Lalki świata strojnisie ikony fetysze

LALKIŚWIATA:STROJNISIE,IKONY,FETYSZE

czerwiec 2008

Organizator wystawy:Muzeum Zabawek i Zabawy w Kielcach

Współpraca:Miejskie Muzeum Zabawek w KarpaczuMuzeum Etnograficzne w KrakowieMuzeum Azji i Pacyfiku w WarszawieMuzeum Narodowe w PoznaniuMuzeum Zabawek w Modrym Kamieniu (Słowacja)Muzeum Inżynierii Miejskiej w Krakowie

Katalog do wystawy:Teksty:Aneta Bąk, Magdalena Górecka, Katarzyna Hodurek

Tłumaczenie:Magdalena Moryc

Projekt i skład:Monika Cybulska, Magdalena Górecka,

Projekt wycinanki:Jerzy Kuzka

Zdjęcia: Monika Cybulska, Magdalena Górecka,Paulina Kosmala, Rafał Podsiadło

Na okładce: Lalka ze zbiorów Muzeum Zabawek i Zabawy w Kielcach

Wydawca: Muzeum Zabawek i Zabawy, 25-367 Kielce, pl. Wolności 2tel/fax: (0048) 41 344 40 78e-mail: [email protected]://www.muzeumzabawek.euISBN 978-83-904673-5-1

Druk:Apla, 25-324 Kielce, ul. Sandomierska 89

Wystawę przygotowali:

Komisarze wystawy:Aneta Bąk

Magdalena Górecka

Scenariusz:Magdalena Górecka

Współpraca merytoryczna:Katarzyna Hodurek

Paulina Kosmala

Oprawa plastyczna:Monika Cybulska

Jerzy Kuzka

Rozwiązania techniczne:Władysław Herbuś

Jerzy KuzkaPiotr Reliszka

Pomoc techniczna:Dariusz Michalec

Lalki świata: strojnisie, ikony, fetysze

LALKI ŚWIATA STR

OJNISIE IKONY F

ETY

SZE

W rękach

dziecka lalka jest zabawką,

zakupiona przez podróżnika - souvenirem, manipulowana przez czarodzieja - fetyszem. Lalka bywa też

ikoną, symbolem,

zjawiskiem...


Lalki świata są często po-dejmowanym i wdzięcznym tematem wystawowym. Ich uwodzicielski czar, lan-drynkowa feeria barw i wie-lość odniesień kulturowych sprawiają, że zgromadzone w większej ilości w jednym miejscu wystawiają na po-kuszenie zarówno zwiedza-jących, jak i muzealników, którzy chętnie do tego tema-tu powracają. Mimo takiej ilości wystaw lalek z różnych stron ziemi jest to motyw wciąż atrakcyjny i ponad-czasowy. Dlatego w nowej siedzibie Muzeum Zabawek i Zabawy nie mogliśmy się oprzeć pokusie prezentacji kilkuset lalek pochodzących z siedmiu kontynentów. Ze względu na wachlarz zna-czeń, jaki prezentują lalki, funkcji, jakie pełnią, kon-tekstów, w jakich się poja-wiają, temat pozostaje nie-wyczerpany.

Upraszczając, w rękach dziecka lalka jest zabawką, zakupiona przez podróżnika - souvenirem, manipulowa-na przez czarodzieja - fety-szem. Lalka bywa też ikoną, symbolem, zjawiskiem za-

korzenionym mocno w kul-turze, która ją stworzyła.

Na naszej nowej wysta-wie prezentujemy ekspo-naty własne i wypożyczo-ne, które w mniejszym lub większym stopniu da się zaszeregować według wy-żej opisanego klucza. Dzięki owocnej współpracy mię-dzymuzealnej na wystawie oprócz kolekcji lalek z na-szych zbiorów, można podzi-wiać eksponaty z Miejskiego Muzeum Zabawek w Karpa-czu, Muzeum Azji i Pacyfi-ku w Warszawie, Muzeum Narodowego w Poznaniu, Muzeum Etnograficznego im. S. Udzieli w Krakowie, a także z Muzeum Zabawek w Modrym Kamieniu.

Łącznie prezentujemy ponad 350 lalek z 63 krajów z całego świata. Nie zabrak-nie lalek polskich, dla ro-daków nieco powszednich i zwyczajnych, dla turystów wyjątkowych i intrygują- cych. Transportowane w walizkach jako pamiątka z podróży po naszym kraju, w innych regionach świata są równie egzotyczne jak dla nas kukiełka panny mło-

dej z malutkiej wyspy w ar-chipelagu Komory na Ocea-nie Indyjskim.

Większość prezentowa-nych lalek pełni jednocześ-nie wiele ról. Wystawione w gablotach, w plastycznym otoczeniu, tworzą kolorowy obraz, ale i panoramę zna-czeń, która stanowi wyzwa-nie dla zwiedzających.

Życzymy wielu inspiru-jących doznań podczas spotkania z wystrojonymi i magicznymi przybyszkami z różnych stron świata.

Magdalena GóreckaAneta Bąk

Dolls of the world are often raised graceful exhi-bitory subject. The capti-vating charm, the sugary variety of colours and the multiplicity of the cultural references of dolls collec-ted in a great amount in one place tempt both visi-tors and museum workers who eagerly return to this subject. Despite a great number of exhibitions of dolls coming from different parts of the world, it is still an attractive and timeless motif. Therefore, we could not resist the temptation of displaying the number of dolls that come from seven continents in the new seat of the Museum of Toys and Games. Because of the ar-ray of meanings that dolls have, functions that they perform, contexts in which they appear, the subject it-self remains inexhaustible. To simplify, in a child’s hand a doll is a toy, bought by a traveller – a souvenir, mani-pulated by a sorcerer – a fe-tish. A doll is often an icon, a symbol, a phenomenon deeply rooted in the culture

which created it.During our new exhi-

bition we present our own and borrowed exhibits which to a lesser or a grea-ter degree might be classi-fied according to the above described code. Thanks to the partnership with other museums apart from the set of dolls from our collec-tion the exhibits from the City Museum of Toys in Kar-pacz, the Asia and Pacific Museum in Warsaw, the Na-tional Museum in Poznań, the Seweryn Udzieli Ethno-graphic Museum in Cracow and the Museum of Toys in Modry Kamień can be ad-mired.

We display above 350 dolls from 63 countries from all over the world. The-re will be no lack of the Po-lish dolls which may appear ordinary and common for the compatriots but unique and intriguing for the fo-reign tourists. Transported in suitcases as a souvenir from the journey in our co-untry, they are as exotic in various regions of the world as the puppet of the bride

Dolls of the world: the dressy figures, icons, fetishes

from the small island in the Comoros Archipelago in In-dian Ocean is exotic for us.

Most of the displayed dolls have a variety of roles. Displayed in the glass ca-ses in artistic surroundings they constitute not only a colourful picture, but also a panorama of meanings which is a challenge for vi-sitors.

We wish you many in-spiring experiences during the meeting with the magi-cal newcomers that come from different parts of the world in all their finery.

