„Łatwiej jest zniszczyć czy wypaczyć talent dziecka, niż doprowadzić do jego rozkwitu”

Howard Gardner

Wszystkim tym, którzy sprawiają, że talenty innych mogą rozkwitać –

Autorki

Barbara Bilewicz-KuźniaTeresa Parczewska

Ku dzieckuProgram wychowania

przedszkolnego

© Copyright by Nowa Era Sp. z o.o. 2015ISBN 978-83-267-2362-9

Autorzy: Barbara Bilewicz-Kuźnia, Teresa Parczewska.Opracowanie redakcyjne i redakcja merytoryczna: Ewa Wilczyńska.

Korekta: Kamila Skotnicka. Projekt okładki: Agnieszka Cieślikowska.

Zdjęcia na okładce: Maciej Wróbel (I), Shutterstock.com (IV)Zdjęcia: Maciej Wróbel: s. 48-49, 64-65.

Projekt graficzny: Agnieszka Cieślikowska. Realizacja projektu graficznego: Edyta Jurczak, Małgorzata Koper.

Nowa Era Sp. z o.o.Aleje Jerozolimskie 146D, 02-305 Warszawa

tel.: 22 570 25 80; faks: 22 570 25 81infolinia: 801 88 10 10 (z telefonów stacjonarnych),

58 721 48 00 (z telefonów komórkowych)www.nowaera.pl, e-mail: nowaera@nowaera.pl

Druk i oprawa: Drukarnia Księży Werbistów

Nabyta przez Ciebie publikacja jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy o przestrzeganie praw, jakie im przysługują. Zawartość publikacji możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym, ale nie umieszczaj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, to nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. Możesz skopiować część publikacji jedynie na własny użytek.

Szanujmy cudzą własność i prawo.Więcej na www.legalnakultura.pl

3

Spis treści:

O Autorkach / 4

Wstęp / 5

1. Podstawy teoretyczne programu / 7

2. Szczegółowe cele kształcenia i wychowania / 14

3. Treści edukacyjne / 21

4. Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania / 50

5. Metody diagnozy osiągnięć rozwojowych dziecka / 58

6. Ewaluacja programu / 62

7. Załączniki / 66

7.1. Planowanie pracy metodą projektów / 66

7.2. Kwestionariusz zdolności i osiągnięć dziecka w wieku przedszkolnym / 67

7.3. Skala kompetencji emocjonalnych / 73

7.4. Skala uzdolnień twórczych / 75

7.5. Skala kompetencji matematycznych / 77

7.6. Kwestionariusz rozmowy z dzieckiem do badania zainteresowań przyrodniczych / 79

8. Wykaz literatury pomocniczej dla nauczyciela / 81

4

O Au tor kach pro gra mu wy cho wa nia przed szkol ne go Ku dziec ku

Bar ba ra Bi le wicz -Kuź nia – dok tor na uk hu ma ni stycz nych w za kre sie pe da go­gi ki, ad iunkt w Za kła dzie Pe da go gi ki Przed szkol nej In sty tu tu Pe da go gi ki UMCS. Au tor ka i re ali za tor ka szko leń i kur sów do sko na lą cych dla na uczy cie li w ra mach współ pra cy z Centrum Rozwoju Dziecka w Lu bli nie; kon sul tant pro gra mów edu ka cyj nych re ali zo wa nych przez TVP Lu blin. Za in te re so wa nia na uko we: roz­po zna wa nie i roz wi ja nie zdol no ści po znaw czych, twór czych i emo cjo nal no ­spo­łecz nych dzie ci; na uczy ciel, szko ła, przed szko lak i uczeń w okre sie re for my edu ka­cji, edukacja matematyczna, pedagogika według koncepcji F.W. Froebla. Autorka książek: Edukacja geometryczna dzieci (2014), Dar zabawy. Program wychowania przedszkolnego (2014), Dar zabawy. Metodyka i propozycje zajęć z dziećmi według założeń pedagogicznych Froebla (2014) oraz licznych artykułów naukowych.

Te re sa Par czew ska – dok tor habilitowany na uk społecznych w za kre sie pe da­go gi ki, ad iunkt na Wy dzia le Pe da go gi ki i Psy cho lo gii UMCS w Lu bli nie, w Za kła­dzie Dydaktyki. Za in te re so wa nia na uko we: ba da nia i ak tyw ność dy dak tycz na zwią­za ne głów nie z kształ ce niem i wy cho wa niem dziec ka w wie ku przed szkol nym i wcze snosz kol nym. Au tor ka mo no gra fii: Me to dy ak ty wi zu ją ce w edu ka cji przy rod­ni czej uczniów klas I–III (2005), Doświadczanie koleżeństwa i przyjaźni przez dzieci z chorobami przewlekłymi (2012), pod ręcz ni ka: Edu ka cja eko lo gicz na w przed szko lu. Wy bra ne za gad nie nia (2009) oraz kil ku dziesięciu ar ty ku łów naukowych w cza so­pi smach o za się gu kra jo wym i zagranicznym; czło nek Ze spo łu Edu ka cji Ele men­tar nej PAN, Aka de mic kie go Se mi na rium Edu ka cji Dziec ka przy UAM w Po zna niu, Polskiego Stowarzyszenia Nauczycieli Twórczych, Pol skie go To wa rzy stwa Pe da­go gicz ne go – Od dział Lu bel ski oraz eks pert Ko mi sji Kwa li fi ka cyj nej przy Ku ra to­rium Oświa ty w Lu bli nie; kon sul tant pro gra mu edu ka cyj ne go dla dzie ci Je dyn ko we Przed szko le.

5

1 J. Uszyńska­Jarmoc, Rozwój dziecka a edukacja [w:] K. Lubomirska (red.), Edukacja elementarna.

Podstawy teoretyczne – wybrane zagadnienia. Zeszyt 1., CODN, Warszawa 2005, s. 55–56.

WSTĘP

Szyb ko po stę pu ją ce ak tu al ne prze mia ny cy wi li za cyj ne im pli ku ją po trze bę mo der ni za cji szkol nic twa, za sad oświa to wych i teo rii pe da go gicz nej. Po ja wia ją się no we prio ry te ty edu ka cyj ne zwią za ne z za pew nie niem wy so kiej ja ko ści kształ­ce nia każ dej jed nost ki, mo de lu kształ ce nia le piej do sto so wa ne go do in dy wi du al­nych po trzeb i zdol no ści wy cho wan ków, więk szej au to no mii pla có wek, lep sze go do stę pu do edu ka cji dla naj młod szych dzie ci oraz zwięk sze nia udzia łu ro dzi ców w tym pro ce sie.

Teo re ty cy pe da go gi ki pod kre śla ją po trze bę edu ka cji pro mu ją cej roz wój, któ ra za kła da: ko he ren cję ce lów wy cho wa nia i na ucza nia z ce la mi roz wo ju, ko he ren cję ocze ki wań dziec ka i ce lów do ro słych, ko he ren cję re la cji po mię dzy na uczy cie­la mi, ro dzi ca mi i in ny mi człon ka mi spo łecz no ści wy cho wu ją ce j1.

W związ ku z tym pod sta wą dzia łań edu ka cyj nych sta je się wie dza na uczy cie­la o wła ści wo ściach roz wo jo wych dziec ka oraz umie jęt ność wi dze nia go ja ko jed nost ki roz wi ja ją cej się w cha rak te ry stycz ny dla sie bie, in dy wi du al ny spo sób. Na uczy ciel wspie ra ją cy wzra sta nie dziec ka już nie kie ru je je go roz wo jem, lecz w nim uczest ni czy, a po moc ny mu pro gram jest stra te gią wie lo kie run ko wej sty mu la cji ak tyw no ści dziec ka i sa me go wy cho waw cy.

Obo wią zu ją ca pod sta wa pro gra mo wa wy cho wa nia przed szkol ne go otwie ra przed dzieć mi i na uczy cie lem no we moż li wo ści pra cy: wy bo ru tre ści, miej sca, cza su, tem pa i oko licz no ści ucze nia się, ro zu mia ne go ja ko sa mo dziel ne gro ma­dze nie do świad czeń i ich re kon stru owa nie. Na to miast sam pro ces edu ka cyj ny, któ ry z za ło że nia ma być sku tecz ny, przy ja zny i no wo cze sny, nie sku pia się już tyl ko na zdol no ściach in te lek tu al nych dzie ci i opa no wy wa niu przez nie wie dzy,

6

ale przede wszyst kim na od kry wa niu i po bu dza niu ich na tu ral nych uzdol nień i pre dys po zy cji.

Tre ści za war te w pro gra mie Ku dziecku za chę ca ją na uczy cie la do pra cy opar­tej na dzia ła niu, in dy wi du ali za cji i róż ni co wa niu (za rów no spo so bów pra cy, jak i efek tów koń co wych) we wszyst kich ob sza rach: spo łecz nym, emo cjo nal nym, po znaw czym i fi zycz nym. Pro gram ak cen tu je wspie ra nie roz wo ju dziec ka, umoż li wia nie za spo ka ja nia je go ak tu al nych po trzeb oraz do sto so wy wa nie za dań do roz po zna ne go po zio mu roz wo jo we go. Zgod nie z in ten cją pro gra mu i je go pod sta wą teo re tycz ną, ja ką jest teo ria kon struk ty wi zmu oraz kon cep cja in te li­gen cji wie lo ra kich Ho war da Gard ne ra, dzie ci, po dej mu jąc za da nia, kie ru ją się oso bi sty mi mo ty wa mi i po trze ba mi, ma ją swo bo dę w wy bo rze za dań (ro dza ju, cza su trwa nia, part ne ra) oraz ro zu mie ją uży tecz ność ce lu dzia ła nia.

Pod sta wo wą me to dą ba daw czą, po zwa la ją cą na uczy cie lo wi prze pro wa­dzać dia gno zę edu ka cyj ną, jest ob ser wa cja, a po moc nym na rzę dziem ba daw­czym – umiesz czo ny w pro gra mie Kwe stio na riusz zdol no ści i osią gnięć dziec ka. Do pro gra mu do łą czo no rów nież in ne na rzę dzia ba daw cze, kon struk cji wła snej, za war te w anek sie, któ re po mo gą na uczy cie lo wi w bar dziej wni kli wej dia gno zie zdol no ści, za in te re so wań i osią gnięć dziec ka; po da no tak że przy kła dy na rzę dzi stan da ry zo wa nych wraz z bi blio gra fią.

Na szym za mie rze niem by ło stwo rze nie pro gra mu, któ ry po zo sta wia na uczy cie­lo wi i dzie ciom du żą au to no mię oraz jest środ kiem wie lo płasz czy zno wej sty mu la cji ak tyw no ści.

Ży wi my na dzie ję, że pro gram bę dzie in spi ra cją do ta kich twór czych dzia łań. Au tor ki

7

2 M. Suświłło, Inteligencje wielorakie w nowoczesnym kształceniu. Wyd. UWM, Olsztyn, 2004, s. 17–18.3 H. Gardner, Inteligencje wielorakie. Teoria w praktyce, Media Rodzina, Poznań 2002, s. 130.

1. Podstawy teoretyczne programu

Pod sta wą teo re tycz ną pro gra mu Ku dziec ku jest kon cep cja in te li gen cji wie lo ra­kich Ho war da Gard ne ra, z któ rej wy ni ka ją prak tycz ne ce le edu ka cji: kształ ce­nie i wy cho wa nie skon cen tro wa ne na jed no st ce, jej zdol no ściach i za in te re so­wa niach, oraz kon struk ty wizm ja ko teo ria wie dzy, po zna wa nia i ucze nia się.

W świe tle teo rii H. Gard ne ra lu dzie róż nią się mię dzy so bą pro fi lem in te li­gen cji, ma ją cej struk tu rę zło żo ną, wie lo ra ką, zaś jej róż ne aspek ty ujaw nia ją się w pro ce sie roz wią zy wa nia pro ble mów.

In te lekt, w ro zu mie niu H. Gard ne ra, ma wie lo ra ki cha rak ter, a in te li gen cja jest zdol no ścią roz wią zy wa nia pro ble mów lub two rze nia pro duk tów, któ re ma ją kon kret ne zna cze nie w da nym śro do wi sku, kon tek ście kul tu ro wym czy spo­łecz nym; umie jęt no ścią po zwa la ją cą jed no st ce, chcą cej osią gnąć za mie rzo ny cel, zna leźć naj bar dziej od po wied nią dro gę do nie go pro wa dzą cą. Ba dacz jest zda nia, że po znaw czą kom pe ten cję bądź spraw ność czło wie ka le piej opi su je się w ka te­go riach zróż ni co wa ne go zbio ru zdol no ści, ta len tów czy też umie jęt no ści, zwa nych in te li gen cja mi. In te li gen cja – we dług au to ra – to pe wien po ten cjał biop sy chicz ny, nie jest ona okre ślo nym czyn ni kiem, lecz zbio rem wie lu róż nych, nie za leż nych od sie bie zdol no ści, dla te go po ten cjał przed sta wia ja ko in te li gen cje wie lo ra kie.

W teo rii H. Gard ne ra za pod sta wę przyj mu je się ist nie nie u każ dej jed nost ki wie lu róż nych in te li gen cji, któ re w tym pro gra mie są okre śla ne mia nem zdol no ści. Wy róż nia się zdol no ści: słow no -ję zy ko we (lin gwi stycz ne), wi zu al no -prze-strzen ne, mu zycz ne, cie le sno -ki ne ste tycz ne, lo gicz no -ma te ma tycz ne, in ter per so nal ne, in tra per so nal ne, przy rod ni cze oraz eg zy sten cjal ne2.

Każ da in te li gen cja opie ra się na po ten cja le bio lo gicz nym, któ ry okre śla ją czyn ni ki ge ne tycz ne, a osta tecz nie wy ra ża się w po sta ci bę dą cej skut kiem wza­jem nych od dzia ły wań tych czyn ni ków oraz czyn ni ków śro do wi sko wy ch3. Ma łe dziec ko, we dług H. Gard ne ra, two rzy so bie teo rie i kon cep cje dzia ła nia świa ta,

8

4 H. Gardner, Inteligencje..., poz. cyt., s. 91.5 Tamże, s. 97.6 Tamże, s. 27.

za rów no świa ta fi zycz ne go, jak i świa ta lu dzi. Wów czas roz wi ja ją się u nie go za cząt ki zna jo mo ści pod sta wo wych sys te mów sym bo licz nych – ję zy ka, liczb, mu zy ki, przed sta wień gra ficz nych i ma lar skich. Przy swa ja nie tych sys te mów od by wa się bez for mal ne go, bez po śred nie go udzia łu na uczy cie la. Dzie ci roz­wi ja ją te umie jęt no ści, w głów nej mie rze wcho dząc w spon ta nicz ne in te rak cje z ota cza ją cym świa te m4, za uwa ża ją i od bie ra ją róż ne for my in for ma cji kul tu­ro wych, ma ją przy tym od mien ne po trze by i przy sto so wu ją treść prze ka zów do róż nych struk tur mo ty wa cyj nych i po znaw czych, dla te go też w pro ce sie edu ka cyj nym na le ży brać pod uwa gę te czyn ni ki roz wo jo we5.

Zda niem ba da cza w przed szko lu i pierw szych kla sach szko ły pod sta wo wej na ucza nie po win no być skon cen tro wa ne na od kry wa niu przez dziec ko wła­snych pre dys po zy cji. Dziec ko, bę dą ce w okre sie naj bar dziej dy na micz ne go roz wo ju, ja kim jest wiek przed szkol ny, mo że od na leźć coś, co je szcze gól nie za in te re su je i bę dzie zgod ne z je go po trze ba mi, ujaw nić zdol no ści i za in te re so­wa nia, któ re bę dzie roz wi jać w przy szło ści w szko le, pra cy i w ży ciu co dzien­nym. Kon klu du jąc, H. Gard ner uzna je, że ce lem szko ły po win no być roz wi ja nie róż nych ro dza jów in te li gen cji, kształ to wa nie za in te re so wań, któ re od po wia da ją kon kret ne mu spek trum in te li gen cji każ de go ucznia. Edu ka cja po win na być zor­ga ni zo wa na w ta ki spo sób, by na uczy cie le mo gli jak naj le piej po znać, zro zu mieć i po móc roz wi nąć moż li wo ści dziec ka6. Gdy na uczy ciel oce ni te moż li wo ści, istot ne jest rów nież po zna nie je go sty lu po znaw cze go lub sty lu dzia ła nia, dla te­go też nie ba ga tel na jest or ga ni za cja prze strze ni edu ka cyj nej, bo ga tej w in spi ru­ją ce i ab sor bu ją ce uwa gę ma te ria ły.

W pro gra mie Ku dziec ku po ję cie in te li gen cji wie lo ra kich zo sta ło za stą pio­ne ter mi na mi „zdol ność” oraz „za in te re so wa nie”. To świa do me za mie rze nie, a je go ce lem jest bu do wa nie w opi nii na uczy cie li, ro dzi ców i osób z szer sze go krę gu od dzia ły wań po zy tyw nej, roz le glej szej ko no ta cji po ję cia „in te li gen cja”, cze go isto tą jest spoj rze nie na dziec ko przez pry zmat je go zdol no ści, a nie je go bra ków lub uchy bień w po stę po wa niu. Ideą prze wod nią i fi lo zo fią pro gra mu jest do strze ga nie w dziec ku wszyst kich je go osią gnięć, sze ro kie, wie lo płasz czy z­ no we spoj rze nie i in ter pre ta cja je go roz wo ju, z uwzględ nie niem sko ko we go

9

7 H. Gardner, Inteligencje..., poz. cyt., s. 30.8 Tamże, s. 28.

cha rak te ru te goż roz wo ju, oraz po sza no wa nie dla in dy wi du al no ści dziec ka. Za le ży nam, by nie pod kre ślać ro li czyn ni ków po znaw czych, ko ja rzą cych się z kształ ce niem in te lek tu, edu ka cją, ale by pa trzeć na dziec ko i je go roz wój wie­lo aspek to wo, uwzględ nia jąc ak tyw ność w sfe rze fi zycz nej, po znaw czej, emo­cjo nal nej i spo łecz nej.

Ideą prze wod nią te go pro gra mu jest skon cen tro wa nie się na in dy wi du al nym roz wo ju dziec ka. Prio ry te tem jest od kry wa nie wie lo ra kich, in dy wi du al nych zdol­no ści i za in te re so wań dzie ci, po bu dza nie ich, wzmac nia nie, roz wi ja nie ze szcze­gól nym uwzględ nie niem na tu ral nej ak tyw no ści dzie ci i zdol no ści roz wią zy wa nia pro ble mów.

Pro gram opie ra się na za ło że niu, że nie wszyst kie dzie ci ma ją ta kie sa me za in te re so wa nia i zdol no ści, jak rów nież nie wszy scy na uczy cie le uczą w ten sam spo sób. Dla te go też na le ży uwzględ niać róż ni ce in dy wi du al ne mię dzy dzieć mi, do strze gal ne w prak ty ce edu ka cyj nej już na pierw szym szcze blu edu­ka cji, czy li w edu ka cji przed szkol nej, wy ko rzy stu jąc przy tym współ cze sne osią­gnię cia psy cho pe da go gicz ne. Pro gram jest prze zna czo ny do pra cy z dzieć mi bę dą cy mi na róż nych ścież kach roz wo ju, dzieć mi o spe cjal nych po trze bach edu ka cyj nych, dzieć mi roz wi ja ją cy mi się pra wi dło wo i har mo nij nie oraz dzieć­mi o szcze gól nych lub po nad prze cięt nych wy ma ga niach edu ka cyj nych i wy cho­waw czych. Zgod nie z teo rią H. Gard ne ra wcze sne usta le nie uzdol nień mo że bar dzo po móc w do bo rze do świad czeń ko rzyst nych dla dziec ka, ale rów nie waż ne jest usta le nie je go sła bych punk tó w7.

Na uczy cie le wy ko rzy stu ją cy pro gram Ku dziecku po win ni pa trzeć na swo­ich pod opiecz nych za wsze po zy tyw nie, przez pry zmat ich zdol no ści, uj mo wa­nych ega li tar nie ja ko wła ści we wszyst kim dzie ciom, jak rów nież eli tar nie, gdy ja wią się one u nie któ rych ja ko uzdol nie nia spe cjal ne. Ro lą na uczy cie la w świe tle kon cep cji H. Gard ne ra jest by cie ro zum nym „spe cja li stą od oce nia nia”, a je go za da niem jest jak naj lep sze zro zu mie nie zdol no ści i za in te re so wań dzie ci, świa­do my do bór pro gra mu, me tod i środ ków na ucza nia oraz or ga ni za cja prze strze­ni edu ka cyj nej, któ ra naj bar dziej od po wia da ła by po szcze gól nym, od mien nym jed nost ko m8.

10

9 B. Hornowski, Rozwój inteligencji i uzdolnień specjalnych, WSiP, Warszawa 1978, s. 48. 10 W. Puślecki, Wspieranie elementarnych zdolności twórczych uczniów, Kraków 1998, s. 35.11 W. Limont, Synektyka a zdolności twórcze: eksperymentalne badania stymulowania rozwoju zdolności

twórczych z wykorzystaniem aktywności plastycznej, Wydawnictwo UMK, Toruń 1994. 12 W. Okoń, Słownik pedagogiczny, Warszawa 1984, s. 335.13 W. Limont, Synektyka a zdolności twórcze…, poz. cyt.

H. Gard ner pod kre śla waż ność in nych osób za an ga żo wa nych w roz wój dziec ka: oso by ta kie to po śred ni cy po mię dzy dziec kiem a pro gra mem na uki oraz szko łą – w tym wy pad ku przed szko lem – a spo łecz no ścią. W kon cep cji pro gra mo wej ta ki mi oso ba mi bę dą spe cja li ści, ta cy jak pe da go dzy, psy cho lo dzy, lo go pe dzi, le ka rze, pra cow ni cy or ga nów nad zo ru, ro dzi ce i in ni przed sta wi cie le spo łecz no ści z prze strze ni roz wo ju dziec ka.

Klu czo we dla pro gra mu po ję cia zdol no ści i za in te re so wań uj mo wa ne są na stę pu ją co:

Zdol ność, we dług Bo le sła wa Hor now skie go, to in dy wi du al na wła ści wość oso bo wo ści czło wie ka, któ rej nie moż na spro wa dzać do wy kształ co nych na wy­ków, ale dzię ki któ rej moż na kształ to wać róż ne go ro dza ju na wy ki, spraw no ści i umie jęt no ści 9. Zda niem Wła dy sła wa Pu ślec kie go, na ogół przez zdol ność ro zu­mie się pre dys po zy cje psy chicz ne umoż li wia ją ce ła twą, spraw ną oraz sku tecz ną re ali za cję cze go ś10. Zdol no ści mo gą być wszech stron ne bądź w ja kiejś dzie dzi nie. Jak po da je Wie sła wa Li mont, pro blem zdol no ści moż na roz pa try wać pod kil ko ma wzglę da mi, wy róż nia się bo wiem ich róż ne ro dza je (zdol no ści ogól ne, uzdol nie nia kie run ko we, zdol no ści twór cze)11. Ro zu mie nie zna cze nia po ję cia zdol no ści jest szcze gól nie istot ne dla prak ty ki pe da go gicz nej, po dob nie jak ro zu mie nie związ­ków i za leż no ści po mię dzy po ję cia mi zdol no ści a uzdol nie nia.

Uzdol nie nie de fi nio wa ne jest ja ko swo isty układ zdol no ści wa run ku ją cych po nad prze cięt ny po ziom wy ko ny wa nia ja kie goś ro dza ju dzia łal no ści, np. na uko­wej, li te rac kiej, tech nicz nej, spor to wej czy or ga ni za cyj ne j12.

W. Li mont uzu peł nia tę de fi ni cję, twier dząc, że po sia da ne przez ko goś uzdol nie nia są rów no znacz ne z osią ga niem przez nie go wy raź nie po nad prze­cięt nych re zul ta tów w da nej dzie dzi nie ak tyw no ści, wy ma ga ją cej nie tyl ko wy ko ny wa nia ope ra cji ele men tar nych (co umoż li wia ją zdol no ści), lecz tak że włą cze nia tych ope ra cji w zor ga ni zo wa ną se kwen cję dzia łań o wyż szym stop­niu zło żo no ści 13.

11

Współ cze śnie jed ną z naj bar dziej po pu lar nych de fi ni cji zdol ne go ucznia, któ ra do cze ka ła się za pi su praw ne go w USA, jest de fi ni cja Syd neya Mar lan da: „uzdol­nio ne i uta len to wa ne dzie ci to te, któ re zo sta ły zi den ty fi ko wa ne przez oso by o od po wied nich kwa li fi ka cjach ja ko te, któ re ma ją pre dys po zy cje do wy bit­nych osią gnięć”14. Uzdol nie nia mo gą obej mo wać na stę pu ją ce ob sza ry: ogól ne zdol no ści in te lek tu al ne, spe cy ficz ne zdol no ści aka de mic kie, twór cze lub pro­duk tyw ne my śle nie, zdol no ści przy wód cze, zdol no ści ar ty stycz ne, zdol no ści psy cho mo to rycz ne 15.

Za in te re so wa nie, we dług An to ni ny Gu ryc kiej, to ukie run ko wa na ak tyw­ność po znaw cza, wy stę pu ją ca z okre ślo nym na si le niem. Przy bie ra ona po stać wy biór cze go sto sun ku do ota cza ją ce go świa ta, wy ra ża ją ce go się w do strze ga­niu – po śród wie lu in nych – okre ślo nych pro ble mów, zja wisk czy pro ce sów; w dą że niu do ich zba da nia, po zna nia, roz wią za nia oraz w prze ży wa niu uczuć po zy tyw nych i ne ga tyw nych, zwią za nych z po sia da niem lub bra kiem wie dzy, z roz wią zy wa niem lub nie moż no ścią roz wią za nia pro ble mu 16. Pro ces kształ to­wa nia za in te re so wań, we dług A. Gu ryc kiej, przed sta wia się na stę pu ją co:

[ ? ] x N

Po szcze gól ne sym bo le ozna cza ją:

? – pro blem, wo bec któ re go sta wia my dziec ko,

– wska zów ka, któ rej mu udzie la my,

– sa mo dziel ne roz wią zy wa nie pro ble mu,

– sygnalizuje po zy tyw ny po znaw czo wy nik pra cy dziec ka,

– fakt otoczenia te go wy ni ku spo łecz ną apro ba tą,

x N – pro ces na le ży po wta rzać tak dłu go, aż z ja wią się do wo dy na to, że no we za in te re so wa nie zostało obudzone 17.

14 M. Siekańska, Koncepcje zdolności a identyfikacja uczniów zdolnych [w:] A.E. Sękowski (red.), Psychologia

zdolności. Współczesne kierunki badań, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004.15 J.H. Borland, Planning and implementing programs for the gifted, Teachers College, Columbia University, New York–London 1991.16 A. Gurycka, O sztuce wychowania. Dla wychowawców i nauczycieli, CODN, Warszawa, 1997, s. 65.17 K. Chałas, Metoda projektów i jej egzemplifikacja w praktyce, Wyd. Nowa Era, Warszawa, 2000, s. 36–37.

12

18 M. Kowalik­Olubińska, Konstruktywizm w edukacji małych dzieci, „Wychowanie w Przedszkolu” 2006, nr 10, s. 5.19 Tamże, s. 7.

Ogól ne za sa dy po stę po wa nia pe da go gicz ne go opar te są w pro gra mie Ku dziec­ku na kon struk ty wi stycz nym po dej ściu pe da go gicz nym, we dług któ re go dziec ko uczy się w in te rak cji z oto cze niem, kon stru uje wła sną wie dzę, nie re je stru jąc je dy nie in for ma cji i no wych da nych, lecz bu du jąc struk tu ry wie dzy z do stęp nych in for ma cji 18. Nie zwy kle istot ne w tym pro ce sie jest to, że dziec ko wcho dzi w in te rak cje ze świa tem ze wnętrz nym, po zna je rze czy, ich wła ści wo ści, dzia ła, do ko nu je prze kształ ceń, dla te go też klu czo wa jest w przed szko lu or ga ni za cja prze strze ni edu ka cyj nej w po sta ci ośrod ków za in te re so wań. Dzie ci bu du ją tę prze strzeń wspól nie z na uczy cie lem (an ga żu jąc rów nież ro dzi ców), dzię ki te mu ma ją po czu cie, że ich zda nie, po trze by i wy two ry są waż ne, i czyn nie uczest ni­czą w śle dze niu pro ce su roz wo ju.

Dziec ko po zna je przed mio ty po przez zmy sły i w ten spo sób ak ty wi zu ją się u nie go pod sta wo we i zło żo ne ope ra cje umy sło we. Dzia ła nia te po cząt ko wo ma ją cha rak ter ze wnętrz ny, lecz w to ku po wta rza nia sche ma tów i gro ma dze nia róż no rod nych do świad czeń sta ją się bar dziej uwew nętrz nio ne, zo sta ją za sy mi lo­wa ne do ist nie ją ce go sys te mu wie dzy. Dziec ko po przez swo ją ak tyw ność kon­stru uje trzy ro dza je wie dzy: fi zycz ną (wie dza o przed mio tach), lo gicz no -ma te-ma tycz ną (ope ra cje umy sło we do ko ny wa ne pod czas dzia łań na przed mio tach) i spo łecz ną (jej pod sta wą są in te rak cje spo łecz ne). W to ku dzia łań wy stę pu je twór cza kon fron ta cja róż nych pun któw wi dze nia i ucze nie się od in nych. Pod kre­śla to Lew Sie mio no wicz Wy got ski, któ re go zda niem dziec ko, dzię ki in te rak cjom z do ro sły mi i ró wie śni ka mi, ma moż li wość ob ser wo wa nia i na śla do wa nia in nych, i w ten spo sób roz wi ja w so bie wyż sze funk cje umy sło we 19. Klu czo wa sta je się więc ro la kom pe tent ne go ró wie śni ka lub do ro słe go, któ ry in spi ru je, za chę ca, dzię ki któ re mu dziec ko jest w sta nie wy ko nać za da nia wy kra cza ją ce po za stre fę je go ak tu al ne go roz wo ju.

Z po dej ścia kon struk ty wi stycz ne go wy ni ka ją kon kret ne za sa dy pe da go gicz­ne, spo śród któ rych naj waż niej sze to: v two rze nie sy tu acji edu ka cyj nych o dwo ja kim cha rak te rze (or ga ni zo wa nia sy tu acji in spi ru ją cych do gro ma dze nia do świad czeń – w któ rych na uczy ciel jest

13

ob ser wa to rem, oraz or ga ni zo wa nie przez na uczy cie la sy tu acji bar dziej for­mal nych – kiedy to na uczy ciel jest ini cja to rem dzia łań dzie ci), sta no wią cych wy zwa nie dla dziec ka, wy wo łu ją cych sku tecz ne zdzi wie nie, re flek sję, cie ka­wość, kon flik ty po znaw cze, mo ty wu ją ce do skon fron to wa nia wie dzy w kry­tycz nym ba da niu; v an ga żo wa nie dzie ci w pro ces roz wią zy wa nia pro ble mów i sy tu acji trud nych, umoż li wia ją cy dzie ciom po słu gi wa nie się róż ny mi spo so ba mi po rząd ko wa nia do świad czeń i two rze nia ob ra zu świa ta; v two rze nie oka zji do po dej mo wa nia przez dzie ci dzia łań o cha rak te rze ba daw czym, v wy stę po wa nie na uczy cie la w ro li współ uczest ni ka dzie cię cych dzia łań, za baw, ak tyw ne go ob ser wa to ra, któ ry po zna je dzie cię cy spo sób my śle nia, mą drze in spi ru je i sty mu lu je roz wój dzie ci.

14

20 I. Adamek, Podstawy edukacji wczesnoszkolnej, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 1997, s. 11.

2. Szcze gó ło we ce le kształ ce nia i wy cho wa nia

Zgod nie z Pod sta wą pro gra mo wą wy cho wa nia przed szkol ne go nad rzęd nym za da niem pla có wek i od dzia łów przed szkol nych oraz in nych form wy cho wa nia przed szkol ne go jest sty mu lo wa nie roz wo ju i edu ka cja dziec ka. Jest to moż li we i do ko nu je się w ra mach róż no rod nych od dzia ły wań, po cho dzą cych za rów no z ze wnątrz (od ro dzi ców, ro dzeń stwa, ró wie śni ków, na uczy cie li), jak i dzia łań po dej mo wa nych przez jed nost kę. Umie jęt na sty mu la cja pe da go gicz na to po moc w jak naj peł niej szej re ali za cji moż li wo ści roz wo jo wych, któ re zmie nia ją się w cią gu ży cia: ma le ją na sku tek za nie dbań śro do wi sko wych bądź wzra sta ją, gdy wspo­ma ga nie szcze gól nie im sprzy ja.

