LASJAKOMIEJSCEWYPOCZYNKUI REKREACJI...

LAS JAKO MIEJSCE WYPOCZYNKU I REKREACJI– ANALIZA OCZEKIWAŃ SPOŁECZNYCHNA PRZYKŁADZIE GMINY ROGÓW

Marek Sławski, Małgorzata Sławska

Streszczenie

Funkcje społeczne lasu polegają między innymi na kształtowaniu korzystnych warunków zdro-wotnych i rekreacyjnych dla społeczeństwa, tworzeniu różnorodnych form użytkowania lasu przezspołeczność lokalną, a ponadto mają sprzyjać rozwojowi kultury, oświaty i nauki oraz edukacjiekologicznej społeczeństwa.

W badaniach przeprowadzonych metodą ankietową określono w jakim stopniu obszary leśnegminy Rogów są wykorzystywane jako miejsce wypoczynku przez mieszkańców gminy. Ponadtoprzeanalizowano potrzeby, preferencje i oczekiwania mieszkańców w odniesieniu do tych lasów.Pytania zamieszone w kwestionariuszu dotyczyły następujących zagadnień: częstotliwość wizytw lesie i ich cel, preferencje względem typu lasu i jego walorów, zakłócenia i utrudnienia wypo-czynku w lesie, oczekiwania względem zagospodarowania turystycznego, oceny zagrożenia lasu

Badaniami objęto rodziców dzieci uczęszczających do Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Ro-gowie, dzięki czemu ankieta objęła pełny przekrój społeczny mieszkańców gminy.

Słowa kluczowe: las, rekreacja, oczekiwania społeczne, Gmina Rogów

FOREST AS A RECREATION AREA – ANALYSIS OF SOCIAL EXPECTATIONSIN ROGÓW COMMUNITY

Abstract

Social expectations were measured by set of questions dealing with: purpose of visits in a fo-rest and their durability, preferences of forest type, demonds for Metodyka to tourist infrastructure,assessment of forest threatens. Answers given by members of a small community were similar tothose reviled by other researches in bigger cities.

Key words: forest, recreation, social expectations, Rogów community

Wstęp

Lasy pełnią bardzo różnorodne funkcje w sposób naturalny lub w wyniku działań gospodarki leś-nej. Są to funkcje ekologiczne (ochronne), produkcyjne (gospodarcze) i społeczne. Te ostatnie służąmiędzy innymi kształtowaniu korzystnych warunków zdrowotnych i rekreacyjnych dla społeczeń-stwa, tworzeniu różnorodnych form użytkowania lasu przez społeczność lokalną, a ponadto sprzy-jają rozwojowi kultury, oświaty i nauki oraz edukacji ekologicznej społeczeństwa.

W wyniku przemian społeczno-gospodarczych, jakie zaszły w ostatnich dziesięcioleciach, zna-czenie pozaprodukcyjnych funkcji lasu stale rośnie. Wypoczynek na terenach leśnych ma długątradycję, ale sposoby rekreacji ulegają zmianie.

Marek Sławski, Małgorzata Sławska LAS JAKO MIEJSCE WYPOCZYNKU I REKREACJI...140

SIM23:Makieta 1 12/10/2009 3:30 PM Strona 140

Celem podjętych badań jest odpowiedź na pytanie: W jakim stopniu obszary leśne są wy-korzystywane jako miejsce wypoczynku przez mieszkańców gminy? Jakie są potrzeby, pre-ferencje i oczekiwania mieszkańców w odniesieniu do tych lasów?

Wyniki badań mogą być pomocne w wycenach wartości pozarynkowych lasu oraz podejmo-waniu decyzji dotyczących szeroko pojętego kształtowania przestrzeni leśnej dla celów rekreacyj-nych. Mając na uwadze to, że lasy na terenie gminy są częścią Leśnego Kompleksu Promocyjnego„Lasy Spalsko-Rogowskie”, podjęcie tego tematu jest jak najbardziej zasadne.

