KULISY KATASTROFY POWSTANIA WARSZAWSKIEGO 1944Wybrane publikacje i dokumenty

Wydane z okazji 65 rocznicy Powstania Warszawskiego dedykowane modemu pokoleniu Polakw ku rozwadze

Egzemplarz bezpatny

Wydane z inicjatywy nieformalnej grupy byych onierzy Armii Krajowej, Powstacw Warszawskich, ktrzy przed odejciem na Wieczn Wart postanowili przekaza modszym pokoleniom swoje wspomnienia i refleksje na temat Powstania Warszawskiego. Do swoich refleksji doczyli szereg publikacji historykw i wiadkw wydarze, ktre ukazay si w prasie krajowej i emigracyjnej i ktre oddaj w sposb niezafaszowany cel, przebieg i skutki Powstania. Publikacje te stanowi przeciwwag dla oficjalnej wykadni Powstania i polityki historycznej uprawianej przez kolejne Rzdy III RP, wprowadzajcej w bd opini publiczn. Wikszo prezentowanych publikacji zostaa zaczerpnita z witryny internetowej www.powstanie.pl, powstaej w 2005 roku. Celem inicjatorw wydania ksiki jest zachowanie zawartych tam treci i rozpowszechnianie ich za porednictwem bibliotek. Jest to wydanie niskonakadowe i nie komercyjne. Niniejsze wydanie ksikowe jest dostpne w Internecie w formacie PDF pod adresem: www.powstanie.pl Inicjatorzy wydania dzikuj serdecznie Pani Agnieszce Dziatlik za wielki wkad pracy przy udzieleniu nam merytorycznej pomocy. Podzikowania dla Biblioteki Polskiej w Montrealu za udostpnianie bogatych zbiorw oraz Panu Derrick Marczynski z Electronic Museum Canada za wskazanie wanych dokumentw.

Opracowanie antologii i wybr zdj: dr Jan Sidorowicz, Montral Kontakt: Jan.Sidorowicz@gmail.com Rok wydania: 2009 Wydawca: Nieformalna grupa b.Powstacw Warszawskich, Nowy Jork ISBN 978-83-927982-0-0 Nakad 60 egzemplarzy (egzemplarze bezpatne) Druk: Drukarnia cyfrowa Studio1, Zielona Gra, Reja 7

SPIS TRECIWSTP Kulisy podejmowania decyzji o wywoaniu Powstaniu Pawe Wieczorkiewicz Obkana koncepcja Powstania Jan Sidorowicz Powstanie Warszawskie bez niedomwie Andrzej Solak Powstanie Warszawskie mitologia zrywu Jan Nowak-Jezioraski Kulisy podejmowania decyzji o wybuchu Powstania Jan Matachowski Kulisy genezy Powstania Warszawskiego Jan Ciechanowski Rozmowa z gen. Borem-Komorowskim Lech Maewski Duet legionowych generaw a wybuch Powstania Witold Babiski Stosunek gen. Sosnkowskiego do Powstania Dariusz Baliszewski Przerwa t rze ! Jan Kurdwanowski Tajny dokument z 28 lipca i oszukaczy rozkaz Bora-Komorowskiego z 1 sierpnia 1944 Jan Kurdwanowski - Dekonspiracja warszawskich oddziaw AK przyczyn popiesznego wydania rozkazu do walki Adam Bie Notatki z Powstania Warszawskiego Jan Nowak-Jezioraski Zwierzenia gen. Okulickiego po Powstaniu Janusz Zawodny - Wywiad gen. Borem-Komorowskim w 1965 roku WNIOSKI Wspomnienia i refleksje Powstacw Jan Kurdwanowski Mrwka na szachownicy (wyjtki z ksiki) Wiesaw Chrzanowski W imi czego ta ofiara? Stanisaw Mazurkiewicz Zgrupowanie Radosaw na Woli fragment 171 207 212 144 148 159 161 162 132 7 15 48 60 68 79 95 107 126 5

Magdalena Grodzka-Gukowska Relacja kobiety-strzelca wyborowego Jerzy Malewicz - Moje wspomnienia z walk na Woli i Starym Miecie Post na forum portalu Onet Opis walk na Ochocie Kamstwa gen. Chruciela ("Montera") w prasie emigracyjnej w Londynie Dokumenty, bilans, oceny i porwnania Br-Komorowski da zrzutw broni wprost w rce niemieckie Dramat lotnikw dokonujcych zrzutw broni z baz we Woszech Kuriozalne depesze Komendy Gwnej AK i Delegata Rzdu J. Sidorowicz Co sie dziao na wschd od Wisy podczas Powstania? Lech Maewski Faszywa synteza Normana Daviesa Marian Stpie Najwiksze nieszczcie i wyrana zbrodnia Marek Getter Straty ludzkie w Powstaniu Maria Lurie Jak roztrzelano mnie z moimi dziemi 5 sierpnia na Woli Antoni Czarkowski - O czterech mczyznach co przeyli rozstrzelanie i ukrywali si w gruzach od pocztku sierpnia do 26 listopada 1944 Pawe Skibiski Pius XII o Powstaniu Warszawskim ( fragmenty) Jan Sidorowicz List otwarty do dr Andrzeja Kunerta Jan Sidorowicz Akty oskarenia na proces czterech

221 228 232 233

239 241 245 248 257 261 267 275

279 303 308 314

Jan Sidorowicz Powstanie w Warszawie, a powstania w Paryu i Pradze 319 Dzisiejsze oceny Powstacw Nie byo szansy na sukces EPILOG Warta polecenia literatura dotyczca Powstania Warszawskiego Kamienie krzycz - Bronisaw Wojciech Linke (grafika) 323 333 335 336

Dzwon imienia gen. Antoniego Chruciela WSZYSCY KTRZY ROZPOCZLI WALK WIEDZIELI, E ID NA PEWN MIER, POZOSTALI ZAZDROCILI POLEGLYM. NADZIEMSKA SIA ROZPROMIENIAA SERCA. Antoni Chruciel "Monter" Polska Walczca, Londyn, dnia 20 sierpnia 1945

Pomnik gen. Leopolda Okulickiego W WARSZAWIE MURY BD SI WALI I KREW POLEJE SI STRUMIENIAMI, A OPINIA WIATOWA WYMUSI NA RZDACH TRZECH MOCARSTW ZMIAN DECYZJI Z TEHERANU Gen. Leopold Okulicki wypowied na naradzie Komendy Gwnej AK w lipcu 1944 (wedug zachowanych stenogramw)

Kulisy podejmowania decyzji o wywoaniu Powstaniu MOTTO: Nard naprawd mski nie walczy nigdy do ostatniej kropli krwi. Na tym polega prawdziwy patriotyzm, patriotyzm obdarzony instynktem ycia, nakazujcym cierpliwo, ostrono, powcigliwo, subtelno taktyczn w deniu do celu zasadniczego. My natomiast tak bardzo tsknimy do wielkoci, do walki Stefan Kisielewski o Powstaniu Warszawskim, Tygodnik Powszechny , 24 .09.1945 (fragment)

WSTP Cigle pozostaje niezwykle trudnym dotarcie do wiadomoci spoecznej, e Powstanie Warszawskie posiada dwa aspekty. Z jednej strony niebywaego bohaterstwa Powstacw i powiecenia ludnoci cywilnej - z drugiej strony kompromitujcego braku wyobrani politycznej, nieodpowiedzialnoci i ignorancji zawodowej pomysodawcw Powstania - bo nie mona ich nazywa dowdcami. Prawda jest taka, e onierze AK zaufali przywdcom Powstania, e poprowadz ich do zwycistwa, czyli pokonania garnizonu niemieckiego w Warszawie - a ci poprowadzili ich do z gry ZAPLANOWANEJ KLSKI. Okulicki na naradzie Komendy Gwnej AK w lipcu 1944 mwi: "Musimy si zdoby na czyn, ktry wstrznie sumieniem wiata. W Warszawie mury si bd wali i krew poleje si strumieniami, a opinia wiatowa zmusi rzdy 3 mocarstw do zmiany decyzji z Teheranu" Tak wiec dowdcy AK zdawali sobie spraw, e Powstanie militarnie nie ma szans na powodzenie, jest w zaoeniu skazane na klsk i miao by tylko rozpaczliwym krzykiem protestu przeciw zniewalaniu Polski przez Sowiety. Wydanie rozkazu do walki tysicom ludzi bez zapewnienia im broni i GWARANCJI pomocy z zewntrz oraz bez liczenia si z represjami wobec ludnoci miasta - to nie byo szalestwo, to bya po prostu zbrodnia. Bo Br-Komorowski wydajc tej wagi rozkaz, zmierzajcy do ZBIOROWEGO SAMOBJSTWA, nie mia

5

Kulisy podejmowania decyzji o wywoaniu Powstaniu na to przyzwolenia spoecznego ani mandatu wadz zwierzchnich z Londynu, ktrebyy midzy sob skcone i podejmoway sprzeczne decyzje.

Uprawianie kultu przywdcw Powstania zaczo si ju w dniu kapitulacji. Awans Komorowskiego "za wybitne zasugi" na Naczelnego Wodza Polskich Si Zbrojnych, a Chruciela na generaa, to bya grubymi nimi szyta prba zatarcia wraenia kompromitujcej katastrofy. Tak Rzd Emigracyjny i generalskie towarzystwo wzajemnej adoracji prbowao ratowa twarz. Pytanie - czy na "dzwonie Montera" w Muzeum PW mona umieci napis, e wanie dziki temu, e dowdca Powstania wyda zbrodniczy rozkaz zdobywania bunkrw kilofami i siekierami, ta lista nazwisk polegych, wykuta na murze jest tak duga? Obowizujca dzi polityczna poprawno mwi, e nie mona. Wic nurzamy si nadal w zakamaniu, stawiajc na piedestay faszywych bohaterw. Prawdziwymi bohaterami bya tylko wspaniaa modzie, ale "pomysodawcy" Powstania ten kwiat modziey pchnli wiadomie do aktu zbiorowego samobjstwa. Ostatnio duo szkody w ksztatowaniu wiadomoci spoecznej wyrzdzia ksika Normana Daviesa, ktry 20 lat temu przyzna racj profesorowi Ciechanowskiemu, e Powstanie byo fatalnym bdem. Dzi sprzeniewierzy si zasadom obowizujcych historyka i kierujc si chyba wzgldami merkantylnymi spodzi ceg, w ktrej napisa to co ludzie chcieli przeczyta - e z Powstania, ktre zakoczyo si apokaliptyczn katastrof narodow, moemy by DUMNI! Z t absurdaln tez rozprawia si Lech Maewski (strona 269). Ten zbir artykuw ma by przeciwwag dla publikacji rnych apologetw Powstania jak prof. Wojciech Roszkowski, historyk i eurodeputowany, ktry udzieli wywiadu yciu Warszawy pt. "Gdyby nie byo Powstania, mielibymy dzi kaca." Ju z tytuu wynika, e gdyby nie zgino te 200 tysicy ludzi i nie przepad dorobek materialny i skarby kulturalne stolicy, to mielibymy dzi kacaNiestety prof. Roszkowski i podobni mu historycy i politycy, piewcy "moralnego zwycistwa" maj dzi dobre samopoczucie, nie maj kaca... Ale nie dowiemy si ju co myleli o Powstaniu w ostatnich chwilach swego ycia Ci przywaleni gruzami, palcy si ywcem, topicy si w kanaach lub przed rozstrzelaniem.

6

Kulisy podejmowania decyzji o wywoaniu Powstaniu Prof. Pawe Wieczorkiewicz: Polacy s wspwinni tragedii Warszawy w 1944 roku. Przez swoj polityczn gupot. OBKANA KONCEPCJA POWSTANIA ycie Warszawy, 29 lipiec 2005 Z historykiem, profesorem Pawem Wieczorkiewiczem, rozmawia Rafa Jaboski O Powstaniu Warszawskim mwi si na klczkach i tylko sporadycznie stawiane s trudne pytania. Na przykad: czy ludzie, ktrzy podjli decyzj o walce, kalkulowali, e mog j przegra? Kalkulowali. Na kluczowych naradach padao pytanie: co bdzie, jeli Rosjanie nie nadejd? Rze, klska. Rozmawiaem z wieloma ludmi, ktrzy przeyli gehenn Warszawy. Prawdziwi powstacy nie ci, ktrzy przypili sobie krzye Armii Krajowej w latach 90, bo takich jest sporo, tylko ci, ktrzy byli na barykadach bardzo krytycznie mwili o Powstaniu. Mieli poczucie, e s oszukanym pokoleniem. Take ludno cywilna miaa poczucie krzywdy. O tym nie piszemy, bo i nie wypada, i politycznie niepoprawne. A przecie jedn z przesanek kapitulacji Powstania byo to, e ludno zacza si burzy. Zacza tego da. Czemu trudno si dziwi, po dwch miesicach bombardowa i ostrzau. Na Pradze przerwano walk po szeciu dniach, kiedy wiadomo ju byo, e Powstanie jest nie do wygrania. I ocalono ludzi. W Warszawie lewobrzenej nie mona byo tak samo? Nie mona, przez faszywe ambicje i faszywe rachuby. Przecie premier Stanisaw Mikoajczyk przebywa w Moskwie i nie wiadomo byo, czy co zaatwi, czy nie. No i przekonanie niektrych przynajmniej dowdcw, e trzeba si bi do koca, e trzeba zgin. Jak pod Termopilami. Na przykad genera Tadeusz Peczyski by przekonany, e konieczny jest symbol, ktry wstrznie sumieniem wiata. Te nieprawda, bo niczym nie wstrzsn. Wielka iluzja.

