Kurs quenyi - lekcja 14

8/3/2019 Kurs quenyi - lekcja 14

1/20

LEKCJA CZTERNASTAPrzypadki allativus i ablativus.Equi auta: dwa szczeglne

czasowniki. Kocwki zaimkw dzierawczych: nya-, -lya, -lva,-lma, -mma

PRZYPADKI ALLATIVUS I ABLATIVUSKocwka celownika -n przedstawiona w poprzedniej lekcji moe

niekiedy okrela cel czynnoci, jak wtedy, gdy doczana jest do gerundium:enyalien = "aby znw przywoa" (NO, s. 360). Jednak jest to raczejabstrakcyjne okrelenie celu; jak widzielimy, quenejski celownik moe rwnie

by tumaczony jako zwrot z przyimkiem "dla", albo odpowiada moe muzwyky polski celownik.

Jednak quenya posiada specjalny przypadek okrelajcy cel w bardziej

dosownym znaczeniu "do", "w kierunku", "naprzeciw"; aciski terminokrelajcy taki przypadek to allativus. Odpowiadajc mu quenejsk kocwk

jest -nna: Pod hasemEldanna w indeksie do NO Christopher Tolkien okrelit kocwk jako "przyrostek (...) ruchu w kierunku". Samo sowo Eldannanie

jest tu zym przykadem; mona je tumaczy jako "w stron Elfw" a uywanebyo przez Nmenorejczykw w odniesieniu do zatoki na zachodnim wybrzeuNmenoru wskazujcej kierunek Bogosawionego Krlestwa gdzie mieszkaliEldar. W Wypowiedzi Elendila powtrzonej przez Aragorna na jego koronacjikocwka -nna zawiera pene znaczenie "do" z sugesti ruchu w kierunku: Et

Erello Endorenna utlien = "zza Wielkiego Morza przybyem do rdziemia[Endor]." Por. take zdanie Sin Quent Quendingoldo Elendilenna (PM, s.401) - najwyraniej znaczce "Tak przemwi Quendingoldo do Elendila" (Albomoe "To powiedzia Quendingoldo Elendilowi"; znaczenie sowa sin nie jestcakiem jasne). List do Plotza wymienia formy allativusa dla cirya "statek" ilass "li": ciryanna "do statku" i lassenna "do licia". (Oczywicie akcent

pada teraz na samogosk w przedostatniej sylabie z powodu zbitki spgosekwprowadzonej w kocwce -nna: ciryAnna, lassEnna.) Jeli chcemy wic

powiedzie "do statku" w quenyi, nie uywamy zazwyczaj osobnego sowa

"do", ale stosujemy kocwk -nna: Lelyuvan i ciryanna.UWAGA: Poza -nna istniej rwnie lady starszego allativusa w quenyi. W praelfickim mia od form-da, pniej zredukowan do -d (WJ, s. 366). W quenyi to -dzmienio si w -z a potem -r, ktre spotkalimy juw wyrazie mir "do rodka" (znaczy do dosownie mi-r "w-do", por. mi "w"!) Jako e kocwka ta jest takasama jak kocwka liczby mnogiej -r jak w Eldar, przetrwaa ona tylko w garstce wyrazw oznaczajcych ruchdo albo w kierunku jakiego punktu. Wrd potwierdzonych przykadw mamy tar "w tamtym kierunku", oar"poza, daleko", yar "do ktrych" oraz mir "do rodka". Waciwie "do rodka" moe brzmie rwnie minna znormaln "wspczesn" kocwk-nna. Podobnie "w tamtym kierunku" moe brzmie tanna jak rwnie tar.

W liczbie mnogiej kocwka -nna zmienia si w -nnar, std lassennar"do lici" i ciryannar "do statkw" (np. lelyuvan i ciryannar "pjd dostatkw"). Kocowe -r pojawiajce si tutaj zdaje si by tym samym

elementem liczby mnogiej, ktry znamy z form mianownika takich jakEldar,ciryar.


2/20


3/20

"do pary statkw" i ablativus ciryalto "z pary statkw". Tych przykadwTolkien uy w Licie do Plotza, ale ponownie niepewne jest to, czy te samekocwki byy doczane do rzeczownikw, ktre tworz mianownik liczby

podwjnej za pomoc-u a nie -t. Uywajc Aldu jako naszego standardowego

przykadu, czy "do Dwch Drzew" brzmiaoby Aldunta czy po prostuAldunna? Podobnie czy "od Dwch Drzew" powinno brzmie Aldulto czyprosto Aldullo? Skaniam si bardziej do Aldunna, Aldullo, ale z brakupotwierdzonych przykadw nie moemy by tu pewni. (Patrz dokadniejszerozwaenie tego w Dodatku do kursu.)

Dodatkowe odcienie znacze allativusa i ablativusa:Podczas gdyzasadnicze znaczenia tych przypadkw to "do" i "od", mog one mie rwnieinne odcienie znacze.

Nie zawsze obecny jest koncept waciwego fizycznego ruchu do albo odczego. Zauwamy zastosowanie ablativusa w zwrocie z ksikiJ.R.R. Tolkien -

Artist and Illustrator: Itarild Ondolindello, "Itarild z Ondolind",identyfikujce Idril jako osob yjc w Gondolinie; quenejski dobrsownictwa nie oznacza koniecznie, e Idril opucia Gondolin. By moeablativus moe by uywany rwnie w inne sposoby, ktre nie sugeruj ruchu.Warto zauway, e odnonie quenejskiego czasownika ruc- "czu przeraenie istrach" Tolkien napisa, e wystpuje on w konstrukcjach " obiektuwzbudzajcego strach" (WJ, s. 415). Nie zapewni adnych dalszych informacjiani przykadw, ale "od" zazwyczaj wyraane jest w quenyi za pomoc

ablativusa. Skoro wic quenejski wyraz "potwr" to ulundo, by moe "boj sipotwora" tumaczyoby si jako rucin i ulundollo.

Jeli chodzi o allativus, nie zawsze znaczy on "do", ale moe rwniesugerowa "na": Znaczenia te s powizane z ten sposb, e przedmiot lecy"na" czym w pewien sposb rwnie zblia si "do" niego, chocia nie ma tuwaciwego ruchu. To zastosowanie allativusa w typowej sytuacji wie si zczasownikiem caita- "lee", jak w zdaniu z wersji prozaicznejNamri: Moricaita i falmalinnar, "ciemno ley na pienistych falach" (falma "pienista fala",tutaj nie tylko z kocwk allativusa -nnar, ale take ze znacznikiem "liczby

mnogiej czstkowej" -li, w tym kontekcie oznaczajcym wielk ilo fal. Winterlinearnym tumaczeniu w RGEO, s. 67 Tolkien zanalizowa falma-li-nnar

jako "pieniste fale-wiele-na"). Dalsze przykady na formy allativusa oznaczajce"na" znale mona w wierszu Markirya; mamy tam atalanti mindolinnar(albo mindonnar) "na zwalone wiee" oraz axor ilcalannar "na kociach

byszczcych".Jednak czytelnik powinien rwnie zauway, e podczas gdy allativus i

ablativus nie musz zawsze wskazywa na fizyczny ruch do albo od czego, ichpodstawowe znaczenie "do, w stron" i "od" moe by rwnie wzmocnione.

