LATERALIZACJASYMPTOMY ZABURZEŃ, DIAGNOZA, TERAPIA

Opracowała:Żaneta Kozubek, Pedagogika Semestr III, Rok II, Nr indeksu 7816

Jednym z aspektów, a zarazem czynników rozwoju ruchowego dziecka jest postępujący proces lateralizacji, czyli inaczej przewagi jednej strony nad drugą podczas ruchowej czynności. Lateralizację czynności nazywa się też „asymetrią funkcjonalną”. Szczególnie ważną rolę odgrywa specjalizacja i koordynacja ruchów rąk, która polega na tym, że ruchy obu kończyn górnych są odmienne, przy czym ręka wiodąca wykonuje główną czynność, a ręka podporządkowana zapewnia tylko lepsze warunki pracy dominującej ręce, tzw. „ruchowe tło”

T. Bogdanowicz

Schemat ciała ludzkiego wydaje się być symetryczny: człowiek posiada dwoje uszu, oczu, dwie pary kończyn. Jest to jednak pozorna symetria.

Lateralizacja, czyli stronność, funkcjonalna dominacja jednej ze stron ciała związana jest zdominowaniem jednej z półkul mózgowych.

Większość ludzi prezentuje model lateralizacji jednorodnej prawostronnej: dominacja prawego oka (prawooczność), ręki (praworęczność), nogi (prawonożność).

MODELE LATERALIZACJILATERALIZACJA JEDNORODNA PRAWOSTRONNA LUB LEWOSTRONNA

(np. prawooczność, praworęczność, prawonożność lub lewooczność, leworęczność, lewonożność).

LATERALIZACJA NIEJEDNORODNA – SKRZYŻOWANA (dominujące narządy ruchu i zmysłów znajdują się po obu stronach osi ciała, np. dziecko praworęczne, lewooczne, prawonożne. W tych przypadkach trudności spowodowane są głównie zaburzeniami współdziałania oka i ręki (koordynacji wzrokowo - ruchowej) ujawniają się podczas rysowania, pisania (niekształtne litery w nierównych odstępach, opuszczanie linijki), i czytania (przeskakiwanie liter, opuszczanie sylab, opuszczanie wyrazów, zmiana kolejność liter).

LATERALIZACJA NIEUSTALONA (SŁABA) brak funkcjonalnej dominacji jednej strony ciała. Jest stanem przejściowym (po 6 r.ż. świadczy o opóźnieniu procesu lateralizacji) lub trwałym, oburęczność utrzymuje się do końca życia. U dzieci tych często występują trudności w nauce. Dziecko ma trudności w orientacji lewej i prawej strony własnego ciała, w orientacji w przestrzeni, wykazuje trudności z odwzorowaniem figur geometrycznych, rozpoznawaniem i odwzorowywaniem liter i cyfr podobnych pod względem kształtu, lecz inaczej ułożonych w przestrzeni (p-b-d-g).

Lateralizacja rozwija się w ciągu życia dziecka. Praworęczność zwykle ustala się około 2 – 3 roku życia, a leworęczność w wieku 3 – 4 lat. Ostatecznie dominacja czynności ruchowych w większości przypadków ustala się do 6 roku życia. Proces lateralizacji zostaje zakończony w wieku szkolnym.

Etap pierwszy przypada na wiek niemowlęcy i poniemowlęcy. Widocznym efektem tego okresu jest preferencja do jednej z rąk dziecka.

Etap drugi przypada na wiek przedszkolny, a dokładnie na 4. rok życia. Zauważalne rezultaty to dominacja jednej z rąk i dominacja chwiejna w zakresie percepcji słuchowej i wzrokowej.

Etap trzeci ma miejsce w młodszym wieku szkolnym. W momencie, w którym dziecko trafia do szkoły, powinno mieć już ustaloną dominację ręki oraz dominację nad percepcją słuchową i wzrokową.