7

Kulisy podejmowania decyzji o wywoaniu Powstaniu Czy ludzie z krgu Komendy Gwnej AK nie zdawali sobie sprawy z tego, co czyni ludnoci cywilnej? Tak si zoyo, e najwysi oficerowie w Komendzie Gwnej AK byli do kiepskimi wojskowymi. Ci ludzie mieli opini miernych fachowcw, i to jeszcze sprzed wojny. Komorowski, Okulicki, Chruciel to byli wojskowi ze rednim horyzontem. Nie potrafili myle i politycznie, i o kraju. Znana jest historia jednego z dowdcw oddziaw, ktremu Monter, Antoni Chruciel, zarzuci tchrzostwo. Gdy potem przyniesiono go z rozpatanym brzuchem, zada pytanie: Kto tu jest tchrzem, panie pukowniku?. I to jest pytanie, ktre trzeba by zada Chrucielowi, Peczyskiemu i Okulickiemu. Nie zgin aden ze sztabowych oficerw, w myl koncepcji, e walk dowodzi si z tyw. Jest te taki argument, ktrego trzeba uy: skoro niektrzy z nich mwili o Termopilach, to gdzie ten Leonidas, ktry zgin? To Tadeusz Br-Komorowski, ktry poszed do niewoli? To Peczyski, ktry te tam trafi? Czy Leopold Okulicki, ktry nie poszed do niewoli, bo zacz zakada kolejn konspiracj? Ale co ciekawe, czowiek, ktry powinien by dowodzi Powstaniem, genera Albin Skroczyski aszcz, komendant Obszaru Warszawskiego AK i zagorzay przeciwnik tej walki, zosta odsunity od dowodzenia. Powraca wic pytanie: Nie chcieli przerwa walki czy nie potrafili? Mogli przynajmniej prbowa. Gdyby prbowali, nie zamordowano by tych kilkunastu tysicy cywilw na Woli, poza tym nie zniszczono by naszego miasta. Ale przecie Powstanie mona byo podda i pniej, na pocztku wrzenia, kiedy wiadomo byo, e Mikoajczyk nic nie zaatwi ze Stalinem. Tym bardziej, e Niemcy szukali porozumienia. Niemiecki dowdca, genera von dem BachZelewski, powiedzia po Powstaniu, e mg wybi wszystkich mieszkacw przy pomocy artylerii i lotnictwa. Ale nie chcia tego robi. To zagadkowa posta p-Polak po matce. Morderca ydw na tyach frontu wschodniego, a zarazem czowiek, ktry przeciwstawi si rozkazowi Himmlera. Twierdzi, e nie moe wymordowa wszystkich mieszkacw Warszawy, bo mu amunicji zabraknie, co oczywicie nie byo prawd. Tak byo. Jest jeszcze ciekawsza rzecz, ktrej wikszo polskich historykw, jeli nie wszyscy, nie bierze pod uwag. Byo co8

Kulisy podejmowania decyzji o wywoaniu Powstaniu w rodzaju niepisanej umowy midzy stron sowieck a niemieck. Ci ostatni zdawali sobie spraw, e pki trwa Powstanie, Sowieci nie bd specjalnie ich nka na tym odcinku frontu. Dawali im czas do uporania si z polsk zaraz. Bo dla Stalina byo to najlepsze rozwizanie. I Niemcy nie tylko z wtpliwego humanitaryzmu von dem Bacha , ale i z prostej kalkulacji politycznej nie spieszyli si. Czy powstacy nie zostali w jaki sposb oszukani przez grup wyszych oficerw Armii Krajowej? W pewnym sensie tak. Zapowiadano im szybkie zwycistwo, nastrj by wspaniay w pierwszych dniach. To by powiew wolnoci. Warszawa staa si stolic wyzwolonej, wolnej Polski. Tylko potem stawao si jasne, e Warszawa staje si grobem, nie tylko miasta oraz jego obrocw, ale i idei wolnej Polski. A pniej zaczo si okazywa, e tego zwycistwa nie ma, a s tylko z Londynu aobne pieni, co doprowadzao ludzi do szau. Radio polskie z Anglii na okrgo grao hymn Z dymem poarw.... Nastpnie na skutek naciskw polskich politykw poleciaa nad Warszaw armada amerykaska, ktra zrzucia mnstwo broni, ale wikszo spada na niemieckie pozycje. Niestety to by powd odroczenia kapitulacji. No i teraz trzeba byo zbada, kto tak naprawd dowodzi Powstaniem. Br-Komorowski modli si, Okulicki, jak twierdz wiadkowie, gwnie pi, a w polu teoretycznie dowodzi Chruciel, ktry nie mia mocy wykonawczej. Ale Chruciel nie chcia si podda, chcia do koca walczy. I przez ten baagan zgino ponad sto tysicy ludzi... Jest kuriozalne, e do tej pory mymy si nie doliczyli ofiar. Mwi si o 140 tysicach, ale ostatnio coraz czciej o 120. Za czasw komuny publicyci ekscytowali si ponad 200 tysicami zabitych. W tamtych czasach Powstanie byo krytykowane, wic to by dobry argument. Wrmy jeszcze do pytania o odpowiedzialno dowdztwa AK za cywilw. Nie zdawali sobie sprawy, czy byli bez refleksyjni? Przecie widzieli, e nie ma broni, brakuje amunicji, gin dzieci.9

Kulisy podejmowania decyzji o wywoaniu Powstaniu Myl, e to byo jak z bajkowym uczniem czarnoksinika. Uruchomiono pewien proces i zabrako odwanego, ktry powiedziaby: stop! Kto musia wzi odpowiedzialno na swe barki. A ja nie widz tam czowieka z charakterem. By moment, w ktrym kilku oficerw Komendy Gwnej chciao pozbawi Bora dowodzenia. Ale dali sobie wytumaczy, e rezonans propagandowy byby niedobry. Pokazywaoby to Polakw jako ludzi prowadzcych wieczne swary. Za kolejny bohaterski mit Polakw, nic nie umniejszajc polegym onierzom Powstania, najwiksz cen zapacio miasto. Ma pan racj. Najmniej liczono si z Warszaw i jej mieszkacami. I z losem samego miasta. Pony biblioteki oraz archiwa. Jest jedna rzecz, o ktrej rzadko si mwi. Wczeniej do Warszawy zwoono z terenu mnstwo prywatnych zbiorw wspaniae kolekcje obrazw, stare ksigi bo sdzono, e w miecie s bezpieczniejsze ni w maych miasteczkach i dworach. Szczeglnie, e nadchodzia armia sowiecka, ktra niczego nie szanowaa. Daleko nie trzeba szuka; z biblioteki mego dziadka, penej ksig redniowiecznych, zostaa gar popiou. Mam puzderko z resztkami piciu tysicy unikalnych woluminw. Takich bibliotek prywatnych byy setki. Poza tym zamordowano miasto. Jak Pan uwaa, kto si najbardziej do tego przyoy: Niemcy, Sowieci czy moe sami Polacy? Powiedziabym tak: fizyczne sprawstwo Niemcy, wspwinni przez lepot polityczn i wojskow Polacy, a dziao si to przy wspsprawstwie Rosjan. Bo bierne uczestniczenie w przestpstwie jest te przestpstwem. Ale ja si Stalinowi nie dziwi, bo to leao w jego interesie. Najwiksz gupot byo zakadanie przez dowdcw AK, e Stalin bdzie musia przyj Warszawie z pomoc. Generalnie do Powstania parli Peczyski, Okulicki, a take pukownik Jan Rzepecki. Tymczasem cae grono fachowych oficerw byo przeciw. Bo kalkulowali posiadane siy. Czy Powstanie w ogle mona byo wygra?

10

Kulisy podejmowania decyzji o wywoaniu Powstaniu Minister Adam Bie, zastpca delegata rzdu na kraj, twierdzi, e gdyby wybucho kilka dni wczeniej, mona byo wygra. To znaczy mona byo zaj Warszaw. Mona byo, wedle Bienia, zrobi to te kilka tygodni pniej, kiedy czogi sowieckie stany na Pradze. Ale czy aby na pewno? Niemcy przygotowali na likwidacj spodziewanego powstania olbrzymie siy, ale wszystko przerzucili przed pierwszym sierpnia w rejon Magnuszewa, gdzie Sowieci sforsowali Wis. Niemcy w razie potrzeby roznieliby Powstanie w kilka dni. Mogli to zrobi i bez pomocy Sowietw. Na mio Bosk! Dwadziecia par tysicy powstacw i co pity uzbrojony w pistolet albo w najlepszym wypadku w karabin z kilkudziesicioma nabojami. Nie byo ludzi wyszkolonych do nowych metod walki. Co byo z dwoma zdobycznymi czogami Panterami? Jedn na samym pocztku unieruchomi na stae chopak, ktry zacz gmera przy skrzyni biegw. A tak mielimy zbrodnicze rozkazy dowdztwa i niebywae bohaterstwo warszawiakw... Na pewno zbrodnicze? W adnej armii, poza sowieck, nie wydawano rozkazw zdobywania broni na wrogu. I atakowania nieprzyjacielskich pozycji z goymi rkoma. W przedwojennej armii polskiej takie co byo nie do pomylenia. Jest granica szafowania ludzkim yciem. A poza tym bi si do koca moe zawodowe wojsko, ale nie cywile. Zreszt nawet gdybymy zajli cae miasto, to ju Niemcy mieli gotow koncepcj cigych lotniczych bombardowa, co przy braku obrony przeciwlotniczej skoczyoby si dla ludnoci cywilnej jeszcze gorzej. A jak wyglda w tym kontekcie koncepcja polityczna? Ona bya obkana. Zreszt byy dwie. Pierwsza, e Mikoajczykowi uda si co zaatwi w Moskwie i Stalin udzieli pomocy. Wtedy Powstanie byoby wianem. W zamian za koncesje polityczne dla Polski dajemy Sowietom przyczek w Warszawie. I druga koncepcja: sytuacja wojskowa oraz nacisk aliantw zachodnich wymusi na Sowietach wkroczenie z pomoc do Warszawy. Jest przeraajce, e Okulicki, ktry pozna mentalno sowieck, siedzc w11

Kulisy podejmowania decyzji o wywoaniu Powstaniu wizieniu na ubiance, nie by w stanie rozpozna ich elementarnej polityki. Tu pojawia si pytanie: kim on by? Przecie zosta zrzucony do kraju na spadochronie z jedynym zadaniem: rozkazem naczelnego wodza Kazimierza Sosnkowskiego, e w Warszawie nie wolno robi powstania! Istnieje na przykad domniemanie, e Okulicki zosta skaptowany przez Mikoajczyka dla jego koncepcji zagrania Warszaw ze Stalinem. Koncepcji dziecinnej. A co by byo, gdyby Powstania w ogle w Warszawie nie byo? W odpowiedzi na takie pytanie pada zawsze jeden argument: powstanie zrobiliby samorzutnie komunici. Ale Niemcy zlikwidowaliby je w cigu jednego dnia. A gdyby sami akowcy bez rozkazu zaczli strzela do Niemcw? Niech pan porozmawia z jakimkolwiek zaprzysionym, prawdziwym onierzem AK. Kady powie: Bez rozkazu nigdy. Mymy byli wojskiem, ktre wypenia rozkazy. Czyli co by si stao? Rosjanie weszliby do Warszawy i mieliby kolosalny kopot. Zaczto ju w tak zwanym Ludowym Wojsku Polskim formowa oddziay pacyfikacyjne, ktre wkroczyyby do akcji, gdyby Armia Krajowa w Warszawie nie ujawnia si. Myl, e Sowieci potrafiliby zdoby si wadz polityczn w Warszawie, tylko e Polacy nie ponieliby takich strat. Ocalaoby cae miasto. Wywieziono by potem moe dwadziecia, moe pidziesit tysicy ludzi na Sybir, lecz te kilkaset tysicy pozostaoby w miecie. Duo trudniej byoby budowa Polsk Ludow i mielibymy wszystkie przemiany polityczne wczeniej. Duch oporu byby znacznie wikszy. Moe Solidarno w 1956 roku? Trzeba zwrci uwag na fakt, e pokolenie Kolumbw byo pokoleniem przegranym po Powstaniu. Oni w wikszoci nie brali si ju do konspiracji i czynnej walki. Pogodzili si z tym, co jest. Mieli do piciu lat okupacji. A Powstanie wykoczyo ich kompletnie. Wic gdyby go nie byo...

12

Kulisy podejmowania decyzji o wywoaniu Powstaniu A jak wygldaaby Polska bez Powstania? Dalek jego konsekwencj jest to, e mamy taki kraj i tak polityk jak dzisiaj. Polska stracia wielkie miasta: Lww oraz Wilno, i mzg czyli Warszaw. To, co jest dzi Warszaw, to atrapa przedwojennego miasta. Przede wszystkim nie ma warszawiakw. Gdyby Powstanie nie wybucho, czekayby nas sowieckie pacyfikacje, czyli scenariusz wilesko-lwowski. Wtedy by moe mielibymy gabinet nie Osbki-Morawskiego, tylko Stanisawa Mikoajczyka; by moe, jak w Czechach, tylko na dwa, trzy lata. Ale byyby to lata wzgldnej demokracji. Stalinizm nie umocniby si tak bardzo. I, jak ju mwiem, wszystkie procesy historyczne byyby przyspieszone. W 1956 roku nie mielibymy wypadkw poznaskich, tylko rewolucj w Warszawie. By moe skoczyoby si jak w Budapeszcie, ale tego nie moemy by pewni. Historia po prostu potoczyaby si inaczej. Ocalono by wicej z polskiej tradycji niepodlegociowej. Z szeregu relacji wynika, e po kapitulacji akowcy siedzcy w obozach jenieckich mieli gigantycznego kaca z powodu tego, co si stao. Ale ju po zakoczeniu wojny, po maju 1945 roku, zaczo przeksztaca si to w legend. Nie liczyy si trupy i zniszczenie miasta. Liczy si fenomen Powstania. Co potem wykorzystywali politycy... Tak jest zawsze. W PRL po 1948 roku Powstanie byo, z punktu widzenia propagandy komunistycznej, zbrodni. Paradoksalnie to samo mwi genera Anders w 1944 roku, stwierdzajc, e trzeba postawi przed sdem odpowiedzialnych ludzi z KG AK za t zbrodni. To samo twierdzi genera Rayski, ktry lata z pomoc nad Warszaw. Ale sztuk stao si przekucie klski w legend. Bo jeli jest klska, to jedyn korzyci, jak mona z niej mie, staje si legenda. Dzi nie mwi si o gupocie, tylko o moralnym zwycistwie. Pojcie moralnego zwycistwa jest bardzo dziwne, bo wojna jest przedueniem polityki, a w polityce nie ma kategorii moralnych. Wane jest tylko to, czy posunicie byo skuteczne. Powstanie okazao si kompletn klsk. Klsk tego, co pozostao jeszcze z niepodlegej Polski. Bo powiedzmy sobie szczerze:13

Kulisy podejmowania decyzji o wywoaniu Powstaniu Wilna i Lwowa ju nie byo, a orodek krakowski czy poznaski by zbyt saby, eby unie rol centrum ycia politycznego po 1945 roku. Kultywowa tradycj niepodlegej Polski moga tylko Warszawa. I t Warszaw sami wykoczylimy. Trudno si wic dziwi, e polscy komunici, pniejszy genera Witaszewski i Franciszek Mazur, pili wdk na drugim brzegu Wisy i zanosili si radosnym miechem, widzc ponc Warszaw. Bo widzieli, e ponie tam niepodlega Polska, ktrej nienawidzili. A oni dostali od swego idola Stalina polityczny prezent. Nie obawia si Pan, e takie podejcie do legendy spotka si z histerycznymi atakami? W czasie PRL- u nie mona byo krytycznie analizowa Powstania, bo byo to na rk komunistom. A ludzie z obozu niepodlegociowego nie mogli si broni. Natomiast jest rzecz zdumiewajc, e po 1989 roku nie podjto na ten temat powanej debaty. Taka debata nie byaby rozwaaniem, kim byli nasi dziadkowie, ale kim jestemy my i kim moglibymy by, gdyby nie byo tego, co si stao w 1944 roku. Pytanie na czasie w roku 2005, bowiem znowu stajemy przed dylematem: czy mamy wraca po cichu do tradycji Witaszewskiego i Mazura, czy sprbowa budowa now Rzeczpospolit wedle testamentu Polski Podziemnej. Nie zniszczyoby to legendy? Legendzie nic nie zaszkodzi, bo legendy s niezniszczalne.

