EastErn PartnErshiP Cultural BookthE first volumE

Księga Kulturowego Partnerstwa wschodniegotom i

Книга Культуры Восточного ПартнерстВа i том

EASTERN PARTNERSHIP

CONGRESSL U B L I N 2 1 - 2 3 O C T O B E R 2 0 1 1

CULTURE

ЛЮБЛИН 21-23 ОКТЯБРЯ 2011

4

kon

gre

s k

ult

ury

par

tner

stw

a w

sch

od

nie

go

5

kon

gre

s k

ult

ury

par

tner

stw

a w

sch

od

nie

go

Partnerstwo wschodnie jako projekt kulturowyKrzysztof czyżewski

Powołujemy Kongres, by budować Partnerstwo Wschodnie jako wspólny pro-jekt kulturowy.

Wiele lat zabrało Europejczykom zrozumienie, że budowanie kontynentalnej federacji nie może opierać się jedynie na „wspólnocie węgla i stali”. Nie byłoby dzisiaj tak głębokiego kryzysu społeczeństwa wielokulturowego, takiej bez-radności wobec wojen w byłej Jugosławii, takich problemów z tożsamością i wspólnotowością spadkobierców Rewolucji Francuskiej i dwudziestowiecznych totalitaryzmów, gdyby Unia Europejska od początku rozumiana była jako pro-jekt również kulturowy.

Czy rodzące się na naszych oczach Partnerstwo Wschodnie, nowe ramię Euro-pejskiej Polityki Sąsiedztwa, ma szansę ustrzec się błędów Unii Europejskiej? A może właściwiej byłoby inaczej sformułować to pytanie: Czy stać nas, obywa-teli państw, które niedawno wyzwoliły się z obręczy zniewolenia socjalistycz-nego „obozu przyjaźni”, na przezwyciężenie resentymentów historycznych oraz słabości wynikających z kompleksu zapóźnienia i krótkiej lub nieciągłej tradycji samostanowienia, by budować Partnerstwo Wschodnie od początku także jako wspólny projekt kulturowy? Adresatem nieco tylko inaczej sformułowanego pytania powinni być obywatele państw z drugiej strony muru berlińskiego: Czy Europę stać dzisiaj na realizację programu sąsiedzkiego partnerstwa, który nie marginalizowałby kultury czyniąc z niej domenę jedynie państw narodowych i nie znajdując dla niej miejsca w długofalowej strategii budowania partnerskie-go sąsiedztwa?

6

kon

gre

s k

ult

ury

par

tner

stw

a w

sch

od

nie

go

7

kon

gre

s k

ult

ury

par

tner

stw

a w

sch

od

nie

go

Bez przezwyciężenia paternalistycznego stosunku do naszych wschodnich są-siadów oraz bez podmiotowego usytuowania siebie w europejskości Polska i jej obywatele nie będą zdolni do budowania Partnerstwa Wschodniego jako projektu kulturowego.

Kultura ku niezależności

W obszarze Partnerstwa Wschodniego istnieją jeszcze przykłady „starego” totalitarnego zniewalania kultury poprzez cenzurę państwową i prześladowa-nia twórców przez reżim. Częstsze są zjawiska ograniczania wolności kultury w systemach quasi-demokratycznych, w których ciągle powraca się do „sta-rych praktyk” prześladowania i kontrolowania. Na to nakładają się zupełnie nowe formy zniewalania kultury związane z urynkowieniem, komercjalizacją, konsumpcjonizmem, kultem Wielkiej Liczby etc. Tony Judt czytając na nowo Zniewolony umysł Czesława Miłosza pisał: „Nasza dzisiejsza wiara w “rynek” odgrywa tę samą rolę, co jej radykalny XIX-wieczny odpowiednik - niekwestio-nowana wiara w dziejową konieczność, postęp i Historię”.

W związku z tym rodzą się pytania o niezależność kultury w postnowoczesnym świecie, a zwłaszcza we współczesnych uwarunkowaniach obszaru Partnerstwa Wschodniego, w którym nakładają się na siebie stare i nowe dla niej zagroże-nia. Jak budować relacje kultury z władzami różnych szczebli? Jak łączyć zaan-gażowanie społeczne z wolnością twórczą? Jak zarządzać kulturą gwarantując niezbędną dla jej rozwoju autonomię?

Kultura ku edukacji

Nie ma mowy o uspołecznieniu i innowacyjności w kulturze bez edukacji. Podkreślając potrzebę kultury odzwierciedlającej i stymulującej przemiany w świecie, stawiamy przed nią wyzwanie tworzenia nowych idei, kompetencji i narzędzi działania. Aby stało się to realne niezbędny jest proces nowoczesnego kształcenia w kulturze, który obejmować będzie zarówno samych twórców i liderów animacji kulturalnej, odbiorców ich działań, jak również tych, którzy w tych działaniach będą chcieli twórczo uczestniczyć. Zwłaszcza ta ostatnia grupa praktyków kultury nabiera znaczenia we współczesnym świecie. Zygmunt Bau-man nazywa ich „auktorami”, wskazując że potrzebą i aspiracją rozwijających się społeczeństw jest bycie zarówno autorem różnych idei i pomysłów, jak i ich aktorem-realizatorem.

Proces nowoczesnego kształcenia w kulturze niesie za sobą pytania o nowe kompetencje, jak ich uczyć i kto to ma robić. Potrzebna jest debata o reformie studiów artystycznych i kulturoznawczych, przygotowywaniu ich kadry i mię-dzynarodowej współpracy akademickiej w tej dziedzinie. Czy warto myśleć o sieciowej organizacji zajmującej się rozwijaniem tej współpracy? Jaka rola przy-pada w tym procesie ośrodkom kultury i innym nie akademickim organizacjom, które są niezbędne dla tworzenia nowych form edukacji kulturalnej i ich upo-wszechniania?

Kultura ku współistnieniu

Kraje Partnerstwa Wschodniego oraz ich sąsiedzi są spadkobiercami trudnego dziedzictwa historycznego, którego częścią są konflikty etniczne i wyznaniowe, spory graniczne, sąsiedzkie tragedie, a także kolonializm, narzucona asymilacja i prześladowanie mniejszości narodowych. Dochodzą do tego nieudane, często skompromitowane projekty integracyjne typu „socjalistyczny obóz przyjaźni” czy kosmopolityzm a la „homo sovieticus”. Tworząc podwaliny pod nową po-litykę sąsiedztwa trudno udawać, że nie dostrzegamy tego bagażu trudnych i bolesnych spraw, które pozostawiła nam w spadku historia.

W rezultacie w życiu społecznym dają o sobie znać uprzedzenia, agresja i lęk wobec innego, których proces transformacji ustrojowej i formowania się no-wych państw wcale nie uśmierzył. Nie uśmierzył ich także proces globalizacji, nowych migracji i narastającego zróżnicowania kulturowego, przybierającego coraz częściej postać konfliktów kulturowych.

Wielkim wyzwaniem dla społeczeństw ery post nowoczesności staje się wspól-notowość, sztuka życia razem. Rola kultury w tej materii powinna być zasad-nicza, a tym czasem słyszymy o kolejnych klęskach projektów „multi kulti” za Zachodzie i o wojnach kultur. Jak uczynić z kultury autentyczne, nie wymyślone i narzucone przez ideologie ogniwo integracji społecznej, europejskiej, cywili-zacyjnej? Jak przywrócić kulturze, tak mocno pozostającej na usługach państw narodowych i odrębnych tożsamości, uniwersalizm i moc budowania „tkanki łącznej” (Miłosz)?

Kultura ku rozwojowi

Za motyw przewodni tej debaty można uznać słowa Rachmana Badałowa z Azerbejdżanu wypowiedziane podczas konferencji „Go East!”: „W postindu-strialnym świecie dziedzina kultury zmienia się z intruza gospodarki w podsta-wową siłę napędzającą społeczeństwa. Najważniejszą nauką XXI stulecia będzie nauka zarządzania procesami społeczno-kulturalnymi”. W coraz większym stopniu siłą rozwojową miast i regionów stają się społeczeństwa kreatywne i uczestniczące, przedsiębiorczość połączona z turystyką kulturalną i ekologią, inwestycje w infrastrukturę wiedzy i komunikacji, integracja międzykulturowa.

Rosnąca rola kultury w rozwoju i modernizacji sprawia, że ona sama się zmie-nia i wchodzi w interakcje z nowymi dziedzinami życia. Jakie są najciekawsze oblicza i uwarunkowania tej nowej kultury? Jaka jest zależność między zaanga-żowaniem kultury w rozwój społeczny a jej poziomem artystycznym? Czy do-świadczenia krajów rozwiniętych w tej dziedzinie dają się przenieść na Wschód czy też specyfika obszaru Partnerstwa Wschodniego domaga się nowych form i rozwiązań? Czy np. warto myśleć o takim przeniesieniu w przypadku projektu Europejskiej Stolicy Kultury? Na wypracowaniu jakich instrumentów działania warto skupić się by kultura realnie i w długiej perspektywie służyła rozwojowi?

8

kon

gre

s k

ult

ury

par

tner

stw

a w

sch

od

nie

go

9

kon

gre

s k

ult

ury

par

tner

stw

a w

sch

od

nie

go

Kultura ku organizacji

Pierwszy Kongres Kultury Partnerstwa Wschodniego ma charakter formotwór-czy, konstytuujący strukturę organizacyjną i strategię działania w przyszłości. Dlatego tak ważne dla niego będą kwestie zarządzania w kulturze, organizowa-nia współpracy międzynarodowej oraz skuteczności działania tak w środowi-sku lokalnym, jak i w przestrzeni europejskiej. Istotnym więc będzie poznanie dobrych praktyk i doświadczeń w tych dziedzinach. Przede wszystkim jednak zadaniem tej debaty będzie skupienie się nad szeregiem pytań odnoszących się do samego KKPW i jego funkcjonowania w przyszłości: Jaką formę organi-zacyjną stworzyć dla Kongresu by stał się sprawnie i długofalowo działającą platformą współpracy kulturalnej? Jak sprawić by wnioski i rekomendacje Kon-gresu były realizowane? Jak zorganizować pracę grup roboczych i think tanków pomiędzy kongresami? Jaki mechanizm finansowy stworzyć dla działań Kon-gresu? Jak wspierać, w tym również finansowo, projekty kulturalne, zarówno te w skali lokalnej, jak i międzynarodowej? Jaką sieć partnerstwa zbudować dla Kongresu?

10

kon

gre

s k

ult

ury

par

tner

stw

a w

sch

od

nie

go

11

kon

gre

s k

ult

ury

par

tner

stw

a w

sch

od

nie

go

trzy „l”oleksandr Butsenko

W swojej historii Europa zawsze dążyła do poszerzenia swoich wpływów w dwóch kierunkach – na południe i na wschód. Te dwa wektory kształtowały politykę imperiów europejskich w przeszłości. Pozostają niezmienne również dzisiaj, kiedy zjednoczona Europa pragnie poszerzyć przestrzeń współczesnej wielokulturowej cywilizacji kontynentalnej; wspólnie budując albo wyjaśniając wzajemne relacje.

Interakcja kulturowa (kontakty międzyludzkie) to jeden z komponentów unijne-go programu Partnerstwa Wschodniego. Komponentem ważnym, ale nie jedy-nym. Kongres w Lublinie może i powinien udowodnić, że właśnie interakcje kul-turowe są osią programu europejskiego. Projekty ekonomiczne, programy wal-ki z korupcją, doskonalenia systemów penitencjarnego bądź sądowego będą daremne, jeżeli nie zostaną oparte na kulturze, a właściwie na wartościach kul-turowych, organizujących społeczność. Poprawa standardów ekonomicznych nie oznacza zmiany myślenia, a luksusy, jakie widzimy dzisiaj w metropoliach państw wschodnioeuropejskich sąsiadujących z Unią Europejską, nie świadczą o bogactwie tych narodów.

Ruch w kierunku Partnerstwa Wschodniego – jest ruchem między Scyllą a Charybdą, dwoma punktami widzenia: z pozycji Europy Zachodniej i ze strony wschodnich partnerów.

Pierwszy z nich opisać można jednym słowem – niewiedza. Po dwudziestu la-tach od uzyskania niepodległości, suwerenne państwo Ukraina pozostaje w Eu-

12

kon

gre

s k

ult

ury

par

tner

stw

a w

sch

od

nie

go

13

kon

gre

s k

ult

ury

par

tner

stw

a w

sch

od

nie

go

ropie terra incognita. Jest ku temu wiele powodów, z których główny to – brak kompetencji kulturowej, związanej z wieloma aspektami życia. Internet nie jest tutaj zbyt wygodnym narzędziem– istotna jest tu również bariera językowa. In-formacje oficjalne zazwyczaj okazują się fałszywe. Dlatego, jeżeli zapytamy się przeciętnego Europejczyka/Europejki, co myśli na temat Ukrainy, to odpowie-dzią będzie bądź wzruszenie ramion i mocno zniekształcone wyobrażenie, bądź opowiadanie o własnym doświadczeniu z pobytu na Ukrainie czy też spotkania z Ukraińcami. Gdy się nie zna celu podróży, ani ludzi do których się zmierza– można trafić nie wiadomo gdzie i do kogo. Stąd wynikają brak zaufania i napię-cie.

Natomiast jeśli chodzi o drugi, przeciwstawny punkt widzenia: po pierwsze, Ukraina pozostaje społeczeństwem ambiwalentnych reguł społecznych i kul-turalnych. Taki podział jest sztucznie podtrzymywany przez zainteresowane grupy, budujące na nim swoją politykę. Zachowaniu tej sytuacji sprzyja rów-nież fakt, że państwa europejskie korzystają z etykiet „podzielonego społe-czeństwa”. Zgodnie z danymi Instytutu Socjologii Narodowej Akademii Nauk Ukrainy za rok 2010, 45% ludności Ukrainy popiera ideę wstąpienia do Unii Eu-ropejskiej. Jednak nawet ta proeuropejska grupa postrzega Europę raczej jako zestaw europejskich standardów jakości życia, nie zaś jako system wartości ludzkich, o który opierają się te standardy.

