1

2

Projekt ok adkiKrzysztof Kami ski

Sk ad komputerowyJoanna Miko ajczak

Wydanie I

Nak ad 500 egz.

Wydawnictwo i Drukarnia ANTEX55-050 Sobótka, ul. Mickiewicza 53

www.antex.pl

ISBN 83-921158-6-4

3

Magdzie,wybrance mojego serca

4

Dzi kuj wszystkim, bez których ta ksi kanie mog a by si ukaza :

1) Moim Rodzicom: Urszuli Immig, Januszowi Immig2) Joannie Miko ajczak3) KRZYSIEKAMD Vision Studio4) Przemys awowi Pa acowi

5

Spis tre ci

Od Autora ............................................................................................ 7Krótka historia gie dy............................................................................ 9Podstawowe s ownictwo Inwestora .................................................... 11Pierwszy krok - wybór biura maklerskiego.......................................... 15Krok drugi - zak adanie rachunku Inwestycyjnego .............................. 181. Wype nienie oraz podpisanie umowy dotycz cej wiadczenia us ug bro-

kerskich oraz otwierania i prowadzenia rachunku inwestycyjnego ... 19

2. Wyrobienie i wydanie przez dom maklerski karty maklera ............... 213. Wyrobienie kana u internetowego ................................................... 22

4. Podpisanie aneksu do wcze niejszej umowy - dost p do rachunku zapomoc Internetu ............................................................................ 23

…i co dalej? ....................................................................................... 24Ogólna charakterystyka analizy technicznej ........................................ 24Wybrane wska niki analizy technicznej ............................................... 27Zalety analizy technicznej ................................................................... 52Analiza fundamentalna ...................................................................... 53Analiza otoczenia makroekonomicznego ............................................. 55Analiza finansowa ............................................................................. 57Analiza sprawozda finasowych ....................................................... 58Analiza rachunku zysków i strat ....................................................... 59Analiza bilansu ................................................................................... 60Analiza sprawozdania z przep ywów rodków pieni nych .................. 63Analiza wska nikowa ......................................................................... 65Pierwsze zakupy na gie dzie ............................................................... 72Sprzeda papierów warto ciowych ..................................................... 73Zlecenie sprzeda y papierów warto ciowych przez Internet ............... 74Zamykanie rachunku inwestycyjnego.................................................. 76Tam gdzie zysk, tam i fiskus... ............................................................ 76.......................................................................................................... 77

Przydatne ród a informacji ekonomicznych ........................................ 82

6

7

Od Autora

Witam wszystkich zainteresowanych inwestowaniemi pomna aniem swoich mniejszych lub wi kszych oszcz d-no ci. Poradnik Inwestora powsta , aby ukaza zasady na ja-kich funkcjonuj gie da oraz wskaza jak w sposób bezpiecz-ny inwestowa swój kapita na gie dzie. Poradnik, który trzy-masz w r ce ma podstawowe zadanie - wprowadzi Ci w wiatgie dowego parkietu i ukaza wszystkie podstawowe aspektyz ni zwi zane.

16 kwietnia 1991 odby a si pierwsza sesja gie dowa zudzia em 7 domów maklerskich, na której notowano akcje 5 spó -ek. Wp yn o wówczas 112 zlece kupna i sprzeda y, a cznyobrót gie dy wyniós 1.990 z . Pocz tkowo zainteresowaniegie d by o bardzo ma e. Jednak od tego czasu min o ju 15 lat,a nasza gie da rozwin a si do najwi kszej we Wschodniej Eu-ropie. Inwestorzy, zw aszcza krajowi, nadal niech tnie wchodzna gie d , traktuj c j jak magiczny obszar zarezerwowany dlaludzi w bia ych koszulach z czerwonymi przepaskami na r ka-wach. Korzystaj na tym inwestorzy zagraniczni, poniewa ... immniej jest naszych wewn trznych inwestorów tym wi cej akcjimog nabywa inwestorzy zagraniczni. Ka da osoba, która wcho-dzi na gie d i dzia a na niej podnosi popyt na konkretn akcj , toznowu powoduje, e ceny akcji mog rosn , a gie da zachowujesi bardziej p ynnie.Porozmawiajmy jednak o realnych pieni dzach, poniewa przedewszystkim po to kupili Pa stwo ten Poradnik! Gie da to chybanajszybszy sposób na pomno enie lub... strat gotówki. Prze-led my to na przyk adzie Banku PKO BP; w przeci gu miesi ca

mo na by o zyska ponad 25 % w o onego wk adu, a to ogromna

8

suma. Obecnie banki przyci gaj nas kursem procentowym wstosunku rocznym - oko o 4,5% zysku. Je eli postawimy na do-brego konia, to w ci gu roku, graj c na gie dzie, mo emy zaro-bi nawet 30%-40%, czyli prawie 8-10 razy wi cej! Dla porów-nania rok na gie dzie to osiem lat w banku. Tak mamy dyspro-porcj .

Poradnik Inwestora obja nia, jak wej na gie d . Krokpo kroku wskazuje czynno ci, jakie musimy wykona , aby stasi posiadaczami akcji. Doradza równie , w jakie spó ki inwe-stowa , a tak e uczy, jak samodzielnie wykonywa analiz tech-niczn oraz analiz fundamentaln , dzi ki którym sami b dzie-cie Pa stwo mogli dokona wyboru akcji, by pomno y swojeoszcz dno ci. Ta krótka publikacja pomo e Wam unikn wielub dów, które ja pope ni em na pocz tku inwestowania swojegokapita u na gie dzie. Zapraszam do lektury i ycz odwagi, a przedewszystkim powodzenia!

Mariusz Immig

9

Krótka historia gie dy

Praprzodkami dzisiejszych gie d by y wszelkie targowiska.Ju mieszka cy Babilonu, handluj c najró niejszymi towarami,zacz li przyswaja sobie bardzo podobne mechanizmy, jakie dzia-aj na dzisiejszych gie dach. W feudalnej Europie zainicjowano

po raz pierwszy handel niematerialny, czyli uzgadniano co, zaile, kiedy i doprowadzano do realizacji zamówienia. Pierwszymitego typu akcjami kupowanymi i sprzedawanymi na zasadzieumowy by y beczki solonych ledzi, które musia y odpowiadapewnym kryteriom: mia y by odpowiednio du e, posiada w a-ciw wag , itp. Oczywi cie nikt nie by w stanie wyegzekwowa

od nieuczciwego handlarza towaru, je eli ten nie dotrzyma umo-wy. Jednak pomys z zawieraniem niematerialnych transakcjisprawdzi si i w miar , jak ewoluowa , zacz li pojawia si najarmarkach po rednicy, którzy, nie posiadaj c adnego towaru,po redniczyli w transakcjach kupna i sprzeda y (dzisiejsi ma-klerzy). O wiele pó niej powsta y gie dy walutowe, czy te pie-ni ne, tak e szybko nabiera y znaczenia, a przede wszystkimopiera y si na zaufaniu ludzi zajmuj cych si handlem.

Na wiecie powstawa o coraz wi cej gie d oraz biur po-rednicz cych (dzisiejsze domy maklerskie).

W Polsce pierwsza gie da Papierów Warto ciowych zosta aotwarta dopiero 12 maja 1817 roku i przyjmowa a zamówieniana realizacje zlece jedynie w godzinach od 12:00 do 13:00.Rozwój tej najpot niejszej gie dy w Polsce (ponad 90% zlecew kraju) zahamowa wybuch II wojny wiatowej, oraz czas oku-pacji, kiedy to faszy ci zakazali jej dzia alno ci. Po zako czeniudzia a wojennych by y co prawda pomys y, aby uruchomi gie -d , ale okaza o si to ca kowicie niemo liwe. Dzia aj cy w tymczasie pod dyktando Moskwy Rz d oraz gospodarka centralna

10

uniemo liwia y jej normalne funkcjonowanie. Tak wi c gie daw zahibernowanym stanie musia a przetrwa okres rabunkowejgospodarki socjalistycznej. Data 16 kwietnia 1991 roku sta a siznamienna dla inwestorów i sprzedaj cych. Wtedy to odby a sipierwsza sesja gie dowa z udzia em 7 domów maklerskich, naktórej notowano akcje 5 spó ek. Wp yn o wówczas 112 zlecekupna i sprzeda y, a czny obrót gie dy wyniós 1.990 z . Wbudowaniu polskiej gie dy bardzo pomogli nam Francuzi, wspie-rali nas wiedz i do wiadczeniem przy jej otwarciu. W pa dzier-niku 1994 r. polska gie da zosta a pe nym cz onkiem WFE gru-puj cej wszystkie najwa niejsze gie dy wiata. Zadaniem WFE1

jest koordynacja wspó pracy mi dzy gie dami poszczególnychkrajów, wprowadzanie nowoczesnych rozwi za , ujednolicaniestandardów i poszerzanie zasi gu transakcji mi dzynarodowych.Od 1992 r. gie da warszawska jest równie cz onkiem korespon-dentem Federacji Europejskich Gie d Papierów Warto ciowych(FESE)2.

Obecnie mo emy podziwia sto eczne miejsce transakcjikupna i sprzeda y akcji.Aco najwa niejsze - mamy szanse pozo-sta jej cz onkami - je li dobrze pojmiemy jej mechanizmy dzia-ania, eby pomna a nasze ci ko zarobione pieni dze3.

1. WFE - World Federation of Exchanges - wiatowa Federacja Gie d2. FESE - Federation of European Stock Exchanges - Federacja Europejskich Gie d

Papierów Warto ciowych3. Opracowano na podstawie strony internetowej: http://www.newtrader.pl/Histo-

ria-gieldy w Polsce, about_3,2.php

11

Podstawowe s ownictwo Inwestora

Zanim przejd do wyja niania kolejnych kroków, jakie na-le y poczyni , aby wej na gie d wyja ni Pa stwu s ownic-two którym b d si pos ugiwa . Pragn zrobi to na samym po-cz tku eby oszcz dzi Pa stwa czas.

Akcja papier warto ciowy, jest to inaczej mówi c doku-ment dzi kiktóremu mo emy stwierdzi udzia jegow a ciciela w kapitale spó ki akcyjnej.

Analiza fundamentalna okre la op acalno inwestycji w akcje napodstawie oceny spó ki z minimum trzyletniej per-spektywy. Pod uwag bierze si polityk fiskaln imonetarn , zdarzenia polityczne, pozycje finansowspó ki czy sytuacj w poszczególnych bran ach.

Analiza techniczna s u y do okre lania prawdopodobie stwa zmia-ny kursów spó ki na podstawie ich zachowania wprzysz o ci. Analityk uwzgl dnia wszystkie czynni-ki, które mog w przysz o ci oddzia ywa na kszta -towanie si poda y i popytu na akcje.

C/WK (ang. P/BV) wska nik cena/ warto ksi gowa. Iloraz warto cirynkowej spó ki i jej warto ksi gowej. Im ni szy,tym cena akcji jest bardziej atrakcyjna.

C/Z (ang. P/E) wska nik cena/ zysk. Iloraz warto ci rynkowej spó -ki i sumyzysków oraz strat spó kigie dowejza ostat-nie czterykwarta y. Imni szy, tymcena akcji jest bar-dziej atrakcyjna.

Dom maklerski miejsce zawierania umów pomi dzy kupuj cym, asprzedaj cym.

Fixing wyznaczenie jednolitego kursu, po jakim sprzeda-wane s akcje nie obj te systemem notowa ci -g ych.

Indeks gie dowy miernik zmian cen papierów warto ciowych, obej-

12

muj cych papiery danego typu lub ich grup .Kontrakt terminowy (futures) umowa pomi dzydwoma stronami, z

których jedna zobowi zuje si do kupna, a druga dosprzeda y w ci le okre lonym przysz ym terminie(dniu wyga ni cia) i po ci le okre lonejw momen-cie zawarcia transakcjicenie, okre lonej ilo ci instru-mentu bazowego (np. indeksu, akcji lub walut).

Notowania ci g e system umo liwiaj cy zawieranie transakcji nadany papier warto ciowy na jednej sesji po ró -nych cenach.

Notowania jednolite system zawierania transakcji, w którym akcjedanej spó ki przez ca y dzie sprzedaje si po tejsamej cenie.

Obligacja rodzaj papieru warto ciowego daj cego posiada-czowi prawo do sta ego, z góry okre lonego, do-chodu. W Polsce rozprowadzaniem i wykupywa-niem jej zajmuje si Ministerstwo Skarbu Pa stwa,ale inni oczywi cie tak e mog wypuszcza i sku-pywa obligacje.

Prospekt emisyjny dokument zawieraj cy szczegó owe informacjeo sytuacji prawnej i finansowej emitenta oraz o pa-pierach warto ciowych, zwi zanyz ich wprowadze-niem do publicznego obrotu.

Spó ka akcyjna polega na podziale maj tku sprzedawanego na ak-cje które nabywaj akcjonariusze. Akcje s przed-miotem obrotu, st d mo liwo skupienia akcji wr ku jednej osoby. Posiadacze ich nie odpowiadajza zobowi zania spó ki, tylko ponosz ryzyko loka-ty kapita u.

Spó ka gie dowa spó ka publiczna, której akcje chocia jednej emi-sji s dopuszczone do obrotu gie dowego.

Spó ka publicznaspó ka, której akcje chocia jednej emisji zosta y

13

dopuszczone do obrotu publicznego przez KPWiGStopa zwrotu przyrost warto ci inwestycjiwyra ony w pro-

centach. Im stopa zwrotu jest wy sza, tym zysk in-westora wi kszy.

