KWARTALNIK SAMORZĄDOWY GMINY CZERNIKOWO nr 4 • …15342,dwa-slowa-numer-specjalny.pdf · 3...

• w w w . c z e r n i k o w o . p l •

DWA SŁOWADWA SŁOWADWA SŁOWAKWARTALNIK SAMORZĄDOWY GMINY CZERNIKOWOKWARTALNIK SAMORZĄDOWY GMINY CZERNIKOWOKWARTALNIK SAMORZĄDOWY GMINY CZERNIKOWO

nr 4 • 2009

2

Ok∏adka: str. 1 - lewoskr´tnie: Dworek Kwiryna Zieliƒskiego iNa∏e∏czówny z po∏. XIX w. Spalony w 1945 Stan z k. XIX w., W strojachdobrzyƒskich przed plebanià w Czernikowie, Kuênia Grz´bskich z pocz.XX w. (1907), 1916, Uroczyste otwarcie kolei szerokotorowej - stacja PKP- 1936 rok, Lata 30-te (pocz.) Zbiórka harcerska z rajdem pieszym, ul.Targowa w latch 30-tych, Budynek stra˝y - stan przed otwarciem - 1925rok.

str. 16 - 1 - Kosócio∏ w Czernikowie, 2 - Pebania, 3 - Cmantarz wCzernikowie, 4 - Figura Matki Boskiej Sk´pskiej, 5 - Obraz MatkiBoskiej Czernikowskiej, 6 - Âwiecznik, 7 - KoÊció∏ - detal 1, 8 - Wotadzi kczynne, 9 - KoÊció∏ - detal 2

Historia Czernikowa na tle historiiPolski i ziemi dobrzyńskiej 3

Historia Parafii Czernikowo 7

Gmina Czernikowo współcześnie 9

II ścieżka rowerowa PTTK w GminieCzernikowo - wokół pradoliny jezioraSteklińskiego 11

Rok obchodów 20-lecia nadania imienia700-lecia wsi 12

Legenda o Czyrzniku (Czyrniku) 15

Wiersze o Czernikowie 19

W NUMERZE

URZĄD GMINY CZERNIKOWOul. Słowackiego 12

tel.: 0 54 287 50 01, faks: 0 54 287 50 13www.czernikowo.pl

Województwo: kujawsko-pomorskiePowiat: toruński

Wójt: Zdzisław GawrońskiPowierzchnia: 169,37 km2

Liczba sołectw: 17

KKWWAARRTTAALLNNIIKK SSAAMMOORRZZĄĄDDOOWWYYGGMMIINNYY CCZZEERRNNIIKKOOWWOO

nakład: 2000 egz.Wydawca: Urząd Gminy Czernikowo

ul. Słowackiego 12, Czernikowotel. 054 287 50 01, fax 054 287 50 13

e-mail: [email protected]

Prosimy o przesyłanie swoich uwag i propozycjina powyższy adres.

Piotr Murszewski (redaktor naczelny)Zdjęcia są własnością

Urzędu Gminy Czernikowo

Projekt graficzny i skład: Studio Trzy Kwadrat s.c.tel. 056 66 05 300, 601 67 33 11, [email protected]

Druk: Artis Poligrafia

NASZA OKŁADKA

DwaSlowa19S_2:miesi´cznik Starostwo Powiatowe 17-08-09 17:02

3

Czernikowo ma na pewno ponad 700-letnià histo-ri´. Nazwa miejscowoÊci – odimienna (Czyrzniko-wo, Czyrnikowo) nawiàzuje do nieznanego bli˝ejCzyrznika, który by∏ prawdopodobnie za∏o˝ycie-lem, w∏aÊcicielem wsi. Stàd ludowe legendy opo-wiadajà z kolei o czyrzniach (cierniowych krze-wach, czy˝-nie ciekawe), w których pasterczyk mia∏dzi´ki modlitwie odnaleêç zagubionà owc´. Posta-wiona dzi´kczynna kapliczka drewniana mia∏a daçpoczàtek miejscowoÊci. W tym czasie nie funkcjo-nuje ju˝ pot´˝ny (kasztelaƒski) oÊrodek grodowyw pobliskim Steklinie (wymieniony w falsyfikaciemogileƒskim z 1065 roku), kilkakrotnie palony i ∏u-piony przez Prusów, Jaçwi´gów i Litwinów, a sie-dziba kasztelaƒskiego grodu przesuwa si´ do Kiko-∏a, a póêniej do S∏oƒska. Byç mo˝e pierwsi miesz-kaƒcy byli Êwiadkami sprowadzenia Braci Do-brzyƒskich (1222), osadzenia Krzy˝aków w 1226 ro-ku, ich po∏àczenia si´ z Dobrzyƒcami. Domniemy-wa si´, ˝e koÊció∏ drewniany powsta∏w II po∏. XIII wieku, bo w koƒcu tego wieku, a naj-póêniej na poczàtku XIV w.wieÊ by∏a ju˝ siedzibà parafii.By∏y to – jak wiemy – czasy roz-bicia dzielnicowego Polski Pia-stowskiej. Nasza miejscowoÊçznalaz∏a si´ w dzielnicy mazo-wieckiej z Kujawami i by∏a na-ra˝ona na najazdy Prusów, Li-twinów i Jaçwingów, którzy cojakiÊ czas napadali nasze rubie-˝a, palàc min. grody w Steklinie i Kikole. Dodatko-wym argumentem na rzecz istnienia koÊcio∏a ju˝w XIII w jest wiarygodny zapis (z 1910 roku) o go-tyckim dzwonie (prawdopodobnie w czasie I wojnyprzetopionym na pociski przez okupantów) z 1287roku (kiedy by∏ ∏upieski najazd na Dobrzyƒ ks. li-tewskiego Witenesa).

Zachowa∏ si´ tak˝e najstarszy dokument z 1 paê-dziernika 1309 roku o uposa˝eniu dziesićiny dlanaszej parafii z Obrowa i ¸à˝yna, które zosta∏yprzy∏àczone do parafii Czernikowo przez biskupap∏ockiego (nota bene w∏aÊciciela wsi) Jana Wyso-kiego. Czernikowo nale˝a∏o ju˝wtedy administracyjnie do kasz-telanii s∏oƒskiej, a wić ksi´-stwa gniewkowskiego, którymrzàdzi∏ ksià˝´ Kazimierz Siemo-mys∏owic, potem W∏adys∏awBia∏y Kazimierzowic. Nasze te-reny (dla nich zawiÊlaƒskie) na-zywano Krajnà. W momenciewystawienia wspomnianego do-kumentu Krzy˝acy podst´pnie zaj´li PomorzeGdaƒskie, a w pobliskim Toruniu rozpocz´to budo-w´ koÊcio∏a Êw. Jakuba. MieliÊmy ucià˝liwego sà-siada, gdy˝ Krzy˝acy co jakiÊ czas wyprawiali si´w nasze okolice. Wkrótce nast´puje zjednoczenie

Polski – 1320 rok. Niedaleko odbywa si´ bitwapod P∏owcami w 1331 roku, biorà w niej udzia∏ ry-cerze z ksi´stwa. Nasza dzielnica by∏a silnie zwiàza-na z Koronà Polskà, nie tylko przez pokrewieƒstwow∏adców ksi´stwa gniewkowskiego i dobrzyƒskie-go z w∏adajàcym zjednoczonym krajem W∏adys∏a-wem ¸okietkiem, a póêniej jego synem Kazimie-rzem Wielkim. Nawet w pewnym okresie dzielnicagniewkowska jest zastawiona W∏adys∏awowi Sie-mowitowicowi zw. Garbaczem (a wić wchodziw sk∏ad ksi´stwa dobrzyƒskiego) a potem królowi(ok. 1364-7) przez W∏adys∏awa Bia∏ego ambitnegoi oryginalnego w∏adc´, który z pielgrzyma do ziemiÊwi´tej i krzy˝owca (krucjata z Krzy˝akami prze-ciw Litwinom) staje si´ mnichem cysterskim, póê-niej benedyktyƒskim. Kiedy król Kazimierz zak∏a-da uniwersytet w Krakowie – w Czernikowie bisku-pi p∏occy (jako w∏aÊciciele wsi) koƒczà budow´ na-szego koÊcio∏a, a konsekrujà go w 1370 r., kiedy wy-bitny w∏adca koƒczy ˝ywot. Dochodzi do prób opa-nowania korony w Polsce przez ksićia z Gniewko-wa. Wyprawa W∏adys∏awa Bia∏ego koƒczy si´pod Z∏otorià. Ludwik W´gierski przekazuje ksi´-stwo W∏adys∏awowi Opolczykowi, który w koƒcuodsprzedaje ziemi´ krzy˝akom (podpisuje doku-ment w∏. Steklina – Marcisz). Wtedy ok. 1390 r. do-chodzi do wy∏àczenia cz´Êci kasztelanii s∏oƒskiej(z Czernikowem i Steklinem) z ksi´stwa gniewkow-skiego i przy∏àczenia jej do ksi´stwa dobrzyƒskie-go – ziemi dobrzyƒskiej. Od tej pory, choç nie byli-Êmy Êwiadkami dzia∏aƒ ksićia dobrzyƒskiegoW∏adys∏awa Garbacza, które odbywa∏y si´ w gro-dzie – na zamku w Bobrowniach (m. in. lokacji Lip-na w 1349 roku) jesteÊmy nierozerwalnie zwiàzania˝ do rozbiorów z losami ziemi dobrzyƒskiej.W 1360 roku kap∏anem by∏ Wycko (Wyczek). Naj-pierw byliÊmy pod zarzàdem krzy˝ackich wójtówbobrownickich (Urbacha, Pilgrima, Hatzfelda).Wkrótce przyjdzie nam prze˝yç powrót do Koronyw 1405 roku, a w 1409 roku pot´˝nà rejz´ ZakonuKrzy˝ackiego na nasz region i z∏upienie zamkóww Z∏otorii, Bobrownikach, Dobrzyniu. Po wygranejpod Grunwaldem i pokoju toruƒskim w 1411 rokuna sta∏e ziemia wraca do Polski. Jest to zresztà,pomimo pogranicza z Zakonem okres prosperitygospodarczej ziemi dobrzyƒskiej i rozwoju Czerni-kowa. Po w∏àczeniu Pomorza Gdaƒskiego do Polskinadal silnym bliskim oÊrodkiem handlowym jestToruƒ, a od nas jest ca∏kiem blisko przez Wis∏´do Nieszawy, która zmuszona do wyniesienia si´spod Torunia w 1453 roku rozwija si´ dzi´ki handlo-wi zbo˝em. Rzekà Mieƒ sp∏awia si´ zbo˝e i drewnodo Wis∏y. Czernikowo (w∏asnoÊç koÊcielna – bisku-pów p∏ockich) tak˝e si´ dobrze rozwija, wokó∏ ko-Êcio∏a z niewielkim placem rozwija si´ ulicówka,powstaje m∏yn, karczma. WieÊ lokowana by∏ana prawie niemieckim, posiada∏a samorzàd, w 1472roku funkcj´ so∏tysa w Czernikowie pe∏ni∏ Jan

HHiissttoorriiaa CCzzeerrnniikkoowwaannaa ttllee hhiissttoorriiii PPoollsskkii ii zziieemmii ddoobbrrzzyyńńsskkiieejj


4

Plwacz. W 1510 roku parafia nale˝y do dekanatulipnowskiego w archidiakonacie dobrzyƒskim– diecezji p∏ockiej. Obok – w Czernikówku rozwijasi´ królewszczyzna, zarzàdzana w XV w. przez Cis-sowskich h. Sas, p. Czerskich h. Ogoƒczyk. Mazo-wieccy h. Do∏´ga majà dzia∏y wokó∏ Mazowsza, Ki-jaszkowa. Stekliƒscy, ¸ochoccy wokó∏ jeziora Ste-kliƒskiego. Natomiast nast´puje w okolicy rozwar-stwienie majàtkowe, dzia∏y w∏aÊcicieli wsi si´gajàdo kilku i kilkunastu. Wokó∏ zaczynajà si´ rozwijaçnieco wi´ksze fortuny Zieliƒskich h. Âwinka, Ro-mockich h. Âlepowron czy Jastrz´biec, Sumiƒskichh. Bróg- Leszczyc. Administracyjnie nale˝ymydo ziemi dobrzyƒskiej, krótko jeszcze kasztelaniis∏oƒskiej, póêniej ju˝ lipnowskiej. Sejmiki szla-checkie równie˝ odbywajà si´ w Lipnie, a sàdgrodzki dzia∏a w Bobrowniach. XVI wiek- to z∏otywiek dla Polski i czasy prosperity gospodarczej. Na-dal Êwietnie rozwija si´ handel wiÊlany a sp∏awnarzeka Mieƒ – to nasza arteria komunikacyjna.W Toruniu, wa˝nym oÊrodku handlu, mieÊcie han-zeatyckim rodzi si´ Miko∏aj Kopernik – 1473 rok.Po 1525 roku czasy zagro˝enia krzy˝ackiego odcho-dzà w cieƒ. Prawdopodobnie i Czernikowo mo˝ebyç Êwiadkiem prosperity kraju. WieÊ jest du˝a, li-czy 23 ∏any, (w 1564 roku 5 ∏anów so∏eckich trzyma∏Wojciech Borzymski, by∏o 19 rodzin jedno∏amo-wych – m.in. Bàgaliczski, Krawiec, Pyszny, Szmis-sek, Faber, Kowalczyk, Liskowa, Konieczka, Liska,Dussyk, Kopacz, Nowak, Uliczny, Kothaska,Krez, 11 zagrodników, 2 karczmarzy i krawiec). Pa-rafia Czernikowo obejmuje te˝ Czernikówko, Mieƒ,Miszek, Nowogródek, Obrowo, Osówk´, Steklin,Steklinek, Witowà˝, W∏´cz, Z´bowiec. Zachowa∏ysi´ wizytacje biskupów (w∏aÊcicieli wsi – z 1591

i 1597 roku). Istnieje zapis o efemerycznych poczàt-kach oÊwiaty i rektorze przykoÊcielnej szko∏y– w 1597 roku. KoÊció∏ te˝ jest Êwiadkiem tej pro-sperity – nast´puje przebudowa (a mo˝e nawet od-budowa), Êwiàtynia traci gotyckie sklepienie, wie-sza si´ 400 funtowy dzwon z 1587 r. z napisem „AveMaria gratia plena”. Pojawiajà si´ w koÊciele boga-te fundacje (m. in. zrabowany, poz∏acany kielich re-nesansowy z 1597 r. – Z. Sumiƒski h. Bróg). Sà te˝inskrypcje nagrobne ryte w cegle i wiercone do∏kipokutne, zarazowe. 11-12 lutego 1629 po kl´sce zeSzwedami pod Górnem ziemia dobrzyƒska jestbezlitoÊnie grabiona przez wojska szwedzkie.Ok. 1641 roku, kilkanaÊcie lat przed potopemszwedzkim, nast´puje przebudowa koÊcio∏a w stylubarokowym. Niestety XVII wiek z wojnami, prze-marszami wojsk szwedzkich, austriackich i koron-nych, rekwizycjami, kl´skami g∏odu i zarazy, moro-wego powietrza – (które upami´tnia pomnikna cmentarzu epidemicznym w pobliskim Z´bo-wie), a szczególnie zarazy po potopie szwedzkim– prowadzi do znaczàcego (nawet do 2/5) spadku de-mograficznego, a tak˝e gospodarczego. Czerniko-wo nie le˝y wtedy na g∏ównym szlaku làdowym,g∏ówna droga prowadzi nad Wis∏à (z Torunia, zeZ∏otorii przez Bobrowniki do Dobrzynia), kolejnabiegnie z Lipna przez Kikó∏ do Golubia i Brodnicy.