Metodyka

Badania dotyczyły lasów na terenie Gminy Rogów. Powierzchnia gminy wynosi 6623 ha, lasyzajmują 1390 ha, co stanowi 21% powierzchni. Gminę zamieszkuje 4799 mieszkańców, zatem najednego mieszkańca przypada 0,29 ha lasu. W regionie dominuje krajobraz rolniczy (70% zajmująpola i sady) a niewielki udział wód powierzchniowych – potencjalnych miejsc wypoczynku, spra-wia, że obszary leśne stanowią główne tereny rekreacyjne.

Badania przeprowadzono metodą ankietową. Oryginalny kwestionariusz składał się z 13 pytań,z których większość miała budowę zamkniętą i tylko w przypadku kilku pytań zastosowano formułęodpowiedzi otwartej (zał. 1). Pytania dotyczyły następujących zagadnień:

■ częstotliwość wizyt w lesie i ich cel,■ preferencje względem typu lasu i jego walorów,■ zakłócenia i utrudnienia wypoczynku w lesie,■ oczekiwania względem zagospodarowania turystycznego,■ oceny zagrożenia lasu.Na końcu kwestionariusza zamieszczono pytania dotyczące płci i wieku osób ankietowanych.

O wypełnienie ankiety poproszono rodziców dzieci uczęszczających do Szkoły Podstawowej i Gim-nazjum w Rogowie. Dzięki temu ankieta objęła pełny przekrój społeczny mieszkańców gminy. An-kiety wypełniane były samodzielnie przez respondentów. Łącznie przeankietowano 141 osób,w tym 93 kobiety i 21 mężczyzn (27 osób nie podało swojej płci). Większość respondentów sta-nowiły osoby w wieku 21-40 lat (55%), 35% to osoby w wieku 41-60 lat, a 3% młodsze niż 20 lat.7% ankietowanych nie podało swojego wieku.

Wyniki

Częstotliwość wizyt w lesie i ich cel

Z przeprowadzonych badań wynika, że 40% ankietowych osób przebywa w lesie tylko kilkarazy w ciągu roku (ryc. 1). Drugą dużą grupę, liczącą 29% ankietowanych stanowią osoby odwie-dzające las znacznie częściej, bo kilka razy w miesiącu. Aż 13% respondentów deklaruje, że od-wiedza las nawet kilka razy w tygodniu. Na pytanie w jakiej porze roku najchętniej respondenciodwiedzają las najwięcej osób wskazało lato i jesień (odpowiednio 46% i 41%) (ryc. 2).

Zdecydowana większość respondentów jako cel pobytu w lesie wskazuje zbiór owoców i grzy-bów (57%) (ryc. 3). Mieszkańcy gminy do lasu bardzo często przychodzą na spacer lub na wy-cieczki z dziećmi (52% i 49% odpowiedzi). Znacznie mniej popularną formą rekreacji jestuprawianie sportów takich jak bieganie po lesie czy jazda na rowerze. Ten rodzaj aktywności de-klaruje tylko 18% ankietowanych. W pytaniu o cel wizyt w lesie obok zamkniętych podpunktóww ankiecie było miejsce na wpisanie indywidualnych odpowiedzi. Z możliwości tej skorzystało

Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej R. 11. Zeszyt 4 (23) / 2009 141


bardzo niewielu ankietowanych, wymieniając takie aktywności jak fotografowanie, obserwowa-nie ptaków i zwierząt, łowiectwo.

Ważnych informacji dostarczyły odpowiedzi na pytanie, jakie lasy wybierają respondenci jakomiejsce wypoczynku (ryc. 4). Okazało się bowiem, że ponad połowa ankietowanych najczęściejprzebywa w lasach położonych na terenie gminy. Znaczna grupa stanowiąca 45% pytanych od-wiedza różne lasy, czyli zarówno gminne jak i położone poza jej granicami. Natomiast bardzo nie-wiele osób (4%) jako miejsce odpoczynku wybiera lasy znajdujące się daleko od gminy.

Preferencje względem typu lasu i jego walorów

Ocenę preferencji mieszkańców gminy Rogów otwiera ogólne pytanie o to, jakie walory eko-systemów leśnych ludzie cenią sobie najbardziej. Kontakt z przyrodą oraz cisza i spokój to dwagłówne powody, dla których ludzie jako miejsce odpoczynku wybierają las (ryc. 5). Takiej odpo-wiedzi udzieliło ponad 60% ankietowanych. W opinii respondentów bardzo ważnym walorem ob-szarów leśnych jest też zdrowe powietrze (53% odpowiedzi).