Sty mu lo wa nie roz wo ju dziec ka jest ści śle zwią za ne z ce la mi kształ ce nia i wy cho­wa nia. Ce le od no szą się do wy cho wan ków i opi su ją zmia nę, ja ką chce my w nich uzy skać. Z uwa gi na to, że punkt wyj ścia tej zmia ny w wy pad ku po szcze gól nych dzie ci jest róż ny (ja ko że każ de dziec ko jest in ne), zwy kle ce le od no si my do zmian koń co wy ch20.

Pod sta wa pro gra mo wa wy zna cza na stę pu ją ce ce le wy cho wa nia przed szkol ne go: 1. Wspo ma ga nie dzie ci w roz wi ja niu uzdol nień oraz kształ to wa niu czyn no ści in te lek tu al nych po trzeb nych im w co dzien nych sy tu acjach i w dal szej edu ka cji.2. Bu do wa nie sys te mu war to ści, w tym wy cho wy wa nie dzie ci tak, że by le piej orien to wa ły się w tym, co jest do bre, a co jest złe. 3. Kształ to wa nie u dzie ci od por no ści emo cjo nal nej ko niecz nej do ra cjo nal ne­go ra dze nia so bie w no wych i trud nych sy tu acjach, w tym tak że do ła god ne go zno sze nia stre sów i po ra żek.4. Roz wi ja nie umie jęt no ści spo łecz nych, któ re są nie zbęd ne w po praw nych re la cjach z dzieć mi i do ro sły mi. 5. Stwa rza nie wa run ków sprzy ja ją cych wspól nej i zgod nej za ba wie oraz na uce dzie ci o zróż ni co wa nych moż li wo ściach fi zycz nych i in te lek tu al nych.

15

21 Zmiany wymienionej Ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2005 r. Nr 62, poz. 550 oraz z 2009 r. Nr 31, poz. 206 i Nr 157, poz. 1241.

6. Tro ska o zdro wie dzie ci i ich spraw ność fi zycz ną; za chę ca nie do uczest nic twa w za ba wach i grach spor to wych. 7. Bu do wa nie dzie cię cej wie dzy o świe cie spo łecz nym, przy rod ni czym i tech­nicz nym oraz roz wi ja nie umie jęt no ści pre zen to wa nia swo ich prze my śleń w spo­sób zro zu mia ły dla in nych.8. Wpro wa dze nie dzie ci w świat war to ści es te tycz nych i roz wi ja nie umie jęt no ści wy po wia da nia się po przez mu zy kę, ma łe for my te atral ne oraz sztu ki pla stycz ne.9. Kształ to wa nie u dzie ci przy na leż no ści spo łecz nej (do ro dzi ny, gru py ró wie­śni czej i wspól no ty na ro do wej) oraz po sta wy pa trio tycz nej.10. Za pew nie nie dzie ciom lep szych szans edu ka cyj nych po przez wspie ra nie ich cie ka wo ści, ak tyw no ści i sa mo dziel no ści, a tak że kształ to wa nie tych wia do mo ści i umie jęt no ści, któ re są waż ne w edu ka cji szkol nej.11. Przygotowanie dzieci do posługiwania się językiem obcym nowożytnym poprzez rozbudzanie ich świadomości językowej i wrażliwości kulturowej oraz budowanie pozytywnej motywacji do nauki języków obcych na dalszych etapach edukacyjnych, a w przypadku dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym – rozwijanie świadomości istnienia odmienności językowej i kulturowej;12. W przedszkolach umożliwiających dzieciom należącym do mniejszości naro­dowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym, o których mowa w ustawie z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodo­wych i etnicznych oraz o języku regionalnym (Dz. U. Nr 17, poz. 141 z późn. zm.21), podtrzymywanie i rozwijanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej i językowej – przygotowanie dzieci do posługiwania się językiem mniejszości narodowej lub etnicznej lub językiem regionalnym poprzez rozbudzanie ich świadomości narodowej, etnicznej i językowej oraz budowanie pozytywnej motywacji do nauki języka mniejszości narodowej lub etnicznej lub języka regio­nalnego na dalszych etapach edukacyjnych.

W li te ra tu rze przed mio tu wska zu je się na na stę pu ją cy układ (ko lej ność) ce lów: v roz wój oso bo wo ści, v kształ to wa nie po staw i świa ta war to ści,

16

v kształ to wa nie świa to po glą du, v przy go to wa nie do sa mo roz wo ju, v wy po sa że nie w spraw no ści i wia do mo ści 22.

Ce le kształ ce nia i wy cho wa nia za war te w tym pro gra mie zo sta ły upo rząd ko­wa ne we dług dzie wię ciu ka te go rii, od no szą cych się do roz wi ja nych ob sza rów zdol no ści dziec ka, a mia no wi cie:

I. Ce le z ob sza ru zdol no ści słow no -ję zy ko wych (lin gwi stycz nych): v roz wi ja nie ję zy ka pod wzglę dem ko mu ni ka cyj nym, gra ma tycz nym i słow­ni ko wym oraz mo wy wią za nej, a w szcze gól no ści: wie dzy o re gu łach ję zy ka i umie jęt no ści ich sto so wa nia, zdol no ści do roz róż nia nia spo so bów mó wie­nia, za leż nie od ro dza ju roz mo wy i sy tu acji mó wie nia, zdol no ści po znaw czych, od któ rych za le ży bu do wa nie zna czeń i od kry wa nie zna czeń wy po wie dzi roz­mów cy, zdol no ści na wią zy wa nia i pod trzy my wa nia in te rak cji za po mo cą środ­ków ję zy ko wych i nie ję zy ko wych, zdol no ści po słu gi wa nia się ry tu al ny mi zna ka­mi przy uczest ni cze niu w ob rzę dach gru py, zdol no ści spo łecz nych wy róż nia ją­cych się w uzgad nia niu re la cji mię dzy mó wią cy mi, v za chę ca nie do dzia łań twór czych wer bal nych i nie wer bal nych (ukła da nie ry mo wa nek i prostych wier szyków, two rze nie i opo wia da nie hi sto ry jek, swo­bod ne in ter pre to wa nie przy słów i po wie dzeń) w języku ojczystym i języku obcym nowożytnym; v przygotowanie do posługiwania się językiem obcym, językiem mniejszości narodowej lub etnicznej lub językiem regionalnym dzieci należących do mniej­szości narodowych lub etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym; v zachęcanie do uczestnictwa w zabawach prowadzonych w języku obcym oraz w języku mniejszości narodowej lub etnicznej lub w języku regionalnym.

II. Ce le z ob sza ru zdol no ści wi zu al no -prze strzen nych: v two rze nie wa run ków do roz wi ja nia wy obraź ni i my śle nia prze strzen ne go po przez ry so wa nie, ma lo wa nie, le pie nie, kon stru owa nie,

22 I. Adamek, Podstawy edukacji wczesnoszkolnej, poz. cyt., s. 11.

17

v za chę ca nie do pro jek to wa nia i wy ko ny wa nia pro stych urzą dzeń i obiek tów, bu do wa nia mo de li wi zu al nych (map, sche ma tów, pla nów róż nych miejsc: czę ści po ko ju, ca łe go po miesz cze nia, do mu, przed szko la, ogro du, pla cu za baw), v po ma ga nie dzie ciom w orien to wa niu się w prze strze ni, w po zna wa niu słow nic twa ko niecz ne go do zro zu mie nia i opi sy wa nia lo ka li za cji w prze strze ni (przed, za, z le wej stro ny, z pra wej stro ny, w środ ku).

III. Ce le z ob sza ru zdol no ści mu zycz nych: v roz wi ja nie mu zy kal no ści dzie ci, v za chę ca nie do spo strze ga nia i od róż nia nia zja wisk aku stycz nych w przy ro­dzie i oto cze niu (klak son sa mo cho du, pia nie ko gu ta, szcze ka nie psa, szum wia­tru itp.) oraz dźwię ków in stru men tów o okre ślo nej i nie okre ślo nej wy so ko ści brzmie nia, v do sko na le nie kon cen tra cji uwa gi i pa mię ci mu zycz nej, v za chę ca nie dzie ci do swo bod nych in wen cji ru cho wych in spi ro wa nych pio­sen ką lub akom pa nia men tem, v uwraż li wia nie dzie ci na róż ne ele men ty mu zy ki (tem po i je go zmia ny, czas wy brzmie wa nia dźwię ków i trwa nie pau zy, rytm, dy na mi ka i me trum, wy so­kość i bar wa dźwię ków, ar ty ku la cja, struk tu ra utwo ru), v roz wi ja nie wy obraź ni mu zycz nej, v two rze nie sy tu acji edu ka cyj nych za chę ca ją cych do ukła da nia i śpie wa nia pio­se nek (również w języku obcym, mniejszości narodowej lub etnicznej lub w języku regionalym), gry na in stru men tach, v za po zna wa nie z mu zy ką, piosenkami, pie śnia mi i tań ca mi lu do wy mi różnych kra jów, mniejszości narodowych i etnicznych.

IV. Ce le z ob sza ru zdol no ści cie le sno -ki ne ste tycz nych: v wspo ma ga nie har mo nij ne go roz wo ju dziec ka, v kształ to wa nie psy cho mo to ry ki, v kształ to wa nie es te ty ki ru chu, v two rze nie wa run ków do wy ra ża nia emo cji za po mo cą cia ła, v za chę ca nie do sys te ma tycz ne go upra wia nia spor tu i do re kre acji, v kształ to wa nie na wy ków proz dro wot nych, v za pew nia nie wa run ków do har mo nij ne go roz wo ju fi zycz ne go i psy chicz ne go.

18

V. Ce le z ob sza ru zdol no ści lo gicz no -ma te ma tycz nych: v roz wi ja nie zdol no ści po rów ny wa nia, po rząd ko wa nia, przy po rząd ko wy wa nia w dzia ła niu prak tycz nym, v two rze nie wa run ków do kształ to wa nia po jęć: zbio ru, licz by, wiel ko ści, cię­ża ru, cza su oraz do strze ga nia związ ków przy czy no wo ­skut ko wych, v roz wi ja nie my śle nia ope ra cyj ne go w za kre sie usta la nia sta ło ści ilo ści nie cią głych, przy wy zna cza niu kon se kwent nych se rii, sta ło ści ma sy, dłu go ści, ob ję to ści cie czy.

VI. Ce le z ob sza ru zdol no ści in ter per so nal nych: v kształ to wa nie otwar to ści na dru gie go czło wie ka, umie jęt no ści do strze ga nia róż nic mię dzy ludź mi, v kształ to wa nie umie jęt no ści od czy ty wa nia emo cji, in ten cji i pra gnień in nych osób, ro zu mie nia in nych i współ od czu wa nia, v za chę ca nie do na wią zy wa nia, kształ to wa nia i utrzy my wa nia zróż ni co wa­nych kon tak tów spo łecz nych z oso ba mi peł no spraw ny mi i nie peł no spraw ny­mi, z ludź mi in nych na ro do wo ści i wy znań w języku mniejszości narodowej lub etnicznej lub w języku regionalnym, v za po zna wa nie ze spo so ba mi efek tyw ne go ko mu ni ko wa nia się i roz wią zy wa­nia sy tu acji trud nych, v kształ to wa nie umie jęt no ści twór czej współ pra cy w gru pie.

VII. Ce le z ob sza ru zdol no ści in tra per so nal nych: v za chę ca nie do po zna wa nia wła snych uczuć i emo cji oraz ro zu mie nia na ich pod sta wie wła sne go za cho wa nia, a tak że kie ro wa nia nim, v roz po zna wa nie i na zy wa nie uczuć po zy tyw nych i ne ga tyw nych (u sie bie i in nych osób), v za chę ca nie do po zna wa nia sa me go sie bie (moc nych i sła bych stron), v umac nia nie wia ry we wła sne moż li wo ści, bu do wa nie po zy tyw ne go ob ra zu sie bie i wy so kiej sa mo oce ny, v roz wi ja nie od por no ści emo cjo nal nej.

VIII. Ce le z ob sza ru zdol no ści przy rod ni czych: v za chę ca nie do do strze ga nia i roz wią zy wa nia pro ble mów przy rod ni czych, dzie le nia się spo strze że nia mi, do in ter pre to wa nia zja wisk wy stę pu ją cych w po szcze gól nych po rach ro ku,

19

v po ma ga nie w ro zu mie niu zja wisk i za leż no ści za cho dzą cych w przy ro dzie (łań cuch po kar mo wy, za ma rza nie wo dy, top nie nie lo du, szron, szadź, tę cza), v two rze nie wa run ków do sa mo dziel ne go po zna wa nia rze czy wi sto ści przy­rod ni czej po przez ob ser wo wa nie, eks pe ry men to wa nie, od kry wa nie, v wdra ża nie do wy ko ny wa nia pro stych czyn no ści pie lę gna cyj nych zwią za nych z upra wą ro ślin i ho dow lą zwie rząt, v za zna ja mia nie z wy bra ny mi eko sys te ma mi oraz wy bra ny mi ga tun ka mi ro ślin i zwie rząt bę dą cych pod ochro ną, v za zna ja mia nie z bu do wą wy bra nych ga tun ków ro ślin i zwie rząt ży ją cych w śro do wi skach wod nych i lą do wych, v za chę ca nie do do kar mia nia zwie rząt w okre sie zi mo wym, v kształ to wa nie umie jęt no ści pro wa dze nia ka len da rza po go dy, po słu gi wa nia się sym bo la mi, v po ma ga nie w do strze ga niu pięk na przy ro dy, kształ to wa nie wię zi emo cjo nal nej z przy ro dą, v za chę ca nie do ko lek cjo no wa nia ma te ria łów przy rod ni czych, v wdra ża nie do za cho wy wa nia szcze gól nej ostroż no ści w sto sun ku do zwie rząt i ro ślin nie zna nych, v za chę ca nie do ota cza nia się zie le nią ze wzglę dów zdro wot nych i es te tycz­nych, pro jek to wa nia jej do bo ru, v prze wi dy wa nie skut ków za nie czysz cza nia gle by, wo dy i po wie trza, v za chę ca nie do po dej mo wa nia róż no rod nych dzia łań na rzecz ochro ny śro­do wi ska przy rod ni cze go, v roz wi ja nie po czu cia od po wie dzial no ści za naj bliż sze oto cze nie i tro ski o nie.

IX. Ce le z ob sza ru zdol no ści eg zy sten cjal nych: v wzbu dza nie za in te re so wa nia ży ciem na Zie mi i po za nią, v za po zna wa nie z dzie ja mi ży cia na Zie mi, v za chę ca nie do odkrywania i in ter pre to wa nia świa ta, v kształ to wa nie mo ral no ści re li gij nej (zwra ca nie uwa gi na by cie do brym dla in nych lu dzi, a tak że dla zwie rząt), v two rze nie oka zji do uczest nic twa dzie ci w in sce ni za cjach o cha rak te rze re li gij nym, v za chę ca nie do dys kur su na te ma ty re li gij ne, v wzbo ga ca nie wie dzy, umie jęt no ści i na wy ków re li gij nych,

20

v wzbogacanie wiedzy o swojej wspólnocie narodowej, etnicznej lub językowej, v roz wi ja nie po sta wy opie kuń czej wo bec wszyst kie go, co wy ma ga po mo cy czło wie ka, v zakorzenianie we wspólnocie narodowej, etnicznej lub językowej, v kształ to wa nie umie jęt no ści roz po zna wa nia do bra i zła, v uwraż li wia nie na in ność (ni we lo wa nie uprze dzeń, styg ma ty za cji i ste re­ o ty pów), v wzbogacanie wiedzy o swojej wspólnocie narodowej, etnicznej lub językowej, v roz wi ja nie po sta wy przy wią za nia do tra dy cji ro dzin nych i na ro do wych, v zakorzenianie we wspólnocie narodowej, etnicznej lub językowej, v kształ to wa nie świa do mo ści wa lo rów in nych kul tur (w tym mniejszości naro­dowych i etnicznych) i sza cun ku do wła snych rdzen nych war to ści, v prze ka zy wa nie war to ści uni wer sal nych (sza cu nek dla ży cia, pra co wi tość, spra wie dli wość, punk tu al ność, praw do mów ność, uczyn ność, przy jaźń, ko le­żeń stwo, wza jem na po moc, bez in te re sow ność, pięk no), v kształ to wa nie umie jęt no ści wy cho dze nia po za sie bie i two rze nia ob ra zu sa me go sie bie, zdol no ści pa trze nia na sie bie ocza mi in nych.

23 Z

godn

ie z

Pod

staw

ą pr

ogra

mow

ą w

ycho

wan

ia p

rzed

szko

lneg

o dl

a pr

zeds

zkol

i...,

poz.

cyt

.24

Tam

że.

3. T

reśc

i edu

kacy

jne

Obs

zary

dzi

ałal

nośc

i ed

ukac

yjne

j prz

edsz

kola

24T

reśc

i edu

kacy

jne

Rod

zaje

roz

wija

nych

zd

olno

ści

Ocz

ekiw

ane

umie

jętn

ości

i w

iado

moś

ci d

ziec

ka25

I. Ks

ztał

tow

anie

um

ieję

tnoś

ci s

połe

czny

ch

dzie

ci: p

oroz

umie

wan

ie

się z

dor

osły

mi i

dzi

ećm

i, zg

odne

funk

cjon

owan

ie

w z

abaw

ie i

w s

ytua

cjac

h za

dani

owyc

h

W r

odzi

nie:

kon

takt

y i w

ięzi

em

ocjo

naln

e w

 rod

zini

e,

wza

jem

ne r

elac

je, ś

wia

t życ

ia c

odzi

enne

go d

ziec

ka

(cho

roba

lub

niep

ełno

spra

wno

ść, z

anie

dbyw

anie

i p

rzem

oc, o

dłąc

zeni

e od

rod

zicó

w w

skut

ek r

ozw

odu,

se

para

cji,

chor

oby,

em

igra

cji,

umie

szcz

enie

poz

a ro

dzin

ą, ż

ycie

w tr

udny

ch w

arun

kach

, doś

wia

dcza

nie

bied

y i r

ozpa

du r

odzi

ny, o

sam

otni

enie

); uż

ywan

ie

zwro

tów

grz

eczn

ości

owyc

h, s

ztuk

a pr

owad

zeni

a di

alog

u, u

mie

jętn

ość

słuc

hani

a, n

azyw

anie

i w

yraż

anie

uc

zuć

(rad

ość,

sm

utek

, zło

ść, s

trac

h, g

niew

), ki

erow

anie

em

ocja

mi,

ukry

wan

ie u

czuć

, zac

how

ania

pro

społ

eczn

e:

okaz

ywan

ie z

aint

eres

owan

ia p

robl

emam

i inn

ych,

w

zaje

mna

pom

oc, s

poso

by r

ozw

iązy

wan

ia k

onfli

któw

, sz

acun

ek d

la o

sób

star

szyc

h, k

omun

ikow

anie

się

z 

osob

ami c

hory

mi i

 nie

pełn

ospr

awny

mi,

z os

obam

i pr

zyna

leżą

cym

i do

mni

ejsz

ości

nar

odow

ych

i etn

iczn

ych,

inny

ch n

arod

owoś

ci o

raz

posł

uguj

ącym

i się

ję

zyki

em r

egio

naln

ym; e

goiz

m i 

altr

uizm

, prz

estr

zega

nie

zasa

d i r

eguł

ust

alon

ych

w r

odzi

nie,

dzi

elen

ie s

ię

obow

iązk

ami.

W p

rzed

szko

lu: p

raco

wni

cy p

rzed

szko

la, i

mię

i n

azw

isko,

adr

es p

rzed

szko

la, r

ówie

śnic

y i i

ch im

iona

, ko

leże

ństw

o i p

rzyj

aźń,

em

ocje

poz

ytyw

ne (m

iłość

, sy

mpa

tia, s

zacu

nek,

zau

fani

e, p

rzyw

iąza

nie,

pod

ziw

,

inte

rper

sona

lne,

intr

aper

sona

lne,

słow

no­ję

zyko

we

1. O

bdar

za u

wag

ą dz

ieci

i do

rosł

ych,

aby

roz

umie

ć to

, co

mów

ią i 

czeg

o oc

zeku

ją, g

rzec

znie

zw

raca

się

do

inny

ch w

 dom

u, w

 prz

edsz

kolu

, na

ulic

y.2.

Prz

estr

zega

reg

uł o

bow

iązu

jący

ch w

 spo

łecz

nośc

i dz

ieci

ęcej

(sta

ra s

ię w

spół

dzia

łać

w z

abaw

ach

i w s

ytua

cjac

h za

dani

owyc

h) o

raz

w ś

wie

cie

doro

słych

.3.

W m

iarę

sam

odzi

elni

e ra

dzi s

obie

w s

ytua

cjac

h ży

ciow

ych

i pró

buje

prz

ewid

ywać

sku

tki s

woi

ch

zach

owań

.4.

Wie

, że

nie

nale

ży c

hwal

ić s

ię b

ogac

twem

i ni

e na

leży

dok

ucza

ć dz

ieci

om, k

tóre

wyc

how

ują

się

w tr

udni

ejsz

ych

war

unka

ch, a

 takż

e że

nie

nal

eży

wys

zydz

ać i 

szyk

anow

ać in

nych

.5.

Um

ie s

ię p

rzed

staw

ić: p

odać

sw

oje

imię

, na

zwisk

o i a

dres

; wie

, kom

u m

ożna

pod

awać

ta

kie

info

rmac

je.

Roz

szer

zony

zak

res

wia

dom

ości

i um

ieję

tnoś

ci

dzie

cka:

– M

a św

iado

moś

ć, ż

e ist

niej

ą ró

żne

rodz

iny,

i zn

a pr

oble

my,

któ

re m

ogą

się w

 nic

h po

jaw

ić.

– O

dtw

arza

w z

abaw

ie s

pont

anic

znej

ob

serw

owan

e za

chow

ania

spo

łecz

ne.

21

2324

Obs

zary

dzi

ałal

nośc

i ed

ukac

yjne

j prz

edsz

kola

24T

reśc

i edu

kacy

jne

Rod

zaje

roz

wija

nych

zd

olno

ści

Ocz

ekiw

ane

umie

jętn

ości

i w

iado

moś

ci d

ziec

ka25

rado

ść, w

dzię

czno

ść, w

spół

czuc

ie) i

 neg

atyw

ne

(zło

ść, n

iech

ęć, z

azdr

ość,

gni

ew, l

ęk, r

ozcz

arow

anie

, ni

eufn

ość)

, dzi

ecię

ce z

mar

twie

nia,

wsp

ólna

zab

awa

i pra

ca, p

raw

o do

inno

ści,

akce

ptac

ja, r

ozum

ieni

e,

tole

ranc

ja, n

ieśm

iało

ść, s

ukce

sy i 

pora

żki,

praw

a i o

bow

iązk

i prz

edsz

kola

ka, r

eguł

y ob

owią

zują

ce

społ

eczn

ość

grup

ową,

wsp

ółdz

iała

nie

i wsp

ółpr

aca,

ob

owią

zki d

yżur

nego

, odp

owie

dzia

lnoś

ć za

sie

bie

i inn

ych,

kon

sekw

encj

e po

dejm

owan

ych

dzia

łań,

sa

mod

ziel

ność

w r

óżny

ch s

ytua

cjac

h, u

trzy

myw

anie

po

rząd

ku, p

omoc

pot

rzeb

ując

ym, z

acho

wan

ia

empa

tycz

ne, d

ziel

enie

się

z in

nym

i, za

sady

ko

mun

ikow

ania

się

z d

oros

łym

i i r

ówie

śnik

ami

(wer

baln

e i n

iew

erba

lne)

; roz

wią

zyw

anie

syt

uacj

i tr

udny

ch i 

konf

liktó

w w

 gru

pie

prze

dszk

olne

j, in

tera

kcje

sp

ołec

zne

mię

dzy

grup

ami d

ziew

czyn

ek i 

chło

pców

or

az w

zaje

mne

typi

zacj

e.W

 inny

ch ś

rodo

wis

kach

: sąs

iedz

i, zn

ajom

i, os

oby

obce

, mie

szka

ńcy

Zie

mi,

spos

oby

poro

zum

iew

ania

się

, za

chow

anie

bez

piec

zeńs

twa

w k

onta

ktac

h z 

osob

ami

obcy

mi,

szuk

anie

pom

ocy

w s

ytua

cjac

h za

groż

enia

, as

erty

wno

ść; k

omun

ikow

anie

się

z p

rzed

staw

icie

lam

i ró

żnyc

h in

styt

ucji

i zak

ładó

w p

racy

(np.

pol

icja

nt,

stra

żak,

leka

rz, p

ielę

gnia

rka,

eks

pedi

entk

a), s

poso

by

zach

owan

ia s

ię w

 inst

ytuc

jach

i m

iejsc

ach

publ

iczn

ych;

dz

ieci

z in

nych

kon

tyne

ntów

, ich

życ

ie, k

raj i

zw

ycza

je

pozn

awan

e w

zab

awac

h dy

dakt

yczn

ych

i zad

ania

ch

prow

adzo

nych

w ję

zyku

obc

ym.

– Ko

mun

ikuj

e się

z o

tocz

enie

m w

 czy

teln

y dl

a ni

ego

spos

ób.

– Po

dejm

uje

zada

nia

społ

eczn

e, p

omag

a in

nym

w

 mia

rę s

woi

ch m

ożliw

ości

.–

Wyk

azuj

e się

um

ieję

tnoś

cią

wła

ściw

ego

zach

owan

ia s

ię w

 róż

nych

mie

jscac

h i k

onta

ktac

h z 

różn

ymi l

udźm

i.–

Bier

ze u

dzia

ł w z

abaw

ach

i zad

ania

ch

prow

adzo

nych

w ję

zyku

obc

ym.

22

Obs

zary

dzi

ałal

nośc

i ed

ukac

yjne

j prz

edsz

kola

24T

reśc

i edu

kacy

jne

Rod

zaje

roz

wija

nych

zd

olno

ści

Ocz

ekiw

ane

umie

jętn

ości

i w

iado

moś

ci d

ziec

ka25

II. K

szta

łtow

anie

czy

nnoś

ci

sam

oobs

ługo

wyc

h,

naw

yków

hig

ieni

czny

ch

i kul

tura

lnyc

h.

Wdr

ażan

ie d

ziec

i do

utr

zym

ywan

ia ła

du

i por

ządk

u

Czy

nnoś

ci s

amoo

bsłu

gow

e: w

łaśc

iwe

zach

owan

ie s

ię

prze

d po

siłka

mi,

w ic

h tr

akci

e i p

o ni

ch, s

amod

ziel

ne

posł

ugiw

anie

się

szt

ućca

mi,

zdej

mow

anie

i w

kład

anie

po

dsta

wow

ych

częś

ci g

arde

roby

, zaw

iązy

wan

ie b

utów

, ro

zpoz

naw

anie

sw

oich

rze

czy

wśr

ód in

nych

, cho

dzen

ie

po s

chod

ach.

N

awyk

i hig

ieni

czne

i ku

ltur

alne

: myc

ie r

ąk p

rzed

ka

żdym

pos

iłkie

m i 

zębó

w p

o po

siłka

ch, c

zynn

ości

hi

gien

iczn

e pr

zy z

ałat

wia

niu

potr

zeb

fizjo

logi

czny

ch,

wła

ściw

e ko

rzys

tani

e z 

przy

boró

w to

alet

owyc

h,

czes

anie

wło

sów

, dba

nie

o cz

ysto

ść n

osa,

usz

u i p

azno

kci,

codz

ienn

a zm

iana

bie

lizny

, ubi

ór o

dpow

iedn

i do

pog

ody,

wła

ściw

e za

chow

anie

pod

czas

kas

zlu

i kic

hani

a, k

orzy

stan

ie z

 ser

wet

ki p

odcz

as p

osiłk

ów,

este

tycz

ne n

akry

wan

ie d

o st

ołu,

bra

k po

śpie

chu

podc

zas

jedz

enia

, hig

iena

pom

iesz

czeń

(odk

urza

nie,

w

ietr

zeni

e).

Ład

i por

ząde

k w

 oto

czen

iu: d

bani

e o 

porz

ądek

w

 sw

oim

pok

oju

i sal

i prz

edsz

koln

ej, w

yrzu

cani

e śm

ieci

do

kos

za, u

kład

anie

zab

awek

.

1. U

mie

pop

raw

nie

umyć

się

i w

ytrz

eć o

raz

umyć

zę

by.

2. W

łaśc

iwie

zac

how

uje

się p

rzy

stol

e po

dcza

s po

siłkó

w, n

akry

wa

do s

tołu

i sp

rząt

a po

sob

ie.

3. S

amod

ziel

nie

korz

ysta

z to

alet

y.4.

Sam

odzi

elni

e ub

iera

się

i ro

zbie

ra, d

ba o

 oso

bist

e rz

eczy

i ni

e na

raża

ich

na z

gubi

enie

lub

krad

zież

.5.

Utr

zym

uje

porz

ądek

w s

woi

m o

tocz

eniu

.R

ozsz

erzo

ny z

akre

s w

iado

moś

ci i 

umie

jętn

ości

dz

ieck

a:–

Posł

uguj

e się

szt

ućca

mi.

– Ro

zum

ie k

onie

czno

ść m

ycia

zęb

ów p

o po

siłka

ch.

– Pa

mię

ta o

 myc

iu r

ąk p

rzed

każ

dym

pos

iłkie

m

oraz

po

wyj

ściu

z to

alet

y.

III.

Wsp

omag

anie

roz

woj

u m

owy

Roz

wija

nie

mow

y po

wią

zane

j: sp

ostr

zega

nie,

ro

zpoz

naw

anie

prz

edm

iotó

w i 

koja

rzen

ie n

azw

y z 

prze

dmio

tem

, naz

ywan

ie o

sób,

czy

nnoś

ci i 

zdar

zeń,

op

isyw

anie

prz

edm

iotó

w, s

łuch

anie

i ro

zum

ieni

e w

ypow

iedz

i inn

ych,

sw

obod

ne i 

jasn

e fo

rmuł

owan

ie,

wyr

ażan

ie s

woi

ch m

yśli

i prz

eżyć

w r

óżny

ch s

ytua

cjac

h,

form

ułow

anie

róż

nych

form

wyp

owie

dzi (

pyta

nia,

pr

ośby

, roz

kazy

, zak

azy,

nak

azy,

w z

ależ

nośc

i

słow

no­ję

zyko

we,

in

terp

erso

naln

e,

intr

aper

sona

lne,

tw

órcz

e

1. Z

wra

ca si

ę be

zpoś

redn

io d

o ro

zmów

cy, s

tara

się

mów

ić p

opra

wni

e po

d w

zglę

dem

art

ykul

acyj

nym

, gr

amat

yczn

ym, f

leks

yjny

m i 

skła

dnio

wym

.2.

Mów

i pły

nnie

, nie

zbyt

gło

śno,

dos

toso

wuj

ąc to

n gł

osu

do s

ytua

cji.

3. U

waż

nie

słuc

ha, p

yta

o ni

ezro

zum

iałe

fakt

y

i for

muł

uje

dłuż

sze

wyp

owie

dzi o

 waż

nych

sp

raw

ach.

23

Obs

zary

dzi

ałal

nośc

i ed

ukac

yjne

j prz

edsz

kola

24T

reśc

i edu

kacy

jne

Rod

zaje

roz

wija

nych

zd

olno

ści

Ocz

ekiw

ane

umie

jętn

ości

i w

iado

moś

ci d

ziec

ka25

od s

ytua

cji i

 aut

ora

wyp

owie

dzi),

pro

wad

zeni

e i p

odtr

zym

ywan

ie r

ozm

owy,

ucz

estn

icze

nie

w r

óżny

ch s

ytua

cjac

h ko

mun

ikac

yjny

ch, f

orm

ułow

anie

ko

mun

ikat

ów, k

rótk

ich

prze

kazó

w in

form

acyj

nych

, re

lacj

i prz

eżyć

sw

oich

i in

nych

, spr

awoz

dań;

wdr

ażan

ie

do k

omun

ikat

ywny

ch, w

ielo

zdan

iow

ych

wyp

owie

dzi,

łącz

enie

zda

ń i r

ówno

waż

nikó

w w

 cał

ość

logi

czni

e

ze s

obą

pow

iąza

ną, n

adaw

anie

tytu

łów

;pr

aca

z ob

razk

iem

pro

stym

– je

dno­

i w

ielo

plan

owym

(w

yróż

nian

ie o

sób

i inn

ych

elem

entó

w o

braz

ka, i

ch

cech

, czy

nnoś

ci, e

moc

ji, c

zasu

, mie

jsca

akcj

i, w

iąza

nie

treś

ci o

braz

ka z

 rze

czyw

istoś

cią)

, odc

zyty

wan

ie

wiz

ualn

ych

znak

ów z

akaz

u i n

akaz

u, s

amod

ziel

ne

twor

zeni

e pi

ktog

ram

ów, n

adaw

anie

tytu

łów

;pr

aca

z hi

stor

yjką

obra

zkow

ą (2

­, 3­

, 4­e

lem

ento

wą)

–

okre

ślani

e ró

żnic

w w

ygląd

zie lu

dzi,

prze

dmio

tów

i c

zynn

ości

na o

braz

kach

; łąc

zeni

e ob

razk

ów w

edłu

g lo

giczn

ego

związ

ku: p

rzyc

zyna

– n

astę

pstw

o –

skut

ek,

omaw

ianie

hist

oryje

k w

 kol

ejno

ści n

astę

pstw

a ob

razk

ów

i z u

trud

nien

iami (

brak

obr

azka

, zm

iana

kole

jnoś

ci,

od o

stat

nieg

o ob

razk

a); u

kład

anie

hist

oryje

k ob

razk

owyc

h w

 logic

zne

cało

ści;

twor

zeni

e pr

zez

dzie

ci hi

stor

yjek

obra

zkow

ych

i nad

awan

ie ty

tułó

w; p

raca

z o

pow

iada

niem

–

rozw

ijani

e um

ieję

tnoś

ci do

strz

egan

ia st

rukt

ury

opow

iadan

ia

i tw

orze

nia

dłuż

szej

wyp

owie

dzi z

awie

rając

ej e

lem

enty

tej

stru

ktur

y (c

el, p

rzed

mio

t, po

dmio

t, w

arun

ki i 

okol

iczno

ści,

spos

oby

i śro

dki d

ziała

nia,

osią

gnię

cia i 

skut

ki d

ziała

nia)

, w

pływ

cec

h po

stac

i na

spos

ób je

j pos

tępo

wan

ia; e

lem

enty

fo

rmaln

e op

owiad

ania:

wst

ęp, r

ozw

inię

cie i 

zako

ńcze

nie;

4. W

 zro

zum

iały

spo

sób

mów

i o s

woi

ch

potr

zeba

ch i 

decy

zjac

h.5.