To właśnie kultura – w czym widzę duże znaczenie Kongresu – może zwracać uwagę na te wartości, które są główną częścią dążenia w kierunku europej-skim. Tożsamość europejska – to skomplikowany proces o wymiarze bardziej duchowym, aniżeli materialnym. Kiedyś żona drugiego Prezydenta Ukrainy, Leodida Kuczmy powiedziała: „Nie wiem jak ktoś, ale ja już od dawna żyję w Europie”. Na tym polega wielki problem ukraińskiej śmietanki politycznej, bez względu na kolory: żyć w dobrobycie na tle ogólnego zubożenia, nie znaczy żyć w Europie, a raczej w świecie iluzorycznym – ani w Europie, ani w realnej Ukra-inie realnej.

Postawmy na mapie trzy punkty z nazwami miast, które zaczynają się od litery „L” - Londyn, Lublin, Ługańsk, i połączmy je linią prostą. Otrzymamy w ten spo-sób przybliżony obraz drogi, którą mamy pokonać. Na czas gdy ludzie w Londy-nie będą mieli wyobrażenie o życiu w Ługańsku, a ci z Ługańska będą podzielali wartości, definiujące swobodę człowieka, prawdopodobnie poczekamy jeszcze długo. To kultura powinna być głównym katalizatorem tych zmian. Kiedy w przestrzeni łączy się dwa punkty, rodzą się relacje, partnerstwo. Jeżeli zaś do-daje się kolejny punkt, jest to już pierwowzór systemu z wielością związków. Na tym, moim zdaniem, może polegać obecnie główna rola Lublina, który może i powinien stać się modelem nowego systemu myślenia.

14

kon

gre

s k

ult

ury

par

tner

stw

a w

sch

od

nie

go

15

kon

gre

s k

ult

ury

par

tner

stw

a w

sch

od

nie

go

do europy wielokulturowej...tarlan gorchu

Związek Socjalistyczny Republik Radzieckich, istniejący od roku 1922, składał się z republik (w różnych latach od 4 do 16), które zgodnie z Konstytucją były państwami. Oficjalnie ZSRR przestał istnieć 26.12.1991 roku. Pod koniec 1991 roku Federacja Rosyjska została oficjalnie uznana za państwo-następcę ZSRR w międzynarodowych relacjach prawnych i zajęła jego miejsce w Radzie Bez-pieczeństwa ONZ. Na terytorium ZSRR utworzyły się niepodległe państwa (w chwili obecnej jest ich 19, z czego 15 są członkami ONZ, 2 – częściowo są uznane przez państwa członkowskie ONZ oraz 2 – nie są uznane przez żadne z państw ONZ).

25 kwietnia 2005 roku Prezydent Rosji Włodzimierz Putin w odezwie do Zgro-madzenia Federalnego oznajmił: „Przede wszystkim, należy uznać, że upadek Związku Radzieckiego był największą geopolityczną katastrofą stulecia”.

25 stycznia 2006 roku Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy (organ kon-sultacyjny przy organizacji ochrony praw) w swojej rezolucji „Potrzeba między-narodowego potępienia przestępstw totalitarnych reżimów komunistycznych” (Rezolucja Rady Europy 1481), przyjętej w drodze rozwoju swojej poprzedniej rezolucji nr 1096 (1996), potępiło „masowe naruszenia” praw człowieka w tota-litarnych reżimach komunistycznych oraz, między innymi, ogłosiło:

Przestępstwa były usprawiedliwiane teorią walki klas i zasadą dyktatury pro-letariatu. Interpretacja obu zasad legitymizowała „likwidację” ludzi, którzy byli uważani za szkodliwych dla budowy nowego społeczeństwa i z tego względu również za wrogów totalitarnych reżimów komunistycznych. Znaczną ilość ofiar

16

kon

gre

s k

ult

ury

par

tner

stw

a w

sch

od

nie

go

17

kon

gre

s k

ult

ury

par

tner

stw

a w

sch

od

nie

go

w każdym kraju stanowili jej właśni obywatele. Jest to szczególnie aktualne w stosunku wobec narodów byłego ZSRR, które pod względem ilości ofiar znacz-nie przewyższają inne narody.

Całej tej dość długiej preambuły potrzebowaliśmy po to, żeby po raz kolejny przypomnieć, że kraje, należące do programu Partnerstwa Wschodniego, jesz-cze do niedawna były w składzie ZSRR. Obecnie w krajach tych wszystko jest inne, oprócz przeszłości. Geopolitycznie, znajdują się one w Europie i raczej wszystkie są w ten czy inny sposób zorientowane na zachód. Zachód ze swojej strony również aktywnie się interesuje tymi nowo powstałymi krajami w celu wciągnięcia ich na swoją orbitę.

Jednak szybkie zbliżenie jest brzemienne w niepożądane skutki, zarówno dla jednej, jak i dla drugiej strony. Jaki zatem powinien być mechanizm integracji i jakie najważniejsze instrumenty mogą być wykorzystane w tym zbliżaniu się?

Główne składowe Unii Europejskiej i państw Europy Wschodniej, jak to polityka wojskowa, edukacja, medycyna, nauka są zbyt różne, jeżeli chodzi o poziom rozwoju, żebyśmy mogli rozmawiać ze sobą na równych prawach. Bez względu na mnóstwo normatywnych dokumentów podpisanych przez państwa Europy Wschodniej, sytuacja realna, delikatnie mówiąc, pozostawia wiele do życze-nia. Zresztą, język komunikacji (rosyjski), którym posługiwały się byłe republiki ZSRR, obecnie nie jest łączącym, tym bardziej pomiędzy UE i państwami Part-nerstwa Wschodniego.

Kultura – być może jedyna przestrzeń, w której wszyscy partnerzy mogą czuć się swobodnie i niewymuszenie. Kultura – jedyny język, nie potrzebujący tłu-maczeń i dostępny wszystkim. Obecnie jak nigdy rozumiemy, że kultura – to właśnie to, co pozostaje, kiedy wszystko inne – zostało zapomniane.

Lecz czy dużo znaczy kultura odizolowana w każdym wziętym oddzielnie pań-stwie? Levi-Strauss mówił, że kultury są żywe o tyle, o ile współdziałają z inny-mi kulturami. Kultura odizolowana nie zasługuje na to, żeby nosić miano kultu-ry. Częstokroć chęć kultur do izolacji jest skutkiem obaw przed przenikaniem się innymi kulturami. Jednak, jak by paradoksalnie to nie brzmiało, tylko otwar-tość i gotowość obcowania z innymi kulturami może dać kulturze potrzebny impuls żywotności. Mówiąc językiem Szekspira: „im więcej dajesz, tym więcej pozostaje!”

Niektóre kraje europejskie, zdając sprawę ze zbliżania się kultur, nawet forso-wały ten proces, próbując przyśpieszyć tworzenie stref wielokulturowych. Na to były przyznawane wielkie zasoby finansowe, jeden po drugim startowały mega projekty, do procesu dołączały autorytatywne instytuty badające i anali-zujące wielokulturowość jako nowe zjawisko w zglobalizowanym świecie.

Niestety, musimy konstatować, że polityka wielokulturowa w oddzielnie wzię-tych krajach europejskich poniosła fiasko. Na przykład, Niemcy oficjalnie ogło-siły o niepowodzeniu polityki wielokulturowej na swoim terytorium. Z kolei, krwawy atak terrorystyczny w ostatnich tygodniach w Norwegii był kolejnym gwoździem do trumny polityki wielokulturowej.

Co się dzieję naprawdę? Dlaczego wielokulturowość nie działa w oddzielnie wziętych krajach? Ta sytuacja czemuś mi przypomina historię budowania ko-munizmu w oddzielnie wziętych państwach. Czy to jest możliwe? Tak! I przepis jest znany – samoizolacja. Przykłady temu – ZSRR, KRLD, ChRL! Oczywiste jest, że w zglobalizowanym świecie samoizolacja jest najbardziej zgubnym pomy-słem. Dla mnie jest jasne, że stworzyć społeczeństwo wielokulturowe w od-dzielnym państwie jest tak samo trudno, jak w oddzielnie wziętym państwie zbudować komunizm. Nie może być wielokulturowości, jeżeli wzięte oddzielnie składniki tej wspólnej kultury nie są tolerancyjne i otwarte wobec innych kul-tur. Szczególnie, gdy mówimy o takich kulturach globalnych jak kultury Wscho-du i Zachodu.

Powinniśmy dążyć do stworzenia Europy wielokulturowej i świata wielokulturo-wego w całości. W tym procesie wielkie znaczenie ma gotowość kultur zarów-no do eksportowania na zewnątrz, jak i do importowania z zewnątrz.

Powinniśmy dokładnie wiedzieć co możemy zaproponować dla świata oraz co chcielibyśmy pożyczyć z innych kultur. Dopiero wtedy wielokulturowość stanie się koniecznością. Wtedy też będzie ona głęboką i świadomą potrzebą.

Kongres Kultury Partnerstwa Wschodniego, moim zdaniem, to jeden z ważniej-szych instrumentów, który może sprzyjać powstaniu Europy wielokulturowej.

18

kon

gre

s k

ult

ury

par

tner

stw

a w

sch

od

nie

go

19

kon

gre

s k

ult

ury

par

tner

stw

a w

sch

od

nie

go

Kultura możliwością przestrzenilevan lagidze

Polityka jest przestrzenią możliwości, Kultura zaś jest możliwością przestrzeni.

(Z wypowiedzi nieznanego artysty po lunchu w Lublinie).

Nie jestem pewien, czy potrafię sformułować, na ile Kongres będzie produk-tywny w wyznaczeniu miejsca kultury w naszym życiu. I w jakim stopniu nasze komunikowanie się na tym Kongresie przyczyni się do integracji Państw Part-nerstwa Wschodniego ze wspólnym Domem Europy.

Będę mówił jako artysta, który posiada doświadczenie, bazowane na procesie twórczym. Każda działalność twórcza w dziedzinie sztuki różni się od innych jedynie niuansami, natomiast same procesy, w istocie, są do siebie podobne. Podstawa to stworzenie kompozycji.

Czy jest możliwe zastosowanie tego doświadczenia, jako modelu, dla rozbudo-wy nowych relacji w przestrzeni, którą nazywamy Europa?

Poza procesem twórczym w sposób nieunikniony zaczynamy myśleć o pro-blemach, towarzyszących twórczości. Zaczynamy poszukiwania odpowiedniej przestrzeni dla prezentacji. Zaczynamy szukać ludzi, którzy potrafią zrozumieć, podzielić naszą perspektywę, naszą opinię. Patrzą wszyscy, ale widzą tylko nie-którzy. Nazwałbym ich „współuczestnikami”. Współuczestnictwo to dla mnie szczególna zdolność, którą człowiek, w jakiejś chwili, samą decyzją woli zmienia we własne zobowiązanie.

20

kon

gre

s k

ult

ury

par

tner

stw

a w

sch

od

nie

go

21

kon

gre

s k

ult

ury

par

tner

stw

a w

sch

od

nie

go

Być może, poszukiwanie nowych relacji nazwiemy „poszukiwaniem Europy”, to znaczy dążeniem do bycia współuczestnikami. I wtedy poszukiwanie Europy staje się duchową drogą powrotu do środowiska, do którego niegdyś należeli-śmy i od którego nas sztucznie oderwano.

Powrót jest wiecznym tematem, odwiecznym dążeniem do źródeł.

Często spotykamy się z paradoksem, kiedy poznajemy ludzi urodzonych i żyją-cych w odmiennym kontekście, w innej przestrzeni prawnej i technologicznej, według innych standardów, a jednak od pierwszego słowa, nie potrzebując tłumaczenia, rozumiemy siebie nawzajem. To jest właśnie język Kultury, uni-wersalny w swojej istocie. Z innej zaś strony, ten uniwersalizm zawiera w sobie, jako warunek konieczny, oryginalność. Nie da się być międzykulturowym i uni-wersalnym, nie mając własnych korzeni, nie mając punktu oparcia, skąd można widzieć. Bez tego punktu i tych korzeni nie da się odnaleźć perspektywy, która jest niezbędna do widzenia. Patrzeć zaś można i bez tego.

Dla mnie Europa jest wyborem. Jest to nie tylko zapisany w Deklaracji praw prymat jednostki nad ogółem, lecz także prawo na perspektywę, prawo wła-snego wyboru i działalności w Kulturze.

Nie chcę wydać się banalny, ale jakkolwiek przestarzałe mogłoby się wydawać pojęcie ofiary w sztuce, na zawsze pozostanie ono aktualne, gdyż dla nieusta-jącego odnawiania się musimy ofiarować to co jest dla nas najdroższe – własne doświadczenie. To właśnie jest droga europejska. Ona potrzebuje wyznaczenia tej perspektywy, tego wektora. Jest to droga, na której czujesz się kontynuato-rem, następcą, z drugiej zaś strony nie dążysz do celu jako do punktu ostatecz-nego. W tym sensie sama ta droga jest samowystarczająca.

Dlatego nie warto ustawiać się w roli prosiciela w dążeniu do bardziej upo-rządkowanej przestrzeni prawnej o wysokich standardach. Skoro już zdecydo-waliśmy się na dążenie do czegoś, powinniśmy czuć się wędrowcami. A zatem nie ma się co denerwować. Przecież w kulturze, zarówno jak w twórczości indywidualnej, nie istnieje współzawodnictwa. Już samo dążenie jest niezwykle ważne.

Szalone środowisko technologiczne nagromadziło tyle odpowiedzi, że pojawiła się potrzeba szukania pytań. Doświadczamy ogromnego deficytu pytań, które wyznaczają kulturowe działanie jednostki. Sądzę, że wszystkie procesy kulturo-we są inspirowane przez pytania. One istnieją zawsze i właśnie dlatego są tak piękne, że dają nam możliwość odnawiania się, dlatego że, na szczęście, odpo-wiedzi na nie na razie nie odnaleziono.

Otóż i ja znalazłem swoje miejsce na tym Kongresie w czasie, gdy myślałem o tym, co chciałbym zaproponować. Zadam swoje pytanie, które mnie nęci, i wy-słucham pytań innych. Podejrzewam, że nie będą bardzo odbiegały od siebie. Nie chciałbym natomiast uzyskać odpowiedzi. Posiadamy doświadczenie takiej przestrzeni, w której były odpowiedzi, ale brakło pytań. Nam już odpowiadano na pytania, których nie zadawaliśmy.

Wciąż to pamiętamy.