Etap czwarty to zakończenie procesu lateralizacji. Dziecko do 12. roku życia powinno mieć ustaloną lateralizację dotyczącą ręki, nogi i oka

W literaturze przedmiotu, można znaleźć wiele periodyzacji etapów kształcenia się lateralizacji, przykładowy podział podaje Marta Bogdanowicz:

Trudności w nauce a szczególnie w czytaniu i pisaniu występują przede wszystkim u dzieci:

Z lateralizacją osłabioną ( oburęcznych względnie obustronnych) Lewostronnych ( z lateralizacją skrzyżowaną lub lewostronną ) Leworęcznych

Liczba dzieci z trudnościami szkolnym spowodowanymi zaburzeniami lateralizacji jest stosunkowo duża, dlatego tak ważna staje się kwestia prawidłowego rozwoju stronności u dzieci i wpływu, jaki na nią mamy

SYMPTOMY ZABURZEŃUmiejętności szkolne, w których odzwierciedla

się występowanie zaburzeńZaburzenia procesu lateralizacji

PISANIE

Mylenie liter o podobnych kształtach, a innym położeniu i kierunku tzw. Statyczne odwracanie liter ( inwersja statyczna); b-d, p-b, u-n. w-m ( podobnie jak w zaburzeniach funkcji wzrokowej i orientacji przestrzennej). Dynamiczne odwracanie liter ( inwersja dynamiczna) zmiana kolejności, przedstawianie ich, błędne odtwarzanie liter. W początku nauki, głównie przy lateralizacji skrzyżowanej może wystąpić pismo lustrzane, zwierciadlane odbicie symboli literowych i cyfrowych. Trudności związane z techniką pisania – zniekształcenia graficznej strony pisania.

CZYTANIE

Przedstawianie liter i cząstek wyrazowych. Zmiana kolejności liter a nawet wyrazów. Opuszczenie całego wiersza. Wolne tempo czytania ( szczególnie przy leworęczności) ( pismo ma kierunek od lewej do prawe a więc prawe oko winno ,, prowadzić’’_ Odczytywanie wyrazów od prawej ku lewej., np. kos jako sok, do jako od, szczególnie gdy są krótkie i po odwróceniu zachowują sens. Odczytywanie cyfr w sposób zwierciadlany no. 21 jako 12, 6 jako 9, co może być powodem błędów w liczeniu.

RYSOWANIEZmiany kierunku w rysunkach, często błędny kierunek odwzorowania – od prawej ku lewej. W tym też kierunku kreślenie figur geometrycznych, szlaczków

TRUDNOŚCI WYSTĘPUJĄCE W INNYCH PRZEDMIOTACH SZKOLNYCH

Objawy podobne jak w zaburzeniach funkcji wzrokowej i orientacji przestrzennej uwidaczniające się na lekcjach geometrii i geografii. Słaba orientacja w schemacie własnego ciała rzutuj na błędne rozumienie instrukcji na lekcjach wychowania fizycznego ( np. zwroty)

DIAGNOZA

WYWIAD Z RODZICAMI

OBSERWACJA DZIECKA

PRÓBY ESKPERYMENTALNE

TESTY

W czasie którego dowiadujemy się o tym, jak rozwijała się dotychczas lateralizacja u dziecka, kiedy zauważono pierwsze jej przejawy. Ze względu na fakt dziedzicznego ukierunkowania leworęczności należy ustalić, czy w rodzinie dziecka były osoby leworęczne. Na podstawie wywiadu oceniamy również tempo procesu lateralizacji. Lateralizację wczesną cechują wyraźne przejawy dominacji od okresu niemowlęcego i jej ustalenie się w wieku przedszkolnym.

WYWIAD Z RODZICAMI

OBSERWACJA DZIECKA

Jego zachowań w różnych sytuacjach życiowych jest również cennym źródłem informacji. Obserwujemy dziecko w takich sytuacjach w których musi dokonać wyboru jednego z dwóch narządów ruchu lub zmysłu, np.:

Którą rękę dziecko je, kroi, rysuje, rzuca piłkę, trzyma nożyczki Którą nogą kpie piłkę, ślizga się, skacze na jednej nodze Którym okiem zagląda przez dziurkę od klucza, do wnętrza butelki

Dzięki nim możemy określić dominację :