14

Kulisy podejmowania decyzji o wywoaniu Powstaniu Jan Sidorowicz POWSTANIE WARSZAWSKIE BEZ NIEDOMWIE (Pro Memoria nr 5 , 2004) Od ponad pl wieku pokutuje obiegowa opinia, e sprawc tragedii Powstania by Stalin, ktry zdradzi, nie udzielajc Warszawie pomocy. Ot Stalin Warszawy nie zdradzi, bo niczego nie obiecywa. Zachowa si jak naleao si spodziewa urzdzi drugi Katy. Odpowied na pytanie, kto by rzeczywistym sprawc tragedii natrafia na przeszkody. W wiadomoci spoeczestwa jest to cigle niezabliniona rana. I dlatego wszelkie dyskusje na ten temat aby nikogo nie urazi kocz si tak zwanym owijaniem w bawen. Bohaterstwo onierzy Powstania i przeladowanie ich po wojnie spowodowao, e Powstanie weszo do Panteonu Pamici Narodowej i tym samym jego dowdcy pozostaj do dzi poza wszelk krytyk. POWSTANIE WIDZIANE Z BLISKA (oczami 10-letniego chopca) Mieszkalimy na Flory nr 7. Pierwszego sierpnia o 5-tej z ssiedniego domu Flory 9 (rg Bagateli) wybiego 98 chopakw z rewolwerami w rce, aby zaatakowa gmachy SS na Szucha. Tam byy bunkry, zasieki i czogi. Rozptaa si strzelanina i zaraz do naszej piwnicy zaczli napywa ranni. Pamitam ich do dzi, jakby to byo wczoraj. Ukadano ich na wglu lub na stole w pralni, moja mama dawaa poduszki. Jeden mia w trzech miejscach przestrzelone lewe puco, ale y. Przyszed dozorca, pan Wakuliski i powiedzia z zachwytem, e nasi jak koty skacz po dachach. Ja miaem tylko 10 lat, ale zrozumiaem, e jest le, bo znaczy, e nie opanowali nawet Bagateli. Ruch powstacw i sanitariuszek odbywa si piwnicami, przez przebite w murach otwory. Po godzinie strzelanina zacza cichn. Wtedy oficer, do ktrego zwracano si panie rotmistrzu (by to Lech Guchowski, d-ca dywizjonu Jele) zapyta moj mam (sic!): Czy pod 9-k s ju Niemcy? wykazujc tym kompletny brak rozeznania sytuacji. Zrozumielimy co si dzieje i ucieklimy na 5 pitro. Po ulicy zacz jedzi niemiecki samochd, z ktrego przez megafon zapowiadano,15

Kulisy podejmowania decyzji o wywoaniu Powstaniu e jeli z jakiego domu padnie strza, to wszyscy mieszkacy bd rozstrzelani. Ale pojedyncze ju strzay paday nadal, cho dowdca musia zdawa sobie spraw, e atak si zaama, koczy si amunicja i dalsza walka jest bez sensu. Z nastaniem zmroku weszli Niemcy, zabrali i rozstrzelali tylko mczyzn, w tym dwch synw dozorcy (16 i 18 lat). Nas 5-go sierpnia wyprowadzili na Szucha. Siedzc na placu na Rozdrou bylimy wiadkami jak uformowali kolumn z kobiet i popdzili je przed czogami w kierunku Piusa, gdzie prbowali zdoby powstacz barykad. Potem trzymali nas dob bez jedzenia i picia na podwrku gestapo, gdzie leay zwglone zwoki powstacw. Dozorczyni przebraa trzeciego 14-to letniego syna za dziewczynk. Rozpoznali, zabrali i rozstrzelali. Drugiego dnia przegnali nas ponc Marszakowsk do barykad powstaczych na placu Zbawiciela. Idc Marszakowsk, pod aptek na Oleandrw widzielimy stos trupw rozstrzelanych mczyzn, a na placu Zbawiciela leay trupy, przez ktre naleao przeskakiwa. Po przeskoczeniu barykady powstaczej przywitali nas rozemiani ludzie, zapewniajc nas radonie, E TU NIEMCW NIE MA ! Idc dalej przez podwrka i przebite przejcia udalimy si do rodziny na Ho 47. Na tym skrawku miasta, oswobodzonym od Niemcw, mimo e pociski spaday na gow, panowaa niepowtarzalna atmosfera jakiej euforii. Wisiay polskie flagi, dziaay rne polskie organizacje, kolportowano pras powstacz. Niestety ten nastrj euforii pomau gas, w miar jak na podwrku przybywao mogi, a domy zamieniay si w sterty gruzw. Po powstaniu dowiedziaem si, e z atakujcego Szucha dywizjonu Jele (przedwojenni Uani Lubelscy) na 98 onierzy ocalao siedmiu. Przed wycofaniem si w nocy na Mokotw, zrobili jeszcze zasadzk na Niemcw wchodzcych do domu Flory 5, zabijajc kilku. W efekcie Niemcy rozstrzelali natychmiast wszystkich mieszkacw Flory 9 i Flory 5, w tym moich 9-letnich kolegw ze szkoy. Dobili bagnetami wszystkich rannych i zastrzelili pozostae z nimi sanitariuszki. Mymy ocaleli przez przypadek. Ju po wojnie dowiedziaem si, e w dniach 5-6 sierpnia Niemcy przebijali si przez Wol, torujc sobie przejcie do mostu Kierbedzia i mordujc masowo mieszkacw (5 sierpnia rozstrzelali 38 tysicy ludzi). 5-go sierpnia dowdztwo przej genera SS Bach16

Kulisy podejmowania decyzji o wywoaniu Powstaniu Zelewski ktry zauway, e masowe rozstrzeliwania poczone z rabunkami odrywaj onierzy od walki i powoduj nadmierne zuycie amunicji. Rozkaza wic rozstrzeliwa tylko mczyzn i modzie mska od lat 14. Nas wygarnli z domu 5 sierpnia, gdy obowizywa ju nowy rozkaz. Okazao si te, e rejon Szucha, gdzie stacjonowao okoo 1500 uzbrojonych po zby Niemcw, atakowao z rnych stron okoo 500 powstacw, uzbrojonych gwnie w rewolwery i granaty wasnej produkcji. Okoo stu onierzy Dywizjonu Jele, atakujcych od Bagateli, za uzbrojenie miao kilkanacie wasnych rewolwerw, kilkanacie granatw zaczepnych, dwa granaty obronne angielskie, jeden sten z magazynkiem i 200 sztuk amunicji bez urzdzenia do adowania magazynkw. Zgino ponad 400 powstacw, w tym caa kompania, ktrej udao si zdoby Kasyno Oficerskie. Na Polu Mokotowskim zgina Krystyna Krahelska (kompozytorka pieni powstaczych). Z ulic Bagatela, Flory, Chocimska, Marszakowska, Oleandrw, Litewska Niemcy wygarnli i rozstrzelali w ogrdku jordanowskim na Bagateli, koo apteki na Oleandrw i w ruinach GISZu ok. 3000 mieszkacw. Taka bya cena tej fanfaronady. To tyle wspomnie i ujawnionych potem faktw. I potem przez lata gnbio mnie pytanie, jak mona byo dopuci do takiego szalestwa. Jaka bya tego przyczyna i kto za to jest odpowiedzialny?

POWSTANIE WIDZIANE Z DALEKA (po latach) Latami ledziem wszystkie dostpne mi publikacje na temat Powstania. Te krajowe byy zakamane, a nawet te w miar obiektywne (Borkiewicz, Kirchmayer) posdzaem o tendencyjno. Wydania londyskie te wydaway mi si nie w peni szczere. Opis powstania przedstawiony przez BoraKomorowskiego w jego ksice Armia Podziemna (Londyn 1951) przypomina bardziej pamitnik postronnego obserwatora ni dziennik dowdcy.

17

Kulisy podejmowania decyzji o wywoaniu Powstaniu Wreszcie zapoznaem si z opracowaniem Jana Ciechanowskiego, bdcym jego prac doktorsk obronion w Londynie w 1968 roku. Praca ta bazuje na setkach dokumentw rdowych, gwnie pochodzcych z polskich zbiorw archiwalnych przechowywanych w Londynie oraz na rozmowach Autora z yjcymi jeszcze sprawcami dramatu. Praca ta pozwolia mi wreszcie sformuowa wasny pogld na to wydarzenie, ktre zmienio moje ycie i ycie wielu tysicy Polakw. Cenne te byy wyznania pukownika Iranka-Osmeckiego, szefa wywiadu KG AK oraz raport kuriera Tadeusz Chciuka (Celt), ktry wrci z Warszawy do Londynu na kilka dni przed wybuchem powstania. Tymi wnioskami chciabym podzieli si z Czytelnikami, gdy wydaje mi si, e emocje zwizane z tym problemem opady, wikszo uczestnikw tych wydarze oraz ich najblisze rodziny nie yj i mona wreszcie obali pewne mity bez naraania si na zarzut szargania witoci narodowych, czy wtrowania propagandzie komunistycznej. Najpierw trzeba przyjrze si sylwetkom ludzi, ktrzy wpywali wtedy na rozwj wydarze. AKTORZY PIERWSZOPLANOWI: Gen. Sikorki - Premier i Wdz Naczelny (do mierci w 1943). Realista Po podpisaniu ukadu Grabski- Majski wyda w listopadzie 1941 rozkaz, e Armia Krajowa walczy z Niemcami, ale ma stawi zbrojny opr Armii Czerwonej, gdyby bez zezwolenia Rzdu Polskiego wkroczya na ziemie polskie. Jednak w marcu 1942 po spotkaniu ze Stalinem owiadczy podwadnym, e jeli Rosjanie wkrocz do Polski w pocigu za Niemcami, to stawianie im oporu byoby szalestwem. A.K. ma manifestowa swoja suwerenno i jednoczenie pozytywny stosunek do Rosji Sowieckiej. Ukrycie organizacji uwaa za niemoliwe, bo niektrzy polscy oficerowie byli na usugach NKWD. Zaleca nieszafowanie ludmi potrzebnymi do powojennej odbudowy, ktra bdzie moliwa tylko przy dobrej woli Rosji. W grudniu 1941 przegapi jednak ostatni szans uoenia si ze Stalinem w sprawie granic, gdy ten mu zaproponowa niewielkie korekty graniczne.18

Kulisy podejmowania decyzji o wywoaniu Powstaniu Wtedy Rosja bya miertelnie zagroona, Niemcy byli pod Moskwa, prawdopodobnie Stalin zgodziby si na pozostanie Lwowa, a moe nawet i Wilna przy Polsce. Gen. Grot-Rowecki - dowdca AK (do aresztowania w 1943). Fantasta Wyznawa niezachwianie tylko teorie walki z dwoma wrogami. Snu takie pomysy, jak danie podporzdkowania si partyzantki sowieckiej dowdztwu AK, a w wypadku wkraczania Rosjan opnianie ich ruchu przez dywersje a nastpnie przesuniecie si AK na Pomorze i stworzenia tam reduty obronnej, gdzie przybd wojska emigracyjne a potem i desanty anglosaskie. W dugich, utrzymanych w pompatycznym stylu depeszach radiowych, da od Sikorskiego zapewnienia desantw lotniczych Anglosasw, nie wiedzc, e byoby one niewykonalne choby ze wzgldw technicznych (brak samolotw o takim zasigu). Wielu onierzy AK przypacio yciem nadawanie przez radio takich dezyderatw i memoriaw. Stanisaw Jankowski - Delegat Rzdu na Kraj. Nawiedzony Wedug niego (memoria przesany do Londynu w styczniu 1944) - polskim celem wojennym na wschodzie jest utrzymanie granicy z 1921 roku - przy wczeniu Litwy do Polski i maksymalne osabienie Rosji przez odczenie od niej Ukrainy i Biaorusi i powizanie ich politycznie i wojskowo z Polska (sic!). Stanisaw Mikoajczyk - Premier Rzdu Emigracyjnego. Hazardzista. dano od niego akrobatyki niemoliwej do wykonania. Stalin jako warunek ponownego nawizania stosunkw dyplomatycznych (zerwanych po ujawnieniu zbrodni katyskiej) da zaakceptowania granicy wg. linii Curzona (na Bugu), w zamian za rekompensaty na zachodzie i usunicia z rzdu osb, ktre publicznie demonstroway swj wrogi stosunek do Rosji (gen.Sosnkowski, ministrowie Kot i Kukiel). Na przyjcie tych warunkw nalega usilnie Churchill. Wyraajc zgod na utrat Kresw, straciby wiarygodno czynnikw krajowych i spowodowaby ferment w wojsku, w ktrym wikszo onierzy pochodzia z Kresw. Na dobitek Alianci nie zgadzali si na ogoszenie przewidywanych dla Polski rekompensat na zachodzie, aby nie wzmacnia oporu Niemcw. Paradoks19