Ale też mamy w sobie pamięć, która jest o wiele starsza od nas. I w poszuki-waniach Europy przychodzą na pamięć miasta, tworzące podwaliny kultury Starego Kontynentu. Dla mnie jako artysty prawo do miasta jest obowiązkiem pamiętania o utraconym Pramieście. Jakbyś odziedziczył nić Ariadny, poruszasz się w Labiryncie utraconego Pramiasta, podejmując obowiązek czuwania. Jed-nocześnie jest to twój ratunek, gdyż dziedzictwo staje się częścią twojego pro-cesu twórczego.

Ten właśnie obowiązek jest jedynym „przywilejem” artysty.

Dlatego też nie trzeba bać się słowa „elitarność”. Prawdziwa elita to ludzie, którzy podjęli się obowiązku i misji odczytania tekstu kulturowego − wiecz-nego tekstu. W przestrzeni prawnej elitarność jakby wchodzi w sprzeczność z liberalizmem, ale jednocześnie społeczeństwo nigdy nie będzie równoprawne, a sprawiedliwość powszechna, jeśli ktoś nie przyjmie na siebie obowiązków i zobowiązań z uszczerbkiem dla swoich praw. Bez takiej elity nie da się stworzyć przestrzeni obywatelskiej.

Powinni istnieć ludzie, gotowi być obywatelami Pramiasta.

Chcę postawić to ważne dla mnie pytanie i chcę, żeby mnie dobrze zrozumiano.

Być może, dzisiejszy kryzys w kulturze zmieni się w niespodziewaną drogą du-chową, zainicjowaną przez czyny osobowości? Mam nadzieję, że Europa znaj-dzie w sobie siłę, aby dla odnowienia się jeszcze raz przynieść w ofierze własne doświadczenie.

Sądzę, że mój nieco naiwny patos ma prawo do istnienia.

Kongres stwarza możliwość poczucia się współuczestnikami ogólnego procesu. Możliwością ponownego sprawdzenia jakichś swoich pytań. Jest zarazem – w sensie fizycznym i symbolicznym – przekraczaniem granicy. Samo pojęcie prze-kraczania granic i międzykulturowości zawiera w sobie potrzebę posiadania tych granic jako perspektywy, jako możliwości widzenia przestrzeni, możliwości dodania do wspólnej mozaiki swojego kamienia, który zajmie własne miejsce w tej wspólnej kompozycji.

22

kon

gre

s k

ult

ury

par

tner

stw

a w

sch

od

nie

go

23

kon

gre

s k

ult

ury

par

tner

stw

a w

sch

od

nie

go

nowy model Kongresu

Organizując Kongres pragniemy stworzyć otwartą przestrzeń wypowiedzi dla przedstawicieli świata kultury z krajów Partnerstwa Wschodniego. Dlatego za-prosiliśmy do Lublina doświadczonych praktyków kultury, menadżerów, samo-rządowców i urzędników odpowiedzialnych za tworzenie polityk kulturalnych, którzy spotkają się z filozofami i badaczami kultury.

Obrady i warsztaty przygotowujemy odwołując się do idei agory: przestrzeni, w której nie ma sztywnego podziału na mówców i słuchaczy. Jest to pierwszy krok w budowie platformy porozumienia, miejsca tworzenia analiz, propozycji, strategii, sieci współpracy.

Uciekamy od typowego modelu konferencyjnego i akademickiego o twardo zdefiniowanej strukturze pionowej, opartej na cyklu referatów, która nie oferu-je zbyt wiele przestrzeni do dyskusji. Zamiast tego uczestnikom Kongresu pro-ponujemy strukturę poziomą, opartą na założeniach równoprawnych spotkań roboczych i warsztatów. Uczestnikom nie narzucamy zamkniętego programu, opartego na dyskusji wokół ściśle zaznaczonych tez. Liczymy, że dzięki tym założeniom ustalenia wypracowane w czasie obrad Kongresu będą wynikiem wspólnej pracy wszystkich uczestników.

Pierwsze kongresowe sesje dyskusyjne skoncentrowane były na pięciu tema-tach zaproponowanych przez międzynarodową Radę Programową Kongres: Kultura ku współistnieniu, Kultura ku rozwojowi, Kultura ku edukacji, Kultura ku niezależności, Kultura ku organizacji. Sesje te dążyły do wypracowania proble-mów i zaleceń, które następnie zostały opracowane podczas warsztatów, pro-wadzonych w kilkunastu niewielkich grupach roboczych. Ich efektami, zoriento-wanymi na praktykę i wdrażanie, stały się rekomendacje Kongresu, czyli propo-zycja koncepcji wzbogacenia Partnerstwa Wschodniego o program kulturowy: istotny, wymierny i oparty na wielostronnym, równorzędnym partnerstwie.

Rekomendacje, po ich przedyskutowaniu przez całe gremium podczas spotka-nia podsumowującego, zostały opracowane przez think-thank Kongresu, w celu przedstawienia ich Komisji Europejskiej.

Podczas Kongresu odbyły się Targi Dobrych Praktyk, ukazujące innowacyjne inicjatywy kulturalne oraz najciekawsze zgłoszenia przesłane na otwarty kon-kurs „Kultura ponad granicami”, prezentujący projekty współpracy kulturalnej. Na Kongres zaprosiliśmy również wydawców i redaktorów pism kulturalnych. Prezentując ich ofertę stworzyliśmy wielojęzykowy kiermasz wydawnictw z za-kresu kultury.

realny głos środowisk kulturalnych krajów Partnerstwa wschodniego

Współpracę kulturalną we wspólnej przestrzeni, obejmującej zarówno kraje Unii Europejskiej, jak i obszar Europy Wschodniej leżący poza granicą Schen-gen, urzeczywistnić można tylko poprzez wspieranie międzynarodowej, soli-darnej społeczności ludzi kultury. Społeczność ta powinna zawiązać sieć, stano-wiącą narzędzie urzeczywistnienia idei Partnerstwa Wschodniego jako projektu kulturowego. Autentyczne zaangażowanie i praktyczne działania ludzi ze śro-dowisk kulturalnych powinny zostać także wsparte przez władze na poziomie lokalnym, państwowym i międzynarodowym. Kongres jako agora spotkania i dialogu wyznacza zaledwie początek…

Do takich wniosków doszło ponad 300 uczestników Kongresu Kultury Part-nerstwa Wschodniego, który odbył się w Lublinie w dniach 21-23 października 2011 roku. Kongres współtworzyli praktycy kultury: artyści, menadżerowie i animatorzy kultury, przedstawiciele ministerstw, samorządów, organizacji pozarządowych i środowisk akademickich i mediów z krajów Partnerstwa Wschodniego, Unii Europejskiej, a także z Rosji i pozostałych krajów europej-skich (łącznie 17 państw). Kongres zorganizowały: Miasto Lublin, Fundacja Trans Kultura i Warsztaty Kultury w Lublinie, był on współfinansowany przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP.

Realizacja idei Kongresu Debata na temat wzbogacenia Partnerstwa Wschodniego (jednego z nowych elementów Unijnej Polityki Sąsiedztwa) o wymiar kulturowy toczyła się wokół czterech tematów: „Kultura ku rozwojowi”, „Kultura ku edukacji”, „Kultura ku organizacji i niezależności”, „Kultura ku współistnieniu”. Zgodnie z założeniem nowego modelu Kongresu, uczestnicy stworzyli dziesięć zespołów roboczych, które w demokratycznym dialogu pracowały nad problemami, zaleceniami i praktycznymi rozwiązaniami. Powinny one zostać uwzględnione przez Komisję Europejską przy tworzeniu mechanizmów współpracy kulturalnej Unii Europej-skiej z Europą Wschodnią.

Sieć współpracy kulturalnej Partnerstwa Wschodniego „Sieć Współpracy Kulturalnej Partnerstwa Wschodniego” (nazwa robocza) to zawiązana podczas Kongresu organizacja otwarta dla wszystkich ludzi kultury pracujących w krajach i z krajami Partnerstwa Wschodniego. Docelowo będzie jednym z narzędzi wspierających realizację rekomendacji wypracowanych pod-czas Kongresu.

Rekomendacje Wnioski i rekomendacje przedstawione przez grupy robocze wielokrotnie po-krywały się, z różnych perspektyw dotykając tych samych problemów. Składają się one na roboczą ekspertyzę, wyznaczającą najważniejsze punkty krytyczne, wraz z propozycjami rozwiązań.

Zespół Kongresu

24

kon

gre

s k

ult

ury

par

tner

stw

a w

sch

od

nie

go

25

kon

gre

s k

ult

ury

par

tner

stw

a w

sch

od

nie

go

Rekomendacje robocze

i. Kultura Ku organiZacJi/Kultura Ku nieZaleŻnoŚciProblemy z Kongresami• anonimowy i bierny uczestnik; • powierzchowne traktowanie tematów;• rekomendacje bez wpływu na rzeczywistość.Zmiana- praca wyłącznie w małych grupach (3 typy – A. prezentacje/wymiana do-świadczeń, B. podnoszenie umiejętności/szkolenia, C. wspólne wypracowywa-nie nowych pomysłów, strategii, projektów).

ii. Kultura Ku eduKacJi Priorytety/Zasady Partnerstwa Wschodniego w odniesieniu do kultury i eduka-cji:• Kultura jako istotny/znaczący gracz i agent zamiany • PW nie jest jednokierunkowe – Zachód-Wschód, powinno się to odbywać na

zasadach wzajemnej wymiany• Kultura i sztuka powinna być elementem każdego poziomu edukacji

Zagadnienia problemowe:• Edukacja kulturalna (sztuka i twórczość) powinny być elementem każdego

poziomu edukacji;• Wprowadzanie elementów sztuki i twórczości do programów szkoleń dla

nauczycieli;• Promocja interdyscyplinarnego podejścia poprzez sztukę zarówno w szkole-

niach prowadzonych dla nauczycieli jak i ich pracy z uczniami;• Zmiana nawyków spędzania czasu wolnego;• Wprowadzenie praktyk edukacyjnych do programów I metod funkcjonują-

cych w instytucjach kultury.

Metody:Stworzenie bazy danych o organizacjach (publicznych i NGO), dzięki której moż-liwe będzie:• Dzięki takiej platformie jej uczestnicy będą mogli być połączeni poprzez za-

gadnienia/problem I procesy • Platforma pozwoli rozwijać program trenerskie/szkoleniowe I kompetencje • Członkowie platformy będą mogli wspólnie pisać/tworzyć projekty

Rekomendacje Ku edukacji:• Nieustanny rozwój/profesjonalizacja w sektorze kultury i sztuki (współpraca

kulturalna, stymulowanie platformy edukacyjnej, promocja programów edu-kacyjnych skierowanych do wszystkich operatorów kultury, współpaca na lini lokalni facylitatorzy i międzynarodowe sieci;

• Stworzenie platformy edukacyjnej/ ciała doradczego/rzeczniczego/think-thank pracującej na rzecz kultury i edukacji;

• Stworzenie platformy promującej edukację uczestniczącą w kulturze i sztuce. Stworzenie nowego funduszu grantowego (czerpiąc inspirację z Traduki, Balkan

Incentive Fund for Culture) będącego połączeniem prywatnych I publicznych pieniędzy.

Nowy model szkoleniowy dla PW. Jego uczestnikami byłyby wszystkie państwa członkowskie PW, trenerzy byliby zarówno z państw PW jak i Europy Zachod-niej.

Uniwersytety1. Utworzenie i uruchomienie programu badawczego poświęconego krajom Partnerstwa WschodniegoIdea: program badawczy pozwoli na zrozumienie faktycznych potrzeb i intere-sów krajów partnerstwa wschodniego, przyczyniając się do rozwoju wiedzy na temat regionu, rozwoju współpracy i rozwoju jednostek naukowych i badaw-czych1.1 Stworzenie listy zagadnień i problemów badawczych istotnych dla krajów Partnerstwa Wschodniego;1.2 Zbudowanie sieci współpracy badawczej i uniwersyteckiej;1.3 Organizacja konferencji poświęconej badaniom krajów Partnerstwa Wschodniego i samego Partnerstwa Wschodniego.

2.Ustanowienie Centrum Propozycji i OfertIdea: Stworzenie biura gromadzącego zapotrzebowanie instytucji naukowych, badaczy ale przede wszystkim usprawniającego współpracę pomiędzy badacza-mi zorientowanymi na kraje Partnerstwa Wschodniego2.1 Usprawnienie mobilności indywidualnej ludzi nauki i studentów poprzez ustanowienie funduszu dla wymiany naukowej, studenckiej 2.2 Stworzenie marketu kompetencji, sieci zapewniającej wymianę, dystrybu-cję wiedzy i reprezentację kultury krajów Partnerstwa Wschodniego a także zawiązującej współpracę uniwersytecką2.3 Rozwinięcie programów kształcenia w zakresie treści (kulturowej) jak i for-my (innowacyjnej)2.4 Stworzenie marketu edukacyjnego, zapewniającego właściwą reprezentację oferty krajów Partnerstwa Wschodniego i redefiniującego stereotypowe po-strzeganie Uniwersytetów i osiągnięć (naukowych, dydaktycznych etc) krajów Partnerstwa Wschodniego.

iii. Kultura Ku wsPÓŁistnieniu • Włączenie istniejących instytucji kultury i dodawanie im kompetencji do

współistnienia oraz wypracowanie narzędzi wdrożenia zmiany (rozwiązania systemowe).

• Modyfikacja systemu przyznawania grantów:• Ustalenie specjalnych programów dedykowanych współpracy na linii PW i

UE;• Ustalenie nowych kryteriów oceny projektów PW (synergia - łączenie wielu

grup, nie tylko państwowych; paradoksalność - gwałtowne ukazywanie więzi, które pozornie nie istnieją);

• Wprowadzenie do oceniania projektów kryteriów charakterystycznych dla PW - wartości obejmujących pogranicze, wieloletniość i ciągłość.

• Stworzenie mapy kultury PW – pokazanie konkretnych miejsc, instytucji i

26

kon

gre

s k

ult

ury

par

tner

stw

a w

sch

od

nie

go

27

kon

gre

s k

ult

ury

par

tner

stw

a w

sch

od

nie

go

ludzi z różnych stron. Stworzenie specjalnej nalepki PW do oznaczani a punk-tów na mapie i miejsc w rzeczywistości.

• Stworzenie kadry menadżerów PW, zajmujących się realizacją idei PW jako projektu kulturowego.

• PW jako pogłębianie wiedzy o sobie i innym, strategia na rzecz wzajemnego poznania uczestników.