Kolejne pytanie dotyczyło preferencji względem konkretnego typu lasu. Dla blisko połowy an-kietowanych (48%) nie ma większego znaczenia w jakim lesie wypoczywają, ale ponad 1/3 wska-zała na las mieszany jako ten, w których woli przebywać (ryc. 6). Występujące na terenie lasówciekawostki przyrodnicze takie jak drzewa pomnikowe czy rezerwaty to dla wielu osób dodatkowy


Ryc. 1. Częstość wizyt wlesie mieszkańców gminyRogów

Fig. 1. Visit frequency inthe forests by Rogów inhabi-tants

Ryc. 2. Preferowanaprzez mieszkańców gminyRogów pora przebywaniaw lesie

Fig. 2. Preffered timespent in the forest


walor. Aż 22% ankietowanych przyznało, że w czasie odpoczynku w lasach zdecydowanie poszu-kuje takich miejsc i obiektów a kolejne 38% wyraziło zainteresowanie tego typu atrakcjami (ryc.7). Blisko połowę stanowią respondenci, których ciekawostki przyrodnicze interesują w niewiel-kim stopniu lub wcale.


Ryc. 3. Cel wizyt w lesiemieszkańców gminy Rogów

Fig. 3. Aims for visitingforests according to Rogówinhabitants

Ryc. 4. Lokalizacjalasów będących miejscemodpoczynku mieszkańcówgminy Rogów

Fig. 4. Location of fo-rests being the recreationalspots of Rogów inhabitants

Ryc. 5. Walory lasów wopinii mieszkańców gminyRogów

Fig. 5. Forest values inthe opinion of Rogów inha-bitants


Atrakcyjność turystyczną lasów położonych na terenie gminy większość respondentów (55%)ocenia jako przeciętną. Nie mniej jednak w opinii dużej grupy osób lasy te są zdecydowanie bar-dziej atrakcyjne. Jedna czwarta ankietowanych walory lasów rogowskiach ocenia wysoko a 11%nawet bardzo wysoko. Odsetek osób, które lasy położone na terenie gminny uznało za mało atrak-cyjne jest znikomy (ryc. 8).


Ryc. 6. Preferencjemieszkańców gminy Rogówwzględem rodzaju lasu

Fig. 6. Preferences ofRogów inhabitants concer-ning the forest type

Ryc. 7. Zainteresowaniemieszkańców gminy Rogówciekawostkami przyrodni-czymi takimi jak drzewa po-mnikowe czy rezerwaty

Fig. 7. Interest shown byRogów inhabitants in naturecuriosities such as monu-ment trees and reserves

Ryc. 8. Atrakcyjność tu-rystyczna lasów rogowskichw opinii mieszkańcówgminy

Fig. 8. Tourist atractive-ness of Rogów forests in theopinion of Rogów residents



Ryc. 10. Zapotrzebowa-nie na infrastrukturę tury-styczną w lasach rogowskich

Fig. 10. Demand for tou-rist infrastructure in Rogówforests

Ryc. 11. Społeczna oce-na zakazu wjazdu samocho-dami do Lasów Państwo-wych

Fig. 11. Social evalua-tion of the car ban in theState Forests

Ryc. 9. Czynniki zakłó-cające wypoczynek w lasachrogowskich

Fig. 9. Disturbance fac-tors of the recreation inRogów forests


Zakłócenia i utrudnienia wypoczynku w lesie oraz oczekiwaniawzględem zagospodarowania turystycznego

Respondenci zapytani o czynniki zakłócające odpoczynek w lasach rogowskiach byli zgodnico do tego, że największym problemem jest zaśmiecenie lasu (ryc. 9). Takiej odpowiedzi udzieliłoaż 68% osób. Według ankietowanych komfort wypoczynku obniża również obecność komarówi kleszczy. Ponieważ jednak na ten problem wskazało 30% ankietowanych, można uznać, że czyn-niki biologiczne przeszkadzają w stopniu zdecydowanie mniejszym niż śmieci. Jedna piąta ankie-towanych uważa, że jakość dróg i ścieżek w lasach na terenie gminy stanowi utrudnieniew korzystaniu z lasu. Natomiast prace leśne takie jak wycinka drzew, czy też obecność innych ludziw lesie nie mają większego wpływu na jakość wypoczynku.