W 1674 roku by∏o (poza w∏asnoÊcià biskupów p∏oc-kich do 1789 r.) pi´ç dzia∏ów szlacheckich: Na∏´cza,Mazowieckiego, Kozierowskiego, Sumowskiego,Radzieckiego (w po∏. XVIII w. jeszcze ochoccy- Jó-zef). Na szcz´Êcie wokó∏ powoli zaczyna si´ rozwijaçnowoczesna forma gospodarowania wprowadzonaprzez specjalnie sprowadzanych na niezagospoda-rowane ziemie osadników ol´derskich (np. we W∏´-czu, ¸egu Osieku, Wilczych Kàtach). Powstaje sieçosadnicza wokó∏ Czernikowa, np. Wygoda, Wito-wà˝. Z tych nowoczesnych rozwiàzaƒ korzystajàosady czynszowe w dobrach konstantymonckichZieliƒskich h. Âwinka. W∏aÊciciel okolicznych tere-nów, jednoczeÊnie arcybiskup – Konstanty Zieliƒ-ski- jest w pocz. XVIII w. interreksem i koronujeStanis∏awa Leszczyƒskiego na króla Polski. Wtedyto przez nasze tereny przechodzà z interwencjàwojska szwedzkie i rosyjskie oraz saskie. Sarmac-ka rzeczywistoÊç dociera w postaci ideologii i zwy-czajów. W koÊciele pojawia si´ barokowa chrzciel-nica i 800 funtowy dzwon barokowy z 1707 rokuz inskrypcjà „Laus Gloria et Honor Soli Deo” orazwymowny krucyfiks ludowy, relikwiarze, pacyfika-∏y, puszki, feretrony, mszalne szaty, w 1719 roku na-st´puje odnowa bry∏y. W tym czasie zaczyna rozwi-


5

jaç si´ kult obrazu Matki Boskiej Czernikowskiej(typu hodigitria) z nowofundowanego barokowegoo∏tarza g∏ównego z figurami Êw. Bart∏omieja i Mate-usza, Stanis∏awa i Wojciecha. Pojawia si´ srebrnatrybowana sukienka w kwiaty, nast´puje koronacjaMatki Boskiej i Dzieciàtka (promieniste glorie), po-jawiajà si´ pierwsze (ju˝ XVII w.), cz´sto pi´kniegrawerowane, srebrne dzi´kczynne plakietki wo-tywne, ich wysyp nastàpi w XVIII i XIX w. Pojawiasi´ póênobarokowy feretron z koronà i z wizerun-kiem Matki Boskiej Czernikowskiej w otoczeniuwot. Z Czernikowa ruszajà pierwsze pielgrzymkido Matki Boskiej Sk´pskiej s∏ynàcej cudami. W ko-Êciele pojawia si´ trzykondygnacyjny, trzysiod∏owybarokowy o∏tarz. Nadal wi´kszoÊç wsi jest w r´-kach biskupów p∏ockich. Wizytacja z 1775 roku mó-wi o 12 wsiach w parafii. W spisie bpa Poniatow-skiego z 1775 roku by∏o w parafii 805 katolików, 38dysydentów („ol´drów”), 5 ˚ydów i 192 dzieci. Ju˝w 1781 roku sà w parafii 22 osady z rumunkami.Jest to najintensywniejszy rozwój osadniczy wokó∏Czernikowa. W nieznanych bli˝ej okolicznoÊciachCzernikowo przechodzi w II po∏. XVIII w. w rćeprywatne – hr. Antoniego Norberta Na∏ćza h. Na-∏ćz (i ˝ony Heleny z Zieliƒskich), znanego szerzejbogatego szlachcica, kolatora naszego koÊcio∏a, po-s∏a z ziemi dobrzyƒskiej na sejm 4-letni, skàdinàdtak˝e utracjusza i hulaki. Ciekawe – jakie wieÊciz Warszawy docierajà do jego dóbr od uczestnikaSejmu Wielkiego i sygnatariusza Konstytucji 3 Ma-ja. Inny pose∏ hr. A. Zboiƒski lokuje w tym czasiemiasto Kikó∏ a potem potomkowie budujà najpi´k-niejszy w okolicy pa∏ac klasycystyczny. Czernikowojest Êwiadkiem tragicznych dziejów Polski, dostajesi´ w 1793 roku pod zabór pruski, wchodzi w sk∏adpot´˝nych Prus. Wtedy nast´puje kolejny (1798)znaczàcy remont koÊcio∏a, prawdopodobnie dachu– sklepienie kolebkowe i prezbiterium, pilastrów.Nast´pnie wieÊ wraz z Legionami Polskimi u bokuNapoleona prze˝ywa nadziej´ wraz z pojawieniemsi´ Ksi´stwa Warszawskiego w 1807 roku (i ci´˝kiedla spo∏ecznoÊci obcià˝enia gospodarcze- dla utrzy-mania wojska), kl´sk´ 1813 roku, przemarszewojsk francuskich, rosyjskich (na pewno niedale-kim traktem królewskim- nowo˝ytnym). NaszamiejscowoÊç w 1815 roku przechodzi pod zabór ro-syjski (Królestwo Polskie) i jest Êwiadkiem korona-cji cara Aleksandra i Êpiewanej pieÊni – Bo˝e chroƒcara (póêniej – Bo˝e coÊ Polsk´). Czernikowo w 1817roku liczy133 mieszkaƒców, parafia 1830. Hr. A. N.Na∏ćz obiecuje ustanowiç szko∏´. W pobli˝u kon-certuje m∏ody Chopin w 1924 roku- u Romockichw Obrowie. Nie znamy bli˝ej udzia∏u mieszkaƒcówCzernikowa w powstaniu listopadowym, skàdinàdzaanga˝owane by∏y sàsiednie rody Romockich, Bo-rzewskich, Sumiƒskich. Na pewno dotkn´∏y nasbliskie przemarsze wojsk polskich, a szczególniedotkliwe rekwizycje – wojsk rosyjskich. BolesnymÊladem ich pobytu by∏y kolejne epidemie zarazy(cholery) i pamiàtki po nich – w Osówce, Mazow-szu, Z´bowie (cmentarz z pomnikiem do dziÊ) po-bliskim Witow´˝u (zachowana karawaka datowana

na 1831 rok). Po kl´sce powstania otarliÊmy sió epizod powstaƒczy- partyzantk´ Zaliwskiego– Zemsty Ludu z 1833 roku. Po 1923 r., przez krótkiczas, w∏aÊcicielem majàtku jest RoÊciszewski h. Ja-strz´biec.

W 1841 roku so∏tysem by∏ Jakub Nowakowski.Czernikowo znalaz∏o si´ w powiecie lipnowskim,a po reformie 1867 w guberni p∏ockiej (nadal pow.lipnowskim, wpierw w gminie Osiek n/Wis∏à– 1864, p. Obrowo – mi´dzy1866 – 80 r.). W 1868 ro-ku rodzi si´ w parafii 116 ludzi, a umiera 52.W Czernikowie w po∏owie XIX w. nast´puje rozwójmajàtku, jest kowal, wieÊ we wianie otrzymuje Na-∏ćzówna (córka kolatora koÊcio∏a, siostra PiotraNa∏ćza) – Brygida Na∏ćz, która wychodzi za mà˝za Kwiryna Zieliƒskiego h. Âwinka (zm. 1845 r.).Na∏ćzowie i Zieliƒscy widniejà jako kolatorowiekoÊcio∏a. Nast´puje budowa dworku. Jest to dwo-rek drewniany, podpiwniczony z pi´knà alejà do-jazdowà, ze wspania∏ym gankiem o wielkim po-rzàdku kolumn. W po∏owie XIX w. nast´puje tak˝ebudowa okaza∏ego dworkowego budynku plebanii– w stylu historycznym (eklektyzm) z dominacjàklasycyzmu, a w Êwiàtyni pojawiajà si´ o∏tarzeboczne, ˝yrandole, wieczne Êwiat∏o, dzwonki, pi´k-na monstrancja– (historyzm/eklektyzm). Siedzibàgminy jest jednak sàsiednie Obrowo – w∏asnoÊç– wpierw Zieliƒskich (potomków s∏ynnego poety,powstaƒca, zes∏aƒca polistopadowego GustawaZieliƒskiego, który przebywa∏ w ¸à˝ynie), póêniejRomockich h. Jastrz´biec. Czernikowo jest Êwiad-kiem wydarzeƒ z czasów powstania styczniowego.Niedaleko rozgrywa si´ tragiczna bitwa pod Nie-trzebà. Potyczki toczà si´ w rejonie Zbójna, Chrost-kowa, Sk´pego. Hr. A. Sumiƒski ze Zbójna sam wy-posa˝a ponad 300-osobowy oddzia∏. Wielu miesz-kaƒców okolicy bierze udzia∏ w powstaniu. Ród No-sarzewskich, Szczawiƒskich, Przedworskich, A.Górski (jego pomnik jest na cmentarzu), ch∏opii rzemieÊlnicy z okolicy. W samym Czernikowiegrzywnà ukarano karczmarza ˚yda- AntoniegoJanke i proboszcza Macieja Luciƒskiego. Wiemy, ˝eniektórzy z Czernikowa emigrujà (A. Górski), tracàmajàtki, sà zes∏ani na roboty lub przesiedlenina Sybir (np. Jankowski, pe∏nomocnik Rzàdu Na-rodowego – Jankowski Jan, Przedworski, Szcza-wiƒski Ignacy – ziemianin – w∏. cz´Êci Czernikowa,WiÊniewski St., rymarz). Nast´puje te˝ przeniesie-nie (ukaz carski) cmentarza poza teren centrumwsi – w II po∏. XIX w. Jeden z najstarszych nagrob-ków- emigranta A. Górskiego, ks. M. Luciƒskiego.W tym czasie naszym Zieliƒskim (Kwirynowi i Bry-gidzie Na∏ćzównie) jednak si´ nie wiedzie, nie do-czekujà potomków, folwark czernikowski podupa-da i nast´puje przejćie majàtku czernikowskiegoprzez RoÊciszewskich h. Jastrz´biec, nast´pnie po-dzia∏ majàtku – parcelacja, wykupienie przez rodzi-ny Stachowskich, Rzepeckich i innych. Po powsta-niu w 1865/6 roku powstaje szko∏a (na utrzymaniugminy) – uczy Marian Lipiƒski, obok w Czerników-ku powstaje ju˝ w 1865, póêniej uczy Ledisz. Tym-czasem Czernikowo buduje budynek szkolny z ce-


6

g∏y ok. 1880 roku (nast´puje te˝ odnowienie cz. ko-Êcio∏a – mo˝e tynki, dachówka). W tym˝e 1880 rokuwg S∏ownika Geograficznego Królestwa Polskiegowe wsi gospodarka dobrze si´ rozwija, jest kowal,cegielnia, pola drenowane, marglowane, lasy sa-dzone, ∏àki irygowane, gorzelnia, m∏yn amerykaƒ-ski, olejarnia, tartak, karczma, ˝yje ok. 268 osób.W latach 1900-1905 nast´puje parcelacja dóbr– 1300 morgów. G∏ównym posiadaczem zostaje An-toni Stachowski. Poza gminà, szko∏à, placówkà me-dycznà pojawi∏o si´ ko∏o rolnicze, jarmarki. Czerni-kowo jawi∏o si´ jako centrum administracyjno-go-spodarcze, nie tylko koÊcielne okolicy. A˝ do 1910uczy w szkole Zygmunt So∏tykiewicz (po rosyj-skim seminarium w WymyÊlinie), któremu spo∏e-czeƒstwo wystawia pomnik. W czasie 1905-07 po-wstaje u nas pr´˝ne ognisko Polskiej MacierzySzkolnej (Korneliusz Ziemkiewicz, ks. Jan Przed-pe∏ski, Z. So∏tykiewicz), organizuje oÊwiat´ i biblio-tek´. WieÊ znów zaczyna si´ rozwijaç, ok. 1905 rokufaktyczna siedziba gminy Obrowo (sekretarz) znaj-duje si´ w Czernikowie. W XIX wieku zaczynajà na-bieraç znaczenia jarmarki, targi w pierwszà, potemi trzecià Êrod´ (najwa˝niejsze mi´dzy Lipnem a To-runiem). Rodzina Romockich z Obrowa (spokrew-niona czy skoligacona z Na∏ćzami i Dziewanow-skimi) w II po∏. XIX w. podupada (pomnik na cm.przykoÊcielnym), siedziba gminy w pocz. XX w.przechodzi do Czernikowa (wpierw Gmina Obrowoz siedzibà w Czernikowie). Ca∏y czas Czernikowojest siedzibà pot´˝nej parafii (si´gajàcej do Wis∏y,z Obrowem, Z´bówcem).