Zamiast oznacza po prostu ruch "w stron" czego, allativus moe wskazywarwnie na ruch "do rodka" czego. Wrd potwierdzonych przykadw mamy


4/20

ari lantier cilyanna "morza spady w otcha" (LR, s. 56) oraz mannarValion "do rk Vali [Valar]" (Pie Friel). Ablativus moe podobnie oznaczaruch "ze rodka" czego, a nie tylko "od" tego czego: wyraz sindanriellowystpujcy wNamrimona tumaczy jako "z wewntrz szarego kraju"

(cho w interlinearnym tumaczeniu w RGEO, s. 67 Tolkien podzieli to jakosinda-nrie-llo, "szary-kraj-z").Te dodatkowe zastosowania ablativusa i allativusa mog prowadzi do

pewnych niejasnoci: czy lenden i coanna naley interpretowa jako"poszedem w stron domu" czy "poszedem do domu"? Tam, gdzie mog

pojawi si takie trudnoci prawdopodobnie najlepiej jest uy niezalenegosowa mir (albo minna) jeli chcemy wyrazi "do rodka": Lenden mir/minnai coa. Jeli chodzi o "ze rodka" w odrnieniu od "z, od", Wypowied Elendila

pokazuje, e sowo et mona umieci przed form ablativusa aby sprecyzowaznaczenie: Et Erello (...) utlien, dos. "z wewntrz Wielkiego Morza

przybyem." Mona by nawet analizowa et "ze rodka" jako przyimek czcysi w ablativusem (tak jak "bez" czy si z dopeniaczem).

Dodawanie kocwek allativusa i ablativusa do rzeczownikwkoczcych si na spgoski: Przyrostkw -nna i -llo oraz ich odmian dla liczbymnogiej i podwjnej nie mona doda bezporednio do rzeczownikwkoczcych si na spgoski bez stworzenia niedozwolonych zbitek spgosek.Przykadowo allativus "do Elendila" nie moe brzmie **Elendilnna, gdyfonologia quenejska nie dozwala poczenia "lnn". Jak wskazuje forma

Elendilenna wystpujca w PM, s. 401 mona obej ten problem przezwstawienie samogoski czcej e przed kocwk przypadka. Formy ablativusai allativusa wystpujce w Wypowiedzi Elendila w WP mog by przykademwanie tego: et Erello "zza Wielkiego Morza" (Er: quenejska nazwaoceanu), Endorenna "do rdziemia" (Endor: w quenyi "rdziemie"). Jednakwyraz Er bywa rwnie cytowany w formie Er (SD, s. 305), a Endor jestskrcon form dawniejszego Endr, wic nie moemy by cakiem pewni,czy kocowe e pojawiajce si przed kocwkami przypadkowymi w formachErello, Endorenna nie jest po prostu czci samych rzeczownikw. Z drugiej

strony przykad Elendilenna niemal z pewnoci zawiera czc samogosk e,gdy nie ma powodw aby podejrzewa, e imi Elendil kiedykolwiekkoczyo si na -. Tak wic podstawow strategi dla unikania niechcianychzbitek spgosek przed kocwkami przypadkowymi jest prawdopodobniewstawianie -e- przed kocwk.

Naley jednak zauway, e w przypadku rzeczownikw z liczbiemnogiej wymagajcych samogoski czcej, zdaje si, e preferowane jestraczej -i- ni -e-. Wspomnielimy ju, e w wierszu Markirya Tolkien uyelenillor jako ablativusa liczby mnogiej od elen "gwiazda". W skutek tego

kocwk ablativusa lm -llor zostaa dodana do mianownika lm eleni. Jedna zwersji wiersza Markirya zawieraa rwnie mindoninnar jako allativus lm "na


5/20

wiee" (zanim Tolkien zdecydowa si na wersj skrcon, patrz niej). Tutajkocwka lm allativusa zostaa dodana do mianownika lm mindoni "wiee".

UWAGA: Zauwamy jednak, e rzeczowniki na - z liczb mnog mianownika na -i (np. lass "li",lm lassi) nie zmieniaj swojego kocowego - na -i przed -nnar albo -llon / -llor. List do Plotza wskazuje, e lmforma allativusa i ablativusa od lass to lassennar i lassellon a nie **lassinnar, **lassillon. Por. take raxellor

a nie **raxillor jako ablativus lm od rax "niebezpieczestwo" (VT44, s. 5). Kocwki allativusa / ablativusa spo prostu dodawane do nie odmienionego rzeczownika na -. W tej kwestii ablativus i allativus rni si oddopeniacza - rzeczownik tworzcy mianownik liczby mnogiej na -izawsze otrzymuje t kocwk przeddodaniem kocwki dopeniacza liczby mnogiej -on - dopeniacz lm od lass to lassion a nie **lasseon.

Jeli nie wstawia si samogoski czcej, inn metod na pozbycie siniechcianych zbitek spgosek jest po prostu ominicie kocowej spgoskirzeczownika, ktry ma otrzyma kocwk przypadkow. Szczeglnie wtedy,gdy kocowa spgoska rzeczownika jest identyczna z pierwsz spgoskkocwki, te dwie spgoski mog si po prostu poczy. Jak wspomniaemwyej Tolkien uy najpierw mindoninnar jako liczby mnogiej allativusa odmindon "wiea". Ale potem zdecydowa si porzuci samogosk czc przed-nnar i wprowadzi form skrcon: mindonnar, co stanowo po prostumindon-nnar. Jak wida kocowe -n z mindon czy si w pierwszym n zkocwki -nnar. Bardziej znanym przykadem jest Elenna (odElen-nna) jakonazwa Nmenoru. Podywszy za Gwiazd Erendila przed ocean do nowejziemi Edainowie "nazwali j Elenn, co znaczy W Stron Gwiazd" (Akallabth;

por. NO, s. 360: Elennanr = "Ziemia zwana Ku Gwiazdom"). W podobnysposb by moe ablativus od Menel "niebo" mgby - a nawet powinien -

brzmie Menello (Menel-llo) a nie Menelello.UWAGA: Mona si zastanawia jak traktowane s pewne szczeglne formy rdzeni. W przypadku

talan, talam- "podoga" allativus "do podogi" albo "na podog" mona by prawdopodobnie wyrazi jakotalamenna ze wstawion samogosk czc (ablativus niemal z pewnoci brzmiay talamello), ale by moemoglibymy wyj rwnie od talan i uy talanna (od talan-nna) jako allativusa? A co z rzeczownikamitakimi jaktoron, torn- "brat"? Czy "do brata" brzmiaoby tornenna z czc samogoske pomidzy rdzeniema kocwk zaimkow, czy po prostu toronna od toron-nna? Na tym etapie nie sposb powiedzie co Tolkienzaakceptowaby jako poprawn queny. Nie odrzucabym adnej z tych moliwoci jako bdnej.

Wyglda na to, e kocowe -n czterech stron wiata Formen, Hyarmen,Rmen, Nmen "pnoc, poudnie, wschd, zachd" regularnie wypada przedkocwkami allativusa, ablativusa i miejscownika (miejscownik omwimy wnastpnej lekcji). Jedna z przystani na wschodzie Nmenoru nazywana byaRmenna, dosownie "na wschd" (patrz haso w indeksie do NO i por. LR, s.

47) - najwyraniej dlatego, e statki stamtd odpyway za wschd. OczywicieRmen-nna > Rmenna jest tylko kolejnym przykadem ostatniej spgoskirzeczownika czcej si z pierwsz spgosk kocwki, gdy w tym

przypadku s one identyczne. JednakNamrizawiera przykad Rmello "zewschodu" jako ablativus od Rmen "wschd", a tu nie ma wtpliwoci, ekocowe -n zostao pominite aby unikn niedozwolonej formy **Rmenllo.By moe Rmenello w samogosk czc byoby rwnie poprawn form,ale jak wspomniaem wyej formy skrcone zdaj si by norm w przypadkuwyrazw okrelajcych cztery strony wiata odmienionych w allativusie lub

ablativusie.