Walne zgromadzenie akcjonariuszy (WZA) najwy szy organ w a-dzy w spó ce akcyjnej.

WIG Warszawski Indeks Gie dowy, indeks obejmuj cyakcje spó ek notowanych na rynku podstawowym,liczony od 16.04.1991 r.

WIG20 indeks obejmuj cy akcje 20 spó ek rynku podsta-wowego o najwi kszej kapitalizacji i najwi kszychobrotach gie dowych, liczonyod 16.04.1994 r.

Wolumen obrotów czna ilo papierów warto ciowych, którezmieni y w a ciciela.

Zlecenie LimAkt (limit aktywacji) zlecenie z limitemlub bez limituceny. Pojawia si w arkuszu zlece dopiero w mo-mencie przekroczenia przez kurs rynkowy okre lo-nego w zleceniu poziomu.

Zlecenie maklerskie zlecenie wystawiane przez dom maklerskim napodstawie zlecenia klienta.

Zlecenie PCR (po cenie rynkowej)zlecenie bez limitu ceny, któremo e by wykonane w ca o ci lub cz ciowo. Cenarealizacji zlecenia b dzie równa cenie najlepszego zle-cenia przeciwstawnego. Niezrealizowana cz zle-cenia rynkowego staje si zleceniem z limitem cenyrównymcenie wykonania.

Zlecenie PCRO (po cenie rynkowej na otwarcie) zlecenie bez limi-tu ceny, które mo e by wykonane w ca o ci lubcz ciowo. Sk adane jest na otwarcie notowa ci -g ych lub na notowania jednolite. Cena kupna/sprze-da y równa jest kursowi otwarcia. Jego niezrealizo-wana cz staje si zleceniem ceny równym cenieotwarcia.

14

Zlecenie PKC (po ka dej cenie) zlecenie bez limitu ceny, oznacza-j ce ch kupna / sprzeda y okre lonej ilo ci wa-lorów niezale nie od ceny.

Zlecenie Wmin (minimalna wielko wykonania) zlecenie z limi-tem ceny. Je eli zlecenie nie mo e by wykonanew okre lonej minimalnej wielko ci, jest usuwane zarkusza zlece .

Zlecenie WuA(wykonaj albo anuluj) zlecenie z limitem ceny, któremo e by wykonane tylko w ca o ci. Gdy to jest nie-mo liwe, zlecenie jest usuwane z arkusza zlece .

Zlecenie WUJ ( wielko ujawniona) zlecenie z limitemceny. Dla ryn-ku widoczna jest tylko cz , kolejna ujawni si do-piero po wykonaniucz cipoprzednio ujawnionej.

Zlecenie z limitem ceny zlecenie z podan maksymaln cen zaku-pu lub minimaln cen sprzeda y papierówwarto ciowych.

Opracowano na podstawie Magazynu FForbes nr 1/2005

15

Pierwszy krok- wybór biura maklerskiego

Emitent, czyli osoba lub spó ka wypuszczaj ca akcje, niemo e udzieli ich bezpo rednio konsumentowi. Ka dy przep ywtakich akcji „z r k do r k”, odbywa si poprzez biuro maklerskie.Ten schemat dzia ania, je eli chodzi o nabywanie ale tak e sprze-dawanie akcji, dzia a na ca ym wiecie. Przyczyn jest kilka, przedewszystkim bezpiecze stwo. Kiedy dokonujemy sprzeda y lubkupna papierów warto ciowych poprzez dom maklerski, mamypewno , e druga ze stron jest zwi zana umow i musi si z niejwywi za . Dom maklerski po redniczy pomi dzy konsumenta-mi a gie d . Trudno by oby kontrolowa sytuacj na rynku po-przez sam gie d . Kolejnym powodem jest dystrybucja akcji iinnych papierów warto ciowych. Trudno by oby osobie ze Zgo-rzelca zakupi akcje na jedynej w naszym kraju gie dzie w War-szawie. Domy maklerskie pe ni wi c funkcj handlow w punk-tach nale cych do ró nych banków i instytucji rozsianych poca ym kraju.

Zanim zdecydujesz si wybra dom maklerski musisz od-powiedzie sobie na kilka wa nym pyta . Przede wszystkim - jakcz sto b dziesz kupowa i sprzedawa Swoje akcje i inne papie-ry warto ciowe w Swoim domu maklerskim.Domy maklerskie utrzymuj si z naszych prowizji, które p aci-my za ka dym razem, kiedy kupujemy lub sprzedajemy papierywarto ciowe. Kolejnym ród em utrzymania placówek makler-skich s op aty za prowadzenie rachunku maklerskiego i te wa-haj si rednio od 40-60 z otych rocznie. Dobrze jest jednakczasami zap aci wi cej za utrzymanie konta w skali rocznej, amniej za prowizje od zawieranych transakcji. Wszystko jednak

16

zale y od tego ile razy w roku b dziemy obraca naszymi akcja-mi czyli jaki ruch b dzie panowa na naszym koncie.Otwarcie rachunku inwestycyjnego zazwyczaj jest bezp atne.Pami taj tak e o tym, e mamy prawo (chyba e umowa mówiinaczej) do zamkni cia w dowolnym momencie ju otwartegorachunku inwestycyjnego. Bardzo cz sto rachunki inwestycyj-ne s otwierane na okres miesi ca lub kilku miesi cy, aby prze-prowadzi transakcje na jednym komplecie akcji. Ja jednakprzyjmuj opcj , e gracz jest po to, aby na gie dzie gra . Takwi c, jakie konto i w jakim domu maklerskim? Na to pytanieju ka dy indywidualnie musi sobie odpowiedzie . Ja mogPa stwu jedynie nakre li sytuacj , jaka panuje na rynku do-mów maklerskich w Polsce. Przedstawi porównanie us ug,jakie oferuj placówki maklerskie w Polsce wraz z cenami zaprowadzenie konta, prowizjami oraz odno nikami do stron in-ternetowych tych placówek.

17

Tabe

la1.

Wyb

rane

dom

ym

akle

rski

ew

Polsc

e-p

orów

nani

esta

wek

prow

izji

oraz

opat

zapr

owad

zeni

era

chun

ku

Lege

nda

K-k

upno

S-s

prze

daK

W-k

war

taln

ieM

in.-

min

imum

Max

-mak

simum

War

.-war

to

4.O

prac

owan

ona

pods

taw

iem

agaz

ynu

Forb

esnr

.1/2

005

r.

18

Krok drugi- zak adanie rachunku Inwestycyjnego

Kiedy zdecydujesz si ju , który dom maklerski wybramusisz za o y rachunek inwestycyjny. Rachunek inwestycyjnyjest to konto podobne do takiego, jakie otwierasz w banku. Nanim znajduje si okre lona gotówka przez Ciebie wp acana. Zniego mo esz realizowa zlecenia kupna nowych akcji. Kiedysprzedasz papiery warto ciowe, pieni dze wp yn w a nie na ra-chunek inwestycyjny i b d czeka na Twoje dalsze dyspozycje.Nie polecam trzymania bezczynnie du ej ilo ci gotówki na kon-cie inwestycyjnym, poniewa jest ono bardzo nisko lub nawetwcale oprocentowane. Je eli nie grasz na gie dzie funduszami,które le na koncie inwestycyjnym lepiej za o y lokat odna-wialn i zarabia ok. 5% w skali roku.Do za o enia konta inwestycyjnego Ci potrzebne dokumenty:

Dowód osobisty (zawiera PESEL)lub

Paszport (zawiera PESEL)

Poni ej ukazuj ca y schemat post powania podczas rejestracjiw domu maklerskim:

1. Kiedy ju wype nisz i podpiszesz umow o wiadczenia us ugbrokerskich oraz otwierania i prowadzenia rachunku inwe-stycyjnego, automatycznie stajesz si posiadaczem rachunkuinwestycyjnego. Jego roczne utrzymanie to mak. 60 z otych(w opcji podstawowej).

2. Dom maklerski wydaje Ci kart maklera. Dzi ki niej b -dziesz móg kontaktowa si z biurem maklerskim, które u a-

19

twi Ci dokonywanie operacji. Twoja karta jest przyporz dko-wana tylko Tobie lub osobie, któr wska esz i tylko Twojemurachunkowi inwestycyjnemu. Dzi ki niej mo esz zosta ziden-tyfikowany przez system operacyjny domu maklerskiego.

3. Zak adasz kana dost pu do Twojego rachunku przez Internet.Za o enie takiej us ugi przyda si na pewno. Ju podczas

pierwszego sk adania zlecenia na kupno akcji zap acisz o wielemniej. Przy zakupie akcji o warto ci 1000 z otych w placówcelub telefonicznie zap acisz ok. 22,50 z , natomiast korzystaj c zkana u dost pu przez Internet, zap acimy tylko 8 z otych. Zaosz-cz dzisz wi c prawie 15 z otych na jednym zleceniu, a nale ypami ta , e taniej jest tak e przy sprzeda y Twoich papierówwarto ciowych.

1. Wype nienie oraz podpisanie umowy dotycz cejwiadczenia us ug brokerskich oraz otwierania i

prowadzenia rachunku inwestycyjnego

(WZÓR UMOWY NA NAST PNEJ STRONIE)*

PAMI TAJ: NIGDY NIE PODPISUJ UMOWY BEZ JEJWCZE NIEJSZEGO PRZECZYTANIA, PAMI TAJ, E

MASZ PRAWO ZABRA UMOW DO DOMU I PODPI-SAN ODNIE DO DOMU MAKLERSKIEGO W DO-

GODNYM DLA CIEBIE TERMINIE!!!

* Wzory wszelkich dokumentów zawieraj fikcyjne dane

20

* Ilekro jest mowa o WDM - oznacza to „Wybrany Dom Maklerski”(nazwa fikcyjna)

21

2. Wyrobienie i wydanie przez dom maklerski kartymaklera

PAMI TAJ! NIGDY NIKOMU NIE UJAWNIAJ SWOJEGONUMERU KARTY MAKLERSKIEJ ORAZ HAS ADOST -

PU DO KONTA. UNIKAJ TAK E SK ADANIAZLECEPRZEZ TELEFON, NIGDY NIE WIADOMO KTO PRACUJENAWET W NAJLEPSZYM DOMU MAKLERSKIM, NAJLE-PIEJ DOKONYWA ZLECE OSOBI CIE LUB PRZEPRO-

WADZA JE ZAPOMOC INTERNETU

22

3. Wyrobienie kana u internetowego

Na pocz tku zg aszasz ch przyst pienia do realizowa-nia zlece za pomoc internetu. Musisz wej na stron wy-branego przez siebie domu maklerskiego i wype niasz od-powiedni wniosek.

Wype niony wniosek wysy asz do najbli szego oddzia u domumaklerskiego.Ju po godzinie mo esz do ww. domu maklerskiego zg osi si ipodpisa umow o zawarcie us ugi.

PAMI TAJ!KANA DOST PU DO TWOJEGO RACHUNKU

( WNIOSEK) MO ESZ Z O Y W DOMUZA PO REDNICTWEM INTERNETU

23

4. Podpisanie aneksu do wcze niejszej umowy - dost pdo rachunku za pomoc Internetu

24

…i co dalej?

Kiedy ju wybierzesz dom maklerski oraz kiedy otworzyszrachunek inwestycyjny, czas na kupno akcji lub innych papierówwarto ciowych. Jak kupowa , aby zyska ? Na pytanie czy danaspó ka b dzie rentown odpowiedz Ci dwa podstawowe instru-menty:

1) Analiza techniczna,2) Analiza fundamentalna.Informacje o dochodach spó ki i o wszelkich jej finansach znaj-dziesz w prospekcie emisyjnym oraz w informacjach w prasiebran owej. Poni ej przedstawiam opis tych dwóch analiz i funk-cje, jakie pe ni w grze na gie dzie:

Ogólna charakterystykaanalizy technicznej

Jest to dosy kontrowersyjna metoda inwestycyjna maj caswych zwolenników i zagorza ych krytyków. W rzeczywisto cianaliza techniczna nie interesuje si emitentem papieru warto-ciowego, którym si zajmuje. Praktykowi tej metody jest po-

trzebny jedynie aktualny kurs i obrót, dane z przesz o ci orazpunkt odniesienia, za pomoc których dokona oblicze cz stoskomplikowanych wska ników. Nie musi on nawet zna nazwypapieru warto ciowego, który analizuje, aby okre li najopty-malniejsze momenty kupna i sprzeda y.Analiza techniczna opiera si na trzech podstawowych prze-s ankach:

25

Rynek dyskontuje wszystkoZwolennicy analizy technicznej twierdz , e wszelkie czynniki,które maj wp yw na cen s ju w niej uwzgl dnione. Wynika toz przekonania, e zachowania cen odzwierciedlaj zmiany w re-lacjach popytu i poda y. Mówi c inaczej, analityk technicznywychodzi z za o enia, e nie trzeba bada czynników wp ywaj -cych na cen instrumentu lub docieka przyczyn spadków lubwzrostów. Rynek wie wszystko i to on kszta tuje cen , dlategote nale y bada wykresy i wska niki analizy technicznej, abyskutecznie prognozowa , w któr stron rynek pod y. Nie ozna-cza to, e analitycy techniczni odrzucaj twierdzenia, i przy-czyn trendów na gie dzie s uwarunkowania gospodarcze. Uwa-aj jedynie, e rynek atwiej mo na zrozumie i przewidzie ,

analizuj c zapis jego zachowa , czyli wykresy.