W 1904 roku i cz´Êciowo 1908/9 roku ma miejscepot´˝ny remont koÊcio∏a staraniem ks. JanaPrzedpe∏skiego, nast´puje rozprucie i wyd∏u˝enieprezbiterium, dobudowanie kaplic bocznych (z o∏-tarzami Matki Boskiej z Lurd i Izydora Oracza), za-krystii, do∏o˝enie o∏tarzy bocznych (z II po∏. XIX w)i ambony – klasycyzujàcej, z 4 ewangelistami, aledopasowanej do baroku o∏tarza, otynkowanie ca∏e-go koÊcio∏a, po∏o˝enie terakoty w miejsce desek,w wyposa˝eniu pojawia si´ chór ze wspania∏à krat-kà kutà z metalu, stacje drogi krzy˝owej i p∏asko-rzeêba z chrztu Jezusa – z masy mozaikowej, poli-chromia (z Matkà Boskà Cz´stochowskà, Rusiƒskà,Ostrobramskà i Dobrzyƒskà) W. Krowickiego, prze-malowana przez Z. Klarysk´, zachowany sztandarprocesyjny, eklektyczny krzy˝ procesyjny, ogrodze-nie przed koÊcio∏em – w którym pojawia si´ nibyw kapliczce – figurka – Matka Boska Sk´pska – d∏u-ta Mi∏kowskiego. O∏tarz g∏ówny uzyskuje konse-kracj´ w 1910 roku (relikwie Êw.). Jest pi´ç o∏tarzy.Ukazuje si´ drukiem ksià˝ka ks. W. Za∏uskiegoo koÊciele w Czernikowie – 1910 rok. W miejscowo-Êci powstaje wiele murowanych budynków z ceg∏y.W czasie I wojny (1914 r.), nast´puje budowa kolej-ki wàskotorowej, wieÊ przechodzi pod okupacjńiemieckà, okupant przetapia jeden z dzwonówz koÊcio∏a. Po akcie 5 listopada w 1916 roku powsta-je Polska Katolicka Szko∏a Ludowa (kierownik Ste-fan Ko∏aczyƒski), zak∏ada si´ jednostk´ OSP (1916r.), dzia∏a POW. 11 listopada 1918 roku zostaje roz-

brojony poste-runek niemiec-ki, ginie Rut-kowski – ˝o∏-nierz POW. Ro-dzi si´ admini-stracja- jeste-Êmy jednà z 15gmin w powie-cie lipnowskim,woj. warszaw-skim. Âwi´tuje-my odzyskanieniepodleg∏oÊci.Z niepokojemÊledzimy wieÊcio Armii Czer-wonej, któraw sierpniu do-ciera do Lipna,Jastrz´bia.Ochotnicy (m.in. Jan Suski,Hermanowski,Sz. Zagrabski)wst´pujà do Le-gionów, walczà, mo˝e pod W∏oc∏awkiem, a mo˝ew bitwie warszawskiej, która otwiera nam drog´do niepodleg∏oÊci. Kolej wàskotorowa (od 1914)i droga bita powoduje znaczny rozwój wsi w okre-sie mi´dzywojennym. Parafia wraz z dekanatemmazowieckim w Czernikowie przechodzi z p∏ockie-go do biskupstwa w∏oc∏awskiego (kujawskiego)– w roku 1925. Zarzàd Gminy (oraz cz. szko∏ai areszt) rezyduje w dworku po Zieliƒskich. W 1931wójtem by∏ J. Kolankiewicz, sekretarzem – F. Kru-szewski (w sejmiku reprezentowa∏ nas Jan Rzepec-ki). Na 6660 mieszkaƒców w gminie w 1933 roku, 82% to Polacy, 17 % Niemcy, 0,5 % ˚ydzi. Parafia (1938r.) liczy∏a ponad 6 tys., 34 wsie i rumunki. Po 1937 r– jesteÊmy w woj. pomorskim, tzw. Wielkie Pomo-rze (Toruƒ ju˝ w 1920 roku powraca do Polski).Z Czernikowa wywodzi si´ znany dzia∏acz ONR- Fa-langa (a po wojnie PAX) –Zygmunt Przetakiewicz.W wyborach w Czernikowie zwyci´˝a∏ PSL Wyzwo-lenie, Zwiàzek Ludowo-Narodowy, liczy∏ si´ PPS.Dobrze rozwija si´ handel i gospodarstwa rolne, po-wstaje m∏yn, apteka, sklepy, gospody, w 1936 rokuzostaje pobudowana stacja i kolej szerokotorowa,dzia∏a kilka bractw religijnych, Stra˝ Ogniowa, któ-ra buduje w 1925 remiz´ OSP. Istnieje oddzia∏ ro-werowy „Strzelca”, dzia∏a Zwiàzek pracy Obywatel-skiej Kobiet, PW i WF. Pan Jan Suski prowadziZwiàzek Strzelecki i organizuje zawody sportowe,prowadzi m´skà dru˝yn´ harcerskà (KazimieraLewandowska (p. Suska)- ˝eƒskà), Jan Klimczew-ski – prowadzi amatorski teatr. Prób´ budowy no-wego budynku szko∏y – siedmioklasowej – (kierow-nikiem nieprzerwanie jest Stefan Ko∏aczyƒski)przerywa wojna. 4 wrzeÊnia zbombardowano stacjí dom w centrum. W∏àczenie naszego terytoriumdo III Rzeszy (Okr´g Gdaƒsk-Prusy Zachodnie, re-


7

jencja Kwidzyn) powoduje, ˝e mieszkaƒcy tracàprawo do w∏asnoÊci, nast´puje przymus pracy, ger-manizacja nazw, cz´sto nast´pujà rekwizycje, za-myka si´ szko∏´, nauczyciele zostajà zawiezieni 17paêdziernika 1939 roku na konferencj´ do Lipna.Trzech ginie w obozach koncentracyjnych(1940,41). Taki sam los spotyka ks. Antoniego Ty-miƒskiego, dzia∏acza PPS Szymona Zagrabskiego(rozstrzelany w Obrowie) i ziemian z okolicy. Wieluludzi jest wys∏anych na roboty do Niemiec i do obo-zu w Potulicach. Dzia∏ajàca w Czernikowie nie-miecka ˝andarmeria ma posterunek, w którymprowadzi przes∏uchania. Komisarzem rzàdowymby∏ „Polako˝erca” Willi Peters. Dzia∏ajà pr´˝nie ko-mórki NSDAP (100 osób) i Hitlerjugend (300 osób).Wywieziono ˚ydów. Mimo to sà próby tajnego na-uczania (p. K. Suska), dzia∏alnoÊç konspiracyjna,np. w 1939 r – Komenda Obroƒców Polski, Wojsko-wa S∏u˝ba Kobiet, (Filomena Wójtowicz), ZWZ AK.Za pomoc angielskiemu jeƒcowi ginà w 1944 r.w okrutny sposób Olszewscy. Niemcy niszczà figu-r´ Êw. Floriana, rabujà drugi dzwon z koÊcio∏a, pod-czas odwrotu palà dwór (siedzib´ gminy). Z wyzwo-leniem w styczniu 1945 przychodzi komendantwojskowy radziecki, szko∏a dzia∏a od lutego 1945.Dzwony z W∏ćza i Wilczych Kàtów trafiajà do Czer-nikowa. Spo∏eczeƒstwo wystawia kapliczk´ w 1945roku i krzy˝ dzi´kczynny za wyzwolenie z kajdanokrutnej niewoli – 1946 r. Powstaje Gromadzka Ra-da Narodowa. Organizuje si´ Gminna Spó∏dzielnia.Wkrótce rozpoczyna si´ budowa Szko∏y. Budynekoddano w 1951 roku. Dzia∏a przedszkole. Nast´pujeremont remizy OSP, powstaje budynek Urz´duGminy. W 1960 r. powstaje wzorcowa placówka me-dyczna – OÊrodek Zdrowia. W latach 1966 – 70 zo-

staje skuty tynk i nast´puje regotyzacja zachodniejcz´Êci koÊcio∏a. Czernikowo staje si´ od 1971 rokusiedzibà tzw. wielkiej gminy w pow. lipnowskim,woj. bydgoskim – wch∏ania wi´kszoÊç gmin: Osów-ka i Mazowsze (odsuwajàc si´ od Obrowa). RuszaSKR, w GS –mieszalnia pasz, POM. Pan Wojcie-chowski jest kilkakrotnym mistrzem Polski w bie-gach. Po 1975 byliÊmy w woj. w∏oc∏awskim.A od 1999 r w ramach woj. kujawsko-pomorskiegojesteÊmy w powiecie toruƒskim. Tak˝e parafiaczernikowska staje si´ siedzibà olbrzymiego deka-natu od Drwćy z Lubiczem po Trutowo (póêniejpodzielonego), sama parafia te˝ dzieli si´ i z matkirozwija si´ parafia Obrowo. KoÊció∏ w 1983 r. zosta-je pokryty blachà. Nast´puje kradzie˝ z koÊcio∏akilkudziesićiu obiektów. Po wolnych wyborach– powstaje u nas oczyszczalnia, biblioteka, oÊrodkizdrowia, szereg sklepów prywatnych, domów,zmieniajà wyglàd ulice i szosy, buduje si´ nowàszko∏´ – gminne gimnazjum, rodzi si´ liceum,Gminne Centrum Informacji. Dzia∏a nadal KlubSeniora, KGW, zespo∏y rockowo-bluesowe. Powsta-∏o Stowarzyszenie CZY˚-NIE.

Na prze∏omie XIX/XX w. nasza miejscowoÊç stajesi´ pr´˝nym oÊrodkiem administracyjno-gospodar-czym i edukacyjnym. Liczy prawie 2,9 tysiàcamieszkaƒców.

W 2009 r. obchodzi 700-lecie i jest gospodarzemdo˝ynek wojewódzkich i diecezjalnych.

Maria i Dariusz Chrobakowie

HHIISSTTOORRIIAAPPAARRAAFFIIII

CCZZEERRNNIIKKOOWWOO((0011..1100..11330099--0011..1100..22000099))

Rok 2009 jest Jubile-uszem 700-lecia powsta-nia Czernikowa.

MiejscowoÊç Czernikowow Êredniowieczu nie od-grywa∏a znaczàcej roli. Dok∏adna data utworze-nia parafii Czernikowo nie jest znana. Zachowa-ny spis parafii diecezji p∏ockiej z 1510 roku w∏à-cza parafi´ w Czernikowie do Dekanatu Lipnow-skiego oraz do archidiakonatu dobrzyƒskiego(chodzi tu o Dobrzyƒ nad Wis∏à).

Pierwsza wzmianka o naszej parafii nosi dat´ 1paêdziernika 1309 roku. Wówczas to biskupp∏ocki Jan Wysocki postanowi∏, ˝e ka˝dego rokuna Êwi´tego Marcina w∏aÊciciele ¸à˝yna i Obro-wa majà dawaç rektorowi koÊcio∏a w Czerniko-wie dziesićin´ w wysokoÊci 8 grzywien che∏-

miƒskich denarów. Do 1925 roku parafia Czerni-kowo nale˝a∏a do diecezji p∏ockiej. Zanim jed-

nak powsta∏a Êwiàtynia w Czernikowie, funkcj´lokalnego koÊcio∏a pe∏ni∏a kaplica grodowaw Steklinie.

W 1360 roku pos∏ug´ proboszcza pe∏ni∏ w kapli-cy w Steklinie nie znany bli˝ej ks. Wycko (ks.Wilczek). On to otrzyma∏ 30 marca 1360 roku po-twierdzenie swojego probostwa u papie˝a Inno-centego VI. Pierwszà Êwiàtynià w Czernikowie,noszàcà wezwanie Êw. Bart∏omieja, by∏a skrom-na budowla drewniana. Budow´ koÊcio∏a muro-


8

wanego, wzniesionego przez biskupów p∏ockich,datuje si´ na ok. 1370 rok. Na miejscu drewnia-nego, zniszczonego prawdopodobnie przez po-˝ar koÊcio∏a, powsta∏a nowa – gotycka Êwiàtynia,datowana na ok. 1449 r. KoÊció∏ przebudowanyzosta∏ ok. 1641 roku. Odnowiony w 1719 i 1798roku. Na poczàtku XX wieku – 1904 rok – doda-no transept i dobudowano prezbiterium orazdwie kaplice boczne – Matki Bo˝ej i Êw. Izydora,a tak˝e dwie zakrystie. Konsekrowany w 1910roku.

KoÊció∏ w Czernikowie jest budowlà orientowa-nà, murowanà z ceg∏y, w dolnych partiach cz´Êcigotyckiej w uk∏adzie wendyjskim, w górnych– w uk∏adzie polskim, z u˝yciem zendrówki wewzorach rombowych. Prezbiterium, transepti górna kondygnacja wie˝y sà otynkowane. Wn´-trze zbarokizowane w XVIII wieku przez wpro-wadzenie pozornego sklepienia kolebkowegoi pilastrowych podzia∏ów Êcian. W kruchciepod wie˝à widoczne jest sklepienie oÊmiopolo-we, zapewne gotyckie. Na po∏udniowej Êcianiestarszej cz´Êci prezbiterium ods∏oni´ty jest frag-ment szerokiego gotyckiego fryzu z cegie∏ u∏o-˝onych r´bem skoÊnym.

W latach 1966 – 1970 przeprowadzono remontkoÊcio∏a, po∏àczonyz regotyzacjà cz´Êcizachodnich. W 1984roku zmieniono po-krycie dachu: zdj´todachówk´, a po∏o˝o-no blach´ miedzia-nà. Polichromiaw Êwiàtyni jestw stylu fresco Zyg-munta Klaryskiz koƒca lat siedem-dziesiàtych XX wie-ku. W latach 1988– 1989 Klaryskawraz z synem odno-

wili polichromi´ w prezbiterium i malowid∏aw nawie g∏ównej i kaplicach koÊcio∏a. Od 9 wrze-Ênia 1964 roku koÊció∏ jest wpisany do rejestruzabytków.

O∏tarz g∏ówny w naszej Êwiàtyni jest barokowy,widniejà na nim rzeêby Êwi´tych. W polu Êrod-kowym znajduje si´ obraz Matki Bo˝ej z Dzie-ciàtkiem z drugiej po∏owy XVII wieku w sukien-ce metalowej, trybowanej z pierwszej po∏o-wy XVIII wieku. W otoczeniu obrazu znajdujesi´ 30 wotów srebrnych z okresuod XVII do XIX wieku. Chrzcielnica znajdujàcasi´ w kaplicy Matki Bo˝ej (strona prawa) jest ba-rokowa, pochodzi z XVIII wieku. Witra˝e zosta∏ywykonane przez Kwiatkowskiego pod koniec latsiedemdziesiàtych XX wieku. Na wie˝y koÊciel-nej umieszczone sà dwa dzwony: jeden z 1587roku – p´kni´ty, nieu˝ywany, a drugi – obecnieu˝ywany, z 1707 roku.

Nie znamy pierwotnego zasi´gu parafii, alemo˝na przypuszczaç, ˝e by∏a ona doÊç obszerna.Ju˝ w 1309 roku do Parafii oprócz Czernikowa,nale˝a∏y Obrowo i ¸à˝yn. W 1345 roku w sk∏adparafii wchodzi∏y Z´bówiec i Z´bowo, b´dàcew∏asnoÊcià mieszczan toruƒskich. Dok∏adny za-si´g parafii czernikowskiej podaje rejestr pobo-rowy ziemi dobrzyƒskiej z 1564 roku. Wymieniaon Czernikowo, Czernikówek, Nowogródek, Ob-rowo, Osówka, Steklin, Witowà˝, W∏´cz i Z´bó-wiec. Wizytacje biskupie z 1775 i 1781 roku do-dajà kolejne miejscowoÊci – Rumunki Gutowo,Browarek, Wàkole, Szkleniec, Zgoda, Koczmecz,Wygoda, Nowy Âwiat, Bartoszewo i Skrzypkowo.

Parafia w Czernikowie pod wzgl´dem obszarunale˝a∏a do wi´kszych, nie tylko w dekanacielipnowskim, ale tak˝e w ca∏ej diecezji p∏ockiej.Parafia nale˝àca do wiejskich i dziÊ jest bardzorozleg∏a, 1/3 to lasy.

Obecnie Parafia liczy 5.376 ochrzczonych,z których a˝ 1230 osób pracuje poza granicamiPolski. Oprócz koÊcio∏a, istnieje te˝ kaplica fi-lialna p. w. Mi∏osierdzia Bo˝ego w Osówce.

Najwi´ksze wydarzenia podkreÊlajàce Jubile-usz to:

1/ 24 sierpnia – Odpust parafialny ku czci Êw.

Bart∏omieja Aposto∏a. Uroczystej Sumie o 12.00przewodniczy∏ J. E. Ks. Biskup OrdynariuszWies∏aw A. Mering. Msza Êwi´ta transmitowanaby∏a przez radio Maryja i Telewizj´ Trwam.

2/ 30 sierpnia (niedziela) – Do˝ynki DiecezjiW∏oc∏awskiej i Wojewódzkie Kujawsko-Pomor-skie. Mszy Êwi´tej do˝ynkowej przewodniczyçb´dzie Pasterz KoÊcio∏a w∏oc∏awskiego.

Duszpasterze Parafii na czele z ksi´dzem pro-boszczem serdecznie zapraszajà Kap∏anów z te-renu Diecezji i Województwa, szanownych rolni-ków, w∏adze gmin, miast, powiatów, wojewódz-twa, wiernych z Diecezji, poczty sztandarowe,delegacje z wieƒcami do˝ynkowymi, chlebami,koszami owoców i warzyw do Czernikowana zbli˝ajàce si´ uroczystoÊci Dzi´kczynieniaza plony.