6/20

EQUIAUTA: DWA SZCZEGLNE CZASOWNIKI Czasownikequ: Wczeniej wprowadzilimy ju quenejski czasownik

"mwi" albo "powiedzie": quet- (aoryst quet, czas teraniejszy quta, czasprzeszy quent). Jednak czasownik ten nie zawsze jest uywany; istnieje

alternatywny wyraz, ktry mona stosowa do wprowadzania cytatw. W WJ, s.392 Tolkien wspomina o

(...) ciekawej i najwyraniej archaicznej formie, ktra przetrwaa tylko wjzykach Amanu: [praelfickie] *ekw, q[uenejskie] eque, t[eleriskie] epe.Nie ma ona form czasw (...) zazwyczaj uywana jest albo przed nazwwasn (lp albo lm) albo penym zaimkiem niezalenym i znaczeniu mwi

/ mwialbopowiedzia(a) / powiedzieli. Potem nastpuje cytat, albobezporednio, albo rzadziej porednio po spjniku "e" [np. "Galadrielapowiedziaa, e chce wyruszy do rdziemia"]

Jeli chodzi o odmian, equ moe by najprostszym czasownikiem wcaym jzyku. "Nie ma ona form czasw", tak wic equ mona interpretowaalbo jako czas przeszy "powiedzia", albo jako teraniejszy "mwi()", zalenieod kontekstu (by moe obejmuje take czas przyszy "powie[dz]"!) Uywany

jest gownie tam, gdzie podmiotem jestpeny zaimek niezaleny (omwionydalej w tym kursie) albo nazwa wasna (nie rzeczownik pospolity). Zauwamyrwnie szyk wskazywany przez Tolkiena: wyraz equ wystpujeprzed

podmiotem. Tolkien nie poda waciwych zda zawierajcych wyraz equ, ale

na podstawie podanych przez niego informacji co takiego musi by moliwe:

Equ Elendil: "Et Erello Endorenna utlien."Elendil mwi / powiedzia: "Zza wielkiego Morza przybyem do

rdziemia."

Tolkien przetumaczy equ nie tylko jako "mwi", ale te jako "mwi".Wyglda wic na to, e w przeciwiestwie do normalnych czasownikw equnie przyjmuje kocwki -r nawet wtedy, gdy ma podmiot w liczbie mnogiej

albo kilka podmiotw. Zauwamy, e Tolkien napisa, e equ jest zazwyczaj"uywane (...) przed nazw wasn (lp albo lm)". Nazwy wasne normalnie niewystpuj w liczbie mnogiej (poza przypadkami takimi, jak "w tym mieciemieszka wielu Janw"), tak wic kiedy Tolkien pisa o nazwach wasnych "lm",

prawdopodobnie mia na myli kilka nazw wasnych wystpujcych razem.Musimy wic zaoy, e takie zdanie byoby do przyjcia:

Equ Altariel an Teleporno: "Utlienn Valinorello."Altariel i Teleporno [Galadriela i Celeborn] mwi / powiedzieli: "

Przybylimy z Valinoru" (zauwamy kocwk -mm dla liczby podwjnej"my"!)


7/20

Tolkien wskaza, e equ rzadko przyjmowao jakiekolwiek przyrostki,zazwyczaj nawet nie kocwki zaimkowe (WJ, s. 392), chocia mog wystpiformy takie jakequen "powiedziaem". (WJ, s. 415).

Nie mona popeni bdu zastpujc equ form czasownika quet-normalnie odmienion (Elendil quet / quent "Elendil mwi / powiedzia",Altariel ar Teleporno quetir / quenter "Galadriela i Celeborn mwi /

powiedzieli") Tam, gdzie podmiot nie jest nazw wasn ani penym zaimkiemniezalenym, wyglda na to, e forma quet- byaby preferowana: I ns quent"kobieta powiedziaa". By moe istotny jest te szyk zdania. Tolkien napisa,e equ uywane jest do wprowadzenia cytatu wystpujcegopo nim; jeliosob mwica jest wymienionapo cytacie, by moe lepiej jest uy formyquet-, np.

Equ Elendil: "Utlien." = Elendil powiedzia "Przybyem."ale:"Utlien" Elendil quent = "Przybyem" powiedzia Elendil.

Rwnie w zdaniu, gdzie nie jest wymieniony porednio ani bezporedniocytat najlepiej prawdopodobnie uy formy quet-. Por. wspominany wyej

potwierdzony przykad Sin Quent Quendingoldo Elendilenna (PM, s. 401) -najwyraniej znaczcy "Tak przemwi Quendingoldo [= Pengolodh] doElendila". By moe quent mona by zastpi tu equ - ale prawdopodobnie

nie.

Czasownikauta-: Czasownik ten oznacza "przemija" albo "odchodzi,opuszcza (miejsce w mylach osoby mwicej)" (WJ, s. 366). CzytelnicySilmarillionu natknli si w rozdziale 20 na fragment okrzyku bojowego: Auta ilm! "Noc przemija!"

Zgodnie z zasadami wyoonymi jak dotd w tym kursie czasownik tenjest do nieregularny, chocia Tolkien by moe nie myla o nim w tensposb: w WJ, s. 366 odnosi si do rnych jego "regularnych" form. W kadym

razie czas przeszy od auta- to nie **autan jako moglibymy si tegospodziewa. Istnieje waciwie kilka moliwych form czasu przeszego. Jedn znich jest anw, stworzone na pomoc wrostka nosowego od pierwotnegordzenia wyrazuAWA; kocwka -ta w auta- (pierwotne ?awat-) nie wystpujew ogle w tej formie przeszej. Jednak forma anw bya "spotykana jedynie w

jzyku archaicznym", tak wic skupimy si na formach bardziej"wspczesnych".

Istniejdwa zestawy form czasu przeszego i perfektu dla czasownikaauta-, ktre maj nieco inne odcienie znaczenia. Jeli znaczy on "odszed" w

czysto fizycznym sensie, o kim kto opuci jedno miejsce i poszed w inne,uywana jest forma czasu przeszego oant. Wedug Tolkiena forma ta jest


8/20

"regularna dla czasownika na -ta tej klasy" (chocia wikszo czasownikw na-ta zdaje si tworzy czas przeszy przez zwyke dodanie kocwki -n). Tenczas przeszy ma pochodzi od awant, najwyraniej formy awat z wrostkiemnosowym a w quenyi formy te regularnie rozwiny si w oant i auta. (Jeli

chodzi o zmian awa > oa por. pewien wyraz wprowadzony w poprzedniejlekcji hroa "ciao", ktre Tolkien wywid od pierwotnegosraw.) - Czasperfektod auta- uywanego w tym samym "fizycznym" znaczeniu to oanti ="odszed [w inne miejsce]". Ta forma perfektu najwyraniej jest po wpywemczasu przeszego oant. Tolkien zauway, e forma oanti wykazuje "intruzjn z [formy czasu] przeszego" (WJ, s. 366) - normalnie wrostek nosowy niewystpuje w czasie perfekt.

Drugi zestaw form czasu przeszego i perfektu czasownika auta- zdaje siby rwnie nieregularny. Alternatywny czas przeszy to vn, a perfekt avni.Pierwsza sylaba vn najwyraniej jest quenejsk pochodn od w (WJ, s. 366,najwyraniej kolejna manifestacjaAWA), podczas gdy kocwka -n musi bynormaln kocwk czasu przeszego. (Ponownie forma perfektu zdaje si by

pod wpywem czasu przeszego - n z vn wkrada si w perfekt avni.)Forma vn i odpowiadajcy jej perfekt avni nabray bardziej

"abstrakcyjnego" znaczenia ni formy oant, oanti. Vnnie oznacza "odszed(w inne miejsce)", ale raczej "znikn", "przemin". Perfekt avni wystpuje(ze znacznikiem liczby mnogiej -r) wNamriw zdaniu yni ve lint yuldaravnier = dos. "dugie lata miny jak szybkie yki". To zdanie dobrze ilustrujeznaczenie tego perfektu, gdy oczywicie nie chodzi tu o to, e yni czyli

"dugie lata" odeszy w inne miejsce (por. oantier!). One po prostu miny iteraz ich nie ma. Tam, gdzie podmiot jest bardziej namacalny ni "dugie lata"formy vn / avnir sugerowaby, e podmiotznik, jeststracony, umaritd.