Ceny podlegaj trendomRysuj c wykresy cen, analityk techniczny stara si odnale wnich trend, czyli kierunek, w którym pod aj ceny. Rozpozna-nie trendu w jego wczesnej fazie pozwala dokona transakcji,która powinna przynie zyski (kupi , gdy tworzy si trend ro-sn cy, sprzeda , gdy malej cy).Analitycy zak adaj bowiem, eistnieje wi ksze prawdopodobie stwo tego, e trend b dzie kon-tynuowany, ni e nast pi jego odwrócenie.

Historia si powtarzaBadanie wykresów pozwala odnale powtarzaj ce si wzory (for-macje), wed ug których poruszaj si ceny. Wynika to z powta-rzalno ci zachowa ludzkich w okre lonych sytuacjach. Anality-cy znaj c najcz ciej wyst puj ce wzory (formacje) staraj siodnale je w bie cych notowaniach i na tej podstawie progno-zowa przysz o .

26

Reasumuj c, pierwsza przes anka mówi, e rynek w pe ni dys-kontuje wszelkie informacje mog ce mie wp yw na kurs akcji,z czego wynika, e badanie samych cen jest podej ciem samo-wystarczalnym. Druga przes anka dotyczy trendu, jednego z pod-stawowych poj analizy technicznej. G osi ona, e kursy poru-szaj si w trendach, a zadaniemanalizy technicznej jest wychwy-tywanie ich zmian. Trzecia przes anka dotyczy psychologii ryn-ków i zak ada, e w warunkach zbli onych do przesz ych, sytu-acja rynkowa b dzie kszta towa si podobnie.A zatem analityk techniczny to osoba badaj ca skutki zachowarynku (ceny) i poszukuj ca na wykresach cen historycznych, tren-dów i formacji, które pomog przewidzie zachowanie rynku. Wswojej pracy analitycy wspomagaj si m.in. wska nikami, któremaj pomóc w lepszym zrozumieniu ruchów cen.Dzi ki temu mo na znale odpowied na trzy g ówne pytania,które zadaje ka dy inwestor:

1. Co kupi lub sprzeda ?2. Kiedy kupi ?3. Kiedy sprzeda ?

O ile analitycy fundamentalni, w poszukiwaniu odpowiedzina powy sze pytania, staraj si interpretowa dane o sytuacjispó ki, jej pozycji finansowej, szansach nowo wprowadzanychproduktów itd., analitycy techniczni koncentruj si na wp ywietych informacji na zachowanie inwestorów. Ich nie interesujesama informacja, lecz jej skutek, którego wyrazem s zmiany wwycenie papieru i wahania obrotów.

Dzi ki znacznej elastyczno ci, przejawiaj cej si w mo -liwo ci dostosowania narz dzi analizy technicznej do dowolnychrynków i wymiaru czasowego, analiz techniczn stosuje si po-wszechnie zarówno na rynkach akcji, obligacji, walut, gie dachtowarowych itd.

27

Wybrane wska nikianalizy technicznej

Analiza techniczna podobnie jak analiza fundamentalna s u-y do okre lania w a ciwego momentu kupna i sprzeda y akcji.

Aby inwestycja by a jak najbardziej dochodowa, w analizie tech-nicznej stosuje si ró norodne narz dzia s u ce do badania zja-wisk zachodz cych na rynku papierów warto ciowych. Jednak wodró nieniu od analizy fundamentalnej, ca y proces oceny wy-soko ci osi gni tych w przysz o ci zysków z inwestycji, prze-biega w nieco odmienny sposób. W analizie technicznej inwe-storzy kieruj si w grze gie dowej g ównie historycznymi da-nymi, nie maj cymi swoich korzeni ani w raportach, ani w bilan-sach, czy te w zestawieniach zysków i strat, lecz w danych po-chodz cych z bezpo redniego otoczenia ekonomicznego danejspó ki oraz tego co dzieje si bezpo rednio na rynku kapita o-wym. Dane te s u inwestorom do konstruowania wska nikówgie dowych, pomocnych przy ocenie atrakcyjno ci akcji wybra-nych spó ek. Pierwsze wska niki gie dowe zosta y stworzone podkoniec XIX wieku, lecz za ich pe ny rozkwit mo na uzna dopie-ro okres wielkiej hossy w USA z lat dwudziestych XX wieku. Odtego czasu ich popularno zosta a ugruntowana i trwa do dniadzisiejszego. Podzia wska ników przedstawia tabela 2.

28

Tabela 2. Podzia wska ników analizy technicznej wg A. Edlera

WSKA NIKMACD

Wska nik Moving Average Convergence Divergence stwo-rzony zosta przez Geralda Appla, analityka finansowego z USA.Wska nik ten opiera si na zbie no ci i rozbie no ci rednichruchomych. Jest przedstawiony w formie dwóch linii. Jednej ci -g ej, zwanej lini MACD i drugiej przerywanej, linii sygna u. LiniaMACD jest zbudowana z dwóch rednich ruchomych wyk adni-czych EMA, wyliczanych z cen zamkni cia z 9, 12 lub 26 ostat-nich sesji.

rednia EMA jest specyficznym narz dziem s u cym do anali-zy bie cej kondycji rynku. Jest bardzo czu a na naj wie sze danei opiera si g ównie na nich. Jej wykre lenie daje pe en obraztego co dzia o si na parkiecie podczas ostatniej sesji gie doweji jakie nastroje rz dzi y t umem graczy. Ponadto jest pomocna wprzeprowadzaniu transakcji zgodnie z kierunkiem trendu. Jej na-

29

chylenie pokazuje w jakim kierunku pod a rynek i jaka jest jegosi a i zasi g oddzia ywania.Kiedy EMA zwy kuje jest to informacja, e rozpoczyna si nowytrend wzrostowy. Je eli zwy ka nast puje ju w pe ni ukszta to-wanym trendzie to istnieje szansa na jego dalsz kontynuacj .Zwy ka EMA daje równie sygna , e mo na bezpiecznie „wcho-dzi ” na gie d , a zysk jest obarczony stosunkowo niskim ryzy-kiem. Kiedy natomiast rednia EMA zni kuje jest to oznak , ena rynku nast puje trend spadkowy lub obecny trend wyczerpasi . Ryzyko inwestycyjne jest wtedy o wiele wi ksze, a szansena zyski s o wiele mniejsze.Gdy EMA tworzy lini prost lub w nieznaczny sposób falujeoznacza to, e rynek najprawdopodobniej znajduje si w forma-cji horyzontalnej. Nale y wtedy przeprowadzi dok adn analizrynku w powi zaniu z innymi wska nikami analizy technicznej.Decyzje inwestycyjne nale y podejmowa rozwa nie, mo naprzeczeka niepewny okres i wej na rynek, gdy EMA zaczniegenerowa sygna y rozpoczynaj ce nowy trend wzrostowy.Sposób obliczania wska nika MACD:

MACD = EMA(1) - EMA

EMA(1) - pierwsza wyk adnicza rednia krocz ca (standardowo 12 dni)

EMA(2) - druga wyk adnicza rednia krocz ca (standardowo 26 dni)

30

Wykres wska nika Moving Average Convergence Divergence

Wykres 1. Wska nik MACD - notowania spó ki Exbud S. A.

MACD jest wska nikiem gie dowym, który jako jeden zniewielu daje wiele wiarygodnych sygna ów kupna i sprzeda y.Jego dzia anie opiera si na nast puj cych zasadach:- gdy szybka linia wska nika (linia ci g a) przecina od góry woln

lini MACD (lini przerywan ), daje sygna do sprzeda y, aobecny trend mo e ulec odwróceniu. Przeci cie tych liniimo e wiadczy równie , e rynek jest prawdopodobnie moc-no wykupiony i w najbli szym okresie s mo liwe spadki kur-su akcji,

- kiedy szybka linia MACD (linia ci g a) przecina od do u wolnlini wska nika (linia przerywana) pojawia si sygna do kupnaakcji i zapowiada pocz tek nowego trendu wzrostowego. Ist-nieje równie prawdopodobie stwo, e wygenerowany z wy-przedzeniem przez wska nik trend utrzyma si .

31

Momenty kupnai sprzeda y sygnalizowane przezwska nik MACDs cz sto sygna ami spó nionymi i nadaj si raczej do inwestycjid ugoterminowych. Istnieje jednak szko a podejmowania decyzjiju po zmianie kierunku trendu wska nika. Opiera si ona na za o-eniu, e po zako czeniu spadku i rozpocz ciu wzrostu MACD w

krótkim czasie przetnie SIGNAL od do u, analogicznie dla przej-cia z okresu wzrostu do spadku - nast pi przeci cie od góry. Po-

dej cie takie jest jednak obarczone sporym ryzykiem, poza tymistnieje zale no , e je eli MACD ro nie wraz z rosn cym tren-dem to ów trend jest prawdziwy, gdy dzieje si odwrotnie mo napokusi si o stwierdzenie, e trend stoi pod znakiem zapytania imo liwe jest w najbli szym czasie jego odwrócenie.

WSKA NIKRSI

Wska nik Relative Strenght Index, czyli wska nik wzgl dnej si yokre la wewn trzn si akcji. Wska nik RSI przyjmuje warto-ci z przedzia u [0,100]. Przy czym osi gniecie warto ci kra -

cowej [100] jest w praktyce nie mo liwe, natomiast wska nikprzyjmuje warto [0] tylko wtedy, gdy w ci gu ostatnich k sesjinie odnotowano zysków.Sposób obliczania wska nika wzgl dnej si y:

RSI - warto wska nika wzgl dnej si yRS - rednia warto cen zamkni cia (netto) dla wybranej liczbydni

Jest to iloraz redniego zysku w ci gu ostatnich k sesji i redniejstraty w ci gu ostatnich k sesji.

Dzia anie wska nika RSI opiera si na kilku podstawo-wych zasadach:

RS1100100)k,n(RSI

32

- gdy wska nik osi gnie warto 100 odwrócenie trendu w zni -kowy jest bardzo prawdopodobne

- gdy wska nik osi gnie warto 0 odwrócenie trendu w zwy ko-wy jest bardzo prawdopodobne

- gdy RSI osi gnie poziom 70% lub wi cej oznacza to sygnasprzeda y

- gdy RSI osi gnie poziom 30% lub mniej oznacza to sygna kupna.Najcz ciej RSI interpretuje si w oparciu o linie wyku-

pienia (70%) i wysprzedania (30%). Momentem kupna jest wte-dy spadek poni ej linii wysprzedania i jej przebicie od do u, asprzeda y wyj cie ponad linie wykupienia i jej przeci cie od góry.Warto ci 30 % i 70 % mog si okaza myl ce przy d ugotrwa-ym wzro cie b d spadku kursów. W okresie hossy oscylator

cz sto przyjmuje warto ci powy ej 70%, w okresie bessy zaponi ej 30%. Nale y wtedy obra poziomy wykupienia i wysprze-dania na podstawie zachowania wska nika w przesz o ci. D ugo-trwa a konsolidacja wska nika powy ej linii wykupienia b d li-nii wysprzedania dezaktualizuje sygna y kupna i sprzeda y.

Wykres wska nika Relative Strength Index

Wykres 2. Wska nik RSI - notowania spó ki Exbud S. A.

33

Niektórzy analitycy oczekuj kolejnego potwierdzenia, które mapolega na prze amaniu poziomu poprzedniego do ka. Tak wi cpe en sygna sprzeda y sk ada si z:- przej cia RSI na poziom ponad 70%,- po osi gni ciu szczytu- po zaznaczeniu do ka osi gni cie kolejnego szczytu na pozio-

mie ni szym od poprzedniego szczytu- rozpocz cie przez RSI spadku i przekroczenie poziomu zazna-

czonego wcze niejWska nik RSI daj poza tym inwestorom jeszcze inny sy-

gna , tzw. dywergencje byka i nied wiedzia.Dywergencje byka s sygna em do kupna. Wyst puj wte-

dy, gdy ceny spadaj do nowego do ka, a wska nik RSI wyznaczadno na ni szym poziomie ni mia o to miejsce podczas poprzed-niego spadku. Sygna kupna ma swoje potwierdzenie w rynku gdypierwsze dno RSI znajduje si poni ej jego dolnej linii referen-cji (linii wyznaczonej na pewnym poziomie wska nika), a kolej-ne dno jest usytuowane ponad t lini .

Dywergencje nied wiedzia daj sygna do sprzeda y. Wy-st puj wtedy gdy ceny zwy kuj do nowego szczytu, a wska nikRSI osi ga szczyt na ni szym poziomie ni podczas poprzedniejzwy ki.

Najlepsze rezultaty daje porównywanie RSI z wykresamikursów. RSI wyprzedza kszta towanie si trendów, formacji nakilka dni przed ich faktycznym powstaniem, uprzedza te o praw-dopodobnym odwróceniu trendu.

Kiedy RSI przebija od do u górn lini referencji, daje sy-gna , e rynek jest w fazie wzrostów aczkolwiek akcje s silniewykupione i prawdopodobna w najbli szymczasie jest poda wa-lorów, a tym samym spadki cen akcji. Gdy RSI spada poni ejlinii referencji jest to sygna , e przewodnictwo na rynku prze-

34

j a strona poda owa lecz ich si y powoli si wyczerpuj - rynekjest bardzo silnie wyprzedany i jest szansa na ponowne wzrosty.

WSKA NIKROC

Wska nik Zmiany ROC czyli Rate Of Change jest jednymz najbardziej popularnych wska ników. Jest to procentowa zmia-na kursu z obecnej sesji w stosunku do kursu sprzed k sesji. Doobliczania wska nika ROC s u y poni szy wzór:

kurst - kurs aktualnykurst-k - kurs sprzed k sesji

ROC podaje, o ile procent aktualna cena jest wy sza lub ni szaod ceny sprzeda y sprzed k sesji. Zalecane przez analityków war-to ci parametru k to 5 dla inwestycji krótkoterminowych i 10dla rednioterminowych. Warto wska nika Rate of Changeoscyluje wokó zera.

