Ku czemu zmierza bibliografia XXI wieku?

Jadwiga Sadowska

Uniwersytet w Białymstoku Instytut Filologii Polskiej

Zakład Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa

Bibliografia XXI wieku Co zostało z międzynarodowych

programów bibliograficznych? Jaka była bibliografia 30-20-10 lat

temu? Jaki wpływ na rozwój bibliografii ma

technologia (Internet)? Czego oczekuje się od współczesnej

bibliografii? Jaka będzie bibliografia za lat ….?

Program UBC – Universal Bibliographic Control UBC – Program Powszechnej Rejestracji

Bibliograficznej (Grenoble 1973) Idea jednolitej bibliografii narodowej.

każdy kraj opracowuje swoje piśmiennictwo narodowe

każdy kraj stosuje się do norm międzynarodowych (ISBD – International Standard Bibliographic Description,1969-1973-)

każdy kraj udostępnia swoją bibliografię narodową innym (drukowaną, elektroniczną)

MARC (UBC/IM)

Kongres w Paryżu 1977 UBC/IM (Universal Bibliographic

Control/International MARC Programme) ISBD Bibliografie narodowe

priorytety rejestracji, postać, układ, selekcja status i zadania narodowych central

bibliograficznych odpowiedzialność za bibliografię narodową,

normy, statystykę wydawniczą, CIP, ISBN/ISSN

prawodawstwo EO

Kongres w Kopenhadze 1998

Dokumenty elektroniczne sieciowe Priorytety rejestracji (każdy kraj

decyduje o tym, co zdoła zarejestrować)

Współkatalogowanie/współtworzenie Postać bibliografii (komplementarność)

drukowana elektroniczna (CD ROM, online) mikroformy

Etapy rozwoju bibliografii w formie elektronicznej

Etap pierwszy Współistnienie wersji drukowanej z

bibliograficzną bazą danych Bd jako odzwierciedlenie bibliografii

drukowanej Bibliografia drukowana z bd Opis bibliograficzny „tradycyjny” w

formacie MARC Jedna instytucja sprawcza

Etapy rozwoju bibliografii w wersji elektronicznej

Etap drugi „odrywanie się” bd od wersji tradycyjnej częściowa rezygnacja z druku poszerzanie elementów opisu dokumentu

(dane adresowe wydawcy, afiliacja autora, powiązanie dokumentu, streszczenia),

bazy bibliograficzno-abstraktowe współtworzenie przez kilka ośrodków

Bibliografia po 2000 roku Stan bibliografii na świecie

Opisy bibliograficzne ujednolicone (ISBD, AACR2) Hasła wzorcowe ujednolicone Format MARC21 (przewaga) Bibliografia jako baza danych i jeszcze

drukowana lub w PDF Bibliografia w Internecie Bibliografia współtworzona Główny problem: dokumenty elektroniczne w

sieci

UBC/IM 2003 - zakończenie programu UBC/IM

Format UNIMARC – nadzór nad rozwojem Biblioteka Narodowa Portugalii

Pozostałe zagadnienia – Alliance for Bibliographic Standards), czyli porozumienie między IFLA a CDNL - Conference of Directors of National Libraries

UBC/IM – IABS (cele) UBC/IM (Univeral Bibliographic

Control/International MARC): koordynacja rozwoju standardów rejestracji

bibliograficznej na gruncie narodowym usprawnienie międzynarodowej wymiany

informacji bibliograficznej. IABS (International Alliance for Bibliographic

Standards) : utrzymywanie, promocja i harmonizacja

istniejących standardów służby bibliograficznej i informacyjnej,

długoterminowe archiwizowanie zasobów elektronicznych.

Wytyczne IFLA i Biblioteki Kongresu (LC)

2008 opracowania dotyczące przyszłości rejestracji bibliograficznej:

LC: On the Record : Report of The Library of Congress Working Group on the Future of Bibliographic Control

IFLA: Guidelines for National Bibliographies in the Electronic Age

Wytyczne IFLA dla bibliografii narodowych (2008)

Bibliografia narodowa i inne źródła informacji (katalogi biblioteczne, wydawnicze, dostawcy informacji typu Amazon)

Badania użyteczności bibliografii (użytkownicy końcowi, bibliotekarze, księgarze, wydawcy)

Wytyczne IFLA

Nierealność rejestrowania całości bieżącej produkcji wydawniczej.

Selekcja dokumentów elektronicznych (maile, chaty, aplikacje, reklamy, gazety …). Rejestrować to, co wartościowe.

Wytyczne IFLA

Format zapisu danych: MARC? XML? … Nowy format danych zbędny Konwersja formatów umożliwiająca

dostęp do bibliografii przez wyszukiwarki internetowe (np. Google).

Wytyczne IFLA - wnioski

1. Konieczna współpraca środowiska bibliograficznego i bibliotekarskiego z wydawcami, księgarzami, autorami oraz użytkownikami

Wytyczne IFLA - wnioski

2. Zwrócenie uwagi na opracowanie i udostępnianie informacji o zbiorach specjalnych.

3. Rozważenie współpracy z ośrodkami, które zajmują się digitalizacją zbiorów.

Raport Biblioteki Kongresu (2008)

2006-2008 Grupa robocza przy LC badała: użytkowników bibliografii i

wykorzystanie danych bibliograficznych,

struktury i standardy rejestracji bibliograficznej,

efektywność (ekonomiczność) i organizację prac bibliograficznych.