Magdalena GóreckaAneta Bąk


Dziękujemy:

Ambasadzie Ekwadoru, Ambasadzie Litwy,

Ambasadzie Meksyku,Firmie Biuro Podróży Destino Mexico

Darczyńcom, którzy przy okazji organizacji wystawy przyczynili się do powiększenia naszej kolekcji lalek z całego świata.


Dziękujemy:

Ambasadzie Ekwadoru, Ambasadzie Litwy,

Ambasadzie Meksyku,Firmie Biuro Podróży Destino Mexico

Darczyńcom, którzy przy okazji organizacji wystawy przyczynili się do powiększenia naszej kolekcji lalek z całego świata.

- Lalki w stroju ludowym (Mołdawia). Ze zbiorów Muzeum Narodowego w Poznaniu.


Lalki to przedmioty o kształcie zminimalizo-wanej postaci ludzkiej, wyobrażające kobietę, niemowlę, mężczyznę. Jako zabawka jest bier-nym narzędziem w rę-kach dzieci, które ożywa dzięki sile ich wyobraźni. W wielu kulturach świata lalki przekraczają znacze-niowo kontekst ludyczny. Stają się obiektem kultu, podziwu, magii. Wszak-że wyobrażeniowe na-dawanie cech ludzkich pozbawionej życia kukle czy lalce, manipulacja jej ruchem, mówienie jej głosem, przebieranie to cechy przypisywane nie tylko dobrej dziecinnej zabawie. Są to czynno-ści, które odnajdujemy w obrzędach, zwyczajach i ceremoniach z różnych stron świata, czynności o znaczeniu magiczno-religijnym. Badacze zja-wiska stawiają tezę, że były to funkcje wcześniej-sze od czysto zabawowe-

go aspektu lalki [Bujak 1983].

Wiele wzmianek w li-teraturze źródłowej wska-zuje na fakt, że pierwot-nie lalki były powiązane z kultem zmarłych. Były traktowane bądź jako wy-obrażenie przodka, bądź jako forma „przechowu-jąca” dusze dzieci. Sta-nisław Poniatowski pisze o figurkach wyobrażają-cych zmarłych członków rodziny, które dawniej trzymano w domach.

W Skandynawii jeszcze w XIX w. praktykowano zwyczaj ofiarowywania pokarmów wielkim figu-rom przedstawiającym antenatów. Etymolo-gia słowa lalka również wskazuje na powiązania z przodkami. Jak podaje Poniatowski: „małoruskie lela, lelo, lelka = ojczulek; bułgarskie lela, lelka = ciotka i lelak = opiekun; rumuńskie lala = wuj; w językach jafetyckich, np. gruzińskim lala = wy-chowawca, a stąd i w al-bańskim, który zachował dużo jafetyckich elemen-tów, oznacza laleo, lalowa = ojciec, dziad itd. Teraz łatwo zrozumieć dlaczego ludowe wyrażenie pójść do lali, tj. pójść do przod-ka, oznacza umrzeć, a dalej dlaczego lala ozna-cza miejscami do dziś w Lubelskiem stracha albo śmierć.” [Poniatow-ski 1932: 268-269].

W kulturach trady-cyjnych powszechna była

- Troll ze zbiorów Muzeum Zabawek i Zabawy w Kielcach.

- Demonica z bajki o Dhon Cholecha, wyk. Kiran Maskey (Nepal). Ze zbiorów Muzeum Azji i Pacyfiku w Warszawie.

Lalki magiczne


też wiara w demoniczny charakter lalek. Bywało, że zakazywano dzieciom zabawy, „bo w lalce czę-sto złe siedzi”. Według lu-dowych przekazów dzie-ci nie powinny też spać z lalkami, bo one zmienia-ją się w nocy w mamuny i duszą . [Bujak 1983: 108]. Wydawałoby się, że przytoczone przykłady to echa prymitywnego my-ślenia zupełnie nieprzy-stające do dzisiejszych czasów. Tymczasem wy-starczy przypomnieć tu serię horrorów zapocząt-kowaną w 1988 r. filmem w reż. Toma Hollanda o morderczej laleczce Chucky, która chce za-władnąć duszą chłopca, do którego należy.

Szczególnym ro-dzajem lalek fetyszy po-wiązanych ze światem zmarłych są japońskie kokeshi. Obecnie dla ko-lekcjonerów i znawców sztuki najbardziej atrak-cyjna jest ich forma i wa-

lory zdobnicze. Niemniej jednak do dziś znana jest ich dodatkowa funkcja. Otóż Japończycy wierzą, że te drewniane lalecz-ki z główką osadzoną na korpusie bez kończyn są „przechowalnią” dla du-szyczek nienarodzonych dzieci.

W wielu regionach świata lalka traktowa-na jest jako uniwersalny symbol płodności i dobro-bytu. Lalkom i kukłom na całym świecie „powierza” się rodzinne szczęście, urodzaj zasianych plo-nów, jakość inwentarza gospodarczego, płodność kobiet. Takie lalki, otoczo-ne kultem w obrębie jed-nej rodziny, często prze-chowuje się z pokolenia na pokolenie.

Są także lalki, które spełniają rolę tarczy prze-ciw złu. Zamieszkujący Meksyk Indianie Rarámu-ri wyrabiają tekstylne lal-ki w szerokich sukniach, którym na główkach wią-że się czerwone wstąż-ki zwane koyera. Maja one charakter ludyczno-magiczny. Jednocześnie służą do zabawy i chro-nią przed zagrożeniami, głównie tymi pochodzą-cymi od sił nadprzyro-dzonych.

- Lalka kokeshi (Japonia). Wł. Urszula Imamura.

- Kubańska sprzedawczyni lalek robionych ręcznie na wzór stuletniej szmacianki. Kuba 2008 r.


też wiara w demoniczny charakter lalek. Bywało, że zakazywano dzieciom zabawy, „bo w lalce czę-sto złe siedzi”. Według lu-dowych przekazów dzie-ci nie powinny też spać z lalkami, bo one zmienia-ją się w nocy w mamuny i duszą . [Bujak 1983: 108]. Wydawałoby się, że przytoczone przykłady to echa prymitywnego my-ślenia zupełnie nieprzy-stające do dzisiejszych czasów. Tymczasem wy-starczy przypomnieć tu serię horrorów zapocząt-kowaną w 1988 r. filmem w reż. Toma Hollanda o morderczej laleczce Chucky, która chce za-władnąć duszą chłopca, do którego należy.

Szczególnym ro-dzajem lalek fetyszy po-wiązanych ze światem zmarłych są japońskie kokeshi. Obecnie dla ko-lekcjonerów i znawców sztuki najbardziej atrak-cyjna jest ich forma i wa-

lory zdobnicze. Niemniej jednak do dziś znana jest ich dodatkowa funkcja. Otóż Japończycy wierzą, że te drewniane lalecz-ki z główką osadzoną na korpusie bez kończyn są „przechowalnią” dla du-szyczek nienarodzonych dzieci.