Zazwyczaj wyznacza si linie wysprzedania i wykupieniaakcji (rynku), która czy punkty maksymalne (minimalne) na wy-kresie. Linie te s poziome i wyznaczaj mo liwe zahamowaniewzrostu lub spadku wska nika, a wi c i ceny, a nawet jego spadek(wzrost). Je li wzrostowi ceny towarzyszy wzrost wska nika, tot zmian ceny mo na uzna za trwa .Adekwatnie ma to zasto-sowanie w sytuacji gdy spadkowi ceny towarzyszy spadek wska -nika.Przy interpretacji tego wska nika analitycy kieruj si kilkomazasadami:- równoczesne osi gni cie przez kurs i ROC maksimum wzmac-

nia trend rosn cy

%100*kurs

kurskurs)k,t(ROCkt

ktt

35

- równoczesne osi gni cie przez kurs i ROC minimum wzmac-nia trend malej cy

- osi gni cie przez kurs maksimum (minimum) przy jednocze-snym spadku (wzro cie) wska nika oznacza os abienie trendu imo liwo jego zmiany na przeciwny

- d ugotrwa a konsolidacja (stabilizacja) wska nika zmian na jed-nym poziomie zapowiada zmian trendu

Wykres wska nika Rate Of Change

Wykres 3. Wska nik ROC - notowania spó ki Exbud S. A.

Podsumowuj c mo na stwierdzi , e na wykresie wska ni-ka ROC linie wykupienia i wyprzedania s prostymi równole-g ymi, jednakowo odleg ymi od tzw. linii zerowej, b d cej jed-nocze nie poziomem równowagi dla wska nika. Kiedy wska nikprzecina lini wykupienia od góry jest to sygna do sprzeda y.Gdy linia wyprzedania zostaje prze amana przez ROC od do u,wygenerowany zostaje sygna kupna.Istniej zale no ci, które obrazuj tendencje obecne na gie dzie.W momencie gdy ROC kszta tuje si odwrotnie do kierunku ru-chu kursów akcji, jest to zapowied zmiany trendu w najbli szymczasie, a spadki, które b d tego skutkiem spowoduj znacznyspadek cen akcji.

36

WSKA NIKCCI

Commodity Channel Index zosta opracowany przez Do-nalda R. Lamberta. Jest to system czasowy, który najlepsze za-stosowanie znajduje na rynku towarowym, charakteryzuj cym sicykliczno ci lub sezonowo ci . Wska nik CCI nie okre la d u-go ci cykli, jest natomiast stworzony po to, aby okre li kiedytakie cykle si rozpoczynaj i kiedy ko cz . Chocia Commodi-ty Channel Index pierwotnie zosta zaprojektowany do stosowa-nia na rynku towarowym, to z powodzeniem mo e by stosowa-ny do analizowania rynku gie dowego. Interpretuje si go rów-nie jako wska nik mierz cy odchylenie papieru od jego staty-stycznej redniej warto ci.

Wykres wska nika Commodity Channel Index

Wykres 4. Wska nik CCI - notowania spó ki Exbud S. A.

37

Wska nik CCIjest najcz ciej u ywany do wyznaczania sy-gna ów kupna. Sygna kupna zostaje wygenerowany gdy wska -nik po ustanowieniu minimum przebija w gór lini Signal.Analizuj c wykres wska nika CCI inwestor gie dowy mo e uzy-ska informacje jaki moment jest najbardziej optymalny dosprzeda y lub kupna akcji badanej spó ki, okre la tak e kiedynale y czeka . Cech charakterystyczn CCI jest to, e najcz -ciej generuje on sygna y kupna wcze niej ni inne wska niki.

Kiedy warto wska nika Commodity Channel Index kszta tujesi na poziomie ponad +100% oznacza to, e rynek jest wykupio-ny i jest to najlepszy moment, w którym mo na kupowa akcj .Kiedy natomiast warto wska nika plasuje si na poziomie poni-ej -100% jest to wówczas sygna do sprzeda y akcji badanej

spó ki, gdy rynek jest wysprzedany. CCI okre la równie kiedyinwestor powinien czeka , czyli nie sprzedawa , ale tak e nie ku-powa . Jest to okres, wktórym wska nikwzrasta powy ej -100%.

WSKA NIKOBV

Wska nik On Balance Volume zosta stworzony przez Jo-sepha E. Granville'a. Potwierdza lub ostrzega przed zmian tren-du. Za o eniem autora by o stworzenie wska nika dla rynku ka-pita owego, mimo to zosta on te dobrze przyj ty na rynkachterminowych. Poprawne wy wietlenie wymaga obecno ci wolu-menu.Wska nik OBV jest wska nikiem okre laj cym punkty odwró-cenia tendencji bazuj cym na danych pochodz cych z porówna-nia zmian cen oraz zmiany obrotu. Jest sum skumulowan i ob-licza si go dodaj c liczb akcji w obrocie gdy kurs podczas se-sji wzrós , a odejmuj c, gdy kurs spad . Decyzje o wej ciu lub

38

wyj ciu z rynku podejmuje si porównuj c wykres OBV z wy-kresem kursu akcji.Najlepsze wyniki daje OBV w okresach stabilizacji na gie dzie.Je eli linia OBV ma ten sam trend co linia kursu to istnieje praw-dopodobie stwo utrzymania si tendencji. Niekiedy zmiany tegowska nika wyprzedzaj zmiany kursu.

Wykres wska nika On Balance Volume

Wykres 5. Wska nik OBV - notowania spó ki Exbud S.A.

On BalanceVolumepod aza trendemw cenach. Jegozmianama dodatni warto gdy cena zamkni cia jest wi ksza od cenyzamkni cia na poprzedniej sesji. Ujemna warto OBV wyst pujewtedy, gdy ceny spad y w porównaniu z poprzednim zamkni ciem.Nie jest wa nym, czy OBV jest ujemny czy dodatni. Natomiastistotnym jest aby pod a za trendem. Je eli ceny zmieniaj siw tym samym kierunku a wska nik prze amuje swój trend, tomo e oznacza blisk zmian tendencji w kursach.Przyk adowo, gdy kurs ro nie podczas gdy OBV spada, mo e towiadczy o ko cu hossy i spadku kursu w najbli szej przysz o-ci. Natomiast, gdy podczas bessy OBV zaczyna rosn mo e towiadczy o ko cu bessy i nadchodz cym wzro cie kursu.

39

REDNIE RUCHOME

Do najpopularniejszych i zarazem najstarszych narz dzi analizytechnicznej nale rednie ruchome. Pierwszymi inwestorami,którzy wprowadzili je na rynek gie dowy byli Richard Donchiani J. M. Hurst. S u one do pomiaru zasi gu trendu oraz odczyty-wania dominuj cej tendencji obecnej na rynku papierów warto-ciowych. Ponadto generuj sygna y o nadchodz cych zmianach

w kierunkach trendów jak równie identyfikuj najlepsze mo-menty do kupna i sprzeda y akcji.Przy tak du ych rozbie no ciach, które s obecne na rynku, red-nie ruchome odznaczaj si brakiem wra liwo ci na przypadko-we i ma o znacz ce wahania kursowe.Podstawow funkcj jak spe niaj rednie jest okre lanie przy-bli onego kierunku trendu podczas najbli szych sesji oraz usta-lenie jego prawdopodobnego kierunku w d u szym horyzoncieczasowym. Poza ty obrazuj zale no ci jakie zachodz pomi -dzy popytem a poda .Korzystaj c ze rednich ruchomych, analityk musi bezwzgl d-nie okre li ramy czasowe, w których b dzie si porusza przywytyczaniu przysz ych prawdopodobnych ruchów cen akcji.

Ze wzgl du na okres, z jakiego wyznacza si redniewyró niamy: 5 do 25 sesyjne - rednie krótkookresowe, 25 do 50 sesyjne - rednie redniookresowe, 50 do 100 sesyjne - rednie d ugookresowe.

Od prawid owego okre lenia ram czasowych zale y prawdziwogenerowanych sygna ów. Najpewniejsze sygna y daj redniezawieraj ce si w wi kszym okresie czasu, gdy w krótkim ter-minie istnieje wi ksze prawdopodobie stwo wyst pienia wielufa szywych sygna ów, tym samym spada u yteczno rednich.

40

W przypadku notowa ci g ych, redni oblicza si zwykle dlakursów zamkni cia, jednak niektórzy analitycy preferuj redniz maksymalnego i minimalnego notowania z danego dnia albominimum, maksimum i kursu zamkni cia lub te pos uguj siwst g cenow , któr tworz rednie ruchome z dziennych mini-mów i maksimów.

Wykres 6. rednia ruchoma

Niektórzy inwestorzy u ywaj redniej ruchomej (najcz ciej 5-dniowej) do analizy wolumenu. Kiedy obroty spadaj poni ejswojej redniej, jest to interpretowane jako spadek zaintereso-wania trendem ni szego rz du i mo liwo jego odwrócenia.Wolumen utrzymuj cy si ponad swoj redni wiadczy o siletrendu.Chocia rednia ruchoma jest podobna pod pewnym wzgl demdo trendu, nie nale y jej uto samia z lini wyznaczaj c trend.30 dniowa rednia ruchoma pokazuje kierunek, w którym gene-ralnie pod a cena akcji w krótkim okresie, podczas gdy redniaruchoma 90 dniowa spe nia analogiczn funkcj dla d u szegookresu.

41

Je eli linia wyznaczaj ca 30 dniow redni ruchom przecinalini redniej ruchomej 90 dniowej na odcinku opadaj cym i obielinie zd aj ku do owi nale y oczekiwa spadku ceny i to praw-dopodobnie do du ego. Je li linia redniej 30 dniowej opada-j c przecina lini redniej 90 dniowej, która na danym odcinkuprzebiega poziomo lub zmierza lekko ku górze wówczas spadekceny b dzie raczej niewielki. Je eli linia wyznaczaj ca 30 dniowredni ruchom zmierzaj c ku górze przecina lini redniej 90

dniowej, która równie wznosi si na tym odcinku, mo na sispodziewa znacznego wzrostu ceny.Nie mo na jednak zapomina o tym, e te wska niki s tylko na-rz dziami, których powinno si u ywa w celu weryfikacji po-tencjalnych inwestycji wygl daj cych na korzystne.

FORMACJE CENOWE

Analiza techniczna informacje pomocne inwestorom czer-pie równie z analizy trendów i formacji cenowych, obecnych nawykresach kursowych akcji. Formacje obecne na wykresach sta-nowi jeden z najbardziej rozbudowanych dzia ów tej formy wy-ceny spó ek. W za o eniu zwolenników tej techniki, kszta towa-nie si przysz ych cen akcji oraz tendencji w trendach rynko-wych mo na przewidzie na podstawie danych historycznych.Formacje cenowe mówi o pewnych powtarzaj cych si sche-matach, które zachodz na rynku akcji i które mo na odnie doprzysz ych wydarze . Formacje cenowe mo na podzieli na trzyzasadnicze rodzaje:

- formacje zapowiadaj ce odwrócenie si trendu,- formacje sygnalizuj ce kontynuacj trendu,- formacje uniwersalne, czyli takie które spe niaj oba warunki.

42

G owa i ramiona - ten rodzaj formacji wyst puje najcz ciej naszczytach trendów wzrostowych i jest informacj , e rynek jestcoraz s abszy, tote nale y liczy si ze spadkami. T sytuacjzwykle potwierdza wolumen obrotów. G owa identyfikuje si zeszczytem cenowym a ramiona to dwa ni ej usytuowane wierz-cho ki po obu stronach wykresu. Obecna jest równie linia szyi -jej wygl d jest dowolny: mo e by lini p ask , skierowan wgór , lub dó . Szyja czy dna spadków, które maj swój pocz tekprzy lewym ramieniu a ko czy si na prawym ramieniu. K t na-chylenia linii szyi mówi nam o sile z jak na rynek wkracza jegopoda owa strona - nied wiedzie. Kiedy linia szyi ma charakterzni kuj cy zapowiada, e bie cy trend wzrostowy jest wyczer-pany i w nied ugim okresie nast pi jego odwrócenie.

Wykres 7. Formacje cenowe - formacja g owa i ramiona

Nieodzownym czynnikiem towarzysz cym formacji „g o-wa i ramiona” jest specyficzny uk ad wolumenu obrotów. G owakszta tuje si na ni szym poziomie obrotów ni lewe rami . Pra-we rami charakteryzuje si najni szym poziomem obrotów, co

43

wiadczy o powolnym wyczerpywaniu si kapita u inwestycyj-nego. Analizuj c ju w pe ni ukszta towan formacj „g owa iramiona”mo na z du ym prawdopodobie stwem okre li zasi gprzysz ych spadków.Aby to zrobi nale y odmierzy odleg ow pionie od szczytu g owy do linii szyi. Nast pnie przeprowa-dzi lini równoleg do osi rz dnych, przechodz c przez wy-znaczony punkt. Tym sposobem otrzymujemy maksymalny po-ziom na jakim powinny zako czy si spadki.

Odwrócona g owa i ramiona - jest to formacja sygnalizuj caodwrócenie trendu. Ma zastosowanie przy trendach spadkowych.Daje sygna o zako czeniu spadków i mo liwym pocz tku tren-du wzrostowego. Formacja ta jest lustrzanym odbiciem forma-cji "g owa i ramiona" wyst puj cej podczas trendów wzrosto-wych. W grze nale y stosowa analogiczne zasady jak przy for-macji poprzedniej.

