy,Lubinie i Glogowie, pod kierunkiem pracownikow ODESIP, nauczycielepoloni£ci sprawdzali kryterialnie wypracowania uczniow. Praca KomisjiEgzaminacyjnej zostala oplacona ze specjalnie na ten cel przyznanych fun-duszy MEN.

18 czeiwca 1999 r. wydano dyrektorom szkol wyniki zbiorcze Idasoraz 9100 indywidualnych za^wiadczeri dla kazdego ucznia klasy osrnej.Zaswiadczenia te posluzyly komisjom rekrutacyjnym w szkolach ponad-podstawowych jako podstawa, obok swiadectwa, do przyjecia absolwen-tow szkol podstawowych. Pi*zez trzy kolejne dni w ODESIP pracowalaspecjalnie powolana komisja odwolawcza, ktora rozpatrzyla kilkadziesiqtprosb o wyjasnienie kwestii spornych w wynikach. Nastypnie przystqpionodo analizy statystycznej badan kompetencji i opracowania kolejnych ra-portow. Zaplanowano rowniez dzialania, ktore pomog^ szkolom w doko-nywaniu wewn^trznej ewaluacji, opartej na wynikach badan kompetencji.Mialy to bye nie tylko spotkania z dyrektorami i nauczycielami, sluzqceomawianiu badan, ale rowniez szkolenia rad pedagogicznych w zakresiewykorzystywania wynikow sprawdzianu do planowania poz;}danychzmian w nauezaniu.

Juz w pierwszych miesiqcach istnienia Osrodka nauczyciele konsul-tanci opracowali plan badan edukacyjnych na rok szk. 1998/ 99 i na latanastypne. Bylo to trudne zadanie z uwagi na ciqglq niepewno&f losowreformy oSwiaty, jak tez brak wi^kszego zainteresowania wladz oswiato-wych. Plan uzyskal akceptacj? Kuratorium OSwiaty w Legnicy. Opraco-wano regulamin badan ODESIP. Zamlerzenia Osrodka w zakresie diagno-

346 Dicignozci edukacyjna

zy na poziomie szkol, gmin i wojewodztwa zostaly przedstawione dyrekto-rom szkol podstawowych i Srednich oraz wizytatorom i metodykom nakonferencjach otwierajqcych nowy rok szkolny.

W czerwcu 1998 r. rozpocz^ly si$ przygotowania do zaplanowanejdiagnozy, tj. do przeprowadzenia dziewi^ciu badan edukacyjnych, doty-czqcych osiqgni^d uczniow Idas III i IV szkoly podstawowej w zakresieczytania ze zrozumieniem, osiqgni^d uczniow szkol zawodowych z czte-rech j^zykow obcych, osiqgni^d maturzystow w pisemnych pracach matu-ralnych z biologii, umiejetnoSci przyrodniczych uczniow Idas VII orazkompetencji nauczycieli j^zyka polskiego i matematyki dotyczqcych oce-niania pisemnych prac uczniow. Zaplanowano tez diagnozy potrzeb szkolw zakresie wprowadzania reformy programowej i stanu przygotowan dowprowadzenia reformy oswiaty oraz potrzeb doskonalenia w tym zakresie.Ankietyzacji dokoriano jesieniq 98 r. we wszystkich szkolach podstawo-wych wojewodztwa legnickiego. Wnioski z badania posluzyiy w do usta-lenia planu doskonalenia pracownikow oswiaty.