Słu

cha

teks

tów

w ję

zyku

pol

skim

i ob

cym

, np

. wie

rszy

ków

, rym

owan

ek, o

pow

iada

ń, b

aśni

i r

ozm

awia

o n

ich;

inte

resu

je s

ię k

siążk

ami.

6. U

czes

tnic

zy w

zab

awac

h dy

dakt

yczn

ych

prow

adzo

nych

w ję

zyku

obc

ym.

7. R

ozum

ie s

ens

krót

kich

hist

oryj

ek o

pow

iada

nych

lu

b cz

ytan

ych

w ję

zyku

obc

ym.

24

Obs

zary

dzi

ałal

nośc

i ed

ukac

yjne

j prz

edsz

kola

24T

reśc

i edu

kacy

jne

Rod

zaje

roz

wija

nych

zd

olno

ści

Ocz

ekiw

ane

umie

jętn

ości

i w

iado

moś

ci d

ziec

ka25

różn

e fo

rmy

akty

wno

ści i

nspi

row

ane

opow

iada

niam

i, tw

orze

nie

i nag

ryw

anie

opo

wia

dań

prze

z dz

ieci

; pra

ca

z za

gadk

ą –

rozw

iązy

wan

ie z

agad

ek p

rost

ych,

zło

żony

ch

i tw

orze

nie

wła

snyc

h; z

agad

ki s

łow

ne, w

izua

lne

i słu

chow

e; u

zasa

dnia

nie

odga

dnię

tej o

dpow

iedz

i (Po

czym

poz

nałe

ś, ż

e to

jest

…?,

Jak

się d

omyś

liłeś

, że…

?);

prac

a z 

ksią

żką

– og

ląda

nie,

opi

syw

anie

ilus

trac

ji,

poró

wny

wan

ie tr

eści

dw

u lu

b tr

zech

ilus

trac

ji w

 tej

sam

ej k

siążc

e, s

łuch

anie

treś

ci r

óżny

ch te

kstó

w

(lege

ndy,

baj

ki, b

aśni

e itp

.), r

ozpo

znaw

anie

ich,

ro

zmow

a na

tem

at tr

eści

, zad

ania

i za

baw

y zw

iąza

ne

z ro

zwija

niem

roz

umie

nia

treś

ci, k

szta

łtow

anie

um

ieję

tnoś

ci r

elac

jono

wan

ia tr

eści

prz

y uw

zglę

dnie

niu

inte

rpre

tacj

i, kr

ytyc

zna

ocen

a ró

żnyc

h tr

eści

ksią

żek,

pr

óby

rozu

mie

nia

treś

ci s

ymbo

liczn

ych

i abs

trak

cyjn

ych;

prac

a z 

wie

rsze

m –

słuc

hani

e, ro

zum

ieni

e tr

eści

wie

rszy

pr

osty

ch i 

abst

rakc

yjny

ch, r

óżne

typy

wie

rszy

, poe

zja

dla

dzie

ci i 

twor

zona

prz

ez d

ziec

i, pr

óby

twor

zeni

a i p

ublik

acji

wła

snyc

h w

iers

zykó

w; o

dczy

tyw

anie

na

jważ

niej

szej

myś

li pr

zeka

zów

wiz

ualn

ych

i tek

stow

ych

Roz

wija

nie

mow

y po

d w

zglę

dem

ort

ofon

iczn

ym:

ćwic

zeni

a na

rząd

ów a

rtyk

ulac

yjny

ch (m

ięśn

i nar

ządó

w

mow

y, w

arg,

języ

ka, s

zczę

k, p

odni

ebie

nia)

, ćw

icze

nia

wym

awia

nia

głos

ek i 

ich

połą

czeń

, dos

kona

leni

e um

ieję

tnoś

ci w

yraz

isteg

o m

ówie

nia;

ćwic

zeni

a od

dech

owe

(pog

łębi

enie

odd

echu

, roz

rusz

anie

pr

zepo

ny, w

ydłu

żeni

e fa

zy w

ydec

how

ej, k

oord

ynac

ja

mię

dzy

rytm

em o

ddyc

hani

a a 

stru

ktur

ą w

ypow

iedz

i);

Roz

szer

zony

zak

res

wia

dom

ości

i um

ieję

tnoś

ci

dzie

cka:

– Z

wra

ca u

wag

ę na

szc

zegó

łow

e el

emen

ty

obra

zków

i ilu

stra

cji t

emat

yczn

ych,

zna

str

uktu

rę

opisu

obr

azkó

w i 

opow

iada

ń.–

Rozu

mie

prz

ekaz

y sy

mbo

liczn

e za

war

te

na o

braz

kach

i w

 teks

tach

lite

rack

ich.

– Po

dejm

uje

prób

y sa

mod

ziel

nego

ukł

adan

ia

opow

iada

ń, w

iers

zy, h

istor

yjek

, ksią

żek,

twor

zy

treś

ć do

pod

aneg

o ty

tułu

i ty

tuł d

o tr

eści

.–

Słuc

ha, r

ozró

żnia

i inte

rpre

tuje

różn

e ga

tunk

i lit

erac

kie

(opo

wiad

ania,

wie

rsze

, leg

endy

, baś

nie,

ba

jki).

– Ro

zróż

nia

różn

e ro

dzaj

e pu

blik

acji,

inte

resu

je s

ię

ksią

żkam

i i c

zaso

pism

ami.

– D

okon

uje

anal

izy

i syn

tezy

słu

chow

ej w

yraz

ów.

25

Obs

zary

dzi

ałal

nośc

i ed

ukac

yjne

j prz

edsz

kola

24T

reśc

i edu

kacy

jne

Rod

zaje

roz

wija

nych

zd

olno

ści

Ocz

ekiw

ane

umie

jętn

ości

i w

iado

moś

ci d

ziec

ka25

ćwic

zeni

a ry

tmiz

ując

e (u

wra

żliw

iani

e na

rod

zaj m

uzyk

i, te

mpo

, ryt

m, n

atęż

enie

gło

su, i

nton

ację

); ćw

icze

nia

słuc

hu fi

zjol

ogic

zneg

o (p

orów

nyw

anie

dź

wię

ków

i od

głos

ów, n

aśla

dow

anie

sły

szan

ych

głos

ów,

dost

rzeg

anie

, róż

nico

wan

ie i 

naśla

dow

anie

dźw

iękó

w

otoc

zeni

a);

ćwic

zeni

a sł

uchu

fone

mat

yczn

ego

(wyr

óżni

anie

, ro

zpoz

naw

anie

i po

wta

rzan

ie g

łose

k w

 nag

łosie

, w

ygło

sie, ś

ródg

łosie

, ana

liza

i syn

teza

słu

chow

a w

yraz

ów, r

ymy,

alit

erac

je).

Roz

wija

nie

mow

y po

d w

zglę

dem

sło

wni

kow

o--g

ram

atyc

znym

: dba

nie

o pr

awid

łow

ą bu

dow

ę zd

ań, s

toso

wan

ie p

raw

idło

wyc

h fo

rm fl

eksy

jnyc

h (o

dmia

na p

rzez

prz

ypad

ki: d

opeł

niac

z i c

elow

nik

rodz

aju

męs

kieg

o, k

ońcó

wki

, ­a,

­u, ­

owi;

mie

jscow

nik

rodz

aju

męs

kieg

o, k

ońcó

wki

­e, ­

u, b

iern

ik r

odza

ju

męs

kieg

o, c

elow

nik

liczb

y m

nogi

ej, l

iczb

y, r

odza

je,

form

y os

obow

e, c

zas

prze

szły

i pr

zysz

ły, f

orm

y m

ęsko

osob

owe

­li i 

niem

ęsko

osob

owe

­ły);

w

zbog

acan

ie m

owy

w w

yraż

enia

okr

eśla

jące

rel

acje

(p

rzyi

mki

, zai

mki

, w ty

m w

zglę

dne,

spó

jnik

i);

stos

owan

ie p

raw

idło

wyc

h ko

nstr

ukcj

i skł

adni

owyc

h (z

dani

a, r

ówno

waż

niki

);ua

ktyw

nian

ie i 

wzb

ogac

anie

sło

wni

ka c

zynn

ego

– gr

omad

zeni

e sł

owni

ctw

a te

mat

yczn

ego,

wyr

azy

blisk

ozna

czne

, prz

eciw

staw

ne, w

yraż

enia

fr

azeo

logi

czne

i sł

owa

wys

tępu

jące

w s

tały

ch z

wią

zkac

h,

np. b

iały

jak

…, r

ozum

ieni

e pr

zysł

ów.

26

Obs

zary

dzi

ałal

nośc

i ed

ukac

yjne

j prz

edsz

kola

24T

reśc

i edu

kacy

jne

Rod

zaje

roz

wija

nych

zd

olno

ści

Ocz

ekiw

ane

umie

jętn

ości

i w

iado

moś

ci d

ziec

ka25

IV. W

spie

rani

e dz

ieci

w

 roz

wija

niu

czyn

nośc

i in

tele

ktua

lnyc

h, k

tóre

st

osuj

ą pr

zy p

ozna

wan

iu

i roz

umie

niu

siebi

e i s

woj

ego

otoc

zeni

a

Cec

hy p

rzed

mio

tów

i zj

awis

k: p

orów

nyw

anie

i p

orzą

dkow

anie

ele

men

tów

, dob

iera

nie

prze

dmio

tów

ze

wzg

lędu

na

wsp

ólną

cec

hę lu

b ki

lka

cech

wsp

ólny

ch

(1, 2

, 3, 4

cec

hy ja

kośc

iow

e);

odna

jdyw

anie

jaki

egoś

obi

ektu

spo

śród

inny

ch

ze w

zglę

du n

a ok

reślo

ne k

ryte

rium

; okr

eśla

nie,

cz

y pr

zedm

iot m

oże

nale

żeć

do g

rupy

ze

wzg

lędu

na

jaką

ś ce

chę,

bad

anie

wła

ściw

ości

prz

edm

iotó

w,

pros

te e

kspe

rym

enty

okr

eśla

jące

wła

ściw

ości

pr

zedm

iotó

w i 

obie

któw

.Lo

gika

i m

atem

atyk

a w

 życ

iu c

odzi

enny

m

dzie

cka:

roz

wią

zyw

anie

pro

blem

ów ż

ycia

cod

zien

nego

o 

char

akte

rze

logi

czno

­mat

emat

yczn

ym (c

ięża

r,

obję

tość

, dłu

gość

, cza

s); l

icze

nie

w ż

yciu

cod

zien

nym

, za

baw

y w

 skl

ep, p

rzew

idyw

anie

sku

tków

wła

snyc

h dz

iała

ń i d

ział

ań in

nych

w z

ależ

nośc

i od

sytu

acji,

np.

złe

j po

gody

, złe

go s

amop

oczu

cia,

syt

uacj

i nie

bezp

iecz

nych

, tr

udny

ch s

ytua

cji r

odzi

nnyc

h.O

kreś

lani

e ko

loru

prz

edm

iotó

w, l

icze

nie

ich,

gr

y i z

adan

ia m

atem

atyc

zne

w ję

zyku

obc

ym:

opisy

wan

ie o

woc

ów i 

war

zyw

, ubr

ań, p

rzed

mio

tów

ży

cia

codz

ienn

ego,

prz

elic

zani

e, tw

orze

nie

i roz

gryw

anie

gie

r.Ja

k uż

ywać

sw

ojeg

o um

ysłu

, by

lepi

ej r

adzi

ć so

bie

w s

ytua

cjac

h, g

dy tr

zeba

coś

zap

amię

tać?

Ćw

icze

nia

w k

iero

wan

iu u

wag

ą, r

ozw

ijani

e go

tow

ości

do

zap

amię

tyw

ania

, zab

awy

w k

ojar

zeni

e, p

lano

we

zapa

mię

tyw

anie

(ana

liza

i syn

teza

), za

pam

ięty

wan

ie

logi

czno

­ ­m

atem

atyc

zne,

wiz

ualn

o­

­prz

estr

zenn

e,sł

owno

­języ

kow

e

1. P

rzew

iduj

e, w

 mia

rę s

woi

ch m

ożliw

ości

, jak

ie

będą

sku

tki c

zynn

ości

man

ipul

acyj

nych

na

prze

dmio

tach

(wni

osko

wan

ie o

 wpr

owad

zany

ch

i obs

erw

owan

ych

zmia

nach

).2.

Gru

puje

obi

ekty

w s

enso

wny

spo

sób

(kla

syfik

uje)

i f

orm

ułuj

e uo

góln

ieni

a ty

pu: t

o do

tego

pas

uje,

w

skaz

uje

obie

kty

podo

bne

oraz

te, k

tóre

są

inne

.3.

Sta

ra s

ię łą

czyć

prz

yczy

nę z

e sk

utki

em i 

prób

uje

prze

wid

ywać

, co

się m

oże

zdar

zyć.

Roz

szer

zony

zak

res

wia

dom

ości

i um

ieję

tnoś

ci

dzie

cka:

– Po

traf

i św

iado

mie

kie

row

ać u

wag

ą, b

y co

ś za

pam

ięta

ć (b

odźc

e se

nsor

yczn

e, g

rafic

zne,

dź

wię

kow

e i r

ucho

we)

.–

Bier

ze u

dzia

ł w z

abaw

ach

i zad

ania

ch

prow

adzo

nych

w ję

zyku

obc

ym.

– Po

sług

uje

się ję

zyki

em m

atem

atyk

i w ję

zyku

ob

cym

.

27

Obs

zary

dzi

ałal

nośc

i ed

ukac

yjne

j prz

edsz

kola

24T

reśc

i edu

kacy

jne

Rod

zaje

roz

wija

nych

zd

olno

ści

Ocz

ekiw

ane

umie

jętn

ości

i w

iado

moś

ci d

ziec

ka25

V. W

ycho

wan

ie z

drow

otne

i k

szta

łtow

anie

sp

raw

nośc

i fiz

yczn

ej

dzie

ci

wzo

rów

gra

ficzn

ych

(szl

aczk

i, ro

zety

, kom

pozy

cje)

or

az s

ekw

encj

i dźw

ięko

wyc

h, w

izua

lnyc

h i r

ucho

wyc

h;

zaba

wy

pam

ięci

owe,

rel

aksa

cyjn

e i m

otyw

acyj

ne.

Żyw

ność

i ży

wie

nie:

pro

dukt

y ży

wno

ścio

we,

zdr

owa

żyw

ność

, zas

ady

zdro

weg

o ży

wie

nia,

pro

dukt

y sz

kodl

iwe

dla

zdro

wia

(sło

dycz

e, c

hips

y, n

apoj

e ga

zow

ane)

, skł

adni

ki p

okar

mow

e (m

ięso

, jaj

a, r

yby,

dr

ób, m

leko

, nas

iona

roś

lin s

trąc

zkow

ych,

mąk

a, k

asza

), po

dsta

wow

e po

siłki

(śni

adan

ie, o

biad

, kol

acja

), do

mow

e śr

odki

zap

obie

gaw

czo­

lecz

nicz

e (m

iód,

czo

snek

, zi

oła,

sok

i), w

łaśc

iwe

prze

chow

ywan

ie ż

ywno

ści (

data

pr

oduk

cji i

 term

in w

ażno

ści),

prz

etw

ory

na z

imę

(mro

żeni

e, s

usze

nie,

kon

serw

owan

ie),

dokł

adne

myc

ie

owoc

ów i 

war

zyw

pod

bie

żącą

cie

płą

wod

ą;Sł

użba

zdr

owia

: prz

ycho

dnie

leka

rski

e, s

zpita

le,

pogo

tow

ie r

atun

kow

e, le

karz

, pie

lęgn

iark

a, r

ehab

ilita

nt,

gabi

net l

ekar

za i 

piel

ęgni

arki

, wyb

rane

spe

cjal

nośc

i le

kars

kie

(ped

iatr

a, s

tom

atol

og, o

rtop

eda,

oku

lista

), ch

orob

y, s

zcze

pien

ia o

chro

nne,

pie

rwsz

a po

moc

prz

y sk

alec

zeni

ach.

A

ktyw

ność

ruc

how

a: sp

acer

y, z

ajęc

ia w

 tere

nie,

po

kony

wan

ie to

rów

prz

eszk

ód, z

abaw

y or

ient

acyj

no­

porz

ądko

we,

zab

awy

na c

zwor

akac

h, g

ry i 

zaba

wy

bież

ne, z

abaw

y i g

ry sk

oczn

e, ć

wic

zeni

a gi

mna

styc

zne

z pr

zybo

ram

i typ

owym

i (sz

arfy

, piłk

i, ob

ręcz

e, w

stąż

ki)

i nie

typo

wym

i (pi

órka

, pud

ełka

i ka

rton

y te

ktur

owe,

ga

zety

, kol

orow

e ka

rtki

pap

ieru

, pla

stik

owe

bute

lki,

gąbk

i ką

piel

owe,

kol

orow

e ch

usty

), sp

orty

letn

ie i 

zim

owe,

ciel

esno

­kin

este

tycz

ne1.

Dba

o s

woj

e zd

row

ie; z

aczy

na o

rient

ować

się

w

 zas

adac

h zd

row

ego

żyw

ieni

a.2.

Dos

trze

ga z

wią

zek

pom

iędz

y ch

orob

ą a 

lecz

enie

m, p

odda

je s

ię le

czen

iu, n

p. w

ie,

że p

rzyj

mow

anie

leka

rstw

i za

strz

yków

jest

ko

niec

zne.

3. Je

st s

praw

ne fi

zycz

nie

lub

jest

spr

awne

w m

iarę

sw

oich

moż

liwoś

ci, j

eżel

i jes

t dzi

ecki

em

o m

niej

szyc

h m

ożliw

ości

ach

ruch

owyc

h.4.

Ucz

estn

iczy

w z

ajęc

iach

ruc

how

ych,

w z

abaw

ach

i gra

ch w

 ogr

odzi

e pr

zeds

zkol

nym

, w p

arku

, na

boi

sku,

w s

ali g

imna

styc

znej

.

28

Obs

zary

dzi

ałal

nośc

i ed

ukac

yjne

j prz

edsz

kola

24T

reśc

i edu

kacy

jne

Rod

zaje

roz

wija

nych

zd

olno

ści

Ocz

ekiw

ane

umie

jętn

ości

i w

iado

moś

ci d

ziec

ka25

gry

spor

tow

e, tu

ryst

yka,

pra

wid

łow

a po

staw

a ci

ała,

ćw

icze

nia

zwin

nośc

i i k

oord

ynac

ji ru

chów

, roz

wija

nie

eksp

resji

ruch

owej

, dos

kona

leni

e po

dań

i chw

ytów

, ćw

icze

nia

rytm

iczn

o­ta

necz

ne, ć

wic

zeni

a cz

ucia

po

staw

y ci

ała

w p

rzes

trze

ni z

 wyk

orzy

stan

iem

reak

cji

rów

now

ażny

ch, w

zmac

nian

ie m

ięśn

i grz

biet

u i b

rzuc

ha,

utrw

alan

ie n

awyk

u pr

awid

łow

ej p

osta

wy

ciał

a.K

ultu

ra c

zasu

wol

nego

: pla

now

anie

i or

gani

zacj

a cz

asu

wol

nego

, roz

wija

nie

zain

tere

sow

ań i 

uzdo

lnie

ń,

upod

oban

ia i 

naw

yki,

zorg

aniz

owan

e fo

rmy

akty

wno

ści:

wyc

iecz

ki, s

pace

ry, w

spól

ne z

abaw

y i r

ozm

owy,

od

wie

dzin

y u 

znaj

omyc

h i r

odzi

ny, z

ajęc

ia sp

orto

wo­

­r

ucho

we,

maj

ster

kow

anie

, wsp

ólne

czy

tani

e ks

iąże

k i c

zaso

pism

, kor

zyst

anie

z m

edió

w; r

odza

je m

edió

w,

zasa

dy k

orzy

stan

ia z

 med

iów

(cza

s prz

ezna

czon

y

na k

orzy

stan

ie z

 med

iów

, tre

ść o

dpow

iedn

ia d

o w

ieku

dz

ieck

a, o

becn

ość

doro

słych

, ogr

anic

zony

dos

tęp)

; ha

łas i

 jego

wpł

yw n

a zd

row

ie c

złow

ieka

, odp

oczy

nek,

re

laks

acja

, sen

.

Roz

szer

zony

zak

res

wia

dom

ości

i 

umie

jętn

ości

dzi

ecka

:–

Potr

afi s

amod

ziel

nie

przy

goto

wać

sał

atkę

ow

ocow

ą.–

Zbi

era

i sus

zy z

ioła

pod

kon

trol

ą do

rosł

ych

(rum

iane

k i m

iętę

).–

Rozu

mie

, dla

czeg

o zb

yt d

ługi

e og

ląda

nie

tele

wiz

ji lu

b gr

a na

kom

pute

rze

są s

zkod

liwe

dla

zdro

wia

.–

Prze

strz

ega

usta

lony

ch z

asad

kor

zyst

ania

z 

med

iów

.–

Wie

, jak

się

zac

how

ać p

rzy

skal

ecze

niu.

– Pr

zyjm

uje

praw

idło

wą

post

awę

ciał

a w

 róż

nych

sy

tuac

jach

: pod

czas

rys

owan

ia, g

ier

stol

ikow

ych,

og

ląda

nia

tele

wiz

ji, p

odcz

as p

osiłk

ów.

– Po

dejm

uje

prób

y pl

anow

ania

wła

snej

akt

ywno

ści

w ś

rodo

wisk

u ro

dzin

nym

.

VI.

Wdr

ażan

ie d

ziec

i do

dba

łośc

i o 

bezp

iecz

eńst

wo

wła

sne

oraz

inny

ch

Zag

roże

nia:

nie

bezp

iecz

ne m

iejsc

a za

baw

(zbi

orni

ki

wod

ne, j

ezdn

ia, t

eren

bud

owy)

; num

ery

alar

mow

e (9

97 –

pol

icja

, 998

– st

raż

poża

rna,

999

– p

ogot

owie

ra

tunk

owe,

112

– e

urop

ejsk

i num

er a

larm

owy)

; og

rani

czon

e za

ufan

ie d

o os

ób n

iezn

ajom

ych,

agr

esor

, of

iara

, złe

taje

mni

ce, n

iebe

zpie

czny

dot

yk; a

ptec

zka

pier

wsz

ej p

omoc

y (z

ażyw

anie

leka

rstw

tylk

o po

d ko

ntro

lą d

oros

łych

); su

bsta

ncje

nie

bezp

iecz

ne (a

lkoh

ol,

nark

otyk

i, ni

koty

na),

środ

ki p

irote

chni

czne

i ch

emic

zne,

ro

śliny

truj

ące

(waw

rzyn

ek w

ilcze

łyko

, jał

owie

c sa

bińs

ki,

ciel

esno

­kin

este

tycz

ne

wra

z ze

św

iado

moś

cią

zagr

ożeń

1. W

ie, j

ak tr

zeba

zac

how

ać s

ię w

 syt

uacj

i za

groż

enia

i gd

zie

moż

na o

trzy

mać

pom

oc, u

mie

o 

nią

popr

osić

.2.

Orie

ntuj

e się

w b

ezpi

eczn

ym p

orus

zani

u się

po

dro

gach

i ko

rzys

tani

u ze

śro

dków

tran

spor

tu.

3. Z

na z

agro

żeni

a pł

ynąc

e ze

św

iata

ludz

i, zw

ierz

ąt

oraz

roś

lin i 

unik

a ty

chże

zag

roże

ń.4.

Wie

, że

nie

moż

e sa

mod

ziel

nie

zaży

wać

leka

rstw

i u

żyw

ać ś

rodk

ów c

hem

iczn

ych

(np.

śro

dków

cz

ysto

ści).

29

Obs

zary

dzi

ałal

nośc

i ed

ukac

yjne

j prz

edsz

kola

24T

reśc

i edu

kacy

jne

Rod

zaje

roz

wija

nych

zd

olno

ści

Ocz

ekiw

ane

umie

jętn

ości

i w

iado

moś

ci d

ziec

ka25

złot

okap

pos

polit

y, ry

cynu

s pos

polit

y, c

is po

spol

ity);

zach

owan

ie o

stro

żnoś

ci w

 kon

takt

ach

ze

zw

ierz

ętam

i żyj

ącym

i w o

kolic

y pr

zeds

zkol

a;

narz

ędzi

a i u

rząd

zeni

a te

chni

czne

; usłu

gi in

tern

etow

e (s

tron

y W

WW

, kom

unik

ator

y IM

, e­m

ail,

gry

inte

rnet

owe,

cza

ty, g

rupy

dys

kusy

jne)

, zag

roże

nia

w in

tern

ecie

(wys

yłan

ie sw

ojeg

o ad

resu

e­m

ail,

wys

yłan

ie

swoj

ego

zdję

cia,

udo

stęp

nian

ie sw

ojeg

o nu

mer

u te

lefo

nu i 

adre

su z

amie

szka

nia)

, św

iado

moś

ć za

groż

eń,

zagr

ożen

ia z

wią

zane

z p

ozna

wan

iem

ludz

i w in

tern

ecie

, z 

kont

akto

wan

iem

się

z os

obam

i poz

nany

mi p

rzez

in

tern

et, s

potk

ania

z in

tern

etow

ymi „

znaj

omym

i”

w rz

eczy

wist

ym św

ieci

e, z

asad

y zw

iąza

ne z

 kon

takt

ami

i spo

tkan

iam

i z o

soba

mi p

ozna

nym

i w in

tern

ecie

.B

ezpi

ecze

ństw

o na

dro

dze:

śro

dki t

rans

port

u i i

ch

rodz

aje,

zas

ady

zach

owan

ia s

ię n

a dr

ogac

h w

 tere

nie

zabu

dow

anym

, nie

zabu

dow

anym

, na

wsi

i w m

ieśc

ie

oraz

na

prze

jścia

ch d

la p

iesz

ych,

syg

naliz

acja

św

ietln

a,

prze

krac

zani

e sk

rzyż

owań

i pr

zeja

zdów

kol

ejow

ych,

po

rusz

anie

się

po d

roga

ch p

ojed

yncz

o i w

 gru

pie,

świa

tła

odbl

asko

we,

zac

how

anie

się

w śr

odka

ch tr

ansp

ortu

(b

ezpi

eczn

e w

siada

nie

i wys

iada

nie,

kas

owan

ie b

iletu

, us

tępo

wan

ie m

iejsc

a os

obom

star

szym

i ch

orym

);B

ezpi

ecze

ństw

o na

pla

cu z

abaw

: zab

awy

bezp

iecz

ne

i nie

bezp

iecz

ne, p

rzed

mio

ty z

agra

żają

ce ż

yciu

i zd

row

iu,

zasa

dy k

orzy

stan

ia z

 urz

ądze

ń słu

żący

ch d

o za

baw

y (h

uśta

wka

, kar

uzel

a, z

jeżd

żaln

ia).

5. P

róbu

je s

amod

ziel

nie

i bez

piec

znie

org

aniz

ować

so

bie

czas

wol

ny w

 prz

edsz

kolu

i w

 dom

u;

ma

roze

znan

ie, g

dzie

moż

na s

ię b

ezpi

eczn

ie

baw

ić, a

 gdz

ie n

ie.

Roz

szer

zony

zak

res

wia

dom

ości

i u

mie

jętn

ości

dzi

ecka

:–

Pam

ięta

waż

ne n

umer

y al

arm

owe

(997

, 998

, 999

, 11

2) i 

potr

afi j

e w

ybra

ć w

 tele

foni

e ko

mór

kow

ym

lub

stac

jona

rnym

.–

Rozp

ozna

je r

oślin

y tr

ując

e, w

ie, d

lacz

ego

są

nie

bezp

iecz

ne.

– Pr

zest

rzeg

a za

sad

doty

cząc

ych

kont

aktó

w

z os

obam

i poz

nany

mi w

 inte

rnec

ie.

– Ro

zum

ie p

otrz

ebę

zach

owan

ia o

stro

żnoś

ci

na p

lacu

zab

aw.

30

Obs

zary

dzi

ałal

nośc

i ed

ukac

yjne

j prz

edsz

kola

24T

reśc

i edu

kacy

jne

Rod

zaje

roz

wija

nych

zd

olno

ści

Ocz

ekiw

ane

umie

jętn

ości

i w

iado

moś

ci d

ziec

ka25

VII

. Wyc

how

anie

prz

ez

sztu

kę –

dzi

ecko

w

idze

m i 

akto

rem

Elem

enty

dra

my

i zab

awy

w t

eatr

: spo

ntan

iczn

a dz

iała

lnoś

ć za

baw

owa,

insp

irow

anie

zab

aw

tem

atyc

znyc

h, g

ry i 

zaba

wy

inte

grac

yjne

, zab

awy

insc

eniz

owan

e uk

ieru

nkow

ane

opow

iada

niam

i, ut

wor

ami l

itera

ckim

i, ba

śnia

mi,

lege

ndam

i, w

iers

zam

i; te

chni

ki d

ram

owe

(ele

men

ty p

anto

mim

y, tw

orze

nie

pom

nikó

w, s

top­

klat

ka, f

ilm, e

tiudy

dra

mow

e, w

ywia

dy,

rozm

owy,

sw

obod

na im

prow

izac

ja);

oglą

dani

e i p

rzed

staw

iani

e ró

żnyc

h fo

rm te

atru

, zab

awy

w te

atr

(tea

tr la

lek,

kuk

iełk

owy,

wyc

inan

ek, c

hińs

ki te

atr

cien

i, ży

wy

teat

r); b

udow

anie

syt

uacj

i z p

ozna

nej b

ajki

, bu

dow

anie

pos

zcze

góln

ych

scen

spe

ktak

lu z

 pom

ocą

konk

retn

ych

dzie

ci, o

bsad

zony

ch w

 pos

zcze

góln

ych

rola

ch; t

wor

zeni

e sc

enog

rafii

(kos

tium

y, d

ekor

acja

i r

ekw

izyt

y), s

ymbo

le s

ceno

graf

iczn

e (t

wór

cze

wyk

orzy

stan

ie r

óżno

rodn

ych

mat

eria

łów

: ele

men

ty

wyc

ięte

z k

arto

nu, k

ubik

i – s

ześc

iany

lekk

iej

kons

truk

cji,

kaw

ałki

mat

eria

łu, d

rew

nian

e sk

rzyn

ki,

wie

szak

i ubr

anio

we,

par

asol

e, d

rabi

nki,

wyk

orzy

stan

ie

uniw

ersa

lnyc

h pr

zedm

iotó

w, k

tóre

peł

nią

różn

e fu

nkcj

e: k

ostiu

my,

mas

ki, c

zape

czki

, opa

ski,

nasz

ywki

­ ­s

ymbo

le n

a ba

weł

nian

e ko

szul

ki);

dobó

r w

raz

z dz

iećm

i muz

yki d

o za

baw

w te

atr,

w

ykor

zyst

anie

inst

rum

entó

w i 

twor

zeni

e pr

zez

dzie

ci

natu

raln

ej m

uzyk

i (dz

won

ki, k

ołat

ka, b

ęben

ek);

ćwic

zeni

a em

isji g

łosu

, eks

pres

ja ję

zyka

, gło

śne

i wyr

aźne

mów

ieni

e, s

ztuk

a au

topr

ezen

tacj

i, pr

aca

na

d od

dech

em.

twór

cze

zdol

nośc

isł

owno

­języ

kow

e,

ciel

esno

­ ­k

ines

tety

czne

,in

terp

erso

naln

e,

intr

aper

sona

lne

1. W

ie, j

ak n

ależ

y się

zac

how

ać n

a ur

oczy

stoś

ciac

h,

np. n

a ko

ncer

cie,

fest

ynie

, prz

edst

awie

niu,

w

 teat

rze,

w k

inie

.2.