W ankiecie zapytano również o zapotrzebowanie na infrastrukturę turystyczną w lasach. Napodstawie uzyskanych odpowiedzi można stwierdzić, że większość mieszkańców gminy Rogówżyczyłaby sobie zdecydowanie lepszego udostępnienia lasów. Oznaczonych szlaków pieszych lubrowerowych oczekuje 45% ankietowanych a miejsc odpoczynku w postaci wiat z ławeczkami 42%.Ponadto, część ludzi chętnie odwiedzałaby ścieżki edukacyjne (19%). Ponad 1/5 ludzi chce miećdo dyspozycji parkingi, na których można zostawić samochód. Z drugiej jednak strony duża grupaankietowanych (21%) zdecydowanie woli las bez infrastruktury turystycznej (ryc. 10).

Z problemem udostępniania lasów wiąże się zakazu wjazdu samochodami do Lasów Państwo-wych. Większość ankietowanych (61%) uważa ten zakaz za uzasadniony i konieczny a kolejne22% za zasadny, ale zbyt restrykcyjny. Tylko kilka procent respondentów zakaz ten traktuje jakonieuzasadnione utrudnienie w dostępie do lasu (ryc. 11).

Podsumowaniem analizy oczekiwań społecznych względem lasu są pytania o dostępność lasów(w sensie udziału powierzchniowego na terenie gminy) i czynniki zagrażające ich trwałości. Za-pytano: Czy biorąc pod uwagę potrzeby wypoczynku i rekreacji, w gminie Rogów powierzchnialasów jest dostatecznie duża, czy tez za mała? W tej kwestii społeczność gminy jest podzielona,gdyż 38% ludzi uważa, że lasów w gminie jest dostatecznie dużo, 25% że za mało a 1/3 nie ma spre-cyzowanego zdania (ryc. 12). Natomiast, jeżeli chodzi o zagrożenia lasów to na pierwszym miej-scu respondenci wymieniają wycinkę drzew i zanieczyszczenia powietrza (odpowiednio 35% i 33%odpowiedzi). W następnej kolejności wymieniane są takie zagrożenia jak szkodliwe owady (23%)oraz pożary i zmiany klimatyczne (po 18%). W części otwartej tego pytania kilku respondentówwskazało na śmieci jako zagrożenie lasu.


Ryc. 12. Powierzchnialasów w Gminie Rogów apotrzeby turystyki i rekreacji

Fig. 12. Forest areas inRogów and the demand oftourism and recreation


Dyskusja

Wyniki otrzymane w prowadzonych badaniach wskazują, że postrzeganie lasu i jego wyko-rzystanie na potrzeby rekreacji przypomina rezultaty uzyskane w innych kompleksach leśnych czyinnych grupach respondentów. Częstotliwość wizyt w lesie bardzo przypomina dane reprezenta-tywne dla przeciętnego Polaka (PBS 2004). Zarówno w Rogowie jak i w badaniach PBS połowarespondentów deklaruje, że w lesie bywa kilka razy do roku, ale w obu przypadkach mamy od-czynienia z kilkunastoprocentową grupą, która odwiedza las, co najmniej raz w tygodniu. Od-mienne wyniki otrzymali Janusz i Piszczek (2008) w Beskidzie Sądeckim. W badaniach tychodsetek osób odwiedzających las często był wyższy, ponieważ ankietowano nie mieszkańców re-gionu, ale wyłącznie osoby spotykane w lesie. Preferencje mieszkańców Rogowa w stosunku dowalorów lasu nie odbiegały od tych stwierdzonych przez innych badaczy – ludziom najbardziejpodobał się las mieszany (Janeczko 2002, Janusz i Piszczek 2008). Ważnym walorem terenów leś-nych, zdaniem respondentów, była cisza i spokój (62% Rogów a 63,5% Beskid Sądecki).