Opracowa∏: Ks. Piotr Sio∏kowski;Zdj´cia: Ks. Piotr Sio∏kowski.


9

GGmmiinnaa CCzzeerrnniikkoowwoo wwssppóółł--cczzeeśśnniiee

Gmina Czernikowo po∏o˝ona jest w wojewódz-twie kujawsko – pomorskim, mi´dzy KotlinàW∏oc∏awskà, a Pojezierzem Dobrzyƒskim,przy trasie krajowej nr 10. W powiecie toruƒ-skim, do którego przynale˝y administracyjnie,znajduje si´ na czwartym miejscu pod wzgl´-dem wielkoÊci i zajmuje powierzchni´ 169,37km2. W gminie jest 41 wsi, a liczba so∏ectwto 17. Zamieszkiwana jest przez 8.760 osób(stan na 30.06.2009 r.), przy czym zaznacza si´przewaga liczby kobiet.

Czernikowo to gmina o charakterze rolni-czym, gdzie grunty orne stanowià 46% ca∏egoobszaru, a z pracy w swoim gospodarstwie rol-nym utrzymuje si´ ok.? ogó∏u ludnoÊci. Jednakg∏ównym êród∏em utrzymania mieszkaƒcówjest praca najemna. Z tego êród∏a bezpoÊredniolub poÊrednio utrzymuje si´ znacznie po-nad 1/3 ludnoÊci gminy. Âwiadczy to o istotnejroli zatrudnienia jako ekonomicznej podstawyegzystencji mieszkaƒców.

Zarejestrowane na terenie gminy 442 podmio-ty gospodarcze dajà prac´ g∏ównie w handlu,zak∏adach us∏ug mechanicznych, budowla-nych, obs∏udze rolnictwa, piekarniach i masar-niach. Niestety cz´Êç mieszkaƒców gminy po-zostaje bez pracy. Bezrobotnych zarejestrowa-nych na dzieƒ 31.05.2009 roku by∏o w gminieogó∏em 735 osób w tym 415 kobiet.

Cechà charakterystycznà gminy sà niezliczo-ne walory przyrodnicze i kulturowe.

O wartoÊci przyrodniczej i turystycznej tychterenów stanowià rozleg∏e obszary niezniszczo-nej przyrody. Lasy zajmujà ponad 44% ca∏ej po-wierzchni i sà idealnym miejscem dla amato-rów spacerów, wycieczek rowerowych, polowaƒoraz zbierania darów lasu. Znajduje si´ tutajkilka pi´knych jezior polodowcowych. Najpo-pularniejszymi miejscami do kàpieli sà jeziora:Zacisze, Kijaszkowskie oraz Stekliƒskie.

Piszàc o kulturze, nie sposób wymieniçwszystkie miejsca b´dàce znakami dawnego˝ycia, Êwiadczàce o to˝samoÊci kulturowej.Na terenie gminy sà atrakcyjne zabytki, z któ-rych cz´Êç wpisana jest do rejestru Wojewódz-kiego Konserwatora Zabytków. Mo˝na odna-leêç tu liczne Êlady odleg∏ej i bli˝szej przesz∏o-Êci. Historia religijnoÊci przejawia si´ w archi-tekturze koÊcio∏ów: gotycki koÊció∏ w Czerni-kowie z 1370 roku, neogotycki koÊció∏ w Ma-zowszu oraz koÊció∏ w Makowiskach z XX w.

Mimo niesprzyjajàcych okolicznoÊci histo-rycznych w gminie zachowa∏y si´ Êlady dawnejÊwietnoÊci dworków i pa∏acyków. Znajdujà si´tu: dwór w Steklinie z po∏owy XIX wieku, dwórw Steklinku z XIX wieku oraz dwór w Nowo-gródku z XIX wieku.

Na terenie gminy mo˝na odnaleêç jeszczemnóstwo innych ciekawych zabytków i sà to m.in.: drewniane domy, czyli tzw. „poniatówki”w Steklinku oraz w innych miejscowoÊciach,drewniane zagrody, cmentarz ewangelickiz II po∏. XVIII w. w Wilczych Kàtach, czy,, krzy˝choleryczny” w Witow´˝u.

Gmina Czernikowo obejmuje swoim zasi´-giem trzy parafie katolickie: Czernikowo, Ma-zowsze oraz Sumin.

Czernikowo to nowoczesna i pr´˝nie rozwija-jàca si´ gmina. Âwiadczà o tym liczne inwesty-cje, finansowane z ró˝nych êróde∏ zewn´trz-nych, w tym unijnych.

Gmina Czernikowo w latach 2004 – 2009 otrzy-ma∏a ca∏kiem znaczàce wsparcie ze Êrodkówunijnych, przewidzianych na okresy programo-wania 2004 – 2006 oraz 2007 – 2013. Oprócz tegouda∏o si´ uzyskaç fundusze z innych êróde∏ ze-wn´trznych: regionalnych i krajowych. Wszyst-kie pieniàdze zosta∏y spo˝ytkowane w taki spo-sób, aby przyczyniç si´ do rozwoju gminy orazpoprawy jakoÊci ˝ycia mieszkaƒców obszarówwiejskich. Najwa˝niejsze inwestycje zrealizo-wane w ostatnich latach to:

– przebudowa i rozbudowa sieci wodno – ka-nalizacyjnej w Czernikowie – etap I,

– adaptacja remizy OSP na Êwietlic´ wiejskàw Steklinku,

– budowa stadionu sportowego w Czerniko-wie,

– budowa wielofunkcyjnego boiska sportowe-go przy szkole podstawowej w Osówce,

– utworzenie Parku 700-lecia w Czernikowie,– budowa oczyszczalni przydomowych na te-

renie ca∏ej gminy,– budowa i przebudowa dróg na terenie gmi-

ny.W omawianym okresie do u˝ytku zosta∏ odda-

ny Zespó∏ Szkó∏ w Czernikowie, którego finan-sowa realizacja trwa∏a od 2002 do 2006 rokui poch∏on´∏a kilka milionów z∏otych. By∏a tonajwi´ksza i najdro˝sza inwestycja oÊwiatowaw historii gminy.

Obecnie realizowanych jest kilka inwestycji,a wiele zadaƒ zostanie wykonanych w najbli˝-szym czasie. Dzi´ki wsparciu ze Êrodków UEw ramach Regionalnego Programu Operacyj-nego powstaje droga Makowiska – Kie∏piny. Po-za tym budowana jest studnia g∏´binowaw Osówce. Planowana jest budowa WiejskiegoDomu Kultury w Mazowszu, dalsza rozbudowasieci wodno – kanalizacyjnej w Czernikowie,kontynuacja inwestycji polegajàcej na tworze-niu oczyszczalni przydomowych, przebudowakolejnych odcinków drogowych, zakup autobu-su przystosowanego do potrzeb osób niepe∏no-sprawnych itd. Na wi´kszoÊç z tych zadaƒ zo-sta∏y z∏o˝one wnioski o dofinansowanie zeÊrodków unijnych oraz krajowych.

Oprócz zadaƒ typowo inwestycyjnych, w gmi-


10

nie k∏adziony jest nacisk na przedsi´wzićiao charakterze szkoleniowym. W tym temacienajwićej do powiedzenia ma Czernikowie Sto-warzyszenie „Czy˝-nie”, które regularnie pozy-skuje fundusze na organiza-cje ró˝nego typu szkoleƒ,warsztatów oraz innychprzedsi´wzi´ç edukacyj-nych i kulturalnych.

Bardzo istotny jest rów-nie˝ fakt przynale˝noÊcigminy Czernikowo do Lo-kalnej Grupy Dzia∏aniaGmin Dobrzyƒskich RegionPo∏udnie, dzi´ki czemuw ramach programu unijne-go LEADER w najbli˝szychlatach do gminy trafià pie-niàdze przeznaczone na roz-wój obszarów wiejskich.

Podsumowujàc GminĆzernikowo w kilku zda-niach mo˝na powiedzieç, ˝eto obszar posiadajàcy niezli-czonà iloÊç ró˝norodnychwalorów. Ju˝ samo po∏o˝e-nie gminy w pobli˝u Torunia, przy trasie krajo-wej nr 10 oraz w sàsiedztwie Wis∏y, sprawia, ˝ejest ona niezwykle atrakcyjna zarównopod wzgl´dem turystycznym, jak i inwestycyj-nym. Ogromne po∏acie lasów, które stanowiàponad 44% ca∏oÊci, pi´kne jeziora polodowcoweoraz wiele Êladów kultury narodowej, gwaran-tujà, ˝e gmina jest idealnym miejscem do wy-poczynku i rekreacji. Oprócz tego du˝y naciskk∏adzie si´ tu na rozwój oÊwiaty (np. budowaZespo∏u Szkó∏ w Czernikowie) oraz infrastruk-tury technicznej. W ten sposób w∏adze gminypragnà przyciàgnàç potencjalnych inwestorów,a dzi´ki atrakcyjnemu krajobrazowi równie˝rzesze turystów.

MiejscowoÊç CzernikowoCzernikowo obchodzi w bie˝àcym roku swo-

je 700 – lecie. Sama miejscowoÊç po∏o˝ona jest w pó∏nocno

– zachodniej cz´Êci gminy, przy trasie krajowejnr 10, 27 km od Torunia.

Czernikowo jest siedzibà w∏adz samorzàdo-wych. Poza tym przez wzglàd na mieszczàce si´tu Szko∏´ Podstawowà, Zespó∏ Szkó∏, Przed-szkole oraz Bibliotek´ Publicznà stanowi cen-trum kulturowo – oÊwiatowe. Z powodu du˝ejliczby sklepów oraz zak∏adów us∏ugowych jestrównie˝ centrum handlowo – us∏ugowym gmi-ny.

Tutaj mieszczà si´ najwa˝niejsze obiektyw gminie: Posterunek Policji, Ochotnicza Stra˝Po˝arna, dwa OÊrodki Zdrowia, Bank Spó∏-dzielczy, Urzàd Pracy oraz KoÊció∏ Parafialny.Poza tym w Czernikowie dzia∏a wiele organiza-cji spo∏ecznych: Ko∏o Gospodyƒ Wiejskich,Klub Seniora oraz Czernikowskie Stowarzysze-

nie „Czy˝-nie”. To tutaj znajduje si´ powsta∏yz okazji 700 – lecia Park, b´dàcy idealnymmiejscem do wypoczynku dla mieszkaƒcówi osób przyjezdnych.

WieÊ Czernikowo jest naj-ludniejszà miejscowoÊciàw gminie. Zamieszkujejà 2.897 osób (stanna 30.06.2009 r.), co stano-wi 33% ludnoÊci ca∏ej gmi-ny.

Pomimo du˝ej liczby go-spodarstw rolnych (ok. 140),Czernikowo nie jest typowàmiejscowoÊcià rolniczà. ¸a-two dostrzegalna, szczegól-nie w centrum, jest du˝aliczba podmiotów gospodar-czych, nastawionychna dzia∏alnoÊç handlowo– us∏ugowà.

Czernikowo posiada do-skona∏e po∏o˝enie komuni-kacyjne. BliskoÊç drogi kra-jowej nr 10 sprawia, ˝e ob-serwuje si´ tu aktywizacj´

gospodarczà. Oprócz tego w miejscowoÊci prze-wa˝ajà drogi wewn´trzne i gminne.

To miejscowoÊç w pe∏ni zelektryfikowana,której mieszkaƒcy zaopatrzeni sà w telefonystacjonarne. Dobrze rozwini´ta jest tu infra-struktura wodociàgowa i kanalizacyjna. ¸àcz-na d∏ugoÊç sieci wodociàgowej z przy∏àczamiwynosi 31,3 km, a przy∏àczonych do niejjest 660 gospodarstw domowych. MiejscowoÊçta jako jedyna w gminie jest skanalizowana,a d∏ugoÊç sieci z przy∏àczami wynosi 23,7 km,z przy∏àczonymi 519 budynkami. Poza tymna terenie wsi mieÊci si´ jedyna sprawnie dzia-∏ajàca oczyszczalnia Êcieków, która obs∏ugujesamà miejscowoÊç.

W Czernikowie mo˝na znaleêç wiele obiektówzabytkowych, do których nale˝à:

- KoÊció∏ parafialny rzymsko – katolicki p. w.Âw. Bart∏omieja, wzniesiony prawdopodobnieprzez biskupów p∏ockich oko∏o 1370 r., wpisanyw 1981 r. do rejestru zabytków;

- Plebania zbudowana oko∏o po∏. XIX w.;- Cmentarz przykoÊcielny, grzebalny

do XIX w., na którym mo˝na odnaleêç inskryp-cje nagrobne z oko∏o 2 po∏. XVI i pocz. XVII w.;

- Cmentarz katolicki grzebalny, za∏o˝ony oko-∏o po∏. XIX w.;

- Kapliczka przydro˝na wystawiona po 1945r.oraz krzy˝ – pomnik z 1946r.

Majàc na uwadze funkcje, jakie odgrywa opi-sywana miejscowoÊç oraz jej atrakcyjnoÊç,mo˝na nazwaç jà „sercem” ca∏ej gminy.

Daniel Âwidurski

DwaSlowa19S_2:miesićznik Starostwo Powiatowe 17-08-09 17:02 Page 8

11

IIII śścciieeżżkkaa rroowweerroowwaa PPTTTTKK ppoo GGMMIINNIIEECCZZEERRNNIIKKOOWWOO -- WWOOKKÓÓŁŁ PPRRAADDOOLLIINNYY JJEEZZIIOORRAA SSTTEEKKLLIIŃŃSSKKIIEEGGOO

Âcie˝ka zorganizowana z okazji 20-lecia nadaniaimienia SP Czernikowo i 700-lecia Czernikowaprzebiega przez bardzo wa˝ne dla Czernikowaobiekty (obelisk pomordowanych nauczycieli, ko-Êció∏, figurka Matki Boskiej Sk´pskiej, cmentarzprzykoÊcielny – krzy˝ dzi´kczynny, cmentarz kato-licki). Rozpoczyna si´ przed SP Czernikowo (tabli-ca informacyjna) i upami´tnia 70 rocznic´ zabra-nia nauczycieli czernikowskich i okolicznych szkó∏w 1939 roku, a potem przebiega obok najstarszegoobiektu w siedemsetletniej historii Czernikowa– koÊcio∏a p. w. Êw. Bart∏omieja.

Jednak najistotniejszym krajobrazowo obiektemÊcie˝ki rowerowej jest krajobraz pradoliny jezioraStekliƒskiego, który prowadzi przez Steklinek,Hornówek, Mazowsze, Kijaszkowo, Trutowo, Wol´,Niedêwiedê, Steklin, Osówk´, Wygod´ do Czerni-kowa.

II Êcie˝ka rowerowa PTTKW dniu 10 maja 2009 roku odby∏o si´ otwar-

cie II Êcie˝ki rowerowej po gminie Czernikowo.Druga Êcie˝ka powsta∏a ze wzgl´du na 700-lecieCzernikowa oraz 20-lecie nadania imienia K. K.Baczyƒskiego w SP Czernikowo. Trasa otrzyma∏anazw´ „Wokó∏ pradoliny jeziora Stekliƒskiego”.