Odg

ryw

a ro

le w

 zab

awac

h pa

rate

atra

lnyc

h,

posł

uguj

ąc s

ię m

ową,

mim

iką,

ges

tem

i ru

chem

; um

ie p

osłu

giw

ać s

ię r

ekw

izyt

ami (

np. m

aską

).3.

Ucz

estn

iczy

w z

abaw

ach

teat

raln

ych

i muz

yczn

ych

prow

adzo

nych

w ję

zyku

obc

ym.

Roz

szer

zony

zak

res

wia

dom

ości

i u

mie

jętn

ości

dzi

ecka

:–

Sam

odzi

elni

e w

ykon

uje

pacy

nkę

lub

kuki

ełkę

.–

Pode

jmuj

e pr

óby

kont

rolo

wan

ia s

woj

ego

ciał

a

i em

ocji

podc

zas

wys

tąpi

eń p

ublic

znyc

h.–

Star

a się

mów

ić g

łośn

o i w

yraz

iście

.–

Potr

afi z

apre

zent

ować

kró

tki t

ekst

w ję

zyku

ob

cym

.

31

Obs

zary

dzi

ałal

nośc

i ed

ukac

yjne

j prz

edsz

kola

24T

reśc

i edu

kacy

jne

Rod

zaje

roz

wija

nych

zd

olno

ści

Ocz

ekiw

ane

umie

jętn

ości

i w

iado

moś

ci d

ziec

ka25

Perc

epcj

a sz

tuki

: udz

iał d

ziec

i w r

óżny

ch r

odza

jach

pr

zeds

taw

ień,

w k

once

rtac

h m

uzyc

znyc

h, w

yjśc

ia

do k

ina,

teat

ru (m

uzyc

zneg

o, la

lki i

 akt

ora

itp.),

fil

harm

onii,

roz

mow

y in

spiro

wan

e sz

tuką

, wsp

ólne

or

gani

zow

anie

uro

czys

tośc

i prz

edsz

koln

ych

dl

a m

łods

zych

dzi

eci i

 rod

zicó

w.

Insc

eniz

acje

dia

logó

w, b

ajek

, wie

rszy

ków

i r

ymow

anek

w ję

zyku

obc

ym.

VII

I. W

ycho

wan

ie p

rzez

sz

tukę

– m

uzyk

a i ś

piew

, plą

sy i 

tani

ec

Śpie

w: ś

piew

anie

pio

sene

k z 

repe

rtua

ru d

ziec

ięce

go,

ludo

weg

o, r

egio

naln

ego,

wsp

ółcz

esny

ch p

opul

arny

ch

pios

enek

(wed

ług

zain

tere

sow

ań d

ziec

i), ć

wic

zeni

a in

tona

cyjn

e z 

wyk

orzy

stan

iem

zab

aw, p

owta

rzan

ie

głos

em s

ygna

łów

i od

głos

ów z

wie

rząt

(Wie

jskie

podw

órko

, W le

sie, K

ukuł

ka, N

a łą

ce) w

języ

ku p

olsk

im

i obc

ym.

Ruc

h pr

zy m

uzyc

e: s

wob

odne

wyp

owie

dzi r

ucho

we

dzie

ci in

spiro

wan

e pi

osen

ką, b

ajką

, opo

wia

dani

em,

akom

pani

amen

tem

, pod

porz

ądko

wyw

anie

ruc

hów

ry

tmow

i muz

yki;

zaba

wy

ruch

owe

ze ś

piew

em

(ilus

trac

yjne

i in

scen

izow

ane,

ryt

mic

zne,

tane

czne

); za

baw

y ru

chow

e pr

zy a

kom

pani

amen

cie

inst

rum

entu

(rea

gow

anie

ruc

hem

na

zmia

ny z

acho

dząc

e w

 ryt

mie

, dy

nam

ice,

art

ykul

acji,

bar

wie

): za

baw

y z 

zakr

esu

tech

niki

ruc

hu (p

orzą

dkow

e, o

rient

ując

e w

 prz

estr

zeni

, na

pręż

ając

e i r

ozlu

źnia

jące

, wzm

acni

ając

e ró

żne

grup

y m

ięśn

i, ko

rekt

ywne

), za

baw

y uw

rażl

iwia

jące

na

róż

ne e

lem

enty

muz

yki (

tem

po i 

jego

zm

iany

, cza

s w

ybrz

mie

wan

ia dź

wię

ków

i tr

wan

ie p

auzy

, ryt

m,

twór

cze,

w

izua

lno­

­p

rzes

trze

nne,

m

uzyc

zne,

słow

no­ję

zyko

we,

ci

eles

no­

­kin

este

tycz

ne,

inte

rper

sona

lne,

in

trap

erso

naln

e

1. Ś

piew

a pi

osen

ki z

 dzi

ecię

cego

rep

ertu

aru

or

az ła

twe

pios

enki

ludo

we;

chę

tnie

ucz

estn

iczy

w

 zbi

orow

ym śp

iew

ie, w

 tańc

ach

i muz

ykow

aniu

.2.

Dos

trze

ga z

mia

ny d

ynam

iki,

tem

pa i 

wys

okoś

ci

dźw

ięku

utw

oru

muz

yczn

ego,

wyr

aża

je, p

ląsa

jąc

lub

tańc

ząc.

3. T

wor

zy m

uzyk

ę, k

orzy

staj

ąc z

 inst

rum

entó

w

perk

usyj

nych

(ora

z in

nych

prz

edm

iotó

w),

a 

takż

e im

prow

izuj

e ją

ruc

hem

.4.

W s

kupi

eniu

słu

cha

muz

yki,

w ty

m ta

kże

muz

yki

pow

ażne

j.

32

Obs

zary

dzi

ałal

nośc

i ed

ukac

yjne

j prz

edsz

kola

24T

reśc

i edu

kacy

jne

Rod

zaje

roz

wija

nych

zd

olno

ści

Ocz

ekiw

ane

umie

jętn

ości

i w

iado

moś

ci d

ziec

ka25

dyna

mik

a i m

etru

m, w

ysok

ość

i bar

wa

dźw

iękó

w,

arty

kulac

ja, b

udow

a fo

rmaln

a), o

pow

ieśc

i ruc

how

e, ta

ńce

w ję

zyku

pol

skim

i ob

cym

.In

stru

men

ty: h

istor

ia in

stru

men

tów

muz

yczn

ych

(pie

rwsz

e in

stru

men

ty m

uzyc

zne:

mus

zle,

rogi

, na

czyn

ia g

linia

ne, s

uche

ow

oce

wyp

ełni

one

nasio

nam

i),

osw

ajan

ie z

 bar

wą

i bud

ową

inst

rum

entó

w p

erku

syjn

ych:

gr

zech

otka

, koł

atka

, bęb

enek

, tam

bury

n, tr

ójką

t, ta

lerz

e,

ksyl

ofon

, met

alof

on, d

rew

ienk

a, ta

rka,

dzw

onki

; rod

zaje

in

stru

men

tów

muz

yczn

ych,

gra

na

inst

rum

enta

ch

w m

ałyc

h gr

upac

h i i

ndyw

idua

lnie

pod

czas

ćw

icze

ń słu

chow

ych,

rytm

iczn

ych

i ruc

how

ych,

w p

owią

zani

u z 

pios

enką

, w z

adan

iach

twór

czyc

h; g

ra n

a in

stru

men

tach

ni

ekon

wen

cjon

alny

ch, w

ykon

anyc

h pr

zez

dzie

ci:

met

alow

e pu

dełk

a na

pełn

ione

: gro

chem

, kam

ykam

i, pi

aski

em, n

aczy

nia

szkl

ane

z ró

żną

ilośc

ią w

ody.

Akt

ywne

słu

chan

ie m

uzyk

i: ćw

icze

nia

w s

post

rzeg

aniu

i od

różn

iani

u zj

awisk

aku

styc

znyc

h w

 prz

yrod

zie

i oto

czen

iu, d

źwię

ków

inst

rum

entó

w

o ok

reślo

nej i

 nie

okre

ślone

j wys

okoś

ci b

rzm

ieni

a;

okre

ślani

e sł

ucho

we:

kie

runk

u dź

wię

ku, o

dleg

łośc

i dź

wię

ku, l

iczb

y dź

wię

ków

, gęs

tośc

i dźw

iękó

w

poch

odzą

cych

z ta

kich

sam

ych

inst

rum

entó

w o

 róż

nej

liczb

ie (n

p. z

 jedn

ego

lub

dwóc

h tr

ójką

tów

); sł

ucha

nie

utw

orów

inst

rum

enta

lnyc

h i w

okal

nych

; ucz

estn

ictw

o w

 kon

cert

ach.

Inw

encj

a tw

órcz

a dz

ieck

a: im

prow

izac

je w

okal

ne,

słow

ne, r

ucho

we,

inst

rum

enta

lne,

ćw

icze

nia

i zab

awy

Roz

szer

zony

zak

res

wia

dom

ości

i u

mie

jętn

ości

dzi

ecka

:–

Potr

afi s

amod

ziel

nie,

wed

ług

wła

sneg

o po

mys

łu,

wyk

onać

inst

rum

ent m

uzyc

zny;

– Z

a po

śred

nict

wem

dźw

iękó

w p

otra

fi w

yraz

ić

swoj

e em

ocje

;–

Twor

zy s

ymbo

le m

uzyc

zne

i rea

guje

na

nie.

33

Obs

zary

dzi

ałal

nośc

i ed

ukac

yjne

j prz

edsz

kola

24T

reśc

i edu

kacy

jne

Rod

zaje

roz

wija

nych

zd

olno

ści

Ocz

ekiw

ane

umie

jętn

ości

i w

iado

moś

ci d

ziec

ka25

rozw

ijają

ce p

amię

ć m

uzyc

zną,

twor

zeni

e sy

mbo

li m

uzyc

znyc

h i i

ch o

dczy

tyw

anie

w ję

zyku

pol

skim

i o

bcym

.

IX. W

ycho

wan

ie p

rzez

sz

tukę

– r

óżne

form

y pl

asty

czne

Pozn

anie

zab

ytkó

w k

ultu

ry p

olsk

iej:

budo

wle

sa

kral

ne, k

lasz

tory

, św

iąty

nie,

zam

ki, p

ałac

e, tw

ierd

ze,

muz

ea, u

niw

ersy

tety

, arc

hite

ktur

a pa

łaco

wa,

rez

yden

cje

mag

nack

ie w

ystę

pują

ce w

 reg

ioni

e, w

ytw

ory

sztu

ki

ludo

wej

, tra

dycj

e i o

brzę

dy lu

dow

e, s

troj

e re

gion

alne

.El

emen

ty m

alar

stw

a, r

zeźb

y, a

rchi

tekt

ury:

po

jęci

a i a

tryb

uty

zwią

zane

ze

sztu

ką m

alar

ską,

rz

eźbą

i ar

chite

ktur

ą, tw

órcz

ość

i dzi

eła

Jana

Mat

ejki

, St

anisł

awa

Wys

piań

skie

go, J

ózef

a C

hełm

ońsk

iego

, Olg

i Bo

znań

skie

j i in

nych

(wed

ług

zain

tere

sow

ań d

ziec

i),

wsp

ółcz

eśni

mal

arze

pol

scy;

inni

wie

lcy

mal

arze

(V

ince

nt v

an G

ogh,

Pab

lo P

icas

so, L

eona

rdo

da V

inci

itp

.); g

aler

ie, w

erni

saże

, alb

umy.

R

óżno

rodn

ość

barw

: bar

wy

w p

rzyr

odzi

e w

 róż

nych

po

rach

rok

u i p

orac

h dn

ia; b

arw

y po

dsta

wow

e i p

ocho

dne,

cie

płe

i zim

ne, p

orów

nyw

anie

bar

w,

łącz

enie

bar

w i 

rozr

óżni

anie

sto

pnia

ich

nasy

ceni

a.T

echn

iki p

last

yczn

e: ry

sunk

owo­

graf

iczn

e: r

ysow

anie

kr

edka

mi o

łów

kow

ymi i

 św

ieco

wym

i, pa

stel

ami,

tusz

em, o

łów

kiem

, kre

dą, w

ęgle

m, ś

wie

cą, p

atyk

iem

na

zie

mi,

maz

akam

i); m

alar

skie

: far

bam

i tem

pero

wym

i, pl

akat

owym

i, ak

war

elow

ymi,

past

ą do

zęb

ów, k

leje

m

polim

erow

ym, k

redą

nas

ączo

ną w

odą

z cu

krem

; pr

zest

rzen

ne: d

ecou

page

(ozd

abia

nie

prze

dmio

tów

te

chni

ką s

erw

etko

wą)

, orig

ami z

 kół

ek i 

kwad

rató

w,

wiz

ualn

o­

­prz

estr

zenn

e,

ciel

esno

­ ­k

ines

tety

czne

,tw

órcz

e,sł

owno

­języ

kow

e,in

trap

erso

naln

e,in

terp

erso

naln

e

1. P

rzej

awia

, w m

iarę

sw

oich

moż

liwoś

ci,

zain

tere

sow

anie

wyb

rany

mi z

abyt

kam

i i d

zieł

ami

sztu

ki o

raz

trad

ycja

mi i

 obr

zęda

mi l

udow

ymi

ze s

woj

ego

regi

onu.

2.

Um

ie w

yraż

ać s

ię w

 róż

nych

tech

nika

ch

plas

tycz

nych

i pr

zy u

życi

u el

emen

tarn

ych

środ

ków

wyr

azu

(tak

ich

jak

kszt

ałt i

 bar

wa)

w

 pos

taci

pro

styc

h ko

mpo

zycj

i i fo

rm

kons

truk

cyjn

ych.

3.

Wyk

azuj

e za

inte

reso

wan

ie m

alar

stw

em, r

zeźb

ą

i arc

hite

ktur

ą (t

akże

arc

hite

ktur

ą zi

elen

i i a

rchi

tekt

urą

wnę

trz)

.

Roz

szer

zony

zak

res

wia

dom

ości

i u

mie

jętn

ości

dzi

ecka

:–

Za

pośr

edni

ctw

em b

arw

odt

war

za s

woj

e em

ocje

;–

Zna

naj

waż

niej

sze

zaby

tki a

rchi

tekt

ury

polsk

iej

i św

iato

wej

, tzw

. cud

a św

iata

;–

Pode

jmuj

e pr

óby

sam

odzi

elne

go z

apro

jekt

owan

ia

swoj

ego

poko

ju lu

b pl

acu

zaba

w;

– Z

na p

odst

awow

e po

jęci

a zw

iąza

ne z

e sz

tuką

.

34

Obs

zary

dzi

ałal

nośc

i ed

ukac

yjne

j prz

edsz

kola

24T

reśc

i edu

kacy

jne

Rod

zaje

roz

wija

nych

zd

olno

ści

Ocz

ekiw

ane

umie

jętn

ości

i w

iado

moś

ci d

ziec

ka25

rozw

ijają

ce p

amię

ć m

uzyc

zną,

twor

zeni

e sy

mbo

li m

uzyc

znyc

h i i

ch o

dczy

tyw

anie

w ję

zyku

pol

skim

i o

bcym

.

IX. W

ycho

wan

ie p

rzez

sz

tukę

– r

óżne

form

y pl

asty

czne

Pozn

anie

zab

ytkó

w k

ultu

ry p

olsk

iej:

budo

wle

sa

kral

ne, k

lasz

tory

, św

iąty

nie,

zam

ki, p

ałac

e, tw

ierd

ze,

muz

ea, u

niw

ersy

tety

, arc

hite

ktur

a pa

łaco

wa,

rez

yden

cje

mag

nack

ie w

ystę

pują

ce w

 reg

ioni

e, w

ytw

ory

sztu

ki

ludo

wej

, tra

dycj

e i o

brzę

dy lu

dow

e, s

troj

e re

gion

alne

.El

emen

ty m

alar

stw

a, r

zeźb

y, a

rchi

tekt

ury:

po

jęci

a i a

tryb

uty

zwią

zane

ze

sztu

ką m

alar

ską,

rz

eźbą

i ar

chite

ktur

ą, tw

órcz

ość

i dzi

eła

Jana

Mat

ejki

, St

anisł

awa

Wys

piań

skie

go, J

ózef

a C

hełm

ońsk

iego

, Olg

i Bo

znań

skie

j i in

nych

(wed

ług

zain

tere

sow

ań d

ziec

i),

wsp

ółcz

eśni

mal

arze

pol

scy;

inni

wie

lcy

mal

arze

(V

ince

nt v

an G

ogh,

Pab

lo P

icas

so, L

eona

rdo

da V

inci

itp

.); g

aler

ie, w

erni

saże

, alb

umy.

R

óżno

rodn

ość

barw

: bar

wy

w p

rzyr

odzi

e w

 róż

nych

po

rach

rok

u i p

orac

h dn

ia; b

arw

y po

dsta

wow

e i p

ocho

dne,

cie

płe

i zim

ne, p

orów

nyw

anie

bar

w,

łącz

enie

bar

w i 

rozr

óżni

anie

sto

pnia

ich

nasy

ceni

a.T

echn

iki p

last

yczn

e: ry

sunk

owo­

graf

iczn

e: r

ysow

anie

kr

edka

mi o

łów

kow

ymi i

 św

ieco

wym

i, pa

stel

ami,

tusz

em, o

łów

kiem

, kre

dą, w

ęgle

m, ś

wie

cą, p

atyk

iem

na

zie

mi,

maz

akam

i); m

alar

skie

: far

bam

i tem

pero

wym

i, pl

akat

owym

i, ak

war

elow

ymi,

past

ą do

zęb

ów, k

leje

m

polim

erow

ym, k

redą

nas

ączo

ną w

odą

z cu

krem

; pr

zest

rzen

ne: d

ecou

page

(ozd

abia

nie

prze

dmio

tów

te

chni

ką s

erw

etko

wą)

, orig

ami z

 kół

ek i 

kwad

rató

w,

wiz

ualn

o­

­prz

estr

zenn

e,

ciel

esno

­ ­k

ines

tety

czne

,tw

órcz

e,sł

owno

­języ

kow

e,in

trap

erso

naln

e,in

terp

erso

naln

e

1. P

rzej

awia

, w m

iarę

sw

oich

moż

liwoś

ci,

zain

tere

sow

anie

wyb

rany

mi z

abyt

kam

i i d

zieł

ami

sztu

ki o

raz

trad

ycja

mi i

 obr

zęda

mi l

udow

ymi

ze s

woj

ego

regi

onu.

2.

Um

ie w

yraż

ać s

ię w

 róż

nych

tech

nika

ch

plas

tycz

nych

i pr

zy u

życi

u el

emen

tarn

ych

środ

ków

wyr

azu

(tak

ich

jak

kszt

ałt i

 bar

wa)

w

 pos

taci

pro

styc

h ko

mpo

zycj

i i fo

rm

kons

truk

cyjn

ych.

3.

Wyk

azuj

e za

inte

reso

wan

ie m

alar

stw

em, r

zeźb

ą

i arc

hite

ktur

ą (t

akże

arc

hite

ktur

ą zi

elen

i i a

rchi

tekt

urą

wnę

trz)

.

Roz

szer

zony

zak

res

wia

dom

ości

i u

mie

jętn

ości

dzi

ecka

:–

Za

pośr

edni

ctw

em b

arw

odt

war

za s

woj

e em

ocje

;–

Zna

naj

waż

niej

sze

zaby

tki a

rchi

tekt

ury

polsk

iej

i św

iato

wej

, tzw

. cud

a św

iata

;–

Pode

jmuj

e pr

óby

sam

odzi

elne

go z

apro

jekt

owan

ia

swoj

ego

poko

ju lu

b pl

acu

zaba

w;

– Z

na p

odst

awow

e po

jęci

a zw

iąza

ne z

e sz

tuką

.

Obs

zary

dzi

ałal

nośc

i ed

ukac

yjne

j prz

edsz

kola

24T

reśc

i edu

kacy

jne

Rod

zaje

roz

wija

nych

zd

olno

ści

Ocz

ekiw

ane

umie

jętn

ości

i w

iado

moś

ci d

ziec

ka25

odle

wy

gips

owe,

lepi

enie

(z g

liny,

pla

stel

iny,

mod

elin

y,

mas

y so

lnej

, mas

y pa

pier

owej

), bu

dow

anie

z k

lock

ów

i mat

eria

łów

prz

yrod

nicz

ych

(śni

eg, p

iach

); pł

aski

e:

wyc

inan

ka (z

 kol

orow

ego

papi

eru,

z m

ater

iałó

w

teks

tyln

ych)

, wyk

leja

nka

(z k

ulek

pap

iero

wyc

h,

z pl

aste

liny,

z m

ater

iałó

w p

rzyr

odni

czyc

h), w

ydzi

eran

ka

(z k

olor

oweg

o pa

pier

u, z

 gaz

et),

kola

ż; b

adan

ie

spos

obów

twor

zeni

a dz

ieł p

last

yczn

ych.

Proj

ekto

wan

ie p

omie

szcz

eń: t

wor

zeni

e m

akie

t w

nętr

z, w

ykor

zyst

ywan

ie s

urow

ców

wtó

rnyc

h i m

ater

iału

prz

yrod

nicz

ego.

X. W

spom

agan

ie r

ozw

oju

umys

łow

ego

dzie

ci

popr

zez

zaba

wy

kons

truk

cyjn

e,

budz

enie

zai

nter

esow

ań

tech

nicz

nych

Dzi

ałal

ność

kon

stru

kcyj

na: p

roje

ktow

anie

, pl

anow

anie

i ko

nsek

wen

tne

twor

zeni

e bu

dow

li i i

nnyc

h pr

ac k

onst

ruow

anyc

h z 

mat

eria

łów

prz

yrod

nicz

ych,

te

ktur

y, k

arto

nów

, mat

eria

łu s

ypki

ego

(pia

sek,

glin

a)

za p

omoc

ą ró

żnyc

h te

chni

k, k

onst

ruow

anie

z r

óżny

ch

mat

eria

łów

prz

emys

łow

ych

oraz

twor

zyw

nat

ural

nych

; za

baw

y ba

daw

cze

i pro

ste

eksp

erym

enty

(św

iatło

, dź

wię

ki, e

nerg

ia it

p.).

Prze

dmio

ty ż

ycia

cod

zien

nego

i na

rzęd

zia:

be

zpie

czne

uży

wan

ie p

rzed

mio

tów

życ

ia c

odzi

enne

go

i pro

styc

h na

rzęd

zi k

onst

rukc

yjny

ch (m

łote

k, g

woź

dzie

, ob

cęgi

, im

adło

) ora

z pr

osty

ch m

ater

iałó

w (p

apie

r śc

iern

y, p

ędze

l, fa

rba)

.T

echn

ika

w o

tocz

eniu

dzi

ecka

: waż

ne d

la ż

ycia

od

kryc

ia i 

wyn

alaz

ki, o

bsłu

ga te

lefo

nu s

tacj

onar

nego

i k

omór

kow

ego,

apa

ratu

foto

graf

iczn

ego,

CD

, DVD

, ko

mpu

tera

na

mia

rę d

ziec

ięcy

ch p

otrz

eb i 

potr

zeb

ży

cia

codz

ienn

ego

rodz

iny,

prz

ewid

ywan

ie s

kutk

ów

wiz

ualn

o­

­prz

estr

zenn

e,

ciel

esno

­ ­k

ines

tety

czne

,in

terp

erso

naln

e

1. W

znos

i kon

stru

kcje

z k

lock

ów i 

twor

zy k

ompo

zycje

z 

różn

orod

nych

mat

eriał

ów (n

p. p

rzyr

odni

czyc

h),

ma

pocz

ucie

spra

wst

wa

(„po

traf

ię to

zro

bić”

) i o

dczu

wa

rado

ść z

 wyk

onan

ej p

racy

.2.

Uży

wa

wła

ściw

ie p

rost

ych

narz

ędzi

pod

czas

m

ajst

erko

wan

ia.

3. In

tere

suje

się

urz

ądze

niam

i tec

hnic

znym

i (n

p. u

żyw

anym

i w g

ospo

dars

twie

dom

owym

), pr

óbuj

e ro

zum

ieć,

jak

one

dzia

łają

, i z

acho

wuj

e os

troż

ność

prz

y ko

rzys

tani

u z 

nich

.

Roz

szer

zony

zak

res

wia

dom

ości

i u

mie

jętn

ości

dzi

ecka

:–

Um

ie p

osłu

giw

ać s

ię b

ezpi

eczn

ie p

rzed

mio

tam

i i u

rząd

zeni

ami ż

ycia

cod

zien

nego

, w ty

m:

tele

fone

m, C

D, D

VD, k

ompu

tere

m (o

bsłu

ga,

wys

zuki

war

ka in

tern

etow

a, z

apis

pros

tych

da

nych

, kor

espo

nden

cja

inte

rnet

owa)

.

35

Obs

zary

dzi

ałal

nośc

i ed

ukac

yjne

j prz

edsz

kola

24T

reśc

i edu

kacy

jne

Rod

zaje

roz

wija

nych

zd

olno

ści

Ocz

ekiw

ane

umie

jętn

ości

i w

iado

moś

ci d

ziec

ka25

niew

łaśc

iweg

o uż

ywan

ia u

rząd

zeń,

bez

piec

zeńs

two

podc

zas

korz

ysta

nia

z ur

ządz

eń te

chni

czny

ch.

XI.

Pom

agan

ie d

ziec

iom

w

 roz

umie

niu

istot

y zj

awisk

at

mos

fery

czny

ch

i w u

nika

niu

zagr

ożeń

Pogo

da i 

jej e

lem

enty

: tem

pera

tura

pow

ietr

za, w

iatr

(p

rędk

ość

i kie

rune

k), z

achm

urze

nie,

nas

łone

czni

enie

, ro

dzaj

e op

adów

atm

osfe

rycz

nych

(des

zcz,

gra

d, ś

nieg

, m

żaw

ka, k

rupa

śni

eżna

), sy

mbo

le d

o oz

nacz

ania

po

gody

, map

a po

gody

, pro

gnoz

a po

gody

, kal

enda

rz

pogo

dy, p

rzyr

ządy

pom

iaro

we

(rod

zaje

term

omet

rów

, ba

rom

etr,

wia

trom

ierz

, des

zczo

mie

rz).

Zja

wis

ka a

tmos

fery

czne

: bur

za, t

rąba

pow

ietr

zna,

tę

cza,

śni

eżyc

a, z

amie

ć, s

zadź

, mgł

a, k

rąże

nie

wod

y w

 prz

yrod

zie,

zam

arza

nie

wod

y i t

opni

enie

lodu

; zas

ady

bezp

iecz

nego

zac

how

ania

się

pod

czas

nie

korz

ystn

ych

war

unkó

w p

ogod

owyc

h, w

pływ

pog

ody

na z

acho

wan

ia

rośli

n i z

wie

rząt

, prz

ysło

wia

o p

ogod

zie

(np.

Gdy

jask

ółka

lot s

wój

zni

ża –

des

zcz

się z

bliż

a; K

iedy

sło

ńce

zbyt

dop

ieka

, to

już

burz

a ni

edal

eka;

Gdy

tulip

an p

łatk

i

chow

a, u

lew

a go

tow

a).

logi

czno

­ ­m

atem

atyc

zne,

pr

zyro

dnic

ze

1. R

ozpo

znaj

e i n

azyw

a zj

awisk

a at

mos

fery

czne

ch

arak

tery

styc

zne

dla

posz

czeg

ólny

ch p

ór r

oku;

po

dejm

uje

rozs

ądne

dec

yzje

i ni

e na

raża

się

na

nie

bezp

iecz

eńst

wo

wyn

ikaj

ące

z po

gody

, np

. nie

sto

i pod

drz

ewem

w c

zasie

bur

zy,

nie

zdej

muj

e cz

apki

w m

roźn

ą po

godę

.2.

Wie

, o c

zym

mów

i oso

ba z

apow

iada

jąca

pog

odę

w r

adiu

i w

 tele

wiz

ji, n

p. ż

e bę

dzie

pad

ał d

eszc

z,

śnie

g, w

iał w

iatr

; sto

suje

się

do

poda

wan

ych

info

rmac

ji w

 mia

rę s

woi

ch m

ożliw

ości

.

Roz

szer

zony

zak

res

wia

dom

ości

i u

mie

jętn

ości

dzi

ecka

:–

Prow

adzi

kal

enda

rz p

ogod

y;–

Potr

afi z

mie

rzyć

tem

pera

turę

pow

ietr

za

i tem

pera

turę

wod

y;–

Posł

uguj

e się

sym

bola

mi d

o oz

nacz

ania

pog

ody;

– Pr

zew

iduj

e po

godę

.

XII

. Wyc

how

anie

dl

a po

szan

owan

ia

rośli

n i z

wie

rząt

Ekos

yste

my

w m

ojej

oko

licy:

par

k, la

s, p

ole,

łąka

, sad

, je

zior

o, r

zeka

, ogr

ód w

arzy

wny

; prz

yrod

a oż

ywio

na

(roś

liny,

zw

ierz

ęta)

i ni

eoży

wio

na (s

kały

, min

erał

y,

gleb

a, w

oda,

pow

ietr

ze);

ssak

i, pt

aki,

ryby

, gad

y, o

wad

y;

zwią

zki i

 zal

eżno

ści z

acho

dząc

e w

 prz

yrod

zie;

prz

yrod

a w

 róż

nych

por

ach

roku

; węd

rów

ki p

takó

w (p

taki

pr

zyla

tują

ce, o

dlat

ując

e i o

siadł

e); z

wie

rzęt

a

przy

rodn

icze

1. W

ymie

nia

rośli

ny i 

zwie

rzęt

a ży

jące

w r

óżny

ch

środ

owisk

ach

przy

rodn

iczy

ch, n

p. w

 pol

u,

na łą

ce, w

 lesie

.2.

Wie

, jak

ie w

arun

ki s

ą po

trze

bne

do r

ozw

oju

zwie

rząt

(prz

estr

zeń

życi

owa,

bez

piec

zeńs

two,

po

karm

) i w

zros

tu r

oślin

(św

iatło

, tem

pera

tura

, w

ilgot

ność

).

36

Obs

zary

dzi

ałal

nośc

i ed

ukac

yjne

j prz

edsz

kola

24T

reśc

i edu

kacy

jne

Rod

zaje

roz

wija

nych

zd

olno

ści

Ocz

ekiw

ane

umie

jętn

ości

i w

iado

moś

ci d

ziec

ka25

hodo

wan

e pr

zez

czło

wie

ka i 

dzik

o ży

jące

; zw

ierz

ęta

i roś

liny

wys

tępu

jące

w in

nych

kra

jach

; zw

ierz

ęta

żyją

ce

w s

chro

nisk

ach;

pro

ste

dośw

iadc

zeni

a i e

kspe

rym

enty

w

ykaz

ując

e za

leżn

ości

pom

iędz

y w

zros

tem

roś

liny

a ro

dzaj

em g

leby

, wilg

otno

ścią

, tem

pera

turą

i św

iatłe

m;

zapa

chy,

sm

aki i

 bar

wy

wys

tępu

jące

w p

rzyr

odzi

e;

zach

owan

ia i 

post

awy

wob

ec r

oślin

i zw

ierz

ąt,

dost

rzeg

anie

pię

kna

przy

rody

.B

iom

y na

kul

i zie

msk

iej:

pust

ynie

lodo

we

i gor

ące,

pu

styn

ie św

iata

(Sah

ara,

Ara

bska

); tu

ndra

, taj

ga, s

tepy

, sa

wan

na; w

arun

ki ż

ycia

w p

oszc

zegó

lnyc

h śr

odow

iskac

h.El

emen

ty e

kolo

gii:

rośli

ny i 

zwie

rzęt

a ch

roni

one;

par

ki

naro

dow

e, r

ezer

wat

y pr

zyro

dy, p

arki

kra

jobr

azow

e,

pom

niki

prz

yrod

y; p

rzes

ądy

i ani

moz

je z

wią

zane

z 

niek

tóry

mi z

wie

rzęt

ami (

ropu

cha,

paj

ąk, d

żdżo

wni

ca);

grom

adze

nie

dośw

iadc

zeń

zwią

zany

ch z

 och

roną

śr

odow

iska

(osz

częd

zani

e pa

pier

u, w

ody

i prą

du,

segr

egac

ja ś

mie

ci, d

okar

mia

nie

zwie

rząt

zim

ą, s

adze

nie

drze

wek

, udz

iał w

 akc

ji sp

rząt

ania

św

iata

, obs

erw

acja

m

row

iska

w le

sie);

zaso

by p

rzyr

ody

(odn

awia

lne:

wod

a,

gleb

a, s

łońc

e, w

iatr

, bio

mas

a; n

ieod

naw

ialn

e: w

ęgie

l ka

mie

nny

i bru

natn

y, r

opa

nafto

wa,

gaz

zie

mny

, łup

ki

bitu

mic

zne)

; nat

ural

ne ź

ródł

a en

ergi

i: en

ergi

a sł

onec

zna,

bi

omas

a, e

nerg

ia m

orza

, ene

rgia

wia

tru)

, eko

logi

czne

sp

osob

y og

rzew

ania

mie

szka

ń; n

iebe

zpie

czeń

stw

a zw

iąza

ne z

 poż

aram

i, hu

raga

nam

i, su

szą

i pow

odzi

ą.