Wydaje się też, że poziom troski o stan lasów rogowskich jest podobny lub nawet wyższy niżw innych miejscach. Mieszkańcom Gminy Rogów bardzo przeszkadza zaśmiecenie lasu (68% re-spondentów), podczas gdy w badaniach w Beskidzie Sądeckim taką opinię wyraziło 46%. Po-twierdzeniem troski o stan lasu jest wysoka akceptacja zakazu wjazdu samochodami do lasu.Można, zatem stwierdzić, że mieszkańcy Gminy Rogów są skłonni ograniczyć swoje prawa do ko-rzystania z lasu w imię ochrony jego wartości.

Z drugiej jednak strony ludzie oczekują pewnych udogodnień i zagospodarowania rekreacyjnegolasu, głównie oznakowanych szlaków, podobnie zresztą jak odwiedzający Lasy Beskidu Sąde-ckiego. W lasach rogowskich występuje też silniejsza potrzeba, deklarowana przez 42% respon-dentów, wprowadzenia infrastruktury turystycznej w postaci miejsc wypoczynku wyposażonychw ławki i zadaszenia oraz kosze na śmieci.

To, co różni mieszkańców Gminy Rogów od odwiedzających inne lasy to duża liczba osób de-klarujących jako powód wizyt zbiór jagód i grzybów (Rogów 57%, Beskid Sądecki 22%). Możnajednak przypuszczać, że dane z Beskidu są zaniżone, ze względu na wiosenny termin przeprowa-dzenia ankiety.

Podsumowując należy zaznaczyć, że porównywanie danych uzyskanych za pomocą różnychankiet musi być bardzo ostrożne. Inna konstrukcja pytań, ich rodzaj (otwarte, zamknięte) a nawettermin badania może powodować znaczne różnice w uzyskiwanych rezultatach. Wydaje się jednak,że ocena walorów lasu i potrzeby rekreacji mieszkańców niewielkiej rolniczej Gminy Rogów są po-dobne do tych deklarowanych przez ludność ośrodków miejskich najliczniej reprezentowanychw badaniach w Beskidzie Sądeckim.

Wnioski

1. Blisko połowa mieszkańców Gminy Rogów regularnie odwiedza las.2. Głównie celem wizyt w lesie jest zbiór grzybów i jagód oraz spacery.3. Mieszkańcy Gminy Rogów poszukują w lesie kontaktu z przyrodą, ciszy, spokoju i zdrowego

powietrza a najwyżej oceniają walory lasu mieszanego.4. Mieszkańcy Gminy wykazują głęboką troskę i zaniepokojenie stanem lasu, głównie jego za-

śmieceniem, deklarują również zrozumienie dla ograniczeń mających na celu ochronę za-sobów leśnych.

5. Mieszkańcy Gminy Rogów oczekują rozwoju infrastruktury turystycznej głównie oznaczo-nych szlaków oraz miejsc odpoczynku wyposażonych w ławki i zadaszenia.




Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Wydział LeśnyKwestionariusz ankiety

Las jako miejsce wypoczynku i rekreacji – analiza oczekiwań społecznych na przykładzieGminy Rogów

(proszę podkreślić właściwą odpowiedź – jedną lub kilka)

Jak często przebywa Pani/Pan w lesie?a kilka razy w tygodniub raz w tygodniuc kilka razy w miesiącud kilka razy w rokue rzadziej

W jakiej porze roku Pani/Pan najchętniej odwiedza las?a wiosnąb latemc jesieniąd zimąe pora roku nie ma znaczenia

W jakim celu odwiedza Pani/Pan las?a spacerb wycieczka z dziećmic uprawianie sportu np. bieganie, jazda roweremd zbiór owoców i grzybówe inne (jakie?) ………………………………………………………………………….

Co najbardziej ceni Pani/Pan w lesie?a ciszę i spokójb kontakt z przyrodąc zdrowe powietrzed brak ludzie inne walory (jakie?) ………………………………………………………………….