Wykres 8. Formacje cenowe - formacja odwrócona g owai ramiona

44

Ukszta towanie si tej formacji wskazuje na wzrost kursu. Sk a-da si z trzech do ków, rodkowy z nich powinien znajdowa sinajni ej. Przy prawym ramieniu obserwuje si cz sto relatywnieniski wolumen obrotu, który gwa townie wzrasta po przebiciulinii szyi.

Formacja czworok ta - czworok t jest formacj sk adaj c siz dwóch równoleg ych linii wyznaczonych podobnie jakprzy tren-dzie horyzontalnym, przez co najmniej dwa punkty strefy konso-lidacji (dwa wierzcho ki zwy ek i dwa punkty zni ek cenowych -dwa do ki.

Wykres 9. Formacje cenowe - formacja czworok ta

Górna linia reprezentuje opór czyli miejsce gdzie strona popy-towa traci rodki oraz przekonanie do dalszego utrzymania wzro-stów. Natomiast dolna jest sygna em, e rynek jest wyprzedany iprawdopodobne jest wybicie w gór . Jak ka da formacja cenowarównie czworok ty s wspó zale ne od wolumenu obrotów. Je-eli wolumen ro nie przy zbli aniu si cen do linii oporu i linia

ta zostaje prze amana, mo liwe jest znaczne wybicie w gór . Gdy

45

wolumen maleje a spadki s kontynuowane do dolnej linii i zo-staje ona prze amana jest to sygna , e rynek jest s aby i istniejeprawdopodobie stwo dalszego „osuwania” si cen.

Bardzo wa ne jest, jak wielko generuje wolumen pod-czas przekraczania obu linii. Je eli jest on równy od 30% do50% redniej wolumenu z pi ciu ostatnich sesji jest to pozy-tywny sygna , obarczony du ym prawdopodobie stwem realiza-cji. Natomiast kiedy przy prze amywaniu linii oporu wolumenjest ni szy od redniej z pi ciu ostatnich sesji jest to sygna ,który mo na uzna za fa szywy.

Du rol odgrywaj równie ramy czasowe, które majswoisty wp yw na pó niejsze losy trendu. Gdy formacja czworo-k ta kszta tuje si w d u szym okresie czasu, to zwykle wybiciew gór lub w dó ma wi kszy zasi g.

Formacje trójk tów - do formacji uniwersalnych zalicza si for-macj trójk ta. Mo e ona sygnalizowa odwrócenie trendu lubjego kontynuacj . Trójk ty mo na podzieli na trzy zasadniczegrupy, w zale no ci od k ta tworzonego przez ich ramiona.

Tak wi c rozró nia si nast puj ce rodzaje trójk tów:- trójk ty symetryczne- trójk ty zwy kuj ce- trójk ty zni kuj ce.

Trójk ty symetryczne charakteryzuje to, e górna i dolna linia snachylone do siebie pod tym samym k tem. Trójk ty symetrycz-ne mówi nam o równowadze jaka istnieje na rynku i z du ymprawdopodobie stwem sygnalizuj kontynuacje trendu.

46

Wykres 10. Formacje cenowe - trójk t symetryczny

Trójk ty zni kuj ce charakteryzuj si poziom lini graniczn(dolna linia), natomiast ich górna linia jest skierowana w dó .K t nachylenia górnej linii mówi o wyczerpuj cym si kapitale"byków", a rosn cej przewadze „nied wiedzi”.Trójk ty zni kuj -ce zapowiadaj zwykle wybicie cen akcji w dó .

Wykres 11. Formacje cenowe - trójk t zni kuj cy

Trójk ty zwy kuj ce sk adaj si z poziomej linii górnej,natomiast dolna skierowana jest w gór . Zwy kuj ca dolna liniamówi o zmniejszaj cym zaanga owaniu nied wiedzi i rosn cej

47

przewadze byków. Nale y wi c spodziewa si wzrostów i wybi-cia cen w gór .

Wykres 12. Formacje cenowe - trójk t zwy kuj cy

Formacje flag - specyficznym rodzajem czworok tów s flagi.Tworz je dwie linie równoleg e skierowane w dó lub w gór .Istnieje zale no , e wybicia z tej formacji nast puj zwykle wkierunku przeciwnym do jej kierunku nachylenia.

Wykres 13. Formacje cenowe - flaga wznosz ca si

48

Wykres 14. Formacje cenowe - flagi opadaj ca

Podwójne szczyty i dna - formacja podwójnego szczytu jest spe-cyficznym rodzajem formacji cenowej i ma miejsce wtedy, gdyceny zwy kuj do poziomu na którym ukszta towa si poprzed-ni wierzcho ek. Formacja podwójnego dna wyst puje gdy cenyspadaj po raz drugi do poziomu poprzedniego do ka. Do identy-fikacji tych formacji pomocne s wska niki techniczne.

Wykres 15. Formacje cenowe - podwójny szczyti podwójne dno

49

Tak wi c, na podstawie powy szych informacji mo na dojdo wniosku, e analiza techniczna w swoim za o eniu okre lazasady, za pomoc których mo na w przybli eniu wyrazi wszyst-kie czynniki oddzia ywuj ce na ceny akcji, a zjawiska gie dowewed ug jej zwolenników wyprzedzaj zjawiska ekonomiczne.

LINIE TRENDU

Rynki kapita owe z wyprzedzeniem dyskontuj swoj przysz o .Wed ug zwolenników analizy technicznej ceny akcji s ustalanena podstawie relacji mi dzy kupuj cymi a sprzedaj cymi, mi -dzy popytem a poda (bykami a nied wiedziami). Natomiast wd u szym okresie kursy walorów s podporz dkowane trendomoraz zwi zanymi z nimi prawid owo ciami. Linie trendu s kla-syczn metod analizy technicznej. Identyfikuj one trend i dajsygna y do wej cia na gie d lub wyj cia z niej.

Na rynku papierów warto ciowych wyst puj trzy rodzajetrendów:- wzrostowe - gdy ceny akcji kszta tuj si na coraz wy szym

poziomie,- spadkowe - gdy ceny akcji kszta tuj si na coraz ni szym po-

ziomie,- formacje horyzontalne - gdzie wi ksza cz zwy ek i zni ek

kszta tuje si na zbli onym pu apie cenowym. Formacja hory-zontalna jest oznak stabilizacji rynku, jak równie mo e ozna-cza faz przej ciow pomi dzy trendem wzrostowym a spad-kowym lub odwrotnie.

Rynek charakteryzuje si cykliczno ci , czyli wyst powaniemokresowych zmian w kierunku ruchu cen. Reasumuj c, zasadyanalizy technicznej ujmuj w nieco inny sposób zjawiska zacho-

50

dz ce na rynkach papierów warto ciowych, ni to ma miejscew analizie fundamentalnej. Zwolennicy analizy technicznej od-wo uj si w praktyce do danych historycznych które nie majabezpo redniego zwi zku z dan spó k , lecz ujmuj zjawiska wsposób ogólny, za pomoc którego wszystkie zdarzenia mo napodporz dkowa pewnym utartymzasadom. W analizie technicz-nej du rol odgrywa równie psychologiczny aspekt inwesto-wania oraz podej cie do rynku w sposób ca o ciowy, jako do z o-onej struktury ludzkiej, gdzie sukces jest wnikliw analiz ludz-

kiej psychiki i zachowania w okre lonych sytuacjach.Linie trendu pozwalaj równie na wyznaczenie kana u trendo-wego. S to dwie równoleg e linie, w których górna przechodziprzez kolejne szczyty cenowe w danym okresie, a dolna przezdo ki korekt. Ka da z linii musi przechodzi przez przynajmniejdwa szczyty lub dwa do ki cenowe, aby mo na by o mówi o jejwiarygodno ci.

Wykres 16. Trend wznosz cy

51

Wykres 17. Trend opadaj cy

Wykres 18. Formacja horyzontalna

Im szerszy zasi g czasowy ma kana trendowy, mo emy s dzi ,e tym wi ksza jest si a uczestników rynku (byków w trendzie

wzrostowym i nied wiedzi w trendzie spadkowym) oraz wi kszeprawdopodobie stwo, e dany trend b dzie d u ej utrzymany. Ist-nieje równie zale no mi dzy k tem nachylenia linii kana utrendowego a ram czasow trendu.Im k t nachylenia jest wi kszy, tym kolejne rekordy - maksimacenowe b d ustanawiane pr dzej lub podczas rynku nied wie-

52

dzia kolejne spadki kszta tuj si w krótszym okresie czasu. K tnachylenia kana u trendowego informuje inwestorów równie otym czy linia trendu ma swoje potwierdzenie w rynku.Zawsze nale y pami ta , e wykre lenie kana u trendowego ni-gdy nie identyfikuje prawdziwo ci trendu.Aby mie pe en obrazrynku nale y pos u y si wieloma narz dziami.Trzeba wiedzie ,e trend jest ci le powi zany z obrotami. Pomocne w okre la-

niu trendu s równie rednie z dziesi ciu lub pi tnastu sesji,wykresy dzienne, tygodniowe i miesi czne, wska niki technicz-ne takie jak np. MACD, ROC, RSI. Dopiero po dok adnej anali-zie mo na okre li jaka si a dominuje w danym okresie na rynkui jakie emocje rz dz inwestorami.

Zalety analizy technicznej

Analiza techniczna w swoim za o eniu okre la zasady, zapomoc których mo na w przybli eniu wyrazi wszystkie czyn-niki oddzia ywuj ce na ceny akcji, a zjawiska gie dowe wed ugjej zwolenników wyprzedzaj zjawiska ekonomiczne. Rynki ka-pita owe z wyprzedzeniem dyskontuj swoj przysz o .Wed ug zwolenników analizy technicznej ceny akcji s ustalanena podstawie relacji mi dzy kupuj cymi a sprzedaj cymi, mi -dzy popytem a poda . Natomiast w d u szym okresie kursy wa-lorów s podporz dkowane trendom oraz zwi zanymi z nimi pra-wid owo ciami. Rynek charakteryzuje si równie cykliczno ci(falowaniu wed ug teorii Elliotta), czyli wyst powaniem okre-sowych zmian w kierunku ruchu cen.Zwolennicy analizy technicznej odwo uj si w praktyce do da-nych historycznych, które nie maj bezpo redniego zwi zku zdan spó k , lecz ujmuj zjawiska w sposób ogólny, za pomocktórego wszystkie zdarzenia mo na podporz dkowa pewnymutartym zasadom.

53

Analiza fundamentalna

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKAANALIZY FUNDAMENTALNEJ

Stosuj c analiz fundamentaln inwestor interesuje sijedynie emitentem papieru warto ciowego oraz otoczeniem eko-nomicznym, w którym on funkcjonuje. Poprzez zbadanie jegokondycji finansowej, jego silnych i s abych stron oraz perspek-tyw rozwoju, odpowiada sobie na pytanie czy warto zainwesto-wa w jego papiery warto ciowe. Kompleksowemu zbadaniukondycji emitenta towarzyszy analiza jego otoczenia makroeko-nomicznego i dzi ki temu pozwala to na wskazanie podmiotu,który ma najlepsze mo liwo ci wzrostu zysków w przysz o ci.Analiza fundamentalna jest form wyceny rynku kapita owegopolegaj c na ocenie procesów zachodz cych w otoczeniu ma-kroekonomicznym gie dy.Zwolennicy analizy fundamentalnej przy wyborze najbardziejatrakcyjnych spó ek odwo uj si m.in. do: badania zestawie okresowych oraz bilansów rocznych spó ek, analizowania prognoz przysz ych zysków spó ki, analizie zysków wypracowanych w danym okresie oraz ponie-

sionych strat, badaniu strategii rozwoju wybranej przez spó k .

Proces wyboru rodzaju inwestycji odnosi si równie do: ogólnej kondycji gospodarczej kraju, realizowanej przez rz d i bank centralny polityki monetarnej, analizy bran y, w której dzia a spó ka, silnych i s abych stron, szans i zagro e jakie stoj przed dan

spó k .

54

Wynika z tego, e analiza fundamentalna s u y do okre la-nia op acalno ci inwestycji w akcje spó ki na podstawie wszech-stronnej oceny spó ki z przesz o ci. Do wniosków dochodzi sipo analizie wyników z minimum trzyletniego okresu czasowegodzia alno ci spó ki. Dla osi gni cia zadawalaj cego rezultatupowinno si wyd u y do 5 lat projekcj czasow analizy wyni-ków spó ki. Tak wi c w przypadku GPW w Warszawie analitycydysponuj ju (dla cz ci spó ek) wystarczaj c ilo ci danychdo podejmowania decyzji.

Sens analizy fundamentalnej polega nie na wskazaniu firmdobrych, ale na wyselekcjonowaniu spó ek, które s lepsze niktokolwiek mo e przypuszcza , czy te s dzi .Analogicznie fir-my kiepsko postrzegane przez rynek mog stanowi doskona eokazje inwestycyjne, je li oczywi cie nie s a tak z e jak to sipowszechnie wydaje. Nie wystarczy zatem przeprowadzenie do-brej analizy fundamentalnej - zarobi mo na jedynie wtedy kie-dy przeprowadzona analiza jest lepsza ni analiza konkurencji.