Badania osiqgni^d uczniow klas IV szkoly podstawowej w czytaniu zezrozumieniem dotyczylo j^zyka polskiego i matematyki. Za podstaw^ jed-nostopniowego testu z j^zyka polskiego przyj?to tekst przyrodniczy.Stwierdzono, ze wyniki badania czytania ze zrozumieniem w Id. IV sq wznacznej cz?£ci zbiezne z wynikami ogolnopolskich badan osiqgni^d wlatach 1981-86, w ktorych co trzeci uczeh nie zaliczyl normy osiqgni^dkoniecznych. Oznacza to, iz mimo wprowadzenia pewnych modyfikacjiprogramowych w nauczaniu poczqtkowym i wyzej, nadal nie funkcjonujewazny dzial programowy, rozumiany jako system celowych zabiegow dy-daktycznych, ktorych efektem powinno byd uzyskanie normy osiqgni^ckoniecznych, czyli poziomu elementarnego. Brak w programach usyste-matyzowanego dzialu czytania ze zrozumieniem sprawia, iz w czynno-sciach dydaktycznych dominuje przypadkowoSd i okazjonalnoSc. Nauczy-ciele nauczania poczqtkowego i polonisci nie znajdujq wsparcia w nauczy-cielach innych przedmiotow, ktorych SwiadomoSd dydaktyczna ksztalto-wana jest przez encyklopedyczny model ksztalcenia. Wnioski z diagnozyzmierzajq do konkretnych zaleceii dla nauczycieli. WSrod doraznych dzia-lan, ktore stanq si$ sldadnikami systemu w ramach reformy programowej,widzied mozna nast^pujqce czynnoSci ucznia jako przedmiot dwiczen wczytaniu ze zrozumieniem: poszukiwanie informacji w tekScie, wyjaSnianietreSci tekstu, jego fragmentu swoimi slowami, streszczanie, rozwiqzywaniesytuacji problemowych poprzez odwolanie si£ do tekstu. Test matema-tyczny byl standaiyzowany w innym wojewodztwie. Celem badania bylozdiagnozowanie umiejetnoSci czytania ze zrozumieniem tekstow matema-tycznych uczniow klas IV szkoly podstawowej. Z badan wynika, ze copiqty uczeh nie rozumie czytanego tekstu matematycznego. Przyczynybraku umiej£tno£ci czytania ze zrozumieniem tekstow matematycznychmozna upatrywad w zaniedbaniu pracy z podr^cznikiem. Przez wiele latfunkcjonowaly podr^czniki napisane j^zykiem niezrozumialym dlauczniow. Wykorzystywano je glownie jako zbioiy definicji, twierdzen, kto-rych uczniowie uczyli si$ na pami^d i jako zbioiy zadan. Nie sluzyly

Rola ODESIP w Legnicy... 347

uczniom do samodzielnej pracy z tekstem. W raporcie z badania zapisanozalecenia dla tworczego nauczyciela z matematyki, ktore majq doprowa-dzid do zmiany stanu osiqgni^d uczniow w zakresie poddanym diagnozie.

Badanie umiejetnoSci analizowania tekstu zadania matematycznegoucznia klasy III szkoly podstawowej zostalo przeprowadzone wystandary-zowanym testem. Sprawdzianem obj^to ponad 7 tysi^cy uczniow klas IIIszkol podstawowych rejonu dawnego wojewodztwa legnickiego. Celembadania bylo okreSlenie osiqgni^cf ksztalcenia matematycznego uczniow wedukacji wczesnoszkolnej w zakresie umiej^tnosci czytania i rozumieniapoj^d, dokonywania podstawowych operacji matematycznych, efektowksztalcenia matematycznego w edukacji wczesnoszkolnej i stopnia przy-gotowania do nauki w drugim etapie edukacji. By! to sprawdzian sumujq-cy. Grupa nauczycielek nauczania poczqtkowego, przeszkolonych wcze-Sniej na kursie pomiaru dydaktycznego, sprawdzila i ocenila praceuczniow, wyniki zaznaczyla na karcie odpowiedzi, odczytanej nastypnieprzez komputer. Z badari wynika, ze wprawdzie uczniowie rozumiejqsystem dziesiqtkowy i wlaSciwoSci czterech podstawowych dzialan orazrozwiqzujq rownania graficznie i algebraicznie, ale majq trudnoSci w kolej-noSci wykonywania dzialan, w uldadaniu dzialan z podanych liczb i zna-kow. Najwi^kszq jednak trudnosciq okazalo si£ rozwiqzywanie zlozonychzadan tekstowych.