Na rajd rowerowy przyby∏y kilkudziesićioosobo-we grupy z PTTK z oddzia∏u toruƒskiego i w∏o-c∏awskiego, dzieci i nauczyciele z SP Czernikowo– kilkadziesiàt osób, kilkunastu uczniów z SPOsówka, Gimnazjum, kilkoro rodziców. Do∏àczy∏ygrupki dzieci z SP Steklin i Mazowsze.

Przygotowano folder informujàcy o atrakcjachprzyrodniczych i kulturowych na trasie. Szlak zo-sta∏ oznakowany przez cz∏onków PTTK. Kosztymateria∏ów do oznakowania by∏y po stronie Urz´-du Gminy. Trasa rozpocz´∏a si´ przed obeliskiempomordowanych nauczycieli przy SP Czernikowo(gdzie przedstawiciele PTTK i szko∏y dokonali od-s∏onićia tablicy), wiod∏a przez Czernikowo, Jacko-wo, Steklinek, Hornówek, Mazowsze, Kijaszkowo,Trutowo, Niedêwiedê, Steklin, Osówk´, Wygod´.Uroczyste otwarcie szlaku odby∏o si´ w „Niedê-wiedzim Jarze”, przy grodzisku pokasztelaƒskimz XI w., na terenie gminy Kikó∏. Udzia∏ w tym wy-darzeniu wzi´li: Wójt Gminy Czernikowo, StarostaToruƒski, Wiceburmistrz Gniewkowa. Grochówkà

(z funduszy gminy Kikó∏) i kie∏baskami (fundator– CZY˚-NIE) pocz´stowano nas pod grodziskiem.

Dzi´kujemy organizatorom i uczestnikom.Opis odcinka Êcie˝ki dotyczàcego Czernikowa Czernikowo – miejscowoÊç na Ziemi Dobrzyƒ-

skiej, blisko 2,9 tys. mieszkaƒców, w powiecie to-ruƒskim, ob. kujawsko-pomorskim na trasie To-ruƒ – Lipno. Nazwa pochodzi od Czy˝nika. WieÊz XIII w., ju˝ w 1309 roku by∏a siedzibà parafii, na-le˝a∏a do biskupów p∏ockich do XVIII w., potemdo hr. Antoniego Norberta Na∏ćza, w po∏. XIX w.do Zieliƒskich, h. Âwinka, RoÊciszewskich h. Ja-strz´biec. Szybki rozwój wsi na-stàpi∏ w I po∏. XX w. wraz z roz-wojem kolei, siedzibà gminy.

Pomnik, obelisk (> 0,0 km)nauczycieli pomordowanychw czasie II wojny – przy budyn-ku szko∏y podstawowej.

Plebania – (> 0,5 km)z po∏. XIX w., neoklasycystycz-na – eklektyczna. Kilka stuletnich domów w cen-trum wsi, budynek stacji kolejki wàskotorowej.

KoÊció∏ p. w. Êw. Bart∏omieja (> 0,6 km) by∏ bu-dowany w po∏owie XIV w. (przyjmuje si´ dat´ 1366)z fundacji biskupów p∏ockich w stylu gotyckim.Wielokrotnie przebudowywany (1641, 1904) i odna-wiany (1719, 1798, 1880, 1966), cz´Êciowo regotyzo-wany, zachowa∏ oryginalne freski gotyckie, wn´-trze zaÊ nabra∏o charakteru barokowo-ludowego.Korpus na planie prostokàta, wie˝a czworobocznaze skarpami, blendami i portalem; do niej dobudo-wana cylindryczna wie˝yczka schodkowa z wej-Êciem na chór i do dzwonów. Prezbiterium oriento-wane na wschód, wyd∏u˝one, z dobudowanymi ka-pliczkami i zakrystiami, zbarokizowane.

W Êcianie po∏udniowej zarys pierwotnego oknaostro∏ukowego, XVI-wieczne inskrypcje nagrobne,gmerki i do∏ki zarazowe. Wn´trze zbarokizowane,sklepienie pozorne kolebkowe, polichromia z 1908roku, cz´Êciowo przemalowana. Wystrój barokowy(chrzcielnica, feretron, krucyfiks) i XX-wieczny.

O∏tarz g∏ówny barokowy z XVIII w., w o∏tarzurzeêby Êw., Bart∏omieja, Mateusza, obraz Ukrzy˝o-wania oraz otoczony niegdyÊ kultem obraz MatkiBoskiej Czernikowskiej z Dzieciàtkiem, w ˝ela-


12

RROOKK OOBBCCHHOODDÓÓWW –– 2200--lleecciiee nnaaddaanniiaa iimmiieenniiaa,,770000--lleecciiee wwssiiRok 2009 (2008/2009) jest dla

nas szczególny z racji 700-le-cia Czernikowa i 20-lecianadania imienia. By uczciçszko∏´ i wieÊ zorganizowaliÊmy

(ze Starostwem Powiatowym) konkurs o zabyt-kach i historii powiatu toruƒskiego z zaak-centowaniem 700-lecia Czernikowa. (z otwar-ciem wystawy prac plastycznych Marty Grzy-wiƒskiej o Czernikowie). PodejmowaliÊmy wewspó∏pracy z UG kilka dzia∏aƒ (konkursy pla-styczne i fotograficzne – na logo, has∏o, pla-kat, na prac´ o Czernikowie – kalendarzna 700-lecie. By∏y wystawy malarstwa, fotogra-fii, sesje historyczne (ze SGZD)

z okazji rocznicy o historii i zabytkach miej-scowoÊci, szko∏y, gminy; konkursy o zabytkachi historii powiatu toruƒskiego i Czernikowa,odby∏ si´ Apel Pamići; Akademia poÊwićonàpoleg∏ym nauczycielom i mieszkaƒcom („Pa-mi´tamy, nie zapomnimy”); konkursy wiedzyo ludziach z obelisku; z CZY˚-NIE warsztatyfilmowe, fotograficzne i dziennikarskie po-Êwićone 700-leciu, (po których ukaza∏a si´ pu-blikacja – folder z p∏ytkà komputerowà), kon-kurs literacki (poetycki i prozatorski) o Czer-nikowie, wieczorek poetycki poÊwićony lau-reatom konkursu „Rzeczy niepokój”, przygoto-waliÊmy te˝ i wydaliÊmy z okazji jubileuszy po-konkursowy tomik poezji i prozy (legendymin.. o Czernikowie), odby∏a si´ uroczysta pro-mocja tomiku „Rzeczy niepokój”. Stworzyli-Êmy te˝ logo na 20-lecie, wymyÊliliÊmy koszul-ki z logo, zorganizowaliÊmy ju˝ kilka konkur-sów, wystaw i spotkaƒ. poÊwićonych szkole,wsi, klasy m∏odsze realizowa∏y pot´˝ny projektedukacyjny na 700 lat –„Czernikowo: wczoraj--dziÊ-jutro”. Odby∏ si´ (we wspó∏pracy ze staro-

stwem) uroczysty konkurs recytatorki poezjiK. K. Baczyƒskiego (IV edycja) dla uczniówszkó∏ województwa kujawsko-pomorskiego.ZorganizowaliÊmy plener malarski z udzia∏emartystów plastyków (K. WiÊniewski, St. G∏owac-ki, J. Drapa∏a, K. Walicka, M. Sidor) z okazji 20-lecia i 700-lecia, powsta∏y pi´kne prace dziecidotyczàce Czernikowa i kilka prac artystów-pozosta∏o w galerii szko∏y. Powsta∏y wiersze po-Êwićone plenerowi i…. Wspó∏organizowali-Êmy II Êcie˝k´ rowerowà PTTK, która rozpo-czyna si´ przed obeliskiem szkolnym. Organi-zowaliÊmy kilka spotkaƒ z naukowcami- jednoz dr G. Radomskim dotyczy∏o politycznychorientacji w ziemi dobrzyƒskiej i Czernikowiew 20-leciu, drugie – z dr A. Wróblem – etymolo-gii nazw gminy Czernikowo i MB Sk´pskiej.Powsta∏y makiety szko∏y i koÊcio∏a.

W dniu 18 kwietnia odby∏ si´ (ju˝ po razczwarty) konkurs recytatorski poezji Krzysz-tofa Kamila Baczyƒskiego dla uczniów szkó∏podstawowych województwa kujawsko-po-morskiego pt. „Znów w´drujemy ciep∏ym kra-jem” pod patronatem Starosty Powiatowego zewsparciem UG w Czernikowie. Poza s∏owemmówionym by∏o s∏owo Êpiewane (wiersze Ba-czyƒskiego i poezja Êpiewana uczniów SP i ab-solwentów). Przybyli uczniowie z Kujaw, ziemidobrzyƒskiej, che∏miƒskiej. Triumfowa∏ydziewczynki z ¸à˝yna, Radziejowa nasza Klau-dia Górczyƒska. Wszyscy otrzymali pamiàtko-we nagrody i tomiki oraz pocz´stunek.

W dniach 18-19 kwietnia odby∏ si´ III Do-brzyƒski Plener Malarski z okazji 20-lecianadania naszej szkole imienia K. K. Baczyƒ-skiego i 700-lecia Czernikowa.

Czeka∏o nas jeszcze jedno z najwa˝niejszych(Tydzieƒ Patrona), w czasie którego odby∏y si´

znej sukience, z II po∏. XVII w.; plakietki wotywnez XVII-XIX w. W kruchcie marmurowe tablice na-grobne okolicznych ziemian. Oryginalne dzwonybarokowe zrabowane przez okupantów, zachowanysygnarek z p´kni´tym sercem,obecne poewangelickie.

Figurka barokowa MB Sk´p-skiej – (> 0,6 km) w bramie kopia-(orygina∏ d∏uta Mi∏kowskiegoz k. XIX w., ob. w prezbiterium)

Cmentarz przykoÊcielny– (> 0,6 km) z nagrobkamiz pocz. XIX w. i pieczarà w otocze-niu kasztanowców i d´bu.

Kapliczka Matki Bo˝ej Ró˝aƒcowej – powojen-na, w drodze do Witow´˝a

Pomnik – krzy˝ (> 0,8 km)dzi´kczynny (Bo˝a M´ka)za oswobodzenie z kajdan niewoliz 1946 r.

Cmentarz katolicki (>1,1 km).z II po∏. XIX w. z nagrobkami zie-mian, kowalkà artystycznà, gro-bem powstaƒca 1864 roku, na-uczyciela w szkole rosyjskiej,uczestnika wojny 1920 r, ˝o∏nierzy AK, LWP.

Dariusz Chrobak


13

podsumowania konkursów i konkursy wiedzyo poecie, recytacje wierszy (wzi´∏o udzia∏ po-nad? uczniów szko∏y), tworzenie prac pla-stycznych- malarskich, collage, plakatówna podstawie twórczoÊci patrona, happeningi(opasanie szko∏y uÊciskiem, budowanie 20w koszulkach z logo szko∏y, spacer serdecznypo Czernikowie- za rće – fina∏ w parku 700-le-cia, akademie dla uczniów z piosenkami Ba-czyƒskiego, ze s∏ynnymi „3 minutami dla kla-sy”) i najwa˝niejsze – Uroczyste obchody – sa-ma akademia w dniu 22 kwietnia (w 20 roczni-c´ nadania imienia). Zjazd absolwentówwszystkich roczników i zwiàzane z tym wysta-wy, dzia∏ania, spotkania- 25 kwietnia i… wspo-mnienia.

Akademia z okazji 20-lecia nadania imieniaSP Czernikowo (22 kwietnia) by∏a jednymz centralnych punktów obchodów jubileuszuzwiàzanego dodatkowo z 700-leciem Czerniko-wa. Drugim jest zjazd wszystkich roczników-- 25 kwietnia..

W poniedzia∏ek z transparentem zaakcento-waliÊmy w Czernikowie obchody, wrćzyliÊmynagrody i zorganizowaliÊmy konkursy wiedzyo Patronie, we wtorek – happening- opasali-Êmy szko∏´ i tworzyliÊmy napisy jubileuszoweoraz stworzyliÊmy szereg wystaw tematycz-nych w szkole – kroniki, wystawy zdj´ç poÊwi´-conych szkole i nauczycielom; zdjćia staregoCzernikowa, prace plastyczne i fotograficzne(pok∏osie wielu gminnych konkursów) poÊwi´-conych wsi i gminie, osiàgnićia (puchary, dy-plomy) sportowe, muzyczne, teatralne, histo-ryczne, regionalne, plastyczne, matematyczne,polonistyczne, literackie, poetyckie, recytator-skie, przyrodnicze, harcerskie i inne… np.Omnibusa, Odysei Umys∏u, Twórczego Rozwià-zywania Problemów (osiàgnićia powiatowe,regionalne, wojewódzkie i ogólnopolskie), dzia-∏ania w projektach (np. Âladami Przesz∏oÊci,Pradolina Wis∏y), wystaw´ sprz´tu codzienne-go u˝ytku.

W Êrod´ by∏y akademie dla uczniów- w kla-sach 0-III i s∏ynne nasze „3 minuty dla klasy”(interdyscyplinarne wyst´py ca∏ych klas o Pu-char dyrektora SP) w klasach IV-VI, podsumo-wanie gminnego otwartego konkursu literac-kiego na twórczoÊç w∏asnà (promocja tomi-ku).

Na akademi´ 22 kwietnia przybyli przedsta-wiciele uczniów, rodziców, nauczyciele, emery-towani pracownicy, obecne i by∏e w∏adze gmi-ny, powiatu (starosta), w∏adze szkolne – Paniwizytator, poprzedni wizytator, by∏y dziekani proboszcz, przedstawiciele instytucji i towa-rzystw (Banku, WSH-U (GS), Poczty, Stow.Czy˝-nie, Klubu Seniora, KGW, OSP, Ko∏a ¸o-wieckiego, SGZD, TMZD, ZHP Lipno, Nadle-Ênictwa Dobrzejewice, PTTK, KP CEN, Toruƒi W∏oc∏awek, wielu szkó∏ z gminy i miast, UMK,WTN, PTH, WSHE we W∏oc∏awku i innych in-

stytucji. Przybyli tak˝e sponsorzy i przyjacieleszko∏y. Przyby∏y Sztandary: OSP, Ko∏a ¸owiec-kiego, Szkó∏ im. K. K. Baczyƒskiego z W∏oc∏aw-ka i Torunia, Szkó∏ Gminy Czernikowo (ZS,Steklin, Mazowsze), DH im. W∏adys∏awa Bia∏e-go z Gniewkowie, którzy uÊwietnili imprez´werblami. Przyby∏a z daleka nestorka- PaniWanda Donarska. OtrzymaliÊmy podzi´kowa-nia i ˝yczenia od wielu osób i instytucji.