Przeciwnicy analizy fundamentalnej bardzo cz sto podwa-aj mo liwo uwzgl dnienia bardzo du ej liczby ró nego ro-

dzaju ryzyk w sporz dzanej wycenie spó ki, w tym m.in. ryzykastopy procentowej zwi zanego ze zmian podstawowych stóp pro-centowych na rynku, ryzyka kursów walut na rynku, ryzyka si ynabywczej - zwane te ryzykiem inflacji, ryzyka politycznegozwi zanego ze zmianami legislacyjnymi, podatkowymi itp. Ana-liza fundamentalna nie jest metod idealn , cechuj j ró ne wady,które rzutuj na uzyskiwane efekty decyzji inwestycyjnych.Oto najwa niejsze z nich: za o enie, e spó ka, której zyski ros y do tej pory, b dzie umac-

nia si nadal - zyski spó ek nie rosn dlatego, e robi y to wniedalekiej przesz o ci, lecz dlatego, e spó ki s znakomiciezarz dzane, dysponuj coraz lepsz technologi i s wietniepromowane,

55

za o enie, e tempo wzrostu utrzyma si na obecnym pozio-mie,

w yciu gospodarczym nie wyst puj adne fluktuacje - w go-spodarce kapitalistycznej wyst puj ekspansje i recesje, któ-rych skutki odczuwaj niemal wszystkie przedsi biorstwa,

brak uwzgl dnienia faktu, e ceny rynkowe wyprzedzaj wie-dz fundamentaln .

Jedn z powa niejszych wad analizy fundamentalnej jestprzyjmowane za o enie o utrzymaniu si obecnych tendencjiujawnianych w raportach finansowych. W prawdziwym yciu go-spodarczym tendencje si zmieniaj , co powoduje, e progno-zowanie staje si znacznie utrudnione.

Analiza otoczenia makroekonomicznego

Wst pnym etapem analizy fundamentalnej jest okre leniestanu otoczenia gospodarczego i jego wp ywu na podejmowanedecyzje inwestycyjne. Centralne znaczenie w tego rodzaju anali-zie akcji ma poj cie wzrostu, gdy wzrost zysków i przep ywówpieni nych uwa any jest za podstawowy warunekwzrostu dywi-dend oraz cen akcji.

Analiza makroekonomiczna dostarcza danych wykorzysty-wanych w analizie bran owej i analizie przedsi biorstw, pozwalarównie prognozowa poziomy stóp procentowych oraz d ugo-terminowe trendy zmian wska ników P/E.Analitycy próbuj okre-li sektory gospodarki, które oferuj wy sze ni przeci tne

mo liwo ci osi gni cia zysku, a nast pnie odnie te informa-cje do konkretnych spó ek.

Bardzo du e znaczenie dla inwestora maj cykle gospodar-cze i zwi zane z nimi trendy. Cykliczno rynku akcji wyst pujeod 1961 roku i sta a si g ównym czynnikiem zniech caj cym

56

do inwestowania w drugiej po owie lat siedemdziesi tych orazna pocz tku lat osiemdziesi tych.

Analitycy pos uguj cy si analiz fundamentaln bardzodu wag przywi zuj do zysków osi ganych przez przedsi bior-stwa oraz do analizy otoczenia makroekonomicznego.

W analizie makroekonomicznej dokonuje si ogólnej oce-ny atrakcyjno ci inwestowania na danym rynku akcji. Atrakcyj-no ta zale y od sytuacji ekonomicznej, spo eczno - ekonomicz-nej, polityki gospodarczej i pieni nej kraju, w którym inwestorchce inwestowa , a zw aszcza ryzyka inwestycyjnego w danymkraju. Nast pnie przeprowadza si analiz sektorow , w którejdokonuje si oceny atrakcyjno ci inwestowania w spó ki nale-

ce di danego sektora gospodarki. Po wyborze sektora przy-chodzi kolej na analiz spó ek nale cych do danego sektora. Nawst pie dokonuje si analizy sytuacyjnej spó ki (na tle innychspó ek danego sektora). Ocenia si aspekty pozafinansowe, np.:

jako kadry zarz dzaj cej, nowoczesno produkcji, strategi spó ki, prowadzony marketing, itp.

atwo zauwa y , e ten etap analizy fundamentalnej nie jest atwydo praktycznego zastosowania przez indywidualnego pocz tku-j cego inwestora. Takiemu inwestorowi nale y poleci „drogna skróty”. Polega ona na przestudiowaniu gotowych analiz, któ-re s publikowane w czasopismach finansowych b d na kolum-nach finansowych dzienników.

57

Analiza finansowa

Szczególn rol w analizie fundamentalnej, przy wyborzenajatrakcyjniejszych spó ek, odgrywa analiza finansowa, któradzieli si na cztery podstawowe grupy technik inwestycyjnych.Pierwsz z nich jest badanie struktury pionowej i poziomej bi-lansu spó ki. Analiza ta zawiera si w okre leniu prawid owo cifinansowania dzia alno ci inwestycyjnej oraz sposobu finanso-wania rodków trwa ych, metody i prawid owo ci finansowaniazapasów bie cych, zdolno ci p atniczej spó ki oraz stosunkunale no ci do zobowi za . Pion bilansu okre la zatem dynamiki mo liwo ci rozwojowe spó ki, natomiast uk ad poziomy jejjako oraz warto rynkow .

Drugimsposobem jest analiza zmian w kapitale obcym spó -ki. Wysoko kapita u obcego obrazuje stopie bezpiecze stwafinansowego jakie posiada jednostka, informuje równie o wiel-ko ci kapita u, który pozostanie wewn trz jednostki po sp ace-niu przez ni bie cych zobowi za . Gdy kapita obcy kszta tujesi na wysokim poziomie wiadczy to o wysokim ryzyku inwe-stycyjnym i niesie za sob ewentualne niebezpiecze stwo dlaspó ki w razie niesp acenia zaci gni tych zobowi za . Optymalnsytuacj jest stan, gdy kapita obcy kszta tuje si na stosunkowoniskim poziomie, co pozwala na stwierdzenie, e dana jednostkajest w dobrej kondycji finansowej a naruszenie jej pozycji w ródkonkurencji jest ma o prawdopodobne.

Kolejnym rodzajem techniki inwestycyjnej jest okre le-nie przep ywów pieni nych spó ki. Jest to suma zysku i amor-tyzacji dla poszczególnych zada , które zosta y ju zako czone.Czynnik ten dostarcza informacji o ród ach i przeznaczeniu rod-ków pieni nych, rodzaju i sposobie finansowania inwestycji.

58

Analiza sprawozda finasowych

Z uwagi na wyst puj c na ogó w dzia alno ci gospodar-czej ci g o dane pochodz ce ze sprawozda finansowych przywycenie przedsi biorstw i analizie ryzyka. Dane ksi gowe wska-zuj na perspektywy rozwoju przedsi biorstwa, a tak e na trud-no ci, z którymi si ono boryka. W analizie finansowej wyko-rzystywane s ró ne ród a informacji, a cztery podstawowe to: rachunek zysków i strat bilans sprawozdanie ze stanu kapita u w asnego sprawozdanie z przep ywu rodków pieni nych

Dokumenty te sporz dza si , aby podsumowa dzia alnogospodarcz przedsi biorstwa w danym okresie lub w danym mo-mencie. Poni ej poddano analizie dwa pierwsze sprawozdania.To najwa niejsze sprawozdania finansowe przedsi biorstwa. Spo-rz dzone s w formie standardowej, uregulowanej przepisamiprawnymi. Jedynie rachunek przep ywów pieni nych nie maujednoliconej postaci (poza jego wersj publikacyjn ).

Bilans i rachunek wyników stanowi podstaw do staty-stycznej i dynamicznej oceny stanu i wyników finansowych przed-si biorstwa. Na ich podstawie sporz dzany jest rachunek prze-p ywów pieni nych. Du e znaczenie informacyjne maj notyuzupe niaj ce, dotycz ce kszta towania si wa niejszych pozy-cji bilansu i rachunku wyników. Wyja niaj one bli ej tre bi-lansu i rachunku wyników zarówno za pomoc liczb, jak i opiso-wo. Ich zakres jest zró nicowany w zale no ci od stopnia z o o-no ci dzia alno ci i sytuacji finansowej przedsi biorstwa orazpotrzeb informacyjnych kierownictwa i udzia owców.

59

Analiza rachunku zysków i strat

Rachunek zysków i strat jest przedmiotem analizy doty-cz cej nie tylko akcji zwyk ych, akcji uprzywilejowanych, aletak e obligacji.Analitycy dokonuj cy analizy fundamentalnej, przegl daj c ra-chunek zysków i strat mog uzyska odpowiedzi na nast puj cepytania: Jakie wyniki osi gn o przedsi biorstwo w ci gu wzgl dnie

d ugiego okresu (najcz ciej jest to 10 lat), a jakie w ostatnichlatach?

Czy przedsi biorstwo skutecznie kontroluje koszty?Czy tempo wzrostu jest sta e, czy mo e zyski ulegaj stopnio-

wemu zmniejszeniu?Czy poziom zysku w kolejnych latach podlega znacznym waha-

niom? Jaka jest rzeczywista baza powtarzaj cych si zysków, która

stanowi punkt wyj cia trafnych prognoz przysz ych wyników?

Analiza dynamiki danych rachunku zysków i strat pozwalaustali ogólne ród a osi gni tego wyniku finansowego przed-si biorstwa. Wzrost lub spadek zysku netto wi e si bowiem zezmianami poszczególnych rodzajów wyniku finansowego orazczynników na nie oddzia uj cych. Na przyk ad wzrost zysku nadzia alno ci operacyjnej wynika g ównie z wy szej dynamiki przy-chodów ze sprzeda y ni kosztów ich uzyskania, zysk brutto - zkorzystniejszego salda przychodów i kosztów finansowych wy-ników nadzwyczajnych, ostatecznie za zysk netto - z wysoko ciobowi zkowych obci e zysku. Odchylenia ujemne tych wska -ników mog by ród em zmniejszenia zysku lub powstania stra-ty netto.

60

Ocena struktury rachunku zysków i strat polega na ustaleniu po-szczególnych jego sk adników w ogólnej wielko ci przychodówze sprzeda y. W ten sposób wska niki struktury wyra aj jedno-cze nie poziom tych wska ników w stosunku do wielko ci wyj-ciowej. Odpowiednie wska niki struktury wyra a wówczas b d

przyk adowo: poziom kosztów uzyskania przychodów, poziom zysku na dzia alno ci operacyjnej, zyski brutto na dzia alno ci gospodarczej, poziom ogólnego zysku brutto poziom zysku netto i sk adników jego podzia u.

Zwróci tak e nale y uwag na zmian wska ników struk-tury, które okre laj odchylenia dodatnie lub ujemne, wskazuj cjednocze nie na przekszta cenia poszczególnych elementówosi gni tego wyniku finansowego

Analiza bilansu

Bilans to techniczny termin stosowany w rachunkowo ci.Mo na go okre li jako tabelaryczne zestawieni sald uzyskanychpo zamkni ciu ksi g prowadzonych zgodnie z zasadami rachun-kowo ci. Celem bilansu nie jest uj cie warto ci ekonomicznychczy inwestycyjnych, które wynikaj raczej z przep ywów gotów-kowych i rentowno ci przedsi biorstwa. Natomiast inwestor po-szukuje w nim informacji dotycz cych nast puj cych aspektów: pozycja przedsi biorstwa w zakresie kapita u obrotowego okre-

lona ró nymi wska nikami tego kapita u; wska niki te okre-laj zdolno przedsi biorstwa do regulowania bie cych zo-

bowi za , które maj by sp acone z maj tku obrotowego, ród a funduszy wykorzystanych do uzyskania aktywów przed-

si biorstwa (fundusze d ugoterminowe - zainwestowane przez

61

wierzycieli, posiadaczy akcji uprzywilejowanych i akcji zwy-k ych; fundusze krótkoterminowe - uzyskane od banków, zesprzeda y krótkoterminowych papierów d u nych, od faktorów,z tytu u kredytów kupieckich),aktywa przedsi biorstwa, które wskazuj na ród a jego zyskówi wiadcz o tym, jak zainwestowano kapita ,

dane wykorzystywane w cznej analizie bilansu oraz rachunkuzysków i strat, na podstawie których mo na: wyznaczy zysk istop zwrotu z ca ej kapitalizacji d ugoterminowej, obliczystop zwrotu z aktywów ogó em, obliczy stop zwrotu z kapi-ta u w asnego, porówna pozycje zysku zatrzymanego z bilan-su z zyskami relacjonowanymi dla okresu kilku lat w rachunkuzysków i strat.

Inwestorzy powinni rozumie informacje podawane w bi-lansie. Analiza bilansu ma na celu okre lenie bie cej pozycjifinansowej przedsi biorstwa, wysoko ci i charakteru zainwesto-wanego kapita u, róde zainwestowanego kapita u, sk adnikówkapitalizacji przedsi biorstwa oraz w po czeniu z analiz rachun-ku zysków i strat, stopy zwrotu z aktywów ogó em, z kapitaliza-cji kapita u w asnego.Analitycy m.in. poddaj badaniu struktur bilansu, która ma nacelu zbadanie struktury aktywów i pasywów oraz okre lenie re-lacji pomi dzy poszczególnymi grupami aktywów i pasywów.Badanie takie jest celowe przy za o eniu, e istnieje pewna pra-wid owa struktura bilansu przedsi biorstwa, w zale no ci od ro-dzaju prowadzonej dzia alno ci. Propozycje, które b d podle-ga badaniu, zale od dzia a podejmowanych przez zarz d przed-si biorstwa, ale s te silnie uzale nione od rodzaju dzia alno ciprzedsi biorstwa. Z tego wzgl du nie mo na poda wzorcowejstruktury bilansu, odpowiedniej dla ka dej firmy. Badaj c struk-tur bilansu przeprowadza si analiz pionow i poziom .