• Rozwijanie nowoczesnej kultury PW.• Stworzenie przestrzeni która będzie swoistym kulturowym laboratorium, o

całościowym podejściu, gdzie sztuka i kultura może być realizowana, odgry-wana, aktywowana. Takie miejsce będzie zachęcało do aktywnego udziału (publiczność oraz artyści), interdyscyplinarne, wrażliwe na sąsiedztwo, zarzą-dzane procesowo, efektywne pod kątem wykorzystania zasobów.

• Budowanie interdyscyplinarnych rezydencji pomiędzy ludźmi z zupełnie roż-nych sektorów.

• Budowanie platformy dzielenia się efektami spotkań.Generalne rekomendacje dla KongresuOdwrócenie porządku na linii uczestnicy, partnerzy, samorządowcy, UE - to Kongres definiuje zadania dla władz. Ci, do których adresujemy nasz przekaz, mają wyjść ostatni. Chcemy obecności tych, do których mówimy, osób decyzyj-nych – przez cały czas.

iV. Kultura Ku roZwoJowi• Deklaracja wstępna opracowania Karty Kultury dla Białorusi• Uczestnicy i uczestniczki Kongresu Kultury Partnerstwa Wschodniego posta-

nawiają opracować Kartę Kultury dla Białorusi.• Karta Kultury dla Białorusi powinna zawierać postulaty dotyczące deklaracji

rządów państw Partnerstwa Wschodniego i Unii Europejskiej dotyczące bu-dowania wzajemnych dobrosąsiedzkich stosunków w odniesieniu do kultury „z” i „dla” Białorusi oraz ogólnej koncepcji współpracy w tym zakresie.

• Zakres podjętych działań powinien przewidywać utworzenie Grupy Part-nerstwa dla Białorusi w oparciu o organizacje pozarządowe i przy wsparciu przedstawicieli władz publicznych.

• W celu opracowania Karty Kultury dla Białorusi powołuje się zespół roboczy, który do końca listopada 2011r. przygotuje tekst Karty Kultury dla Białorusi i roześle go drogą elektroniczną do uczestników i uczestniczek Kongresu. Po przyjęciu zgłoszonych uwag, Zespół opracuje ostateczną wersję Karty Kultury dla Białorusi do 31.12.2011r.

Rekomendacje Ku rozwojowi• Stworzenie mechanizmów przejrzystości, w finansowaniu kultury obejmują-

cych m.in.:• niwelowanie barier biurokratycznych;• przeciwdziałanie korupcji;• podejmowanie działań lobbyingowych;Wypracowane zasady stanowić będą wzór do budowania transparentności w

innych obszarach życia publicznego w krajach PW. W tym sensie kultura będzie kluczowym impulsem do zmian standardów funkcjonowania instytucji publicz-nych w krajach PW. 2. Edukacja przedstawicieli administracji publicznej (w szczególności służb konsularnych granicznych i celnych) w zakresie międzynarodowej współpracy kulturalnej.Wypracowanie mechanizmów ułatwień wizowych dla twórców kultury.3. Stworzenie Funduszu Partnerstwa Wschodniego na wzór np. Funduszu Wy-szehradzkiego:• składki pochodzące z krajów Partnerstwa Wschodniego;• zaproszenie krajów sąsiednich i nadbałtyckich oraz innych zainteresowanych

państw UE np. Niemiec, Szwecji do przyłączenia się do FPW;• partycypacyjne zarządzanie Funduszem.4. Decentralizacja finansów na kulturę (przekazywanie środków finansowych na szczebel lokalny i regionalny). Dywersyfikacja źródeł finansowania kultury (montaż finansowy: pieniądze publiczne, biznes, odpłatna działalność).5. Stworzenie katalogu dobrych praktyk dotyczących zarządzania i finansowa-nia instytucji kultury. Kształcenie i profesjonalizacja kadr dla kultury, ze szcze-gólnym uwzględnieniem menadżerów i animatorów/ek kultury. 6. Tworzenie i rozwijanie istniejących programów stypendialnych. • Rozszerzanie zasięgu istniejących programów stypendialnych o kraje PW;• Zachęcanie państw Partnerstwa Wschodniego do tworzenia własnych pro-

gramów stypendialnych;• Uwzględnienie kształcenia językowego jako priorytetu skuteczności progra-

mów stypendialnych;• Popularyzacja nauczania języków krajów PW.7. Przygotowanie zarysu rekomendacji dla powstania nowej koncepcji polityki kulturalnej w krajach PW, obejmujących:• Ustawodawstwo;• Zarządzanie;• Finansowanie;• Promocja i informacja;• Kształcenie kadr;• Infrastrukturę kulturalną;• Współpracę międzynarodową;• Powołanie zespołu roboczego, który przygotuje draft koncepcji.

28

Кон

грес

с Ку

льт

уры

Во

сто

чно

го П

артн

ерст

Ва

29

Кон

грес

с Ку

льт

уры

Во

сто

чно

го П

артн

ерст

Ва

Восточное Партнерство как культурный проектКшиштоф чижевски

европейцам много лет понадобилось для того, чтобы понять, что постро-ение континентальной федерации не может базироваться исключитель-но на «объединении угля и стали». не было бы сегодня такого глубокого кризиса многокультурного общества, такой беспомощности по отноше-нию к войнам в бывшей Югославии, таких проблем с тождественностью и сообществом наследников французской революции и тоталитаризмов двадцатого века, если бы европейский союз с самого начала восприни-мался также как культурный проект.

Имеет ли шанс, зарождающееся на наших глазах Восточное Партнерство, новый элемент европейской политики соседства, не повторить ошибок евросоюза? Быть может, более подходящей была бы иная формулировка вопроса: В состоянии ли мы, граждане государств, которые недавно осво-бодились из оков социалистического рабства «лагеря дружбы» , побо-роть исторические ресентименты и слабости, происходящие и комплекса отсталости и недолгой либо прерванной традиции самоопределения, строить Восточное Партнерство с самого начала, как совместный культур-ный проект? адресатом слегка лишь измененного вопроса должны быть граждане по другую сторону берлинской стены. В состоянии ли сегодня европа реализовать программу соседского партнерства, которая бы не отодвигала на второй план культуру, делая ее прерогативой лишь нацио-нальных государств и не находя для нее места в долговременной страте-гии построения партнерского соседства?

Без преодоления патерналистского отношения к нашим восточным сосе-

30

Кон

грес

с Ку

льт

уры

Во

сто

чно

го П

артн

ерст

Ва

31

Кон

грес

с Ку

льт

уры

Во

сто

чно

го П

артн

ерст

Ва

дям а также без субъектного позиционирования в европейскости, Поль-ша и ее граждане не будут способны к построению Восточного Партнер-ства как культурного проекта.

Культура к независимости

В пространстве Восточного партнерства все еще существуют примеры «старого» тоталитарного приневоливания культуры государственной цензурой и преследования творцов режимом. Более распространенными являются случаи ограничения свободы культуры в квазидемократических системах, в которых все еще возвращаются «старые практики» пресле-дования и контроля. на это накладываются совершенно новые формы приневоливания культуры, связанные с либерализацией экономики, ком-мерциализацией, потребительством, культом Большого числа и т.п. тони Джадт, перечитывая «Порабощенный разум» чеслава Милоша, писал: «наша сегодняшняя вера в „рынок” играет ту же роль, что и ее радикаль-ный аналог XIX века – непоколебимая вера в историческую необходи-мость, прогресс и Историю».

В связи с этим появляются вопросы о независимости культуры в пост-современном мире, а особенно в сегодняшних условиях пространства Восточного партнерства, в котором новые опасности для культуры накла-дываются на старые. Как строить взаимосвязи культуры c властями раз-личных уровней? Как сочетать социальную заангажированность с творче-ской свободой? Как управлять культурой, гарантируя необходимую для ее развития автономию?

Культура к образованию

не может быть и речи о социализации и инновационности в культуре без образования. Подчеркивая необходимость культуры, отображающей и стимулирующей трансформации в мире, мы ставим ее перед вызовом творения новых идей, компетенций и инструментов к действию. чтобы это стало реальным, необходим процесс современного образования в области культуры, который будет касаться как самих творцов и лидеров культурной анимации, так и адресатов их деятельности, а также тех, кто захочет в этой деятельности творчески участвовать. группа практиков культуры, последняя среди названных, набирает особенного значения в современном мире. Зигмунт Бауман называет их «аукторами», указывая, что потребностью и стремлением в развивающихся обществах является бытие как автором различных идей и замыслов, так и их ауктором – реа-лизатором.

Процесс современного образования в сфере культуры связан с вопроса-ми о новых компетенциях: как им обучать и кто должен это делать? не-обходима дискуссия о реформе высшего образования в области искусств и культурологии, подготовке его кадров и международном академиче-ском сотрудничестве в этой сфере. стоит ли помышлять о сетевой орга-

низации, занимающейся развитием этого сотрудничества? Какая роль отводится в этом процессе учреждениям культуры и другим неакадеми-ческим организациям, которые необходимы для создания новых форм культурного образования и их распространения?

Культура к сосуществованию

страны Восточного партнерства и их соседи получили сложное историче-ское наследство, которое включает этнические и религиозный конфлик-ты, территориальные споры, соседские трагедии, а также колониализм, навязанную ассимиляцию и преследование национальных меньшинств. ситуацию усугубляют неудачные, часто скомпрометированные интегра-ционные проекты типа «социалистический лагерь дружбы» или космопо-литизм а-ля «гомо советикус». создавая фундамент новой политики со-седства, трудно делать вид, будто мы не замечаем этого багажа сложных и болезненных проблем, оставленных нам в наследство историей.

В результате в общественной жизни дают о себе знать предубеждения, агрессия и страх перед другим, которых вовсе не подавил процесс си-стемной трансформации и формирования новых государств. не подавил их также процесс глобализации, новых миграций и нарастающей культур-ной дифференциации, все чаще приобретающей облик культурных кон-фликтов.

Большим вызовом для обществ эпохи постсовременности является общественность, искусство жизни вместе. роль культуры в этой материи должна быть фундаментальной, а тем временем мы слышим об очеред-ных провалах проектов «мульти-культи» на Западе и о войнах культур. Как создать из культуры подлинное, не выдуманное и навязанное идеологи-ей, звено социальной, европейской, цивилизационной интеграции? Как возвратить культуре, которая таким значительным образом служит инте-ресам национальных государств и отдельных идентичностей, универса-лизм и мощь созидания «связующей ткани» (Милош)?

Культура к развитию

Ведущим мотивом этой дискуссии можно выбрать слова рахмана Бада-лова из азербайджана, прозвучавшие во время конференции «Go East!»: «В постиндустриальном мире область культуры вместо незваного гостя экономики становится основной движущей силой общества. Важнейшей наукой XXI века будет наука управления социально-культурными процес-сами». Потенциал развития городов и регионов все более проявляется в творческих и партисипативных обществах, в предпринимательстве, со-пряженном с культурным туризмом и экологией, в инвестициях в инфра-структуру знания и коммуникации, в интеграции между культурами.

Благодаря возрастанию роли культуры в развитии и модернизации она сама изменяется и входит во взаимодействие с новыми сферами жиз-

32

Кон

грес

с Ку

льт

уры

Во

сто

чно

го П

артн

ерст

Ва

33

Кон

грес

с Ку

льт

уры

Во

сто

чно

го П

артн

ерст

Ва

ни. Какие наиболее интересные проявления и предпосылки этой новой культуры? Какая зависимость наблюдается между вовлеченностью куль-туры в социальное развитие и ее художественным уровнем? Можно ли использовать опыт развитых стран в этой сфере на Восток или все же специфика пространства Восточного партнерства требует новых форм и решений? стоит ли, например, размышлять о таком перенесении опыта в случае проекта Культурной столицы европы? на разработке каких ин-струментов к действию следует сосредоточиться для того, чтобы культура реально и в длительной перспективе служила развитию?

Культура к организации

Первый Конгресс культуры Восточного партнерства носит формотворче-ский характер, направленный на создание организационной структуры и стратегии действий в будущем. Поэтому для него так важны вопросы управления в культуре, организации международного сотрудничества и эффективности деятельности как среди местных общин, так и в евро-пейском пространстве. а значит, необходимо будет ознакомиться с пози-тивными практиками и опытом в этих областях. однако первоочередное задание этой дискуссии будет состоять в том, чтобы сосредоточиться на ряде вопросов, касающихся самого ККВП и его функционирования в бу-дущем: Какую организационную форму для Конгресса создать, чтобы он стал эффективной и долговременной платформой культурного сотрудни-чества? Как сделать, чтобы итоги и рекомендации Конгресса воплотились в жизнь? Как организовать деятельность рабочих групп и мозговых цен-тров между конгрессами? Какой финансовый механизм создать для дея-тельности Конгресса? Как поддерживать, в том числе финансово, куль-турные проекты, как местного, так и международного масштаба? Какую партнерскую сеть создать для Конгресса?

34

Кон

грес

с Ку

льт

уры

Во

сто

чно

го П

артн

ерст

Ва

35

Кон

грес

с Ку

льт

уры

Во

сто

чно

го П

артн

ерст

Ва

три „л”олександр Буценко

Исторически европа всегда стремилась расширить свое влияние в двух направлениях – на юг и на восток. Эти два вектора определяли политику европейских империй в прошлом, они остаются неизменными и сегодня, когда объединенная европа стремится расширить пространство совре-менной многокультурной континентальной цивилизации. либо вместе строить, либо выяснять отношения.

Культурное взаимодействие (контакты между людьми) является одним из компонентов программы ес «Восточноевропейское партнерство». Это важно, но недостаточно. Конгресс в люблине может и должен по-казать, что именно культурное взаимодействие и есть центральной осью европейской программы. Экономические проекты, программы борьбы с коррупцией, улучшения пенитенциарной или судебной системы окажутся напрасными, если не будут опираться на культуру, точнее, культурные ценности, организующие социум. Подтягивание к экономическим стан-дартам не означает изменение мышления, и роскошь, присутствующая сегодня в метрополиях восточноевропейских стран, соседствующих с ев-ропейским союзом, не свидетельствует о богатстве этих народов.