UroczystoÊç rozpocz´∏a si´ od Cz´Êci Sztanda-rowej, z hymnem szko∏y, minutà ciszy – delega-cjami do Tablicy Patrona i Obelisku, prezenta-cjà nowego sztandaru. Potem dyrektor zapre-zentowa∏ histori´ szkolnictwa na slajdach (Po-wer Point), wrćzy∏ pamiàtkowe medale zas∏u-˝onym rodzinom oraz inicjatorom nadaniaimienia. Rada Rodziców wrćzy∏a medalesponsorom. Nastàpi∏o wrćzenie adresów, upo-minków i ˝yczenia dla spo∏ecznoÊci szkolnejna rće dyrektora. W cz´Êci artystycznej zapre-zentowa∏y si´ muzycznie absolwentki z gimna-zjum i liceów, nast´pnie przedstawiono monta˝s∏owno-muzyczny (M. D. Janiszewscy, M. Piàt-kowska) z chórem i recytatorami, klasy m∏od-sze zataƒczy∏y taniec, zagra∏y na dzwonkach,a teatr 4-5-6 przedstawi∏ legendy o powstaniuCzernikowa (D. Puciƒska) wystàpi∏ „M. Jack-son” (˚mudziƒski) i Klub Seniora oraz KGW.Po bardzo d∏ugiej Akademii – prezentujàcejumiej´tnoÊci dzieci i absolwentów – zaproszo-no goÊci na pocz´stunek i do zwiedzenia wy-staw tematycznych.

ZapraszaliÊmy na wystawy przygotowanespecjalnie z okazji uroczystoÊci:

W czwartek happening dotyczy∏ jednoÊcii przyjaêni– wspólny marsz za r´k´ po Czerni-kowie, opasanie placu 20-lecia, konkursy spor-towe dla uczniów. Klasy m∏odsze mia∏y piknikpod lasem z rodzicami. Odby∏a si´ równie˝ uro-czysta Akademia dla Rodziców.

Piàtek rozpocz´liÊmy od uroczystego pocho-du miejscami pamići – od obeliskuprzed szko∏à do nagrobków i pomnikana cmentarzu, uczciliÊmy pami´ç wszystkichznaczàcych nauczycieli i pomordowanych. Na-st´pnie by∏y turnieje mi´dzyklasowe i kino.

W sobot´ – zjazd absolwentów wszystkichroczników- ponad 200 osób. Uczestnicy otrzy-mali tomik- „Rzeczy niepokój”, p∏ytk´ CD o hi-storii szkolnictwa (zdjćia i teksty), plakietk´z logo 20-lecia i folder o szkole. Po cz´Êci sztan-darowej odby∏y si´ wyst´py uczniów, absolwen-tów, obiad, „Magia mi∏oÊci”- wyst´py aktorówtoruƒskich. Chwila na zwiedzanie wystaw te-matycznych, rozmowy, wspomnienia i potaƒ-cówk´ przy szwedzkim stole.

Zjazd Absolwentów Szko∏y Podstawowejw Czernikowie, na który zapisa∏o si´ po-nad 200 uczestników z Polski, Hiszpanii,

Niemiec, Stanów Zjednoczonych, Irlandii,Wielkiej Brytanii, odby∏ si´ w sobot´ 25 kwiet-nia 2009 r. Ideà zjazdu by∏o spotkanie wszyst-


14

kich roczników z okazji 20-lecia nadania imie-nia K. K. Baczyƒskiego naszej szkole w rokuobchodów 700-lecia Czernikowa.

Po godz. 10. oo nastàpi∏o oficjalne otwarciezjazdu, cz´Êç sztandarowa oraz s∏owo wst´pnewyg∏oszone przez dyr. szko∏y D. Chrobaka. Na-st´pnie zebrani obejrzeli i wys∏uchali wyst´-pów uczniów i absolwentów SP Czernikowo.

Kolejnym punktem programu by∏a krótka hi-storia szkolnictwa w slajdach, po której goÊcieobeszli wystawy tematyczne poÊwićone wsiCzernikowo na 700-lecie, szkole na 20-lecie,dzia∏aniom uczniów i nauczycieli: Âladamiprzesz∏oÊci, konkursom plastycznym, dzia∏al-noÊci teatralnej, sportowej, muzycznej i innej.Uczestnicy zjazdu otrzymali materia∏y zjazdo-we: foldery na 20-lecie, p∏ytki CD z historiàszko∏y, plakietki okolicznoÊciowe z logo 20-le-cia, tomiki jubileuszowe. Ch´tni mieli mo˝li-woÊç zakupu cegie∏ki jubileuszowej na ma∏ysztandar jubileuszowy – o nomina-∏ach 5, 10, 20, 50 z∏. Kolejnym punktem spotka-nia by∏ obiad oraz spotkania w klasach/gru-pach. Po obiedzie uczestnicy wys∏uchali recita-lu muzycznego aktorów toruƒskich scen „Che-mia mi∏oÊci” jako wst´pu do zabawy tanecznejna sali, która przy szwedzkim stole trwa∏ado godzin wieczornych.

Ciekawym punktem zjazdu, poza wspomnie-niami, spotkaniem z nestorkami – panià WandàDonarskà i panià Irenà Rapkiewicz by∏o po-dzielenie si´ informacjami dotyczàcymi losówabsolwentów, wÊród absolwentów sà ludzie pra-cy, w∏aÊciciele firm, wojskowi, nauczyciele, po-eci, aktorzy (nieobecny Pawe∏ Szczesny), arty-Êci (np. Majenia Peters, malarka), sportowcy(pan Wojciechowski, wielokrotny mistrz Polskiobchodzi∏ akurat 50-lecie biegania), naukowcy,pasjonaci (pan publikuje ksià˝k´ dokumentu-jàcà wszystkie pomniki Warszawy).

Dzi´kujemy wszystkim absolwentom za spo-tkanie.

Dariusz Chrobak, dyrektor SPim. K. K. Baczyƒskiego w Czernikowie.

W dniu 22 maja odby∏a si´ w remizie OSPw Czernikowie promocja tomiku „RZECZYNIEPOKÓJ” wydanego przez SP im. K. K. Ba-czyƒskiego z okazji 20 rocznicy nadania imie-nia szkole i 700-lecia Czernikowa. Tomik jestpok∏osiem wielu lat gminnych konkursów lite-rackich (na wiersz w∏asny i legendy) dedyko-wanych K. K. Baczyƒskiemu. Zawiera kilkawierszy poetów z Czernikowa i gminy, kilka-dziesiàt (wybór) wierszy laureatów konkursu,wybór legend laureatów i kilka najwa˝niej-szych legend o Czernikowie.

W ramach obchodów 20-lecia uczciliÊmy tezinnà dwudziestolatk´ – pierwsze wolnepo wojnie wybory- 4 czerwca 1989 roku min.budujàc ze wszystkich uczniów flag´ bia∏o--czerwonà.

PW ramach obchodów 700-lecia Czerniko-wa 18 czerwca 2009 r. odby∏a si´ prezentacjaklas kszta∏cenia zintegrowanego SP w Czerni-kowie, podsumowujàca prac´ nad projektem„Czernikowo wczoraj, dziÊ i jutro”. Kla-sy III zaprezentowa∏y wspomnienia o Czerni-kowie, klasy I pokaza∏y Czernikowo dziÊ,a klasy II przedstawi∏y swojà wizj´ Czerniko-wa w przysz∏oÊci. Efektem dzia∏aƒ sà: zdjćia,albumy, prace plastyczne, opowiadania pisem-ne, makiety, prezentacje multimedialne, pio-senka i abecad∏o o Czernikowie.

W czasie Dni Czernikowa ksià˝´ gniewkow-ski Siemomys∏ Kazimierzowic wnuk KonradaMazowieckiego nada∏ za zas∏ugi wieÊ CZYRNI-KOWI. Czyrnik (Czyrznik) wraz z wójtem otwo-rzyli festyn Êredniowieczny. Uczniowie z Te-atru 4-5-6 z SP Czernikowo przedstawili spek-takl specjalnie przygotowany na 700-lecieCzernikowa (Legendy o Czernikowie).– o Czyrzniku, Czyrniku i o czyrzniach i pa-sterczyku.

Na festynie ko∏o archeologiczne z UMK w To-runiu przybli˝y∏o wyglàd i zajćia (krosno, tka-nie, ˝ywnoÊç, podp∏omyki, placki,) Bractwo ry-cerskie Kerin zademonstrowa∏o obyczaje rycer-skie, zbroj´, ∏uk, akcesoria, stanowisko katow-skie i pokaz walk rycerskich.

W dniu 4 sierpnia 2009 min´∏a 65 rocznicaÊmierci Krzysztofa Kamila Baczyƒskiego Pa-trona SP Czernikowo. Ma∏a grupa uczniów, ro-dziców i nauczycieli uczci∏a ten dzieƒ wcià-gnićiem flagi na maszt, odÊpiewaniem hymnuszko∏y (wiersz èród∏o), przeczytaniem wierszai wspomnieniem o wybitnym poecie.

W dniu 30 sierpnia – podczas do˝ynek woje-wódzkich i diecezjalnych w Czernikowie te-atr 4-5-6 zaprasza do remizy OSP ok. godzi-ny 18. oo na spektakl LEGENDY CZERNI-KOWSKIE. W SP od godziny 14. oo do ok. 20.oo czynna jest wystawa prac plastycznych i fo-tograficznych i pamiàtek (o Czernikowie, za-bytkach, atrakcjach, o szkole i patronie na 20-lecie nadania imienia) pt. ODMALUJMYCZERNIKOWO na 700-lecie.

Odb´dzie si´ te˝ spotkanie poetów ziemi do-brzyƒskiej i okolicy na 700-lecie ok. 19. oo

W dniu 18 wrzeÊnia w ramach obchodów DniDziedzictwa w SP Czernikowo odb´dzie si´ ko-lejna edycja konkursu powiatowego ZABYT-KI I HISTORIA POWIATU TORU¡SKIEGO(z okazji naszej rocznicy – ze szczególnymuwzgl´dnieniem Czerni

Rok obchodów 20-lecia i 700-lecia koƒczymykonkursem o nauczycielach eksterminowa-nych podczas wojny i okupacji a tak˝e akade-mià oraz Apelem Poleg∏ych w 70-tà rocznicáresztowania naszych nauczycieli (S. Ko∏a-czyƒskiego, J. Suskiego, J. Klimczewskiego)– 17 paêdziernika 1939 roku.

Dariusz Chrobak


15

O powstaniu nazwy Czernikowo, w którejz pozoru jest wiele czerni (choç to nie ca∏kiemprawda), jest pewna legenda – jak to z legenda-mi bywa – bardzo daleka od prawdy, a opowia-da o zaginionej w cierniach (czyrzniach, czyr-niach)- krzewach cierniowych owieczce Paster-czyka, po znalezieniu której wybudowanow podziće Matce Boskiej za wys∏uchanie mo-dlitwy b∏agalnej kapliczk´ czy o∏tarzykw owych czy˝niach i tak powsta∏o Czernikowo– Cirznikowo – Czyrnikowo – (Cirnikowo- pseu-doludowe „Ciernikowo”?) – obecne Czerniko-wo.

Czy˝-nie ciekawa ludowo- katolicka legendawywodzàca miejscowoÊç od czyrzni? Ile˝ w niejdydaktyki, nauki moralnej?

Mo˝na nawiàzaç do dzisiejszego wyrazu czer-niç, który w staropolszczyênie brzmia∏ w∏aÊnie„czyrniç” (cirniç, cirzniç). Czy˝- nie warto u∏o-˝yç legend´ o owej czerni? Byleby nikogo nieo- czerniç!

Mo˝na by opowiedzieç legend´ o czarnow∏o-sym ch∏opcu czy m´˝czyênie, który czegoÊ do-kona∏, a mo˝e po prostu lokowa∏ naszà miejsco-woÊç, a zwano go Czyrnikiem (Czyrznikiemewentualnie Czirnikiem, Cirznikiem, nie– Czy˝nikiem) a od niego wiosk´: – Czyrzniko-wem, Cirznikowem, Czyrnikowem i póêniejCzernikowem.

Ja opowiem legend´ opartà o êród∏os∏ów imie-nia Czyrznik z koƒcówkà dzier˝awczà: – owo(Êwiadczàcà o przynale˝noÊci wsi do w∏aÊcicie-la bàdê dzier˝awcy). Owo opowiadanie zaczynasi´ tak:

Dawno, dawno temu w Polszcze za czasów roz-bicia dzielnicowego, w II po∏owie XIII wieku˝y∏ sobie (i nam) ksià˝´ Siemomys∏ Kazimie-rzowiec, który w∏ada∏ ksi´stwem gniewkow-skim na Kujawach i Krajnà po prawej stronieWis∏y. By∏ to rodzony brat ksićia sieradzkiegoLeszka, a po innej matce brat Kazimie-rza II ksićia ∏ćzyckiego, Siemowita w∏adajà-cego kasztelanià dobrzyƒskà i Wladys∏awa– ksićia Brzesko – kujawskiego zwanego póê-niej ¸okietkiem, syn ksićia Kazimierza Ku-jawskiego a wnuk pot´˝nego ksićia w∏adajà-cego jeszcze ca∏ym Mazowszem i Kujawami– Konrada Mazowieckiego. Przytrafi∏a mu si´bardzo ciekawa historia, która dla nas, miesz-kaƒców Czernikowa, mia∏a mieç brzemiennew skutki znaczenie.

Pewnego razu (mog∏o to byç we wrzeÊniu 1278roku) ksià˝´ wraz z rycerzami, giermkami, pa-cho∏kami i s∏u˝bà wybra∏ si´ na polowanie zeS∏oƒska b´dàcego wówczas siedzibà kasztelanaw∏aÊnie na owà cz´Êç swej dziedziny zwanàz czasem Krajnà, bo le˝a∏a na kraju ksi´stwa

za Wis∏à. Te tereny zawsze by∏y pod jego pano-waniem i nie dosz∏o tu do buntu rycerstwa. By-∏y tam wówczas nieprzebrane bory i knieje,puszcze ledwie co poprzedzielane osadami.

Wojowie ksićia doskonale znali okolicí skierowali si´ od zamieszka∏ych okolic dzi-siejszego W∏ćza i Nowogródka nie na pó∏nocw kierunku Osieka i Bobrowa tylko na wschódw kierunku jeziora, przy którym do niedawnaistnia∏ gród kasztelaƒski w Steklinie, spalonyju˝ dawno przez Prusów a mo˝e tak˝e Jaçwin-gów i Litwinów. Po drodze wszyscy rycerzeochoczo rozprawiali o swych myÊliwskich do-konaniach, przechwalajàc si´ jeden przez dru-giego upolowaniem niespotykanej wielkoÊci ∏o-sia, jelenia czy dzika a nawet o niebezpiecznymspotkaniu z niedêwiedziem czy turem. Jedenze s∏ug kasztelana, przydzielony do orszakuksićia Janko, mia∏ wielkie umi∏owanie dla ˝y-cia zwierzàt i prawi∏ raczej o obyczajach zwie-rzàt, ich sprycie, màdroÊci i zdolnoÊci prze-trwania. Natomiast inni pacho∏kowie z namasz-czeniem poszeptywali o swych, zwykle o wieleskromniejszych, myÊliwskich dokona-niach. I tylko jeszcze w∏adca na Gniewkowie ja-koÊ nie przechwala∏ si´, a mia∏by czym, bo o je-go dokonaniach ∏owieckich mo˝na by uk∏adaçpieÊni.

Ksićia przeÊladowa∏a myÊl o jeleniu o nie-spotykanej urodzie poro˝a, zwanym czasemkrólem Krajny a i s∏awnego na Dobrzyƒsce.Ju˝ wielokrotnie uda∏o mu si´ wyjÊç z opresjinagonki i polowania, stàd krà˝y∏y legendy o je-go nadprzyrodzonych mo˝liwoÊciach. RycerzeprzeÊcigali si´ w opisywaniu walorów jego uro-dy oraz tajemnej mocy. Ka˝dy w skrytoÊci du-cha marzy∏, ˝e to jemu przypadnie w udzialechwa∏a upolowania króla jeleni i b´dà o nimopowiadaç w´drowni trubadurzy i pieÊni uk∏a-daç. A dowód w postaci korony poro˝a b´dziezdobi∏ kominek w sali domostwa.