Tolkien wskaza, e znaczenie vn / avni jest pod wpywempowizanego sowa vanwa "miniony", "przeszy", "stracony". Pojawia si onodwa razy wNamri: S vanwa n, Rmello vanwa, Valimar = "stracony,stracony Valimar dla tych, co zostali na wschodzie". W WJ, s. 366 Tolkiennazywa vanwa "imiesowem biernym" od auta-, chocia najwyraniej nie maon zwizku z imiesowami biernymi, ktre omawialimy wczeniej w tym

kursie (tworzonymi przez kocwk -na lub -ina). Istniej pewne dowody naistnienie alternatywnego, rzadszego imiesowu na -nwa. Jednak dla naszychcelw nie ma duego znaczenia czy nazwiemy vanwa imiesowem czy po

prostu przymiotnikiem odczasownikowym (jak robi to Nancy Martch w swojejBasic Quenya).

UWAGA 1: Jak wspomniaem w lekcji smej, by moe Tolkien piszcNamrimyla o wyrazieavnier jako o perfekcie od wymienionego wEtymologiach czasownika vanya- "i, odej, znikn" (patrzhaso WAN). Powinnimy jednak przyj koncepcj z czasw po WP o czasowniku auta-, pojawia si on wkocu w podstawowym rdle, jakim jest Silmarillion. Co ciekawe, wyraz przymiotnikowy vanwa "miniony,przeszy, stracony" znale mona ju w Leksykonie qenejskim z roku 1915 (QL, s. 99) i zachowa si od przezwszystkie etapy rozwoju quenyi.


9/20

UWAGA 2: WEtymologiach pod hasem GAWA wymieniony jest osobny wyraz auta- "wynajdowa".Wyglda na to, e pniejszy czasownikauta- "odej" nie istnia jeszcze na etapie, gdy Tolkien pisa Etym.Jeli jednak zaakceptujemy oba te czasowniki jako aktualne w jednej formie quenyi, bdziemy mogli rozrniaje w niektrych czasach, gdy auta- "wynajdowa" moe mie najprostszy czas przeszy autan.

KOCWKI ZAIMKW DZIERAWCZYCHOmwilimy ju pewn ilo kocwek zaimkowych, ktre monadodawa do czasownikw i ktre funkcjonuj jako podmiot: -ny (bardzo czstoskracane do -n) "ja", -ly "ty, wy", -nt "oni" oraz -lv i -lm "my" (wczne iwyczne, mamy rwnie -mm i -ngw jako inne kocwki na "my", ale ichdokadne zastosowanie w pniejszych etapach wiecznie ewoluujcegoscenariusza Tolkiena nie jest jasne). Wspomnielimy rwnie, e quenejskiezaimki zazwyczaj wystpuj postaci kocwek a nie osobnych wyrazw.

Zaimki mog rwnie opisywa posiadanie albo wasno. Wrdpolskichzaimkw dzierawczych mamy "mj" (oraz "moja", "moje", "moi"),"twj", "nasz", "ich". Rwnie dla tych zaimkw quenya posiada kocwki,cho s one, jak wskazuje logika, doczane do rzeczownikw a nieczasownikw. Przykadowo kocwka "mj" to -nya. Zatem "mj dom" tocoanya, podczas gdy "mj kraj" brzmiaoby nrenya. Akcent pada teraz nasylab przed kocwk zaimkow: co-A-nya, n-RE-nya. Wszystkie kocwkizaimkowe zaczynaj si na zbitk spgosek a zgodnie z normalnymi zasadamiakcent pada na przedostatni sylab gdy po samogosce w niej wystpuje zbitkaspgosek.

Zauwamy, e wszystkie wprowadzone dotd kocwki podmiotu kocz

si na samogosk -: -ny "ja", -ly "ty, wy" itd. Odpowiadajce im kocwkidzierawcze mona wywie prostozmieniajc ostatni samogosk na -a,,zatem:

-ny "ja" / -nya "mj"-ly "ty, wy" / -lya "twj, wasz"-lv "my" (wczne) / -lva "nasz" (wczne)-lm "my" (wyczne) / -lma "nasz" (wyczne)

Tak wic poza coanya "mj dom" moemy mie coalya "twj dom",podczas gdy zarwno coalva jak i coalma tumaczyoby si na polski jako "naszdom".

UWAGA: Jeli chodzi o rozrnienie midzy wcznym a wycznym "nasz" odpowiada ono cilernicy midzy wcznym a wycznym "my", wyjanionej w poprzedniej lekcji. Std "nasz dom" wyraane jestjako coalva jeli ci, do ktrych si mwi nale do wacicieli domu i w ten sposb swczeni w wyraz "nasz".Odwrotnie, coalma uywana si jako "nasz dom" jeli mwimy do kogo, kto nie naley do wacicieli domu inie zalicza si do wyrazu "nasz"

Zdaje si rozsdnym zaoeniem, e kocwka -nt "oni" ma swjodpowiednik-nta "ich", chocia przyrostek ten nie jest potwierdzony wopublikowanych materiaach. Jedynym problemem moe by to, e jest ona taka

sama, jak kocwka allativusa liczby podwjnej, ale w kontekcie nie byobytrudno okreli czy, powiedzmy, ciryanta naley interpretowa jako "do pary


10/20

statkw" czy "ich statek". Prawdopodobnie kocwki te mona by nawetpoczy: ciryantanta "do ich pary statkw"! Nie bd tworzy adnychwicze opartych na niepotwierdzonej kocwce -nta "ich", ale sdz, e

bezpiecznie mona uywa jej przy pisaniu.

czenie kocwek zaimkw dzierawczych z kocwkami przypadkw iliczb: czenie tych dwch rodzajw ukazuje prawdziw ilo form, jakie moe

przyj quenejski rzeczownik. Daje nam to setki moliwych kombinacji, ale sone tym wanie - kombinacjami - uyte tu kocwki w adnym wypadku nie sa tak liczne, tak wic obcienie pamici uczcego si nie jest zbyt wielkie.

Mamy tu sambelya "twj pokj" (samb "pokj, komnata" + -lya "twj,wasz") odmienione przez wszystkie omwione dotd w kursie liczby i

przypadki. Nawet jeli lista ta wyda si z pocztku skomplikowana iprzytaczajca, atwo mona odkry, e jest ona doskonale regularna i w pewiensposb nie zawiera wcale nowych informacji - trzeba zacz tylko od sambelya"twj pokj" i traktowa go jak kady inny rzeczownik na -a, dodajc normalnekocwki liczby i przypadka. Jedyn konsekwencj jest to, e nowy wyraz maliczb mnog na -r (sambelyar "twoje pokoje"), chocia samb "pokj"wystpujce samo miaoby liczb nog na -i (sambi "pokoje").

MIANOWNIK / BIERNIK: liczba pojedyncza sambelya "twjpokj",podwjna sambelyat "twoja parapokoi", mnoga sambelyar "twojepokoje".(W archaicznej quenyi, ktra miaa osobny biernik, napotkalibymy

prawdopodobnie B. lp sambely i B. lm sambelyai, ale w tym kursie nieuywamy oddzielnych form biernika.)

DOPENIACZ: lp sambelyo "twojegopokoju" (kocwka dopeniacza-o regularnie zastpuje kocowe -a zsambelya mimo, e to -a jest tu czciinnej kocwki), podwjna sambelyato "twojej parypokoi", lm sambelyaron"twoichpokoi".

POSSESSIVUS: lp sambelyava "twojegopokoju ", podwjna ?sambelyatwa "twojej parypokoi", lm sambelyaiva "twoichpokoi". (Chocia

podajemy tu to samo tumaczenie dla dopeniacza i possessivusa, istniej

oczywicie pewne subtelne rnice znaczenia, ktre je dziel.) CELOWNIK: sambelyan "twojemu pokojowi", podwjna sambelyant

"twojej parzepokoi", lm sambelyain "twoimpokojom". ALLATIVUS: sambelyanna "do twojegopokoju", podwjna

sambelyanta "do twojej parypokoi", lm sambelyannar "do twoichpokoi". ABLATIVUS: sambelyallo "z twojegopokoju", podwjna

sambelyalto "z twojej parypokoi", lm sambelyallon (albo -llor) "z twoichpokoi". (W przypadku allavitusa i ablativusa akcent pada na samogosk przedkocwk przypadkow [np. sambelyAllo], zgodnie z normalnymi zasadami

akcentowania - ktre dotycz kadej wymienionej tu formy.