Badanie osiqgni^d szkolnych ucznia kl. IV i V z j^zyka angielskiego,niemieckiego, francuskiego i rosyjskiego w szkolach typu zawodowego(licea zawodowe, technika) bylo kontynuacjq dzialan diagnostycznych,podjetych przez Kuratorium OSwiaty w Legnicy w 1995 r. Za glowne celediagnozy przyj^to okreSIenie poziomu opanowania sprawnosci j^zyko-wych, decydujqcych o efekcie danego kursu j^zykowego po przeszlo trzy-letniej (licea) i czteroletniej (technika) edukacji, jak tez sprawdzenie, wjakim stopniu uczeri potrafi wykazac si£ potrzebnq kompetencjq j^zykowqw praktycznym zastosowaniu. Opracowano testy sprawdzajqce wielokrot-nego wyboru dla czterech j^zykow obcych nauczanych w szkolach zawo-dowych. Kazdy test posiadal dwie wersje dla roznej liczby godzin naucza-nia j^zyka w tygodniu. Testom towarzyszyla ankieta, badajqca warunki imetody nauczania, zasady oceniania, a takze motywacj^ uczniow w naucej^zykow obcych. Zauwazono przede wszystkim bardzo istotnq roznicemi^dzy wynikami uczniow klas z dwu- i czterogodzinnym nauczaniemj^zyka na niekorzySd tych pieiwszych. Drugim waznym wnioskiem bylostwierdzenie, ze w wi^kszoSci szkol dominuje przekaz wiedzy zamiastcwiczenia sprawnosci poslugiwania si£ jezykiem. Zaobseiwowano przytym, ze uczniowie majq duze trudnoSci z komunikacjq w j^zyku obcym,natomiast znajomoSd zasad gramatyki jest wystarczajqca. Badanie wykazalotez slabe rozumienie tekstu pisanego. Nauke j^zyka obcego wi^kszoScfuczniow uznala za narzucony obowiqzek, przy bardzo slabej motywacjiwlasnej.

Z realizacji czterech innych tematow badawczych zrezygnowano wzwiqzku ze zmianq organu prowadzqcego. Po 1 stycznia 1999 r. UrzqdMarszalkowski nie ma w zakresie swoich obowiqzkow zadan, zwiqzanych

348 Diagnozci edukacyjna

z prowadzeniem diagnozy pedagogicznej, a jedynie doskonalenie zawo-dowe nauczycieli. Dyrektor ODESIP podjql decyzj? o realizowaniu glow-nych tematow badawczych uznajqc, ze diagnoza jest niezb?dna do monito-ringu pracy szkol i do planowania doskonalenia zawodowego nauczycieli.Z badan dotyczqcych kompetencji nauczycieli j?zyka polskiego i matema-tylci w ocenianiu pisemnych prac uczniow zrezygnowano na rzecz maso-wych szkolen nauczycieli w tym zakresie. Wplyw na te decyzje inialywnioski z treningowego badania kompetencji uczniow Idas VII w maju1998 r. Zaplanowane na nast?pne lata tematy badan edukacyjnych rowniezulegly modyfikacjom, dostosowujqcym je do potrzeb reformowanychszkol.