Kulisy podejmowania decyzji o wywoaniu Powstaniu polega na tym, e cay ten spr by ju musztard po obiedzie, bo utrata Kresw bya ju wczeniej przesdzona na konferencji Wielkiej Trjki w Teheranie, tylko Roosvelt prosi, aby tego nie ujawnia nikomu, gdy ba si straci 7 milionw gosw Polakw w zbliajcych si wyborach. Przed odlotem do Moskwy na rozmowy ze Stalinem, w dniu 26 lipca 1944 bez wiedzy Prezydenta, Rzdu i Naczelnego Wodza wysa do delegata Rzdu w kraju i Dowdcy AK tak depesz: Na posiedzeniu Rzdu RP zgodnie zapada uchwaa upowaniajca Was do ogoszenia powstania w momencie przez Was wybranym. Jeli moliwe, zawiadomcie nas przed tym Zebrana w dniu 28 lipca Rada Ministrw zostaa zaskoczona tym faktem dokonanym, akceptowaa jednak ex post depesz. Mikoajczyk, przeceniajc si militarn Armii Krajowej, postanowi rzuci na szal los Warszawy i z powstania uczyni monet przetargow w rozmowach ze Stalinem. Ten jednak zdawa sobie spraw, e jest to moneta bez wartoci, bo znaczenie strategiczne powstania, nawet gdyby powstacom udao si zdoby mosty na Wile jest znikome, a caa ta akcja jest politycznie wymierzona przeciw Rosji. W rozmowach ze Stalinem, Mikoajczyk wykaza naiwno, obiecujc mu utworzenie w Warszawie rzdu przyjaznego Sowietom, podczas gdy Stalin nie yczy sobie adnego autentycznie polskiego rzdu. Gen. Sosnkowski - Wdz Naczelny. Wdz bez wadzy. Historycy uwaaj, e by za, a nawet przeciw i nie wydawa jasnych rozkazw, lecz rodzaj sugestii. Podobnie jak Grot-Rowecki widzia konieczno przeciwstawienia si dominacji sowieckiej pod grob odpowiedzialnoci przed przyszymi pokoleniami i pisa: rozpaczliwe gesty w yciu narodw s niekiedy nieuniknione ze wzgldu na symbolik polityczn tych aktw i znaczenie moralne dla potomnoci. By autorem absurdalnej Instrukcji dla AK, ktra mwia, e w miar posuwania si Rosjan, Armia Krajowa ma wystpowa zbrojnie przeciw Niemcom, ale z chwil pojawienia si Rosjan w danej miejscowoci znowu schodzi do podziemia. Byyby to wic czyny i ofiary anonimowe, a efekty przypisaaby sobie partyzancka komunistyczna. W lipcu 1944 kaza Borowi Komorowskiemu rozway moliwo ewakuowania20

Kulisy podejmowania decyzji o wywoaniu Powstaniu najwartociowszych ludzi na zachd (opcja wybrana w styczniu 1945 przez d-ce Brygady witokrzyskiej NSZ). Historycy zarzucaj mu, e Powstania ani nie nakaza, ani nie zakaza a na kilka dni przed spodziewanym wybuchem powstania wyjecha na inspekcj do Woch, umywajc rce od odpowiedzialnoci. W rzeczywistoci Naczelny Wdz dekretem Prezydenta z 22.5.1942 zosta pozbawiony na rzecz Rzdu uprawnie przewidzianych w Konstytucji. Do Rzdu naleay wszelkie decyzje dotyczce prowadzenia wojny, a decyzja o wywoaniu powstania, bya decyzj per excellence polityczn i naleaa do Rzdu. Potwierdzao to porozumienie Rzdu i Naczelnego Wodza z 27.10.1943, tak wic gen. Sosnkowski mg tylko czynnikom rzdowym w Londynie i Armii krajowej przesya swoje sugestie. Sugestie te byy jednak przez Rzd ignorowane a wysyane depesze do Komendanta AK cenzurowane i opniane. Kluczowa depesza z 28 lipca 1944 brzmiaa: W obliczu sowieckiej polityki gwatw i faktw dokonanych, powstanie zbrojne byoby aktem pozbawionym politycznego sensu, mogcym za sob pocign niepotrzebne ofiary (-) Na zachowanej depeszy jest odrczna adnotacja Szefa Sztabu gen.Kopaskiego: Przekazaem p.Prezydentowi, ktry nakaza depeszy nie wysya wobec uchway Rzdu z dnia 28 lipca. (-) Kopaski, 3 sierpnia 1944. Uchwaa Rzdu z 28 lipca cedowaa prawo decyzji o powstaniu na wadze w kraju. Stalin Wiadomo, konsekwentny rzezimieszek Jego stosunek do Polski by jasny: okrela go pakt Ribbentrop-Mootow i zbrodnia katyska. Std atwo byo zgadn intencje jego na przyszo. Rzd Londyski traktowa z nieukrywan pogard a Armii Krajowej zarzuca, e nie walczy z Niemcami, lecz zwalcza partyzantk sowieck. Byo w tym troch prawdy. Represje Niemieckie na ludnoci powodoway, e AK prowadzia tylko akcje sabotaowe i to w ograniczonym zakresie. W latach 1943-44 w lasach zrobio si ciasno. Czsto na tych samych terenach dziaay oddziay AK,21

Kulisy podejmowania decyzji o wywoaniu Powstaniu partyzantka komunistyczna, ukraiska, rosyjscy spadochroniarze zrzuceni na tyy wroga i wreszcie pospolite bandy rabunkowe. Wszystkie czerpay rodki do ycia z tego samego rezerwuaru, jakim byy gospodarstwa chopskie. Dochodzio wic do zatargw a czasem i potyczek, bo trzeba byo broni polskiej ludnoci. W okrgach wileskim i nowogrodzkim dochodzio do star z partyzantk sowieck a nawet do kontaktw z Niemcami, celem pozbycia si niepodanych goci (Lisiewicz Plan Burza). Dlatego Stalin ju 1943 roku przeciwstawia si zrzutom broni dla AK twierdzc, e bro ta idzie w nieodpowiednie rce. A podczas powstania nie zgadza si nawet na ldowanie samolotw alianckich na zaoonej przez amerykanw bazie lotniczej w Potawie na Ukrainie, ktre mogyby dokona zrzutw broni dla Warszawy, w ramach lotw wahadowych. Argumentowa, e Rzd Radziecki nie chce mi nic wsplnego z awantur wywoan przez kryminalistw dla osignicia celw wrogich wobec Zwizku Radzieckiego. Uprzedzi te, e Armia Czerwona nie bdzie tolerowa w pasie dziaa frontowych adnych oddziaw nie podporzdkowanych jej dowdztwu. Stanowisko Stalina musiao by znane KG AK przed wywoaniem Powstania Churchill Wiadomo, nieszczery doradca Z wielk si nalega na Mikoajczyka, aby ten zgodzi si na zmian granic i na usunicie z Rzdu osb wrogich Rosji, co daoby szans na dogadanie si ze Stalinem w sprawach wsppracy wojskowej i administracji cywilnej na wyzwolonych terenach. Argumentowa, e Anglia dochowuje swoich zobowiza sojuszniczych wobec Polski, ale nigdy nie gwarantowaa "specyficznych" granic i uprzedza, e Anglicy nie bd bi si z Rosj o polskie granice. Oczywicie w tych wszystkich radach najwaniejszy by interes Wielkiej Brytanii, honorowe wyjcie z sytuacji w stosunku do zdradzanej Polski i troska, aby nie zrazi sobie Rosji, na ktrej spoczywa gwny ciar wojny. Roosevelt Wiadomo, obudnik Zatai, e ju na konferencji w Teheranie uzgodni ze Stalinem przebieg polskiej wschodniej granicy, bo nie chcia utraci w wyborach 7 milionw22

Kulisy podejmowania decyzji o wywoaniu Powstaniu gosw polonii. W rozmowie z Mikoajczykiem udawa, e popiera jego denia do zachowania Lwowa i Wilna, niepotrzebnie utwardzajc jego stanowisko. W fazie powstania ociga si z udzieleniem pomocy lotniczej a nawet z ogoszeniem, e powstacy s onierzami koalicji i przysuguj im prawa kombatanckie zgodnie z konwencj hask i genewsk. Wszystko, aby nie narazi si Stalinowi, bo to dziao si na terenie rosyjskiego teatru operacyjnego. W Jacie nie wycign wnioskw z zachowania si Stalina podczas Powstania i uwierzy mu, e on chce aby Polska bya niepodlega i demokratyczna. Bo Stalin by jeszcze potrzebny do rozgrywki z Japoni. Hitler - IDOL Narodu Niemieckiego Na wiadomo o wybuchu powstania, rozkaza zabi wszystkich mieszkacw bez wzgldu na wiek i pe a miasto spali i zrwna z ziemi. Rozkaz ten natychmiast zaczto wykonywa z niemieck skrupulatnoci. Armia Krajowa - Elita Narodu - wspaniaa organizacja Ju sama nazwa powodowaa nieporozumienia, gdy posiadaa tylko nieliczne oddziay zbrojne operujce gwnie w lasach. To byo raczej sprzysienie ludzi ze wszystkich warstw spoecznych, gotowych walczy o Polsk wszelkimi dostpnymi rodkami. Jej liczebno wahaa si (w zalenoci od czasokresw oraz rde) od 200 do 350 tysicy czonkw. Wikszo onierzy nie wykonywaa zada bojowych, lecz wywiadowcze i sabotaowe w swoich miejscach pracy, sabotujc urzdzenia, rodki transportowe i archiwa wroga. Przez sam Komend Gwn przewino si w czasie okupacji 4500 etatowych pracownikw, z czego ponad 1500 zgino rozstrzelanych lub w obozach koncentracyjnych. Armia Krajowa miaa wspaniaych ludzi, pracujcych w nieustannym zagroeniu i prowadzia bardzo szeroki zakres dziaalnoci: wywiad (krajowy i zagraniczny), wysyanie kurierw, przyjmowanie zrzutw, akcje sabotaowe, likwidowanie gestapowcw i konfidentw, odbijanie winiw, opieka nad rodzinami aresztowanych i pomordowanych, tajne podchorwki, produkcja broni, propaganda (druk i kolporta), podrabianie dokumentw, suba medyczna i kwatermistrzowska.23

Kulisy podejmowania decyzji o wywoaniu Powstaniu W samej Warszawie posiadaa kilka tysicy lokali konspiracyjnych i skrzynek kontaktowych. Z pienidzy ze zrzutw miaa budet, z ktrego opacano pracownikw pracujcych wycznie dla organizacji, wypacano od onierzom, zapomogi dla rodzin, kupowano bro, wykupywano winiw. Armia Krajowa miaa tylko jeden mankament: praktycznie nie miaa broni. Szczeglnie w Warszawie, przed samym wybuchem powstania. Niestety wikszo czonkw Komendy Gwnej okazaa si kompletnymi ignorantami w sprawach nowoczesnych metod prowadzenia wojny. Domagali si zrzucenia Brygady Spadochronowej na Wol a zrzutw broni na plac Napoleona, wzbudzajc umiechy politowania dowdcw alianckich. Nie docenili nawet skutecznoci broni maszynowej, rozkazujc atakowa niemieckie bunkry w biay dzie t.zw. rojem. ROLE DRUGOPLANOWE: Gen. Tatar - Zastpca Szefa Sztabu AK - "Trdowaty" Jesieni 1943 opracowa dla Dowdcy AK referat, w ktrym udowadnia, e caa Europa poudniowo-wschodnia dostanie si w stref wpyww sowieckich, wic nie mona prowadzi polityki dwch wrogw, lecz trzeba si z Rosj uoy i czym wczeniej tym lepiej, bo uzyska si lepsze warunki zanim Rosjanie wejd. Zosta uznany w sztabie za zdrajc i aby nie "zaraa" tymi ideami modszych oficerw - zosta wysany w kwietniu 1944 do Londynu. Pk Bokszczanin - Z-ca Szefa Sztabu AK - Przytomny Na odprawach poprzedzajcych decyzj o powstaniu przekonywa, e Rosjanie zatrzymaj ofensyw, gdy zorientuj si, e powstanie zostao wywoane przez wrogi im Rzd w Londynie, celem zainstalowania w stolicy podlegych mu wadz cywilnych. Ostrzega przed przedwczesnym rozpoczciem powstania, zanim nie pozna si intencji Rosjan. Radzi, aby nie wydawa rozkazu do walki, zanim nie zaobserwuje si, e artyleria sowiecka przenosi ogie na lewy brzeg Wisy. Byby24

Kulisy podejmowania decyzji o wywoaniu Powstaniu to dowd, e przeamali opr niemiecki na prawym brzegu i zamierzaj forsowa Wis. Przyjto to, jako warunek rozpoczcia powstania, ale w chwili wydawania rozkazu do walki - zapomniano o tym. Jan Nowak- Jezioraski - "Kurier z Londynu" - Sygna ostrzegawczy Gdy w lipcu 1944 wrci z Londynu do Polski, by chyba najlepiej zorientowanym czowiekiem w sytuacji zarwno w Londynie jak i w Polsce. W Londynie rozmawia z Mikoajczykiem i Sosnkowskim, by przyjty przez Churchilla i ministra Edena i mia wystpienie w Parlamencie Brytyjskim. Ostrzega dowdztwo AK, e sytuacja midzynarodowa jest taka, e Rosjanie po zajciu Polski, bd w niej rzdzi jak zechc, wiec powstanie bdzie walk o przegran ju spraw. e nie mona liczy na adn pomoc militarn z zachodu i e powstanie nie poruszy tez opinii publicznej na Zachodzie. Uprzedzi te, e Polska Brygada Spadochronowa nie przybdzie z pomoc, bo zostaa ju przez Aliantw przeznaczona do innych celw. Nie przybdzie nawet angloamerykaska misja obserwatorw, bo Polska ley w strefie dziaa sowieckich. Wspomina, e modsi oficerowie prosili go, aby przekona dowdztwo, e powstanie to szalestwo. Nie przekona. "Polacy" z Komitetu Lubelskiego czyli agenci sowietcy Wzywali do rozpoczcia walki w Warszawie. A gdy powstanie wybucho, odezwa KC PPR gosia: "Banda sanacyjnych awanturnikw i warchow podnosi dzi sw brudn ap przeciw PKWN i przeciwko Ludowemu Wojsku Polskiemu..." A Gomuka po upadku powstania powiedzia: "stosy trupw bohaterskich obrocw stolicy reakcja traktowaa jako drabin, po ktrej chciaa dosta si do wadzy, wbrew woli Narodu". Gen. SS Von dem Bach-Zelewski - odpowiedzialny za pacyfikacj - Polaka-syn Uzyska zgod Hitlera, aby ze wzgldw praktycznych (oszczdno czasu i amunicji) nie zabija wszystkich mieszkacw, lecz tylko mczyzn i chopcw powyej lat 14-tu.