11/20

UWAGA: Wypowied Elendila zawiera sowa sinom maruvan, ar hildinyar dos. "w tym miejscuzamieszkam i moi dziedzice". Z przykadu hildinyar "moidziedzice" mona by wnioskowa, e rzeczowniki wliczbie mnogiej w formami lm na -i (jakhildi "dziedzice") powinny przyjmowa t kocwk przedkocwkami zaimkowymi i drugorzdnymi znacznikami liczby mnogiej (jak-nya- oraz -r w hildinyar). Jelitak, "twoje pokoje" powinno brzmie sambilyar a nie sambelyar jak zasugerowaem wyej. Jest to moliwe, alehildinyar ma swoje wasne cechy szczeglne, patrz niej.

Zauwamy, e kocwki zaimkw dzierawczych s normalnie dodawanenajpierw, a kocwki dla liczby i przypadka dopieropo nich: "z twojego

pokoju" to zatem sambelyallo a nie sambellolya. Uywajc przykadunapisanego przez Tolkiena Anar caluva tielyanna dos. "Niech soce wiecinatwojdrog" (NO, s. 20). Rzeczownikti "droga" wystpuje tu w poczeniuz przyrostkiem zaimkowym -lya "twj" a tielya "twoja droga" jest dalejrozwinite przez kocwk allativusa -nna "na" aby wyrazi "na twoj drog".(W pewnych opublikowanych pomiertnie tekstach Tolkiena pojawia si

odwrotny szyk, wic by moe "na twoj drog" mogoby take brzmietiennalya. Ale kolejno "najpierw kocwka zaimkowa, potem kocwkaprzypadkowa" zdaje si by najbardziej kanoniczna i jest konsekwentnieuywana w tym kursie.)

Inny przykad rzeczownika posiadajcego zarwno kocwk zaimkowjak i kocwk przypadka pojawia si w najsynniejszym elfickim pozdrowieniu"gwiazda byszczy nad godzin naszego spotkania": Elen sla lumenn'omentielvo. W tej lekcji wreszcie poznalimy ca gramatyk potrzebn do

penego zrozumienia tego zdania: Elen "gwiazda", sla "wieci" (czas

teraniejszy cigy czasownika sil-), lmenn' albo w penej formie lmenna "nagodzin" (rzeczowniklm "godzina" + kocwka allativusa -nna "na") iwreszcie wyraz istotny w aktualnych rozwaaniach: omentielvo. Naley goanalizowa jako rzeczownik abstrakcyjny (albo gerundium?) omenti"spotkanie" + kocwk -lva jako wczne "my" (potwierdzone jak dotd tylkotutaj), a omentielva "nasze spotkanie" posiada tu jeszcze kocwk dopeniacza-o wyraajc "naszego spotkania": std omentielvo, gdy kocwka -ozastpuje kocowe -a.

Pierwsze wydanie WP (1954-55) zawierao omentielmo zamiastomentielvo, ktr to wersj Tolkien wprowadzi w poprawionym wydaniu wroku 1966). Jeli chodzi o wytumaczenie tej zmiany, opublikowano dosprzeczne i niejasne informacje. Tolkien najwyraniej stworzy "wewntrzne"wyjanienie dla tej zmiany, krtko streszczone przez jedn z uwag HumphreyaCarpentera w zbiorze listw Tolkiena pod jego redakcj (Listy, s. 674, przypisdo listu nr 205):

Elficki jzyk quenya ma podwjn fleksj, zalen od liczby osb;Tolkien kiedy zauway, e niezrozumienie tego jest "bdem

powszechnie popenianym przez miertelnikw". Podobnie jest w tym

wypadku. Tolkien sporzdzi notatk mwic, e w "Ksidze Tana zMinas Tirit" - jednym z domniemanych rde Wadcy Piercieni - bya


12/20

pisownia omentielvo, lecz e w (zaginionym) rkopisie prawdopodobniebyo omentielmo i e omentielvo, sdzc z kontekstu, jest formprawidow.

Caa ta sprawa jest raczej niejasna i bardzo chcielibymy zobaczy rda,jakie Carpenter ma dla tego tajemniczego wyjanienia. Co waciwie jestpomyk wystpujc w "(zaginionym) rkopisie" (!) napisanym przez samegoFroda Bagginsa (!!)? Dlaczego omentielmo jest niepoprawne a omentielvo

poprawne "sdzc z kontekstu"? Zgodnie z tym rdem zwizana jest z tym"podwjna fleksja". W pierwszej wersji tego kursu zinterpretowaem tonastpujca: Frodo mwic do Gildora "gwiazda byszczy nad godzin naszegospotkania" powinien by uypodwjnego "my". Nie wyglda to na racy bd,gdy mwic "nasze spotkanie" Frodo mg odnosi si do swojej grupy(hobbitw) spotykajcej grup Gildora (Elfw). Zatem liczba zwizanych osbznacznie przekraczaa dwa i mnogie "nasz" byoby jednak poprawne. Mimo to

jedyny wniosek, jaki mog wycign z niejasnej uwagi Carpetnera to to, eomentielvo znaczy "naszego (podwjnego) spotkania", podczas gdyomentielmo znaczyoby "naszego (mnogiego) spotkania". Staraem si

powiza jako -v- z zaimkw na -lv- z kocwk liczby podwjnej -u, tak wiczaimki na -lv- odnosiby si dopodwjnego "my" wskazujcego jedynie na dwieosoby: "ty i ja".

Jednak do wczeniej pojawio si inne wytumaczenie tej maej pomykigramatycznej Froda - bdu miosiernie poprawionego w "Ksidze Thana z

Minas Tirith" przez pniejszego skryb. Dick Plotz, zaoyciel Tolkien Societyof America i adresat Listu do Plotza sam popeni bd, ktry poskutkowa

bdn wersj w niektrych amerykaskich wydaniach WP. Oto jego wyznanie,zacytowane zaIntroduction to Elvish z roku 1978 (pod redakcj Jima Allana),s. 20:

Oryginalna wersja toElen sla lumenn' omentielmo, co znaczy dosownie"Gwiazda byszczy nad godzin naszego (mojego, jego, jej, NIE twojego)spotkania". Tolkien po namyle zmieni to na omentielvo, "naszego

(mojego, twojego, by moe jego lub jej) spotkania". Bya to oczywiciepoprawna zmiana i tak wystpio to w najwczeniejszych wydaniachwydawnictwa Ballantine.Ja jednak uznaem to za oczywisty bd i

przekonaem Ballantine do POPRAWIENIA tego! Ta "poprawka"wprowadzia kolejny bd gdy [jak w kocu wydrukowano] omentilmo, oile mi wiadomo, nie znaczy nic. Teraz nie chc tego zmieni, poniewa tozbyt kosztowne. Ale omentielvo jest poprawne. Przepraszam zazamieszanie.

(O ile wiem w aktualnych wydaniach amerykaskich bd spowodowanyprzez dobre w zamyle, ale le ukierunkowane starania pana Plotza zosta ju


13/20

poprawiony.) Tak wic Plotz mwi nam tu, e omentielvo zawiera wczne"my" (ktre jest poprawne w tym kontekcie), podczas gdy odrzucona formaomentielmo zawiera "my", ktre Tolkien ostatecznie uzna za wyczne (azatem w tym miejscu nieodpowiednie, gdy Frodo mwic "nasze spotkanie"

oczywicie wcza Elfw, do ktrych mwi do "nas"). Nie jest to wyjanienie,ktre zasugerowa Carpenter w cytowanym wyej przypisie do listu nr 205,gdzie problem zdaje si opiera raczej o "podwjn fleksj" lub jej brak. JednakPlotz sugeruje, e jego wyjanienie oparte jest na licie, ktry otrzyma odTolkiena, chocia list ten najwyraniej ju nie istnieje (szkoda... zarwnolingwici tolkienowscy jak i kolekcjonerzy byliby bardzo zainteresowani).