Dzialalnosd szkoleniowa O^rodka byla integralnq cz?sciq jego dzialal-noSci diagnostycznej. Miniony rok uplynql w O^rodku pod haslem kursowpomiaru dydaktycznego. Zaplanowany wiosnq 1998 r. kurs pomiaru mialobjqd jednq trzydziestoosobowq grup?. Liczba zgloszen nauczycieli prze-kroczyla nasze naj£mielsze oczekiwania, naplyn?lo kilkaset zgloszen. Za-cz?to wi?c organizowac kolejne powtorki kursu, zapraszajqc do ich pro-wadzenia wspolpracownikow profesora Boleslawa Niemierki. Kursy od-bywaly si? w grupach przedmiotowych: humanistycznych, matematycz-nych, przyrodniczych, nauczania poczqtkowego oraz nadzoru pedagogicz-nego. W roku szkolnym 1998/99 przeszkolili^my 11 grup, tj. ok. 350 osob.Gdyby pozwolily na to warunki, moglibysmy jeszcze zwi?kszyc t? liczb?.Do tych danych trzeba doliczyc grupy /ok.100 osob/ kursu kryterialnegooceniania dla nauczycieli polonistow, zorganizowanego na potrzeby nowejformuly egzaminu wst?pnego do szkol ponadpodstawowych. Kurs tenprowadzili czlonkowie Zespolu Konstruktorow Testu Kompetencji Uczniaz Walbrzycha i Wroclawia. Z tej grupy przeszkolonych polonistow wylo-niono komisj? egzaminacyjnq, ktora oceniala wypracowania osmoklasi-stow. ODESIP zorganizowal rowniez trzy obszerniejsze kursy dla dyrekto-row szkol „Budowanie szkolnego systemu oceniania. Wspierajqca rolaoceny szkolnej” , dla przedstawicieli samorzqdow terytorialnych „Tworzeniepolityld edukacyjnej na poziomie gminy. Diagnoza potrzeb edukacyjnychspolecznosci lokalnej” oraz kurs liderow wewnqtrzszkolnego doskonalenianauczycieli. W czasie wakacji odbyly si? dwa tygodniowe kursy: „Mate-matyka na miar? ucznia szkoly podstawowej i gimnazjum” oraz „Nauczaniew bloku przyroda” . Z poczqtkiem nowego roku szkolnego rozpocz?lo si?szkolenie w nauczycieli w ramach kursu „Tworzenie szkolnego programuwychowawczego” i powtorzenie kursu liderow wewnqtrzszkolnego do-skonalenia nauczycieli. B?dq takze kontynuowane kursy pomiaru dydak-tycznego i oceniania. Lqcznie w ciqgu roku szkolnego 1998/ 99 w kursachODESIP wzi?lo udzial ok. 530 osob. Dzialalnosc szkoleniowa Osrodkaobj?la takze wspomniane juz wcze^niej szkolenia rad pedagogicznych /ok.600 osob/ oraz dyrektorow szkol, nauczycieli j?zyka polskiego i matema-tyki w zwiqzku z egzaminami /ok.1000 osob/, jak tez nauczycieli przed-rniotow obj?tych wlasnymi badaniami diagnostycznymi ODESIP /kolejnychkilkaset osob/.

Sq to imponujqce liczby. Szkolenia osiqgn?ly dobry poziom meryto-

Rola ODESIP tv Legnicy... 349

iyczny i organizacyjny, czego dowodem sq opinie uczestnikow zamiesz-czane w ankietach ewaluacyjnych. Glownq przyczyn? powodzenia dzialal-nosci szkoleniowej ODESIP upatrujemy w starannym doborze kadry wy-ldadowcow, uznanych specjalistow w swoich dziedzinach. Oczywi^cie niebez znaczenia jest dobra obsluga organizacyjna kursow, jakq staramy si£zapewnicf naszymi skromnymi silami. Finansowanie kursow nie stwarzaLrudno^ci, placq sami kursanci bqdz ich pracodawcy.

W zwiqzku z prowadzonymi przez ODESIP masowymi badaniamiedukacyjnymi koniecznoSciq bylo stworzenie wlasnej bazy danych oszkolach, ich nazwach, adresach, organach prowadzqcych itp. Baza tawciqz jest uzupelniana i doskonalona. Po kilku badaniach kompetencjiuczniow Idas VIII i VII powstal bank danych o osiqgniiciach uczniow, awi$c poziomie nauczania w poszczegolnych szkolach i gminach.

