Książka abstraktów - StRuNa.edu.pl · Ewa Ratuszyńska Dorota Rydzik Justyna Pałczyńska...

2

VII Krakowska Konferencja Kognitywistyczna - Książka abstraktów

Organizatorzy

Sponsorzy

Partnerzy

Neurolingwistyka Praktyczna

3

7th Cracow Cognitive Science Conference - Book of abstracts

Komitet Naukowy Konferencji:

Conference Scientific Committee:

Ks. prof. dr hab. Józef Bremer SJ

prof. dr hab. Bartosz Brożek

dr hab. Adam Chuderski

dr hab. Aleksandra Gruszka-Gosiewska

dr hab. Mirosław Michalik

dr hab. inż. Grzegorz Jerzy Nalepa

dr hab. Michał Wierzchoń

dr Magdalena Senderecka

dr Marta Siedlecka

mgr Bartłomiej Kucharzyk

mgr inż. Aleksander Smywiński-Pohl

Koło Naukowe Studentów

Kognitywistyki UJ

Jagiellonian University’s Cognitive

Science Students' Association:

Main coordinator: Marek Pędziwiatr

Magdalena Matyjek

Agnieszka Serwotka

Ewa Ratuszyńska

Dorota Rydzik

Justyna Pałczyńska

Mikołaj Kupiec

Sławomir Majcher

Monika Derda

Iwona Ciechanowska

Bartłomiej Popęda

Agnieszka Tymorek

Jan Jastrzebski

Mieszko Syc

Urszula Górska

Agata Bator

Paulina Zguda

Sekcja Neuropsychologii

Koła Naukowego

Studentów Psychologii UJ

Neuropsychology Section of Jagiellonian

University’s Psychology

Students' Association:

Dominika Radziun

Aleksandra Nachyła

Magdalena Celuch

Joanna Nerko

Agata Bednarek

Maciej Bielski

Maksymilian Korczyk

Krzysztof Ambroży Czekaj

Julia Pleszka

Adela Juraś

Monika Wieliniec

Komitet Organizacyjny Konferencji / Conference Organizational Committee:

Gość Specjalny:

Special Guest:

prof. Elisabetta Gola

(The University of Cagliari)

4


Spis treści

7 Siny z gniewu i czerwony ze złości, czyli o pozornej niekoherencji metafor w języku potocznym Katarzyna Adamczyk

7 Wschód a Zachód – zależności między kulturą, językiem a percepcją Katarzyna Basista

8 Jak badać autobiografię istot pozawerbalnych? Katarzyna Bobrowicz, Ryszard Bobrowicz

9 Metoda kognitywna (cognitive approach) w nauczaniu języka polskiego jako obcego Mikołaj Borkowski

11 Związek fali MMN z percepcją dźwięków mowy Maria Czarnecka, Joanna Dołżycka, Jakub Wojciechowski

12 Ucieleśnienie - podstawa rozumienia języka figuratywnego Joanna Dołżycka, Jan Szczypiński

13 Problem treści stanów mentalnych w ujęciu eksternalizmu i internalizmu na przykładzie neuronalnych korelatów przeżyć religijnych Maciej Dulewicz

14 Czy można zapomnieć swój pierwszy język? O zjawisku atrycji języka z perspektywy psycholingwistycznej Joanna Durlik, Patrycja Kałamała, Zofia Wodniecka

15 Językowy obraz cyfr w polskiej i niemieckiej frazeologii i paremiologii Mariusz Frąckowiak

17 Analiza znaczenia w filozofii W.V.O. Quine'a i jego kontrowersje Ziemowit Gowin

17 Maszynowe tłumaczenie Polskiego Języka Migowego (PJM). Projekt WiTKoM Dorota Grądalska, Krzysztof Wróbel

19 Pismo jako reprezentacja rzeczywistości. Konceptualizacja wody i ognia zrekonstruowana na podstawie analizy chińskich znaków Katarzyna Grych

20 Różne modalności języka w praktyce psychoanalitycznej Antoni Grzybowski

21 Język naturalny w komunikacji człowiek-technologie kognitywne Artur Gunia, Małgorzata Dyderska

22 Jak lingwistyka kognitywna pomaga zrozumieć język majańskich inskrypcji glificznych Agnieszka Hamann

23 Zwrot lingwistyczny a zwrot komunikacyjny w filozofii Igor Holewiński

24 Sygnał mowy w ujęciu paralingwistycznym i nielingwistycznym- przegląd badań prowadzonych przez Zespół Przetwarzania Sygnałów AGH Magdalena Igras, Bartosz Ziółko