Tymczasem wst´powano w coraz bardziej nie-dost´pne ost´py, tote˝ kasztelan s∏oƒski, któryprzywodzi∏ polowaniu, nakaza∏ cisz´, gdy˝ zbli-˝ali si´ do miejsca, w którym czasem widywanoowo pi´kne zwierz´. Mo˝ni oraz rycerze poru-szali si´, jeÊli tylko mogli, konno, czasem zst´-pujàc i przedzierajàc si´ przez chaszcze, a resz-ta wprawiona w pieszych marszach dziarskoi sprawnie podà˝a∏a za nimi.

W pewnym momencie dano znaç do zejÊciaz koni i uciszenia parskajàcych chrapami, zm´-czonych przedzieraniem si´ przez puszcz´ ru-maków. I choç spotkanie akurat dziÊ jeleniaw tym miejscu by∏o równie prawdopodobne jakw kilku innych, w których go cz´sto widywano– wszyscy zamarli w oczekiwaniu. Trwa∏o to kil-

LLeeggeennddaa oo CCzzyyrrzznniikkuu ((CCzzyyrrnniikkuu))(wersja rozbudowana z historyczną otoczką na bazie nazwy odimiennej)


16

ka godzin, ale w pe∏nym podniecenia oczekiwa-niu czas szybko umyka∏. Tymczasem zacz´∏ozmierzchaç, wystawiono stra˝e i wojowie posi-liwszy si´, nie mogàc rozpaliç ogniska, skrom-nie i bez ha∏asu u∏o˝yli si´ spaç, nakrywszy si´skórami.

Ale ksià˝´ Siemomys∏ (zwany dziÊ cz´sto bar-dziej twardo Ziemomys∏em) nie móg∏ zasnàç,wypatrywa∏ w ciemnoÊci sylwetki zwierzćia,nawet ∏uk trzyma∏ w pogotowiu, konia Jankopas∏ nieopodal. Co chwila wydawa∏o mu si´, ˝eprzez mrok przebija jaÊniejsza postaç i Êwiecikorona jelenich rogów. W pewnej chwili jednakokaza∏o si´, ˝e to nie sen ogarnà∏ ksićia i niezwidy, ale naprawd´ na polan´ nieopodal sta-nowiska potomka rodu Piastów wyszed∏ dostoj-nie ten ów jedyny, niepowtarzalny jeleƒ.Po chwili zawaha∏ si´, poczuwszy w nozdrzachobcà woƒ ludzi czy koni. Jego rogi drgn´∏y lek-ko i zanim oniemia∏y z zachwytu Panna Gniewkowie si´gnà∏ po strza∏´ do ko∏czanu,król Krajny, jakby lekko uk∏oni∏ si´ i zniknà∏w porannej mgle. Odby∏o si´ to w absolutnej ci-szy. Ksià˝´ bez zastanowienia doskoczy∏ do ko-nia, wyrwa∏ go z ràk Janka i zanim ktokolwiekz pacho∏ków zdà˝y∏ obudziç rycerzy, ruszy∏ samw pogoƒ za upragnionà zdobyczà.

Tak zapami´ta∏ si´ w owej gonitwie, ˝e o bo-˝ym Êwiecie zapomnia∏. A by∏o mu to potrzeb-ne. Dopiero co uda∏o mu si´ st∏umiç bunt ry-cerstwa kujawskiego i po dziesićiu latach od-zyskaç kasztelani´ inowroc∏awskà. Z takim im-petem pogania∏ konia za umykajàcym jak wi-cher jeleniem, ˝e nie zauwa˝y∏, jak koƒ poniós∏i nie mo˝na ju˝ by∏o nad nim zapanowaç. Twarzmia∏ sch∏ostanà przez ga∏àzki i liÊcie, ig∏yi ciernie, co chwila uchyla∏ si´ przed co grub-szymi ga∏´ziami i obawia∏ si´, ˝e koƒ si´ wy-wróci. W pewnym momencie targn´∏o nim ol-brzymie szarpnićie, ∏uk zahaczy∏ o ga∏àê i wy-rwa∏ go z siod∏a, wytràcajàc mu bark i rzucajàcna drzewo. Upad∏ w krzewy cierniowe, dotkli-wie si´ raniàc i kaleczàc. Czyrznie otacza∏y goze wszystkich stron, ale to da∏oby si´ znieÊç,gdyby nie jego unieruchomiony bark i z∏amananoga. Pozosta∏o czekaç na towarzyszy.

Zaczà∏ rozmyÊlaç o ksi´˝nie Salomei, swojejo wiele m∏odszej ma∏˝once, która da∏a mu ju˝(nie liczàc kobia∏ek) trzech synów: Leszka,Przemys∏a i Kazimierza. Czy jeszcze spojrzyw jej radosne b∏´kitne oczy, czy us∏yszy jej per-listy Êmiech, rzewne pieÊni, czy doczeka prze-jćia kasztelanii inowroc∏awskiej, kruszwic-kiej, s∏oƒskiej przez synów, kogo osadzina Gniewkowie. Wspomina∏ ci´˝kie przeprawyze zbuntowanym rycerstwem kujawskim, my-Êla∏ nad sensem walki z bratem Leszkiemo Inowroc∏aw, zastanawia∏ si´, czemu nie mia∏poparcia wÊród rycerzy, czy nie rzàdzi∏ za suro-wo, mo˝e za du˝e zbiera∏ podatki? Na owychrozmyÊlaniach, mimo niemo˝noÊci ruchu, po-

twornego bólu w barku i nogach oraz doskwie-rajàcego pragnienia i g∏odu, zesz∏o mu trochćzasu. Wieczorem ogarnà∏ go jednak niepokójcoraz to wi´kszy. Zaczà∏ nawet podejrzewaçniektórych rycerzy z ∏owieckiej Êwity o zdrad´,ale nie – o wiernoÊci wi´kszoÊci z nich by∏Êwićie przekonany. Zrozumia∏, ˝e w pogoniza jeleniem wysforowa∏ si´ tak bardzo, ˝e nie sàw stanie go zrazu odszukaç. Nie by∏ w stanierozpaliç ognia, by mo˝na go by∏o zauwa˝yç.Czyrznie sta∏y si´ jego przekleƒstwem, zas∏a-nia∏y go i (gdyby np. zasnà∏) mo˝na by by∏o na-wet go nie zauwa˝yç. Kolejny raz król Krajnywymknà∏ si´ myÊliwym.

Natomiast w obozowisku pobudzeni prawiebrzaskiem krzykami pacho∏ków rycerze zdezo-rientowani, we mgle, rzucili si´ w pogoƒ za je-leniem i ksićiem, ale w przeciàgu kilku go-dzin powracali, nie mogàc znaleêç ˝adnych Êla-dów. Zasiedli przy ogniu, posilili si´ i bezrad-nie oczekiwali powrotu ksićia i kilku innych,którzy rzucili si´ w poÊcig, gubiàc orientacj´.Tamci po kilku godzinach dotarli, prócz nichzjawi∏ si´ równie˝ rumak Siemomys∏a, którypo och∏onićiu, wiedziony instynktem wróci∏do obozu. Znaleziono w trokach róg, wić ksià-˝´ nie by∏ w stanie daç sygna∏u. Domys∏omi spekulacjom nie by∏o koƒca. O jeleniu niktju˝ nie rozprawia∏. Pod dowództwem kasztela-na na S∏oƒsku zdesperowani rycerze obrado-wali do póênej nocy. Dowódca grodu zarzàdzi∏,˝e wszyscy (z wyjàtkiem kilku zostawionychna stra˝y pacho∏ków) z rana wyruszà w kierun-ku na pó∏nocny – wschód, wschód i po∏udnio-wy- wschód i tyralierà przeszukajà las. SkoroÊwit wyruszyli ochoczo mimo zmćzenia na po-szukiwanie ksićia. Minà∏ dzieƒ ca∏y i prawiewszyscy wieczorem stawili si´ na miejscu, nie-stety bez ˝adnych wieÊci o ksićiu. Brakowa∏okilku rycerzy i pacho∏ka Janka.

Tymczasem ten ostatni szybko odbi∏ od grupyi zaczà∏ przeszukiwaç las, szukajàc Êladów ko-pyt oszala∏ego konia i w∏aÊnie mia∏ wracaç, kie-dy spotka∏ trop. Wielkimi krokami zbli˝a∏ si´wieczór, wić u∏o˝y∏ si´ spaç a wczesnym ran-kiem biegiem ruszy∏ na poszukiwania. Uda∏omu si´ zachowaç trop, choç okolica by∏a ciasnoporoÊni´ta krzewami i dotkliwie k∏ujàcymicierniami. Czyrznie wbija∏y si´ ostrymi ciernia-mi raniàc rće i twarz pacho∏ka. Janko czujnienas∏uchiwa∏ i stara∏ si´ co chwil´ nawo∏ywaçksićia. Po jakimÊ czasie wyda∏o mu si´, ˝eus∏ysza∏ s∏abe st´kanie. Nie zwa˝ajàc na ranyzadane cierniowymi krzewami, przedziera∏ si´w kierunku g∏osu. I rzeczywiÊcie, dotar∏do swego pana, który ju˝ prawie postrada∏ na-dziej´ na odnalezienie go przez towarzyszy.

Janko wyciàgnà∏ ksićia z gàszczu czy˝ni, na-poi∏, opatrzy∏ rany, a potem zaproponowa∏, ˝eodszuka rycerzy i przyb´dzie z pomocà. Siemo-mys∏ nie mia∏ wyjÊcia, musia∏ mu zaufaç i li-


17

czyç, ˝e sprowadzi pomoc. Janko wyruszy∏i po wielu godzinach spotka∏ cz´Êç rycerzyz orszaku ksićia. Zaczà∏ opowiadaç o odnale-zieniu ksićia, a ze zmćzenia ciàgle powtarza∏o owych krzewach cierniowych, czyrzniach.A kiedy wyruszono po ksićia, szukano znówtych czyrzni, o których Janko rozprawia∏, tak˝e w koƒcu jego samego zacz´to przezywaçCzyrznikiem. Pacho∏ek, który mia∏ Êwietnà pa-mi´ç, bez trudu trafi∏ do terenów poroÊni´tychcierniami. Ksićia u∏o˝ono mi´dzy dwa koniei ostro˝nie przewieziono do Wis∏y. Wszyscy d∏u-go wspominali polowanie na króla Krajny, tym-czasem jeleƒ cieszy∏ si´ nadal wolnoÊcià.

Siemomys∏ mo˝e by∏ surowy i twardy, aleumia∏ doceniç poÊwićenie, odwag´, lojalnoÊçi umiej´tnoÊci- nawet u s∏ugi. Za uratowaniemu ˝ycia wkrótce pasowa∏ go na rycerza i nada∏mu olbrzymie terytorium wokó∏ owych krze-wów cierniowych na w∏asnoÊç z prawem loko-wania wsi. Nie trzeba by∏o d∏ugo czekaç. Czyrz-nik sprowadzi∏ do siebie kobiet´ ze S∏oƒskao wdzićznym imieniu Warcis∏awa, którà umi-∏owa∏ wielce, ale o której dotàd nie Êmia∏ nawetmarzyç, gdy˝ by∏a córkà rycerza a on tylko pa-cho∏kiem na us∏ugach kasztelana. Szybko po-wsta∏a osada, wieÊniacy wykarczowali terenprzy czy˝niach, a od imienia (przydomku)Czyrznika do wsi przylgn´∏a nazwa Czyrzniko-wo (Czyrnikowo).

I w zasadzie móg∏by to byç koniec legendy…Jeszcze chyba za ˝ycia naszego protoplasty

Czyrznika Czyrznikowo sta∏o si´ siedzibà para-fii, która obejmowa∏a na pewno Obrowo i ¸à-˝yn, a mo˝e Osiek nad Wis∏à i jeszcze któràÊz najbli˝szych miejscowoÊci, a wiec pobudowa-no tam poczàtkowo drewnianà kapliczk´ a mo-˝e ma∏y koÊció∏ek. MiejscowoÊç w niewyjaÊnio-nych okolicznoÊciach przesz∏a na w∏asnoÊç bi-skupów p∏ockich, którzy pobudowali tu muro-wany koÊció∏ gotycki w latach czterdzie-stych XIV wieku (najpóêniej w 1366-70 roku).

Po naszym dzielnym SiemomyÊle Czyrzniko-wo wraz z ca∏à kasztelanià s∏oƒskà przy ksi´-stwie gniewkowskim przesz∏o w rće wspo-mnianej ju˝ ˝ony – Salomei, najstarszego synaLeszka, póêniej najm∏odszego –Kazimierza

Potem kasztelani´ s∏oƒskà odziedziczy∏ synostatniego z Siemomys∏owiców – Ksià˝e- orygi-na∏ (mnich, krzy˝owiec) W∏adys∏aw Bia∏y a na-st´pnie przesz∏a (wraz z kasztelanià dobrzyƒ-skà, rypiƒskà i kikolskà po W∏adys∏awie Siemi-witowicu, synu ksi´˝niczki ruskiej Anastazjizwanym Garbaczem) w rće syna W∏adys∏awazwanego ¸okietkiem- Kazimierza znanego ja-ko Wielki. Po jego bezdzietnej Êmierci znalaz∏asi´ na krótko w r´kach W∏adys∏awa Opolczykawraz z ziemià dobrzyƒskà, którà ten˝e zostawi∏Krzy˝akom, a pod koniec XIV wieku wesz∏aw sk∏ad Korony Królestwa Polskiego.

A Czyrznikowo (Czyrnikowo), które wrazz prawobrze˝nà cz´Êcià kasztelanii s∏oƒskiej

wesz∏o w sk∏ad Ziemi Dobrzyƒskiej, prze˝ywa-∏o swoje wzloty i upadki. Po poczàtkowymÊwietnym rozwoju jako siedziby parafii troch´podupad∏o w wyniku wojen szwedzkich i epi-demii po „potopie”. W XVII/XVIII w. nastàpi∏rozwój osadnictwa, powsta∏o wiele kolonii i ru-munków. Tymczasem w koƒcu XVIII wiekuz wsi biskupiej sta∏o si´ w∏asnoÊcià znanegobogacza i utracjusza, polityka, pos∏a na sejmczteroletni, hrabiego Antoniego Norberta Na∏´-cza (herbu Na∏ćz), po którym pozosta∏a pa-miàtkowa tablica kruchcie koÊcio∏a. Jego córkaBarbara wysz∏a za mà˝ za Kwiryna Zieliƒskie-go herbu Âwinka, pobudowali dworek (któryzosta∏ zniszczony w 1945 roku), niestety nie do-czekali si´ potomka a ich gospodarstwo pod-upad∏o i przej´li je RoÊciszowscy herbu Ja-strz´biec. W XIX wieku siedzibà gminy by∏o sà-siednie Obrowo, gdzie rezydowali Romoccy(Cz´Êç rodu zosta∏a pochowana w rogu placuprzy koÊciele)…

Opracowa∏ (i cz´Êciowo wymyÊli∏ w 2004 r.)Dariusz Chrobak

Jak powsta∏o CzernikowoDawno, dawno temu wzd∏u˝ Wis∏y mi´dzy

P∏ockiem a Toruniem ciàgn´∏a si´ g´sta pusz-cza. Z rzadka nad brzegami rzeczek czy jeziorspotkaç mo˝na by∏o osady lub pojedynczeludzkie siedziby. Jedna z nich posadowi∏a sińa wysokim brzegu Jeziora Tekliƒskiego, skàdrozciàga∏ si´ malowniczy widok na lasy i jezio-ro. W chacie mieszka∏ gospodarz, cz∏ek praco-wity i bardzo pobo˝ny wraz ze swà ˝onà i jedy-nym synem Bartkiem. Choç ˝yli skromnie, jed-nak na niczym im nie zbywa∏o, gdy˝ hodowaliowce, które dostarcza∏y i mleka na sery i mi´k-kiej we∏ny na okrycia. Bartek od ma∏ego poma-ga∏ swym rodzicom w pracy i ch´tnie doglàda∏owiec, tym bardziej, ˝e domostwo le˝a∏o z dalaod innych siedzib i nie mia∏ towarzyszy do za-bawy. Pasàc owce, umila∏ sobie czas marzenia-mi o wielkich czynach, których w przysz∏oÊcidokona, a które dowiodà Êwiatu jego m´stwa.Nawet nie przypuszcza∏, ˝e przyjdzie mu go do-wieÊç ju˝ wkrótce.