W wielu regionach świata lalka traktowa-na jest jako uniwersalny symbol płodności i dobro-bytu. Lalkom i kukłom na całym świecie „powierza” się rodzinne szczęście, urodzaj zasianych plo-nów, jakość inwentarza gospodarczego, płodność kobiet. Takie lalki, otoczo-ne kultem w obrębie jed-nej rodziny, często prze-chowuje się z pokolenia na pokolenie.

Są także lalki, które spełniają rolę tarczy prze-ciw złu. Zamieszkujący Meksyk Indianie Rarámu-ri wyrabiają tekstylne lal-ki w szerokich sukniach, którym na główkach wią-że się czerwone wstąż-ki zwane koyera. Maja one charakter ludyczno-magiczny. Jednocześnie służą do zabawy i chro-nią przed zagrożeniami, głównie tymi pochodzą-cymi od sił nadprzyro-dzonych.

- Lalka kokeshi (Japonia). Wł. Urszula Imamura.

- Kubańska sprzedawczyni lalek robionych ręcznie na wzór stuletniej szmacianki. Kuba 2008 r.

- Lalka z liści kukurydzy (Meksyk). Ze zbio-rów Muzeum Zabawek i Zabawy w Kielcach.


- Lalka ludowa, wyk. przez członków indiańskiej wspolnoty Rarámuri. (Meksyk). Ze zbiorów Muzeum Zabawek i Zabawy w Kielcach. Dar Ambasady Meksyku.

- Lalka na masce ślubnego samochodu, Kielce 1983 r.

Od łacińskiego sło-wa mater, czyli matka, pochodzi nazwa ma-trioszek – rodzaj lalek składających się z kilku do kilkunastu części od najmniejszej do najwięk-szej, tak by można było schować jedną w dru-gą. Obecna ikona kultu-ry rosyjskiej, korzeniami sięga Japonii. Matrioszki są symbolem macierzyń-stwa i płodności.

Kult lalek i fetyszy zapewniających płodność jest rozpowszechniony w krajach afrykań-skich. Niezliczone ilo-ści bóstw i duchów o p i e k u ń c z y c h przedstawiane w formie kukiełek i figurek, po speł-nieniu swej roli odda-wa-

ne są dzieciom do zaba-wy [Bujak 1983: 109].

Z magią płodności i dobrobytu związany jest też praktykowany gdzieniegdzie do dzisiaj zwyczaj sadzania lalki w białej sukience na ma-sce samochodu ślubnego. Na terenie Polski szcze-gólnie rozpowszechniony w latach 70. i 80. XX w. w woj. świętokrzyskim. Tak jak dekoracja gołąb-

kami symboli-zuje spokój

w nowo-zakłada-nej rodzi-

nie, tak l a l -

ka ma być wróżbą ry-chłego potomstwa. Takie lalki zazwyczaj były tyl-ko obiektem westchnień małych dziewczynek, po-nieważ ze względu na ich funkcje reprezentacyjne, w żadnym wypadku nie służyły do zabawy.

Na wyspie Anjou-an położonej na Ocea-nie Indyjskim podczas rozbudowanych obrzę-dów weselnych odgrywa się teatrzyk przy użyciu drewnianych kukiełek w strojach pary młodych. Rytualne przedstawienia scen małżeńskich za po-mocą tych lalek jest ma-gicznym wprowadzeniem przyszłych małżonków do życia w rodzinie. Jed-nocześnie tego rodzaju przedstawienia są wróż-

bą pomyślności.Społeczeństwa

o charakterze prymityw-nym, które

cechuje my-ślenie typu

Lalki świata: strojnisie, ikony, fetysze- Lalka z totemem (Kuba). Ze zbiorów Muzeum Zabawek i Zabawy w Kielcach.

- Kukiełka panny młodej (Wyspa Anjouan, w archipelagu Komory na Oceanie Indyjskim). Ze zbiorów Miejskiego Muzeum Zabawek w Karpaczu. magicznego uzależnia-

ły swą egzystencję i ko-operację z naturą od sił nadprzyrodzonych. Lalki, kukły, figurki stanowią w wielu kulturach świata magiczne pośrednictwo między człowiekiem a bó-stwami. Jan Bujak podaje za A. van Gennepem ma-rokański przykład magii agrarnej, gdzie lalki wy-obrażające deszcz obnosi się w czasie suszy w pro-cesjach z wiarą, że one spowodują tak pożądane opady [Bujak 1983: 107]. W kubańskich tradycyj-nych domostwach moż-na do dziś spotkać lalki przedstawiające kobiety w białej sukni z charak-terystycznym totemem trzymanym w ręce. Przed-miot symbolizuje płodo-zmian, który jest podsta-wą gospodarki rolnej na Kubie, a lalka nawiązuje do przedchrześcijańskich kultów bogini płodności i wegetacji. W wielu re-gionach świata wykonu-

je się lalki z uprawianych tam powszechnie roślin. Lalki z włókien roślinnych można do dziś nabyć na całym świecie. Meksy-kańscy twórcy ludowi od wieków z mistrzowską precyzją wyrabiają stroj-ne kukły z totomoxtle, czyli z wysuszonego liścia kukurydzy. Jest to roślina o ogromnym znaczeniu w Meksyku, po-nieważ zaczęła być uprawiana przez pierw-szych miesz-kańców tego r e g i o n u świata. Od c z a s ó w prekolum-b i j s k i c h , uznawana była za ro-ślinę świę-tą. Dlate-go do d z i ś

uprawa kukurydzy, jej spożywanie i obróbka stanowią dla wspólnot indiańskich i metyskich część tradycyjnego stylu życia. Na Kubie robi się lalki z liści bananowca, a wielu regionach świata można spotkać kukiełki wykonane ze słomy. Na Hawajach lalki wykonuje się z dostępnych tam po-

wszechnie o r z e -

c h ó w k o -koso-wych,


czy makadamii. W wie-lu grupach etnicznych, gdzie rolnictwo, paster-stwo czy myślistwo są podstawą egzysten-cji, surowcem wy-k o r z y s t y w a n y m w produkcji lalek są również mate-riały pochodzenia zwierzęcego. Skóry, wełna, a także kości w rękach twórców na całym świecie

stają się idealnym two-rzywem dla produkcji la-lek, które często oprócz podstawowej funkcji za-bawowej niosą też głęb-sze przesłanie. W meksy-kańskim stanie Chiapas, zamieszkiwanym przez grupę etniczną Tzotzil hodowane tam owce są postrzegane jako zwie-rzęta święte. Z wełny od nich pozyskiwanej wy-rabia się kolorowe lale, które są ozdabiane przez kobiety. Każda z lalek róż-ni się od siebie, ponieważ sam proces wyrobu na-znaczony jest aktualnym nastrojem rzemieślniczki, która inspiracje czerpie z otaczającej ją przyro-

dy, wszechświata i swoich marzeń.

Oprócz oczy-wistych funkcji d e k o r a c y j n y c h

i ludycznych wyroby rękodzielnicze tego rodzaju spełniają rolę dziękczynienia dla płodów ziemi,

które od wieków są pod-stawą gospodarki i kultu-ry danego kraju.