W styczniu 2002 r. mielimy Vinyar Tengwar#43, gdzie redaktorzykomentuj "restrukturyzacj systemu zaimkowego, ktra poprzedzia

poprawione wydanie Wadcy Piercieni" (s. 6). Jedna ze zmian wizaa si z"przesuniciem -lm- do -lv- jako znacznika" mnogiego wcznego "my, nasz".(Poprzednio -mm- byo wyczne a -lm- wczne; teraz Tolkien ustali -lm- jakowyczne podczas gdy -lv- zostao wprowadzone jako nowy zaimek wczny,zastpujc -mm-, ktre wedug VT43, s. 6 stao si teraz "podwjne"...

Najpniej na tym etapie mona zrozumie uwag Christophera Tolkiena w SD,s. 440 - e cige zmiany jego ojca s "czsto frustrujce dla tych, ktrzy badaj

jego jzyki"!) Informacje z VT43 zdaj si potwierdza wyjanienie Plotza natemat zmiany omentielmo > omentielvo, ale nie popieraj jake niejasnej uwagiHumphreya Carpetnera w Listach, s. 674.

Bill Welden, czonek grup, ktra ma za zadanie publikowa lingwistyczne

rkopisy Tolkiena dorzuci swj wkad w notce na Elflingu 8 lutego 2002 r.:

Zdanie Carpentera nie naley do kanonu, gdy zostao wybrane z notatekTolkiena bez jego zgody, mogo wic by chwilow (le pomylan)koncepcj. Zdanie Plotza, ktre mwi jedynie, e -lmo byo pomyk,jestkanoniczne, gdy Tolkien wszystko rozway (...) i zdecydowa si nawysanie tego w korespondencji

Welden argumentuje wic "skoro Tolkien wysa to wyjanienie do Dicka

Plotza musimy uzna je za kanon". Mog wprawdzie zacytowa rne pomysyjzykowe z listw Tolkiena, ktre jednak pniej opuci. (Drastyczny przykad:w 1958 r. Tolkien napisa do Rhony Beare, e "Valarowie nie mieli wasnego

jzyka, jako e go nie potrzebowali", ale w eseju Quendi i Eldarnapisanym bymoe zaledwie rok pniej zacytowa wiele sw z jzyka Valar - Listy, s. 422 iWJ, s. 397-407.) Jednak w aktualnej wersji tego kursu przyjem systemzaprezentowany w VT43 i przez Dicka Plotza. Zatem mnogie "nasz" wczne

jest wskazywane przez kocwk -lva, mnogie "nasz" wyczne ma kocwk-lma i istnieje te najwyraniej kocwka -mma dla "podwjnego" nasz

(chocia pozostaje niejasne czy jest ono wczne, "twj i mj" czy wyczne"jego / jej i mj"). Odpowiada to kocwkom "my" uytym w poprzedniej


14/20

lekcji: -lv jako wczne "my" podczas gdy -lm jest wycznym "my" (a -mmpodwjnym "my" - nie wiadomo wcznym czy wycznym).

Dodawanie kocwek zaimkowych do rzeczownikw zakoczonych na

spgosk: Aby unikn niedozwolonych zbitek spgosek mona wstawidodatkowa samogosk -e- przed kocwk zaimkow tam, gdzie to konieczne.Jak pamitamy ta dodatkowa samogoska moe pojawi si te przedkocwkami przypadkw. Poczenie atar "ojciec" i -lya "twj" aby wyrazi"twj ojciec" daoby prawdopodobnie atarelya (jako e **atarlya nie jestdozwolonym sowem). "Nasz ojciec" potwierdzony jest jako ataremma wtumaczeniu modlitwy Ojcze nasz (VT43, s. 8; pniejsza wersja co ciekawe

posiada taremma z dug samogosk pocztkow, co moe by skrtem od aAtaremma, "Ojcze nasz" w woaczu). Forma ta pochodzi z wczeniejszej fazykoncepcyjnej, gdzie kocwka dla wcznego "nasz" brzmiaa wci -mma anie -lma jak pniej, ale naley zauway, e Tolkien wstawi -e- jako czcsamogosk midzy rzeczownikiem na kocwk. Gdyby poprawi tumaczenieOjcze nasz w ostatnich latach ycia, pierwsze sowo zmieniby prawdopodobniena atarelma (albo tarelma) z now kocwk, ale t sam samogoskczc.

By moe jeli rzeczownik wystpuje w liczbie mnogiej jako samogoskiczcej uy naley i jeli kocwki zaimkowe i przypadkowe zachowuj si wten sam sposb. Por. form uyt przez Tolkiena elenillor jako "z gwiazd" Std"twoje gwiazdy" mogoby podobnie brzmie elenilyar, a "nasi (wyczne)

ojcowie" powinno ewidentnie brzmie atarilmar a nie atarelmar. (Oczywicieto kocowe -r funkcjonuje tu przede wszystkim jako znacznik liczby mnogiej,nie bdzie i tak nieporozumienia jeli chodzi o liczb.) By moe hildinyar"moi dziedzice" z Wypowiedzi Elendila jest przykadem tego, jeli rzeczownik"dziedzic" to ?hil z rdzeniem hild-, std lm hildi.

Jednak kocwka -nya "mj" zdaje si by w tym wzgldzie wyjtkiem.Tam, gdzie wymagana jest samogoska czca najwyraniejzawsze preferujeona -i-, niezalenie od tego czy dodawana jest do rzeczownika w liczbiemnogiej czy pojedynczej. Wyglda na to, e ta samogoska czca

odzwierciedla samogosk pierwotnego rdzenia tworzcego eldariskie zaimkipierwszej osoby, czyNI2 (wymienione wEtymologiach i zdefiniowane po prostu"ja"). Pie Friel zawiera Anarinya a nie **Anarenya jako "moje soce".Podobnie "mj ojciec" to raczej atarinya (LR, s. 61) a nie ?atarenya; niemoemy by pewni, czy ta druga forma jest w ogle dozwolona. Liczba mnoga(mianownika) "moi ojcowie" brzmiaaby oczywicie atarinyar, tak wic liczba

pojedyncza i mnoga pozostaj oddzielne. W ten sam sposb form lp odhildinyar "moi dziedzice" jest hildinya "mj dziedzic" w t sam samogoskczci, gdy jest ona zawsze preferowana przy kocwek-nya (forma

hildinya bya hipotez, gdy pisaem pierwsz wersj tego kursu, ale terazpojawia si w rkopisie Tolkiena: VT44, s. 36). W przypadku innych


15/20

kocwek, takich jak-lma "nasz" moglibymy prawdopodobnie wiedziernic midzy hildelma (?) "nasz dziedzic" i hildilmar "nasi dziedzice"; wdrugim przypadku -i jest normaln kocwk liczby mianownika liczby mnogiejuywanej jako samogoski czcej. (Etymologie pod hasemKHIL wymieniaj

dokadnie tak form mnog - hildi - tak tumaczone jako "nastpcy", zblionedo "dziedzicw" w znaczeniu.)Sugerowano, e kocwka -nya dodana do rzeczownika na - rwnie

zastpiaby to - za pomoc-i- (podobnie jak kocwka lm -i zastpujekocowe - kiedy dodawana jest do rzeczownika). Jednak jeden tolkienowski

przykad opublikowany latem roku 2000 pokazuje, e tak nie jest: VT41, s. 11zawiera renya, a nie **rinya jako "moje serce" (r "serce" w znaczeniu"wewntrzny umys"). Zgodnie z systemem, ktry staramy si tu zarysowanawet liczba mnoga "moje serca" brzmiaaby renyar a nie ?rinyar, gdy rkoczy si na - i nie wymaga samogoski czcej. Por. List do Plotza:lassennar, nie lassinnar jako allativus liczby mnogiej od lass "li" - chomianownik lm to lassi. W podobny sposb prawdopodobnie mielibymylassenya "mj li" i lassenyar "moje licie" (a nie **lassinyar). Samogoskaczca -i- pojawia si tylko wtedy, gdy kocwk otrzyma ma rzeczownik wliczbie mnogiej koczcy si naspgosk; rzeczowniki w liczbie pojedynczejmaj natomiast -e-, poza przypadkiem kocwki -nya "mj", ktra preferuje -i-niezalenie od tego, czy rzeczownik jest w liczbie pojedynczej czy mnogiej.(Jeli jest to lm, bdzie to odpowiednio wskazane przez drugorzdne kocwkidla liczby i / lub przypadka dodanepo kocwce -nya.)