Движение по направлению к восточноевропейскому партнерству – это движение между сциллой и Харибдой, представляющими две точки зрения. с позиции Западной европы и со стороны восточных партнеров. Первое можно выразить одним словом – незнание. После двадцати лет независимости украины и существования как суверенного государства она остается terra incognita в европе. тому много причин, главная из кото-

36

Кон

грес

с Ку

льт

уры

Во

сто

чно

го П

артн

ерст

Ва

37

Кон

грес

с Ку

льт

уры

Во

сто

чно

го П

артн

ерст

Ва

рых – отсутствие культурной информации, касающейся разных аспектов жизни. Выудить что-то из интернета трудно – тут еще и языковой барьер. официальная информация, как правило, оказывается фальшивой. Поэто-му, если спросить среднестатистического европейца, что он/она думает об украине, то в ответ будет либо пожимание плечами и очень искажен-ное представление либо рассказ о личном опыте от посещения украины или встречи с украинцами. если не знать, куда и к кому двигаться, можно прийти неизвестно куда и к кому. от этого возникает недоверие и напря-женность.

Вторая точка зрения – с обратной стороны. Во-первых, украина остает-ся амбивалентным обществом в своих социальных и культурных уста-новках. такой раскол искусственно подогревается группами интересов, строящими на этом свою политику. но одновременно расколу часто способствует и позиция европейских стран, которые также пользуются предложенными ярлыками «разобщенного общества». согласно данным Института социологии национальной академии наук украины за 2010 г., 45% населения украины поддерживает идею вступления в евросоюз. но даже эта проевропейски настроенная половина воспринимает европу, скорее, как набор европейских стандартов качества жизни, а не как си-стему человеческих ценностей, на которой и строятся все эти стандарты. таким образом, именно культура – и в этом большое значение Конгресса – может заострить внимание на тех ценностях, которые и есть главной целью движения в европейском направлении. европейская идентичность – это сложный процесс, имеющий больше духовное, чем материальное измерение. Когда-то жена второго президента современной украины, л. Кучмы, заявила: «не знаю, как кто, а я давно уже живу в европе». В этом большая беда украинской политической верхушки, независимо от окраски – жить в достатке на фоне общего обнищания, не значит жить в европе, а скорее в иллюзорном мире – и не в европе, и не в реальной украине.

если на географической карте взять три точки с названиями городов, на-чинающихся на «л» - лондон, люблин и луганск, и соединить их прямой, то мы получим приблизительное представление о том пути, который должны пройти. Для того, чтобы в лондоне имели представление о жиз-ни в луганске, а в луганске разделяли ценности, определяющие свободу человека, вероятно, понадобится много времени. И тут главным катали-затором должна выступить культура. Когда в пространстве соединяют две точки, получается связь, партнерство. но если добавляется еще одна точка, то это уже прообраз системы со множеством связей. В этом, мне кажется, и может состоять сейчас главная роль люблина – стать прообра-зом новой системы мышления.

38

Кон

грес

с Ку

льт

уры

Во

сто

чно

го П

артн

ерст

Ва

39

Кон

грес

с Ку

льт

уры

Во

сто

чно

го П

артн

ерст

Ва

К многокультурной европе...тарлан горчу

союз советских социалистических республик, просуществовавший с 1922 года, состоял из союзных республик (в разные годы от 4 до 16) по Кон-ституции являвшихся государствами. официально ссср прекратил своё существование 26.12.1991 года. В конце 1991 года рФ была признана госу-дарством- продолжателем ссср в международно-правовых отношениях и заняла его место в совете Безопасности оон. на месте ссср образовал-ся ряд независимых государств (в настоящее время — 19, 15 из которых являются членами оон, 2 — частично признаны странами-членами оон, и 2 — не признаны ни одной из стран-членов оон)

25 апреля 2005 года Президент россии Владимир Путин в послании Фе-деральному собранию российской Федерации заявил: Прежде всего, следует признать, что крушение советского союза было крупнейшей гео-политической катастрофой века.

25 января 2006 года Парламентская ассамблея совета европы (консульта-тивный орган при правозащитной организации) в своей резолюции «не-обходимость международного осуждения преступлений тоталитарных коммунистических режимов» (резолюция совета европы 1481), принятой в развитие своей прежней резолюции №1096 (1996), осудила «массовые нарушения» прав человека в тоталитарных коммунистических режимах и, в частности, заявила:

Преступления оправдывались именем теории классовой борьбы и прин-ципом диктатуры пролетариата. Интерпретация обоих принципов леги-

40

Кон

грес

с Ку

льт

уры

Во

сто

чно

го П

артн

ерст

Ва

41

Кон

грес

с Ку

льт

уры

Во

сто

чно

го П

артн

ерст

Ва

тимизировала «ликвидацию» людей, которые считались вредными для построения нового общества и, как таковые, врагами тоталитарных ком-мунистических режимов. Значительное число жертв в каждой затронутой стране составляли её собственные граждане. таковое особенно справед-ливо в отношении народов бывшего ссср, которые значительно превос-ходят иные народы по числу жертв.

Вся эта довольно длинная преамбула была нужна для того, чтобы лиш-ний раз напомнить, что страны, которые входят в программу Восточного европейского Партнерства, совсем недавно входили в состав ссср. се-годня в этих странах все разное, кроме прошлого. геополитически, они находятся в европе и, пожалуй, все они так или иначе ориентированы на запад. Запад тоже в свою очередь активно интересуется этими новообра-зовавшимися странами в целях вовлечения их в свою орбиту.

но быстрое сближение чревато нежелательными последствиями как с той, так и с этой стороны. так какой же должен быть механизм интегра-ции и какие наиболее важные инструменты могут быть использованы в этом сближении?

основные составляющие евросоюза и стран Восточной европы, такие как военная политика, образование, медицина, наука слишком уж разные по уровню развития, чтобы сегодня можно было говорить на равных. не-смотря на множество нормативных документов подписанных странами Восточной европы, реальная ситуация, мягко говоря, оставляет желать лучшего. Да и язык общения (русский), на котором говорили бывшие ре-спублики ссср, ныне не является связующим, а уж тем более между ес и странами Восточного Партнерства.

Культура - возможно единственное пространство, в котором все партне-ры могут чувствовать себя свободно и непринужденно. Культура – един-ственный язык, который не нуждается в объяснениях и доступен всем. сегодня мы, как никогда, понимаем, что культура - это как раз то, что остается, когда все остальное забыто.

но много ли значит изолированная культура в каждой отдельно взятой стране? леви-строс говорил, что культуры живы лишь постольку посколь-ку они взаимодействуют с другими культурами. Изолированная культура не заслуживает того, чтобы называться культурой. часто желание культур изолироваться - это следствие страха перед растворением в других куль-турах. но, как не парадоксально, только открытость и готовность общения с другими культурами может дать нужный импульс жизнеспособности культуре. говоря языком Шекспира: “чем больше отдаешь, тем больше остается!”

некоторые европейские страны, понимая значение сближения культур, даже форсировали этот процесс, пытаясь ускорить создание мультикуль-турных зон. на это выделялись большие финансовые средства, запуска-лись один за другим мега проекты, в процесс активно включались авто-ритетные институты, изучающие и анализирующие мультикультуру как новое явление в глобализирующемся мире.

но, к сожалению, нужно констатировать, что мультикультурная политика в отдельно взятых европейских странах потерпела фиаско. так, например, германия официально объявила о провале мультикультурной политики на своей территории. В свою очередь, кровавый террористический акт последних дней в норвегии вбил очередной гвоздь в крышку гроба муль-тикультурной политики.

что происходит на самом деле? Почему мультикультурализм не работа-ет в отдельно взятых странах? Эта ситуация почему-то напоминает мне историю построения коммунизма в отдельно взятой стране. Это возмож-но? Да! И рецепт известен - самоизоляция. И примеры есть - ссср, КнДр, Кнр! очевидно, что в глобализирующемся мире самоизоляция возможно самая губительная идея. Для меня совершенно ясно, что создать муль-тикультурное общество в отдельно взятой стране, так же сложно, как и построить коммунизм в отдельно взятой стране. не может быть мульти-культуры, если отдельно взятые составляющие этой общей культуры не толерантны и не открыты к другим культурам. особенно если разговор идет о таких глобальных культурах, как культуры Востока и Запада.

Мы должны стремиться создать многокультурную европу и многокуль-турный мир в целом. И в этом процессе большое значение имеет готов-ность культур как к экспорту вовне, так и к импорту извне.

Мы четко должны знать, что мы можем предложить миру, и что мы хоте-ли бы заимствовать из других культур. только в этом случае мультикуль-турность станет необходимостью. только тогда она станет глубокой и осо-знанной потребностью.

Конгресс Культуры Восточного Партнерства, на мой взгляд - один из важ-нейших инструментов, который может способствовать появлению много-культурной европы.

42

Кон

грес

с Ку

льт

уры

Во

сто

чно

го П

артн

ерст

Ва

43

Кон

грес

с Ку

льт

уры

Во

сто

чно

го П

артн

ерст

Ва

Культура - это возможность пространствалеван лагидзе

Политика – это пространство возможностей, Культура – это возможность пространства.

(Из высказываний неизвестного художника после ланча в люблине).

Я не уверен, что могу сформулировать насколько конгресс будет про-дуктивным в определении места культуры в нашей жизни. И насколько поможет наше общение на этом конгрессе интеграции стран Восточного Партнерства в общий европейский дом.

Буду говорить как художник, имеющий опыт, основанный на процессе творчества. любая творческая деятельность в искусстве отличается лишь нюансами, сами же процессы, по сути, похожи друг на друга. главное создать композицию.

Возможно ли применение этого опыта, как модели, для выстраивания но-вых отношений в пространстве, которое мы называем европой?

Вне творческого процесса мы обязательно начинаем думать о пробле-мах, сопутствующих творчесству. начинаем искать соответствующее про-странство для презентации. начинаем искать людей, способных понять и разделить наш ракурс, наш взгляд. смотрят все, но видят лишь некото-рые. Их я бы назвал «сопричастными». сопричастие для меня особая спо-собность, которую человек, в какой-то момент, чисто волевым решением, превращает в собственное обязательство.

Может быть назовем поиск новых отношений «поиском европы», т. е. стремлением быть сопричастными. И тогда поиск европы – это духовный путь возвращения в среду, к которой мы принадлежали и от которой ис-кусственно были отторгнуты.

«Возвращение» – вечная тема, вечное стремление к истокам.

44

Кон

грес

с Ку

льт

уры

Во

сто

чно

го П

артн

ерст

Ва

45

Кон

грес

с Ку

льт

уры

Во

сто

чно

го П

артн

ерст

Ва

Мы часто сталкиваемся с парадоксом, когда встречая людей, родившихся и живущих в ином контексте, в другом правовом и технологическом про-странстве, по другим стандартам, с первых же слов, не нуждаясь в пере-воде, понимаем друг друга. Это и есть язык Культуры, который по своей сути универсален. с другой стороны, эта универсальность содержит в себе, как обязательное условие, оригинальность. невозможно быть ин-теркультурным и универсальным, не имея собственных корней, не имея точку опоры, откуда можно видеть. Без этой точки и этих корней невоз-можно иметь ракурс, который обязателен для видения. а смотреть мож-но и без этого.

Для меня европа – это выбор. Это не только оформленный в Декларации прав примат личности над большенством, а это ещё и право на ракурс, право собственного выбора и деятельности в Культуре.

не хочу показаться банальным, но как бы не устарело понятие необходи-мости жертвы в искусстве, оно всегда останется актуальным, так как жерт-вовать приходится самым дорогим – собственным опытом, чтобы посто-янно обновляться. Это и есть европейский путь. он требует определения этого ракурса, этого вектора. Это путь, на котором ты чувствуешь себя про-должателем, преемником, а с другой стороны, ты не стремишся к цели, как к конечной точке. В этом смысле сам этот путь самодостаточен.

Поэтому не стоит ставить себя в роль просителя, стремясь к более упо-рядоченному правовому пространству с высокими стандартами. если мы решили стремиться, мы должны чувствовать себя путниками. а следо-вательно, незачем нервничать. Ведь в культуре, как и в индивидуальном творчестве, нет соревнования. само это стремление уже очень значи-тельно.

Безумная технологическая среда породила столько ответов, что появи-лась необходимость искать вопросы. у нас огромный дефицит вопросов, которые определяют культурное действие человека. Я думаю, что про-вокаторами любых культурных процессов являются вопросы. они всегда существуют и тем и прекрасны, что дают нам возможность обнавления, потому, что, к счастью, ответы пока не найдены.

Вот и нашел я свое место на этом конгрессе, пока думал о том, что я хотел предлоржить. Я задам свой вопорос, который мучает меня и выслушаю вопросы от других. Подозреваю, что они не будут далеки друг от друга. Я бы не хотел услышать ответы. у нас есть опыт того пространства, где были ответы, но не было вопросов. нам уже отвечали на вопросы, кото-рые мы не задавали.

Мы это помним.

но есть в нас память, которая гораздо старше нас. И в поисках европы вспоминаются города, составляющие культурный фундамент старого ко-нитинента. Для меня, как для художника, право на город – это обязатель-ство помнить утерянный Первогород. ты, как бы получив нить ариадны по наследству, движешся по лабиринту утерянного Первогорода, возла-гая на себя обязанность бодрствовать. одновременно – это и твое спасе-

ние, так как наследство становится частью твоего творчесского процесса.

Эта обязанность и есть единственная «привилегия» художника.

а потому не следует пугаться слова «элитарность». Истинная элита – это люди, взявшие на себя обязательства и миссию прочтения культурного текста – вечного текста. В правовом пространстве элитарность как бы вступает в противоречие с либерализмом, но в тоже время, общество никогда не будет равноправным, а справедливость – всеобщей, если кто-то не возмет на себя обязанностей и обязательств, в ущерб собственных прав. Без такой элиты невозможно создасть гражданское пространство.

Должны быть люди, готовые быть гражданами Первогорода.

Я хочу поставить этот важный для меня вопрос и хочу быть правельно по-нятым.

Может быть сегодняшний кризис в культуре разрешится неожиданным духовным путем, спровоцированным личностными поступками? наде-юсь, европа найдет в себе силы ещё раз пожертвовать собственным опы-том ради обновления.

Думаю, мой несколько наивный пафос имеет право на существование.

Конгресс – это возможность почувствовать себя сопричастным общему процессу. Возможность перепроверить какие-то свои вопросы. В тоже время, физически и символически, это преодоление границы. само поня-тие преодоления границ и интеркультурности содержит в себе необходи-мость иметь эти границы как ракурс, как возможность видеть простран-ство, возможность привнести в общую мозайку свой камень, который сядет на свое место в этой общей композиции.