Ponadto lalki w róż-nej formie często stają się głównym elementem podczas ceremonii zwią-zanych z cyklem życia człowieka lub dorocz-nym cyklem obrzędów o charakterze agrarno-religijnym danego regio-nu świata.

- Lalka z owczej wełny, wyk. przez członków wspólnoty etnicznej Tzotzil (Meksyk). Ze zbiorów Muzeum Zabawek i Zabawy w Kielcach. Dar Ambasady Meksyku.

- Eskimos z foczego futra (Dania). Ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Krakowie.

- Lalka z liści bananowca (Kuba). Ze zbiorów Muzeum Zabawek i Zabawy w Kielcach.


- Martenice (Bułgaria).- Marzanna (Polska).

Każdego roku w Bułgarii w dniu 1 mar-ca świętuje się nadejście wiosny. W tym dniu Buł-garzy obdarowują się tzw. marteniczkami, któ-re wykonuje się z czerwo-nej i białej włóczki. Są to swego rodzaju amulety, które symbolizują odra-dzające się życie, wró-żą świetlaną przyszłość, powodzenie w miłości. To ostatnie zapewniają przede wszystkim mar-teniczki w kształcie lalek – dziewczynki o imieniu Penda i chłopca Piżo. Bia-ło-czerwone laleczki wie-sza się na budzących się do życia drzewach, w na-dziei, że spełnią szybko swe zadanie. A zakochać się podczas wiosny lubią nie tylko Bułgarzy.

W polskiej kulturze ludowej znany jest do dzi-siaj doroczny, wiosenny zwyczaj topienia marzan-ny – wielkiej słomianej lal-ki symbolizującej ustępu-jącą zimę. Jednocześnie

zima była identyfikowana ze wszelkimi niedogod-nościami jakie dotykały człowieka: z chorobami, głodem, śmiercią. Zatem tradycyjne zatapianie w rzece słomianej kukły było aktem pozbywania się złej, zimowej energii. Marzanny były przyozda-biane kolorowymi wstąż-kami – jako zapowiedź wiosny i l e p -szego ju-tra.

Zwy-czaj topienia marzanny przywo-dzi na myśl starożyt-ne chińskie praktyki magiczne, które wiążą się z lalkami wykonywa-nymi z papieru. Na tak wykonane figurki za pomocą sił nadprzy-rodzonych prze-

noszono z człowieka wszelkie grzechy, smutki i nieszczęścia. Następnie wrzucano lalki do rzek w nadziei, że razem z nimi odpłynie całe zło.

W dalekiej Japonii każdego roku 3 marca do dziś obchodzi się Hi-namatsuri, czyli Święto Lalek. Młode dziewczęta ustawiają w najbardziej reprezentacyjnym miej-scu domostwa specjalny

zestaw figur


w jedwabnych strojach z epoki Heian. Im bogat-sza rodzina tym więcej lalek znajduje się w kom-plecie: najmniej 2 (tylko para cesarska), najwięcej 17. Lalki te są przekazy-wane z pokolenia na po-kolenie, przy czym każda dziewczynka ma możli-wość „zasilania” zestawu upominkami, jakie do-staje w tym dniu. Pomię-dzy lalkami ustawia się drzewka mandarynkowe i wiśniowe, miniaturowe mebelki i talerzyki z fry-kasami przygotowywa-nymi specjalnie n a ten dzień. Świę-to ma charakter m o d l i t e w n o -dz iękczynny. Jest to dzień, w którym r o d z i c e proszą b ó -

stwa o szczęście, dobry rozwój psychofizyczny i powodzenie dla swych córek. Pomocne są tu ofiarowywane lalkom róż-nokolorowe ciasteczka ryżowe: czerwone mają odganiać złe moce, zielo-ne gwarantują zdrowie, a białe czystość. Lalki używane podczas cere-monii prezentuje się na 2 tygodnie przed 3 mar-ca. W 3 dni później powin-ny być schowane. Istnieje bowiem przesąd, że za-bawa tymi figurkami lub dłuższa ich ekspozycja wróży małej właścicielce staropanieństwo.

Chłopięcym odpo-wiednikiem święta Hina-matsuri jest Tango-no-sekku, które obchodzone jest w Japonii 5 maja. Fa-

buła tego dnia tyl-ko po części

związana jest z lalkami. Tu również urządza się domowe wystawy. Wśród rozmaitych dekoracji ho-norowe miejsce zajmują lalki wojowników nawią-zujących do chłopięcych legend o Kintaro – atle-tycznym dziecku, któ-re gdy dorosło, stało się generałem i o Momocie, spryciarzu, który poko-nał olbrzyma silniejszego od siebie. Tak jak podczas święta dziewcząt rodzice modlą się o ich zdrowie, czystość, etc., tak przy święcie chłopców kładzie się nacisk na działania magiczne sprzyjające osiągnięciu raz obranego

celu.Kolejnym ro-

dzajem lalek, które również

nie służą do zaba-

w y ,

- Para cesarska, lalki używane podczas japońskiego święta Hinamatsuri.

- Lalka samuraj (Japonia). Ze zbiorów Muzeum Narodowego w Poznaniu.


są japońskie figurki da-rumy. Ich postać i kult powiązane są z opo-wieściami o buddyjskim mnichu, który prowadził bardzo ascetyczne życie i tak długo medytował w pozycji kwiatu lotosu, że wszystkie jego człon-ki zrosły się z ciałem. Do dzisiaj w Japonii uważa się, że da-ruma przynosi swojemu właś-cicielowi szczęś-cie i powodzenie. Symbol determi-nacji i poświęce-nia przedstawia-ny jest w postaci pękatej, najczęściej czerwonej figurki wykonanej z papier mâché lub drewna. Z na-dejściem Nowego Roku w Japonii kupuje się bez-okie darumy. Następnie nabywcy, obierając sobie w myślach jakiś cel do realizacji, marzenie do spełnienia, malują lalce lewe oko, które pozosta-

jąc stale otwarte i skupio-ne pomaga właścicielowi osiągnąć wyznaczone so-bie zadanie. Po wypełnie-niu misji, domalowywuje się darumie prawe oko

i zanosi się go w ofierze do świątyni. W okresie Edo daruma, uważany za świętą figurkę, był ma-gicznym orężem w walce

z szalejącymi w tym cza-sie epidemiami ospy i in-nych chorób zakaźnych. Obecnie czerwonej lalce powierza się sprawy bar-dziej przyziemne: zdanie egzaminów, znalezienie pracy, etc.

Współczesna cy-wilizacja zachodnia również „dorobiła się” lalki, która ma właściwości ma-giczne. Jest nią sympatyczny, baj-kowy troll o różno-kolorowych ster-czących włosach. Pierwszy troll został stworzony przez

w 1949 r. przez Duń-czyka Thomasa Dama,

a popularny stał się w latach 60. we wszystkich krajach Europy Zachod-niej. Następnie plastiko-we trolle ze śmiesznymi minkami podbiły rynek amerykański i tam osta-tecznie okrzyknięto je ga-dżetami przynoszącymi szczęście.

- Figurki Darumy, lata 70. XX w. (Japonia). Ze zbiorów Muzeum Azji i Pacyfiku w Warszawie.