Pierwszq publikacjq O^rodka Diagnozy, Egzaminow Szkolnych i In-formacji Pedagogicznej byl „Raport z treningowego badania kompetencjiuczniow Idas VII w maju 98 r.” - pieiwsze tego rodzaju opracowanie,ktore spotkalo si£ z bardzo duzym zainteresowaniem zarowno szkol, jak iinstytucji je prowadzqcych. Bardzo uzytecznq, chod z trudem tworzonqpublikacjq by! Jnformator dla kandydatow do szkol ponadpodstawowychregionu legnickiego”. Trudnosci, zwiqzane glownie z brakiem funduszyobiecanych wczeSniej w legnickim Kuratorium Oswiaty, nie zniech^cilydyrektora OSrodka do dzialari, zwiericzonych wydaniem tej potrzebnejprzy nowej formule egzaminu wst^pnego publikacji. Informator zostalwydany w duzym jak na ten rejon nakladzie 1500 egzemplarzy, na do-biym poziomie edytorskim. Sfinansowany byl po cz^ci ze £rodkow,uzyskanych z reklamy, na reszt? kosztow uzyskano pokrycie ze sprzedazy.Za publikacji ODESIP mozna tez uznad „Test sprawdzajqcy osiqgniicia zmatematyki ucznia klasy VI” autorstwa pracownikow OSrodka, ktoiysprzedano w liczbie 6 tys. egzemplarzy.

Reforma programowa sprawila, ze na rynku o^wiatowym pojawila si£w krotkim czasie niespotykana do tej poiy mnogo&f nowych programownauczania i zwiqzanych z nimi podr^cznikow. Dla samego tylko nauczaniaprzyrody w szkole podstawowej MEN zatwierdzil 13 roznych programow.OSrodek zorganizowal prezentacje, ktore mialy pomoc nauczycielom wdokonaniu wyboru. Do udzialu w targach ksiqzki zaproszono kilkanaSciewiodqcych wydawnictw, ktore nie tylko wystawialy swoje publikacje,zwiqzane z nauczaniem prawie wszystkich przedmiotow szkolnych, ale tezprzygotowaly zaj^cia warsztatowe. W prezentacjach wzi^lo udzial 1500nauczycieli z ponad dwustu szkol, a O^rodek uzyskal obszerny zestawnowych programow i podr^cznikow, ktore sq prezentowane nauczycie-lom.

Przy wspolpracy Towarzystwa Przyjaciol Nauk w Legnicy i Mi^dzywy-dzialowego Studium Pedagogicznego Uniwersytetu Gdariskiego Osrodekrozpoczql przygotowania do zorganizowania w Legnicy w dniach 8, 9 i 10listopada br. konferencji naukowej, poSwiiconej diagnozie edukacyjnej.

Sqdzimy, ze male wyspecjalizowane, sprawne organizacyjnie osrodki,zatrudniajqce fachowcow w dziedzinie pomiaru, sq bardziej efektywne w

350 Diagnoza edukacyjna

dzialaniu i pozwalajq zachowac niezb?dne w egzaminach warunki poufno-Sci. Legnicki ODESIP z calq pewnosciq dowiodl prawdziwosci tej tezy. Wobliczu nowych, zrodzonych z zalozeri reformy systemu edukacji zadan,dotychczasowe oSrodki doskonalenia nauczycieli nie zawsze sq w staniedostosowad swoje struktuiy i metody dzialania do zmian. Sq to z regulyduze instytucje, ktorych dzialanie opiera si? o prac? zatrudnionych wszkolach doradcow metodycznych, dzielqcych swoj czas mi?dzy szkol? aosrodek doskonalenia. Przeprowadzenie diagnoz czy egzaminow wst?p-nych do szkol ponadpodstawowych wymaga maksymalnej koncentracjifachowych sil, pelnego zaangazowania i odpowiedzialnosci. Osrodek Dia-gnozy, Egzaminow Szkolnych i Informacji Pedagogicznej z calq pewnosciqudowodnil swojq skutecznosc w realizowaniu tych nowych odpowiedzial-nych zadan.

Nalezaloby jeszcze zapytad o profesjonalizm tych dzialan. Rozpoczy-najqc dzialalnosd na talc malo poznanym gruncie jak ewaluacja pedago-giczna, ODESIP mogl popelnic bl?dy, ktoiych, jak si? wydaje, udalo si?uniknqd. Ludzie zatrudnieni w Osrodku uczyli si? i wciqz si? uczq zasaddokonywania poprawnego pomiaru dydaktycznego, dokonywania ewalu-acji roznych aspektow pracy szkol w warunkach reformy o^wiaty.