46

Кон

грес

с Ку

льт

уры

Во

сто

чно

го П

артн

ерст

Ва

47

Кон

грес

с Ку

льт

уры

Во

сто

чно

го П

артн

ерст

Ва

новая модель Конгрессаорганизуя Конгресс мы хотим создать открытое пространство для вы-ражения мнений представителям мира культуры стран Восточного Пар-тнерства. Для этого мы пригласили в люблин опытных специалистов сферы культуры, менеджеров, представителей местных самоуправлений и должностных лиц, ответственных за создание культурной политики, ко-торые встретятся с философами и исследователями культуры.

совещания и семинары готовятся согласно идее агоры: пространство, в котором нет никакого жесткого разделения на докладчиков и слушате-лей. Это первый шаг в построении совместной платформы для всех пред-ставителей мира культуры нашей части европы, места создания анализ, предложений, стратегий, сетей сотрудничества.

уходим от типичной научной и конференционной модели с точно опре-деленной вертикальной структурой, основанной на цикле рефератов, ко-торая не создает достаточного пространства для дискуссии. Вместо этого мы предлагаем участникам Конгресса, горизонтальную структуру, осно-ванную на концепции равноправных рабочих встреч и семинаров.

Мы не навязываем участникам закрытую программу, основанную на дис-куссии вокруг твердо обозначенных тезисов. Мы надеемся, что благодаря этой форме выводы, полученные в ходе Конгресса, будут результатом со-вместной работы всех участников.

Первые сессии Конгресса будут сосредоточены на пяти темах, предло-женных международным Программным советом Конгресса: культура к сосуществованию, культура к развитию, культура к образованию, культу-ра к независимости, культура к организации. Эти сессии будут стремиться к определению вопросов и рекомендаций, которые затем будут разраба-тываться в ходе семинаров, проводимых в нескольких небольших рабо-чих группах. Их эффекты, направленные на осуществление и внедрение, станут рекомендацией Конгресса, т.е. представлением концепции допол-нения Восточного Партнерства культурной программой: значимой, под-дающейся измерению и основанной на многостороннем, равноправном партнерстве.

рекомендации, после обсуждения в ходе совещания консультативного совета, будут обработаны мозговым центром Конгресса для представле-ния европейской комиссии.

Во время Конгресса будет проведен обмен положительного опыта, пред-ставляющий новаторские инициативы в культуре и наиболее интересные работы в открытом конкурсе «Культура выше границ», показывающим проекты культурного сотрудничества. на Конгресс приглашаем также из-дателей и редакторов изданий, посвященных культуре. Представление этих изданий позволит создать многоязычную ярмарку публикаций сфе-ры культуры.

реальный голос культурного сообщества стран Восточного партнерства

Культурное сотрудничество в совместном пространстве, охватывающем как страны европейского союза, так и страны Восточной европы, лежащие вне шенгенской зоны, можно осуществить только путем поддержки междуна-родного, солидарного сообщества людей культуры. Это сообщество должно стремиться к созданию сети сотрудничества – инструмента для реализации идеи Восточного партнерства как культурного проекта. Подлинная предан-ность делу и практические действия представителей культурного сообще-ства должны получить поддержку со стороны властей на местном, нацио-нальном и международном уровнях. Конгресс как агора – место встречи и диалога – является только началом...

К таким выводам пришло более 300 участников Конгресса культуры Восточ-ного партнерства, который состоялся в люблине 21-23 октября 2011 года. В Конгрессе участвовали практики культуры: деятели искусства, менеджеры и инициаторы культурных мероприятий, представители министерств, местных органов власти, общественных организаций, научных кругов и средств мас-совой информации из стран Восточного партнерства, европейского союза, а также из россии и других европейских стран (в общем 17 стран). Конгресс был организован мэрией города люблин, Фондом «транс Культура» и лю-блинским центром «Мастерские культуры» при финансовой поддержке Ми-нистерства иностранных дел рП.

осуществление идеи Конгресса Дебаты на тему обогащения Восточного партнерства (одного из новых эле-ментов Политики соседства ес) в культурном измерении вращались вокруг четырех тем: „Культура к развитию”, „Культура к образованию», «Культура к организации и независимости”, „Культура к сосуществованию”. согласно принципам новой модели Конгресса, участники организовали десять рабо-чих групп, которые в ходе демократического диалога работали над пробле-мами, рекомендациями и практическими решениями. Эти рекомендации должны быть приняты во внимание европейской комиссией по созданию механизмов культурного сотрудничества ес со странами Восточной европы.

сеть Культурного сотрудничества Восточного Партнерства «сеть культурного сотрудничества Восточного партнерства” (рабочее назва-ние) — это созданная в ходе Конгресса организация, открытая для всех людей, работающих в сфере культуры в странах и со странами Восточного партнер-ства. В конечном итоге организация будет одним из инструментов, поддержи-вающих реализацию разработанных в ходе Конгресса рекомендаций.

рекомендации Выводы и рекомендации, представленные рабочими группами, пересекались во многих пунктах, касаясь одних и тех же проблем с разных точек зрения. Вме-сте они складываются в рабочую экспертизу, которая определяет основные кри-тические пункты, одновременно указывая на возможные способы их решения.

Команда Конгресса

48

Кон

грес

с Ку

льт

уры

Во

сто

чно

го П

артн

ерст

Ва

49

Кон

грес

с Ку

льт

уры

Во

сто

чно

го П

артн

ерст

Ва

i. Культура К органиЗаЦии / Культура К неЗаВисимости

Проблеммы Конгрессов• анонимные и пассивные участники;• Поверхностный подход к темам;• рекомендации, не влияющие на реальность.Изменения• работа исключительно в небольших группах (3 вида – A. презентация / обмен опытом, B. повышение квалификаций / курсы, C. совместная разработка новых идей, стратегий, проектов);• регистрация участников / финансирование участия;• но какой формат для общего пространства? рабочие группы: гражданское общество в процессе принятия решений;обучение чиновников (в области новых технологий);обмен вдохновляющим опытом, примеры из разных стран (плюс интервью и соответствующий документальный фильм); Малые гранты и политика помощи;налогообложение.

участие политиков − Форум для диалога гости извне ВП / ес:Краткосрочные приоритеты:• проанализировать проблемы финансирования в странах ВП в деталях и

предложить конкретные решения;• использовать общественные сМИ для обмена информацией

и повышения транспарентности (о расходах и возможностях финансирования);

• создание самостоятельной системы поддержки для акции солидарности − создайте правила и процедуры на бумаге, чтобы cистема заработала как можно скорее;

• популяризация нетворкинга в ваших странах для привлечения новых потенциальных активных и пассивных членов;

• на индивидуальной основе разработать конкретные проекты и механизмы сотрудничества со странами ВП, основанные на поддержке сети сотрудничества;

• подготовить и распространить первый информационный бюллетень в декабре.

iii. Пример одной из задач для networK /сети сотрудничества/ укрепление гражданского общества, а также вовлечение гражданского общества в правительство / органы, принимающие решения в области культурной политики и демократизировать связанные с этим процессы.

ВП сеть сотрудничества в области культуры Конкретная региональная сеть сотрудничества для людей из стран ВП, а также сотрудничающих с ВП в области культуры, чьей основной целью является ... инициативная работа!• партнерство• сбор средств• обмен• общественная информационная компания

iii. Культура К сосуЩестВоВаниЮ• охват уже существующих учреждений и предоставление им

полномочий по отношению к сосуществованию и созданию инструментов внедрения изменений (системных решений).

• Модификация системы предоставления грантов:• создание новых программ, направленных исключительно на

сотрудничество между ВП и ес;• создание новых критериев оценки проектов, осуществляемых в рамках

ВП (синергия как соединение различных групп, а не только с точки зрения нации, парадоксальность как резкое появления связей, которые, казалось бы, не могут существовать);

• Введение в критерии оценки проекты, характерных для ВП, ценностей, адекватных для окраин и определенных в долгосрочной перспективе.

• создание карты культуры ВП - обозначение определенных мест, учреждений и людей со всей европы. создание специального стикера ВП для отметки мест на карте и в реальности.

• создание группы менеджеров ВП, которые смогли бы посвятить себя реализации идеи ВП как культурного проекта.

• ВП как расширение самопознания и познания «других», стратегия знакомства друг с другом не в поверхностном смысле.

• развитие современной, новой культуры в ВП.• необходимость создания пространства – лаборатории культуры, где

целостный подход к искусству может быть воспроизведен, выполнен, активирован. такие места будут основаны на принципах участия, будут междисциплинарными, чувствительными к соседям, процессно-ориентированными и ресурсными.

• основание междисциплинарных резиденций, объединяющих представителей совершенно разных секторов.

• Запуск платформы обмена еффектами всех заседаний.

общие рекомендации для КонгрессаПересмотр обычной структуры отношений между участниками, партнерами, местными властями и ес: Конгресс должен определять задачи и идеи для властей. те, кому адресуем наши идеи, должны уходить последними. Мы хотим постоянного присутствия тех, к кому мы обращаемся, − людей, ответственных за принятие решений, представителей власти.

50

Кон

грес

с Ку

льт

уры

Во

сто

чно

го П

артн

ерст

Ва

51

Кон

грес

с Ку

льт

уры

Во

сто

чно

го П

артн

ерст

Ва

iV. Культура К раЗВитиЮ

I. Предварительная Декларация по работе над Хартией культуры для Беларуси• участники и участницы Конгресса культуры Восточного партнерства постанавливают создать Хартию культуры для Беларуси.• Хартия культуры для Беларуси должна включать в себя постулаты декларации властей стран Восточного партнёрства и европейского союза, касающиеся построения добрососедских отношений в контексте культуры «из» и «для» Беларуси, а также общую концепцию сотрудничества в этой области.• Масштаб предпринимаемых действий должен предусматривать создание группы Партнёрства для Беларуси на базе неправительственных организаций и при поддержке органов государственной власти.• с целью разработки Хартии культуры для Беларуси создаётся рабочая группа, которая до конца ноября 2011 года подготовит текст Хартии культуры для Беларуси и разошлет его в электронном виде участникам и участницам Конгресса. После принятия во внимание всех замечаний, рабочая группа разработает окончательный текст Хартии культуры для Беларуси до 31.12.2011 года.

II. рекомендацииПостулаты:• создание механизмов для обеспечения прозрачности в финансировании культуры, включающие:- устранение бюрократических барьеров;- противодействие коррупции;- лоббирование.разработанные правила станут моделью для создания прозрачности в других сферах общественной жизни в странах ВП. В этом смысле культура будет ключевым стимулом к изменению стандартов работы государственных учреждений в странах ВП.• образование представителей органов государственного управления (в частности, консульских, пограничных и таможенных служб) в области международного культурного сотрудничества.

разработка механизмов для упрощения визового режима для представителей области культуры.• создание Фонда Восточного партнёрства по примеру Международного Вышеградского Фонда:- взносы от стран Восточного Партнёрства;- приглашение для соседних стран, стран Балтии и других заинтересованных стран ес, например, германии и Швеции, к присоединению к ФВП- участие в управлении Фондом.• Децентрализация финансирования культуры (перечисление денежных средств на местный и региональный уровни). Диверсификация источников финансирования культуры (финансовый монтаж:

государственные средства, бизнес, оплачиваемая деятельность).• создание каталога передовых методов управления и финансирования учреждений культуры. обучение и профессионализация кадров для культуры, с особым акцентом на менеджеров и аниматоров культуры.

• создание и развитие стипендиальных программ.• расширение существующих стипендиальных программ на страны ВП• Поощрение стран ВП в создании собственных стипендиальных программ• обучение языкам как приоритет для эффективности стипендиальных программ• Популяризация изучения языков стран ВП.

• Подготовка наброска рекомендаций по созданию новой концепции культурной политики в странах ВП, охватывающей:• законодательство • управление• финансирование• промоушн и информацию• обучение персонала• культурную инфраструктуру• международное сотрудничествосоздание рабочей группы, которая подготовит проект концепции.

52

east

ern

par

tner

ship

cu

ltu

re c

on

gre

ss

53

east

ern

par

tner

ship

cu

ltu

re c

on

gre

ss

eastern Partnership as culture ProjectKrzysztof czyżewski

It took Europeans many years to understand that the process of building con-tinental federation can not be based only on “coal and steal community”. There would not be such deep crisis of multicultural society, such helplessness against conflicts in former Yugoslavia, and surely successors of the French Rev-olution and twentieth century totalitarian regimes would not have such prob-lems with their identity and sense of community, if the European Union, from the very beginning, had been understood as a project, also as a culture project.

Is it possible that the Eastern Partnership, the new instrument of the European Neighborhood Policy, being created before our very own eyes, will avoid mis-takes of the European Union? Or would it be better to rephrase this question: Can we, citizens of states that only recently threw off the shackles of socialist friendship alliance, afford to overcome historical resentments and weakness resulting from inferiority complex of development retardation and too short or disrupted tradition of self-determination, in order to build the Eastern Partner-ship from the start also as a common culture project?

The citizens of states from the other side of the Berlin Wall should be the ad-dressees of only slightly reformulated question: Can Europe today afford to im-plement neighborhood partnership policy which would not marginalize culture by making it only the domain of nation states without finding a place for it in long-term neighborhood partnership strategy?

Poland and its citizens will not be able to build the Eastern Partnership as cul-ture project without changing the paternalistic attitude towards our eastern neighbors and only after we fully accept our European identity.

54

east

ern

par

tner

ship

cu

ltu

re c

on

gre

ss

55

east

ern

par

tner

ship

cu

ltu

re c

on

gre

ss

Culture facing independence

There are some examples of „old” totalitarian constrain of culture through public censorship and constraints related to cultural leaders within Eastern Partnership countries. The phenomenon of cultural constraints is more likely to occur in quasi-democratic systems, where one comes back to “old practice system” based on constrain and control. Moreover, new forms of cultural con-straints related to capital markets, commercialisation, consumptionism and the “Great Number” cult approach. After reading “The Captive Mind” by Czesław Miłosz again, Tony Judt once wrote: “our contemporary faith in ‘the market’ rigorously tracks its radical 19th century doppelgänger—the unquestioning be-lief in necessity, progress, and History”.