- Figurka Kintaro (Japonia). Ze zbiorów Muzeum Narodowego w Poznaniu.


ziona z dalekiej podróży upamiętniająca czas spę-dzony inaczej niż na co dzień.

Magdalena Górecka

polsku zwana Czarodziej-ką Decyzji, zamieszkuje w lesie pod grzybkiem, a do naszych domów przybywa, aby w każdej chwili móc odpowiedzieć na wszelkie nurtujące nas pytania. Muszą być spełnione dwa warunki: laleczka powinna mieć dobrą baterię i należy jej zadawać pytania, na które można odpowie-dzieć TAK lub NIE. Póki co unazukin nie przemawia ludzkim głosem, jedynie uroczo kręci główką prze-cząc lub potwierdzając.

Również lalka – zwy-kła zabawka z dzieciń-stwa, przechowywana jako sentymentalna pa-miątka po czasie beztro-ski i niczym niezmącone-go spokoju, nabiera cech magicznych. Jest kotwi-cą czasu – właścicielkę „przenosi” w jej prywat-ną mityczną krainę wspo-mnień. Podobną funkcję może spełniać każda lalka-souvenir, przywie-

Szczególnym ro-dzajem lalek są fetysze wudu. Figurki wykonane z tkaniny, wosku lub gli-ny wyobrażają w intencji twórcy konkretną osobę, na którą chce się spro-wadzić nieszczęście lub wręcz odwrotnie - szczęś-cie. Warunkiem mocy ma-gicznej laleczki wudu jest dodanie do niej czegoś, co pochodzi od człowie-ka, którego chce się za-czarować: włosów, zęba, paznokci. Praktyki wudu spotykane są w krajach Ameryki Łacińskiej, a tak-że w Nowym Orleanie.

Wiara w magiczną moc lalek, jak wszystko dookoła, idzie z duchem postępu. W ostatnich la-tach rynek japoński zo-stał opanowany przez armię plastikowych, me-chanicznych unazukin – kilkucentymetrowych laleczek, które w formie przypominają tradycyj-ne matrioszki lub pęka-te darumy. Unazukin, po

- Unazukin (Japonia). Ze zbiorów Muzeum Zabawek i Zabawy w Kielcach.


ziona z dalekiej podróży upamiętniająca czas spę-dzony inaczej niż na co dzień.

Magdalena Górecka

polsku zwana Czarodziej-ką Decyzji, zamieszkuje w lesie pod grzybkiem, a do naszych domów przybywa, aby w każdej chwili móc odpowiedzieć na wszelkie nurtujące nas pytania. Muszą być spełnione dwa warunki: laleczka powinna mieć dobrą baterię i należy jej zadawać pytania, na które można odpowie-dzieć TAK lub NIE. Póki co unazukin nie przemawia ludzkim głosem, jedynie uroczo kręci główką prze-cząc lub potwierdzając.

Również lalka – zwy-kła zabawka z dzieciń-stwa, przechowywana jako sentymentalna pa-miątka po czasie beztro-ski i niczym niezmącone-go spokoju, nabiera cech magicznych. Jest kotwi-cą czasu – właścicielkę „przenosi” w jej prywat-ną mityczną krainę wspo-mnień. Podobną funkcję może spełniać każda lalka-souvenir, przywie-

Szczególnym ro-dzajem lalek są fetysze wudu. Figurki wykonane z tkaniny, wosku lub gli-ny wyobrażają w intencji twórcy konkretną osobę, na którą chce się spro-wadzić nieszczęście lub wręcz odwrotnie - szczęś-cie. Warunkiem mocy ma-gicznej laleczki wudu jest dodanie do niej czegoś, co pochodzi od człowie-ka, którego chce się za-czarować: włosów, zęba, paznokci. Praktyki wudu spotykane są w krajach Ameryki Łacińskiej, a tak-że w Nowym Orleanie.

Wiara w magiczną moc lalek, jak wszystko dookoła, idzie z duchem postępu. W ostatnich la-tach rynek japoński zo-stał opanowany przez armię plastikowych, me-chanicznych unazukin – kilkucentymetrowych laleczek, które w formie przypominają tradycyj-ne matrioszki lub pęka-te darumy. Unazukin, po

- Unazukin (Japonia). Ze zbiorów Muzeum Zabawek i Zabawy w Kielcach.

- Lalki z kieleckiej spółdzielni zabawkarskiej Gromada, lata 70. XX w. (Polska). Ze zbiorów Muzeum Zabawek i Zabawy w Kielcach.


Lalka-souvenirLalki-souveniry to

popularne „pamiątki tu-rystyczne”. Na sukniach, ubraniach, podstawkach i opakowaniach takich lal można znaleźć ce-chy charakterystycz-ne dla państwa, z jakiego pocho-dzą. Często są to: flaga, nazwa, wizerunki miejsc i charaktery-stycznych ele-mentów archi-tektury. Tę rolę spełnia także na-rodowy lub regionalny strój lalki. Produkuje się je ma-sowo, choć nie brak i unikatowych egzem-plarzy: numerowanych, ręcznie wykonanych i zdobionych. Można je kupić w butikach hotelo-wych lub w centrach han-dlowych, na głównych ulicach dużych miast

w kioskach i na stoiskach z pamiątkami i zabaw-kami. Oferta lalek-souve-nirów jest bardzo szero-ka, mają różne wielkości

i kształty, produkuje się je z różnych materiałów:

od plastiku, drewna, szkła, przez tkaniny,

włóczki po natural-ne tworzywa, jak

liście czy korze-nie. Mają być p a m i ą t k ą z pobytu w danym miejscu i za-praszać do p o n o w n e j

wizyty. Pro-dukuje się je

na całym świecie i właściwie trud-

no sobie wyobrazić miejscowość, atrakcję turystyczną, w której nie można by ich było kupić. Są nierozerwal-nie związane z krajobra-zem wielkich metropo-lii, jak Paryż, Rzym czy Madryt, historycznych

i pełnych zabytków miej-scowości, krain geogra-ficznych ale i niewielkich wiosek w afrykańskim buszu. Są wszędzie tam, gdzie pojawiają się tury-ści.

-Lalka ręcznie wykonana przez twórcę ludowego (Boliwia). Ze zbiorów Muzeum Narodowego w Poznaniu.

- Lalka paryżanka (Francja). Ze zbiorów Muzeum Zabawek i Zabawy w Kielcach.

- Lalka w stroju auksztockim (Litwa). Ze zbiorów Muzeum Muzeum Zabawek i Zabawy w Kielcach. Dar Ambasady Litwy.

Najpopularniejsze polskie souveniry to lalki w strojach krakowskich. Regionalny małopolski strój traktowany jest jako strój narodowy i to właś-nie krakowianki i kra-kowiacy „reprezentują” Polskę w domach wielu turystów na całym świe-cie.