26 Ucieleśnienie w badaniach nad semantyką języka naturalnego Maria Janicka

27 Rewolucja w lubieniu. "Lubię to" na Facebooku jako nowy akt mowy Ewa Kaczmarz

28 Dwujęzyczność a kontrola poznawcza - zależność pozorna czy rzeczywista? Patrycja Kałamała, Joanna Durlik, Magdalena Senderecka, Zofia Wodniecka

29 On a ona. Korpusowa analiza porównawcza wypowiedzi kobiet i mężczyzn Dagmara

5


Kałkus

30 Czas w paradygmacie relatywizmu językowego – przegląd literatury Magdalena Kamińska

31 Degeneracja w funkcjonowaniu języka w chorobie Alzheimera Maksymilian Korczyk

32 Stereotypizacja języka podczas realizacji dialogów do filmu animowanego na przykładzie polskiej szkoły animacji Magdalena Krzosek

33 Yerkish: język czy czary? Łukasz Kwiatek

34 Dlaczego potencjalnie nieśmieszny tekst zaczyna bawić? Kilka słów na temat wizualnych i werbalnych elementów memów internetowych Arkadiusz Lorenc

35 Jak powstaje pojęcie liczby? Język w tworzeniu międzymodułowej reprezentacji Marcin Łysiak

37 Łacina czy języki ojczyste? – filozoficzne tło sporu o język liturgii w Kościele rzymskokatolickim Anna Mandrela

38 Język poezji a język filmu - rola reprezentacji mentalnych w procesach przetwarzania komunikatów językowych Łukasz Roland Miciuk

39 Związek dwujęzyczności z funkcjonowaniem emocjonalnym dorosłych Natalia Miętus

40 Tłumaczenie mowy: osiągnięcia i perspektywy w oparciu o międzynarodowy projekt USTAR Magdalena Mus

41 „Język” filmu a rozumienie opowiadania audiowizualnego (ujęcie kognitywistyczne) Agnieszka Ogonowska

43 Czułe słowa w bliskich związkach - różnice pomiędzy językiem polskim a niemieckim Wojciech Oronowicz, Joanna Nerko, Julia Pleszka, Bettina Begner

44 Jak umiejętność czytania dotykiem wpływa na mózg? Organizacja funkcjonalna językowych obszarów mózgu u osób niewidomych Katarzyna Rączy, Aleksandra Sadowska

45 Językowe podstawy kształtowania tożsamości prywatnej i publicznej podmiotu mówiącego w języku japońskim Anna Roszczyk

46 Afazja Broki średniego stopnia - studium przypadku Wojciech Sak, Joanna Dreszer-Drogorób, Monika Lewandowska

47 Czy mówimy tym samym językiem? Kognitywne teorie urojeń o języku urojeniowym Adrianna Smurzyńska

48 Czy zdolności muzyczne mają transfer na zdolności językowe? Rafał Szewczyk, Marta Ratomska

49 Przeklinanie jako instynkt Beata Szostak

51 Wpływ dwujęzyczności migowo - fonicznej na procesy uwagi Klaudia Tondos, Justyna Kotowicz, Dariusz Asanowicz, Zofia Wodniecka

52 Komunikowanie i wypowiedzi metaforyczne a autyzm Olga Tunkiewicz

53 Czy języki formalne mogą służyć do opisu myślenia i rozumowania? Piotr Urbańczyk

6


Skład i łamanie: Sławomir Majcher

Korekta: Ewa Ratuszyńska, Dorota Rydzik, Agnieszka Serwotka,

54 Muzyka a język – podobieństwa strukturalne i funkcjonalne Natalia Wojnakowska

55 Rola wskazówek werbalnych w powstawaniu fałszywych wspomnień u świadków Dominika Zaremba, Gabriela Tokarczyk

56 Bariery komunikacyjne w pracy z uczniem z zaburzeniami zachowania Aleksandra Zok-Smoła

57 Zastosowanie kognitywizmu w badaniach literaturoznawczych Marzena Żemejda-Zybura

59 Struggle in learning Chinese Characters by beginner students Katarzyna Bańka

60 Mental representations of a bilingual mind. How does being bilingual affect the assumptions of temporal construal theory? Agata Bednarek

61 Is There a Natural Language? Hubert Bożek

62 Cognitive aspects of the language in TV drama Oskar Braszczyński

63 Specific language teaching techniques for handicapped students Anna Maria Brzostyńska

64 Visual metonymies and verbo-visual metaphors in the artwork – Agora by Magdalena Abakanowicz Dorota Dąbrowska

65 How cognitive linguistics helps to understand the language of Maya glyphic inscriptions Agnieszka Hamann

66 Communication through Moves in Repeated PDG Gergana Kuzmova, Kostantin Dzekov, Hristo Hristov, Maurice Grinberg

67 DIGGING INTO the role of space in our thinking Wiktor Lachowski

68 The Influence of Emotional Cues on Visual Attention to Face and Gestures in a Natural Social Setting Magdalena Matyjek, Maja Strzelczyk