In this respect, many questions concerning cultural independence in postmod-ern society arise, especially in contemporary determinants within Eastern Part-nership countries, where old and new threats overlap. How to build relations between culture and authorities of different types? How to connect public engagement with artistic freedom? How to manage culture in respect of au-tonomy, essential to its development?

Culture facing education

There is no way you can talk about socialization and innovativeness in culture without education. In order to highlight the need for culture reflecting and stimulating world changes, we challenge it to create new ideas, competences and tool action strategies. To make it real, a new culture educational process, encompassing the artists and cultural animators, recipients of their activity and those who would like to participate in those activities, is crucial. Especially the last group of cultural practitioners comes into prominence in contemporary world. Zygmunt Bauman call them “auktors”, making a point that the necessity and aspiration of developing societies is the idea of being both, the author of ideas and their actor-practitioner.

The new culture educational process carries along questions concerning new competences, how to teach them and who should do that. The debate on ar-tistic and cultural studies reform, education of their personnel, international academic cooperation in this field, is needed. Is it worth to think about net-work organization dealing with development of this cooperation? What is the role of cultural centers and other non-academic organizastions, which are of crucial meaning in the process of new forms of cultural education and their dissemination?

Culture facing coexistence

Eastern Partnership countries together with their neighbours, inherit a historic heritage where ethnic and religious conflicts, border conflicts, tragedies of neighbouring countries, colonialism, imposed assimilation and persecution of national minorities are a matter of a dispute. Unsuccessful and discredited in-

tegration projects such as “socialist camp of friendship” or “homo sovieticus” cosmopolitism come along. While building new foundations for a neighbour-hood policy, it is difficult to act as if we did not notice the heritage of tough and painful issues, which were left by our history.

As a result, prejudice, aggression and fear are present in public life, which were not suppressed by their social structure transformation process and for-mation of new countries . They were not either suppressed by globalisation, new migration process and increasing cultural diversity, taking the form of cul-tural conflicts.

The idea of community and life lived together becomes a great challenge for postmodern societies. The role of culture should be essential, but multicultural projects failures and Western cultural conflicts are what we hear about. How to turn culture into authentic, not made up and imposed by other ideologies element of social, European and civil integration? How can universalism and the power to build “the connective tissue” be restored to culture, being at na-tional states and distinct identities service? (Miłosz)

Culture facing development

Words by Rachman Badalow from Azerbaijan spoken at the conference “Go East” can serve as a leading motif of the debate : “ In postindustrial world, the sphere of culture turns from an economic intruder into a basic driving force of a society. The civil-cultural management science will be the most important one in the 21st century”. Creative societies, enterprise in connection with cul-tural tourism and ecology, investments into infrastructure for education and communication, multicultural integration become the driving force for cities and regions.

The increasing role of culture in the development and modernization process makes the culture change and interact with other spheres of life. What are the most interesting aspects and conditions of this new culture? What is the rela-tion between cultural engagement in the civil development and its artistic lev-el? Can the experience of developed countries in this field be transformed into East? Does the specific character of Eastern Partnership area need new forms and solutions? Is it worth to think about such transfer in case of European Cap-ital of Culture project? On which tools a focus must be put in order for culture to serve the development in a long-time perspective?

Culture facing organisation

The first Eastern Partnership Culture Congress is a trigger of organizational structure and strategy in the future. The issues of culture management, in-ternational cooperation and efficiency of action, both in local and European environment, will be significant. The acquisition of good practice and experi-ence in this field will be of vital meaning. Most of all, the debate will focus on a number of questions about Eastern Partnership Culture Congress and its

56

east

ern

par

tner

ship

cu

ltu

re c

on

gre

ss

57

east

ern

par

tner

ship

cu

ltu

re c

on

gre

ss

scope of activity in the future. What should be the organizational structure for the Congress in order to make it an efficient and long-term platform of cultural cooperation? What should be done to make the Congress conclusions and recommendations work? How should the work mode of workgroups and think-tanks be organized in the period between the congresses? What financial mechanism should be established for the Congress? What can be done to pro-vide the cultural projects with financial support, both at local and international level? What kind of partnership network should be established for the purpose of the Congress?

58

east

ern

par

tner

ship

cu

ltu

re c

on

gre

ss

59

east

ern

par

tner

ship

cu

ltu

re c

on

gre

ss

three „l” (london, lublin, lugansk)oleksandr Butsenko

Looking back at the history, Europe has always striven to extend its influence in two directions – towards east and west. These two designed the policy of Eu-ropean empires in the past, at the time when united Europe wishes to broaden the sphere of contemporary multicultural continental civilization they remain constant. We either develop relationships together or we clear things up.

Cultural interaction (interpersonal relationships) is one of the EU Eastern Part-nership components. It is important, but not enough. The Congress in Lublin can and must prove that the interpersonal relationships are the core of the European programme. Economics projects, corruption prevention programs, penitentiary system development programs will fail, if they are not based on culture and more precisely on cultural values which are the basis for organizing a society. Subsuming under the category of economics, does not mean any changes in thinking, and the luxury in cities of Eastern Europe neighbouring wit EU, is no evidence of their wealth.

Striving for Eastern partnership means a choice between Scylla and Charybdis, presenting two different points of view. Both, from Western Europe and its Eastern partners perspective. The first point of view may be referred to as a lack of knowledge. 20 years after achieving its independence, Ukraine remains terra incognita (Latin, unknown land) in Europe. There are many reasons for that, the lack of information about culture and other aspects of life seems to be crucial. It is difficult to find something relevant on the Internet, there come language barriers too. Official information turns out to be untrue. If we ask a common European what are his associations with Ukraine, he will probably

60

east

ern

par

tner

ship

cu

ltu

re c

on

gre

ss

61

east

ern

par

tner

ship

cu

ltu

re c

on

gre

ss

shrug his shoulders or he will tell about his own experience of visiting Ukraine or meeting Ukrainian. If you don’t know where you are going and to whom, you can get anywhere and to anyone. This is where the lack of trust and ten-sion comes from.

The other point of view seems to be quite the contrary. First of all, Ukraine re-mains an ambivalent society in its cultural and civil regulations. Such a division is falsely sustained by interested parties which establish their policy on it. Such division is often supported by the attitude of European countries which use the cliché of a divided society. According to the Institute of Sociology at the Na-tional Academy of Sciences of Ukraine (2010 data), 45% of population supports the idea of Ukraine joining EU. Even this part of EU friendly society perceives Europe as a collection of life quality standards, not as a system of human val-ues these standards are based on. And this is where the Congress, by means of culture, can put emphasis on these values which constitute the main part of heading towards Europe. European identity – is a complicated process, more of a spiritual rather than material dimension. Once, a wife of Leonid Kuczma, the second president of Ukraine, said “I don’t know how about you, but I feel like I am already in Europe”. This is where the problem of Ukrainian political upper crust is – living in prosperity against a background of common impover-ishment does not mean living in Europe, but rather living in an illusory world – neither in Europe, or in Ukraine.

If you take three names of the cities starting with “L” letter on the map – Lon-don, Lublin, Lugansk and connect them with a line, then we get an approxi-mate picture of the trip we are to make. It will probably take a lot of time for people in London to have a clear view of the life in Lugansk, and for people in Lugansk to share the values of human freedom. If two points are linked, then relations and partnership are established. In my opinion, this is the main role of Lublin – to become a model for new way of thinking.

62

east

ern

par

tner

ship

cu

ltu

re c

on

gre

ss

63

east

ern

par

tner

ship

cu

ltu

re c

on

gre

ss

heading towards multicultural europe...tarlan gorchu

Union of Soviet Socialist Republics, founded in 1922, consisted in its final years of 16 republics, which according to Constitution formed countries. Officially, the USSR was dissolved on December 26, 1991. At the end of 1991, the Rus-sian Federation was officially declared the USSR’s successor in international law and international relations and took its place in the United Nations Security Council. Independent countries were formed (now, there are 19 independent states, 15 are members of United Nations, 2 are partially recognized by UN members, 2 – are not recognized by any UN members).

April 25, 2005 the president of Russia Wladimir Putin in his annual state of the nation address, called the collapse of the Soviet Union „the greatest political catastrophe of the last century.”

January 26, 2006 the Parliamentary Assembly of the Council of Europe in its resolution “Need for international condemnation of crimes of totalitarian com-munist regimes” (Resolution 1481), which was adopted as an extension of Res-olution 1096 (1996), strongly condemned the massive human rights violations committed by totalitarian communist regimes.

It was also stated that the crimes were justified in the name of the class strug-gle theory and the principle of dictatorship of the proletariat. The interpreta-tion of both principles legitimised the “elimination” of people who were con-sidered harmful to the construction of a new society and, as such, enemies of the totalitarian communist regimes. A vast number of victims in every country concerned were its own nationals. It was the case particularly of the peoples

64

east

ern

par

tner

ship

cu

ltu

re c

on

gre

ss

65

east

ern

par

tner

ship

cu

ltu

re c

on

gre

ss

of the former USSR who by far outnumbered other people in terms of the number of victims.

We needed this long preamble to raise the issue that Eastern Partnership countries were a part of the USSR in the past. Nowadays, everything - apart from the past, has changed in these post-soviet countries. When it comes to politics, they are in Europe and they are West-oriented. Western countries ex-press their interest in newly formed states in order to win them over.

Close relations, however, can lead to big consequences for both sides. What should be the integration mechanism and what are the major tools useful in tightening the bonds?

Main spheres of life both, in EU and Eastern countries such as politics, educa-tion, medicine differ too much when it comes to the level of development so that we could talk on equal terms. Regardless of normative documents signed by Eastern Europe countries, the current situation leaves a lot of room for im-provement.. Russian is the official language, spoken by the former post-Soviet countries but it is no link between EU and Eastern Partnership countries.

Culture is likely to be the only sphere where all partners may feel comfortable and natural. Culture does not need translation and is available to all. Now, more than ever, we understand that culture is the only thing left when every-thing else is forgotten.

What is the meaning of isolated culture in every country separately? Accord-ing to Levi-Strauss, the culture is alive as long as it coexists with other cultures. Isolated culture does not deserve to call itself a culture. Often, the idea of iso-lation comes from the fear of other cultures infiltrating one another. Paradoxi-cal as it may sound, only openness and readiness to coexist with other cultures can be the trigger for vitality. Quoting Shakespeare: “ The more you give, the more is left!”.

Some European countries realize the phenomenon of cultures coming closer to one another, they have even encouraged this process by trying to hasten es-tablishment of multicultural spheres. Financial funds were granted for this pur-pose, many projects were launched, reliable institutes dealing with research and analysis of multiculturalism as a new phenomenon in the globalized world, joined the project.

Unfortunately, we have to determine that multicultural policy in separate Eu-ropean countries failed. Germany, for example released an official statement on the multiculturalism failure on its territory. Recent bloody terror attack in Norway was the nail in the coffin for multicultural policy.

What is really happening? Why isn’t the idea of multiculturalism working in European countries separately? This situation reminds me of the history of establishment of communism in separate countries. Is it possible? The answer is: Yes! The recipe is already known – self-isolation. Here are some examples: USSR, The Democratic People’s Republic of Korea (North Korea), People’s Re-public of China! It is obvious that self-isolation is a pernicious idea in the glo-balized world. It is clear to me that it is difficult to create a multicultural society

in a separate country and to establish a communism in the same way. There can be no multiculturalism if these, taken separately components of common culture, show no signs of tolerance and openness to other cultures. Especially, when we consider such cultures as the culture of the East and the West.

We should strive for multicultural Europe and multicultural world. The readi-ness of cultures to give and take is of crucial meaning here.

We should know what we are able to offer to the world and what we can bor-row from other cultures. Only then, the idea of multiculturalism will become a necessity, a deep and conscious need.

In my opinion, Eastern Partnership Culture Congress is one of the most signifi-cant tools towards multicultural Europe.

66

east

ern

par

tner

ship

cu

ltu

re c

on

gre

ss

67

east

ern

par

tner

ship

cu

ltu

re c

on

gre

ss

culture is a possibility of spacelevan lagidze

Politics is a space of possibilities, Culture is a possibility of space.

(Quotation of an unknown artists after lunch in Lublin).

I am not sure I can formulate it properly, to what extent is the Congress able to place culture in our life. To what extent can our communication process dur-ing this Congress contribute to the integration of Eastern Partnership countries with common House of Europe.

I will speak as an artist, who has experience based on creative process. Each artistic activity within the field of art differs from the other ones only in nuanc-es, the processes themselves are similar in their form. Creating a composition is the fundamental element.

Is it possible to implement this experience as a role model for the develop-ment of new relations in Europe?

Inevitably, we start to think about problems integral to the creative activity. We start to look for the appropriate conditions for presentation, people who are able to understand and share our opinion. It is all who watch, but only few can see. I would call them “co-participants”. Participation means unique ability to me, which a man unconsciously turns into an obligation.

We may call the search for new relations - “a search for Europe”, in the sense of a strive for being a co-participant. It is when this search becomes a spiritual coming back path towards nature, we used to be a part of and we were sepa-rated from.

68

east

ern

par

tner

ship

cu

ltu

re c

on

gre

ss

69

east

ern

par

tner

ship

cu

ltu

re c

on

gre

ss

Coming back phenomenon is an everlasting motif.

We often come across the paradox, when we meet people born and living in a different context, legal and technological conditions, according to different standards, but surprisingly, we are able to understand them. This is the lan-guage of a Culture, universal in its form. On the other hand, this universalism has the originality notion as its core. You can not be multicultural and univer-sal, without having one’s own roots, and a reference point. Without this, it is impossible to find the perspective which is essential to notice some things.

For me, Europe is a choice. It is not only a primacy of an individual over the col-lective, its the right to perspective, own choice and activity in Culture.

I do not want to sound trivial, as obsolete as the idea of a victim in art may sound, it will always stay the same, as we have to give what is the most valua-ble to us – our own experience. This is how it is done in Europe. This European mode of action needs its perspective to be set. Then, you feel as a continuator, successor, on the other hand you do not pursue a goal as if it was the ultimate point.

This is why it is not worth to ask in pursuit of more organized legal structure of a higher level. Once we have decided to strive for something, we should feel like wanderers. There is no point being nervous. Both, in culture and in indi-vidual creative activity, there is no competition. The mere idea of striving for something is important.

Technological environment gathered so many answers that need questions to search for. We experience the shortage of questions determining cultural ac-tivity of an individual. In my opinion, all cultural processes are stimulated and inspired by questions. The questions give us the possibility of renewal, the an-swer has not been found yet for.