Souveniry pojawiły się w sklepach pamiąt-karskich już w latach 50., produkowane przez spół-dzielnie zabawkarskie, m.in. kielecką Gromadę, utworzoną w okresie mię-dzywojennym przez kilku rzemieślników lwowskich. Wytwarzane chałupni-czo w Gromadzie laleczki z drewnianymi toczony-mi główkami były ekspor-towym towarem Cepelii i najbardziej typowym prezentem z pobytu w Polsce niemalże dla każdej zagranicznej dele-gacji. Kochała je także Po-lonia. Laleczki w strojach krakowskich traktowano

- Tancerka flamenco i torreador (Hiszpania). Ze zbiorów Muzeum Zabawek i Zabawy w Kielcach.- Lalka w stroju wielkopolskim, prod. Spółdzielnia Pracy im. S. Wyspiańskie-go w Krakowie. Ze zbiorów Muzeum Zabawek i Zabawy w Kielcach.



Założona przez artystów plastyków, przez wiele lat prowadzona była przez wykładowców Akademii Sztuk Pięknych w Kra-kowie, którzy za swój cel stawiali sobie nie tyl-ko produkcję pamiątek i zabawek, ale także kul-tywowanie tradycji ludo-wych i rękodzielniczych, w szczególności rze-miosła artystycznego. Spółdzielnia nadal pro-dukuje lalki w strojach regionalnych i historycz-nych. Szczególnie atrak-cyjne są produkowane przez spółdzielnię serie lalek z glinki ceramicznej, przedstawiające posta-ci historyczne min. pary królewskie (Marysieńkę i Jana III Sobieskiego, Bar-barę Radziwiłłównę i Zyg-munta Augusta).

Lalki souvenirowe wytwarza także Wytwór-nia Lalek Krawal. Zosta-ła założona w grudniu 1948 r. Produkowane przez Krawal pamiątki

wykonywane są z tworzyw sztucznych, tkanin, waty, itp. Kraków ma szczęście do znanych spółdzielni zabawkarskich, ma także naj-bardziej zna-ną lalkę-ikonę – krakowian-kę.

jak ikonę polskości, ma-leńką cząstkę Ojczyzny, do której szybki powrót, z różnych przyczyn, nie zawsze był możliwy.

Wspaniałe pamiąt-kowe laleczki produkuje także Spółdzielnia Pra-cy im. Stanisława Wy-spiańskiego z Krakowa, która istnieje nieprze-rwanie od 1945 roku.

- Lalka w stroju krakowskim, prod. kielecka spółdzielnia zabawkarska Gromada,lata 70. XX w.

- Lalka w stroju krzczonowskim, prod. Pracownia Strojów Regionalnych i Narodowych M. Miśniakiewicz. Ze zbiorów Muzeum Zabawek i Zaba-wy w Kielcach.

Aneta Bąk


Czym jest moda? To styl bycia, kultura oraz sposób ubierania się charakterystyczny dla każdej epoki, kraju, re-gionu. Moda to zjawisko bardzo nietrwałe, zmie-nia się szybko. Być może dlatego fascynuje nas od wieków.

Trendy ubierania, „noszenia się” wyzna-czały dwory królewskie. Sprowadzono na nie najlepszych krawców i najwspanialsze tkaniny (jedwabie z Wenecji, mu-śliny z Mossul, adamaszek z Damaszku), dużym po-wodzeniem cieszyły się także tkaniny orientalne. Noszenie strojów z takich tkanin uznawane było za symbol szczególne-go dostojeństwa. Głów-nym ośrodkiem mody od zawsze była Francja. Tam też wyprodukowano pierwsze lalki - modelki. Wykonywano je z najlep-szych surowców, ubiera-no w najmodniejsze suk-

Lalka-modelka- Lalka w stroju ludowym (Słowacja). Ze zbiorów Muzeum Zabawek w Modrym Kamieniu.

- Lalka w stroju elegantki (Wietnam). Ze zbiorów Muzeum Zabawek i Zabawy w Kielcach.


uczą się obowiązków, któ-re czekają na nie w życiu dorosłym. Lala, traktowa-na jako koleżanka, przy-jaciółka czy własne dzie-cko, a potem maskotka, ozdoba czy talizman sta-je się stałą towarzyszką życia dziewczynki.

Lalki-modelki stały się istotnym elementem kultury zabawkarskiej każdego kraju. Dziś sław-ne firmy na wzór manu-faktur, wypuszczają na rynek reprodukcje sta-rych modeli porcelano-

wych lal, przeznaczone głównie dla kolekcjone-rów.

Modelka to także dzi-siejsza lalka artystyczna. Piękna, trochę wyniosła, służy jedynie do dekora-cji, nosi cechy artysty, który ją stworzył, chce być i jest podziwiana.

Najsłynniejszą lalką- -modelką w historii prze-mysłu zabawkarskiego jest Barbie, traktowa-na przez antropologów jako ikona współczes-nej kultury. Wymyślona przez Amerykankę Ruth Handler, zadebiutowała w 1959 roku, na targach zabawek w Nowym Jorku. Od razu stała się prze-bojem. Już w pierwszym roku obecności na rynku osiągnęła rekordową wiel-kość sprzedaży 351.000 egzemplarzy.

Pierwsza długonoga i wąska w talii Barbie mia-ła na sobie czarno–biały kostium kąpielowy, klapki i okulary słoneczne. Gar-

- Barbie prod. Mattel (USA). Ze zbiorów Mu-zeum Zabawek i Zabawy w Kielcach.

- Lalka w stroju regionalnym, XIX w. (Słowacja). Ze zbiorów Muzeum Etnograficz-nego w Krakowie.

nie, po czym rozwożono po europejskich i azjaty-ckich dworach, propagu-jąc w ten sposób nowe trendy francuskiej mody. Takie lalki były ozdobą sa-lonów i damskich budu-arów. Bogate elegantki, zachwycone wzorcowymi strojami modelek-lalek, chętnie składały zamó-wienia na kolejne suk-nie, które szyto dla nich w Paryżu. Liczne wojny nie stanowiły przeszkody w rozprzestrzenianiu się nowych trendów. Dla lalek w modnych strojach, po-dróżujących do bogatych dworów wstrzymywano nawet działania wojen-ne. Dzięki temu modelki szybko i bez uszkodzeń pokonywały linię frontu. Tak działo się aż do końca XVIII wieku.

Lalka jest najbar-dziej lubianą zabawką dziewczynek i tak jest już od wieku oświecenia. Dzieci bawiąc się naśla-dują życie starszych,


a zarazem dla wszyst-kich” [R. Zięzio: 1995, s. 10]. Barbie jest swo-istym ewenementem w zabawkarskiej kultu-rze, właściwie popkultu-rze, ikoną współczesnej kultury i często najwięk-szym marzeniem każdej kilkuletniej dziewczynki.

Lalki budzą wiele emocji, jednym podoba-ją się nobliwe matrony w krynolinach, drugim krakowianki, dziewczynki wolą smukłe Barbie, a tu-ryści egzotyczne souveni-ry. Każda z lal ma w sobie takie malutkie „coś”, taki lalkowy urok osobisty.