3. P

otra

fi w

ymie

nić

zmia

ny z

acho

dząc

e w

 życ

iu

rośli

n i z

wie

rząt

w k

olej

nych

por

ach

roku

; w

ie, w

 jaki

spo

sób

czło

wie

k m

oże

je c

hron

ić

i pom

óc im

, np.

prz

etrw

ać z

imę.

Roz

szer

zony

zak

res

wia

dom

ości

i u

mie

jętn

ości

dzi

ecka

:–

Opi

ekuj

e się

wyb

raną

roś

liną

w s

ali p

rzed

szko

lnej

lu

b og

rodz

ie p

rzed

szko

lnym

;–

Rozp

ozna

je i 

nazy

wa

rośli

ny i 

zwie

rzęt

a ch

roni

one;

– Ro

zpoz

naje

i na

zyw

a w

ybra

ne e

kosy

stem

y i b

iom

y;–

Posł

uguj

e się

prz

yrzą

dam

i bad

awcz

ymi (

lupą

, lo

rnet

ką, d

ykta

fone

m).

37

Obs

zary

dzi

ałal

nośc

i ed

ukac

yjne

j prz

edsz

kola

24T

reśc

i edu

kacy

jne

Rod

zaje

roz

wija

nych

zd

olno

ści

Ocz

ekiw

ane

umie

jętn

ości

i w

iado

moś

ci d

ziec

ka25

XII

I. W

spom

agan

ie

rozw

oju

inte

lekt

ualn

ego

dzie

ci

wra

z z 

eduk

acją

m

atem

atyc

zną

Kla

syfik

owan

ie z

bior

ów p

rzed

mio

tów

: zbi

ory

obie

któw

kon

kret

nych

(ow

oców

, war

zyw

, zab

awek

, kw

iató

w) i

 abs

trak

cyjn

ych

(figu

ry g

eom

etry

czne

) na

pod

staw

ie 1

, 2, 3

, 4 c

ech

jako

ścio

wyc

h (w

ielk

ość,

ko

lor,

ksz

tałt,

prz

ezna

czen

ie);

poró

wny

wan

ie

licze

bnoś

ci tw

orzo

nych

zbi

orów

, sza

cow

anie

(„

na o

ko”)

i za

pom

ocą

okre

śleń:

duż

o –

mał

o, r

ówno

, m

niej

, wię

cej,

wię

cej o

 1, m

niej

o 1

, bad

anie

licz

ebno

ści

prze

z pr

zelic

zani

e, u

staw

iani

e w

 par

y, p

orów

nyw

anie

lic

zebn

ości

zbi

orów

prz

ez łą

czen

ie w

 par

y (z

bior

y ró

wno

liczn

e, n

ieró

wno

liczn

e), p

osłu

giw

anie

się

sło

wem

„n

ie”

jako

prz

ecze

niem

, np.

nie

jest

duż

y, n

ie je

st

okrą

gły

w ję

zyku

pol

skim

i ob

cym

; odw

zoro

wyw

anie

zb

ioró

w z

a po

moc

ą lic

zman

ów lu

b zn

aków

gra

ficzn

ych,

po

rząd

kow

anie

ele

men

tów

wed

ług

wzr

asta

jące

j lub

m

alej

ącej

licz

ebno

ści;

dzia

łani

a na

zbi

orac

h: o

kreś

lani

e za

wie

rani

a się

zbi

oru

w z

bior

ze, c

zy d

ane

elem

enty

m

ogą

być

w ty

m z

bior

ze (k

wia

ty –

tulip

any)

, pod

ział

zb

ioru

na

podz

bior

y w

edłu

g ró

żnyc

h w

łasn

ości

ja

kośc

iow

ych,

okr

eśla

nie

częś

ci w

spól

nej z

bior

u, z

biór

w

 zna

czen

iu o

góln

iejsz

ym: o

woc

e, m

eble

, zab

awki

. Li

czen

ie: p

osłu

giw

anie

się

licz

ebni

kam

i głó

wny

mi 1

–10,

po

sług

iwan

ie s

ię li

czeb

nika

mi p

orzą

dkow

ymi:

pier

wsz

y,

drug

i, tr

zeci

, czw

arty

… d

zies

iąty

w ję

zyku

pol

skim

i o

bcym

, dod

awan

ie i 

odej

mow

anie

licz

b na

tura

lnyc

h w

 zak

resie

10

na k

onkr

etac

h, a

 w p

amię

ci w

 zak

resie

+

/– 1

, 2 e

lem

enty

, dzi

ałan

ia o

part

e na

pod

zial

e zb

ioru

na

pod

zbio

ry i 

pono

wny

m ic

h łą

czen

iu; c

zyta

nie

cyfr

logi

czno

­ ­m

atem

atyc

zne,

wiz

ualn

o­

­prz

estr

zenn

e,sł

owno

­języ

kow

e,ci

eles

no­k

ines

tety

czne

1. L

iczy

obi

ekty

i od

różn

ia li

czen

ie b

łędn

e

od p

opra

wne

go.

2. W

yzna

cza

wyn

ik d

odaw

ania

i od

ejm

owan

ia,

pom

agaj

ąc s

obie

licz

enie

m n

a pa

lcac

h lu

b in

nych

zb

iora

ch z

astę

pczy

ch.

3. U

stal

a ró

wno

liczn

ość

dwóc

h zb

ioró

w, a

 takż

e po

sług

uje

się li

czeb

nika

mi p

orzą

dkow

ymi.

4. W

ie, n

a cz

ym p

oleg

a po

mia

r dł

ugoś

ci,

i zna

pro

ste

spos

oby

mie

rzen

ia: k

roka

mi,

st

opa

za s

topą

.5.

Zna

sta

łe n

astę

pstw

o dn

i i n

ocy,

pór

rok

u,

dni t

ygod

nia,

mie

sięcy

w r

oku.

6. B

ierz

e ud

ział

w z

abaw

ach

i zad

ania

ch

prow

adzo

nych

w ję

zyku

obc

ym.

7. P

osłu

guje

się

języ

kiem

mat

emat

yki w

języ

ku

obcy

m: o

pisu

je p

rzed

mio

ty i

prze

licza

je,

posł

uguj

ąc s

ię li

czeb

nika

mi i

naz

wam

i fig

ur

geom

etry

czny

ch.

Roz

szer

zony

zak

res

wia

dom

ości

i u

mie

jętn

ości

dzi

ecka

:–

Licz

y i d

okon

uje

oper

acji

mat

emat

yczn

ych

w

 zak

resie

prz

ekra

czaj

ącym

10.

– Sp

raw

nie

wyk

onuj

e dz

iała

nia

na z

bior

ach.

– U

mie

czy

tać

i tw

orzy

ć za

pis

za p

omoc

ą gr

afu.

– Z

na p

ojęc

ia z

wią

zane

z w

agą,

cza

sem

, obj

ętoś

cią.

– Ro

zpoz

naje

i na

zyw

a br

yły

geom

etry

czne

.

38

Obs

zary

dzi

ałal

nośc

i ed

ukac

yjne

j prz

edsz

kola

24T

reśc

i edu

kacy

jne

Rod

zaje

roz

wija

nych

zd

olno

ści

Ocz

ekiw

ane

umie

jętn

ości

i w

iado

moś

ci d

ziec

ka25

ozna

czaj

ącyc

h lic

zby:

0, 1

, 2, 3

, 4, 5

, 6, 7

, 8, 9

, 10

i zna

ków

+, –

, =, <

, >

– tw

orze

nie

zapi

sów

do

prak

tycz

nych

czy

nnoś

ci; z

abaw

y po

lega

jące

na d

osko

nale

niu

umie

jętn

ości

prze

licza

nia:

m

anip

ulac

je ty

pu: d

odać

, odj

ąć, p

rzel

iczan

ie i 

poka

zyw

anie

lic

zebn

ości

na p

alcac

h, d

olicz

anie

i od

licza

nie,

licze

nie

obie

któw

zni

kając

ych

z po

la w

idze

nia,

licze

nie

w n

ieog

rani

czon

ym z

akre

sie, m

anip

ulac

je p

ozw

alając

e zr

ozum

ieć

licze

nie

dwój

kam

i, pi

ątka

mi i 

dzie

siątk

ami

(wyk

orzy

stan

ie c

enty

met

ra, k

oste

k, d

omin

a, k

lamer

ek);

dział

ania

na lic

zbac

h w

 kol

orac

h.M

ierz

enie

obi

ektó

w: s

topa

za

stop

ą, k

roka

mi,

łokc

iem

, szn

urki

em, p

atyk

iem

, mia

rką

kraw

ieck

ą,

stol

arsk

ą; n

arzę

dzia

mie

rnic

ze: l

inijk

a, e

kier

ka,

pręd

kośc

iom

ierz

.R

ytm

y i p

ojęc

ia c

zaso

we:

bad

anie

i tw

orze

nie

ukła

dów

ryt

mic

znyc

h, u

stal

anie

pra

wid

łow

ości

i k

onty

nuow

anie

ich,

prz

ekła

dani

e ry

tmu

z je

dnej

re

prez

enta

cji n

a in

ną (w

zrok

owa,

słu

chow

a, r

ucho

wa)

, do

strz

egan

ie r

ytm

ów w

 utw

orac

h w

iers

zow

anyc

h.R

óżni

cow

anie

zm

ian

zach

odzą

cych

w c

zasi

e:

dzie

ń, n

oc, d

oba,

dni

tygo

dnia

, por

y ro

ku, m

iesią

ce,

lata

, pos

ługi

wan

ie s

ię p

ojęc

iam

i: po

prze

dni,

nast

ępny

, pom

iędz

y, z

a, p

rzed

; pos

ługi

wan

ie s

ię

nazw

ami z

wią

zany

mi z

 cza

sem

w r

óżny

ch r

elac

jach

i z

 dow

olne

go m

iejsc

a (n

p. ty

dzie

ń lic

zony

od

czw

artk

u,

rok

od li

pca)

; mie

rzen

ie c

zasu

za

pom

ocą

zega

ra,

klep

sydr

y, s

ekun

dnik

a.

39

Obs

zary

dzi

ałal

nośc

i ed

ukac

yjne

j prz

edsz

kola

24T

reśc

i edu

kacy

jne

Rod

zaje

roz

wija

nych

zd

olno

ści

Ocz

ekiw

ane

umie

jętn

ości

i w

iado

moś

ci d

ziec

ka25

Wie

lozm

ysło

we

i czy

nnoś

ciow

e po

znaw

anie

figu

r pł

aski

ch (k

oło,

trój

kąt,

kwad

rat,

pros

toką

t, w

ielo

kąt,

elip

sa) i

 bry

ł (w

alec

, sto

żek,

gra

nias

tosł

upy,

ost

rosł

up,

sześ

cian

, pro

stop

adło

ścia

n). B

adan

ie p

rzed

mio

tów

o 

różn

ych

kszt

ałta

ch i 

posł

ugiw

anie

się

naz

wam

i fig

ur

i ksz

tałtó

w w

 języ

ku p

olsk

im i 

obcy

m.

Rozw

iązy

wan

ie p

rost

ych

zada

ń m

atem

atyc

znyc

h w

raz

z ar

ytm

etyc

znym

zap

isem

dzi

ałań

.G

ry m

atem

atyc

zne:

gra

nie

i tw

orze

nie.

W

ażen

ie o

biek

tów

, mie

rzen

ie o

bjęt

ości

pły

nów

.

XIV

. Ksz

tałto

wan

ie

goto

woś

ci d

o na

uki

czyt

ania

i pi

sani

a

Ori

enta

cja

w k

ieru

nkac

h pr

zest

rzen

nych

: poz

nani

e

sche

mat

u w

łasn

ego

ciała

, wed

ług

pocz

ucia:

to je

stem

ja, t

ak

wyg

lądam

, doś

wiad

czan

ie w

łasn

ych

ruch

ów i 

orie

ntac

ja

czuc

iow

a (o

dczu

wan

ie i 

nazy

wan

ie p

oszc

zegó

lnyc

h cz

ęści

tw

arzy

i cia

ła),

wer

baliz

owan

ie c

zynn

ości

wyk

onyw

anyc

h pr

zez

dzie

ci w

języ

ku p

olsk

im i

obcy

m;

pozn

anie

prz

estr

zeni

: wed

ług

kier

unku

pio

now

ego

(w g

órze

, na

dole

, na,

nad

, pod

, wys

oko,

nisk

o, w

yżej

, ni

żej,

napr

zeciw

), po

ziom

ego

(w p

rzód

, do

przo

du, w

 tył,

do ty

łu, o

bok)

, w p

raw

o, w

 lew

o (w

edłu

g po

łoże

nia

sweg

o se

rca)

; okr

eślan

ie te

go, c

o zn

ajduj

e się

w z

asię

gu

ręki

, i te

go, c

o zn

ajduj

e się

w o

bsza

rze

wzr

oku,

zdo

lnoś

ć do

różn

icow

ania

i okr

eślan

ia ki

erun

ków

ora

z po

łoże

nia

prze

dmio

tów

w st

osun

ku d

o dr

ugie

j oso

by (p

rzen

iesie

nie

sche

mat

u sw

ojeg

o cia

ła n

a dr

ugą

osob

ę), u

stala

nie

poło

żeni

a je

dnyc

h ob

iekt

ów w

zglę

dem

dru

gich

, a ta

kże

wyz

nacz

anie

kie

runk

u od

– d

o w

ybra

nego

prz

edm

iotu

w

 języ

ku p

olsk

im i 

obcy

m, d

ykta

nda

graf

iczne

.

wiz

ualn

o­

­prz

estr

zenn

e,

słow

no­ję

zyko

we,

ci

eles

no­

­kin

este

tycz

ne,

inte

rper

sona

lne,

logi

czno

­ ­m

atem

atyc

zne

1. R

ozró

żnia

str

onę

lew

ą i p

raw

ą, o

kreś

la k

ieru

nki

i ust

ala

poło

żeni

e ob

iekt

ów w

 sto

sunk

u

do w

łasn

ej o

soby

, a ta

kże

w o

dnie

sieni

u

do in

nych

obi

ektó

w.

2. P

otra

fi ok

reśli

ć ki

erun

ki o

raz

mie

jsca

na k

artc

e pa

pier

u, r

ozum

ie p

olec

enia

typu

: nar

ysuj

kół

ko

w le

wym

gór

nym

rog

u ka

rtki

, nar

ysuj

szl

acze

k,

zacz

ynaj

ąc o

d le

wej

str

ony

kart

ki.

3. P

otra

fi uw

ażni

e pa

trze

ć (o

rgan

izuj

e po

le

spos

trze

żeni

owe)

, aby

roz

pozn

ać i 

zapa

mię

tać

to, c

o je

st p

rzed

staw

ione

na

obra

zkac

h.4.

Dys

ponu

je s

praw

nośc

ią r

ąk o

raz

koor

dyna

cją

wzr

okow

o­ru

chow

ą po

trze

bną

do r

ysow

ania

, w

ycin

ania

i na

uki p

isani

a.5.

Inte

resu

je s

ię c

zyta

niem

i pi

sani

em; j

est g

otow

e do

nau

ki c

zyta

nia

i pisa

nia.

6. S

łuch

a np

. opo

wia

dań,

baś

ni i 

rozm

awia

o n

ich;

in

tere

suje

się

ksią

żkam

i.

40

Obs

zary

dzi

ałal

nośc

i ed

ukac

yjne

j prz

edsz

kola

24T

reśc

i edu

kacy

jne

Rod

zaje

roz

wija

nych

zd

olno

ści

Ocz

ekiw

ane

umie

jętn

ości

i w

iado

moś

ci d

ziec

ka25

Spra

wno

ści p

erce

pcyj

no-m

otor

yczn

e: g

ry, z

abaw

y i ć

wic

zeni

a ró

wno

wag

i (ch

odze

nie

po w

yzna

czon

ej li

nii,

odw

róco

nej ł

awec

zce)

, ćw

icze

nia

kszt

ałtu

jące

tułó

w,

skło

ny w

 bok

i sk

ręty

, cho

dy n

a w

pros

t poł

ączo

ne

ze s

kręt

ami w

 lew

o i w

 pra

wo,

cho

dy k

ombi

now

ane,

ch

odze

nie

w ś

limak

a: z

atac

zani

e co

raz

wię

kszy

ch

kręg

ów i 

odw

rotn

ie, b

ieg

slalo

mem

, z o

mija

niem

ro

zsta

wio

nych

cho

rągi

ewek

, cho

dzen

ie w

 óse

mkę

, ch

odze

nie

tyłe

m p

o pr

osty

ch i 

zygz

akac

h; z

abaw

y ru

chow

e z 

tocz

enie

m, r

zuca

niem

i ch

wyt

anie

m r

óżny

ch

rozm

iaró

w p

iłek;

rzu

cani

e do

cel

u, r

zuca

nie

i chw

ytan

ie

jedn

ą rę

ką, p

róby

łącz

enia

rzu

tów

i ch

wyt

ów w

 ruc

hu,

w c

hodz

ie, w

 bie

gu, t

ocze

nie

piłe

k i o

bręc

zy z

 bie

giem

, ch

wyt

y pr

awą

i lew

ą rę

ką w

 ruc

hu i 

bieg

u, o

dbija

nie

piłk

i w c

hodz

ie p

o pr

oste

j i p

odcz

as o

brac

ania

, w

ykon

ywan

ie d

odat

kow

ych

zada

ń ru

chow

ych,

np

. z k

lask

anie

m, w

ykon

ywan

ie m

łynk

a rę

kam

i, pr

zerz

ucan

ie p

iłki z

 ręk

i do

ręki

, pod

rzuc

anie

raz

pra

wą,

ra

z le

wą

ręką

, pró

by ż

ongl

owan

ia, p

odbi

jani

e ba

lonu

raz

le

wą,

raz

pra

wą

ręką

, wyp

uszc

zani

e pi

łecz

ki te

niso

wej

i ł

apan

ie je

j, za

nim

spa

dnie

.Pa

mię

ć ru

chow

a i k

oord

ynac

ja s

enso

rycz

no-

-mot

oryc

zna:

zag

adki

ruc

how

e: r

ysow

anie

dło

nią

(pra

wą

i lew

ą) o

raz

palc

ami z

nany

ch s

chem

atów

(n

p. p

iłka,

balo

n, d

omek

, krz

esło

), w

iers

zyki

do

ryso

wan

ia; ć

wic

zeni

a ob

uręc

zne,

usp

raw

nian

ie o

bu

rąk

jedn

ocze

śnie

, np.

rys

owan

ie to

rów

kol

ejow

ych,

dw

óch

ślim

aków

o z

wię

ksza

jący

ch s

ię k

ręga

ch it

p.

7. U

kład

a kr

ótki

e zd

ania

, dzi

eli z

dani

a na

wyr

azy,

dz

ieli

wyr

azy

na s

ylab

y; w

yodr

ębni

a gł

oski

w

 sło

wac

h o 

pros

tej b

udow

ie fo

nety

czne

j.8.

Roz

umie

sen

s in

form

acji

poda

nych

w fo

rmie

up

rosz

czon

ych

rysu

nków

ora

z cz

ęsto

st

osow

anyc

h oz

nacz

eń i 

sym

boli,

np

. w p

rzed

szko

lu, n

a ul

icy,

na

dwor

cu.

9. O

pisu

je p

ołoż

enie

prz

edm

iotó

w w

 prz

estr

zeni

w

 języ

ku p

olsk

im i 

obcy

m.

10. R

ozum

ie o

góln

y se

ns h

istor

yjek

opo

wia

dany

ch

i czy

tany

ch w

 języ

ku p

olsk

im i 

obcy

m.

Roz

szer

zony

zak

res

wia

dom

ości

i u

mie

jętn

ości

dzi

ecka

:–

Ma

dobr

ze r

ozw

inię

tą p

amię

ć ru

chow

ą,

zapa

mię

tuje

sek

wen

cje

tane

czno

­ruc

how

e

oraz

pot

rafi

je o

dtw

orzy

ć od

poc

zątk

u do

koń

ca

i odw

rotn

ie.

– U

kład

a kr

ótki

e zd

ania

, dzi

eli z

dani

a na

wyr

azy,

a 

wyr

azy

na s

ylab

y i g

łosk

i.–

Zna

liter

y, ro

zpoz

naje

i cz

yta

pros

te w

yraz

y i t

ekst

y.

41

Obs

zary

dzi

ałal

nośc

i ed

ukac

yjne

j prz

edsz

kola

24T

reśc

i edu

kacy

jne

Rod

zaje

roz

wija

nych

zd

olno

ści

Ocz

ekiw

ane

umie

jętn

ości

i w

iado

moś

ci d

ziec

ka25

(skr

ęty

nadg

arst

ków

wpr

owad

zają

ce w

 ruc

h dł

onie

w

 poz

ycji

pion

owej

); od

twar

zani

e tr

eści

opo

wia

dań

ruch

owyc

h zg

odni

e z 

porz

ądki

em fa

buły

i w

spak

; nau

ka

ukła

dów

tane

czno

­ruc

how

ych

do m

uzyk

i.Sp

raw

nośc

i per

cepc

yjno

-mot

oryc

zne

–

z w

ykor

zyst

anie

m m

ater

iału

obr

azko

weg

o:

zwra

cani

e uw

agi n

a dr

obne

frag

men

ty ilu

stra

cji

tem

atyc

znyc

h, d

ostr

zega

nia

bard

ziej i

 mni

ej w

ażny

ch

szcz

egół

ów n

a ob

razk

ach

i w o

tocz

eniu

dzie

cka,

ukł

adan

ie

obra

zków

z c

zęśc

i, po

rów

nyw

anie

obr

azkó

w ró

żniąc

ych

się n

iew

ielk

imi s

zcze

góła

mi,

odsz

ukiw

anie

w z

bior

ze ta

kich

sa

myc

h ob

razk

ów i 

figur

abs

trak

cyjn

ych;

wyr

óżni

anie

sk

ładn

ików

w sz

ereg

u i u

stale

nie

ich k

olej

nośc

i; w

yodr

ębni

anie

pew

nych

ele

men

tów

z c

ałoś

ci i s

kład

anie

ich

w c

ałoś

ć; ró

żnico

wan

ie p

rzed

mio

tów

na

zasa

dzie

ce

ch w

spól

nych

i ró

żniąc

ych,

kie

row

anie

spos

trze

żeni

ami

dzie

ci w

 pra

cy z

 obr

azki

em i 

hist

oryj

ką o

braz

kow

ą,

prac

ą z 

książ

ką (p

atrz

: III)

; słu

chan

ie b

ajek,

rym

owan

ek

i opo

wiad

ań w

 języ

ku o

bcym

wsp

iera

nych

rekw

izyta

mi.

Spra

wno

ść m

anua

lna:

ryso

wan

ie k

redk

ami,

świe

cą,

paty

kiem

, pal

cam

i, ka

lkow

anie

; mal

owan

ie p

ędzl

em,

palc

ami,

całą

dło

nią,

wat

ą, p

atyk

ami;

wyc

inan

ie,

lepi

enie

; zag

adki

rysu

nkow

e, łą

czen

ie p

unkt

ów, s

zlac

zki

i orn

amen

ty, d

ekor

owan

ie, r

ysow

anie

i tw

orze

nie

man

dali,

wyd

zier

anie

, ste

mpl

owan

ie, w

yszy

wan

ie;

ukła

dani

e el

emen

tów

moz

aiki

, prz

ybija

nki,

ukła

dani

e w

zoró

w z

 gię

tkie

go tw

orzy

wa,

tang

ram

, kon

stru

owan

ie,

maj

stro

wan

ie z

 twor

zyw

a pr

zyro

dnic

zego

.

42

Obs

zary

dzi

ałal

nośc

i ed

ukac

yjne

j prz

edsz

kola

24T

reśc

i edu

kacy

jne

Rod

zaje

roz

wija

nych

zd

olno

ści

Ocz

ekiw

ane

umie

jętn

ości

i w

iado

moś

ci d

ziec

ka25

(skr

ęty

nadg

arst

ków

wpr

owad

zają

ce w

 ruc

h dł

onie

w

 poz

ycji

pion

owej

); od

twar

zani

e tr

eści

opo

wia

dań

ruch

owyc

h zg

odni

e z 

porz

ądki

em fa

buły

i w

spak

; nau

ka

ukła

dów

tane

czno

­ruc

how

ych

do m

uzyk

i.Sp

raw

nośc

i per

cepc

yjno

-mot

oryc

zne

–

z w

ykor

zyst

anie

m m

ater

iału

obr

azko

weg

o:

zwra

cani

e uw

agi n

a dr

obne

frag

men

ty ilu

stra

cji

tem

atyc

znyc

h, d

ostr

zega

nia

bard

ziej i

 mni

ej w

ażny

ch

szcz

egół

ów n

a ob

razk

ach

i w o

tocz

eniu

dzie

cka,

ukł

adan

ie

obra

zków

z c

zęśc

i, po

rów

nyw

anie

obr

azkó

w ró

żniąc

ych

się n

iew

ielk

imi s

zcze

góła

mi,

odsz

ukiw

anie

w z

bior

ze ta

kich

sa

myc

h ob

razk

ów i 

figur

abs

trak

cyjn

ych;

wyr

óżni

anie

sk

ładn

ików

w sz

ereg

u i u

stale

nie

ich k

olej

nośc

i; w

yodr

ębni

anie

pew

nych

ele

men

tów

z c

ałoś

ci i s

kład

anie

ich

w c

ałoś

ć; ró

żnico

wan

ie p

rzed

mio

tów

na

zasa

dzie

ce

ch w

spól

nych

i ró

żniąc

ych,

kie

row

anie

spos

trze

żeni

ami

dzie

ci w

 pra

cy z

 obr

azki

em i 

hist

oryj

ką o

braz

kow

ą,

prac

ą z 

książ

ką (p

atrz

: III)

; słu

chan

ie b

ajek,

rym

owan

ek

i opo

wiad

ań w

 języ

ku o

bcym

wsp

iera

nych

rekw

izyta

mi.

Spra

wno

ść m

anua

lna:

ryso

wan

ie k

redk

ami,

świe

cą,

paty

kiem

, pal

cam

i, ka

lkow

anie

; mal

owan

ie p

ędzl

em,

palc

ami,

całą

dło

nią,

wat

ą, p

atyk

ami;

wyc

inan

ie,

lepi

enie

; zag

adki

rysu

nkow

e, łą

czen

ie p

unkt

ów, s

zlac

zki

i orn

amen

ty, d

ekor

owan

ie, r

ysow

anie

i tw

orze

nie

man

dali,

wyd

zier

anie

, ste

mpl

owan

ie, w

yszy

wan

ie;

ukła

dani

e el

emen

tów

moz

aiki

, prz

ybija

nki,

ukła

dani

e w

zoró

w z

 gię

tkie

go tw

orzy

wa,

tang

ram

, kon

stru

owan

ie,

maj

stro

wan

ie z

 twor

zyw

a pr

zyro

dnic

zego

.

Obs

zary

dzi

ałal

nośc

i ed

ukac

yjne

j prz

edsz

kola

24T

reśc

i edu

kacy

jne

Rod

zaje

roz

wija

nych

zd

olno

ści

Ocz

ekiw

ane

umie

jętn

ości

i w

iado

moś

ci d

ziec

ka25

Słuc

h fiz

jolo

gicz

ny i 

fone

mat

yczn

y: ró

żnico

wan

ie

dźw

iękó

w o

tocz

enia,

zab

awy

słuch

owe

typu

: W

 cho

wan

ego,

Ską

d do

chod

zi g

łos;

stw

ierd

zeni

e, ż

e w

yraz

sk

łada

się

z gł

osek

(np.

ooo

kkko

oo),

wyo

dręb

nian

ie

głos

ek n

a po

cząt

ku, n

a ko

ńcu,

w śr

odku

wyr

azów

, po

szuk

iwan

ie i 

wyo

dręb

nian

ie w

 izol

acji

głos

ek w

 środ

ku

wyr

azu,

wyo

dręb

nian

ie w

szys

tkich

gło

sek

w w

yraz

ie

i pró

by sc

alani

a ich

, licz

enie

gło

sek

w w

yraz

ie i 

budo

wa

sym

bolic

zna

obra

zu w

yraz

u tz

w. s

chem

atu;

zab

awy

rozw

ijając

e św

iadom

ość

fono

logi

czną

(róż

nico

wan

ie,

np. T

omek

– d

omek

, otło

– o

dło;

ana

liza

i syn

teza

sylab

: pa

­ra­

sol­k

a); r

ozpo

znaw

anie

rym

ów (n

p. k

ot –

pas

–

płot

); do

strz

egan

ie p

odob

ieńs

tw m

iędz

y ró

żnym

i sło

wam

i (n

p. st

rach

– st

rych

– st

rum

yk);

anali

za p

odob

ieńs

tw (t

ort

– kw

iat –

kor

t), w

skaz

ywan

ie w

yraz

u, k

tóry

się

nie

rym

uje;

pr

zest

awian

ie i 

inne

man

ipul

acje

na

głos

kach

(np.

– ro

k +

s =

sok,

mak

+ ry

ba =

rak)

.

Sym

bole

i cz

ytan

ie: z

abaw

y, g

ry i 

zada

nia

kszt

ałtu

jące

po

jęci

e sy

mbo

lu g

rafic

zneg

o, p

raca

z k

lock

ami

obra

zkow

ymi,

kart

ami t

ypu

Piot

ruś,

umow

ne z

nacz

ki

rozp

ozna

wcz

e; sy

mbo

le g

rafic

zne

w z

abaw

ach

tere

now

ych,

zna

ki d

rogo

we,

rozp

ozna

wan

ie i 

rozu

mie

nie

sym

boli,

np.

info

rmac

yjny

ch lu

b os

trze

gaw

czyc

h,

lista

dyż

urów

, kal

enda

rz p

ogod

y, re

busy

rysu

nkow

e,

napi

sy w

 zab

awac

h te

mat

yczn

ych

w ję

zyku

pol

skim

i o

bcym

; zap

ozna

nie

z lit

eram

i wpr

owad

zany

mi w

edłu

g al

tern

atyw

nych

met

od z

abaw

owyc

h (m

etod

a Ire

ny

Maj

chrz

ak i 

Mar

ty B

ogda

now

icz,

czy

tani

e gl

obal

ne

wed

ług

met

ody

Gle

na D

oman

a).

43

Obs

zary

dzi

ałal

nośc

i ed

ukac

yjne

j prz

edsz

kola

24T

reśc

i edu

kacy

jne

Rod

zaje

roz

wija

nych

zd

olno

ści

Ocz

ekiw

ane

umie

jętn

ości

i w

iado

moś

ci d

ziec

ka25

XV

. Wyc

how

anie

rod

zinn

e,

obyw

atel

skie

i p

atrio

tycz

ne

Wyc

how

anie

rod

zinn

e: d

om r

odzi

nny,

adr

es

zam

iesz

kani

a, r

óżne

pom

iesz

czen

ia, i

ch p

rzez

nacz

enie

i s

posó

b za

chow

ania

się

w n

ich,

str

uktu

ra r

odzi

ny

(rod

zice

, dzi

eci,

rodz

eńst

wo)

, dat

a i m

iejsc

e ur

odze

nia,

ba

bcia

, dzi

adek

, wnu

czek

, wnu

czka

, pra

babc

ia,

prad

ziad

ek, k

rew

ni, c

ioci

a, w

ujek

, str

yj, s

tryj

enka

, w

iek

czło

nków

rod

ziny

, ich

imio

na i 

nazw

iska,

pra

ca

zaw

odow

a cz

łonk

ów r

odzi

ny, u

lubi

one

zaję

cia,

trad

ycje

i u

rocz

ysto

ści r

odzi

nne

(uro

dzin

y, im

ieni

ny, r

oczn

ica

chrz

tu, p

ierw

szej

kom

unii

świę

tej,

bier

zmow

ania

, ślu

bu,

śmie

rci),

oka

zyw

anie

sza

cunk

u dl

a ch

leba

, war

tośc

i pr

efer

owan

e w

 rod

zini

e.