I found my place during the Congress, at the time when I was thinking about the things I would like to offer. I will ask my question and I will listen to the oth-ers. I assume they will not differ much. I would not like to receive an answer. We all have experience in the field of culture where all the answers are, but there were no questions. We were answered the questions we did not ask.

We still keep that in mind.

We store the memory older than us. In the search for Europe, the cities creat-ing foundations for the European culture, come into mind. For me as an artist, the right to the city is equal with the obligation to remember the lost Ances-tral City. It can be compared to the situation when you inherit the Ariadne’s thread, you go through the maze of the lost Ancestral City and remain awake all the time. At the same time, it is your rescue, as the heritage becomes a part of a creative process.

This obligation is the only artist’s “privilege”.

This is why, there is no need to be afraid of the word “elitism”. The real elite consists of people who took the obligation and mission of recoding the cultural text – the Bible. Within the legal level, elitism is in contradiction with liberal-

ism, but at the same time society will never be equal, and justice will never be common, unless somebody takes obligations and responsibilities to the detri-ment of his rights. No public sphere can be established without such elitism.

There should be people who are ready to be the citizens of the Ancestral City.

I would like to raise this important to me issue, and I would like to be under-stood.

Maybe, the current cultural crisis will take the form of a spiritual path, initiated by actions of prominent people? I hope that Europe will find the strength to renew and to sacrifice one’s own experience.

I think this naïve pathos has got the right to exist.

The Congress gives the opportunity to feel as participants of the general phe-nomenon and to verify one’s own questions. In physical and symbolic sense, the Congress goes beyond boundaries. The mere idea of going beyond bound-aries contains the need to have these boundaries as a perspective, as an op-portunity to perceive the world, as an opportunity to attach your piece to the shared mosaic.

70

east

ern

par

tner

ship

cu

ltu

re c

on

gre

ss

71

east

ern

par

tner

ship

cu

ltu

re c

on

gre

ss

new congress structureThe key idea behind the Congress is to create a space for dialogue open to all representatives of culture from the Eastern Partnership countries. In order to achieve this goal, we have invited to Lublin some experienced culture prac-titioners, managers, local government representatives and civil servants re-sponsible for overall policies on cultural issues who will work arm in arm with philosophers and cultural investigators.

Sessions and workshops will be held bringing to life an idea of agora: a space where is no division on speakers and listeners. This shall be the first step to-wards creating a platform of understanding, available to all the representatives of culture from our part of Europe, a place where analyses and suggestions are made, strategies and cooperation networks are established.

We want to steer away from the standard conference and academic mode with its defined structure based on a course of lectures, a mode that does not offer much space for a discussion. Instead, we present a horizontal structure resting on meetings, workgroups and workshops held on equal basis. We do not impose a closed programme framework based on the discussion on spe-cific topics. Thanks to following these assumptions, we hope that the decisions made within the Congress will result from a wide cooperation of all the partici-pants.

The first sessions within the Congress will focus on five themes suggested by the international Congress Programme Council: Culture facing coexistence, Cul-ture facing development, Culture facing education, Culture facing independ-ence, Culture facing organization. The idea of the sessions is to identify the problems and outline basic suggestions, which then will be discussed during the workshops in small groups. They will result in a set of recommendations which, aiming at practice and implementation, will convey the idea of enrich-ing Eastern Partnership with a cultural program: significant, rational and deriv-ing from a versatile and equal partnership.

After being discussed among all the Congress’ participants during a closing session, the recommendations will be compiled by the Congress think-tank in order to present it to the European Commission.

Good Practice Fair, presenting innovative cultural initiatives and the most inter-esting applications sent within „Culture above borders” contest, will take place within the Congress. We also invite all publishers and editors of cultural maga-zines. With a variety of their offers we will have a multicultural fair of publish-ers from the field of culture.

a genuine voice of the cultural fraternities of the eastern Partnership countries

Cultural cooperation within shared space, embracing both the countries of the European Union and of Eastern Europe outside the Schengen zone, can only be achieved by supporting the international and solidarity-driven unity of the cultural community. This community should forge a network as a tool facilitat-ing the accomplishment of the idea of the Eastern Partnership as a cultural project. An authentic involvement and practical effort of the representatives of cultural fraternities should also be supported by the local, central and supra-national authorities. The Congress: an Agora of encounter and dialogue marks only the beginning...

Such and similar conclusions were drawn by over 300 participants of the East-ern Partnership Culture Congress, which was held in Lublin on 21-23 October 2011. The Congress was co-created by culture practitioners: artists, manag-ers and operators, academics, representatives of ministries and local govern-ments, members of NGOs and mass media partners from the Eastern Partner-ship countries, European Union, as well as Russia and other European countries (17 in total). The Congress was organized by: the Lublin Municipality, the Trans Kultura Foundation and Workshop of Culture in Lublin, and was co-financed by the Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Poland.

Pursuing the Congress ideas The debate on the development of cultural dimension of the Eastern Partner-ship (one of the new components of the EU Neighbourhood Policy) revolved around four topics: culture facing development, culture facing education, cul-ture facing organizations and independence, and culture facing coexistence. In accordance with the adopted Congress model, the participants got involved in ten working groups which, through a democratic dialogue, elaborated prob-lems, recommendations and practical solutions. Their outcomes should be taken into account by the European Commission in setting up the mechanisms for cultural cooperation between the European Union and Eastern Europe.

EP Cultural Cooperation Network Eastern Partnership Cultural Cooperation Network (a tentative name) is an or-ganisation set up during the Congress and open to anyone involved in culture in the countries of the Eastern Partnership. Ultimately, it will serve as one of the tools supporting the implementation of recommendations formulated dur-ing the Congress.

Recommendations Conclusions and recommendations presented by the working groups hap-pened to overlap, since they were touching on the same problems. They make up a working evaluation, highlighting the most critical points, along with ideas on what relevant remedial action should be taken.

The Congress Team

72

east

ern

par

tner

ship

cu

ltu

re c

on

gre

ss

73

east

ern

par

tner

ship

cu

ltu

re c

on

gre

ss

Working Recommendations

i. culture Facing organiZation / culture Facing indePendence

Problems with the Congresses• anonymous and passive participators;• superficial treatment of the topics discussed;• recommendations which do not influence reality.

Changes:• work exclusively in small groups (3 types: A. presentation / sharing experi-

ences, B. skills upgrading / courses, C. joint elaboration of new ideas, strate-gies, and projects);

• members registration / financing of participation;• BUT: which format for the common space?

Working groups: • Civil society in decision-making;• Training bureaucrats (in new technologies);• Exchange of inspiring examples from various countries (plus interviews made

and corresponding documentary movie edited);• Small grants and aid policies;• Taxation;• Involvement of policy makers – Forum for dialogue;• guest from out of EP/EU.

Short-term priorities: • Analyze the problems for funding in EP countries in detail and propose con-

crete solutions;• Use Social media for sharing information and fostering transparency (on

costs and funding opportunities);• Establish self support systems for solidarity actions – put the rules and pro-

cedures on paper so that the system works asap;• Promote the network within your countries to involve new potential active

and passive members;• On an individual basis, develop concrete projects and mechanisms for coop-

eration with EP countries, based on the support of the network;• Prepare and distribute the first newsletter in December.

Example of one of the tasks for the Network• Strengthening civil society as well as;• Involving civil society in government/decision making bodies concerning

cultural policy making and to democratize related process.

EP Culture Network A region-specific network for people from and working with eastern partner-ship countries, in the field of culture, whose main aim is to… make the initia-tive work!

• Partnerships;• Fundraising;• Exchange;• Advocacy.

ii. culture Facing education Eastern Partnership principles / priorities in the field of culture and education1. culture is relevant player and agent of change• in not one way street not East-West transfer but mutual exchange • culture and art should be based of all levels of education

Issues / ProcessCultural and Education in EP should be discuss in several levels:• Cultural education (art and creativity) in a primary school and secondary

school; • Art and creativity should be developed within teacher’s training;• Promoting interdisciplinary in teaching/learning practices through arts

Reconceptualization of the use of (p)leisure time Introduction of educational practices in program and content and method re-forming of cultural institutions (commitment of cultural institutions to neigh-borhood and society).

Methods of operations 1. Information base to map all organization, public and NGO: information about the organizations (public and NGO) about and for trough different systems);2. This EP platform should launch process; 3. Actors can connect through issues and processes; 4. Development training and capacity; 5. Create projects (together).

What should be founding - groupings and bonding, linking and networking of local actors of change of art education. Gathering of networks/forums on policy issues.

Policy recommendations 1. Continuous professional development in art and culture sector: • Cultural cooperation (network, practices); • Stimulate learning platform (platform as a tool) – collaborative learning plat-

form, potential partners should be from the different fields – combined join effort of training centers;

• University departments, NGO’s, individuals from EP countries; • The platform should promote the training programs for: artists, managers,

animators, mediators – all cultural operators; • To find those people as a role of EP; • Local facilitators + international network (recommendation for us)

74

east

ern

par

tner

ship

cu

ltu

re c

on

gre

ss

75

east

ern

par

tner

ship

cu

ltu

re c

on

gre

ss

2. Create the learning platform and advocate body for arts in education / cultural education / think-thank / advocate and action group for culture and education.3. Platform for participatory learning in arts and culture. Create a new joint founding program (Traduki, Balkan Incentive Fund for Cul-ture) mostly including private and civil foundations, offering a various kinds of founding/independent founding – how to create it- clear commitment by the states and others actors to support the process – recommendation for us.

Model for training – EP Training program – high level of education: partners, participants, trainers, methodologies – mixed.

University art/culture university issues: • Establish research program:

1.1 List of researches: status questionis;1.2 Establish network;1.3 conference: topics quality assurance;2. Establish Centre for Proposals and Offers 2.1 Practical actions: mobility (individual mobility: academics and students) - mobility funds;2.2 Network - Market of competence - partnership university/- culture repre-sentation and exchange; 2.3 Curriculum developement; 2.4 Educational market to promote universities – invitation.

iii. culture Facing coeXistence • Embracing already existing institutions and empowering them with compe-

tences towards coexistence and creating tools of introducing change (sys-tematic solutions);

• Modification of system of awarding grants• Creating new programmes dedicated entirely to cooperation between the EP

and EU;• Establishing new criteria of assessing projects carried out within the EP (syn-

ergy as binding different groups, not only in terms of nation; paradoxicalness as abrupt appearance of the ties which seemingly cannot exist);

• Introducing into projects assessment values characteristic for the EP – values that are adequate for borderlands and defined in a long-term perspective.

• Creating a map of culture of the EP – showing certain places, institutions and people from all over Europe. Creating a special sticker of the EP to mark places on a map and in reality.

• Creating a group of managers of the EP that would dedicate themselves to realizing the idea of the EP as cultural project

• EP as broadening self-knowledge and knowledge of ‘the other’, a strategy of getting to know each other in a non-superficial way

• Developing contemporary, modern culture in the EP• The need to create a space as cultural laboratory where this holistic ap-

proach to art can be played out, performed, activated. Such places would be: participatory, interdisciplinary, sensitive to neighborhood, process-driven, resourceful

• A cross-disciplinary residency where cultural agents/individuals would be placed within fields otherwise considered disparate or incommensurate

• Starting a platform of sharing effects of all meetings

General recommendations for the CongressTurning over the usual structure of relations between participants, partners, local authorities and the EU: this is the Congress that defines tasks and ideas for the authorities. Those, to whom we address our ideas, will be the last to leave. We want the presence of those, to whom we talk, the decisive people, people with power.

iV. culture Facing deVeloPMentI. Inaugural declaration concerning working out of the Culture Charter for Belarus1. Participants of the Eastern Partnership Culture Congress decree to work out the Culture Charter for Belarus.2. The Culture Charter for Belarus should contain postulates concerning the declarations of the governments of the Eastern Partnership countries and the European Union on establishing good neighbourly relations regarding culture “from” and “for” Belarus as well as the general concept of co-operation in this matter. 3. The scope of activities undertaken should provide establishing the Group of Partnership for Belarus based on NGOs and supported by public authorities. 4. For the purpose of working out the Culture Charter for Belarus, the working group is set up which is to prepare the text of the Culture Charter for Belarus by the end of November 2011 and to mail it out to the Congress participants. On having accepted the proposed amendments, the Group will prepare the final version of the Culture Charter for Belarus by December 31, 2011.

II. Recommendations1. Elaborating transparent mechanisms of culture financing includes among others:- removal of bureaucratic barriers,- counteracting corruption,- lobbying activities.The elaborated principles will set an example for establishing transparency in other spheres of public life in the Eastern Partnership countries. In this sense, culture will be the key impulse for changing the standards of public institu-tions’ functioning in the Eastern Partnership countries. 2. Education of representatives of public administration (particularly of consul-ar, border guard and customs services) in international cultural co-operation.Working out the mechanisms of visa facilitations for culture creators.3.Establishing the Eastern Partnership Fund on the pattern of the Visegrad Fund:

76

east

ern

par

tner

ship

cu

ltu

re c

on

gre

ss

77

east

ern

par

tner

ship

cu

ltu

re c

on

gre

ss

- contributions from the Eastern Partnership countries;- invitation for the neighbouring and Baltic states as well as other concerned EU states, such as Germany and Sweden, to join the Eastern Partnership Fund;- participative principles of the Fund management.4. Decentralization of culture financing (distributing funds to the regional and local levels). Diversification of the sources of culture financing (financial engi-neering: public funds, business, for-profit activity).5. Creation of the catalogue of the best practices in management and financ-ing of culture institutions. Education and professionalization of specialists in culture, with due account for culture managers and animators. 6. Launching new fellowship programmes and development of the existing ones. • Expanding the scope of existing fellowship programmes with respect to the

Eastern Partnership countries • Encouraging the Eastern Partnership countries to launch fellowship pro-

grammes of their own• Making language learning the priority of fellowship programmes’ efficiency• Promotion of learning the languages of the Eastern Partnership countries7. Working out the outline of the recommendation for creating a new concept of cultural policy in the Eastern Partnership countries including:- legislation;- management;- financing;- promotion and information;- staff training;- cultural infrastructure;- international co-operation.Establishing a working group which will prepare the draft of the concept.

78

kon

gre

s k

ult

ury

par

tner

stw

a w

sch

od

nie

go

luBlin 2011