Jako miejsce wypoczynku zdecydowanie wolę:a las iglastyb las liściastyc las mieszanyd stary lase rodzaj lasu nie ma dla mnie znaczenia

Szukając miejsc wypoczynku wybiera Pani/Pan zwykle:a lasy na terenie Gminy Rogówb lasy w bezpośrednim sąsiedztwie gminyc lasy położone z dala od mojego miejsca zamieszkaniad w zależności od rodzaju wypoczynku bywam w różnych lasach

Jakich udogodnień dla turysty oczekuje Pani/Pan w lesie?a oznaczonych szlaków (pieszych, rowerowych)b oznaczonych ścieżek edukacyjnychc miejsc odpoczynku typu wiata z ławeczkami



d parkingów dla samochodówe innych (jakich?) …………………………………………………………………….f żadnych, zdecydowanie wolę las bez infrastruktuy turystycznej

Co w Lasach Rogowskich zakłóca Pani/Pana wypoczynek?a obecność innych ludzib jakość dróg i ścieżekc zaśmiecenie lasud prace leśne (np. ścinka drzew)e komary i kleszczef inne (jakie?) …………………………………………………………………………...

Jak ocenia Pani/Pan atrakcyjność turystyczną Lasów Rogowskich?a bardzo wysokob wysokoc przeciętnied niskoe bardzo nisko

Czy Pani/Pana zdaniem, biorąc pod uwagę potrzeby wypoczynku i rekreacji, w gminieRogów powierzchnia lasów jest:

a dostatecznie dużab za małac zdecydowanie za maład trudno to określić

Czy w czasie odpoczynku w lesie poszukuje Pani/Pan ciekawostek przyrodniczych takichjak drzewa pomnikowe czy rezerwaty?

a zdecydowanie takb raczej takc raczej nied zdecydowanie nie

Co Pani/Pana zdaniem w największym stopniu zagraża lasom na terenie Gminy Rogów:a zmiany klimatyczneb zanieczyszczenia powietrzac pożaryd wycinka drzewe szkodliwe owadyf inne (jakie) ……………………………………………………………………………..

Zakaz wjazdu samochodami do Lasów Państwowych uważa Pani/Pan za:a uzasadniony i koniecznyb uzasadniony ale zbyt restrykcyjnyc niepotrzebny i utrudniający dostęp do lasud nie mam zdania

Dane osoby ankietowanej:Płeć: kobieta/ mężczyzna, Wiek: poniżej 20 lat, od 21 do 40 lat, od 41 do 60 lat, powyżej 60 lat

Zał. 1. Oryginalny kwestionariusz składał się z 13 pytań, z których większość miała budowę zamkniętąAd 1. The original questionnaire consisted of 13 questions, most of which was closed questions


Podziękowania

Dyrektorowi Zespołu Szkół w Rogowie mgr Radosławowi Kubickiemu składamy bardzo ser-deczne podziękowania za wyrażenie zgody i pomoc w przeprowadzeniu ankiety.

Literatura

Janeczko E. 2002. Środowiskowe i społeczne uwarunkowania funkcji rekreacyjnej lasów Mazo-wieckiego Parku Krajobrazowego (MPK). Praca doktorska.

Janeczko E. 2008. Możliwości krajobrazu leśnego w kontekście potrzeb i oczekiwań społeczeństwa.W: Red. R. Zielony i D. Anderwald. Leśne obszary funkcjonalne. Stud. i Mat. CEPL, Rogów,3 (19): 130-138

Janusz A., Piszczek M. Oczekiwania społeczeństwa wobec lasu – na przykładzie odwiedzającychLeśny Kompleks Promocyjny “Lasy Beskidu Sądeckiego”. W: Red. R. Zielony i D. Anderwald.Leśne obszary funkcjonalne. Stud. i Mat. CEPL, Rogów, 3 (19): 139-151.

PBS. 2004. Pracownia Badań Społecznych dla PGL „Lasy Państwowe. Raport z badań. Sopot.http://www.lp.gov.pl/groups/cilp/swl/lasy04.pdf

Marek SławskiKatedra Ochrony Lasu i Ekologii SGGW

[email protected]

Małgorzata SławskaKatedra Ochrony Lasu i Ekologii SGGW

[email protected]



LASJAKOMIEJSCEWYPOCZYNKUI REKREACJI...

Documents

Transcript of LASJAKOMIEJSCEWYPOCZYNKUI REKREACJI...