Aneta Bąk

członków rodziny i przy-jaciół: Kena (1961 rok) – imię syna Handlerów – twórców lalki, Midge (1963 rok), Skipper (1965 rok), Christie – czarno-skórą lalkę (1968 rok), jedną z pierwszych tego rodzaju na świecie. Od 1995 roku Barbie ma małą siostrzyczkę Kelly (imię wnuczki Handlerów), a od 1997 roku niepełnospraw-ną przyjaciółkę na wózku inwalidzkim Becky.

Lalka ”wykonuje” większość zawodów (le-karka, policjantka, pisar-ka, sportsmenka) . Miesz-ka w najpiękniejszych i najlepiej wyposażonych rezydencjach. „Barbie to odrębna dziedzina gospo-darcza, technologiczna, socjologiczna. To także świat konfliktów, proce-sów o patenty, świat ko-mercyjnych akcji na wyso-kim poziomie. Jest to typ zabawki żyjącej własnym życiem modelki, aktor-ki, damy nieprzystępnej

derobę dla Barbie projek-towali najwybitniejsi pro-jektanci mody : Christian Dior, Yves Saint Laurent, Valentino i Oscar de la Renta. Co roku powstaje około 120 nowych stro-jów dla tych lalek. Od po-czątku produkcji zużyto na nie już ponad 114 tys. kilometrów materiału, Barbie może pochwalić się także wielką kolekcją butów: ma ich ponad mi-lion par. Najpopularniej-sza lalka Barbie została wprowadzona do sprze-daży w roku 1992 roku. Dziewczynki na całym świecie rozkochały się w jej włosach, sięgających do samych stóp.

Barbie błyskawicznie podbiła swym wdziękiem wszystkie kontynenty, powstało aż 45 rodza-jów lalek, prezentujących różne narodowości. Nie jest lalką samotną. Wraz z upływem lat seria Bar-bie została stopniowo rozszerzona o kolejnych

- Lalki pamiątkarskie, (Dania). Ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Krakowie.

- Lalka w stroju ludowym (Ekwador). Ze zbiorów Muzeum Zabawek i Zabawy w Kielcach. Dar Ambasady Ekwadoru.

Lalki świata: strojnisie, ikony, fetyszeLalki dekoracyjne

Funkcję dekoracyjną może spełniać praktycz-nie każda lalka: zarówno ta dziecięca zabawka, jak i lalka-modelka, czy lalka-souvenir.

Już od dawien daw-na stawiano lalki na pół-

kach, stołach, komodach w pokojach i salonach. Miały dekorować wnętrza i wzbudzać zachwyt.

W wieku XVIII i XIX produkowano lalki głów-nie z wosku i porcelany. Wysoka jakość materia-łów i precyzja wykonania przyczyniała się do jej de-koracyjnego charakteru. Lalki te nie były ogólnie dostępne ze względu na wysoki koszt produkcji. Mogli sobie na nie pozwo-lić nieliczni, a posiadanie takiej lalki było oznaką prestiżu. Dlatego też słu-żyła ona dekoracji, a nie zabawie. Uchodziła wręcz za dzieło sztuki, którym jej właściciel mógł się po-szczycić, ustawiając ją w reprezentacyjnym miej-scu swojego wnętrza.

W latach dwudzie-stych XX wieku w Euro-pie nastała moda na lal-ki artystyczne. Do tego typu lalek zalicza się lalki kostiumowe, w strojach narodowych, historycz-

nych czy kreacjach typu haute couture. Począt-kowo fankami tego typu produktów były młode kobiety. Lalki te dekoro-wały ich garderobę. Z cza-sem bardzo modne stało się ich kolekcjonowanie [M. Mroczek-Stachowiak 1999: 8].

Za lalkę dekoracyjną uznaje się m.in. popular-ną rosyjską matrioszkę, zabawkę składającą się z pewnej liczby drew-nianych lalek, z których każda jest mniejsza od poprzedniej. Lalki są wy-drążone i przepołowione tak, że można je wkładać jedną w drugą. Pierwsza matrioszka powstała pod koniec XIX w. w moskiew-skiej pracowni zabawkar-skiej i była wzorowana na japońskiej lalce przedsta-wiającej mędrca Fuku-rumę. Najbardziej znane miejsca ich produkcji to Siergiew Posad (Zagorsk), okolice Niżnego Nowogro-du oraz Twer.

- Lalka w stroju tybetańskim, wyk. Kiran Maskey (Nepal). Ze zbiorów Muzeum Azji i Pacyfiku w Warszawie.

- Lalka woskowa XVIII w. (Włochy). Ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Krakowie.

- Lalka elegantka (Chiny). Ze zbiorów Miejskiego Muzeum Zabawek w Karpaczu.


Matrioszki są bar-dzo bogato i barwnie zdobione. Tradycyjnie postacie malowane na matrioszkach to kobie-ty w strojach ludowych. Pojawiają się również motywy literackie, hi-storyczne i polityczne (mająca długą tradycję matrioszka „Kutuzow i Napoleon”, wydana w 100-lecie bitwy z 1812 r.). Unikatowy egzemplarz matrioszki składającej się ze 100 elementów znajduje się w zbiorach mo-skiewskiego Muzeum Historycznego.

Z lalek artystycz-

nych słynie Japonia. Lalki te, doskonałe w swej for-mie, zdobyły sobie status sztuki i stanowią osobną

d z i e -

dzinę wysoko cenionego rzemiosła artystycznego. Popularne są tam lalki kostiumowe, lalki tea-trów kabuki i bunraku, w strojach historycznych i obrazujących kulturę re-gionów.

Lalki kostiumowe (stylowe) służą do celów pokazowo-dekoracyjnych i prezentacji strojów. Lalka wykonują artyści,

- Matrioszki ręcznie malowane (Rosja). Ze zbiorów Muzeum Zabawek i Zabawy w Kielcach.


a ubierają je projektanci. Dzięki organizowa-

nym wystawom i konkur-som artyści mają wiele okazji do zademonstro-wania swojego kunsztu. [T. Kitamura 1990: 4]. Jednym z takich konkur-sów było Międzynaro-dowe Biennale Lalek Re-gionalnych w Krakowie, organizowane w latach 1974-1989 przez Kra-kowską spółdzielnię im. S. Wyspiańskiego i Cepe-lię. Ideą było pokazanie „stroju zminiaturyzowa-nego do rozmiaru lalki oraz ukazanie nieprawdo-podobnego zróżnicowa-nia kulturowego i etnicz-nego krajów i regionów” [M. Mroczek-Stachowiak 1999: 2]. Konkurs spotkał się z szerokim zaintere-sowaniem, przysyłano lalki z najodleglejszych zakątków świata.

Na naszej wystawie prezentujemy lalki Kiran Maskey z Nepalu - laure-atki II miejsca Międzyna-

rodowego Biennale Lalek Regionalnych w Krakowie z 1983 roku. Ekspona-ty pochodzą ze zbiorów Muzeum Azji i Pacyfiku w Warszawie.

Tradycyjną lalką ja-pońską o charakterze de-koracyjnym jest toczona w drewnie kokeshi, słyną-ca z prostej formy i wspa-niałej kolorystyki. Każdy z artystów wykonujący figurki ma własny sposób ich dekorowania. Rozróż-niamy kokeshi tradycyjne i kokeshi - fantazje arty-styczne.