Czy badania diagnostyczne ODESIP przeprowadzone byly zgodnie zzasadami pomiaru dydaktycznego, czy zachowano niezb?dne wla^ciwoscitego pomiaru ?

Na pewno starano si? zapewnid uczniom piszqcym testy niezaleznosdsytuacji pomiarowej. Kazde badanie mialo przygotowanq konkretnq iszczegolowq instrukcj? testowania. Dyrektoi*zy szkol i nauczyciele przed-miotow obj?tych badaniem w lcazdym przypadku byli przeszkoleni w jejstosowaniu na specjalnie organizowanych w tym celu konferencjach. Wbadanie kompetencji uczniow Idas VIII dodatkowo zaangazowano obser-watorow ze szkol ponadpodstawowych. Byli to nauczyciele szkol 3rednich,ktorzy czuwali nad pi*zestrzeganiem procedur testow'ania. W wi?kszo£ciprzypadkow system ten nalezycie spelnil swojq rol?, docieraly jednalc doODESIP nieoficjalne i niepotwierdzone opinie o nieprawidlowo^ciach wy-niklych z roznych warunkow lokalowych w szkolach. Starano si? zacho-wad wymienionq przez prof. Niemierk? w skiypcie Studium EwaluacjiDydaktycznej zasad? rozdzielenia spraw^dzania osiqgni?c od ksztalcenia.Druga z tych zasad, rozdzielenie oceniania osiqgni?d od ksztalcenia, zo-stala spelniona dzi?ki komputerowemu sprawdzaniu kodowanych kartodpowiedzi do testow i kryterialnemu ocenianiu przez komisje egzamina-cyjne wypracowan uczniow. Na niezaleznosd s^uacji pomiarowej mial tezwplyw falct, ze wi?kszosd zastosowanych testow miala dwie lub wi?cej,wersji. Nie mozna tez mied zarzutow do dokladnoSci punktowania, lctorajest niemal stuprocentowa przy komputerowym sprawdzaniu wynikowtestu wielokrotnego wyboru, a wysolca przy kryterialnym ocenianiu przezprzeszkolone komisje odpowiedzi na pytania olwarte. Rzetelnosd pomiarudydaktycznego w badaniach ODESIP trudniej jest oszacowad. Dla nielcto-lych testow dokladne wyliczenia statystyczne byly sporzqdzone przezautorow w procesie standaiyzacji. Analizujqc warunki, jalcie mogq byd bra-

Rola ODESIP ir Legnicy... 351

ne pod uwag? przy szacowaniu rzetelnoSci, tj. tresc i forme zadan testo-wych, obycie testowe uczniow, organizacje testowania czy punktowaniezadan mozna przypuszczad, ze nie wystqpily istotne uchybienia w tymwzgl^dzie. Trafnosd pomiaru dydaktycznego rozumiana jest jako „mozli-wo£d zasadnego wnioskowania o osiqgnieciach uczniow i podejmowaniaskutecznych dzialari na podstawie wynikow tego pomiaru. Obejmuje onapraktycznq uzyteczno^d pomiaru i dlugofalowe skutki jego dokonywania,m.in. wplyw testowania na postawy uczniow i nauczycieli. Podstawqwnioskowania jest zgodnoSc intencji i wynikow pomiaru (Messick 1989)” .Odnoszqc si£ do tego cytatu ze skryptu Studium Ewaluacji DydaktycznejUG mozna analizowac trafno£c badan prowadzonych w ODESIP. Szcze-golnie nowa formula egzaminow wstepnych w postaci sprawdzianu kom-petencji ucznia musi byd pomiarem trafnym, decycluje przeciez o dalszychlosach tysi^cy nastolatkow. Inne badania pedagogiczne tez z cafq pewno-sciq wplywajq na postawy uczniow i nauczycieli, zmieniajqc zarownonauczanie, jak i uczenie si£. Nie mozna zakwestionowac uzytecznoSci po-miaru zarowno w przypadku egzaminow, jak i innych diagnoz. Za wcze-£nie chyba jednak jeszcze na stwierdzenie zgodnosci intencji badan z ichwynikami. Trudno tez mowid w chwili obecnej o dlugofalowych skutkachpomiaru. Mozna tylko mied nadzieje, ze b^dq to skutki pomyslne przedewszystkim dla uczniow, jak tez nauczycieli w zreformowanej szkole.Pierwsze oznaki przemian, zwiqzanych z wplywem prowadzenia w szko-lach badan edukacyjnych na nauczanie, juz sie obseiwuje. Konieczne sqjednak dalsze badania np. przebiegu karieiy szkolnej absolwentow szkolpodstawowych zakwalifikowanych do szkol ponadpodstawowych, opar-tych na sprawdzianie kompetencji czy tez badania clystansowe tych sa-mych grup uczniow, ktorzy zostali poddani diagnozie osiqgniec w br.szkolnym.