Dziecko naśladuje pantomimicznie jak czesze włosy, myje zęby, przekręca kontakt

Rysuje domek lub obwodzi kredką dwa koła, prawą i lewą ręką ( dominacja ręki) Porównujemy obie ręce uwzględniając graficzny poziom rysunku, siłę

nacisku ołówka, oraz czas wykonania Wejście na taboret, skoki na jednej nodze, gra w klasy ( dominacja nogi, obserwujemy która nogę stawia jako pierwszą Sprawdzenie czy zegarek ,, chodzi’’ ( dominacja uszu) Zaglądanie do kalejdoskopu lub dziurki zrobionej w kartonie ( dominacji oka)

PRÓBY ESKPERYMENTALNE

TEST LATERYZACJI R.ZAZZO i N.GALIFRET- GRANJON

Pozwala ocenić lateralizację ręki, oka, oraz nogi. Zadania w nim zawarte wyglądają następująco:

1. PRÓBA RĄK: Odkładanie kart (pomoce: 32 karty pasjansowe, stoper) - zadaniem dziecka jest jak najszybsze położenie kart jedna na drugą. Dziecko bierze karty do wybranej przez siebie ręki i przekłada po jednej na druga talię. Wcześniej nauczyciel demonstruje wykonanie zadania. Włączamy stoper, gdy dziecko bierze pierwszą kartę i zatrzymujemy, gdy położy ostatnią. Jeżeli dziecko upuści kartę lub weźmie dwie na raz, nie pozwalamy mu podnosić tych kart i przerywać odkładania, natomiast na końcu doliczamy za każdą kartę po jednej sekundzie do ustalonego czasu odkładania. Następnie dziecko wykonuje próbę drugą ręką. Możemy poprzestać na jednokrotnym wykonaniu próby każdą ręką, jeżeli stosunek uzyskanych czasów wynosi 2 do 3. Jeśli tak nie jest, przeprowadzamy próbę 3 razy każdą ręką. Uznajemy przewagę tej ręki, którą dziecko odkładało karty krócej przynajmniej o 3 sekundy. Jeżeli nie ma różnicy lub jest ona mniejsza stwierdzamy, że sprawność rąk jest jednakowa. Marionetka - próbę wykonujemy w pozycji stojącej. Rękę odchyloną w bok unosi się do góry zginając równocześnie w łokciu pod kątem prostym. Ramię – ustawione poziomo, przedramię – pionowo. Dłonią i przedramieniem wykonuje się ruchem ciągłym obroty w jedną i drugą stronę wokół tej samej osi raz jedną raz drugą ręką. Obserwujemy sprawność wykonywania zadania ręki prawej i lewej. Na przewagę jednej ręki nad drugą wskazuje większa płynność i szybkość ruchów, a także brak współruchów.

UWAGA! Całkowita niezdolność do wykonania ruchu „marionetka” wskazuje na poważne zaburzenia ruchowe. Należy wówczas wykonać badania neurologiczne

2. PRÓBA OCZU:

- patrzenie przez dziurkę w kartonie (pomoce: karton o wymiarach 25 cm na 15 cm z otworem w środku o średnicy 0,5 cm)Zadaniem dziecka jest patrzenie przez otwór na jakiś przedmiot:- trzymając karton w obu rękach,- trzymając karton w lewej ręce,- trzymając karton w prawej ręce.Notujemy, do którego oka przybliża otwór w kartonie. Jest to oko kierujące, wiodące.- Kalejdoskop - dziecko zagląda w kalejdoskop. Drugie oko musi zamknąć. Powtarzamy próbę kilka razy i notujemy, którym okiem dziecko patrzy.

3. PRÓBA NÓG:

- klasy (pomoce: drewniany klocek o powierzchni 5 cm na 5 cm i wysokości 3 cm) - zadaniem dziecka jest przesuwanie klocka tak, jak przy grze w klasy. Notujemy wybór nogi. Polecamy wykonać to samo drugą nogą. Porównujemy sprawność obu nóg.- kopanie (pomoce: klocek j.w.) - zadaniem dziecka jest kopnięcie klocka tak, jak piłki. Powtarzamy próbę kilkakrotnie. Notujemy wybór nogi.

PRZYKŁADOWY ARKUSZ BADAJĄCYKtóra rączka, która noga, które oko, które ucho?