Wyc

how

anie

oby

wat

elsk

ie i 

patr

ioty

czne

: sala

trad

ycji

w p

rzed

szko

lu, k

ącik

regi

onaln

y, p

atro

n pr

zeds

zkol

a (p

ortr

et p

atro

na p

rzed

szko

la, ż

ycio

rys,

cieka

wos

tki

i ane

gdot

y, d

orob

ek tw

órcz

y, n

ajważ

niej

sze

wyd

arze

nia

z je

go ż

ycia,

osią

gnię

cia),

trad

ycje

i zw

ycza

je k

ulty

wow

ane

w p

rzed

szko

lu, k

roni

ka p

rzed

szko

la; n

azw

a m

iejsc

owoś

ci

i jej

poc

hodz

enie

, her

b m

iejsc

owoś

ci i le

gend

a z 

nim

zw

iązan

a, h

istor

ia m

iejsc

owoś

ci, m

iejsc

a pa

mię

ci

naro

dow

ej, n

azw

y na

jbliż

szyc

h m

iast i

 wsi,

najp

iękn

iejsz

e he

rby

mias

t w re

gion

ie, n

ajpię

knie

jsze

mie

jsca

w o

kolic

y,

świę

ta lo

kaln

e, p

ańst

wow

e, n

arod

owe,

mię

dzyn

arod

owe

i rel

igijn

e, re

gion

alna

muz

yka,

inst

rum

enty

, pie

śni,

tańc

e,

zwyc

zaje

, kuc

hnia

regi

onaln

a, sy

lwet

ki o

sób

zasłu

żony

ch

dla

środ

owisk

a lo

kaln

ego

i reg

ionu

; poł

ożen

ie P

olsk

i na

map

ie E

urop

y –

kraje

sąsie

dnie

; sym

bole

nar

odow

e:

godł

o Po

lski,

hym

n i b

arw

y na

rodo

we,

sto

lica

Polsk

i

słow

no­ję

zyko

we,

in

terp

erso

naln

e,

intr

aper

sona

lne,

logi

czno

­ ­m

atem

atyc

zne,

twór

cze

1. W

ymie

nia

imio

na i 

nazw

iska

osób

blis

kich

, w

ie, g

dzie

pra

cują

, czy

m s

ię z

ajm

ują.

2. Z

na n

azw

ę m

iejsc

owoś

ci, w

 któ

rej m

iesz

ka,

zna

waż

niej

sze

inst

ytuc

je i 

orie

ntuj

e się

w r

olac

h sp

ołec

znyc

h od

gryw

anyc

h pr

zez

waż

ne o

soby

, np

. pol

icja

nta,

str

ażak

a.3.

Wie

, jak

iej j

est n

arod

owoś

ci, ż

e m

iesz

ka

w P

olsc

e, a

 sto

licą

Polsk

i jes

t War

szaw

a.4.

Naz

ywa

godł

o i f

lagę

, zna

pol

ski h

ymn

i wie

, że

Pol

ska

nale

ży d

o U

nii E

urop

ejsk

iej.

5. W

ie, ż

e w

szys

cy lu

dzie

maj

ą ró

wne

pra

wa.

Roz

szer

zony

zak

res

wia

dom

ości

i u

mie

jętn

ości

dzi

ecka

:–

Inte

resu

je s

ię h

istor

ią s

woj

ej r

odzi

ny.

– A

ktyw

nie

ucze

stni

czy

w p

rzyg

otow

ywan

iu

uroc

zyst

ości

rod

zinn

ych.

– Pr

zest

rzeg

a za

sad

i reg

uł p

rzyj

ętyc

h w

 rod

zini

e.–

Poka

zuje

na

map

ie P

olsk

i sw

oją

mie

jscow

ość.

– Ro

zpoz

naje

her

b sw

ojej

mie

jscow

ości

i z

na le

gend

ę z 

nim

zw

iąza

ną.

– Pa

mię

ta n

azw

iska

wie

lkic

h Po

lakó

w.

– Je

st o

twar

te n

a dr

ugie

go c

złow

ieka

bez

wzg

lędu

na

płe

ć i p

rzyn

ależ

ność

kul

turo

wą.

44

Obs

zary

dzi

ałal

nośc

i ed

ukac

yjne

j prz

edsz

kola

24T

reśc

i edu

kacy

jne

Rod

zaje

roz

wija

nych

zd

olno

ści

Ocz

ekiw

ane

umie

jętn

ości

i w

iado

moś

ci d

ziec

ka25

– W

arsz

awa,

naj

star

sze

mia

sta

Polsk

i, sy

lwet

ki w

ielk

ich

Pola

ków

(np.

Jana

Paw

ła II

, Fry

dery

ka C

hopi

na, J

ana

Mat

ejki

), na

jważ

niej

sze

zaby

tki i

 pam

iątk

i kul

tury

na

rodo

wej

; zaw

ody

wyk

onyw

ane

daw

niej

i ob

ecni

e,

mie

szka

ńcy

i ich

zaj

ęcia

, ins

tytu

cje

i waż

ne o

soby

w

 moj

ej m

iejsc

owoś

ci, p

raca

w r

óżny

ch in

styt

ucja

ch.

Wyc

how

anie

wie

loku

lturo

we

i mię

dzyk

ultu

row

e:

Polsk

a kr

ajem

wie

lu n

arod

owoś

ci, w

yzna

ń i k

ultu

r (B

iałor

usin

i, C

zesi,

Łem

kow

ie, O

rmian

ie, K

araim

i, U

kraiń

cy, N

iem

cy, Ż

ydzi,

Rom

owie

, Gre

cy, T

atar

zy,

Wie

tnam

czyc

y, L

itwin

i); p

ańst

wa

nale

żące

do

Uni

i Eu

rope

jskie

j; je

dnor

odno

ść i 

odrę

bnoś

ć ku

lturo

wa

(szu

kać

podo

bień

stw

, sza

now

ać ró

żnice

); gr

y i z

abaw

y dz

ieci

różn

ych

krajó

w, r

óżno

rodn

ość

potr

aw, u

bior

ów, s

poso

bów

sp

ędza

nia

wol

nego

cza

su, s

poso

bów

por

ozum

iew

ania

się

; pro

mow

anie

idei

pok

oju

i por

ozum

ieni

a m

iędz

y lu

dźm

i, pr

zeciw

dział

anie

wsz

elki

m fo

rmom

rasiz

mu,

an

tyse

mity

zmu,

kse

nofo

bii i 

inny

m p

osta

wom

god

zący

m

w g

odno

ść c

złow

ieka

; św

iadom

ość

wła

snej

tożs

amoś

ci.

XV

I. Pr

zygo

tow

anie

dzi

eci

do p

osłu

giw

ania

się

ję

zyki

em o

bcym

no

woż

ytny

m25

Roz

wija

nie

zdol

nośc

i roz

umie

nia

pros

tych

pol

eceń

w

 języ

ku o

bcym

i re

agow

ania

na

nie;

stw

orze

nie

okaz

ji do

bud

owan

ia i 

utrw

alan

ia s

łow

nict

wa

doty

cząc

ego:

zw

rotó

w g

rzec

znoś

ciow

ych

w ję

zyku

ob

cym

(dzi

eń d

obry

, dob

ry w

iecz

ór, p

rosz

ę, d

zięk

uję,

pr

zepr

asza

m, d

o w

idze

nia)

, naz

w c

złon

ków

rod

ziny

i s

połe

czeń

stw

a (ja

, ty,

on,

ona

, my,

wy,

oni

, mam

a,

tata

, bra

t, sio

stra

, pan

, pan

i, na

zwa

kraj

u), c

zynn

ości

słow

no­ję

zyko

we,

in

terp

erso

naln

e,

intr

aper

sona

lne,

muz

yczn

e,ci

eles

no­k

ines

tety

czne

1. U

czes

tnic

zy w

zab

awac

h, n

p. m

uzyc

znyc

h,

ruch

owyc

h, p

last

yczn

ych,

kon

stru

kcyj

nych

, te

atra

lnyc

h.2.

Roz

umie

ogó

lny

sens

hist

oryj

ek o

pow

iada

nych

i c

zyta

nych

w ję

zyku

pol

skim

i ob

cym

.3.

Pow

tarz

a ry

mow

anki

, pro

ste

wie

rszy

ki i

śpie

wa

pios

enki

w g

rupi

e.

45

25 D

otyc

zy d

ziec

i nal

eżąc

ych

do m

niej

szoś

ci n

arod

owyc

h i e

tnic

znyc

h or

az s

połe

czno

ści p

osłu

gują

cej s

ię ję

zyki

em r

egio

naln

ym, o

któ

rym

mow

a w

ust

awie

z d

nia

6 st

yczn

ia

2005

r. o

mni

ejsz

ości

ach

naro

dow

ych

i etn

iczn

ych

oraz

o ję

zyku

reg

iona

lnym

.

Obs

zary

dzi

ałal

nośc

i ed

ukac

yjne

j prz

edsz

kola

24T

reśc

i edu

kacy

jne

Rod

zaje

roz

wija

nych

zd

olno

ści

Ocz

ekiw

ane

umie

jętn

ości

i w

iado

moś

ci d

ziec

ka25

(iść,

jeść

, pić

, czy

tać,

spa

ć, r

ysow

ać, p

isać,

pra

cow

ać,

baw

ić s

ię),

dom

u i j

ego

wyp

osaż

enia

(stó

ł, kr

zesł

o,

łóżk

o, b

iurk

o, s

zafa

, dom

, ogr

ód, m

iesz

kani

e, k

uchn

ia,

pokó

j, ła

zien

ka),

kolo

rów

(bia

ły, c

zarn

y, c

zerw

ony,

ni

ebie

ski,

ziel

ony,

żół

ty, r

óżow

y), z

wie

rząt

(pie

s, k

ot,

koń,

kro

wa,

św

inia

, ow

ca, m

ysz,

cho

mik

, pap

uga,

le

w, m

ałpa

, tyg

rys,

sło

ń), o

woc

ów i 

war

zyw

(jab

łko,

gr

uszk

a, ś

liwka

, pom

arań

cza,

win

ogro

n, k

iwi,

ogór

ek,

mar

chew

ka, z

iem

niak

, pom

idor

), lic

zebn

ików

(1­1

0),

ubra

ń (s

wet

er, s

pódn

ica,

spo

dnie

, kur

tka,

but

y, c

zapk

a,

szal

ik),

prod

uktó

w s

poży

wcz

ych

(mle

ko, m

asło

, chl

eb,

szyn

ka, s

er, p

łatk

i, cu

kier

, mąk

a), r

oślin

(drz

ewo,

kw

iat,

róża

, sos

na, d

ąb),

przy

imkó

w (n

a, p

od, p

rzed

, za

, obo

k), p

rzys

łów

ków

(wys

oko,

nisk

o, tu

, tam

, bl

iżej

, dal

ej, d

ziś,

jutr

o, p

ojut

rze)

, prz

edm

iotó

w ż

ycia

co

dzie

nneg

o (d

ługo

pis,

zab

awka

, kre

dki,

blok

, ręc

znik

, m

ydło

, nóż

, wid

elec

, łyż

ka),

dni t

ygod

nia,

pór

rok

u,

przy

mio

tnik

ów (d

ługi

, kró

tki,

wys

oki,

nisk

i, gr

uby,

ci

enki

). U

żyw

anie

sło

wni

ctw

a po

dcza

s za

baw

i za

dań

twór

czyc

h o 

char

akte

rze

języ

kow

ym.

4. R

ozum

ie o

góln

y se

ns k

rótk

ich

hist

oryj

ek

opow

iada

nych

lub

czyt

anyc

h, g

dy s

ą w

spie

rane

np

. obr

azka

mi,

rekw

izyt

ami,

ruch

em, m

imik

ą cz

y ge

stam

i.

XV

II. P

rzyg

otow

anie

do

pos

ługi

wan

ia się

ję

zyki

em m

niej

szoś

ci

naro

dow

ej lu

b et

nicz

nej l

ub ję

zyki

em

regi

onaln

ym23

Świa

t ży

cia

dzie

cka:

ele

men

ty h

isto

rii r

odzi

nnyc

h,

pam

iątk

i rod

zinn

e, s

potk

ania

z g

awęd

ziar

zam

i, tw

órcz

ość

poet

ów, p

isar

zy o

raz

mie

jsco

wyc

h ar

tyst

ów, c

ieka

wos

tki o

 reg

ioni

e, z

wyc

zaje

, leg

endy

, po

dani

a, o

brzę

dy, e

lem

enty

kul

tury

(sym

bole

, gw

ara,

prz

ysło

wia

, pio

senk

i, ta

ńce,

obr

zędy

, st

roje

, lite

ratu

ra),

ucze

stni

ctw

o w

 wyd

arze

niac

h ku

ltura

lnyc

h.

słow

no­ję

zyko

we,

in

terp

erso

naln

e,

intr

aper

sona

lne,

egzy

sten

cjal

ne,

muz

yczn

e,ci

eles

no­k

ines

tety

czne

1. U

czes

tnic

zy w

 zab

awac

h pr

owad

zony

ch

w ję

zyku

mni

ejsz

ości

nar

odow

ej lu

b et

nicz

nej l

ub

w ję

zyku

reg

iona

lnym

.2.

Roz

umie

bar

dzo

pros

te p

olec

enia

wyd

awan

e w

 języ

ku m

niej

szoś

ci n

arod

owej

lub

etni

czne

j lub

w

 języ

ku r

egio

naln

ym i 

reag

uje

na n

ie.

3. P

owta

rza

rym

owan

ki, p

rost

e w

iers

zyki

i śp

iew

a pi

osen

ki w

 gru

pie

w ję

zyku

mni

ejsz

ości

nar

odow

ej

lub

etni

czne

j lub

w ję

zyku

regi

onal

nym

.

46

Dos

kład

19

•B

ilew

icz-

Kuź

nia

Bar

bara

, Dar

zaba

wy.

Met

odyk

a i p

ropo

zycj

e za

jęć

z dzi

ećm

i wed

ług

zało

żeń

peda

gogi

czny

ch F

roeb

la, W

ydaw

nict

wo

Froe

bel.p

l, Lu

blin

201

4.•

Bile

wic

z-K

uźni

a B

arba

ra, D

ar za

baw

y. P

rogr

am w

ycho

wan

ia p

rzed

szko

lneg

o, Z

akła

d Po

moc

y Sz

kole

, Lub

lin 2

014.

•B

ilew

icz-

Kuź

nia

Bar

bara

, Edu

kacj

a ge

omet

rycz

na d

ziec

i, W

ydaw

nict

wo

UM

CS,

Lub

lin 2

014.

•B

ilew

icz-

Kuź

nia

Bar

bara

, Par

czew

ska

Ter

esa,

Met

oda

proj

ektó

w w

edu

kacj

i mał

ego

dzie

cka:

pro

pozy

cje

met

odyc

zne

do P

rogr

amu

wyc

how

ania

prz

edsz

koln

ego

Ku

dzie

cku,

N

owa

Era,

War

szaw

a 20

10.

Dos

kład

20

•Pa

rcze

wsk

a T

eres

a, D

ośw

iadc

zani

e ko

leże

ństw

a i p

rzyj

aźni

prz

ez d

ziec

i z c

horo

bam

i prz

ewle

kłym

i, W

ydaw

nict

wo

UM

CS,

Lub

lin 2

012.

•

Parc

zew

ska

Ter

esa,

Bile

wic

z-K

uźni

a B

arba

ra, E

duka

cja

prze

dszk

olna

w P

olsc

e i n

a św

ieci

e: w

ybra

ne za

gadn

ieni

a, W

ydaw

nict

wo

UM

CS,

Lub

lin 2

013.

(Foo

tnot

es)

1 PR

ZYP

IS 2

3!!!!

47

Obs

zary

dzi

ałal

nośc

i ed

ukac

yjne

j prz

edsz

kola

24T

reśc

i edu

kacy

jne

Rod

zaje

roz

wija

nych

zd

olno

ści

Ocz

ekiw

ane

umie

jętn

ości

i w

iado

moś

ci d

ziec

ka25

4. R

ozum

ie o

góln

y se

ns k

rótk

ich

hist

oryj

ek

opow

iada

nych

lub

czyt

anyc

h w

 języ

ku

mni

ejsz

ości

nar

odow

ej lu

b et

nicz

nej l

ub w

 języ

ku

regi

onal

nym

.5.

Wie

, do

jaki

ej w

spól

noty

nar

odow

ej, e

tnic

znej

lu

b ję

zyko

wej

nal

eży.

6. Z

na g

odło

sw

ojej

wsp

ólno

ty n

arod

owej

, et

nicz

nej l

ub r

egio

naln

ej.

XV

III.

Elem

enty

w

ycho

wan

ia

relig

ijneg

o,

filoz

ofii

i ety

ki26

Rel

igie

św

iata

: pod

staw

owe

dogm

aty,

atr

ybut

y i s

ymbo

le n

ajw

ażni

ejsz

ych

na ś

wie

cie

relig

ii:

chrz

eści

jańs

twa,

juda

izm

u, h

indu

izm

u, is

lam

u,

budd

yzm

u; e

lem

enty

mito

logi

i, ku

ltury

ant

yczn

ej

i sta

roży

tnej

; ob

iekt

y ku

ltu r

elig

ijneg

o, r

odza

je ś

wią

tyń

(kat

edra

, koś

ciół

kat

olic

ki, k

ości

ół lu

tera

ński

, koś

ciół

ka

lwiń

ski,

cerk

iew

, syn

agog

a, m

ecze

t), ś

wię

tow

anie

ur

oczy

stoś

ci r

elig

ijnyc

h, p

ozna

wan

ie p

osta

ci ś

wię

tych

, sz

acun

ek d

la k

apła

nów

, pra

ktyk

i rel

igijn

e.

egzy

sten

cjal

ne,

intr

aper

sona

lne

Roz

szer

zony

zak

res

wia

dom

ości

i u

mie

jętn

ości

dzi

ecka

:–

Wie

, że

istni

eją

na ś

wie

cie

różn

e re

ligie

i w

yzna

nia;

– Po

traf

i odr

óżni

ć po

dsta

wow

e sy

mbo

le w

łaśc

iwe

różn

ym r

elig

iom

i w

yzna

niom

;–

Prze

jaw

ia to

lera

ncję

dla

odm

ienn

ych

relig

ii i w

yzna

ń.

26 D

odat

kow

y ob

szar

pro

gram

owy.

48

Ośrodek zabawy W kąciku samochodowym i ruchu drogowego dzieci doskonale bawią się i uczą podstawowych zasad bezpieczeństwa

Ośrodek biblioteczny Dzieci chętnie słuchają czytanych opowiadań i wierszy, angażują się w zwyczajne i niezwyczajne przygody bohaterów, oglądają ilustracje, opowiadają o własnych przeżyciach i pragnieniach

49

Ośrodek ekspresji ilustracyjno-wizualnej Bawiąc się w teatr, odgrywając różne role, dzieci uzewnętrzniają własne uczucia i nastroje, uczą się wyrażania siebie. Scena staje się miejscem, w którym zyskują wiarę we własne siły

Ośrodek naukowo- -eksperymentalny i matematycznyBawiąc się liczydłami, mozaikami, liczmanami, geoplanami... dzieci rozwi­jają umiejętności niezbędne w przyszłości do poradzenia sobie w szkole

50

4. Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania

Przed szko le skon cen tro wa ne na jed no st ce, wspie ra ją ce dziec ko we wszyst kich ob sza rach roz wo jo wych, opie ra się na pa ra dyg ma cie kon struk ty wi zmu.

Do osią ga nia za war tych w pro gra mie ce lów kształ ce nia i wy cho wa nia, sku­pio nych na roz wi ja niu róż no rod nych zdol no ści dziec ka, pro po nu je się spe­cjal ną or ga ni za cję prze strze ni sa li przed szkol nej, któ ra po win na uwzględ niać ośrod ki (ką ci ki za in te re so wań), słu żą ce do za ba wy i ucze nia się, wy po sa żo ne w licz ne ma te ria ły i po mo ce dy dak tycz ne za chę ca ją ce dzie ci do po dej mo wa nia wie lo kie run ko wej ak tyw no ści.

Ta be la 1. Ma te ria ły i środ ki dy dak tycz ne nie zbęd ne do roz wi ja nia wie lo kie run­ko wych zdol no ści dziec ka w ośrod kach za in te re so wań.

Rodzaje rozwijanych Materiały i środki dydaktyczne zdolności

Ośrodek zabawy

wszystkie Kącik lalek: kuchnia, komplet wypoczynkowy, stolik, kołyski, wózki, lalki, akcesoria zdolności kuchenne;kierunkowe Kącik samochodowy i ruchu drogowego: samochody, pociągi, samoloty, drewniane i zdolności znaki drogowe, plansze ulicy, garaże, książki o ruchu drogowym, gry planszowe, twórcze nagrania odgłosów ulicy; Kącik kosmetyczny i fryzjerski: toaletka, suszarki, lokówki, prostownice, szczotki, grzebienie, ozdoby do włosów, nożyce do strzyżenia włosów; Kącik sklepowy: atrapy produktów spożywczych lub innych (w zależności od zainteresowań dzieci), monety i banknoty, etykiety; Kwiaciarnia: różne gatunki sztucznych roślin doniczkowych i ciętych, wazony różnej wielkości i kształtu, wstążki do wiązania bukietów, książki z ilustracjami.

Ośrodek biblioteczny

słowno­językowe, Książki (o charakterze literackim, komiksowym, popularnonaukowym), encyklopedie, intrapersonalne, czasopisma, historyjki obrazkowe, ilustracje, litery magnetyczne, suwaki, interpersonalne, rozsypanki literowo­sylabowo­wyrazowe, łamigłówki, krzyżówki, rebusy, zabawy egzystencjalne, planszowe, układanki tematyczne, mozaiki literowe, wyrazy i zdania do czytania przyrodnicze globalnego, gry planszowe, kasety z materiałem językowym w języku polskim i obcym oraz płyty, magnetofon, dyktafon, mapy, kolorowy papier o różnej fakturze i wielkości, bindownica, zszywacze, folie, kalka, pieczątki, przybory do pisania, rysowania i kolorowania, karty pracy do pisania po śladzie, kalki do kalkowania, komputery z dostępem do internetu, rzutnik, pisma.

51

Ośrodek ekspresji ilustracyjno-wizualnej

wizualno­ Scena, kurtyna, parawany, mikrofon, stroje do przebierania się (kostiumy, peruki, ­przestrzenne, lustra, dekoracje, rekwizyty, maski, czapeczki, kapelusze, sukienki, opaski, wianki, interpersonalne, peleryny, chustki, bawełniane koszulki), marionetki, kukiełki, pacynki, plastelina, intrapersonalne, kartony różnego formatu, kształtu i faktury, kalka techniczna, bibuła, krepina, gaza, muzyczne, papier kolorowy, wzorniki do odrysowywania, modelina, masa solna, zestawy cielesno­ do majsterkowania, domki dla lalek, przybory do rysowania i malowania (kredki ­kinestetyczne ołówkowe, świecowe, ołówki, mazaki), stemple, druciki, skrzynia skarbów (pudełka, puszki, szpulki, sznurki, druty, nakrętki, skrawki materiału, torebki papierowe, wytłaczanki, opakowania po nabiale), kamera wideo, komputer, rzutnik.

Ośrodek naukowo-eksperymentalny i matematyczny

logiczno­ Przedmioty do manipulowania, kalkulatory, klocki, kostki do gry, gry planszowe, ­matematyczne, kolorowe pionki, spinacze, guziki, klamerki do bielizny, bryły geometryczne, przyrodnicze, mozaika geometryczna, liczmany, cyfry, znaki matematyczne, patyczki, klocki wizualno­ Dinesa i liczby w kolorach, geoplany, gumki, miary metryczne, banknoty i monety, ­przestrzenne, kompasy, lupy, lornetki, mikroskop, lupy, pojemniki różnej wielkości, konewki, interpersonalne termometry (lekarski, zaokienny, pokojowy, meteorologiczny, laboratoryjny), wiatromierz, deszczomierz, stopery, uprawy ziół, terrarium dla owadów, akwarium z rybami, akwarium dla żab i żółwi, eksponaty przyrodnicze, kamienie, minerały, przetwory, makieta układu słonecznego, kalendarz pogody, zielniki, albumy, fotografie, komputery.

Ośrodek muzyczny

muzyczne, Instrumenty perkusyjne, grzechotki, brzękadełka wykonane z plastikowych cielesno­ i metalowych puszek, sitek, kapsli, drewnianych patyków, inne niekonwencjonalne ­kinestetyczne, instrumenty muzyczne (puszki z grochem, kaszą, pudełka z kasztanami, grzebienie), intrapersonalne, sprzęt do nagrywania i odtwarzania muzyki, dyktafon, słuchawki, komputer z kartą interpersonalne muzyczną, ilustracje, płyty CD i kasety z muzyką poważną, rozrywkową, z instruktażem, odgłosami różnych środowisk, ilustracje przedstawiające instrumenty muzyczne (wraz z ich nazwami), pianino.

Ośrodek budowniczo-malarski

wizualno­ Klocki różnej wielkości, kształtu i koloru, pudełka, papiery do rysowania ­przestrzenne, i malowania, brystol, karton, gazety, kartony, plastelina, modelina, ciastolina, kleje, logiczno­ żele, glina, gips, pędzle różnej wielkości, pojemniki na wodę, materiał przyrodniczy ­matematyczne, do konstruowania, wałki do malowania, farby, palety, sztalugi, kredki, kreda cielesno­ kolorowa, węgiel rysunkowy, flamastry, zakreślacze, pojemniki plastikowe, butelki ­kinestetyczne, po napojach, pojemniki po nabiale, wytłaczanki, opakowania po żarówkach, wkręty interpersonalne, różnej długości, narzędzia do majsterkowania, zestawy montażowe ze schematami, intrapersonalne taśmy klejące.

Ośrodek religijny

intrapersonalne, Ilustracje przedstawiające różne świątynie, biblie dla dzieci z obrazkami, filmy interpersonalne, o tematyce religijnej, kasety z pieśniami religijnymi, świece, figurki świętych, egzystencjalne atrybuty świąt religijnych.

52

27 W. Okoń, Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, PWN, Warszawa 1987, s. 347–348.

Do re ali za cji tre ści pro gra mo wych za le ca się me to dy wy ni ka ją ce z kon cep cji wie lo stron ne go kształ ce nia Win cen te go Oko nia27, któ ra prze wi du je czte ry stra­te gie na ucza nia i ucze nia się:1. Aso cja cyj na (A) – na sta wio na na przy swa ja nie przez dzie ci go to wej wie dzy. Wy ma ga sto so wa nia po da ją co ­ilu stra cyj nych me tod na ucza nia, ta kich jak: gro­ma dze nie przez dzie ci środ ków dy dak tycz nych, prze pro wa dza nie wy wia dów, za pa mię ty wa nia wia do mo ści po da wa nych przez na uczy cie la; 2. Ba daw cza (P) – po le ga na sa mo dziel nym zdo by wa niu przez dzie ci wie dzy na dro dze roz wią zy wa nia pro ble mów, szu ka nia od po wie dzi na py ta nia pro­ble mo we, roz wią zy wa nia za dań róż ny mi spo so ba mi, sa mo dziel ne go po dej­mo wa nia de cy zji, oce nia nia i war to ścio wa nia za cho wań, wy two rów pra cy, ob ser wo wa nia;3. Eks po nu ją ca (E) – zmie rza do wy zwa la nia i po bu dza nia prze żyć dzie ci po przez eks po no wa nie róż no rod nych utwo rów mu zycz nych, pla stycz nych i róż nych dzieł sztu ki, jak też wy ko rzy sty wa nie me tod eks pre sji: słow nej, mu zycz nej, ru cho wej, tech nicz nej, dra mo wej;4. Ope ra cyj na (O) – opar ta na róż nych dzia ła niach dzie ci, wy ma ga ją ca sto so­wa nia me tod prak tycz nych. Mo gą to być róż ne go ty pu do świad cze nia i eks pe­ry men ty, za ję cia prak tycz ne, wy twór cze, eks pre syj ne, go spo dar cze, spo łecz nie uży tecz ne.

W gru pie me tod asy mi la cji wie dzy znaj du ją się: v po ga dan ka – jest to roz mo wa ukie run ko wa na na uczy cie la z dzieć mi po le ga ją ca na tym, że na uczy ciel, za da jąc py ta nia, rów no cze śnie prze wi du je od po wie dzi dzie ci; v pra ca z książ ką – po le ga na oma wia niu ilu stra cji w niej za war tych oraz wy ko rzy­sta niu tek stu li te rac kie go. W star szych gru pach na uczy ciel mo że użyć en cy klo pe dii,

Ośrodek odpoczynku, marzeń i relaksacji

egzystencjalne, Namiot, zabawki­przytulanki, książki, kanapa, hamak, fotel bujany, poduchy, intrapersonalne, piłki do siedzenia, karimaty, małe poduszeczki (każde dziecko ma swoją), dyski cielesno­ do siedzenia, piłki terapeutyczne, płytoteka z muzyką relaksacyjną.­kinetyczne

53

słow ni ków, cza so pism, atla sów geo gra ficz nych, map. Dzie ci w wie ku przed szkol­nym wy ka zu ją szcze gól ne za in te re so wa nie książ ką i po trze bę kon tak tu z nią.

W gru pie me tod sa mo dziel ne go do cho dze nia do wie dzy wy róż nia się: v me to dy sy tu acyj ne – po le ga ją ce na wpro wa dza niu dzie ci w kon kret ną sy tu ację. Za da niem dzie ci jest zro zu mieć tę sy tu ację i pod jąć kon kret ne dzia ła nia zwią za ne z jej roz wią za niem. Waż ne jest prze wi dy wa nie skut ków po dej mo wa nych de cy­zji oraz zda wa nie so bie spra wy z od po wie dzial no ści za po dej mo wa ne de cy zje i do ko ny wa ne wy bo ry. Me to dy sy tu acyj ne sto su je się z dzieć mi 5–6­let ni mi; v bu rzę mó zgów – na zy wa ną gieł dą po my słów – po le ga ona na ze spo ło wym roz wią zy wa niu pro ble mu lub za da nia. Na le ży dą żyć do te go, aby ze spół wy na­lazł jak naj wię cej no wych, czę sto za ska ku ją cych po my słów. Każ dy po mysł jest do bry, ale ze spół wy bie ra naj lep szy i, zgod nie z nim, roz wią zu je się pro blem. Bu rzę mó zgów sto su je my w pra cy z dzieć mi 5–6­let ni mi; v gry dy dak tycz ne – cha rak te ry zu ją się tym, że wy stę pu je w nich ele ment za ba wo wy, za da nie dy dak tycz ne i re gu ły gry. Są one wy ko rzy sty wa ne szcze gól nie wte dy, gdy na uczy ciel za mie rza do pro wa dzić dzie ci do twór cze go opa no wa nia wia do mo ści, przy zwy cza jeń i na wy ków. Wśród gier dy dak tycz nych wy róż nia się gry: słow ne, ob raz ko we, dy dak tycz no ­ru cho we, kom pu te ro we, z uży ciem rze czy wi stych przed mio tów. Mo gą one być wy ko rzy sty wa ne we wszyst kich gru pach wie ko wych z uwzględ nie niem moż li wo ści roz wo jo wych dziec ka. Gry dy dak tycz ne słu żą pro ce so wi po zna nia, a tak że re ali zu ją ce le wy cho waw cze. Uczą po sza no wa nia re guł, współ za wod nic twa, sprzy ja ją uspo łecz nie niu dziec ka, przy­zwy cza ja ją za rów no do wy gry wa nia, jak i do prze gry wa nia. Naj wyż sze wa lo ry dy dak tycz ne ma ją gry stra te gicz ne. Wy róż nia się tu: gry w gieł dę po my słów – ze spo ło we po szu ki wa nie po my słów roz wią za nia ja kie goś pro ble mu, np. jak po my sło wo zor ga ni zo wać plac za baw na osie dlu; do gry po trzeb ne są ma te ria ły, któ re uła twią roz wią za nie; gry sy tu acyj ne – wpro wa dza się dzie ci w ja kąś zło żo­ną sy tu ację, w któ rej mu szą pod jąć de cy zję w spra wie jej roz wią za nia, a na stęp­nie prze wi dzieć skut ki tej de cy zji; gry sy mu la cyj ne – uczest ni kom za ba wy przy­dzie la się okre ślo ne ro le do od two rze nia; v ob ser wa cję i po miar – po le ga ją na pla no wym i świa do mym spo strze ga niu przed mio tów, zja wisk i pro ce sów. Ob ser wa cje mo gą być prze pro wa dza ne w po miesz cze niu lub na tu ral nym śro do wi sku, pod czas bliż szych i dal szych wy cie­

54

czek. Ob ser wa cji nie kie dy to wa rzy szy po miar, czy li czyn no ści wy ko ny wa ne przez dzie ci, po zwa la ją ce okre ślić ilo ścio wą stro nę ob ser wo wa nych przed mio­tów, zja wisk, pro ce sów. W przed szko lu tyl ko nie któ re ob ser wa cje ma ją cha rak­ter po mia ru, np. po miar od le gło ści kro ka mi lub sznur kiem, po miar tem pe ra tu ry po wie trza, ilo ści na sion, si ły wia tru.