Raport Biblioteki Kongresu 1. Zwiększyć efektywność tworzenia rekordów

bibliograficznych Eliminacja dublowania; usprawnienie współpracy;

wykorzystanie informacji księgarskiej i wydawniczej, katalogowej

Dopracować standardy (uprościć?) Wykorzystać charakterystyki treściowe

dokumentów (CHWD) istniejące w sieci (abstrakty, recenzje, tagi)

Dopracować automatyczną wymianę danych (konwersję) między formatami MARC, CIP, ONIX (Online Information Exchange)

Pomoc wydawców, księgarzy, autorów i czytelników przy tworzeniu rekordów haseł wzorcowych (KHW)

Raport Biblioteki Kongresu

PCC 2010, czyli Program for Cooperative Cataloging (USA) zakłada udział przy współkatalogowaniu również indywidualnych osób

Raport Biblioteki Kongresu 2. Skupienie się na opracowaniu i

udostępnieniu materiałów unikatowych, mających znaczenie w edukacji i badaniach naukowych (archiwaliów, rękopisów, materiałów dźwiękowych i graficznych, fotografii i map) Zróżnicowanie stopnia szczegółowości

opisu w zależności od typu dokumentu (III stopień?)

Przyspieszenie opracowania

Raport Biblioteki Kongresu

3. Rozwiązania technologiczne. Rola Internetu Udostępnienie baz danych

przeglądarkom internetowym Przygotowanie formatu czytelnego dla

przeglądarek (format automatycznej wymiany danych)

Raport Biblioteki Kongresu 4. Środowisko użytkowników

informacji bibliograficznej Zmiana zasad wyszukiwania

bibliotecznego, dostosowanie do sposobów wyszukiwarek internetowych (rangowanie, grupowanie)

Przyjmowanie danych od użytkowników (tagi, współtworzenie bd)

Uproszczenie języków informacyjno-wyszukiwawczych (LCSH, ewentualnie innych JIW)

Raport Biblioteki Kongresu 5. Umocnienie pozycji bibliotekarza poprzez

edukację oraz rozwój badań ilościowych i jakościowych dotyczących kosztów, zysków i wartości informacji bibliograficznej, m.in. wpływu globalizacji na jakość lub wartość tej informacji.

Standaryzacja programów nauczania z zakresu informacji naukowej i bibliotekoznawstwa.

Wolny dostęp w Internecie lub przynajmniej w przystępnej cenie, udostępnianie na zasadzie e-learningu.

Raport Biblioteki Kongresu Wnioski ogólne. Przyszłość

bibliografii bibliografia zdecentralizowana oparta na

współpracy bibliotek, użytkowników (księgarzy, wydawców), sektora prywatnego

Jedno źródło informacji bibliograficznej (bibliografia + kolekcje biblioteczne)

Inne pojmowanie uniwersum bibliograficznego (udział bibliotek, księgarstwa, wydawnictw, twórców baz danych)

Katalogowanie rozproszone

Opis bibliograficzny

ISBD – International Standard Bibliographic Description (IFLA)

AACR2 – Anglo-American Cataloguing Rules, wersja druga (Biblioteka Kongresu, Biblioteka Brytyjska)

RDA – Resources Description and Access

Format MARC

1965 – LCMARC (Biblioteka Kongresu) 1978 – UNIMARC (IFLA) Lata 80.

Formaty narodowe: MARC-BN, HUNMARC, FINMARC, DANMARC, RUSMARC, MAB ….

2000 – MARC21 2000 – DC (Dublin Core)

Zawartość bibliografii narodowych Kongres w Paryżu (1977)

Podział dokumentów na 3 grupy, minimum: Książki Pierwsze numery nowych czasopism Dokumenty rządowe

Kongres w Kopenhadze (1998) Tzw. Minimum Pozostałe typy wg uznania i możliwości

narodowych central bibliograficznych Raport LC - Zmiana priorytetów:

dokumenty rzadkie, rękopisy

Forma bibliografii Kongres w Paryżu (1977):

Drukowana (podstawowa), mikrofisze, taśmy magnetyczne

Kongres w Kopenhadze (1998): Komplementarne: drukowana, elektroniczna,

mikrofisze Od 2000 r.:

Rezygnacja z formy drukowanej, CD, mikrofisz Baza danych w Internecie Forma PDF

Organizacja prac

Jedna instytucja/biblioteka Współtworzenie (biblioteki)

1993 – British National Bibliography Czechy, Litwa, Finlandia … 1998 – BazTech Bibliografie regionalne, dziedzinowe

Współtworzenie (biblioteki + księgarze + wydawcy + inni)

Bibliografia 2.0

Udział nieprofesjonalistów „pomoc” zewnętrzna w

uzupełnianiu bibliografii Tzw. tagi (słowa kluczowe) Komentarze, uwagi, propozycje