25

Kulisy podejmowania decyzji o wywoaniu Powstaniu Marsza Konstantin Rokossowskij - D-ca Frontu Sowieckiego - Polak?! Po przegranej bitwie pancernej 4-5 sierpnia pod Woominem, gdy jego korpus pancerny zosta przez Niemcw odrzucony - ju 8 sierpnia zameldowa Stalinowi, e 23 sierpnia bdzie w stanie wznowi ofensyw celem zdobycia Warszawy (Stalin planu nie zatwierdzi). Potem, aby przeduy powstanie, pozorowa "desant" na Czerniakowie. Nie nawiza kontaktu z dowdztwem powstania, mimo e wskazano mu czynny kabel telefoniczny z Pragi do rdmiecia. Po wojnie mianowany Marszakiem Polski. BEZPOREDNI SPRAWCY Gen. Okulicki, Emisariusz Sosnkowskiego - Zawadiaka (dzi byby nazwany oszoomem) Znany by w koach wojskowych ze swojej impulsywnoci i brawury. BrKomorowski wyraa si o nim: to jest kto, to jest chopak do wypitki i do wybitki i widzia w nim ma opatrznociowego. Posta tragiczna, bez wyobrani i poczucia odpowiedzialnoci, a dziwne, bo przeszed w 1940-1941 przez wizienia NKWD, lecz w 1944 cigle nie docenia perfidii i przebiegoci Rosjan. Zrozumia to chyba dopiero wtedy, gdy w 1945 zosta podstpnie uprowadzony do Moskwy i znalaz si znowu na ubiance (gdzie po procesie 16tu zmar lub zosta zamordowany). Zrzucony do Polski w maju 1944 uparcie dy do wywoania powstania. Mwi: potrzebny jest czyn, tylko przez walk mona wykaza denie narodu do wolnoci i niepodlegoci. Czonkw Komendy Gwnej AK, ktrzy wyraali obawy, posdza o defetyzm i tchrzostwo. Na argumenty, e brak jest broni, odpowiada: lud paryski nie liczy iloci paek jak rusza na Bastylie. BorowiKomorowskiemu grozi, e jeli nie wyda rozkazu do powstania, to stanie si drugim Skrzyneckim. Cay czas par do walki, namawia czonkw KG, aby Borowi przedstawiali faszywy obraz sytuacji, aby przypieszy wydanie rozkazu. (Ciechanowski) Na naradach KG AK mwi: W Warszawie mury si bd wali i krew poleje si strumieniami, a opinia publiczna wymusi na rzdach zmian decyzji z26

Kulisy podejmowania decyzji o wywoaniu Powstaniu Teheranu (zachoway si stenogramy). A dopi swego. Jan Nowak-Jezioraski w swojej ksice Kurier z Warszawy (wyd. Odnowa, Londyn 1978) pisze o nim: (w przededniu powstania) nie odczuwa waha ani rozterki wynikao to z jego brawurowej natury onierza pdzcego do szturmu z zamknitymi oczyma... Na ostatniej odprawie przed powstaniem Br mianowa go dowdca nowej organizacji antysowieckiej, ktra miaa rozpocz dziaania w wypadku aresztowania przez Rosjan dowdcw Armii Krajowej i nakaza mu wyczy si z akcji powstaczej i przej do gbokiej konspiracji. Powiedzia mu: Jest Pan Generale nasz ostatni nadziej. Gdy 6 sierpnia miasto pono, na Woli rozstrzeliwano codziennie 30 tysicy ludzi i wiadomo ju byo, e powstanie obraca si w katastrof Okulicki pisa do Bora: naley zdoby najwaniejsze gmachy rzdowe jak Akademi Sztabu Generalnego i ratusz i oflagowa te budynki, aby wkraczajcy bolszewicy ujrzeli potg Pastwa Polskiego. Po upadku Powstania, jako ostatni Dowdca Armii Krajowej, napisa do prezydenta Raczkiewicza, e powstanie warszawskie dobrze spenio swoje zadanie... Armie Krajowa rozwiza w styczniu 1945. Gen. Br-Komorowski - Dowdca AK - Kawalerzysta Medalista w zawodach hippicznych na olimpiadzie w Berlinie. Wedug opinii pk Bokszczanina wojskowe wiadomoci i przygotowanie dowdcy AK ograniczay si do umiejtnoci dowodzenia pukiem kawalerii. Nie mi adnego dowiadczenia w prowadzeniu walki w miecie i nie zna si na koniecznych zabezpieczeniach logistycznych takiej walki. By czowiekiem sabego charakteru i ulega wpywom takich osobnikw jak Okulicki. Genera Tatar wyraa si o nim pajac(Ciechanowski) Jan Nowak-Jezioraski (Kurier z Warszawy) pisze o nim: Wbrew jakby jemu samemu pchay go nieustannie w gr wojenne okolicznoci i dziwny polski system selekcji, zapewniajcy najwiksze szanse temu, na ktrego wszyscy27

Kulisy podejmowania decyzji o wywoaniu Powstaniu najatwiej si godz, bo nikomu nie przeszkadza. Na dwa tygodnie przed wybuchem powstania Br-Komorowski twierdzi: Przy obecnym stanie si niemieckich i ich przygotowaniach polegajcych na rozbudowie kadego budynku zajmowanego przez wojsko lub urzdy w obronne fortece z bunkrami i drutem kolczastym powstanie nie ma szans powodzenia. Rozkaz do rozpoczcia powstania wydal po naciskach Okulickiego i pod nieobecno szefa wywiadu i szefa wydziau operacyjnego, na podstawie nie sprawdzonej wiadomoci d-cy okrgu warszawskiego, e na Pelcowinie zauwaono ju czogi sowieckie. P godziny pniej okazao si, e to nie byy czogi sowieckie, tylko niemieckie, przechodzce do kontrofensywy. Rozkaz mg jeszcze odwoa, lecz nie zrobi tego. Dlaczego ? Bo pukownik Antoni Chruciel bez porozumienia z Komendantem AK, w dniu 27 lipca samowolnie wyda rozkaz koncentracji oddziaw powstaczych na stanowiskach wyjciowych. Rozkaz przez Komorowskiego zosta odwoany, bo sytuacja na froncie bya niejasna. Ale nastpia dekonspiracja caej organizacji oraz lokali konspiracyjnych. Nadeszy sygnay, e Niemcy zaczynaj sporzdza listy osb nieobecnych w pracy w dniu 28 lipca, oraz lokali konspiracyjnych, na podstawie donosw konfidentw. To zmusio Bora-Komorowskiego do wydania rozkazu do popiesznego podjcia walki 1 sierpnia, inaczej Niemcy mieliby czas na wyapanie wikszoci sprzysionych. Byby to wyrok mierci dla onierzy warszawskiego okrgu Armii Krajowej. W pierwszych dniach Powstania, gdy ludno stolic z nadziej oczekiwaa pomocy ze strony Rosjan, Br kaza rozklei wszdzie idiotyczn odezw, aby przywita wchodzcych Rosjan W MILCZENIU. Nic dziwnego, e nie pieszyli si z pomoc. W czasie Powstania wykaza si brakiem elementarnej wiedzy wojskowej. da, aby przysano Polsk Brygad Spadochronow i polskie dywizjony Mustangw, co byo niewykonalne a z dwch powodw: nie zdobyto lotniska i ze wzgldu na ograniczony zasig samolotw. 14-go sierpnia wyda desperacki rozkaz, aby oddziay lene AK szy na odsiecz Warszawie. Oddziay z

28

Kulisy podejmowania decyzji o wywoaniu Powstaniu Kampinosu dotary na oliborz, ale te z Puszczy Kozienickiej i witokrzyskiej, po wyjciu z lasw, zostay rozbite przez Niemcw.. W przededniu kapitulacji powstania, w uznaniu zasug, zosta przez Prezydenta Raczkiewicza mianowany Wodzem Naczelnym Polskich Si Zbrojnych... Zapytany przez historykw po wojnie, czy podczas Powstania dowiadczy cho jednej chwili radoci, powiedzia: Tak, gdy chopcy z jakiego rozbitego sklepu przynieli pikn par butw kawaleryjskich. W swoich pamitnikach epatowa bohaterskie wyczyny dwunastoletnich dzieci niszczcych czogi butelkami z benzyn. - Po wojnie gen. Br-Komorowski udzielajc wywiadw twierdzi, e gdyby genera Sosnkowski zakaza robienia powstania, to Powstania by niebyo. Zdradza tym, e nie wiedzia kto by jego przeoonym, bo decyzja naleaa do Premiera. Deklarowa, e za klsk Powstania odpowiada on sam ale nie wycofa si z ycia publicznego, przyjmowa awanse na stanowisko Wodza Naczelnego i Premiera Rzdu oraz ordery Virtuti Militari (Krzy Kawalerski i Komandorski) co wiadczy o jego niskim morale. Gen.Peczyski - Szef Sztabu KG AK - Dyzio Na jednej z ostatnich odpraw KG, Delegat Rzdu zapyta go, co bdzie, jeli Rosjanie wstrzymaj ofensyw. Odpowiedzia : no to Niemcy nas wyrn. Ustalono te, e ze wzgldu na brak broni, silnie ufortyfikowane obiekty zajmowane przez Niemcw, jak aleja Szucha czy koszary lotnikw na Rakowieckiej nie bd atakowane, lecz jednie izolowane, bo chodzi o opanowanie miasta. Pierwszego sierpnia w s z y s t k i e obiekty byy atakowane i mimo olbrzymich strat w ludziach a d e n nie zosta zdobyty. Po wojnie powiedzia, e te silnie bronione obiekty byy atakowane przez n i e d o p a t r ze n i e ... Do koca niczego nie zrozumia. W 1945 roku powiedzia Janowi Nowakowi-Jezioraskiemu (Kurier z Warszawy): Rosjanie dosownie lizali ju Warszaw, musielibymy nie by wojskiem tylko stra ogniow, aby si nie bi w tej sytuacji...29

Kulisy podejmowania decyzji o wywoaniu Powstaniu Pk Chruciel ("Monter") - D-ca Okrgu Warszawskiego Wojak Szweik Nie zorganizowa wywiadu na przedpolu walki w postaci obserwatorw zaopatrzonych w krtkofalwki, aby informowa o postpach wojsk sowieckich. W dniu 27 lipca samowolnie wyda rozkaz koncentracji oddziaw powstaczych na stanowiskach wyjciowych. Nastpia dekonspiracja caej organizacji oraz lokali konspiracyjnych. To zmusio Bora-Komorowskiego do wydania rozkazu do podjcia walki 1 sierpnia, inaczej Niemcy mieliby czas na wyapanie wikszoci sprzysionych. 31-go lipca wsiad w tramwaj i pojecha na Prag, zobaczy co si dzieje na rogatkach miasta. Dojecha do wylotu Grochowskiej i do wylotu Radzymiskiej. I baby powiedziay mu, e na Pelcowiznie widziano ju czogi bolszewickie. Dalej wywiad dowdcy okrgu nie siga. Z t wiadomoci, ktra okazaa si po prostu plotk, wrci do Bora i byo to stanowio kolejny argument do wydania rozkazu o pocztku powstania. Powstacw nie posiadajcych broni kaza uzbroi w siekiery, omy i kilofy. Jeszcze przez cay sierpie, nie majc adnych odwodw, a do upadku Starwki, snu nierealne plany kompletnego wyrzucenia Niemcw z miasta. Na ostatniej przed kapitulacj naradzie dowdztwa AK, w dniu 28 wrzenia, bdc wieo awansowany na generaa, owiadczy: (enczykowski-Samotny bj Warszawy) - Duch onierzy jest doskonay, nasze pozycje obronne s dobre, sytuacja amunicyjna i stan broni jest dobry, walk obronn moemy prowadzi stosunkowo dugo... Po wojnie, w swoich artykuach o Powstaniu do prasy emigracyjnej w Londynie, napisa: WSZYSCY KTRZY ROZPOCZLI WALK WIEDZIELI, E ID NA PEWN MIER, POZOSTALI ZAZDROCILI POLEGLYM. NADZIEMSKA SIA ROZPROMIENIAA SERCA.

30

Kulisy podejmowania decyzji o wywoaniu Powstaniu Pk Iranek-Osmecki - Szef Wywiadu KG AK - Spnialski Da si przekona Okulickiemu, e (cytuj jego wspomnienia): musimy stoczy w Warszawie bitw, ktrej wiat nie bdzie mg zignorowa, bo dostarczy to krwawego dowodu perfidii sowieckiej. I dalej: Jako szef wywiadu miaem obowizek przestrzec Bora przed nieprzemylan decyzj, ale jako Polak podzielaem pogld Okulickiego, e Warszawa nie moe przej z rk niemieckich w sowieckie bez wyraenia naszej woli zachowania niepodlegoci choby poprzez wielki krzyk buntu i rozpaczy. Ostrzega Bora, e Niemcy koncentruj na przedpolu Warszawy doborowe dywizje pancerne SS. Niestety, gdy dosta informacj, e dywizje te przeszy ju do kontrnatarcia spni si na ostatnia odpraw, na ktrej Br wyda rozkaz rozpoczcia nazajutrz powstania. OKOLICZNOCI AGODZCE 20 lipca by zamach na Hitlera i nieudany przewrt wojskowy liczono, e lada dzie rozsypie si niemiecka dyscyplina. W dniach 22 do 27 lipca obserwowano w Warszawie paniczn ucieczk Niemcw. Piszcy te sowa widzia, jak niemieccy urzdnicy zamieszkali w naszym domu wyrzucali w popochu z okien ubrania i materace prosto na stojcy na podwrku samochd. Przez mosty cigny na zachd kolumny wycieczonych onierzy, co sprawiao wraenie rozkadu na froncie i ucieczki. Na prob Churchilla, Stalin zgodzi si przyj Mikoajczyka, ktry wanie by w drodze do Moskwy. Sdzono, e moe nareszcie uda mu si uzgodni zasady choby doranej wsppracy wojskowej midzy AK i Armi Czerwon. Od 26 lipca sycha byo od wschodu cigy odgos kanonady artyleryjskiej. W tym czasie komunistyczna radiostacja z Lublina nadawaa odezwy do ludu Warszawy, aby chwyci za bro i pomg Armii Czerwonej zdoby miasto. Istniao wic niebezpieczestwo, e powstanie wywoaj czynniki komunistyczne i one przywitaj Rosjan w imieniu ludu lub, e wybuchnie ono spontanicznie w sposb niekontrolowany. I tak oto udao si Rosjanom wpdzi w maliny dowdztwo AK .31