Do me tod wa lo ry za cyj nych (eks po nu ją cych) za li cza my: v me to dy im pre syj ne – spro wa dza ją się do or ga ni zo wa nia uczest nic twa dzie ci w ta kich sy tu acjach, w któ rych eks po no wa ne są róż ne war to ści – spo łecz ne, mo ral ne, es te tycz ne, na uko we – wy wo łu ją ce prze ży cia emo cjo nal ne. Dzię ki tym me to dom dzie ci zdo by wa ją wia do mo ści o świe cie, wy pro wa dza ją wnio ski prak tycz ne, któ re uła twia ją kształ to wa nie prze ko nań i po staw. Me to dy po le ga­ją na wy wo ły wa niu ta kich czyn no ści jak: zdo by wa nie in for ma cji o dzie le, peł ne sku pie nia uczest nic two w od bio rze, sto sow na for ma ak tyw no ści, kon fron ta cja idei za war tej w dzie le z za cho wa niem się uczest ni ków. v me to dy eks pre syj ne – po le ga ją na wy ra ża niu wła snych prze żyć, uczuć w kon kret­nej dzia łal no ści, a tak że w twór czo ści pla stycz nej, słow nej, mu zycz nej, kon struk cyj­nej. Cho dzi tu na przy kład o czyn ny udział dzie ci w przed sta wie niu przed szkol nym, pre zen ta cję na wy sta wach okre ślo nych obiek tów wy ko na nych sa mo dziel nie przez dzie ci, two rze nie al bu mów, map, kra jo bra zów swo jej miej sco wo ści.

W gru pie me tod prak tycz nych znaj du ją się: v me to da ćwi czeń utrwa la ją cych – ma na ce lu po bu dza nie dzie ci do po wta rza nia czyn no ści wcze śniej po zna nych i do świad czo nych, któ re ma ją do pro wa dzić do przy zwy cza jeń i na wy ków oraz ukształ to wa nia róż no rod nych umie jęt no ści; v me to da ćwi czeń te re no wych i tech nicz nych; v pra ce ho dow la ne w przed szko lu i w do mu; v pra ce spo łecz nie uży tecz ne na rzecz śro do wi ska i przed szko la (po rząd ko wa nie te re nu wo kół bu dyn ku przed szkol ne go); v udział dzie ci w róż nych ak cjach (sa dze nie drzew na te re nie przed szko la, do kar mia nie zwie rząt zi mą) oraz w uro czy sto ściach; v me to da sta wia nia za dań – ma na ce lu po bu dzić ak tyw ność psy cho ru cho wą dzie ci. Za da nia mo gą po le gać na or ga ni zo wa niu sy tu acji sta wia ją cych dzie ci przed ko niecz no ścią sa mo dziel ne go po szu ki wa nia roz wią za nia pro ble mu w dzia ła niu.

55

28 J.H. Helm, L.G. Katz, Mali badacze. Metoda projektu w edukacji elementarnej, Wydawnictwo CODN, Warszawa 2003, s. 23.29 Tamże.

Po nie waż w tej sa mej gru pie wie ko wej dzie ci wy ka zu ją zróż ni co wa ne umie­jęt no ści, po trze by, za in te re so wa nia i uzdol nie nia, dla te go też ko niecz ne jest re spek to wa nie róż nic in dy wi du al nych mię dzy wy cho wan ka mi. Je ste śmy z da nia, po dob nie jak Kry sty na Cha łas, że pod sta wo wym wa run kiem bu dze nia za in te­re so wań jest stwa rza nie sy tu acji, któ re po cią ga ją dziec ko swą pro ble ma tycz no­ścią, ory gi nal no ścią, ak tu al no ścią, kon flik tem, stąd po trze ba, by na uczy ciel stwa­rzał pod opiecz nym sy tu acje pro ble mo we – za da nia po znaw cze do roz wią za nia, udzie lał wska zó wek i wzmac niał efek ty pra cy dzie ci po przez apro ba tę. Ta kie moż li wo ści da je me to da pro jek tów, któ ra w li te ra tu rze psy cho pe da go gicz nej (John Al ford Ste ven so n28) jest ce nio na ze wzglę du na swą sku tecz ność. Me to da pro jek tów po zwa la wy cho wan kom na czyn ny udział w pro ce sie na by wa nia no wej wie dzy, zwra ca uwa gę na pod mio to wość dziec ka, po zwa la mu na sa mo dziel ne kon stru owa nie wie dzy i słu ży na by wa niu przez nie umie jęt no ści w za kre sie: czy ta nia, pi sa nia, słu cha nia, mó wie nia, twór cze go my śle nia, pla no wa nia i or ga ni za­cji pra cy, zbie ra nia in for ma cji, za da wa nia py tań, współ pra cy w gru pie, roz wią zy­wa nia pro ble mów, sa mo dziel no ści, ko mu ni ko wa nia się, oce nia nia i pre zen ta cji wła snej pra cy.

Me to da pro jek tów jest „spo so bem wspie ra nia ak tyw ne go, za an ga żo wa ne go i ce lo we go ucze nia się oraz roz wo ju in te lek tu al ne go dziec ka”29. Pro jekt od zna cza się po głę bio nym ba da niem da ne go te ma tu o du żej war to ści po znaw czej. Punk tem wyj ścia pro jek tu po win na być sy tu acja pro ble mo wa, wzbu dza ją ca za in te re so­wa nie dzie ci. Za le tą tej me to dy jest wią za nie dzia łal no ści prak tycz nej z pra cą umy sło wą. Po zna wa nie do ko nu je się w wy ni ku ba da nia ota cza ją cej rze czy wi sto­ści. Re ali za cja pro jek tu prze bie ga w trzech eta pach: etap I – po czą tek pro jek tu, etap II – jego re ali za cja, etap III – za koń cze nie pro jek tu. v W pierw szym eta pie pro jek tu na stę pu je wy bór te ma tu – po ja wia się on ja ko efekt za in te re so wań dzie ci lub wy ni ka z ini cja ty wy na uczy cie la (czy też je go pro gra mu pra cy). W gru pie ma łych dzie ci więk sze szan se po wo dze nia ma pro­jekt, któ re go te mat nie jest abs trak cyj ny, lecz kon kret ny, opar ty na bez po śred nim do świad cze niu, z wy ko rzy sta niem au ten tycz nych obiek tów, co stwa rza ma łym ba da czom oka zję po słu że nia się ni mi. Pro jek ty ma ją więk sze szan se do star czyć

56

dzie ciom wie dzy i wzbo ga cić ich umie jęt no ści, je śli do ty czą te ma tów zwią za­nych z istot ny mi uwa run ko wa nia mi wy stę pu ją cy mi w ich śro do wi sku.

Po wy bo rze te ma tu na uczy ciel przy go to wu je wła sny plan dzia ła nia w for mie siat ki wstęp nej, do ko nu jąc jed no cze śnie oce ny, czy te mat jest zgod ny z pro gra­mem wy cho wa nia przed szkol ne go. Siat ka jest ro dza jem gra ficz ne go przed sta­wie nia po wią zań po mię dzy pro po zy cja mi czy py ta nia mi dzie ci, któ re na uczy ciel za pi su je (co do dat ko wo wspo ma ga za in te re so wa nie dzie ci czy ta niem i pi sa niem). Dzie ci wy su wa ją pro po zy cje, na uczy ciel za pi su je ich po my sły, py ta nia, kie ru je ak tyw no ścią dzie ci w ce lu usta le nia stra te gii umoż li wia ją cej zna le zie nie od po­wie dzi na po sta wio ne py ta nia. Na tym eta pie wy stę pu je pla no wa nie: ja kie środ ki są po trzeb ne do zna le zie nia od po wie dzi na pro ble my ba daw cze, ja kich eks per­tów moż na za pro sić do współ pra cy, czy i jak włą czyć ro dzi ców do współ pra cy z gru pą, w ja ki spo sób dzie ci za pre zen tu ją to, cze go się na uczy ły. Roz ry so wa nie siat ki wstęp nej po ma ga na uczy cie lo wi prze wi dzieć moż li we kie run ki roz wo ju te ma­tu i przy go to wać się do ewen tu al nych py tań dzie ci, za sta no wić się nad spo so ba mi zin te gro wa nia i za sto so wa nia wie dzy i umie jęt no ści oraz przy go to wać po trzeb ne ma te ria ły, któ re wzbo ga cą za ję cia. v W dru gim eta pie na stę pu je wni kli we zgłę bie nie te ma tu przez ma łych ba da czy, pró ba zna le zie nia od po wie dzi na po sta wio ne py ta nia oraz for mu ło wa nie no wych, bar dziej zło żo nych py tań. Wzbo ga ce nie li sty py tań ma na ce lu za chę­ce nie dzie ci do głęb sze go prze my śle nia te ma tu. W tej fa zie pro jek tu war to włą­czyć do współ pra cy ro dzi ców, któ rzy mo gą po móc np. w gro ma dze niu ma te­ria łów po trzeb nych w re ali za cji te ma tu. W fa zie re ali za cji pro jek tu nie zwy kle istot ne jest przy go to wa nie pla nu ak tyw no ści ba daw czej; tu na uczy ciel do ko nu je sta ran nej ana li zy miejsc, w któ rych mo gły by się od by wać za ję cia w te re nie.

Waż nym ele men tem jest sta ran na ana li za miejsc za jęć te re no wych pod ką tem: bez pie czeń stwa, ak tyw no ści ba daw czej dzie ci, udzia łu eks per tów (pra cow ni­ków), po mo cy dy dak tycz nych. Dzie ci na tym eta pie pro jek tu ma ją moż li wość wy ko rzy sta nia oraz dal sze go do sko na le nia róż no rod nych umie jęt no ści. Do naj­waż niej szych na le żą: umie jęt ność za da wa nia py tań oso bom do ro słym, umie jęt ność ob ser wo wa nia, umie jęt no ści zwią za ne ze spo rzą dza niem szki ców i ry sun ków z ob ser wa cji, fo to gra fo wa nie, umie jęt ność ob ser wo wa nia in nych osób przy pra cy, np. garn ca rza lub rzeź bia rza. Naj waż niej szą czę ścią dru gie go eta pu jest ak tyw­ność ba daw cza dzie ci, na któ rą skła da ją się: wy pra wy w te ren, roz mo wy z eks­

57

per ta mi, bez po śred nie po zna wa nie przed mio tów oraz ko rzy sta nie z róż nych ma te ria łów źró dło wych. Wów czas, gdy moż li we są ta kie za ję cia w te re nie, każ de z dzie ci do sta je okre ślo ne za da nia (sta wia nie py tań, wy ko na nie ry sun ków, fo to­gra fii, gro ma dze nie ma te ria łów). v W eta pie trze cim dzie ci mu szą usta lić, ja ki mi no wo na by ty mi in for ma cja mi chcą się po dzie lić z in ny mi, w ja ki spo sób to zro bią, oraz wy ko nać to, co po sta­no wi ły. Na uczy ciel po wi nien prze pro wa dzić z dzieć mi dys ku sję pod su mo wu ją cą, do ko nać ana li zy wy ko na ne go pro jek tu i oce nić sto pień re ali za cji za kła da nych ce lów.

Udo ku men to wa nie re ali zo wa nych w ra mach pro jek tu za dań moż na przy go­to wać w po sta ci ta be li (patrz za łącz nik na s. 66).

58

30 M. Karwowska­Struczyk, W. Hajnicz, Obserwacja w poznawaniu dziecka, WSiP, Warszawa 1998, s. 8.31 Tamże.

5. Me to dy dia gno zy osią gnięć roz wo jo wych dziec ka

Pla ców ki przed szkol ne, ja ko in sty tu cje wspie ra ją ce roz wój dziec ka, wśród wie lu waż nych funk cji peł nią rów nież funk cję dia gno stycz no ­pro gno stycz ną. Ozna cza to, że na uczy cie le są zo bli go wa ni do cią głe go, sys te ma tycz ne go po zna wa nia roz wi ja ją ce go się dziec ka, do okre śla nia zmian roz wo jo wych, prze wi dy wa nia ich ja ko ści, włącz nie z pro gno zą szkol ną.

Dziec ko bę dą ce w wie ku przed szkol nym prze ka zu je wie dzę o so bie za po mo­cą wła sne go dzia ła nia, po przez ak tyw ność sen so rycz ną i mo to rycz ną, dla te go też pod sta wo wą me to dą dia gno stycz ną w pro gra mie Entliczek, pentliczek. Ku dziecku jest ob ser wa cja.

Ob ser wa cja (łac. ob ser wa tio – uważ ne przy glą da nie się cze muś, sku pie nie na czymś uwa gi) – to me to da, któ rej istot ną ce chą jest nie in ge ro wa nie w tok ba da nych zja wisk, a ogra ni cza nie się do re je stro wa nia ich na tu ral ne go prze­bie gu. Prio ry te tem ta kiej dia gno zy jest ob ser wa cja dziec ka nie po to, aby je oce niać, ale po to, aby je po zna ć30.

Uzna je my, że dia gno za po win na okre ślać kie ru nek pra cy z wy cho wan kiem, wy zna czać kon kret ne stra te gie od dzia ły wań pe da go gicz nych wraz z wy ka zem dzia łań dla każ de go dziec ka o kon kret nym pro fi lu zdol no ści, nie po win na na to­miast mieć cha rak te ru ety kie to wa nia (np. dziec ko jest nie grzecz ne, zło śli we, nad po bu dli we). Dla te go też ob ser wa cja, ja ko me to da na uczy ciel skiej dia gno­zy, ma w pro ce sie edu ka cyj nym cha rak ter sy tu acyj ny, po zwa la na za ob ser wo­wa nie związ ku mię dzy sy tu acją a za cho wa niem dziec ka. Na uczy ciel w spo sób za mie rzo ny po strze ga za cho wa nia dziec ka w za ło żo nym przez nie go ukła dzie bodź ców sy tu acyj nych, sprzy ja ją cych ujaw nia niu się za cho wań po żą da ny ch31.

Pro po nu je my ob ser wo wać dziec ko w trak cie je go za baw in dy wi du al nych i z in ny mi dzieć mi, w trak cie po dej mo wa nych za dań o róż nym stop niu trud no ści i spo so bie wy ko na nia, w trak cie szer szych in te rak cji spo łecz nych. Istot ne dla tej

59

32 D. Waloszek, Nauczyciel i dziecko. Organizacja warunków wychowania, ODN, Zielona Góra 1998, s. 60.

dzia łal no ści bę dzie więc do ku men to wa nie ak tyw no ści i efek tów dzia łań dzie ci, co z ko lei uła twi na uczy cie lo wi okre śle nie pre fe ren cji wy cho wan ka, ro dza ju i za kre su je go po trzeb, za cie ka wień, za in te re so wań, zdol no ści, zdo by tych umie­jęt no ści, spraw no ści i na wy ków.

Aby na uczy ciel mógł prze pro wa dzić rze tel ną ob ser wa cję, mu si wie dzieć, co chce ob ser wo wać: ja kie ce chy oso bo wo ścio we, wła ści wo ści psy chicz ne, w ja kich za cho wa niach i sy tu acjach się one prze ja wia ją, jak dłu go i jak czę sto. Ko niecz ne jest rów nież okre śle nie wskaź ni ków ob ser wa cji, czy li pew nych cech, zda rzeń lub zja wisk, na pod sta wie któ rych moż na wnio sko wać, że za cho dzi da ne zja wi sko lub wy stę pu je pew na ce cha.

Rów nie waż na, jak rze tel ne okre śle nie wskaź ni ków, jest au to ob ser wa cja, czy li kry tycz ne, ale jed no cze śnie twór cze spoj rze nie na wła sną pra cę, re flek sja nad związ kiem po mię dzy za cho wa niem na uczy cie la a za cho wa niem dziec ka.

Pro po no wa na przez nas dia gno za z za ło że nia i w prak ty ce po win na mieć okre ślo ny cha rak ter – powin na być: v po zy tyw na, na sta wio na na to, co dziec ko umie, chce, mo że; v funk cjo nal na, do ko ny wa na w dzia ła niu dziec ka z dzieckiem, w róż nych sy tu acjach; v wspie ra ją ca, a nie kla sy fi ku ją ca czy se lek cjo nu ją ca dzie ci, opi su ją ca fak ty, a nie bę dą ca su mą opi nii i oce n32.

Pro po nu je my, by w ce lu prze pro wa dze nia dia gno zy na uczy cie le pra cu ją cy z pro­gra mem Ku dziecku sko rzy sta li z opra co wa ne go przez nas na rzę dzia ba daw cze go, ja kim jest Kwe stio na riusz zdol no ści i osią gnięć dziec ka. Ten sam kwe stio na riusz mo że być przed sta wio ny ro dzi com, po zwo li to uzy skać in for ma cje o dziec ku z do dat ko we go źró dła.

Wy peł nia nie kwe stio na riu sza po win no być po prze dzo ne pla no wą ob ser­wa cją dziec ka, po łą czo ną z mo ni to ro wa niem i do ku men to wa niem (fo to gra fie, na gra nia, ana li za wy two rów itp.) wskaź ni ków, świad czą cych o za ist nie niu pew nej ce chy u dziec ka. Pro po nu je my, by no to wać (mię dzy in ny mi w kwe stio na riu szu) wnio ski do ty czą ce osią gnięć i zdol no ści dziec ka dwa ra zy w  cią gu ro ku.

60

33 H. Skibińska, Praca korekcyjno­kompensacyjna z dziećmi z trudnościami w czytaniu i pisaniu, Wyd. Akademii Bydgoskiej, Bydgoszcz 2001, s. 53–54.34 G. Krasowicz, Podręcznik do Zetotestu, Graner, Lublin 1996.35 H. Skibińska, Praca korekcyjno­kompensacyjna z dziećmi…, poz. cyt., s. 19.36 J. Tomczak, R. Ziętara, Kwestionariusz diagnozy i narzędzia badawcze w terapii pedagogicznej, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2005, s. 32–34.37 Tamże, s. 103–104.38 J. Rembowski, Badania nad przystosowaniem dzieci do szkoły za pomocą kwestionariusza CBI, „Kwartalnik Pedagogiczny” 1972, nr 2.39 M. Jąder, Krok w kierunku kreatywności. Program stymulowania twórczości na etapie edukacji przedszkolnej

i wczesnoszkolnej, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2005.

Do dat ko wo, je śli na uczy ciel chce do głęb niej po znać dziec ko i za pla no wać pra cę wspie ra ją cą, mo że sko rzy stać z in nych, opra co wa nych przez nas na rzę dzi ba daw czych (patrz: Za łącz ni ki na koń cu Pro gra mu). Są to:1. Kwe stio na riusz zdol no ści i osią gnięć dziec ka w wie ku przed szkol nym,2. Ska la kom pe ten cji emo cjo nal nych,3. Ska la uzdol nień twór czych, 4. Ska la kom pe ten cji ma te ma tycz nych,5. Kwe stio na riusz roz mo wy z  dziec kiem do ba da nia za in te re so wań przy rod ni czych.

Można też sięgnąć do wy stan da ry zo wa nych te stów do stęp nych w li te ra tu rze, takich jak: v Pró by eks pe ry men tal ne do oce ny roz wo ju ana li zy i syn te zy wzro ko wej Ha li ny Spio ne k33, v Test do ba da nia słu cho wej pa mię ci fo no lo gicz nej Gra ży ny Kra so wicz ­Ku pi s34, v Test od twa rza nia struk tur ryt micz nych Mi ry Stam ba k35, v Ba da nie słu chu fo ne ma tycz ne go 36, v Test Ozie rec kie go37 (spraw ność psy cho mo to rycz na), v Kwe stio na riusz do ba da nia za cho wa nia się dziec ka w przed szko lu i szko le (Clas sro om Be ha vio ur In ven to ry – CBI, Earl Sha efer i May Aaron son)38, v Test Ka te Franc k39 (ory gi nal ność my śle nia i wy obraź ni).

Za le ca się, by w to ku dia gno zy wy ko rzy sty wać środ ki au dio wi zu al ne. Na gry­wać za po mo cą ka me ry lub dyk ta fo nu wy po wie dzi i wskaź ni ki ob ser wo wa nych

61

za cho wań dziec ka oraz w mia rę moż li wo ści je fo to gra fo wać. Po zwo li to na rze tel ne prze pro wa dze nie ana li zy ja ko ścio wej ze bra ne go ma te ria łu ba daw cze go. Re je stro wa nie wy po wie dzi na no śni kach elek tro nicz nych ma wie le za let, przede wszyst kim mo gą być one przez na uczy cie la wie lo krot nie od twa rza ne. W ana­li zie ja ko ścio wej waż ne są wy po wie dzi wer bal ne i nie wer bal ne, dzię ki któ rym na uczy ciel, oprócz wie dzy, mo że iden ty fi ko wać to wa rzy szą ce dzie ciom uczu­cia i emo cje. Za cho wa nia nie wer bal ne to: mi mi ka, kon takt wzro ko wy, ge sty, po zy cja cia ła, za cho wa nie prze strzen ne, bar wa i ton gło su. Wy po wie dzi wer bal ne po zwa la ją okre ślić treść wy po wie dzi i sto pień płyn no ści mo wy. W prze pro wa dza­niu dia gno zy moż li wo ści i osią gnięć dzie ci na le ży pa mię tać, że wy po wie dzi dzie ci nie mo gą być oce nia ne w ka te go riach: od po wiedź do bra lub zła.

Arkusze obserwacji dziecka 3­ i 4­letniego oraz arkusz badania gotowości szkolnej znajdują się na stronie internetowej wydawnictwa Nowa Era – materiały do pobrania.

Do badania gotowości szkolnej proponujemy również kompletne materiały w wersji papierowej: – „Karty do diagnozowania gotowości szkolnej” (dla dziecka)– „Badanie gotowości szkolnej. Materiały dla nauczyciela”

Na stronie wydawnictwa znajduje się również elektroniczny system do badania gotowości szkolnej (on­line).

62

6. Ewaluacja programu

W pro ce sie ewa lu acji nie zwy kle istot ne jest to, że na uczy ciel do ku men tu je roz wój dziec ka oraz prze ja wy je go osią gnięć i stan dar dów roz wo jo wych. Przy po mo cy ro dzi ców i sa mych dzie ci gro ma dzi i kla sy fi ku je róż ne wy two ry ich ak tyw no­ści, umiesz cza jąc je w se gre ga to rze, któ ry no si na zwę Książ ka Przed szko la ka. Miesz czą się w niej fo to gra fie, pra ce pla stycz ne dzie ci oraz na gra nia z za baw swo bod nych i kie ro wa nych, świąt i uro czy sto ści przed szkol nych, uro dzin dzie ci ce le bro wa nych w przed szko lu, prze glą dów te atral nych, mu zycz nych, przed sta­wień, wy cie czek itp. W ty po wej Książ ce Przed szko la ka znaj dą się wy two ry ak tyw no ści: v wer bal nej – opo wia da nia, wier sze, frag men ty przed sta wień, dia lo gi i mo no lo gi (w po sta ci na grań), v wo kal nej – na gra nia pio se nek śpie wa nych przez dziec ko, v nie wer bal nej – fo to gra fie twa rzy i ca łej po sta ci dziec ka, kar ty pra cy, v ru cho wej – fo to gra fie ro bio ne dzie ciom pod czas wy ko ny wa nia za dań, v pla stycz nej – wy two ry pla stycz ne dziec ka, od ci ski dło ni i stóp dziec ka w ma sie sol nej.

Książ ka Przed szko la ka po win na za czy nać się od ogól nych in for ma cji o dziec ku: imię i na zwi sko, da ta uro dze nia, ad res, wa ga i wzrost (za le ca się, że by dzie ci by ły mie rzo ne i wa żo ne raz w mie sią cu, a wy ni ki po mia rów by ły za zna cza ne na „wstąż ce wzro stu”), ulu bio ne po tra wy, za ba wy i za in te re so wa nia, zdję cia przy ja ciół, ko le gów, ro dzi ców i ro dzeń stwa. Książ ka po win na być pro wa dzo na sys te ma tycz nie od pierw szych dni po by tu dziec ka w pla ców ce przed szkol nej, a od da wa na ro dzi com pod ko niec edu ka cji przed szkol nej. Za war tość Książ ki Przed szko la ka sta no wi pod sta wę oce ny go to wo ści szkol nej wy cho wan ka.

Pod kre śla my, że pod sta wo wą me to dą oce ny roz wo ju dziec ka jest ob ser wa cja, pro wa dzo na przez na uczy cie la na bie żą co, któ ra po zwa la mu na do ko na nie oce ny in dy wi du al ne go roz wo ju dziec ka, po to, by po znać je go zdol no ści i za in te re so wa nia, opra co wać in dy wi du al ny pro gram wspo ma ga nia roz wo ju zdol no ści danego dziec ka.

63

Książ ka Przed szko la ka „idzie wraz z dziec kiem” i mo że być do sko na łą oka­zją do na wią zy wa nia i bu do wa nia au ten tycz nych re la cji i po zy tyw nej in te rak cji po mię dzy na uczy cie lem a dzieć mi na ko lej nym szcze blu edu ka cji, ja kim jest szko ła pod sta wo wa.

64

Ośrodek muzyczny Słuchanie dźwięków „wytworzonych” samodzielnie na instrumentach sprawia dzieciom szczególną satysfakcję i ogromną frajdę

Ośrodek budowniczo- -malarskiDzieci uwielbiają zostawiać ślady swojej twórczości. Malując, rysując, wyklejając, budując..., konstruują w swoich umysłach obraz otaczającego świata

65

Ośrodek religijny Dzieci chętnie słuchają opowieści biblijnych i rozmawiają na temat przeżyć biblijnych bohaterów

Ośrodek odpoczynku, marzeń i relaksacjiPo chwilach wzmożonej aktywności potrzebne są chwile wyciszenia

7. Z

ałąc

znik

i

7.1.

Pla

now

anie

pra

cy m

etod

ą pr

ojek

tów

Naz

wa

proj

ektu

Odn

iesi

enie

do

tre

ści

prog

ram

owyc

h

Szcz

egół

owe

cele

Czy

nnoś

ci

pode

jmow

ane

prze

z dz

ieci

w

 zw

iązk

u z 

wyb

rany

m

tem

atem

Form

y or

gani

zacy

jne

(pra

ca

indy

wid

ualn

a,

zesp

ołow

a,

grup

owa)

Potr

zebn

e m

ater

iały

/spr

zęt

Uzy

skan

e w

ynik

i

Ewal

uacj

a pr

ojek

tu/

refle

ksje

na

uczy

ciel

a i i

nnyc

h os

ób

66

7.2.

Kw

esti

onar

iusz

zdo

lnoś

ci i

osią

gnię

ć dz

ieck

a w

wie

ku p

rzed

szko

lnym

Imię

i na

zwisk

o dz

ieck

a ..

....

....

....

....

....

....

....

....

....

....

....

....

....

..

Dat

a ur

odze

nia.

....

....

....

....

....

....

....

....

....

....

....

....

....

....

....

..

Dat

a w

ypeł

nien

ia k

wes

tiona

riusz

a..

....

....

....

....

....

....

....

....

....

....

....

..

Lp.

W ja

kim

sto

pniu

dzi

ecko

prz

ejaw

ia p

odan

e ce

chy

Zde

cydo

wan

ie

tak

Rac

zej n

ieT

rudn

o po

wie

dzie

ćC

zasa

mi

Nie

1.Lu

bi p

rzeb

ywać

w p

rzed

szko

lu

2.In

tere

suje

się

prz

yrod

ą

3.Sa

mod

ziel

nie

piel

ęgnu

je r

oślin

y

4.C

hętn

ie u

czes

tnic

zy w

 pra

cach

zw

iąza

nych

z u

praw

ą ro

ślin

i hod

owlą

zw

ierz

ąt

5.Z

na w

iele

gat

unkó

w z

wie

rząt

i py

ta o

 now

e

6.Pa

mię

ta o

 dok

arm

iani

u zw

ierz

ąt z

imą

7.C

hętn

ie u

czes

tnic

zy w

 akc

jach

: Spr

ząta

nie

świa

ta, Ś

wię

to Z

iem

i

8.Lu

bi o

dwie

dzać

zoo

9.C

hętn

ie o

dwie

dza

muz

ea p

rzyr

odni

cze

10.

Łatw

o za

pam

iętu

je n

azw

y no

wyc

h ga

tunk

ów r

oślin

i zw

ierz

ąt

11.

Chę

tnie

ogl

ąda

prog

ram

y pr

zyro

dnic

ze

12.

Chę

tnie

pro

wad

zi o

bser

wac

je p

rzyr

odni

cze

13.

Zbi

era

rośli

ny i 

pyta

o ic

h na

zwy

14.

Zad

aje

pyta

nia

doty

cząc

e zj

awisk

zac

hodz

ącyc

h w

 prz

yrod

zie

15.

Chę

tnie

pos

ługu

je s

ię n

arzę

dzia

mi b

adaw

czym

i

16.

Kole

kcjo

nuje

, zbi

era

okaz

y pr

zyro

dnic

ze

17.

Oka

zuje

nie

chęć

wob

ec n

iekt

óryc

h zw

ierz

ąt (r

opuc

ha, p

ająk

, ślim

ak)

18.

Lubi

wyc

iecz

ki k

rajo

znaw

cze

i spa

cery

67

Lp.

W ja

kim

sto

pniu

dzi

ecko

prz

ejaw

ia p

odan

e ce

chy

Zde

cydo

wan

ie

tak

Rac

zej n

ieT

rudn

o po

wie

dzie

ćC

zasa

mi

Nie

19.

Zad

aje

pyta

nia

zwią

zane

z e

kolo

gią

20.

Chę

tnie

pom

aga

przy

pra

cach

na

dzia

łce

21.

Chę

tnie

prz

elic

za r

óżne

prz

edm

ioty

i us

tala

wyn

ik

22.

Rozw

iązu

je i 

ukła

da z

agad

ki

23.

Chę

tnie

roz

wią

zuje

zad

ania

mat

emat

yczn

e

24.

Lubi

pra

cę n

a ko

mpu

terz

e

25.

Pyta

, w ja

ki s

posó

b dz

iała

ją r

óżne

urz

ądze

nia

tech

nicz

ne

26.

Lubi

gry

str

ateg

iczn

e, lo

gicz

ne o

raz

łam

igłó

wki

27.

Inte

resu

je s

ię g

ram

i sto

likow

ymi

28.

Odc

zytu

je g

odzi

ny n

a ze

garz

e

29.

Inte

resu

je s

ię w

ykon

ywan

iem

pom

iaró

w

30.

Łatw

o za

pam

iętu

je r

óżne

num

ery

i lic

zby

31.

Lubi

zab

awy

w w

odzi

e

32.

Jest

nad

ruch

liwe

33.

Lubi

zaj

ęcia

spo

rtow

e

34.

Łatw

o się

ucz

y no

wyc

h gi

er s

port

owyc

h

35.

Lubi

bie

gać

36.

Rzuc

a pi

łką

do c

elu

37.

Jest

inic

jato

rem

gie

r i z

abaw

ruc

how

ych

38.

Chę

tnie

kor

zyst

a ze

spr

zętu

spo

rtow

ego

39.

Ucz

ęszc

za n

a do

datk

owe

zaję

cia

ruch

owe

40.

Jest

zai

nter

esow

ane

tańc

em

41.

Jest

eks

pres

yjne

w z

abaw

ach

ruch

owyc

h

68

Lp.

W ja

kim

sto

pniu

dzi

ecko

prz

ejaw

ia p

odan

e ce

chy

Zde

cydo

wan

ie

tak

Rac

zej n

ieT

rudn

o po

wie

dzie

ćC

zasa

mi

Nie

42.

W c

zasie

roz

mow

y uż

ywa

mow

y ci

ała

(mim

iki i

 ges

tów

)

43.

Jest

nie

spok

ojne

, gdy

mus

i prz

ebyw

ać d

łużs

zy c

zas

w je

dnym

mie

jscu

44.

Lubi

słu

chać

muz

yki

45.

Chę

tnie

śpi

ewa

i nuc

i

46.

Lubi

zab

awy

ruch

owe

ze ś

piew

em

47.

Jest

zai

nter

esow

ane

grą

na in

stru

men

cie

48.

Dos

trze

ga i 

nazy

wa

zjaw

iska

akus

tycz

ne w

 prz

yrod

zie

i oto

czen

iu

49.

Szyb

ko z

apam

iętu

je m

elod

ię

50.

Śpie

wa

czys

to

51.

Ma

pocz

ucie

ryt

mu

52.

Dos

trze

ga z

mia

ny r

ytm

u w

 mel

odii

53.

Popr

awni

e od

twar

za r

ytm

54.