62

Tabela 3. Wska niki wyposa enia przedsi biorstwaw rodki gospodarcze

Tabela 4. Wska niki wyposa enia przedsi biorstwaw kapita y w asne i obci enia kapita ami obcymi

W SKA NIKI W YPOSA ENIA PRZEDSI BIORSTW A W RODKIGOSPODARCZE

NAZW A W SK A NIKA SPO SÓB USTALANIAUdzia trwa ych sk adników maj tku waktywach ogó em

100%*ogó emaktywatrwa ymaj tek

Udzia rzeczowych sk adników m aj tkuw aktywach ogó em

100%*ogó emaktywa

maj tkusk adnikirzeczowe

Udzia niem aterialnych sk adnikówmaj tku w aktywach ogó em

100%*ogó emaktywa

maj tkusk adnikilneniemateria

Udzia maj tku obrotowego w aktywachogó em

100%*ogó emaktywa

obrotowymaj tek

W ska nik elastyczno ci maj tku 100%*trwa ymaj tek

obrotowymaj tek

Udzia zapasów w aktywach ogó em 100%*ogó emaktywaogó emzapasy

Udzia nale no ci w aktywach ogó em 100%*ogó emaktywa

nale no ci

Udzia rodków pieni nych w aktywachogó em

100%*ogó emaktywa

pieni nerodki

Udzia krótkoterm inowych papierówwarto ciowych w aktywach ogó em

100%*ogó emaktywa

ewarto ciowpapieryinowekrótkoterm

WSKA NIKI WYPOSA ENIA PRZEDSI BIORSTWA W KAPITA YW ASNE I OBCI ENIA KAPITA AMI OBCYMI

NAZWA WSKA NIKA SPOSÓB USTALANIAWyposa enie przedsi biorstwa wkapita w asny

100%*ogó empasywaw asnykapita

Obci enie przedsi biorstwazobowi zaniami d ugoterminowymi

100%*ogó empasywa

nowed ugotermiiazobowi zan

Wyposa enie przedsi biorstwa wkapita sta y

100%*ogó empasywasta ykapita

Obci enie przedsi biorstwa kredytemkrótkoterminowym

100%*ogó empasywa

inowykrótkotermkredyt

Obci enie przedsi biorstwazobowi zaniami bie cymi

100%*ogó empasywa

bie ceiazobowi zan

63

Analiza sprawozdania z przep ywówrodków pieni nych

Sprawozdanie z przep ywów finansowych sporz dza si napodstawie danych w rachunku zysków i strat, bilansie, informa-cji dodatkowej oraz w oparciu o informacje o wybranych trans-akcjach, pochodz ce bezpo rednio z ewidencji ksi gowej firmy,a odnosz cej si w szczególno ci do dzia alno ci inwestycyjneji finansowej.Celem analizy sprawozdania z przep ywów rodków pieni nychjest udzielenie odpowiedzi na nast puj ce pytania: jakimi rodkami pieni nymi dysponowa a firma w okresie

sprawozdawczym?

z jakich róde pochodzi y te rodki?

w jaki sposób rodki te zosta y wykorzystane?

W ramach wst pnej analizy sprawozdania z przep ywówrodków pieni nych przeprowadza si równie badanie struktu-

ry wp ywów i wydatków przedsi biorstwa.Analizy takiej mo nadokona uwzgl dniaj c rodzaje dzia alno ci oraz rodzaje zasila-nia przedsi biorstwa w rodki pieni ne. Warto poznawczsprawozdania z przep ywów rodków pieni nych zwi ksza ana-liza oparta na odpowiednich wska nikach finansowych, obrazu-j cych „gospodark pieni n ” firmy - analiza wska nikowa. Sta-nowi ona podstaw dynamicznej oceny p ynno ci finansowej.Wska niki, b d ce przedmiotem tej analizy, mo na podzieli nadwie grupy:1) wska niki wystarczalno ci gotówki,2) wska niki wydajno ci gotówkowej firmy.

Wska niki pierwszej grupy wykorzystywane s do ocenyzdolno ci generowania rodków pieni nych z dzia alno ci ope-

64

racyjnej dla pokrycia potrzeb inwestycyjnych, sp aty zad u eniai wyp aty dywidend. Podstawowe znaczenie w tej grupie mawska nik ogólnej wystarczalno ci gotówki, wyra ony wzo-rem:

Wska nik równej jedno ci lub od niej wi kszy oznacza, e przed-si biorstwo wypracowa o w ramach dzia alno ci operacyjnejdostatecznie du o rodków pieni nych, aby sfinansowa wydatkiw zakresie dzia alno ci inwestycyjnej i finansowej, bez si ganiado dodatkowych, zewn trznych róde finansowania. Je eliwska nik kszta tuje si poni ej jedno ci (zw aszcza gdy przyj-muje wielko ujemn ) niezb dne jest zwi kszenie kapita óww asnych (np.: w drodze dodatkowej emisji akcji lub uzupe nia-j cych dop at w a cicieli) lub te zwi kszenie zad u enia (zaci -gni cie kredytów i po yczek).Druga grupa wska ników obejmuje wska niki wydajno ci gotów-kowej firmy.W zale no ci od przyj tej podstawy odniesieniawyró ni mo na:- wska nik wydajno ci gotówkowej sprzeda y- wska nik wydajno ci gotówkowej zaanga owanego kapita u(maj tku)

Wska nik wydajno ci gotówkowej sprzeda y stanowi stosu-nek rodków pieni nych netto z dzia alno ci operacyjnej do przy-chodów ze sprzeda y:

neinwestycyjwydatkidywidendwyp atazad u eniasp atajoperacyjnedzia al.znettopieni nerodki

100*sprzeda yzeprzychody

joperacyjnedzia aln.znettopieni nerodki

65

Przychody powinny zawiera przychody operacyjne, a wi c przy-chody ze sprzeda y produktów i towarów oraz pozosta e przy-chody operacyjne. Wska nik ten wyra a wielko rodków pie-ni nych, wypracowanych przez dzia alno operacyjn , przypa-daj cych na jednostk (np. 1 PLN) przychodów operacyjnych.Im wy szy poziom wska nika tym wy sza wydajno gotówkowasprzeda y.

Wska nik wydajno ci gotówkowej zaanga owanego ka-pita u (maj tku) jest relacj rodków pieni nych netto z dzia-alno ci operacyjnej do przeci tnego stanu maj tku (kapita u)

zaanga owanego w dzia alno ci operacyjnej:

Wska nik ten informuje o wielko ci rodków pieni nych,wygospodarowanych w dzia alno ci operacyjnej, przypadaj cychna jednostk kapita u (maj tku) zaanga owanego w dzia alno cioperacyjnej. Po dany jest wzrost wska nika oznaczaj cy wy-sza wydajno gotówkow maj tku lub kapita u.

Analiza wska nikowa

Najpopularniejsz i najcz ciej stosowan metod ocenyatrakcyjno ci spó ek w analizie fundamentalnej jest analizawska nikowa.Konstruowanie wska ników opiera si na danych uzyskiwanychm.in.: z bilansów, zestawie zysków i strat, raportów okresowych,przep ywów finansowych. Wska niki analizy fundamentalnej sodzwierciedleniem wszelkich procesów zachodz cych wewn trzspó ki i okre laj posiadane przez ni kapita y, jej p ynno fi-nansow , stop zwrotu z inwestycji, stop zysku przypadaj cego

100*(kapita u)maj tkustanprz ci tny

joperacyjnedzia aln.znettopieni nerodki

66

na jedn akcj . Podstawowym celem analizy sprawozda finan-sowych jest wykrycie istotnych zale no ci wynikaj cych zhistorycznych i bie cych danych ksi gowych, tak aby atwiejby o trafnie oszacowa prawdopodobie stwo osi gni cia przezprzedsi biorstwo ró nych wyników i oceni jego si finansow .Wska niki stosowane w analizie wska nikowej mo na podzielina cztery grupy: rentowno ci wyp acalno ci krótkoterminowej wyp acalno ci d ugoterminowej warto ci

Do najcz ciej u ywanych wska ników nale :Cena / Zysk

P/E (Price earnings ratio) jest najcz ciej stosowanym narz -dziem. Okre la stosunek ceny rynkowej akcji, do zysku przypa-daj cego na jedn akcj . Wyra a si nast puj cym wzorem:

Wysoko wska nika okre la atrakcyjno danej spó ki. Im ni -sza jest jego warto , tym akcje s bardziej niedowarto ciowanew stosunku do zysku wypracowanego przez spó k i przypadaj -cego na jedn akcj , jednocze nie bardziej op aca si je kupi .Niski wska nik P/E wiadczy równie o stabilnej pozycji spó kina rynku.

Szczególn uwag nale y zwraca na ten wska nik w krót-kim okresie czasu. Jego spadek mo e by efektem wzrostu zy-sku netto wypracowanego przez spó k co jest pozytywnym sy-gna em dla inwestorów i wiadczy o dobrej kondycji finanso-wej.

akcjjednnanettozyskakcjirynkowacenaP/E

67

Dla rynków rozwini tych rednia warto wska nika P/E liczo-nego dla wszystkich bran kszta tuje si w przedziale od 8 do 15. Cena / Warto ksi gowaKolejnym wska nikiem jest Cena / Warto ksi gowa (P/BV -Price/Book value per share). Jest on odbiciem rynkowej warto-ci maj tku spó ki. .

Wyra a si go nast puj cym wzorem:

Warto ksi gowa jest to maj tek spó ki pomniejszony o jejzobowi zania. Dlatego im bardziej jednostka korzysta z kapita uobcego (np. kredytów), tym wska nik ten b dzie kszta towa sina ni szym poziomie.

Gdy spó ka anga uje w swoj dzia alno posiadany przezsiebie maj tek, tym samym nie korzysta z kapita ów, które po-chodz z zewn trz (kapita obcy), to wska nik P/BV b dzie wy-szy.

Niska warto wska nika oznacza, e spó ka osi ga stosun-kowo ma e zyski, a posiadany przez ni maj tek nie jest w pe niwykorzystywany. Natomiast zbyt wysoka warto wska nika jestsygna em mówi cym o przewarto ciowaniu akcji spó ki, co mo edoprowadzi do znacz cej korekty cenowej jej akcji. Niestetyoptymalna warto tego wska nika nie zosta a ustalona, tym sa-mym nie mo na okre li wielko ci przybli onego ryzyka inwe-stycyjnego przy zakupie wybranych akcji. .

W realiach Warszawskiej Gie dy Papierów Warto ciowychwska nik ten kszta tuje si w przedziale od 0,25 do 10,96 (danez 14.07.2000).

akcjijednejksi gowawartoakcjirynkowacenaBV/P

68

Bie cy wska nik p ynno ci

Trzecim narz dziem jest bie cy wska nik p ynno ci, wyra anywzorem:

Wska nik ten mówi ile razy warto maj tku obrotowego posia-danego przez spó k przewy sza kwot zobowi za bie cych.Jego optymalna warto powinna zawiera si w przedziale od 1do 2. Je eli jego warto jest wy sza lub ni sza od podanychwy ej warto ci, mówi to o z ej kondycji finansowej spó ki, nie-efektywno ci w zarz dzaniu posiadanymi kapita ami lub o brakugospodarno ci w wydatkowaniu pieni dzy na jej dzia alno . Niskipoziom wska nika mo e równie wiadczy o realizowanym przezspó k agresywnym planie rozwoju (systematycznie zwi ksza-j ce si zyski). W tej sytuacji jest to pozytywny sygna dla inwe-storów.

Wska nik ogólnego zad u enia spó kiWska nik ten informuje o ogólnym zad u eniu spó ki. Przy jegokonstruowaniu inwestorzy pos uguj si nast puj cym wzorem:

Wska nik ten obrazuje mo liwo ci finansowe przedsi biorstwado sp aty zobowi za jakie zosta y zaci gni te w danym okresie.Jego wysoka warto mówi o braku rodków w maj tku spó kina pokrycie bie cych zobowi za i wiadczy o du ym ryzykufinansowym. Optymalna warto tego wska nika kszta tuje si wprzedziale od 0,55 do 0,70.

bie cepasywabie ceaktywaBWP

ogó emaktywaogó emiazobowi zanWOZ

69

Wska nik zysku przypadaj cego na jedn akcjWska nik zysku przypadaj cego na jedn akcj (EPS) jest narz -dziem ujmuj cym ogólnie zysk wypracowany przez spó k naka dy wyemitowany przez ni walor. Wyra a si go nast puj -cym wzorem:

Kiedy wielko wska nika ro nie, tym samym zysk na jedn ak-cje ro nie, wiadczy to o dobrej kondycji finansowej spó ki orazperspektywie dynamicznego rozwoju w przysz o ci. Jednocze-nie spó ka ta staje si atrakcyjna dla inwestorów, gdy pozwala

im liczy na mo liwo uzyskiwania coraz wi kszych zysków, zposiadanych przez nich akcji tej spó ki, w kolejnych latach.

Wska nik stopy dywidendy

Kolejny wska nik okre la wysoko stopy dywidendy. Na jegopodstawie mo na okre li korzy ci jakie p yn z posiadania ak-cji danej spó ki. Liczy si go na podstawie nast puj cego wzoru:

Optymalna warto wska nika to 4,7% do 8% w kilku kolejnychlatach.Zbyt wysoka warto tego wska nika wiadczy o du ym brakugospodarno ci spó ki, co w przysz o ci mo e zaowocowa k o-potami finansowymi, zwi zanymi z brakiem funduszy na pokry-cie bie cych kosztów dzia alno ci. Niska warto wska nikaoznacza, e spó ka ma k opoty finansowe i niski poziom wyp a-canej dywidendy pozwala jej na zdobycie dodatkowego kapita u

akcjiychwyemitowanliczbanettozyskZNA

akcjirynkowacenaakcjjednnadywidendaWSD

70

na pokrycie bie cej dzia alno ci, lub wyrównanie wcze niejponiesionych strat.