Na razie mozna wnioskowad jedynie o trafnoSci pomiaru w w^zszymzakresie, tj. trafno^ci teoretycznej, stosowno^ci, uzytecznosci, odpowiacla-jqc na pytanie, czy pomiaru dokonano zgodnie z obowiqzujqcymi przepi-sami i programami ksztalcenia oraz korzystnie ze wzgl^du na poniesionenaldady? Odpowiedz na tak sformulowane pytanie w odniesieniu do dia-gnozy przeprowadzonej przez ODESIP brzmi twierdzaco.

Z analizy dzialalnoSci OSrodka Diagnozy, Egzaminow Szkolnych iInformacji Pedagogicznej w Legnicy wynikajq takze wnioski o zaistnialychw niej trudno£ciach czy wr?cz barierach. Trudno^ci w mijajqcym rokuzwiqzane byly ze zmianami we wladzach o^wiatowych, co zmuszalo ODE-SIP do parokrotnego udowadniania swojej racji bytu nowo powolywanymprzedstawicielom wladzy. Zmiana organu prowadzqcego okazala sie przytym dla placowki korzystna. TrudnoSciq typowq dla polskiej oswiaty bylyproblemy zwiqzane z finansowaniem niektorych zadan, glownie badanedukacyjnych, w tym egzaminow. Te problemy miaty zwiqzek ze zmiana-mi w zarzqdzaniu o^wiatq w nowo powstajqcym wojewodztwie dolnoslq-skim. Barierq nie do pokonania okazala si$ niech^cf legnickiego OsrodkaDoskonalenia Nauczycieli do wspolpracy z ODESIP. Poza nielicznymi do-radcami ani dyrekcja, ani inni pracownicy DODN nie nawiqzali stalych

352 Diagnoza edukcicyjnci

kontaktow z O^rodkiem. Wywiqzala si? natomiast konkurencja w propozy-cjach doskonalenia zawodowego dla nauczycieli. Byio to zjawisko dlaSrodowiska oswiatowego korzystne, gdyz wplywalo na jakoSd organizo-wanych przez obie firmy szkoleri.

Od 1 wrze^nia 1999 r. ODESIP przesta!istnied jako samodzielna pla-cowka oSwiatowa. Dyrektorowi ODESIP powierzono funkcj? dyrektoraDolno^lqskiego OSrodka Doskonalenia Nauczycieli Oddzial w Legnicy.Sqdzimy, ze w ciqgu poltorarocznej pracy Osrodek dobrze sluzyl reformieo^wiatowej: poprzez cliagnoz? i doskonalenie zawodowe ksztaltowal Swia-domo^d dydaktycznq nauczycieli i otwieral jq na zmian?. Uczniowie mielisposobnoSd zetknqd si? z roznymi formami zewn?trznego sprawdzaniaumiej?tno6ci i uzyskad informacj? o poziomie wlasnych osiqgni?d.

Mozna wyrazic nadziej?, ze dwie pracownie DODN - Pracownia Dia-gnozy Edukacyjnej i Pracownia Informacji Pedagogicznej b?dq kontynu-owaly dzialalnoSd Osrodka Diagnozy, Egzaminow Szkolnych i InformacjiPedagogicznej w Legnicy.