69 Speech first or gesture first? The chicken and egg causality dilemma in language evolution Valentina Oblak

70 Whose Text Is It Anyway? Autorship Attribution and Cognitive Science Marek Pędziwiatr

72 „What comes to your mind when you think of blue?”. The meaning and concepts related to colour terms in Polish and Hungarian Anna Sobczak

73 ‘How to express myself nicely?’– Language Ideologies Behind Obscenities Gergely Szabó

74 Talk: Problems with the translation of ethical concepts in the light of linguistic relativism hypothesis Weronika Wojtanowska

7


Siny z gniewu i czerwony ze złości, czyli o pozornej

niekoherencji metafor w języku potocznym

Katarzyna Adamczyk

Kierunek: filologia polska, spec. nauczycielska (II. rok)

Wydział Polonistyki, Uniwersytet Jagielloński

Ul. Gołębia 16, 31-007 Kraków

[email protected]

Wschód a Zachód – zależności między kulturą, językiem a

percepcją

Prezentacja będzie miała na celu przedstawienie wzajemnego przenikania się kultury, języka i

percepcji, poprzez porównanie wschodniego i zachodniego systemu myślenia.

Analiza charakterystycznych zjawisk językowych Japonii zostanie przeciwstawiona zachodnim

strukturom językowym. Zestawienie będzie miało na celu zobrazowanie różnic, wpływających

na odmienność systemów myślenia mieszkańców Wschodu i Zachodu. Przedstawię badania

pokazujące, w jaki sposób struktura językowa wpływa na postrzeganie obrazów – skupienie się

na relacjach pomiędzy obiektami i tłem albo przedmiotach pierwszoplanowych. Rozważenie

sposobu postrzegania życia (linearnego lub cyklicznego), a także relacji społecznych będzie mia-

ło na celu zobrazowanie, wpływu kultury, a także przenikania się konsekwencji i przyczyn w

codziennym życiu.

Cel badania stanowiła analiza kilku wyrażeń metaforycznych, które charakteryzują się pozorną

niekoherencją. W artykule zaprezentowano konkretne przykłady, w których te pozornie

sprzeczne metafory występują razem i nie powodują przy tym żadnych niewłaściwych efektów

odbiorczych. Scharakteryzowane zostały między innymi metafory dotyczące organizacji czasu

oraz metafora gniew jako gorący płyn. Wyniki przeprowadzonych badań pokazują, że metafory

należące do języka potocznego często nie są konsekwentne (nie pasują do siebie), jednak zaw-

sze opierają się na koherencji, ponieważ są subkategoriami jednej, wspólnej kategorii.

8


Katarzyna Basista

Międzywydziałowe Indywidualne Studia Humanistyczne

Uniwersytet Jagielloński, Gołębia 24, Kraków, Polska

[email protected]

Bibliografia

[1] Nakamura H., 2005, Systemy myślenia ludów Wschodu, Wydawnictwo Uniwersytetu

Jagiellońskiego, Kraków.

[2] Nęcka E., Orzechowski J., Szymura B., 2012, Psychologia poznawcza, Wydawnictwo

Naukowe PWN, Warszawa, s. 419-481, 548-628.

[3] Nisbett R. E., 2009, Geografia myślenia, Wydawnictwo Smak Słowa, Sopot.

Przedstawione zagadnienia zostaną zobrazowane odpowiednimi przykładami porównującymi

wyrażenia językowe z języka japońskiego, angielskiego i polskiego.

Jak badać autobiografię istot pozawerbalnych?

Pamięć epizodyczna, czyli zdolność świadomego przywoływania zdarzeń, u zwierząt przybiera

charakter pamięci epizodycznopodobnej. Od czasu wprowadzenia tego pojęcia przez Tulvinga

w 1972 roku [1] niewiele się w tej kwestii zmieniło. Jak jednak pokazują między innymi badania

na modrowronkach kalifornijskich prowadzone przez zespół Clayton i Dickinsona [2] u niektó-

rych gatunków nie można wykluczyć zdolności koniecznych dla pamięci epizodycznej. Tulving

wyróżnił trzy takie zdolności: zdolność do przeżywania czasu subiektywnego, samoświadomość

i wiedzę nt. własnego Ja. Te jednak są niezwykle trudne do empirycznego zbadania, w związku

z czym Clayton i Dickinson, w procesie stopniowej operacjonalizacji, pamięć epizodycznopo-

dobną ujęli jako zdolność do zapamiętywania wydarzeń w ich aspektach co-gdzie-kiedy. Po-

wyższa koncepcja stała się punktem wyjścia dla naszych badań. Nasze prace rozpoczęliśmy od