Wska niki rotacji rodków trwa ychDo wska ników w analizie fundamentalnej zalicza si równiewska niki rotacji rodków trwa ych oraz maj tku obrotowego.Pierwszy z nich obrazuje stopie efektywno ci wykorzystaniarodków trwa ych przez spó k . Oblicza si go wed ug wzoru:

Stosunek obu warto ci informuje ile razy sprzeda netto jestwy sza od rodków trwa ych zaanga owanych w dzia alno spó -ki. Gdy jednostka posiada maj tek w znacznym stopniu ju za-mortyzowany to automatycznie wska nik b dzie wy szy. Nato-miast je eli maj tek spó ki nie uleg jeszcze znacznemu zu y-ciu, to wska nik b dzie kszta towa si na ni szym poziomie.Takie uj cie wska nika pozwala oceni mo liwo ci rozwoju spó -ki i jej hipotetyczne przysz e zyski. Inwestycja w akcje danegopodmiotu staje si zatem op acalna gdy wska nik ten kszta tujesi na stosunkowo niskim poziomie lub oscyluje wokó redniejobliczanej dla bran y, w której dzia a spó ka.

Wska nik rotacji maj tku obrotowego

Wska nik rotacji maj tku obrotowego informuje z jak cz sto-tliwo ci w spó ce nast puje odnawianie tego maj tku, poprzezsprzeda jej sk adników. Oblicza si go wed ug nast puj cegowzoru:

nettotrwa eaktywanettosprzedaWRST

obrotowymaj teknettosprzedaWRMO

71

Wysoka warto wska nika, w krótkim okresie wiadczy odobrej kondycji finansowej spó ki. W uj ciu d ugoterminowym,taki stan wiadczy o braku p ynno ci w wymianie maj tku obro-towego, co nie jest korzystne dla firmy, gdy ca y jej maj tekzosta zamro ony a jego odnawialno zosta a wstrzymana. Ni-ski poziom wska nika mówi o zbyt cz stej wymianie maj tkuobrotowego, co mo e mie odzwierciedlenie w zachowaniurytmiczno ci produkcji, a co za tym idzie cz stotliwo ci sprze-da y oraz osi ganych z niej przychodów. Co prawda istniej spó kiktóre odznaczaj si bardzo du sezonowo ci sprzeda y wy-tworzonych produktów, ale s to nieliczne wyj tki. Tak wi c wwi kszo ci wypadków niski wska nik obni a atrakcyjno spó -ki w oczach inwestorów i raczej nie zach ca do zakupu jej akcji.Interpretacje poszczególnych wska ników wynikaj ze znacze-nia elementów bilansu i rachunku zysków i strat, wchodz cych wsk ad poszczególnych relacji. Kluczem do prawid owej interpre-tacji wska ników jest zrozumienie znaczenia pozycji wchodz -cych w sk ad poszczególnych relacji. Jest ono równie warun-kiem szukania opracowania w asnych konstrukcji wska nikóworaz zrozumienia subtelnych cz sto ró nic pomi dzy ich ró ny-mi odmianami. Nale y równie pami ta , e analiza pojedynczychwska ników nie upowa nia jeszcze do wyci ganie jednoznacz-nych wniosków. Przedsi biorstwo stanowi jeden z o ony orga-nizm i dokonywana analiza musi by kompleksowa, oparta nawszystkich dost pnych informacjach, nie tylko tych zawartychw sprawozdaniach finansowych.

Interpretacja wska ników jest mo liwa tylko dzi ki porów-naniom obliczonych warto ci z pewnymi warto ciami bazowy-mi. Owe warto ci bazowe podlegaj zmianom w czasie, a ponad-to s najcz ciej ró ne dla ka dego zainteresowanego przedsi -biorstwa, ze wzgl du na specyfik bran y, w jakiej ono dzia a.

72

Pierwsze zakupy na gie dzie

Kiedy okre lisz ju rentowno danej spó ki, wybierz si nazakupy. Musisz wiedzie ile chcesz zainwestowa w dan aukcjna pocz tek, poniewa ka da kolejna transakcja b dzie kosztowaCi dodatkowe op aty - prowizje. Oczywi cie nie oznacza to, enie mo eszpó niej dokupowa kolejne akcje,nawet tej samej spó ki(zw aszcza, kiedyTwoja pierwotna spó ka dobrze si rozwija i przy-nosi coraz wi kszy zysk). Zakupy na gie dzie przeprowadzasz po-przez dom maklerski, z tym z kolei mo esz si skontaktowa bez-po rednio, telefonicznie lub za pomoc Internetu. Najcz stszym inajwygodniejszym jest oczywi cie sposób zakupów przez Inter-net. W zale no ci od drogi przez jak dokonasz zakupów dosta-niesz potwierdzenie zleconych przez siebie zakupów.

Potwierdzenie dla z o enia zlece na drodze bezpo redniej

73

Sprzeda papierów warto ciowych

Praktycznie identyczna sytuacja pojawia si , kiedy sprze-dajesz papiery warto ciowe. Istniej - tak, jak wcze niej trzy mo -liwo ci sprzeda y akcji lub innych papierów warto ciowych - bez-po rednio, telefonicznie, lub przez Internet.Kiedy sprzedasz swoje papiery warto ciowe, praktycznie od razupo zrealizowaniu zlecenia na Twoim rachunku inwestycyjnymznajd si rodki pieni ne. Mo esz je wyp aci lub ponowniezainwestowa . Podczas wyp aty rodków pieni nych otrzymaszpotwierdzenie wydania pieni dzy z naszego konta.

POTWIERDZENIE TO NALE YZACHOWA JAKO DO-WÓD DO PÓ NIEJSZYCH ROZLICZE

74

Zlecenie sprzeda y papierów warto ciowychprzez Internet

Kiedy wybierzesz opcj sprzeda y papierów warto cio-wych przez Internet, musisz pami ta o w a ciwym wype nieniuzlecenia sprzeda y. Je eli w Twoim portfelu istnieje wi cej nijeden walor, b dziesz oczywi cie posiada wi ksze mo liwo cimanewrów na swoim koncie inwestycyjnym. Przedstawiony po-ni ej rysunek prezentuje zlecenie sprzeda y jednego waloru -pakietu akcji firmy MIESZKO. Kiedy decydujesz si sprzedadost pne przez siebie akcje, musimy pami ta o tym, e mo eszje sprzeda na dwa sposoby:- pierwszy z nich, to sprzeda waloru poprzez wpisanie tzn. limi-

tu, czyli ceny, poni ej której akcja nie zostanie sprzedana. Je-eli cena b d ca na gie dzie nie zostanie osi gni ta, Twój pa-

pier warto ciowy nie zostanie dopuszczony do sprzeda y i wefekcie ko cowym zostanie odrzucony z trybu sprzeda y.

- druga mo liwo to sprzeda poprzez opcj PKC (Po ka dejcenie), sprzedaj c akcje w tej opcji, musisz pami ta o tym, epójd za tak cen , za jak znajda si nabywcy na nie (czyli zatak cen , jaka akurat b dzie na gie dzie). Bardzo istotn sprawpozostaje tak e wa no zlecenia, czyli termin w jakim sys-tem b dzie próbowa spieni y Twoje papiery warto ciowe.

75

Za ka dym razem, kiedy przeprowadzasz na swoim rachun-ku inwestycyjnym jakiekolwiek ruchy, zawsze pozostaje na nimlad. Co miesi c oraz na zako czenie ka dego roku kalendarzo-

wego otrzymasz zestawienie wszystkich swoich operacji, któreprzeprowadzi e na swoim rachunku inwestycyjnym. Dotyczy totak e operacji anulowanych - czyli takich, których nie uda o namsi zrealizowa .

Wzór pisma podsumowuj cego nasz dzia alno na rachun-ku inwestycyjnym

76

Zamykanie rachunku inwestycyjnego

Rzadko si zdarza, e w tym samym roku otwierasz i zamy-kasz rachunek inwestycyjny. Jednak teoretycznie istnieje takamo liwo ci. Je eli ju nie interesuje Ci prowadzenie rachunkuinwestycyjnego przez dany dom maklerski, sk adasz dyspozycjezamkni cia rachunku inwestycyjnego.

NALE YSPRAWDZI COJAKI OKRES DOM MAKLERSKINALICZAPIENI DZE ZAPROWADZENIEKONTA. NAJCZ -CIEJ OP ACAMYPROWADZENIE RACHUNKUINWESTY-CYJNEGONAPOCZ TKUROKUKALENDARZOWEGO

Tam gdzie zysk, tam i fiskus...

77

Smutne to, ale w tym rozdziale musimy porozmawia o fi-skusie. Je eli uda nam si wypracowa zysk z gry naszymi papie-rami warto ciowymi, którymi obracamy na rynku, to b dziemymusieli si nim podzieli z fiskusem. Wed ug stawki obowi zu-j cej w Polsce uszczuplimy swój dochód o 19%, czyli z ka dych100 z musimy odda Pa stwu 19 z . W jaki sposób zostanie toprzeprowadzone: dom maklerski prze le na nasz adres - najpó -niej do 1 marca ka dego roku zeznanie, które stwierdzi ile zaro-bili my, obracaj c naszymi akcjami. Wszystkie dane liczbowedla fiskusa b d znajdowa y si na tym dokumencie. Nasze zada-nie ogranicza si tylko do przepisania ca o ci na arkusz zeznaniapodatkowego PIT i wymno enia zysku przez 19% stawk podat-ku. Mo e si zdarzy e dom maklerski zrobi to za nas.

Poni ej prezentuj wzory PITów: 8C - który przesy a namdom maklerski oraz PIT 38, którym my rozliczamy si z Urz -dem Skarbowym. PIT 8C jest tylko rozliczeniem dla nas, i niemo emy go przes a bezpo rednio do Urz du Skarbowego, do-piero dane przepisane na PIT 38 mog by adresowane do US.

DOM MAKLERSKI MA OBOWI ZEK PRZES A ZEZNA-NIE NANASZADRES, NAWET JE ELI NIE JESTE MY JU

JEGO KLIENTAMI, AW DANYM ROKU ROZLICZENIO-WYM KORZYSTALI MYZJEGO US UG !!!!

78

79

80

81

82

Przydatne ród a informacji ekonomicznych

Ka dy, kto chce kontrolowa sytuacj , nie tylko swoichpapierów warto ciowych, ale i ca ej gie dy oraz gospodarki,powinien zasi ga opinii oraz przeprowadzi analizy.

Poni ej prezentuj ród a, z których mo na pozyska po-trzebne informacje:

Prasa bran owa: Strony internetowe:

Forbes parkiet.com.plPrawo i Gospodarka expaner.plParkiet bankier.plPlus Biznesu biznes.interia.plRzeczpospolita biznes.onet.plGazeta Wyborcza gielda.wp.pl

euromoney.plgielda.hoga.pl

Program telewizyjne:

Fakty, ludzie, pieni dze emisja w TVN w poniedzia kiw godzinachwieczornych

Plus, minus emisja w TVP we wtorki w godzinachwieczornych

Bilans programekonomiczno - gospodarczyemitowanyw stacji TVN24

Kurier gospodarczy program emitowanyw TVP 3

83

Bibliografia

1. P. Pa ac, Praca dyplomowa:Analiza techniczna i analiza fundamentalna wwarun-kach polskich, Rzeszów 2002.

2. http://www.newtrader.pl/Historia-gieldy-w-Polsce,about_3,2.php3. Magazyn Forbes4. http:/www.gazeta.pl

Spis wykresów, tabel i rysunków

Wykres 1. Wska nik MACD - notowania spó ki Exbud S.................................30Wykres 2. Wska nik RSI - notowania spó ki Exbud S.A..................................32Wykres 3. Wska nik ROC - notowania spó ki Exbud S.A................................35Wykres 4. Wska nik CCI - notowania spó ki Exbud S.A.................................36Wykres 5. Wska nik OBV - notowania spó ki Exbud S.A................................38Wykres 6. rednia ruchoma....................................................................................40Wykres 7. Formacje cenowe - formacja g owa i ramiona...................................42Wykres 8. Formacje cenowe -formacja odwrócona g owa i ramiona................43Wykres 9. Formacje cenowe - formacja czworok ta...........................................44Wykres 10. Formacje cenowe - trójk t symetryczny............................................46Wykres 11. Formacje cenowe - trójk t zni kuj cy.................................................46Wykres 12. Formacjecenowe - trójk t zwy kuj cy................................................47Wykres 13. Formacje cenowe - flaga wznosz ca si .............................................47Wykres 14. Formacje cenowe - flagi opadaj ca......................................................48Wykres 15. Formacje cenowe - podwójnyszczyt i podwójne dno...................48Wykres 16. Trendwznosz cy...................................................................................50Wykres 17. Trend opadaj cy....................................................................................51Wykres 18. Formacja horyzontalna.........................................................................51

Tabela 1. Wybranedomymaklerskie wPolsce...........................................................17

Tabela 2. Podzia wska nikówanalizytechnicznej wgA. Edlera.............................28

Tabela 3. Wska niki wyposa enia przedsi biorstwa w rodki gospodarcze.........62

Tabela 4. Wska niki wyposa enia przedsi biorstwa w kapita y w asne i obci eniakapita ami obcymi..........................................................................................................62

84