UWAGA: Oczywicie musimy zaoy, e rzeczowniki na - majceformy rdzenia na -i- wystpiybyw tej wanie formie przed dodan kocwk. Tak wic jeli lr (lri-) znaczy "pie", "moja pie" toewidentnie lrinya (lm lrinyar "moje pieni"). Ale jest to waciwie zupenie inna kwestia, gdy tu mielibymylri- przedjakimkolwiekprzyrostkiem zaimkowym albo przypadkowym (lrilya "twoja pie", dopeniacza lrio"pieni" itd.)

W niektrych przypadkach zamiast wstawia samogoski czce uywasiskrconych form. NO, s. 173 dostarcza formy aranya, nie przetumaczonej,ale najwyraniej znaczcej "mj krl" (Erendis uywa tego sowa zwracajc sido Krla Nmenoru). Jest to najwyraniej aran "krl" + -nya "mj",niemoliwa forma **arannya zostaje uproszczona do aranya. By moe

araninya byoby rwnie dozwolone w quenyi, ale kiedy rzeczownik koczysi na tak sam spgosk, na jak zaczyna si kocwka zaimkowa, moe bydozwolone poczenie ostatniej spgoski rzeczownika i pierwszej spgoskikocwki - zjawisko to mona take zaobserwowa w przypadku kocwek

przypadkowych. (Por. mindonnar a nie mindoninnar allativus lm od mindon"wiea"; by moe "moje wiee" to mindonyar a nie mindoninyar.)

Szczeglnie w przypadku kocwki -nya "mj" formy skrcone mogpojawi si nawet wtedy, gdzie skrt taki nie jest "konieczny" aby uzyskadozwolony wyraz quenejski. Wyraz "syn" brzmi yondo, wic "mj syn" moe

po prostu brzmie yondonya i nie ma powodw by sdzi, e nie jest to forma


16/20

poprawna. Jednak w LR, s. 61 Elendil zwraca si do swojego syna yonya,najwyraniej skrcon formyondonya. By moe yonya moe by uywane

jako "mj synu" przy bezporednimzwracaniu si do tego syna. Jeli tak,byoby to analogiczne do innego przykadu - jeden z quenejskich wyrazw

oznaczajcych "dziecko" co hna albo hina z krtk samogosk - drugie z nichuywane jest tylko przy "zwracaniu si do (maego) dziecka" (WJ, s. 403).Tolkien zapisa dalej, e hina jako forma woacza wystpowao czsto w formiehinya "moje dziecko" - czyli skrcona forma hinanya (dalej WJ 403).

Podsumowanie lekcji czternastej: Quenejski przypadekallativus makocwk -nna (lm -nnar) i podstawowe znaczenie "do, w stron", np.ciryanna "do statku". W pewnych kontekstach moe rwnie wyraa "na" albo"do rodka". Przypadekablativus ma kocwk -llo(lm -llon albo -llor) ioznacza "z, od", np. "ze statku"; czasami ablativus moe rwnie sugerowa "zerodka". Formypodwjne kocwek allativusa i ablativusa do -nta i -lto(przynajmniej w przypadku rzeczownikw z formami podwjnymi mianownikana -t; by moe rzeczowniki o formie podwjnej na -u miayby podstawowekocwki -nna i -llo po tej samogosce). Jeli rzeczownik koczcy si naspgosk ma otrzyma kocwk allativusa lub ablativusa, przed t kocwkwstawi mona samogosk czc (w lp -e-, lm -i-) aby unikn niedozwolonejzbitki spgosek; inaczej uy mona formy skrconej (np. Rmello "zewschodu" odRmen-llo). - Czasownikequ jest szczegln form, ktrej nieodmienia si przez czasu i ktra rzadko przyjmuje jakiekolwiek kocwki;

oznacza on "powiedzia" albo "mwi" i uywany jest do wprowadzania cytatwtam, gdzie podmiot (ktry wystpuje po czasowniku equ a przed cytatem) jestnazw wasn lub zaimkiem niezalenym. - Czasownikauta- "odchodzi,

przemija, opuszcza" ma raczej zaskakujce formy czasu przeszego i perfektu:oant oraz oanti kiedy odnosi si do fizycznego opuszczenia jednego miejsca(i udania si w inne), ale vn i avni kiedy odnosi si do znikania,

przemijania lub umierania. Quenejskiezaimki dzierawcze s zazwyczajwyraane za pomoc kocwek dodawanych do odpowiedniego rzeczownika(rzeczy, ktra jest posiadana). Te przyrostki to -nya "mj", -lya "twj", -lva

"nasz" (wczne) oraz -lma "nasz" (wyczne). Kocwki na "my" przeszypewne zmiany w latach szedziesitych, ale to zdaje si by ostateczn decyzj.Zauwamy, e te kocwki dzierawcze odpowiadaj kocwk zaimkw w

podmiocie, przy czym te pierwsze kocz si na -a a te drugie na - (stdniepotwierdzona kocwka "ich" moe brzmie -nta odpowiadajce -nt "oni).Istnieje rwnie kocwka dlapodwjnego "nasz", najwyraniej -mma pozmianach, chocia jest niejasne czy jest to kocwka wczna ("mj i twj") czywyczna ("jego / jej i mj"). Tam gdzie to konieczne midzy rzeczownik akocwk zaimkow wstawi mona samogosk czc, prawdopodobnie na

tych samych zasadach, jakie odnosz si do kocwek przypadkowych -nna i-llo, z tym wyjtkiem, e -nya "mj" zdaje si preferowa samogosk czc


17/20

-i-. Kiedy rzeczownik otrzyma kocwk zaimkow mona go dalej odmieniawedug liczby i przypadka tak jak jakikolwiek regularny rzeczownik na -a.

SOWNICZEK

Wyczerpalimy ju zasb liczebnikw gwnych 1-12 (czne whipotetyczn forma rasta). Wysze liczby s niestety raczej niepewne, chomamy tu pewne poszlaki. Mog doda nieco rozwaa na ten temat wdodatkach do tego kursu, ale w nastpnych paru lekcjach wprowadzimy

potwierdzone liczebnikiporzdkowe - wyraajce kolejno lub miejsce wcigu, takie jak "pierwszy", "drugi", "trzeci" itd.

minya "pierwszy" (por. liczebnikmin "jeden" i kocwka przymiotnikowa -ya. Pierwotnanazwa pierwszego hufca Elfw to Minyar, dosownie "Pierwsi", cho Noldor nazywali ich pniej Vanyar czyli"Pikni" [WJ, s. 380, 382-383].)

equ "mwi(), powiedzia(a)" (czasownik bezczasowy wprowadzajcy cytaty)auta- "opuci, odej" (czas przeszy oant i perfekt oanti, alternatywnie vn i avni,dwie ostatnie formy odnosz si doznikania albo umierania, jak wyjaniono wyej). "Imiesowem biernym" odauta- ma by vanwa "utracony, miniony, przeszy" ale wyraz ten mona traktowa niemale jak niezalenyprzymiotnik.

menta- "wysya"ruc- " czu strach lub przeraenie "; "ba si" (uywane w zwrocie "od" obiektu

wypeniajcego strachem; prawdopodobnie znaczy to, e dopenienie powinno wystpowa w ablativusie)

ambo "wzgrze"mindon "(wielka) wiea" (por. Mindon Eldaliva czyli "Wielka Wiea Eldali" wymieniona

w Silmarillionie. Pierwsza sylaba mindon jest spokrewniona z liczebnikiem min "jeden", std mindon ododizolowana wiea, nie cz wikszej budowli.)