Odr

óżni

a dź

wię

ki w

ysok

ie o

d ni

skic

h

55.

Um

ie r

ozpo

znać

nie

wła

ściw

ie z

agra

ne m

elod

ie lu

b ni

ewła

ściw

ie

zaśp

iew

ane

frag

men

ty z

nany

ch m

u pi

osen

ek

56.

Rozp

ozna

je i 

nazy

wa

inst

rum

enty

muz

yczn

e

57.

Chę

tnie

ucz

estn

iczy

w p

rzed

staw

ieni

ach

muz

yczn

ych

58.

Jest

ory

gina

lne

w e

kspr

esji

muz

yczn

o­ru

chow

ej

59.

Lubi

rys

ować

60.

Czę

sto

rysu

je i 

twor

zy n

owat

orsk

ie p

race

61.

Inte

resu

ją je

róż

ne fo

rmy

plas

tycz

ne

62.

Korz

ysta

z r

óżny

ch te

chni

k pl

asty

czny

ch

63.

Chę

tnie

wyk

onuj

e pr

ace

plas

tycz

ne

69

Lp.

W ja

kim

sto

pniu

dzi

ecko

prz

ejaw

ia p

odan

e ce

chy

Zde

cydo

wan

ie

tak

Rac

zej n

ieT

rudn

o po

wie

dzie

ćC

zasa

mi

Nie

64.

Sam

odzi

elni

e się

ga p

o m

ater

iały

pla

styc

zne

65.

Zac

how

uje

popr

awną

kom

pozy

cję

rysu

nku

66.

Dok

ładn

ie o

dtw

arza

szc

zegó

ły w

 rys

unka

ch

67.

W je

go p

raca

ch w

ystę

puje

ade

kwat

ny n

acisk

ręk

i (ni

e za

siln

y,

nie

za s

łaby

)

68.

Twor

zy w

ielo

barw

ne r

ysun

ki

69.

Do

prac

wpr

owad

za e

lem

enty

dek

orac

yjne

70.

W p

raca

ch w

yraż

a em

ocje

71.

Wyk

orzy

stuj

e pe

rspe

ktyw

ę (w

 pra

cach

jest

głę

bia,

per

spek

tyw

a,

wie

lopl

anow

ość)

72.

Twor

zy p

race

abs

trak

cyjn

e

73.

Zac

how

uje

prop

orcj

e

74.

Prze

waż

nie

wyp

ełni

a ca

łą p

rzes

trze

ń ka

rtki

75.

Chę

tnie

wyk

onuj

e pr

ace

prze

strz

enne

(orig

ami,

brył

y z 

mas

y so

lnej

, gl

iny

lub

cias

tolin

y)

76.

Lubi

pro

jekt

ować

now

e ja

kośc

i (np

. w r

ysun

kach

)

77.

Inte

resu

je s

ię c

zyta

niem

78.

Czy

ta s

amod

ziel

nie

79.

Szyb

ko u

czy

się n

owyc

h sł

ów

80.

Posł

uguj

e się

bog

atym

sło

wni

ctw

em

81.

Lubi

opo

wia

dać

różn

e hi

stor

ie

82.

Lubi

fant

azjo

wać

83.

Chę

tnie

słu

cha

opow

iada

ń in

nych

osó

b

84.

Bard

ziej

lubi

roz

maw

iać

z do

rosł

ymi n

iż z

 dzi

ećm

i

70

Lp.

W ja

kim

sto

pniu

dzi

ecko

prz

ejaw

ia p

odan

e ce

chy

Zde

cydo

wan

ie

tak

Rac

zej n

ieT

rudn

o po

wie

dzie

ćC

zasa

mi

Nie

85.

Ma

dobr

ą pa

mię

ć do

naz

w (i

mio

n, m

iejsc

, osó

b, d

at)

86.

Zw

raca

uw

agę

na to

, że

ktoś

mów

i nie

popr

awni

e po

d w

zglę

dem

gr

amat

yczn

ym

87.

Łatw

o za

pam

iętu

je p

iose

nki i

 sło

wa

z ję

zyka

obc

ego

88.

Inte

resu

je s

ię p

ismem

89.

Posł

uguj

e się

edy

tore

m te

kstu

90.

Jest

zai

nter

esow

ane

krzy

żów

kam

i i z

adan

iam

i ang

ażuj

ącym

i sfe

rę

języ

kow

ą

91.

Twor

zy o

pow

iada

nia

i wie

rszy

ki

92.

Twor

zy r

ymy

93.

Lubi

tow

arzy

stw

o dz

ieci

94.

Ma

swoj

e pa

sje, o

 któ

rych

chę

tnie

się

wyp

owia

da

95.

Potr

zebu

je c

iche

go, s

poko

jneg

o m

iejsc

a po

to, b

y sa

mod

ziel

nie

prac

ować

96.

Ma

pogo

dne

uspo

sobi

enie

97.

Nie

jest

zai

nter

esow

ane

tow

arzy

stw

em in

nych

dzi

eci

98.

Chę

tnie

naw

iązu

je k

onta

kty

z ró

wie

śnik

ami

99.

Łatw

o ak

limat

yzuj

e się

w n

owym

śro

dow

isku

100.

Ma

zdol

nośc

i roz

pozn

awan

ia s

woi

ch m

ocny

ch i 

słab

ych

stro

n

101.

Upa

rcie

dąż

y do

cel

u, k

tóry

sob

ie p

osta

wiło

102.

Naz

ywa

swoj

e em

ocje

i em

ocje

inny

ch lu

dzi

103.

Reag

uje

prze

sadn

ie z

acho

wan

iam

i obr

onny

mi n

a sy

tuac

je s

tres

owe

104.

Chę

tnie

pom

aga

inny

m

105.

Chę

tnie

dzi

eli s

ię z

abaw

kam

i lub

sło

dycz

ami

71

Lp.

W ja

kim

sto

pniu

dzi

ecko

prz

ejaw

ia p

odan

e ce

chy

Zde

cydo

wan

ie

tak

Rac

zej n

ieT

rudn

o po

wie

dzie

ćC

zasa

mi

Nie

106.

Wyk

azuj

e za

chow

ania

em

paty

czne

107.

Z ła

twoś

cią

naw

iązu

je k

onta

kty

z ni

ezna

jom

ymi

108.

Jest

cie

rpliw

e

109.

Lubi

prz

ewod

zić

grup

ie

110.

Szan

uje

pogl

ądy

inny

ch

111.

Ma

kole

gów

i pr

zyja

ciół

112.

Ma

dużą

wie

dzę

o sw

oich

kol

egac

h

113.

Chę

tnie

zap

rasz

a in

nych

do

zaba

wy

114.

Odc

zytu

je e

moc

je in

nych

osó

b na

pod

staw

ie w

yraz

u tw

arzy

, ocz

u, to

nu

głos

u, g

estó

w

115.

Jest

zap

rasz

any

prze

z in

nych

do

zaba

wy

116.

Wol

ny c

zas

spęd

za z

 rów

ieśn

ikam

i

117.

Potr

afi z

rezy

gnow

ać z

 cze

goś

na r

zecz

inny

ch

118.

Jest

sam

odzi

elne

i za

radn

e

119.

Lubi

por

ząde

k, d

ba o

 sw

oje

rzec

zy

120.

Chę

tnie

maj

ster

kuje

121.

Zad

aje

pyta

nia

o ch

arak

terz

e eg

zyst

encj

alny

m (n

p. n

a te

mat

życ

ia

i śm

ierc

i, an

iołó

w, p

rzek

azów

bib

lijny

ch)

122.

Jest

zai

nter

esow

ane

tem

atyk

ą re

ligijn

ą (n

p. c

hętn

ie o

gląd

a pr

ogra

my

o te

mat

yce

relig

ijnej

)

123.

Orie

ntuj

e się

, że

istni

eją

różn

e w

yzna

nia

124.

Pode

jmuj

e za

baw

y te

mat

yczn

e o 

char

akte

rze

relig

ijnym

(np.

zab

awa

w k

ości

ół)

125.

Gro

mad

zi p

rzed

mio

ty o

 cha

rakt

erze

rel

igijn

ym (n

p. a

nioł

ki, o

braz

ki)

72

7.3.

Ska

la k

ompe

tenc

ji em

ocjo

naln

ych

W ja

kim

sto

pniu

pod

ane

niże

j okr

eśle

nia

odno

szą

się

do d

ziec

ka?

Zde

cydo

wan

ie

tak

Rac

zej n

ieT

rudn

o po

wie

dzie

ćC

zasa

mi

Nie

Zna

jom

ość

wła

snyc

h em

ocji

Posł

uguj

e się

okr

eśle

niam

i dot

yczą

cym

i wła

snyc

h st

anów

em

ocjo

naln

ych

(n

p. je

stem

zły

, jes

t mi s

mut

no, c

iesz

ę się

)

Wyr

aża

mim

iką

swoj

e st

any

emoc

jona

lne

(np.

zad

owol

enie

, zło

ść)

Wyr

aża

za p

omoc

ą m

imik

i i g

estó

w s

woj

e pr

zeży

cia

Kie

row

anie

em

ocja

mi

Reag

uje

gnie

wem

(obr

aża

się, o

dwra

ca, o

dcho

dzi)

Łatw

o w

ybuc

ha z

łośc

ią, p

łacz

em

Prze

jaw

ia z

acho

wan

ia a

gres

ywne

(np.

bije

inny

ch, a

taku

je s

łow

em)

Szyb

ko k

ontr

oluj

e sw

oje

zach

owan

ia w

prz

edsz

kolu

(np.

śm

iech

, okr

zyki

)

Oka

zuje

rad

ość

z os

iągn

ięte

go w

ynik

u

Wsz

czyn

a aw

antu

ry i

kłót

nie

Prze

jaw

ia c

echy

będ

ące

wsk

aźni

kam

i uru

cham

iani

a m

echa

nizm

ów o

bron

nych

(z

bola

ła m

ina,

ból

e br

zuch

a)

Łatw

o i s

zybk

o ok

azuj

e uc

zuci

a w

obec

nau

czyc

iela

i in

nych

dor

osły

ch

(nad

mie

rne

przy

tula

nie

się, o

bejm

owan

ie)

Zdo

lnoś

ć m

otyw

owan

ia s

ię

Pow

strz

ymuj

e się

od

płac

zu w

chw

ilach

nie

pow

odze

nia

Potr

afi s

kupi

ć się

na

zada

niu

mał

o at

rakc

yjny

m w

dan

ej c

hwili

, aby

w

kon

sekw

encj

i osią

gnąć

bar

dzie

j szc

zytn

y ce

l

Roz

pozn

awan

ie e

moc

ji u

inny

ch

Potr

afi o

kreś

lić e

moc

je b

ohat

era

(lite

rack

iego

, szt

uki t

eatr

alne

j)

Dos

trze

ga k

rzyw

dę in

nych

dzi

eci

73

W ja

kim

sto

pniu

pod

ane

niże

j okr

eśle

nia

odno

szą

się

do d

ziec

ka?

Zde

cydo

wan

ie

tak

Rac

zej n

ieT

rudn

o po

wie

dzie

ćC

zasa

mi

Nie

Staj

e w

obr

onie

skr

zyw

dzon

ych

Kont

rolu

je z

acho

wan

ia in

nych

(np.

na

zaję

ciac

h dy

dakt

yczn

ych:

cic

ho,

nie

krzy

cz, n

ie p

rzes

zkad

zaj,

uspo

kój s

ię)

Potr

afi z

a po

moc

ą in

nych

form

eks

pres

ji (n

p. w

rys

unka

ch) p

rzed

staw

ić

np. s

trac

h, z

adow

olen

ie, r

adoś

ć, s

mut

ek

Naw

iązy

wan

ie i

podt

rzym

ywan

ie z

wią

zków

z in

nym

i

Pom

aga

inny

m d

ziec

iom

Poci

esza

kol

egę

(kol

eżan

kę) w

trud

nych

syt

uacj

ach

W k

onta

ktac

h z

inny

mi j

est u

prze

jme

(np.

uży

wa

zwro

tów

grz

eczn

ości

owyc

h)

Wsp

ółod

czuw

a z

inny

mi

Rozp

ozna

je i

nazy

wa

stan

y em

ocjo

naln

e in

nych

74

7.4.

Ska

la u

zdol

nień

tw

órcz

ych

W ja

kim

sto

pniu

pod

ane

niże

j okr

eśle

nia

odno

szą

się

do d

ziec

ka?

Zde

cydo

wan

ie

tak

Rac

zej n

ieT

rudn

o po

wie

dzie

ćC

zasa

mi

Nie

Jest

peł

ne in

icja

tyw

y

Jest

prz

ywód

cą g

rupy

lub

zaba

w

Jest

dzi

ecki

em a

ktyw

nym

Ma

stan

owcz

e, z

decy

dow

ane,

odw

ażne

pog

lądy

Jest

wes

ołe

i ma

życz

liwe

pocz

ucie

hum

oru

Prze

jaw

ia s

ilną

mot

ywac

ję d

o pr

acy

(ulu

bion

ych

zaję

ć, z

adań

)

W ty

m, c

o je

inte

resu

je, j

est d

okła

dne,

dąż

y do

cel

u

Jest

nie

zale

żne

w m

yśle

niu,

nie

zm

ieni

a zd

ania

pod

wpł

ywem

inny

ch

Prze

jaw

ia c

echy

kry

tycz

nego

myś

leni

a i d

ział

ania

Prze

jaw

ia w

iele

zai

nter

esow

ań

Jest

dzi

ecki

em w

italn

ym i

entu

zjas

tycz

nym

Jest

dzi

ecki

em, k

tóre

dos

trze

ga i

ceni

est

etyk

ę

Ma

typo

we

dla

płci

(dzi

ewcz

ęce/

chło

pięc

e) z

aint

eres

owan

ia

Ma

boga

tą w

yobr

aźni

ę

Wym

yśla

wie

le r

ozw

iąza

ń te

go s

ameg

o pr

oble

mu

Pode

jmuj

e ry

zyko

, prz

ejaw

ia n

ieza

leżn

ość,

wyr

aża

śmia

ło s

woj

e zd

anie

Jest

ory

ginaln

e w

 różn

ych

form

ach

wyp

owie

dzi (

ustn

ych,

plas

tycz

nych

, ruc

how

ych)

, da

je n

iezw

ykle

rzad

kie

lub

byst

re o

dpow

iedz

i, je

go w

ytw

ory

odró

żniaj

ą się

Rów

ieśn

icy

zwra

cają

się

czę

sto

do n

iego

w r

óżny

ch s

praw

ach

(pom

ysły

, w

skaz

ówki

, dec

yzje

)

Cec

huje

je s

zybk

ie te

mpo

pro

cesó

w m

yślo

wyc

h

Nie

jest

zah

amow

ane

75

W ja

kim

sto

pniu

pod

ane

niże

j okr

eśle

nia

odno

szą

się

do d

ziec

ka?

Zde

cydo

wan

ie

tak

Rac

zej n

ieT

rudn

o po

wie

dzie

ćC

zasa

mi

Nie

Ma

zain

tere

sow

ania

czy

teln

icze

Potr

afi s

ię z

wró

cić

o po

moc

do

doro

słyc

h i d

o dz

ieci

Um

ie w

spół

prac

ować

z in

nym

i i p

rzej

awia

zdr

ową

ryw

aliz

ację

Posia

da z

doln

ość

auto

prez

enta

cji

Dob

rze

się k

omun

ikuj

e z 

inny

mi

76

7.5.

Ska

la k

ompe

tenc

ji m

atem

atyc

znyc

h

W ja

kim

sto

pniu

pod

ane

niże

j okr

eśle

nia

odno

szą

się

do d

ziec

ka?

Zde

cydo

wan

ie

tak

Rac

zej n

ieT

rudn

o po

wie

dzie

ćC

zasa

mi

Nie

Zna

naz

wy

częś

ci c

iała

i po

sług

uje

się n

imi

Potr

afi o

kreś

lić p

ołoż

enie

prz

edm

iotó

w w

 prz

estr

zeni

(na,

pod

, za,

obo

k,

w ś

rodk

u, w

yżej

, niż

ej, d

alek

o, b

lisko

)

Okr

eśla

kie

runk

i (w

 prz

ód, w

 tył,

do g

óry,

na

dół)

Okr

eśla

kie

runk

i (w

 pra

wo,

w le

wo)

Potr

afi o

kreś

lić p

ołoż

enie

prz

edm

iotó

w w

 prz

estr

zeni

w o

dnie

sieni

u do

sie

bie

(na

praw

o, n

a le

wo,

nap

rzec

iw)

Zna

i od

różn

ia fi

gury

geo

met

rycz

ne (k

oło,

kw

adra

t, pr

osto

kąt,

trój

kąt)

Rozp

ozna

je b

ryły

prz

estr

zenn

e (k

ula,

wal

ec, s

ześc

ian)

Zna

okr

eśle

nia

doty

cząc

e cz

asu

(dłu

go, d

łuże

j, kr

ótko

, kró

cej)

i pos

ługu

je si

ę ni

mi

Zna

poj

ęcia

: ran

o, p

ołud

nie,

wie

czór

, dzi

ś, w

czor

aj, j

utro

, i p

osłu

guje

się

nim

i

Zna

naz

wy

pór

roku

Zna

naz

wy

dni t

ygod

nia

Zna

naz

wy

mie

sięcy

Dos

trze

ga i 

kont

ynuu

je r

ytm

y

Prze

kład

a se

kwen

cje

na in

ne r

epre

zent

acje

(wiz

ualn

ą, d

źwię

kow

ą, r

ucho

wą)

Posł

uguj

e się

okr

eśle

niam

i zw

iąza

nym

i z p

ojęc

iem

mas

y (c

iężk

i, ci

ęższ

y, ta

ki

sam

, lek

ki, l

żejsz

y)

Dok

onuj

e cz

ynno

ści m

anip

ulac

yjny

ch p

rzy

poró

wny

wan

iu m

asy

(dod

ać,

dosy

pać,

ods

ypać

)

Dok

onuj

e cz

ynno

ści m

anip

ulac

yjny

ch p

rzy

poró

wny

wan

iu o

bjęt

ości

(p

rzel

ewan

ie, p

rzes

ypyw

anie

)

Klas

yfik

uje

i gru

puje

prz

edm

ioty

wed

ług

1, 2

cec

h ja

kośc

iow

ych

77

W ja

kim

sto

pniu

pod

ane

niże

j okr

eśle

nia

odno

szą

się

do d

ziec

ka?

Zde

cydo

wan

ie

tak

Rac

zej n

ieT

rudn

o po

wie

dzie

ćC

zasa

mi

Nie

Klas

yfik

uje

i gru

puje

prz

edm

ioty

wed

ług

3, 4

cec

h ja

kośc

iow

ych

Rozu

mie

i w

ykon

uje

dzia

łani

a na

zbi

orac

h (c

zęść

wsp

ólna

, zaw

iera

nie

się,

podz

iał n

a po

dzbi

ory)

Poró

wnu

je lic

zebn

ość

zbio

rów

(sza

cunk

owo,

pos

ługu

jąc si

ę ok

reśle

niam

i ogó

lnym

i)

Ust

ala

rów

nolic

znoś

ć po

prze

z:v

łącz

enie

w p

ary

v lic

zeni

e

Wyk

orzy

stuj

e do

licz

enia

pal

ce

Zna

licz

by o

d 1

do 1

0

Licz

y w

 zak

resie

10

Prze

licza

w z

akre

sie p

owyż

ej 1

0

Popr

awni

e lic

zy p

rzed

mio

ty b

ędąc

e w

 ruc

hu (n

p. p

rzej

eżdż

ając

e sa

moc

hody

, w

kład

ane

do p

udeł

ka p

rzed

mio

ty) w

 zak

resie

10

Odw

zoro

wuj

e lic

zebn

ość

zbio

rów

za

pom

ocą

liczm

anów

lub

znak

ów g

rafic

znyc

h

Ukł

ada

prze

dmio

ty w

 ser

ie r

osną

ce i 

mal

ejąc

e

Posł

uguj

e się

licz

ebni

kam

i por

ządk

owym

i w z

akre

sie 1

0

Rozu

mie

i w

ykon

uje

dzia

łani

a po

lega

jące

na

rozk

łada

niu

i skł

adan

iu z

bior

ów

Ust

ala

wyn

ik d

odaw

ania

i od

ejm

owan

ia w

 zak

resie

5

Ust

ala

wyn

ik d

odaw

ania

i od

ejm

owan

ia p

owyż

ej 5

Zna

zna

ki a

rytm

etyc

zne

Potr

afi z

apisa

ć dz

iała

nie

mat

emat

yczn

e

Poró

wnu

je o

biek

ty i 

okre

śla, c

zy s

ą ta

kiej

sam

ej d

ługo

ści

Mie

rzy

dług

ość

łokc

iem

, kro

kam

i i s

topa

za

stop

ą

Posł

uguj

e się

nar

zędz

iam

i mie

rnic

zym

i

78

79

7.6. Kwe stio na riusz roz mo wy z dziec kiem do ba da nia za in te re so wań przy rod ni czych

Kwe stio na riusz skła da się z dwu czę ści: część pierw sza po zwa la na usta le nie za in te re so wań przy rod ni czych de kla ro wa nych przez dziec ko, część dru ga – na usta le nie za in te re so wań przy rod ni czych oka zy wa nych w dzia ła niu. Za rów no w czę ści pierw szej, jak i dru giej za le ca się, że by pro wa dzo ne ba da nia by ły na gry­wa ne za po mo cą ka me ry lub dyk ta fo nu, co po zwo li na rze tel ne prze pro wa dze nie ana li zy ja ko ścio wej ze bra ne go ma te ria łu ba daw cze go. Wy po wie dzi re je stro wa ne na no śni kach elek tro nicz nych ma ją wie le za let, przede wszyst kim mo gą być przez na uczy cie la wie lo krot nie od twa rza ne. W ana li zie ja ko ścio wej waż ne są wy po wie dzi wer bal ne i nie wer bal ne, dzię ki któ rym mo że my, oprócz wie dzy, iden ty fi ko wać to wa rzy szą ce dzie ciom uczu cia i emo cje. Za cho wa nia nie wer bal ne to: mi mi ka, kon takt wzro ko wy, ge sty, po zy cja cia ła, za cho wa nie prze strzen ne, bar wa i ton gło su. Wy po wie dzi wer bal ne po zwa la ją okre ślić treść wy po wie dzi i sto pień płyn no ści mo wy. Wy po wie dzi dzie ci nie są oce nia ne w ka te go riach: od po wiedź do bra lub zła.

Część I – po le ga na prze pro wa dze niu z dziec kiem roz mo wy kie ro wa nej py ta nia mi:1. Czy lu bisz ob ser wo wać przy ro dę? Dla cze go?2. Co ob ser wo wa łeś ostat nio? Opo wiedz o tym.3. Jak wy glą dał by świat, gdy by nie by ło ro ślin i zwie rząt?4. Ja kie pro gra my te le wi zyj ne lu bisz oglą dać naj bar dziej? Dla cze go?5. Ja kie cza so pi sma i książ ki czy tasz naj chęt niej? Dla cze go?6. Czy lu bisz opie ko wać się ro śli na mi? Je że li tak, to w ja ki spo sób to ro bisz?7. Czy in te re su jesz się zwie rzę ta mi? W ja ki spo sób zdo by wasz in for ma cje na ich te mat?8. Czy lu bisz zbie rać i gro ma dzić ma te ria ły przy rod ni cze? Je że li tak, to ja kie? 9. Czy lu bisz prze pro wa dzać do świad cze nia i eks pe ry men ty? Dla cze go?10. Czy po ma gasz zwie rzę tom w cza sie zi my? Dla cze go i w ja ki spo sób to ro bisz?

80

11. Czy chciał byś mieć w do mu ja kieś zwie rzę? Ja kie i dla cze go?12. Za daj py ta nie zwią za ne z przy ro dą.

Część II – ma na ce lu spraw dze nie, ja kie są za in te re so wa nia przy rod ni cze dzie­ci oka zy wa ne w kon kret nych sy tu acjach. Do tych ba dań na le ży wy ko rzy stać ob ser wa cję ka te go ry zo wa ną. Pro po nu je się ob ser wo wa nie za cho wa nia dzie ci w sy tu acjach, gdy: v zo sta ną za pro szo ne do prze sa dza nia ro ślin ozdob nych (ka te go rie: zaj mu je się czymś in nym; tyl ko ob ser wu je, chęt nie prze sa dza ro śli ny); v zo sta ną za pro szo ne do wy ko na nia ziel ni ka (ka te go rie: nie po dej mu je za da nia; tyl ko ob ser wu je, nie koń czy roz po czę tej pra cy, wy ko nu je ziel nik); v zo sta ną wy zna czo ne do wy ko ny wa nia obo wiąz ków dy żur ne go w ką ci ku przy rod ni czym (ka te go rie: nie za glą da do ką ci ka przy ro dy; obo wiąz ki wy ko­nu je nie dba le; trosz czy się o ro śli ny i zwie rzę ta; obo wiąz ki wy ko nu je z du żym za an ga żo wa niem); v zo sta nie zor ga ni zo wa na wy ciecz ka do wy bra ne go eko sys te mu (ka te go rie: nie in te re su je się przy ro dą; ob ser wu je przy ro dę i zbie ra ma te ria ły przy rod ni cze; po słu gu je się sprzę tem ba daw czym).

81

8. Wy kaz li te ra tu ry po moc ni czej dla na uczy cie la

v Al­Khamisy Danuta, Edukacja przedszkolna a integracja społeczna, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2006.

v Bałachowicz Józefa, Style działań edukacyjnych nauczycieli klas początkowych. Między uprzedmiotowieniem a podmiotowością, WSP TWP, Warszawa 2009.

v Bilewicz­Kuźnia Barbara, Dar zabawy. Metodyka i propozycje zajęć z dziećmi według założeń pedagogicznych Froebla, Wydawnictwo Froebel.pl, Lublin 2014.

v Bilewicz­Kuźnia Barbara, Dar zabawy. Program wychowania przedszkolnego, Zakład Pomocy Szkole, Lublin 2014.

v Bilewicz­Kuźnia Barbara, Edukacja geometryczna dzieci, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2014.

v Bilewicz­Kuźnia Barbara, Parczewska Teresa, Metoda projektów w edukacji małego dziecka: propozycje metodyczne do Programu wychowania przedszkolnego Ku dziecku, Nowa Era, Warszawa 2010.

v Bogdanowicz Marta, Barańska Małgorzata, Jakacka Ewa, Metoda Dobrego Startu. Piosenki do rysowania dla najmłodszych, Gdańsk 2006.

v Brzezińska Anna, Burtowy Maria, Psychopedagogiczne problemy edukacji przedszkol­nej, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1992.

v Demel Genowefa, Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, Warszawa 2004.

v Dmochowska Maria, Zanim dziecko zacznie pisać, Warszawa 1991.

v Doliński Dariusz, Mechanizmy wzbudzania emocji. Ekspresja emocji. Emocje pod­stawowe i pochodne [w:] Jan Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, tom 2, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2000.

v Dołęga Zofia, Diagnoza psychologiczna dzieci w wieku przedszkolnym, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2005.

v Dudzińska Irena, Dziecko sześcioletnie uczy się czytać, Warszawa 1991.

v Fiedler Maria, Matematyka już w przedszkolu, Warszawa 1983.

v Gardner Howard, Inteligencje wielorakie. Teoria w praktyce, Media Rodzina, Poznań 2002.

v Gołębniak Bogusława Dorota, Uczenie metodą projektów, Warszawa 2002.

v Gruszczyk­Kolczyńska Edyta, Zielińska Ewa, Dziecięca matematyka, Warszawa 1997.

v Gruszczyk­Kolczyńska Edyta, Zielińska Ewa, Dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się matematyki, WSiP, Warszawa 1992.

82

v Gruszczyk­Kolczyńska Edyta, Zielińska Ewa, Wspomaganie dzieci w rozwoju do skupiania uwagi i zapamiętywania, WSiP, Warszawa 2004.

v Guz Sabina, Edukacja przedszkolna w okresie przemian, WSP TWP, Warszawa1996.

v Guz Sabina, Edukacja przedszkolna na przełomie tysiącleci, WSP TWP, Warszawa 2001.

v Guz Sabina, Rozwój i edukacja dziecka. Szanse i zagrożenia, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2005.

v Helm Judy Harris, Katz Lilian G., Mali badacze. Metoda projektu w edukacji elemen­tarnej, Wydawnictwo CODN, Warszawa 2003.

v Kamińska Krystyna, Nauka czytania dzieci w wieku przedszkolnym, WSiP, Warszawa 1991.

v Kielar­Turska Maria, Jak pomagać dziecku w poznawaniu świata, Warszawa 1992.

v Klim­Klimaszewska Anna, Pedagogika przedszkolna, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2005.

v Klus­Stańska Dorota, Konstruowanie wiedzy w szkole, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko­Mazurskiego, Olsztyn 2002.

v Krauze­Sikorska Hanna, Edukacja przez sztukę. O edukacyjnych wartościach artysty­cznej twórczości dziecka, Poznań 2006.

v Majchrzak Irena, Wprowadzanie dziecka w świat pisma, Warszawa 1995.

v Moroz Henyk, Rozwijanie pojęć matematycznych, Warszawa 1982.

v Muchacka Bożena, Zabawy badawcze w edukacji przedszkolnej, Kraków 2002.

v Mystkowska Halina, Rozwijanie mowy i myślenia dzieci w wieku przedszkolnym, Warszawa 1991.

v Pankowska Krystyna, Drama i myślenie. O znaczeniach i wartościach baśni, tom I i II, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1985.

v Pankowska Krystyna, Pedagogika dramy. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2000.

v Parczewska Teresa, Edukacja ekologiczna w przedszkolu. Wybrane zagadnienia, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2009.

v Parczewska Teresa, Doświadczanie koleżeństwa i przyjaźni przez dzieci z chorobami przewlekłymi, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2012.

v Parczewska Teresa, Bilewicz­Kuźnia Barbara, Edukacja przedszkolna w Polsce i na świe­cie: wybrane zagadnienia, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2013.

v Sachajska Elżbieta, Uczymy poprawnej wymowy, Warszawa 1991.

v Suświłło Małgorzata, Inteligencje wielorakie w nowoczesnym kształceniu, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko­Mazurskiego, Olsztyn 2004.

83

v Uszyńska­Jarmoc Janina, Rozwój dziecka a edukacja [w:] Krystyna Lubomirska (red.), Edukacja elementarna. Podstawy teoretyczne – wybrane zagadnienia, Zeszyt 1., CODN, Warszawa 2005.

v Waloszek Danuta, Nauczyciel i dziecko. Organizacja warunków wychowania, ODN, Zielona Góra 1998.

v Waloszek Danuta, Pedagogika przedszkolna, metamorfoza statusu i przedmiotu badań, Kraków 2006.

v Waloszek Danuta, Program w edukacji dzieci. Geneza, istota, kryteria, Warszawa 2005.

v Włoch Stanisława (red.), Edukacja przedszkolna w teorii i praktyce, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2006.

Artykuły

v Bogdanowicz Marta, Dziecko o specjalnych potrzebach edukacyjnych w przedszkolu, „Wychowanie w Przedszkolu” 2000, nr 5.

v Braun­Gałkowska Maria, Dziecko w świecie mediów, „Edukacja i Dialog” 2003, nr 6.

v Doniec Zofia, Gimnastyka buzi – ćwiczenia i zabawy logopedyczne, „Wychowanie w Przedszkolu” 2002, nr 2.

v Falkiewicz­Szult Małgorzata, Przedszkole a wszechstronny rozwój dzieci zdolnych, „Wychowanie na co dzień” 2007, nr 3.

v Gruszczyk­Kolczyńska Edyta, Zielińska Ewa, Jak przebiega proces uczenia się w przed­szkolu, „Wychowanie w Przedszkolu” 2003, cykl 4 artykułów.

v Gruszczyk­Kolczyńska Edyta, Zielińska Ewa, O roli zabawek w procesie rozwoju umysłowego dzieci, „Wychowanie w Przedszkolu” 2003, nr 5.

v Kielar Maria, Rozwijanie umiejętności opowiadania u dzieci w wieku przedszkolnym, „Wychowanie w Przedszkolu” 1983, nr 7, 8.

v Pufal­Struzik Irena, Zdolności matematyczne u dzieci: czym są i jak je rozwijać, „Nauczanie Początkowe” 2004/2005, nr 4.

v Ślusarek Bernadetta, Okazje edukacyjne w praktyce przedszkolnej, „Wychowanie w Przedszkolu” 1989, nr 10.

v Ziółkowska­Sobecka Marta, Posłuchajcie bajki. Rozważania o tym, jak opowiadać w przedszkolu, „Wychowanie w Przedszkolu” 1996, nr 4.

v Zwiernik Jolanta, Szanse rozwojowe dziecka wobec projektowania sytuacji eduka­cyjnych, „Wychowanie w Przedszkolu” 1986, nr 11.

Notatki