Arkusz sprawdzający lateralizację u dziecka.

Imię i nazwisko dziecka:…………………………………………………..

Polecenia dla dziecka(każde polecenie

wykonywane jest x 2)

Obserwacja I (wstępna)

Ocena

Obserwacja II(końcowa)

OcenaData:…………..Wiek:………….

Data:…………..Wiek:………….

L P L i P L P L i P

Ręka Wskaż rączką gdzie w sali siedzą lalki, misie.

Rzuć piłeczkę.

Noga Kopnij piłeczkę.

Zejdź z ławeczki, wejdź na ławeczkę.

Oko Popatrz przez wyciętą w kartce dziurkę.

Popatrz przez „lunetę” (rolka po papierowym ręczniku).

Ucho Posłuchaj jak „tyka” zegarek mały i duży.

Zadzwoń do kolegi, koleżanki.

Obserwacja uzupełniająca

Obserwacja I (wstępna)

Ocena

Obserwacja II(końcowa)

OcenaData: Data:

L P L i P L P L i P

Podczas jedzenia dziecko posługuje się rączką:

Rysuje używając rączki:

Uwagi:………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

osoba wypełniająca:……………………………………………….

TERAPIA - ĆWICZENIA Ćwiczenia powinny mieć na celu przyswojenie dziecku prawidłowych nawyków

ruchowych: właściwego sposobu trzymania ołówka, właściwego kierunku rysowania linii pionowych, poziomych, okręgów. Należy ćwiczyć precyzję i szybkość ruchów, kształcić zdolność kontrolowania napięcia mięśni, eliminować niepotrzebne ruchy. Motorykę rąk powinno usprawniać się za pomocą różnorodnych ćwiczeń graficznych z zastosowaniem różnych przyborów do rysowania: ołówka, kredek woskowych, mazaków, kredy, długopisu. Mogą być one wykonane na tablicy lub na dużych arkuszach papieru.

W ramach zajęć korekcyjno- kompensacyjnych należy zwrócić uwagę na:

Usprawnianie motoryki rąkRozwijanie koordynacji wzrokowo- słuchowej, orientacji w przestrzeniWykształcenie prawidłowego uchwytu ołówkaWyrobienie nawyków ruchowych związanych z zachowaniem Prawidłowego kierunku w czasie rysowania szlaczków ( pisania w szkole) Kontrolowanie i regulowanie napięcia mięśni w czasie ćwiczeń grafomotorycznych

Motorykę rąk należy usprawniać poprzez:

Zabawy manualne typu: nawlekanie koralików, lepienie z plasteliny, Wydzieranki, rysowanie po śladzie, kalkowanie, odwzorowywanie, Obrysowywanie, zabawy i układanie modeli z palców i dłoni, przewlekanie Kolorowego sznurka przez dziurki, zawiązywanie kokardek, układanki typu puzzle, klockiNiewyręczanie dziecka w czynnościach typu: ubieranie się, mycie, sznurowanie butów, zapinanie guzików itp.

Ćwiczyć nawyki ruchowe związane z kierunkiem pisania od lewej ku prawej stronie poprzez:

Uświadamianie dziecku kierunku we własnym schemacie ciała i przestrzeni Utrwalanie kierunku ruchu rysowania okręgów w przeciwnym do ruchu wskazówek zegaraUtrwalenie kierunku ręki od lewej do prawej strony oraz z góry na dół przez kończenie już zaczętych szlaczków

Sposób pisania lewą ręką jest odmienny. Leworęcznemu dziecku trzeba więc dodatkowo ułatwić naukę:

Kartkę, na której będzie pisało, układamy ukośnie tak, by lewy róg uniesiony był ku górze, Większa część kartki powinna leżeć na lewo od osi ciała dziecka Zwracamy uwagę na prawidłowe oświetlenie. Światło powinno padać góry. Siedząc w ławce szkolnej dziecko powinno mieć sąsiada po swojej prawej stronie, co zapewnia swobodę ruchów Dbamy o prawidłowe ułożenie dłoni dziecka, gdy trzyma ołówek. Powinien być przytrzymywany między kciukiem

palcem wskazującym. Pilnujemy, aby dziecko podczas nauki pisania posługiwało się wyłącznie ołówkiem (nie wymaga określonego kąta

nachylenia w stosunku do kartki ani precyzyjnego regulowania nacisku)