Kokeshi tradycyj-ne wywodzą się ze sztuki regionalnej, która naro-dziła się w późnym okre-sie Edo (lata 1603-1867) w północno-wschod-nich rejonach kraju

- Lalka dekoracyjna.(Japonia). Ze zbiorów Muzeum Azji i Pacyfiku w Warszawie.


i uprawiana jest do dziś. Mistrzowie mają swoich uczniów, którym poka-zują tajniki wytwarzania lalek. Natomiast kokeshi - fantazje artystyczne po-zwalają artyście na całko-witą swobodę wypowiedzi

artystycznej. Po II wojnie światowej przy wyrobie lalek zastosowano tech-nikę rytu i wypalania, przez co zyskały one sła-wę unikalnych dzieł sztuki [T. Kitamura 1990: 19].

Do lalek dekoracyj-nych należą też te „ro-dem z włoskiej komedii delľ arte czy weneckiego karnawału. Postacie takie jak arlekin, pierrot, bła-zen, ubrane w karnawa-łowe i błyszczące stroje” [M. Mroczek-Stachowiak 1999 : 63].

Obecnie wśród projektantów i artystów panuje moda na desig-nerskie lalki, które swymi rewolucyjnymi rozwiąza-niami przyciągają coraz to większą liczbę odbior-ców. Co ciekawe są to lal-ki-zabawki przeznaczone głównie dla dorosłych. Ich fani i kolekcjonerzy podzi-wiają nowoczesną formę lalek, ale i za ich pomocą manifestują swoją indy-widualność oraz status

społeczny. Zdecydowanie służą one dekoracji, a nie zabawie.

Wśród designer-skich nowości znajdziemy między innymi Uglydolls - paskudne lalki; szma-ciane i winylowe figurki. Wszystkie produkowane w wersjach limitowanych. Bardzo popularne w Sta-nach Zjednoczonych, ale dostępne również w Pol-sce dzięki sklepom inter-netowym.

Lalki dekoracyjne dziś znów cieszą się po-pularnością. Architekci wnętrz używają ich do cie-kawego zaaranżowania przestrzeni, podkreślenia jej stylu i charakteru. Lal-ka służy za wysmakowa-ny gadżet, którym fajnie jest się pochwalić i miło na niego popatrzeć.

Katarzyna Hodurek

- Lalka w stroju hinduskim wyk. Kiran Maskey (Nepal). Ze zbiorów Muzeum Azji i Pacyfiku w Warszawie.

- Lalka-modelka (Rosja). Ze zbiorów Muzeum Narodowego w Poznaniu.


Lalki na wystawie przyjechały z 63 krajów świata:

Albania, Algieria, Arabia Saudyjska, Australia, Austria, Bangladesz, Belgia, Białoruś, Boliwia, Brazylia, Bułgaria, Chi-ny, Czechy, Chorwacja, Dania, Ekwador, Estonia, Filipiny, Finlandia, Francja, Grecja, Gruzja, Gwatemala, Hiszpania, Holandia, Indie, Indonezja, Irak, Irlandia, Japonia, Kanada, Komory (wyspa Anjouan), Kuba, Laos, Litwa, Maroko, Meksyk, Mołdawia , Mongolia, Nepal, Niemcy, Norwegia, Peru, Polska, Rosja, RPA, Rumunia, Słowacja, Stany Zjed-noczone Ameryki, Szkocja, Szwajcaria, Szwecja, Tunezja, Turcja, Turkmenia, Tybet, Ukraina, Uzbekistan, Watykan, Węgry, Wielka Brytania, Wietnam, Włochy

Dopasuj nazwy krajów do kropek na mapie świata:


Bachman Manfred, Hansmann Claus1971: Dolls the wide world over. An historical account. Edition Leipzig.Boucher Francois2003: Historia mody. Dzieje ubiorów od czasów prehistorycznych do końca XX w. Warszawa.Bujak Jan1983: O genezie i zmiennych funkcjach lalki. [w:] „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskie-go, Prace Etnograficzne”, z. 18. Kraków.Kitamura Tetsuro1990: The Dolls of Japan. Shapes of Prayer, Embodiments of Love. z angielskiego przełożyła Janina N. Skrzyńska, Warszawa.Mroczek-Stachowiak Magdalena1999: Międzynarodowe Biennale Lalek Regionalnych 1974-1989 – próba wykreowania lalki arty-stycznej w Polsce. Kraków. Wydruk komputerowy pracy magisterskiej napisanej pod kierunkiem prof. dr. hab. Ryszarda Kantora. Praca pochodzi z archiwum Muzeum Zabawek i Zabawy w Kielcach.Poniatowski Stanisław1932: Etnografia Polski. [w:] Wiedza o Polsce, t. 3. Warszawa.Rogers Mary F.2003: Barbie jako ikona kultury. Warszawa.Zięzio Ryszard1994: Magia lalki. Kielce.Internetwww.matrioszka.info; z dnia 04.01.2008www.rzeczy.net; z dnia 25.04.2008wikipedia: hasła – Daruma, Hinamatsuri, Tango-no Sekku

Bibliografia

Organizator wystawy:Muzeum Zabawek i Zabawy w Kielcach

Współpraca:Miejskie Muzeum Zabawek w KarpaczuMuzeum Etnograficzne w KrakowieMuzeum Azji i Pacyfiku w WarszawieMuzeum Narodowe w PoznaniuMuzeum Zabawek w Modrym Kamieniu (Słowacja)Muzeum Inżynierii Miejskiej w Krakowie

Katalog do wystawy:Teksty:Aneta Bąk, Magdalena Górecka, Katarzyna Hodurek

Tłumaczenie:Magdalena Moryc

Projekt i skład:Monika Cybulska, Magdalena Górecka,

Projekt wycinanki:Jerzy Kuzka

Zdjęcia: Monika Cybulska, Magdalena Górecka,Paulina Kosmala, Rafał Podsiadło

Na okładce: Lalka ze zbiorów Muzeum Zabawek i Zabawy w Kielcach

Wydawca: Muzeum Zabawek i Zabawy, 25-367 Kielce, pl. Wolności 2tel/fax: (0048) 41 344 40 78e-mail: [email protected]://www.muzeumzabawek.euISBN 978-83-904673-5-1

Druk:Apla, 25-324 Kielce, ul. Sandomierska 89

Wystawę przygotowali:

Komisarze wystawy:Aneta Bąk

Magdalena Górecka

Scenariusz:Magdalena Górecka

Współpraca merytoryczna:Katarzyna Hodurek

Paulina Kosmala

Oprawa plastyczna:Monika Cybulska

Jerzy Kuzka

Rozwiązania techniczne:Władysław Herbuś

Jerzy KuzkaPiotr Reliszka

Pomoc techniczna:Dariusz Michalec

LALKIŚWIATA:STROJNISIE,IKONY,FETYSZE

czerwiec 2008

Lalki świata strojnisie ikony fetysze

Education

Transcript of Lalki świata strojnisie ikony fetysze