Kulisy podejmowania decyzji o wywoaniu Powstaniu SPLOT NIEPOROZUMIE, PARADOKSW I UTOPII Paradoksem byo, e zawarcie przez Mikoajczyka porozumienia o wsppracy militarnej rozbijao si o to, e nie chcia on i nie mg zgodzi si na korekt naszej wschodniej granicy. A sprawa utraty przez Polsk swoich ziem na wschodzie bya ju dawno przesdzona na konferencji w Teheranie, lecz byo to przed Rzdem Polskim, na wniosek Roosvelta ukrywane. Nieporozumieniem byo wzajemne przecenianie swoich rl. Rzd w Londynie na podstawie przesadzonych meldunkw przecenia si militarna AK, a czynniki krajowe przeceniay moliwoci dyplomatycznego dziaania rzdu emigracyjnego, z ktrym nikt si za bardzo nie liczy. Jak susznie napisa Jan Karski, wojn wygrywa si si gospodarki i zasobw, czyli iloci wyprodukowanych czogw i samolotw, a nie jakim podziemiem, ktre cho wspaniale zorganizowane, pozostawao bez broni. Wydaje si, e kluczem do rozwizania zagadki jak mogo doj do takiego szalestwa jest raport Tadeusza Chciuka, ktry 26 lipca 1944 wrci do Londynu ze swojej drugiej wyprawy do Polski jako kurier MSW. Cytuje wyjtki: Nard polski zdaje egzamin w tej wojnie. Ale egzaminu tego nie zdaj kierownicy naszego ycia podziemnego, organizatorzy konspiracji, przywdcy polityczni i wojskowi. Bardzo mao mgbym wyliczy osb spord kierujcych naszym yciem podziemnym, ktre orientuj si w wydarzeniach midzynarodowych, w wiatowym ukadzie si i tym samym w naszych moliwociach. Ale i te osoby, ktre si orientuj, odrzucaj wiadomoci niepomylne, bazujc swe pogldy, nadzieje i postpowanie na wiadomociach pomylnych. Gdy mwiem, e Rosja jest dzi potg, z ktra musimy si liczy odpowiadano mi, e to s jej ostatnie podrygi, e nie ma wasnej broni ani amunicji, walczy sprztem amerykaskim i zaley od anglosaskich dostaw ywnoci. I dalej: Prowincjonalizm naszego spoeczestwa mona nazwa najczystszym patriotyzmem. Chodzi tu o prawdziwych z krwi i koci Polakw, t.zn. niezbyt mylcych, ale bardzo dzielnych patriotw. C wiec prostszego jak walczy do ostatniej kropli krwi o kad pid ziemi polskiej, by bohaterem i32

Kulisy podejmowania decyzji o wywoaniu Powstaniu zgin. To, e spoeczestwo nie poszo na wspprace z Niemcami, kosztowao nas ju mier milionw ludzi. To za, e bdziemy bohaterami, ktrzy niczego si nie zrzekn moe nas kosztowa utrat caej Polski.(Duraczyski, Midzy Londynem a Warszaw) Niestety prawd byo to, co wbijaa nam przez pl wieku propaganda komunistyczna: masy onierskie AK zostay oszukane przez dowdztwo. Zdecydowana wikszo w powstaniu widziaa szanse odwetu na Niemcach. Tylko nieliczni zdawali sobie spraw, e gra idzie o co innego: Niemcy i tak odejd z Warszawy, chodzi o przyszy ksztat Polski. Ale tylko wskie kierownictwo wiedziao, e ten ksztat Polski te ju jest przesdzony, a powstanie ma by tylko krzykiem protestu. onierze nie zdawali sobie sprawy jak wrogie s stosunki miedzy obozem londyskim a sowietami. Porywajc si do walki z Niemcami, nie wiedzieli, e nagrod za ich czyn bdzie na pewno upokarzajce rozbrojenie, a dla wielu z nich wizienie lub sowieckie agry i mier. A na tych, co podejmowali decyzje ciy czynnik psychologiczny. Wiedzieli, e jeli nie rzuc AK do walki z Niemcami, to potwierdz sowieckie zarzuty biernoci a nawet sympatyzowania z Niemcami i skocz w wizieniach NKWD. Wiedzieli, e NKWD ma ich rozpracowanych - zna ich pseudonimy, nazwiska i rysopisy. Wic wysyajc nieuzbrojon modzie na bunkry i czogi wiadomie lub podwiadomie prbowali kupi sobie choby chwilow nietykalno. Tego wtku nie znajdziemy oczywicie w adnych wspomnieniach ani politycznie poprawnych opracowaniach historycznych, ale wedug mnie musia wchodzi w rachub. Wszyscy maj instynkt samozachowawczy... OD PLANU "BURZA" DO POWSTANIA WARSZAWSKIEGO Br-Komorowski zmieni bezsensowna Instrukcj dla AK Sosnowskiego, ktra przewidywaa, e AK atakuje cofajcych si Niemcw, a z nadejciem Rosjan schodzi znowu do podziemia. Br postanowi, e AK atakuje cofajce si niemieckie strae tylne, a nastpnie ujawnia si przed Rosjanami jako wojsko podlege Rzdowi Polskiemu i wystpuje w roli gospodarza, proponujc wspln walk z Niemcami.33

Kulisy podejmowania decyzji o wywoaniu Powstaniu Ze wzgldu na sabo si, miaa to by bardziej demonstracja polityczna ni realna pomoc wojskowa dla Armii Czerwonej. Dziaania takie, na przykad na Woyniu, przechodziy zupenie bez echa. Aby uzyska rozgos postanowiono zdoby siami AK wiksze miasta jak Wilno i Lww. Operacje te wykonano kosztem wielkich strat w ludziach i nawizano nawet wspprace z dowdcami oddziaw liniowych armii sowieckiej. W kilka dni pniej oddziay AK byy rozbrajane, a oficerowie aresztowani przez NKWD. onierze mieli do wyboru Kauge lub wcielenie do Armii Berlinga. Oficerowie Kauge lub mier (bo do Armii Berlinga byli nieprzydatni). Wydarzenia te nie byy w stanie poruszy opinii wiatowej. Dopominano si przysania anglo-amerykaskich misji obserwacyjnych, ale bezskutecznie, bo te tereny byy teatrem operacyjnym sowietw. Fakty te, zamiast zadziaa ostrzegawczo na dowdztwo AK wpyny na utwierdzenie opinii, e powstanie zbrojne w Warszawie bdzie ostatni szans zaalarmowania opinii wiatowej, e Rosjanie zagarniaj Polsk, nie liczc si z jej legalnymi wadzami. Okulicki, wedug wspomnie Iranka-Osmeckiego, mwi: Wilno i Lww, te zamordowane miasta nie otworzyy oczu Zachodowi. Ale tym razem nasza ofiara bdzie tak wielka, e bd musieli zmieni swoj perfidn polityk, ktra skazuje Polsk na now niewol. Gdy 15 lipca podejmowano decyzje o podjciu walki w Warszawie znane byo zachowanie si Rosjan w Wilnie i we Lwowie. udzono si jednak, e bdzie ono inne na ziemiach na zachd od linii Curzona. Ale w dniu 25 lipca BorKomorowski winien wiedzie, co stao si z oddziaami AK na Lubelszczynie, ktre po walce z Niemcami rozbrojono a oficerw aresztowano i wywieziona do Rosji. Byo to wyrane ostrzeenie, e planowane powstanie nie moe liczy na pomoc Sowietw ani nawet na ich lojaln wspprac bo uwaaj oni AK za wrog im formacje. A pukownik Chruciel winien wiedzie jak niedobrze wygldaa sytuacja na froncie w dniach 28-30 lipca w rejonie Radzymina, Tuszcza i Woomina, bo oddziay AK wspdziaay tam z Armia Czerwona. Pisze o tym Tomasz Strzembosz (Rzeczpospolita Podziemna, W-wa2000, str. 29034

Kulisy podejmowania decyzji o wywoaniu Powstaniu 295). A jeli ci dowdcy o tym nie wiedzieli, to tym gorzej o nich wiadczy. Bo potrafili przez 5 lat utrzyma czno radiow z Londynem a nie mieli cznoci z wasnymi oddziaami w decydujcym momencie. BRAK PRZYGOTOWANIA Zmiana planw Burzy spowodowaa, e oddziay AK w Warszawie, liczne i doskonale zorganizowane, byy bardzo sabo uzbrojone. Jeszcze do poowy lipca bro pochodzc ze zrzutw przekazywano do oddziaw lenych. Wedug posiadanych danych, w chwili przystpienia do walki, oddziay miay (liczc tylko podstawow bro piechoty): - 98 rcznych karabinw maszynowych z zapasem 160 naboi na kady - 604 pistoletw maszynowych z zapasem 200 naboi na kady - 1386 karabinw z zapasem 170 naboi na kady Ponadto posiadano 2660 rewolwerw z 20 nabojami na kady i okoo 50 tysicy granatw rcznych gwnie wasnej produkcji. Oddziay t.zw. szturmowe liczyy okoo 30 tysicy onierzy, wic jak wida, tylko co pitnasty mia bro dug. Broni cikiej w ogle nie byo. Powstacy nie tylko, e byli sabo uzbrojeni, ale nie umieli te strzela. No bo gdzie i kiedy mieli si nauczy? Jeden z powstacw wyzna mi, e w ramach szkolenia na konspiracyjnej podchorwce, mia szans tylko raz wystrzeli do tarczy podczas wicze w puszczy kampinoskiej. Niemieckie oddziay andarmerii przechodziy systematyczny trening strzelecki, a oddziay frontowe miay za sob 5 lat praktyki. Jeli mimo to, jak w adnej bitwie, Niemcy mieli wicej zabitych ni rannych, to dlatego, e powstacy w rozpaczliwej obronie przy braku amunicji, dopuszczali Niemcw na odlego paru krokw. Nie zadbano o zaopatrzenie oddziaw warszawskich w rodki cznoci jak radiostacje i telefony polowe (mona byo uoy linie telefonw polowych w kanaach). Odbio si to fatalnie na dowodzeniu w czasie walki musiano zda si na ofiarne czniczki, a oficerowie Komendy Gwnej siedzc z lornetkami na35

Kulisy podejmowania decyzji o wywoaniu Powstaniu dachach wysokich budynkw prbowali zgadn, co si dzieje w innych dzielnicach. Br-Komorowski (Armia Podziemna) pisze, e dochodzce odgosy pozwalay mu zorientowa si w przebiegu walk. Do dnia 6 sierpnia Br nie wiedzia czy s jakie oddziay AK walczce jeszcze na Mokotowie. Przez brak cznoci nie mona byo skoordynowa dziaa. Przykad: gdy oddziay z Kampinosu dotary na cmentarz powzkowski oddziay powstacze ju wycofay si na Stare Miasto. Rozporzdzajc pienidzmi ze zrzutw, nie zakupiono rodkw opatrunkowych ani nie stworzono zapasw ywnoci. onierze od pierwszych dni powstania godowali, zdani na skromne zapasy mieszkacw miasta. BRAK PRZEWIDYWANIA Przed podjciem decyzji kady strateg wojskowy winien spojrze na map. Jak w kocu lipca przebiegaa linia frontu? Dopiero w marcu zosta odblokowany Leningrad a Niemcy trzymali si jeszcze mocno na otwie, w Estonii w Prusach Wschodnich oraz na poudniowej Ukrainie i w Modawii. Wojska, ktre podeszy klinem pod Warszaw, traciy impet po dwumiesicznej ofensywie spod Kowla. Mona si wic byo spodziewa, e Niemcy bd zaciekle broni linii Wisy, jako ostatniej naturalnej przeszkody przed granicami Rzeszy i e Rosjanie bd musieli stan przed sforsowaniem Wisy dla podcignicia zaopatrzenia w paliwo, ywno i amunicje. Kady by stwierdzi, e sytuacja jest niewyjaniona i e Rosjanie mog nie wej z marszu do stolicy. Powstanie militarnie wymierzone przeciw Niemcom, politycznie byo wymierzone przeciw sowietom i oni o tym dobrze wiedzieli. Jak w tej sytuacji mona si byo spodziewa od Rosjan choby lojalnego wspdziaania? Znajc ich wrogi stosunek do Armii Krajowej i caego obozu londyskiego naleao przyj, jako wysoko prawdopodobne, e ze wzgldw politycznych wstrzymaj ofensyw. Bya to dla Stalina wyjtkowa okazja, aby niemieckimi rkoma pozby si w Polsce opozycji antykomunistycznej i kwiatu inteligencji. Byoby naprawd zdumiewajce, gdyby z takiej okazji nie skorzysta. Niestety, czonkowie36

Kulisy podejmowania decyzji o wywoaniu Powstaniu Komendy Gwnej AK takiej alternatywy nie przewidywali. Nie byli to ludzie ograniczeni, tylko jak pisze Iranek-Osmecki: nie chcielimy dopuci do naszych myli takiej alternatywy, bo niszczya nasz racj bytu. Trzeba zajc miasto i utrzyma je do nadejcia Armii Czerwonej, a jeli nie nadejdzie umrze - zadecydowa Okulicki, wydajc tym samowolnie wyrok mierci dla 200 tysicy mieszkacw stolicy. Nie pytanych, czy podzielaj ten jego zapa do umierania. BDNE SCENARIUSZE Natomiast przewidywano inne pesymistyczne na og scenariusze wydarze po wejciu Rosjan, w zalenoci od ich zachowania si. I tak wymylono: - Dowdca okrgu warszawskiego (pk Chruciel) pozostaje w pobliu mostw (w zaoeniu, zdobytych przez powstacw) i ujawnia si Rosjanom jako komendant garnizonu, a Jankowski ujawnia si jako przedstawiciel wadz cywilnych z ramienia rzdu londyskiego, czyli jako gospodarz. - Komenda Gwna pozostaje na zachodnich kracach Woli w fabryce Kamlera i obserwuje zachowanie si Rosjan. Jeli Rosjanie nie aresztuj komendanta okrgu, to KG ujawnia si, a doborowe odziay Kedywu, stanowice oson KG na Woli - maszeruj defilowa. W wypadku aresztowania Chruciela KG i oddziay Kedywu albo przechodz do Kampinosu. (zastanawiam si dzi po co - przecie to zagajnik, ktry Rosjanie, nie liczcy si ze stratami ludzkimi, mogli przeczesa w kilku godzin), albo zamykaj si z radiostacj w murach fabryki Kamlera na Woli i broni si tam, aby wywoa wiatowy skandal. Doborowe oddziay Kedywu, zgromadzone na Woli, nie zdaway sobie sprawy, e znalazy si tam gwnie po to, aby broni Komend Gwn AK przed Rosjanami. Jeszcze pod koniec Powstania Br twierdzi, e Rosjanom rozbroi si nie damy i bdziemy si broni w enklawie ulic LwowskaEmilli Plater gdzie zamierza polec z resztk onierzy na tej ostatniej reducie. Co moe wiadczy nie o patriotyzmie lecz o jego megalomanii. Jeli Rosjanie aresztuj rwnie czonkw KG to wtedy pozostajcy w gbokiej konspiracji