Nmen "Zachd" (por. Nmenor, Nmenr "Westernesse" czyli "Kraj Zachodu": nme(n)-nr). Zdaje si, e nazwy kierunkw traktowane s jak nazwy wasne, pisane z duej litery i uywane bezrodzajnika; por. Rmello wNamri(ktre Tolkien przetumaczy "from the East" ["ze Wschodu"] chocia wtekcie quenejskim nie ma i).

samb "pokj, pomieszczenie" (sindariskiesam,samm-; por. Sammath Naurczyli dos."Komnaty Ognia" we wntrzu Gry Przeznaczenia)

yondo "syn"haira "daleki, odlegy"et "poza" (z ablativusem wyraa "na zewntrz")

Jako dodatek do tradycyjnej listy dwunastu nowych wyrazw wprowadz take par nazw wasnychkoniecznych w tych wiczeniach. Zgodnie z zaoeniem unikania bezporednich odniesie do legendariumTolkiena w tych wiczeniach nie pojawi si tu adne nazwy wasne stworzone przez niego. Jednak moemyuku wasne imiona uywajc jego zasad. Kocwka -(n)dil czsto wystpuje w imionach mskich i oznacza"przyjaciela" albo "mionika", np. Erendil "Przyjaciel Morza" albo Elendil "Przyjaciel Gwiazd" (ale sugerujeono rwnie "Przyjaciel Elfw", gdy wyrazy elen i Elda by pocztkowo ze sob zwizane i nawet myloneprzez Edainw: WJ, s. 410). Moemy wic odway si na, powiedzmy, imi Calandil "Przyjaciel wiata".Jeli chodzi o imiona eskie jednym z zauwaalnych wzorw jest to, e przymiotniki na -a mona zmieni naimiona eskie przez zmienianie kocwki na - (nie myli w form mnog przymiotnikw). Przykadowo jednaz krlowych Nmenoru nazywaa si Anacalim, najwyraniej stworzone od formy stopnia najwyszegoancalima "najjaniejsza, nadzwyczaj jasna". (Podobnie imiona mskie mona tworzy przez zmienieniekocwki -a na -o albo -on, por. Sauron od przymiotnika saura "ohydny, wstrtny" - i nagle rozumiemy

dlaczego Czarny Wadca nie pozwala swoim sugom na uywanie swojego elfickiego imienia!) Wychodzcwic od odpowiedniego przymiotnika takiego jaknessima "modzieczy" moemy uku wiarygodne imieskie Nessim "Modziecza". Jednak znaczenia imion Calandil i Nessim nie s istotne w tych wiczeniach.


18/20

WICZENIA

1. Przetumacz na polski:

A. Lelyuvalv i mindonello i coanna.B.Ily Eldar avnier Ambarello.C.I Naucor utlier i orontillon; elendient i coannar ar scar

limpelva.D.I mi ohtari mapuvar i malta lielvava mentien harmalvar haira

nrenna. [Lielvava = lielva + kocwka przypadkowa -va!]E. I ns oant coanyallo ar lend i srenna.F.I minya cirya tuluva Nmello.G.Quen ruc i rvillon, an amtient i aran lielmo, ar vant auta

nrelmallo.H. Equ Nessim Calandilenna: "Yondonya avni sambenyallo!"

2. Przetumacz na queny (i zauwa, e "nasz" ma by we wszystkich przypadkach w liczbiemnogiej, albo wczne albo wyczne, gdy nie jest pewne czypodwjne "my" na -mma jest wczne czywyczne):

I. Calandil powiedzia [do] Nessim: "Twj syn wyszed z naszego domu,gdy wszyscy chopcy poszli na wzgrze".

J. Z nieba [Menel: niebo] soce daje wiato naszemu (wczne) wiatu icaa ciemno mina.K. Calandil powiedzia zemu krlowi: "Wysae wojownikw do wiey

aby znale moich synw. Moi niewolnicy ochroni chopcw i oni nie bdzgubieni!"

L. Mczyzna majcy [arwa] statki chcia odej i wszystkie statkiruszyy na zachd.

M. Poszlimy (wyczne) po dwupokojowego mieszkania [liczbapodwjna odsamb!] a mczyzna ze wzgrz da twojemu synowi wielki mieczmwic [qutala]: "Ten miecz pochodzi [= przychodzi] z dalekiego kraju znajdalszego zachodu."

N. Wszystkie drzewa zginy i zniky z naszego (w.) kraju a Calandil iNessim powiedzieli: "Wylemy naszych (wy) niewolnikw, aby znaleli kraj z[albo "majcy" = arwa] wiele drzew."

O. Panna powiedziaa zwierzciu: "Boj si twoich wielkich rogw(podwjne)."

P. Poszedem do naszego (w.) pokoju aby zebra moje rzeczy gdychciaem da mojemu bratu moj pierwsz ksik; ksika leaa na pododze.

DODATKOWE WICZENIAzawierajce quenejskie rzeczowniki czce kocwki zaimkowe z przyrostkami dla liczby i przypadka


19/20

(Czytelnicy mog sprawdzi klucz do poprzednich wicze przedprzejciem do tych.) Powysze wiczenia zawieraj kilka przykadwrzeczownikw z zarwno kocwkami zaimkowymi jak i przypadkowymi, np.

lielvava "naszego ludu". Wywiczony quenyista byy w stanie wysnuznaczenie takich form po jednym zerkniciu, waciwie postrzegajc pojedynczywyraz ostolvallon jako jedno znaczenie "z naszych miast", bez potrzebywiadomego dzielenia go na osto-lva-llo-n "miasto-nasz-z-lm". Oczywiciewywiczony quenyista umiaby take tworzy takie wyrazy czc potrzebnekocwki bez zastanowienia.

3. Przetumacz ponisz list pojedynczych wyrazw quenejskich nawyrazy lub zwroty po polsku.

[Tam, gdzie polski odpowiednik nie pozwala jednoznacznie odrni possesivusa i dopeniacza podana

jest nazwa przypadka: poss. lub dop.]

a) Coalvallonb) Hroanyanc) Hroalvaind) Lambelvare) Nrelyannaf) Engwelmarg) Aranelyallo

h) Mlinyoi) Mlinyaronj) Ostolvannark) Lielmol) Yondolyavam) Sambelmatn) Sambenyanto) Sambelyato

p) Sambelvantaq) Sambelyaltor) Lienyavas) Yondolvaivat) Trilyanu) Lielmaivav) Nerinyaivaw) Nerinyavax) Seldonyainy) Ciryalmaltoz) Yondommo

4. Przetumacz na pojedyncze sowa w quenyi:


20/20

a) Do twoich wzgrzb) Dla naszego (wy.) pokojuc) Twoja dwutomowa ksika (uyj podwjnej formy odparma)

d) Do twojej wiey / Do twoich wie (przetumacz lp i lm osobno)e) Naszej krlowej (wy. poss.)f) Moich sistr (poss.)g) Od mojej siostryh) Naszych darw (dop., w.)i) Naszego zota (dop., w.)

j) Dla naszej (w) radocik) Twojego wina (dop.)l) Z twojego wiatam) Mojego soca (dop.)n) Dla mojego krlao) Naszego syna (poss. wy)

p) Naszych pucharw (dop., wy.)q) Twojej parze ptakw (uyj formy podwjnej odaiw)r) Do naszych (wy.) podwjnych murw (uyj formy podwjnej ramba)s) Z naszych (w.) podwjnych murw (tak samo)t) Z twoich ziemu) Moich [dwch bliniaczych] sistr (dop., uyj formy podwjnej seler,

sell-)

v) Naszych skarbw (dop. wy.)w) Do naszych (w.) konix) Naszym koniom (liczba podwjna = "koniom nas dwch")y) Dla mojego brataz) Do naszych (wy.) drzew

Kurs quenyi - lekcja 14

Documents

Transcript of Kurs quenyi - lekcja 14