KtóregoÊ dnia na poczàtku lata zawita∏ do ichchaty goÊç – pielgrzym w szarej zakurzonejopoƒczy. Bartek przysiad∏ w kàtku na ∏awiei chciwie ch∏onà∏ ka˝de s∏owo przybysza.

– Zmierzam do P∏ocka z wieÊciami dla bisku-pa i listem od przeora mojego klasztoru.

-Szcz´Êciarz z was- wyrwa∏ si´ Bartek.-Zoba-czycie miasto i b´dziecie mogli modliç si´w prawdziwym koÊciele.

– U nas nie ma Êwiàtyni- doda∏ z westchnie-niem, a rodzice przytakn´li jego s∏owom.

-Szcz´Êciem jest sama modlitwa- z uÊmie-chem odpowiedzia∏ zakonnik. – Modlitwa i po-znawanie S∏owa Bo˝ego…

-JesteÊcie z zakonu, to i na ksi´gach si´ pew-nie rozumiecie i Pismo czytacie- wypytywa∏niestrudzenie ch∏opak.


18

-A tak! Wielki to przywilej studiowaç s∏owanaszego Pana, ale i wielki obowiàzek- by g∏osiçje wszystkim wobec.

-Opowiedzcie jakà nabo˝nà histori´.- BartuÊpragnà∏ wykorzystaç ka˝dà chwil´ pobytu nie-codziennego goÊcia.

-Godna pochwa∏y jest twa pobo˝noÊç. A ˝eÊ,jak widzia∏em, jest pasterzem, pos∏uchajcie za-tem przypowieÊci o dobrym pasterzu, któràg∏osi∏ Jezus, by nauczaç o Bo˝ym Królestwie.

I pop∏yn´∏y s∏owa Ewangelii, a ca∏a ro-dzina s∏ucha∏a w ogromnym skupieniu i poko-rze. Pielgrzym zakoƒczy∏ jà tà uwagà:

– Pami´taj, synu, o s∏owach Pana, idê zawszeza jego naukà, a niczego si´ nie l´kaj, bo On ci´strze˝e jako swej owieczki.

Ch∏opiec d∏ugo w noc nie móg∏ zasnàç,rozpami´tujàc s∏owa mnicha. Nie dziwota, ˝erankiem nieco zaspa∏, a gdy wsta∏, okaza∏o si´,˝e pielgrzym ju˝ opuÊci∏ goÊcinne progi ichchaty.

Spiesznie ogarnà∏ si´ i wygna∏ owce na pa-stwisko, hen ku kraƒcowi jeziora.

Owce by∏y tego dnia jakieÊ trwo˝liwe; tozbija∏y si´ ciasno, to znów rozprasza∏y. BartuÊobawia∏ si´, ˝e to mo˝e bliskoÊç dzikiego zwie-rza p∏oszy stado, lecz gdy ko∏o po∏udnia ujrza∏nadciàgajàcy wa∏ granatowych chmur, zrozu-mia∏, ˝e po prostu przeczuwa∏y burz´.

Burze rozp´ta∏a si´ tak nagle, ˝e nie by-∏o czasu na powrót do domu. Zdà˝y∏ tylko przy-cupnàç w wykrocie i nakryç si´ p∏achtà, gdy lu-n´∏o jak z cebra, a pioruny zacz´∏y g´sto ude-rzaç w tafle jeziora. Ale burza jak szybko przy-sz∏a tak szybko odesz∏a. Ch∏opiec wype∏znà∏z ukrycia i pogna∏ owce ku domowi. Gdy liczy∏wchodzàce do zagrody sztuki, okaza∏o si´, ˝ejednej brakuje- ulubionego jagnićia z czarnàplamkà na czole. Bartek zasmuci∏ si´ i zafraso-wa∏. W chacie nie by∏o jeszcze nikogo. Tegodnia rodzice zbierali siano na odleg∏ej ∏àce i za-pewne z powodu burzy ich powrót opóêni∏ si´.Ch∏opiec by∏ zdany na w∏asne si∏y. Waha∏ si´,czy iÊç samemu na poszukiwania. Nigdy samnie zapuszcza∏ si´ daleko w g´stwin´, gdy˝w puszczy nie brakowa∏o groênych zwierzàt:dzików, wilków, rysi czy pot´˝nych ˝ubrów i tu-rów. Wówczas przypomnia∏ sobie s∏owa z opo-wieÊci mnicha; „Czy˝ dobry pasterz nie zosta-wia stada i nie idzie szukaç zaginionej owcy?”L´k minà∏, a Bartek starannie zamknàwszy za-grod´, ruszy∏ w kierunku lasu.

Minà∏ pastwisko i zag∏´bi∏ si´ w zielony mrokpuszczy. Bacznie nadstawia∏ uszu, czy nie doj-dzie go g∏os jagnićia lub dêwi´k dzwoneczka,który sam zawiesi∏ mu na szyi. Minà∏ kraniecjeziora, wspià∏ si´ parowem poroÊni´tym cze-pliwymi, k∏ujàcymi je˝ynami i wkroczy∏na równy teren, którym ∏atwiej by by∏o si´ po-suwaç, gdyby nie coraz ciaÊniejszy gàszcz krze-wów, wÊród których przewa˝a∏y te cierniste– g∏ogi, dzikie ró˝e i tarniny. Âcie˝ka wydepta-

na przez dzikie zwierz´ta stawa∏a si´ corazw´˝sza, w miar´ jak oddala∏ si´ od domu i jezio-ra. Zmierzcha∏o si´, gdy w ciasnym gàszczu ni-by w Êmiertelnej pu∏apce odnalaz∏ zagubionejagni´. Wyczerpane pobekiwa∏o cichutko,a spr´˝yste ga∏àzki tak mocno wczepi∏y si´w mi´kkie futro, ˝e nie mog∏o si´ nawet poru-szyç. Nim uwolni∏ zwierz´, Êciemni∏o si´ zupe∏-nie. Trzeba by∏o przeczekaç noc w puszczy, któ-ra wype∏ni∏a si´ dziwnymi odg∏osami polujà-cych nocà zwierzàt i ptaków. S∏ysza∏ wrzask ry-sia gdzieÊ w konarach drzew, pohukiwanie so-wy, t´tent p´dzàcego nieopodal stada ˝ubrówczy turów.

„Niczego si´ nie l´kaj. Módl si´.” – Te s∏owako∏ata∏y w g∏owie ch∏opca. Czu∏, ˝e ˝adne zwie-rz´ nie przedrze si´ przez kolczastà zapor´, jed-nak ca∏à noc czuwa∏ i odmawia∏ pacierze, wzy-wajàc pomocy najÊwi´tszej panienki i swegopatrona, Êwi´tego Bart∏omieja. Z pierwszymbrzaskiem wydosta∏ si´ z cierni i z jagnićiemna ramionach podà˝y∏ w stron´ wschodzàcegos∏oƒca, w stron´ domu.

Wielka by∏a radoÊç rodziców, którzy za-stawszy dom pusty, obawiali si´ najgorszego.Ch∏opiec opowiedzia∏ o burzy, o zaginićiuowieczki i o tym, co natchn´∏o go do poszuki-waƒ.

-Trzeba odszukaç i oznaczyç to miejsce, w któ-rym modlitwa okaza∏a swà zbawczà moc- zawy-rokowa∏ ojciec. Zabra∏ narz´dzia i wszyscy ra-zem ruszyli na powrót ciernistà dro˝ynà. Odna-leêli maleƒkà polan´, a gdy wyci´li cz´Êç kol-czastych zaroÊli, dostrzegli, ˝e jest to pi´knemiejsce, w którym kwitnàce lipy tworzy∏y z∏o-cisty pachnàcy kràg. PoÊrodku polany ustawilikrzy˝ i razem ukl´kli do modlitwy.

WieÊç o przygodzie ch∏opca przyciàga∏ana polank´ coraz to nowych ludzi, którzyna w∏asne oczy chcieli ujrzeç miejsce jego oca-lenia, a widzàc krzy˝, kl´kali i zatapiali si´w modlitwie. Zacz´to gromadziç si´ tuna wspólne mod∏y. Stopniowo polan´ karczo-wano, wycinano cierniste krzewy, a gdy krzy˝pochyli∏ si´ mocno i zmursza∏ od wilgoci, wy-budowano w tym miejscu nowy z kapliczkà.Pozostawiono przy niej jeden krzak g∏ogu, byswà ciernistà koronà otacza∏ g∏ow´ Tego, którycierpia∏ dla naszego zbawienia.

Gdy po latach spe∏ni∏o si´ pragnienie Bart∏o-mieja o w∏asnej Êwiàtyni i zapad∏a decyzjao budowie koÊcio∏a, nikt nie mia∏ wàtpliwoÊci,˝e nale˝y to uczyniç na owym miejscu, gdzieongiÊ w ciernistych krzewach modli∏ si´ o oca-lenie ma∏y ch∏opiec. A ˝e pami´ç ludzka prze-chowa∏a jego imi´, uproszono, by patronem ko-Êcio∏a zosta∏- Êwi´ty Bart∏omiej. A i wieÊ, którarozbudowa∏a si´ wokó∏ Êwiàtyni zachowa∏awspomnienie owych cierni, gdy˝ nazwano jà– Czernikowo.

Opracowa∏a na podstawie zas∏yszanych opo-wieÊci Gra˝yna Kasprowicz


19

Dariusz Chrobak

Mojej wsi(na wićej ni˝ 700-

lecie)

Wiosko w starorzeczudziejów

na ziemi najmniejszej wnaszej ojczyênie

opodal miastnajskromniejszych

wiosko z przestronnym widokiem do sercai do przesz∏oÊci s∏onej

ze Êladami gotyku w zakàtkach starej Êwiàtyniwitajàcej portalem wieków niby Êrednich

a przyjmujàcej ciep∏ym ludowym barokiemwn´trz

gdzie smutno uÊmiecha si´ Pani w ˝elaznejsukience

i Pani p´kni´ta na pó∏ pod ci´˝arem z´bowej korony czasu

wiosko o nazwie pe∏nej czerni i cierni co tak∏agodnie przyj´∏aÊ dziesićiolatka

ziemia tu pe∏na z∏otego piasku i srebrnej glinyna uboczu a blisko stàd do zieleni drzew lasów

do jezior b∏´kitu wody i mieniàcych si´ meandrów rzek

do pamiàtek po powstaniachi Êladów po wielkoÊci sàsiadów ucià˝liwych

blisko stàd do wiedzy ˝e zewszàd jest widok na cztery strony Êwiata

i˝ stàd mo˝na obejrzeç pe∏ni´ ksi´˝yca i s∏oƒce w zenicie

suknie w ludowe wzory zdj´li tu dawnoa tylko czasem zabrzmi wcale niezbyt swojsko

dobrzyniackie „jakembu∏”tu na co dzieƒ przyglàdajà mi si´ kasztany i

˝o∏´dzie w przykoÊcielnej aleikusi wzrok i nogi Babia Góra

ucz´ si´ Ciebiemoja wsi z cmentarnych nagrobków ˝o∏nierzy

AK dzia∏aczy KPPnauczycieli ksi´˝y ziemian emigrantów

postyczniowychz epitafium w kruchcie z na∏ćzkà

resztek uk∏adu cegie∏ wendyjskiegodo∏ków zarazowych od po∏udnia

i sygnaturki koÊcielnej z sygnarkiem bezserca

z twarzy przechodniów i s∏ów dziecidêwi´ków dzwonów odleg∏ych od baroku i

gotykubli˝szych ewangelii ol´drów

wsi poci´ta bitumem dróg˝elazem kolei

mo˝na si´ u Ciebie potargowaçjeszcze w niektóre Êrody

ziemi dobrzyƒskiej wycinekstàd droga na Lipno droga na Toruƒ

jak wstawanie do snu uk∏adanie

wracam tu ze stolic Europy ciàgle Ciebie jeszcze ciekawy

mo˝na tu jeszcze u Ciebie us∏yszeç bicie czyjegoÊ serca

Anna Dobrzyƒska

Czernikowo

Czernikowo.Wyraz z dziesićiu liter,

A tak wiele znaczy:Ciernie - od których pochodzi nazwa

Zbo˝e sierpem zbieraneEuropa- hotel przy g∏ównej trasie

Rynek w Êrody zaludnionyNagrody zdobyte przez regionalne zespo∏y

Iglaki w lesie szumiàceKoÊció∏ w stylu gotyckimOchotnicza Stra˝ Po˝arna

Wàskie dró˝ki mi´dzy polamiOczyszczalnia Êcieków zgodnie z wymogami

ekologów…

Martyna Szarszewska

***

Na mapce jest pewna miejscowoÊç,Nazywa si´ Czernikowo.No, a w tej miejscowoÊci

Ogrom przemi∏ej ludnoÊci.No i chyba nikt nie przeczy,

Jest tam wiele pi´knych rzeczy.Na wszystkie nie starczy kartka. Wić

wymieni´: KoÊció∏ Êwi´tego Bartka,Przedszkole, szko∏a, las,

W bibliotece ksià˝ki dla ka˝dego z nas.No a blisko Czernikowa

Równie ciekawa wioska si´ chowa.Zwie si´ Steklinek.

Nie ka˝dy wie o tym,˚e tam z jeziora wy∏owiono przedmioty.

Stanà si´ one eksponatami, B´dà zachwycaç turystów latami.

Mo˝na odpoczàç na ∏onie przyrody,A tak˝e prze˝yç ciekawe przygody.

Bardzo zachćam was,Przyje˝d˝ajcie tutaj sp´dzaç wolny czas.


opis zdj´ç na stronie 2

Zabytki Czernikowa

1 2 3

4 5 6

7 8 9

KWARTALNIK SAMORZĄDOWY GMINY CZERNIKOWO nr 4 • …15342,dwa-slowa-numer-specjalny.pdf · 3...

Documents

Transcript of KWARTALNIK SAMORZĄDOWY GMINY CZERNIKOWO nr 4 • …15342,dwa-slowa-numer-specjalny.pdf · 3...