37

Kulisy podejmowania decyzji o wywoaniu Powstaniu Okulicki (wczy si do powstania dopiero 15 wrzenia) bdzie mia za zadanie odbudowa struktury dowdztwa AK. Niestety nikt nie chcia dopuci myli, e Rosjanie W OGLE NIE WEJD, gdy wtedy pomysodawcy powstania straciby racj bytu. BRAK WIEDZY WOJSKOWEJ - CZYLI PARTACKA ROBOTA Te spekulacje spowodoway, e powstanie byo ju przegrane w pierwszych godzinach walki. Bo Komenda Gwna tak bya zajta planowaniem jak przyj Rosjan, e jakby zapomniaa, e najpierw trzeba stoczy walk z Niemcami. - Pierwszym kardynalnym bdem bya ustalona godzina wybuchu powstania. Mylano, e o 17-tej duy ruch na ulicach pozwoli grupom szturmowym zbliy si niepostrzeenie do bunkrw przed niemieckimi obiektami, obrzuci je granatami i budynki zdoby atwiej ni pod oson nocy. Niestety, efekt zaskoczenia zawid. To bya za dua operacja, aby wiadomo o niej nie rozesza si poczt pantoflow wrd mieszkacw i nie dotara do Niemcw poprzez konfidentw. Piszcy te sowa pamita, e o zapowiedzi wybuchu dowiedzia si o 16-tej bdc na urawiej u znajomych. Bieglimy ulicami w kierunku domu, a gdy dotarlimy za pitnacie pita w rejon placu Unii powstacy ju byli na punktach zbornych, ulice opustoszae a Niemcy czekali na stanowiskach ogniowych. Atakujcych w biay dzie powstacw, przywitali huraganowym ogniem. Efekt: mimo ogromnych strat, dochodzcych do 90% stanw oddziaw, adnego z obiektw (atakowanych wg. gen. Peczyskiego przez p o m y k ) -nie zdobyto. - Na skutek skrconego czasu mobilizacji, na miejsca zbirek dotaro rednio tylko 65% zaprzysionych, a z wielu magazynw nie zdoano wydoby broni. Tak wic do boju ruszyo tylko okoo 20 tysicy powstacw, jedynie w 25% uzbrojonych w bro paln. Siy garnizonu niemieckiego oceniono na 20 tysicy uzbrojonych po zby onierzy, na dogodnych pozycjach obronnych. Ponadto na terenie miasta znalazy si czogi pododdziaw niemieckich dywizji, zmierzajcych na front.38

Kulisy podejmowania decyzji o wywoaniu Powstaniu - Jedyn si uderzeniow, jak rozporzdzaa KG, byy oddziay szturmowe Kedywu zgrupowania Radosawa ( legendarne bataliony Pie i Miota) oraz bataliony harcerskie Szarych Szeregw (Zoka i Parasol) - 2200 ludzi, w miar dobrze uzbrojonych. Te oddziay 1 sierpni zaatakoway tylko drugorzdne, sabo bronione fabryczki i magazyny na Woli, stanowic gownie odwd i ubezpieczenie Kwatery Gwnej w fabryce Kamlera. Doczono do nich nawet w ostatniej chwili najlepiej uzbrojon kompani nieszczsnego dywizjonu Jele, ktra miaa zaatakowa rejon Szucha. - W adnych opracowaniach nie mona doszuka si dokadnej relacji z przebiegu, najwaniejszej ze wzgldw strategicznych, walki o przyczki mostowe po obu stronach Wisy. Wysano tam pewnie oddziay tak sabo uzbrojone, e wszyscy uczestnicy zginli. Wyglda na to, e planowano gwnie zdobywanie gmachw pastwowych, aby je oflagowa i pokaza, e w miecie dziaa ju polska administracja cywilna, a zdobywanie mostw pozostawiono Rosjanom, aby nie wjechali za szybko do Warszawy. - Ju po godzinie walki zapanowao poczucie klski i kompletny chaos przy braku cznoci oddziay z oliborza wyszy w nocy do Kampinosu, gdy te z Kampinosu szy na oliborz. A te z Mokotowa i Ochoty wyszy do lasw kabackich i chojnowskich sdzc, e powstanie w centrum miasta upado. Ten odwrt te by okupiony cikimi stratami: pod Pcinami zgino 93 powstacw. - Wydajc rozkazy zaatakowania takich twierdz jak rejon Szucha, koszary Smigego-Rydza na Chocimskiej czy koszary lotnikw na Rakowieckiej, dowdztwo wykazao kompromitujcy brak wiedzy wojskowej lub karygodn lekkomylno. Ja jestem tylko plutonowym-podchorym, ale na studium wojskowym wbijano mi do gowy, e aby atak mi szans powodzenia, trzeba mie przewag liczebn nad wrogiem w stosunku 2:1. Stosunek by 1 powstaniec na 3 Niemcw, przy braku broni dugiej, nie mwic ju o broni cikiej. - Bezsensowny rozkaz zdobywania lotnisk na Okciu i Bielanach zosta odwoany, ale za pno zgino 8 oficerw i 120 onierzy (Borkiewicz,39

Kulisy podejmowania decyzji o wywoaniu Powstaniu Powstanie...) cznie pierwszego dnia walki polego lub zostao rozstrzelanych 2000 powstacw a 5000 wyszo do lasw. Do dnia kapitulacji zgino 18 tysicy a 20 tysicy zostao rannych. Do niewoli wyszo 16 tysicy. - Ten brak wiedzy wojskowej potwierdza rozpaczliwy rozkaz Bora wydany 14 sierpnia, przez radio, niezaszyfrowanym tekstem, do oddziaw lenych, aby szy na odsiecz Warszawie. Oddziay z Kampinosu zasiliy 6 sierpnia oliborz, gdzie zreszt okazay si mao przydatne do walki w miecie. Ale oddziay z puszczy kozienickiej i witokrzyskiej po wyjciu na otwarte przestrzenie, zostay rozbite Niemcy na nie ju czekali. Niektrzy dowdcy odmwili wykonania rozkazu, doszo do sdw polowych i do rozamw w organizacji AK. Szczytem zagubienia si dowdztwa bya sytuacja miedzy 5 a 10 sierpnia, gdy Delegat Rzdu a potem i pk Radosaw nalegali na Bora, aby oddziay powstacze wyszy z miasta do Kampinosu. Br nie mg si zdoby na decyzj, a najlepsze oddziay Kedywu i Bataliony Harcerskie wykrwawiay si, bronic cmentarzy jako drogi wyjcia do Kampinosu. W tym samym czasie, gdy powstacy prbowali utrzyma cmentarze, Niemcy w cigu 2 dni utorowali sobie drog tu obok, wzdu ulicy Wolskiej do mostu Kierbedzia i bezkarnie mordowali mieszkacw Woli (5 sierpnia 38 tysicy). Gdyby powstacy, zamiast tkwi na cmentarzach, zaatakowali Niemcw, przecinajc poblisk Wolsk, to na pewno przeszkodzioby to w masowych egzekucjach i daoby czas na ewakuacje mieszkacw Woli do rdmiecia. Oddziay Radosawa w liczbie 2200 dobrze uzbrojonych onierzy miay wtedy nawet 2 zdobyczne czogi, ale nie byy w stanie jednoczenie broni cmentarzy i atakowa Niemcw, posuwajcych si obok ulica Wolsk. Gdy wreszcie Br podj decyzj, e wyjcie z miasta i pozostawienie mieszkacw na pastw Niemcom byoby niemoralne oddziay Radosawa z cmentarzy musiay wycofa si na Stare Miasto przez otwarte tereny byego getta, po utracie w sumie a 70% swoich stanw. Mitem jest, e Niemcy przez 63 dni nie mogli stumi powstania. Tak jak przebili si w cigu 2 dni z Woli do mostu Kierbedzia, tak mogli z powstaniem skoczy w cigu tygodnia, rzucajc do walki jedn dywizj pancern o ktr40

Kulisy podejmowania decyzji o wywoaniu Powstaniu bezskutecznie dopomina si pacyfikujcy Warszaw Von dem Bach-Zelewski. Wyczuli jednak, e toczy si gra polityczna i e jak dugo powstanie bdzie si tlio, tak dugo bdzie sta wyczekujco front za Wis. Wic zgodnie z rozkazem Hitlera niszczyli systematycznie miasto, ostrzeliwujc je z najciszych dzia i bombardujc, ale oszczdzali ju bardzo swoich ludzi. Uywali do tumienia powstania jednostek jak szkoa oficerska SS z Poznania, ale te zbieraniny ronych drugorzdnych batalionw jak brygada winiw kryminalnych Dirlewanlera i Rosjan w subie niemieckiej (brygada Kamiskiego, bdnie nazywana wasowcami), likwidujc kolejno polskie punkty oporu. Nie umniejsza to wcale powiecenia i bohaterstwa powstacw, ktrzy bronili si zawzicie, zadajc Niemcom due straty. Bya to jednak obrona stracecw wpdzonych w puapk, ktrzy woleli mier z broni w rku ni rozstrzelanie. Ale ta desperacka walka powstacw pocigaa za sob masakr mieszkacw miasta. W czasie obrony Starego Miasta zgino 30 tysicy mieszkacw. CZY MOGO NIE DOJ DO TAKIEJ KATASTROFY ? Mwi si, e w zaistniaej sytuacji w zasadzie kada decyzja musiaa prowadzi do katastrofy. Niektrzy pisali, e gdyby Br nie rozpocz powstania, to wybuchoby w jeszcze gorszym terminie i pod jeszcze gorszym dowdztwem. Nie zgadzam si z tym pogldem. Mog si tylko zgodzi, e kada inna decyzja nie moga spowodowa ju gorszych skutkw: miasto zrwnane z ziemia, wygubiony kwiat modziey, utracone skarby kultury. Czy byo inne rozwizanie ? Byo. Nard ponis ju tak straszne straty w ludziach, w Katyniu, podczas okupacji i na wszystkich frontach, e naczelnym zadaniem politykw i dowdcw wojskowych byo ratowanie tych co pozostali, a nie szafowanie yciem Polakw jakby nas byo, tak jak w Rosji, 250 milionw. Zrozumia to dowdca Brygady witokrzyskiej NSZ. Gdy ruszya sowiecka ofensywa styczniowa, poszed do Niemcw i powiedzia: Wy przestajecie by naszymi wrogami, bo opuszczacie nasze ziemie. Pozwlcie nam odej razem z wami, aby uratowa nasz modzie przed bolszewikami I taka zgod dosta. Wyprowadzi z Polski 1500 ludzi, gwnie modziey akademickiej.41

Kulisy podejmowania decyzji o wywoaniu Powstaniu Co mg zrobi Br-Komorowski ? Mg po prostu ju w lipcu wyda ten rozkaz, ktry wyda Okulicki par miesicy pniej (piknie zreszt zredagowany): rozkaz o rozwizaniu Armii Krajowej. Mg w nim wytumaczy onierzom, e Armia Krajowa przez lata okupacji wypenia swoje zadanie, dokonujc akcji sabotaowych i wywiadowczych, odbijajc winiw, likwidujc kolaborantw - ale e walka z nowym okupantem skazana jest na klsk. Dowd: w rejonie Lwowa nigdy nie udao si stworzy organizacji AK. Zaraz bya denuncjowana przez Polakw i wszyscy byli aresztowani przez NKWD (jak Tokarzewski a potem Okulicki). Po czym naleao zniszczy wszystkie archiwa AK. Cokolwiek by si stao po wydaniu takiego rozkazu, nie miaoby tak tragicznych skutkw jak Powstanie. Prawdopodobnie Niemcy wywieliby na roboty cze mieszkacw, ale wikszo by przeya i mogaby po wojnie bez obaw wrci do Polski, bez czarnego biletu jakim by udzia w Powstaniu. To ocalone pokolenie na pewno utrudniaoby choby biernym oporem sowietyzacj kraju, przeciwstawiajc si tym, co dali si omota komunistycznej propagandzie. By moe niektrzy przeniknliby do nowego aparatu wadzy, aby storpedowa jak akcj, kogo ostrzec. Moe w 1956 albo i wczeniej skoczyli by do garda komunistom, jak zrobili to Wgrzy. Ale nawet wtedy, Rosjanie na oczach opinii wiatowej nie mogliby mordowa masowo mieszkacw i zrwna z ziemi miasto. W Budapeszcie w 1956 straty ludzkie i materialne nie stanowiy nawet 1 procenta tego, co w czasie powstania w Warszawie. Ale tych Wspaniaych Chopcw i Dziewczt ju nie byo...Jest po prostu zdumiewajce, jak dosownie kilku ludzi, bez wyobrani i odpowiedzialnoci mogo zniszczy tak wspania organizacj jak bya Armia Krajowa, zreszt przedmiot ich dumy - i pozbawi Kraj elity. A co mogli zrobi ze sob czonkowie Komendy Gwnej AK ? Ot mogli ewakuowa si na Zachd lub wstrzsn sumieniem wiata popeniajc zbiorowe samobjstwo, zamiast wysya na pewn mier tysice cudzych dzieci.