W procesie wdrażania prawidłowych ruchów podczas pisania należy zwrócić uwagę na dbanie o prawidłowe zapisywanie liter, trening w zakresie płynnego przesuwania ręki od lewej do prawej krawędzi zeszytu , wdrażanie dziecka, aby podczas pisania dłoń i przedramię cały czas były oparte o zeszyt, a tylko pióro było unoszone ku górze, w czasie przesuwania ręki z końca jednej linijki do początku następnej, łokieć powinien być oparty o ławkę, a tylko dłoń i przedramię przesuwają się. Należy dbać o to, aby dziecko kontrolowało i regulowało własne napięcie mięśniowe, aby ograniczało się ono do aktywizacji tylko tych mięśni, które uczestniczą w danej czynności ruchowej. Sprawne zapisywanie tekstu jest wynikiem współdziałania obu rąk. Zatem usprawniać należy także kończynę pomocniczą, która przytrzymuje zeszyt, przesuwa go do góry w trakcie pisania, co umożliwia stabilność ręki piszącej

ĆWICZENIA ROZWIJAJĄCE ORIENTACJĘ W SCHEMACIE WŁASNEGO CIAŁA

Zabawa przed lustrem: wskazywanie i nazywanie części ciała, Poruszanie wskazaną częścią ciała, Pokazywanie części ciała z określaniem, np.: Na górze mam włosy, z tyłu mam plecy itp. Zabawa w cień – odtwarzanie ruchów nauczyciela, stojącego tyłem/ przodem do dziecka, Ćwiczenia w różnicowaniu prawej i lewej strony (na początku można dziecku założyć na

nadgarstki kolorowe frotki), Zabawy rytmiczno- ruchowe wdrażające do posługiwania się określonymi kierunkami, np.: „Stonoga”, „pingwin” Zabawy kierunkowe np.: „Ciepło –zimno”, Szukanie ukrytego przedmiotu według mapy lub instrukcji werbalnych – „idź 2 kroki w lewo itd.”

ĆWICZENIA ROZMACHOWE, ROZLUŹNIAJĄCE NAPIĘCIE MIĘŚNI RAMION I PRZEDRAMION:

ĆWICZENIA GRAFOMOTORYCZNE:

Wymachy rąk- rzuty piłkami, papierowymi kulami, ,, zbieranie owoców do koszyków’’, zataczanie kół w różnych kierunkach, krążenie rąk w przód i w tył w kształcie fal, ósemek itp. Zamalowywanie dowolnych przestrzeni dużych płaszczyzn farbami, węglem, kredkamiZamalowywanie dużych obszarów konturowych

Kreślenie palcem prostych kształtów,Pogrubianie prostych kształtów,Malowanie kolorowych pasów poziomych i pionowych,Obrysowywanie szablonów od zewnątrz i od wewnątrz, kalkowanie obrazów, wzorów,Łączenie liniami wyznaczonych punktów,Przyklejanie konfetti,Wypełnianie kształtów plasteliną,Kolorowanie wacikiem lub gąbką określonych obszarów,Rozwiązywanie i tworzenie własnych labiryntów.

KOORDYNACJA WZROKOWO-RUCHOWA

Malowanie palcami, z wykorzystaniem obu rąk, Wycinanie nożyczkami, Nawlekanie korali, makaronu, słomek, itp. Prowadzenie metalowego spinacza po linii narysowanej na kartonie, Układanie wzorów z klocków według wzoru, Dopasowywanie obrazków do konturów ich cieni, Zabawy z leniwą ósemką, Dobieranie rysunków podobnych do siebie ze względu na jednakowy układ elementów

BIBLIOGRAFIA Helena Skibińska, Praca korekcyjno – kompensacyjna z dziećmi z trudnościami w

pisaniu i czytaniu Irena Czajkowska, Kazimierz Herda- Zajęcia korekcyjno- kompensacyjne w szkole Anna Klim- Kaliszewska –Pedagogika przedszkolna