42

Kulisy podejmowania decyzji o wywoaniu Powstaniu Bya jeszcze jedna szansa ograniczenia skutkw katastrofy, ju w czasie walki. W poowie sierpnia, gdy miasto pono a front sowiecki sta i intencje Stalina ju byy znane, pojawi si w Warszawie rosyjski kapitan wywiadu Kaugin. Zaproponowa on Borowi, aby kanaami AK poprzez Londyn wysa depesze w hodowniczym tonie do Marszaka Stalina, e lud Warszawy prosi Go o pomoc. Br odmwi. W kilka dni pniej tej samej treci depesz podsunli mu do wysania przez Londyn dowdcy walczcych oddziaw komunistycznych, rzekomo podpisana przez stronnictwa lewicowe, cho mogli ja wysa bezporednio do Moskwy swoimi kanaami. Br znowu odmwi, rozumiejc, e jeli to wezwanie ludu Warszawy przejdzie przez kancelarie dyplomatyczne Foreing Office, to bdzie dla wiatowej opinii jasne, e Armia Czerwona wyzwala Warszaw na prob ludu lub partii lewicowych, a nie polskiego rzdu emigracyjnego. Wtedy wkraczajce oddziay sowieckie byyby zwolnione z rozmowy z londyskimi pajacami w Warszawie. Pisze o tym szeroko IranekOsmecki, zgadzajc si z Borem, e bya to propozycja nie do przyjcia. Wida tu zacietrzewienie czonkw Komendy Gwnej, ktrzy w danej chwili nie bronili ju losu onierzy i mieszkacw poncego miasta, tylko bronili nadal swojej utopijnej koncepcji zainstalowania wadzy rzdu londyskiego w Warszawie. Czasem myl sobie, e dla uniknicia tej tragedii zabrako jednego trzewego czowieka z charakterem, ktry by w przededniu powstania poszed do Niemcw i zadenuncjowa tych ludzi chodzcych po Ksiycu. Uratowa by stolic przed spaleniem i ycie 200 tysicom ludzi. A nasi zachodni sojusznicy zewinili si wobec nas, nie tym, e nie udzielili wikszej pomocy militarnej, bo to byo technicznie trudne. W okresie powstania lotnictwo RAF stracio 52 samoloty, zgino 245 lotnikw, z tego Polskie Siy Powietrzne 17 zag i 119 lotnikw. Skandalem byo to, e aby nie narazi si Stalinowi (wiadomo, sowiecki teatr operacyjny), przez miesic nie mogli si zdoby na wydanie Niemcom ostrzeenia, e powstacy s onierzami koalicji i przysuguj im prawa kombatanckie zgodnie z konwencj genewsk. Do tego momentu rozstrzeliwano powstacw jako bandytw. A pniej rnie bywao.

43

Kulisy podejmowania decyzji o wywoaniu Powstaniu PRBY USPRAWIEDLIWIENIA Dzi spotyka si czsto publikacje prbujce usprawiedliwi decyzje o wywoaniu Powstania. Prba usprawiedliwienia przysza te z najmniej oczekiwanej strony. Zaskoczeniem by dla mnie artyku wielce szanowanego przeze mnie pana Jana Nowaka-Jezioraskiego, jaki znalazem w Tygodniku Powszechnym (Nr 31/1994 Gra o Polsk). Oto prba polemiki z tezami Autora: Nie mona twierdzi, e powstanie opnio o 6 miesicy ofensyw sowiecka na Berlin i zmienio na niekorzy Rosji ukad si w Europie. Teatry operacji wojskowych i pniejsze strefy wpyww zostay ju ustalone w Teheranie, co sam Jezioraski przyznaje dalej, piszc, e wojska amerykaskie musiay zwolni marsz a potem nawet wycofa si za lini demarkacyjn. Rosjanie nie musieli si pieszy, mieli zagwarantowany swj kawaek tortu i to alianci mogliby by w Berlinie duo wczeniej. A gdyby nawet przyzna racje Jezioraskiemu, to naleaoby obarczy przywdcw powstania jeszcze win o przeduenie wojny o p roku i mier kilku milionw ludzi w obozach i na frontach. Prawd jest, e Rosjanie musieli przygotowa si do ostatecznej ofensywy na Berlin, ktra zreszt do Berlina nie dotara, lecz ugrzza na Odrze i wale pomorskim. Pan Jezioraski pisze, e nard polski przez 5 lat przygotowywa si do rozprawy z wrogiem, wic nie mona byo zrezygnowa z podjcia walki. Nard si przygotowywa, ale nie do powstania w Warszawie, z ktrej jeszcze w lipcu wysyano bro na prowincj. Warszawa do powstania nie bya przygotowywana. Dalej argumentuje, e nard polski nie po to walczy przez ca okupacj, aby na kocu podda si bez walki i wyj z przetrconym krgosupem. W biznesie jak kto zainwestuje np. 100 milionw i widzi, e straci ju 80, a moe straci wszystko, to wycofuje si z gry nie patrzc na zainwestowane koszty (jak mwi Francuzi ratuje meble). Czesi nie mieli partyzantki, powstanie w Pradze zrobili im 5 maja 1945 Wasowcy, (ktrzy zmieniajc front prbowali ratowa wasn skr) ale oni nie czuj, aby mieli przetrcony krgosup.

44

Kulisy podejmowania decyzji o wywoaniu Powstaniu Wtpliwym te jest, e to na skutek powstania Stalin nie uczyni z Polski sowieckiej republiki. Sam Jezioraski przeczy sobie, piszc dalej, e nie zrobi tego z Polsk i z innymi krajami wschodniej Europy, bo byoby to bardzo le odebrane przez komunistyczne partie na Zachodzie. Nie zgadzam si te z Autorem, e po powstaniu nastpia konsolidacja narodu i podzia na MY i ONI. Taki podzia nastpi, ale propaganda komunistyczna trafiaa na podatny grunt w rodowiskach chopskich i robotniczych i biorc pod uwag liczb kolaborantw, aktywistw i ludzi ogupionych - podzia ten by bliski 50% do 50%, mona wic mwi raczej o rozbiciu narodu. Dopiero teraz dowiadujemy si jaka ogromna bya skala wojny domowej jaka toczya si w Polsce do roku 1949 miedzy Podziemiem Niepodlegociowym a wadzami komunistycznymi. Ju w epilogu do swojej wspaniaej i bardzo obiektywnej ksiki Kurier z Warszawy pan Jezioraski prbuje usprawiedliwi decyzj o rozpoczciu powstania. Pisze, e pjcie na ustpstwa sowieckie daoby komunistom legitymacje do sprawowania wadzy. Ot komunici wcale tej legitymacji nie potrzebowali, najlepszy dowd, e rzdzili bez niej Polsk przez 45 lat. A dla opinii wiatowej stwarzali pozory legalnoci organizujc sfaszowane lub fikcyjne wybory. Natomiast by moe prawd jest, e dowiadczenie Powstania ustrzego nas przed interwencj sowieck w 1956 i 1981 roku. Sowieccy marszakowie ostrzegali Biuro Polityczne KPZR, e Polacy to nard szalecw (jeli nie wariatw). Opinia niezbyt pochlebna, ale czasem przydatna. Twierdzenie, e polegli Powstacy odnieli dzi pogrobowe zwycistwo, bo odzyskalimy niepodleg Rzeczpospolit, jest tylko pikn metafor. Tylko, gdyby Oni zobaczyli jak ta Polska, gwacona przez komunistw przez 45 lat dzi wyglda to by zapakali. Nie o taka Polsk walczyli ci Wspaniali Chopcy i Dziewczta. W Katyniu i przez lata wojny utracilimy cz elity narodu. W Powstaniu stracilimy reszt. I to by GWDZ DO TRUMNY NASZEJ NIEPODLEGOCI. Bo w komunizmie panowa ju tylko negatywny dobr kadr, w myl zasady mierny ale wierny. Now elit zaczli tworzy tylko zdrajcy45

Kulisy podejmowania decyzji o wywoaniu Powstaniu lub miernoty. I skutki tego odczuwamy do dzi, gdy patrzymy z jakim trudem odradzaj si nasze nowe elity polityczne, kulturalne czy naukowe. Przerwano acuch przekazywania wartoci moralnych i intelektualnych z pokolenia na pokolenie. atwiej byo odbudowa kamienice ni urodzi i wychowa wartociowych ludzi. Z dzisiejszej perspektywy Powstanie byo kompromitacj polskiej myli politycznej i wojskowej. OSTATNIE REFLEKSJE W spoeczestwie cigle yje mit bohaterskiego zrywu Stolicy. Powstanie stao si legend. Sam ta legend nosz w sobie od 50 lat. Wejcie Rosjan zastao nas w styczniu 1945 w Piotrkowie Trybunalskim. Pamitam jak jakie wyrostki pozbieray porzucone przez Niemcw karabiny, zaoyy sobie biao-czerwone opaski i zaczli robi Polsk. A mnie chciao si paka na wspomnienie, z jakim bohaterstwem zdobywali bro Chopcy z AK i z jakim powieceniem t broni o Polsk walczyli. Gdy urzdzono nam defilad oddziaw Ludowego Wojska Polskiego pod dowdztwem sowieckich oficerw (bo naszych zgadzono w Katyniu), to tum ludzi wita ich w milczeniu. Wszyscy zdawali sobie spraw, e nie na takie wojsko czekalimy, e to wielkie oszustwo. I dlatego potem, w czasach najczarniejszej nocy stalinowskiej i przez cale p wieku tego oszustwa, mylaem sobie z satysfakcja, e dziki Powstaniu przeyem chocia 60 dni w AUTENTYCZNEJ Polsce, ktra miaa wtedy powierzchni kilkunastu kilometrw kwadratowych. Ale za jaka cen ! Znam nawet takich nielicznych, co mwi, e ich walka w Powstaniu, to byy najpikniejsze chwile w ich yciu. Ale ci liczniejsi, spaleni ywcem, przywaleni gruzami i potopieni w kanaach, ju nam nie powiedz, jakie to byy dla nich chwile. Moemy si jednak domyla, co myleli o Powstaniu i o Powstacach, bezbronni mieszkacy w chwili przed rozstrzelaniem w ramach represji. Dlaczego o tym pisz ? Na moich oczach w pierwszej godzinie Powstania zgin cay dywizjon Jele. Czuje si cigle dunikiem tych Chopcw, ktrzy porwali si do walki o Niepodleg Polsk, a wic te o Polsk dla mnie. Nie46

Kulisy podejmowania decyzji o wywoaniu Powstaniu wiedzieli, e los Polski ju dawno zosta przesdzony, e ich ofiara jest nadaremna. Oni nie maj nawet swoich grobw, ale gdyby mogli powsta z trumien, to by zawoali gosem penym goryczy: KTO I PO CO NAS RZUCI NA TEN OFIARNY STOS ? Czyni to za Nich i prbuje na to odpowiedzie. Ta bolesna sprawa odzywa si we mnie, gdy widz w telewizji uroczystoci sprowadzenia urny z prochami Bora-Komorowskiego, czy odsonicia pomnika Okulickiego. Nie rozumiem, dlaczego spoeczestwo do tej pory nie ocenio tych ludzi. Czy robi si to dla rodzin polegych, ktre wol wierzy, e ich bliscy polegli za Wielka Spraw ni, e zginli w niepotrzebnej ju bitwie ? Czy te uroczystoci s nam niezbdne do odzyskania tosamoci narodowej? Napoleon zrobi jednak co dla Francji (do dzi obowizuje Kodeks Napoleona), ale postrzegany jest tam jako awanturnik i nie uwiadczysz we Francji ani placu ani ulicy jego imienia. Gloryfikowanie osb bezporednio winnych masakry, to aprobowanie nieodpowiedzialnoci, to szkodliwe dla przyszych pokole utrwalanie jako pozytywnych wzorcw ludzi, ktrzy doprowadzili do tragedii.. Wedug mnie, aby nie zafaszowywa historii, trumny z prochami przywdcw Powstania, winnych tej hekatomby ofiar, nie powinny spoczywa na Kwaterze Powstacw, obok grobw ich modocianych onierzy, ktrych bez broni i bez sensu wysali na pewn mier. Tragedia Powstania Warszawskiego staa si lekcj i przestrog dla spoeczestwa, ktre na szczcie zrozumiao to w padzierniku 1956 i w latach osiemdziesitych.

47

Kulisy podejmowania decyzji o wywoaniu Powstaniu Andrzej Solak POWSTANIE WARSZAWSKIE - MITOLOGIA ZRYWU Na przestrzeni ostatnich szeciu dekad czynniki oficjalne rozmaicie interpretoway Powstanie Warszawskie od totalnej negacji w latach 40. i 50. po bezkrytyczny entuzjazm obecnie. W czasach stalinowskich, w podrczniku pod red. towarzyszki anny Zelikman-Kormanowej wypisywano idiotyzmy, jakoby dowdztwo Armii Krajowej uzgodnio z Niemcami termin Godziny W... Ostatnio, dla odmiany, win za klsk Powstania obarcza si przede wszystkim Jzefa Stalina (niezorientowani mog odnie wraenie, i stolic Polski obrcia w popi Armia Czerwona...). Dla szerokich rzesz spoeczestwa, dla politykw, a nawet (o zgrozo!) niektrych krgw historykw nasza przeszo to co w rodzaju mitologii, ktr mona dowolnie modyfikowa, stosownie do obowizujcych wanie md i trendw, tudzie politycznych zamwie (chyba nikt nie ywi zudze, e za jakie 20 lat, gdy tylko pojawi si nowe zapotrzebowanie, najemni naukowcy pospiesz z kolejn interpretacj Powstania Warszawskiego...). Niewielu zainteresowanych jest spokojn, rzeczow dyskusj o faktach choby takich, jak kwalifikacje dowdcze osb odpowiedzialnych za rozpoczcie Powstania. Burza na Kresach zlekcewaone ostrzeenie To zastanawiajce, e 1 sierpnia 1944 r. Armia Krajowa przystpia w Warszawie do dziaa bdcych zaprzeczeniem dotychczasowej, rozsdnej polityki. Przez pi lat niemieckiej okupacji kierownictwo Polski Podziemnej starao si ograniczy walk biec do koniecznej samoobrony, do dywersji, sabotau, pracy wywiadowczej i szkoleniu kadr, kadc gwny nacisk na przygotowanie oglnokrajowego zrywu, ktry wybuchn mia w sprzyjajcych okolicznociach. Starano si przede wszystkim chroni substancj narodow, unika niepotrzebnych strat, nie prowokowa okupanta do represji. Wezwania komunistw do natychmiastowego powstania powszechnego traktowano jako antypolsk prowokacj, ktra musiaa by zakoczy si klsk i rzezi. Wszake w 1944 r. wcielono w ycie plan Akcji Burza. Zakada on atak, w caym kraju,48

Kulisy podejmowania decyzji o wywoaniu Powstaniu