eksperymentu nawiązującego do badań z udziałem szczurów Wistar przeprowadzonych przez

m.in. Babb i Crystal [3] czy Kart-Teke i innych [4], przechodząc następnie do obserwacji etolo-

gicznej z udziałem kotów domowych, by obecnie prowadzić badania z udziałem dzieci ok. 15

miesiąca życia. U niemowląt bowiem, mimo że nie posługują się językiem, mówi się o pamięci

epizodycznej. Można tę różnicę tłumaczyć predyspozycją do rozwinięcia tego rodzaju pamięci

w jego pełnej formie, jednak z perspektywy eksperymentalnej różnicę tę trudno uzasadnić. Na

naszym posterze chcielibyśmy wskazać metody, które wprowadzamy w powyższych bada-

mailto:[email protected]

9


Bibliografia

[1] Tulving, E. 2002, 'Episodic Memory: From Mind to Brain', Annual Review of Psychology,

vol. 53, pp. 1-25

[2] Clayton, N. S. 2003, 'Can animals recall the past and plan for the future?', Nature Reviews

Neuroscience, vol. 4, no. 8, pp. 685-691

[3] Babb S. J., Crystal J. D. 2005, 'Discrimination of what, when, and where: Implications for

episodic-like memory in rats', Learning and Motivation, vol. 36, pp. 177 – 189.

[4] Kart – Teke E., De Souza Silva M. A., Huston J. P., Dere E. 2006. 'Wistar rats show episodic-

like memory for unique experiences', Neurobiology of Learning and Memory, vol. 85, pp. 173

– 182

Katarzyna Bobrowicz, Ryszard Bobrowicz

Wydział Psychologii, Uniwersytet Warszawski

ul. Krakowskie Przedmieście 26/28, Warszawa, Polska

[email protected]

niach, poddać je dyskusji i zaproponować alternatywy dla rozwiązań stosowanych obecnie.

Metoda kognitywna (cognitive approach)

w nauczaniu języka polskiego jako obcego

Referat dotyczyć będzie wykorzystania metody kognitywnej w nauczaniu języka polskiego jako

języka drugiego oraz dokształcaniu zdolności językowych u dzieci polonijnych posiadających

bierną znajomość języka polskiego. Punktem wyjścia będzie specyfika metody kognitywnej i

ulokowanie jej w kontekście innych metod glottodydaktycznych (metody gramatyczno-

tłumaczeniowej, podejścia komunikacyjnego, podejścia zadaniowego, itp.). Ważnym wątkiem

jest relacja pomiędzy glottodydaktyką a translatologią. Traktowanie wypowiedzi uczącego się

jako prób przekładu z języka X do języka Y może być analizowane w kontekście kognitywnej

10


Mikołaj Borkowski

Polonistyka-komparatystyka w ramach MISH

Uniwersytet Jagielloński, ul. Gołębia 16, Kraków

[email protected]

teorii przekładu. Zamierzam omówić konkretne realizacje tego problemu na przykładach nau-

czania języka polskiego użytkowników innych języków słowiańskich (szczególnie czeskiego,

ukraińskiego i rosyjskiego) oraz własnej praktyki uczenia dzieci polonijnych języka polskiego.

Metoda kognitywna najszerzej może być stosowana w wypadkach występowania transferu ne-

gatywnego (produkcji błędnych komunikatów w języku X wynikających z użycia systemu z języka

Y). Krótko scharakteryzuję najczęstsze błędy wynikające ze stosunkowego podobieństwa języ-

ków słowiańskich, jak i oparte na metodzie kognitywnej sposoby ich zwalczania.

Bibliografia

[1] Lipińska, E. (red.) 2006 Z zagadnień dydaktyki języka polskiego jako obcego, Universitas,

Kraków

[2] Hofmański, W. 2012 ‘Kognitywne aspekty glottodydaktyki. Czeski student wobec pułapek

komunikatywności’, Poznańskie studia polonistyczne. Seria językoznawcza, tom 19 (39), z. 1, s.

175-186

[3] Tabakowska, E. 2001 Językoznawstwo kognitywne a poetyka przekładu, Universitas,

Kraków

[4] Zarzycka, G. 2012 Glottodydaktyka polonistyczna a lingwistyka kulturowa, Wydawnictwo

Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź

11


Związek fali MMN z percepcją dźwięków mowy

Maria Czarnecka, Joanna Dołżycka, Jakub Wojciechowski

Instytut Filozofofii, Wydział Humanistyczny

Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu ul.Gagarina 11, Toruń, Polska

[email protected]

Każdy dorosły człowiek wyspecjalizowany jest w używaniu dźwięków mowy języka ojczystego.

Proces specjalizacji zachodzi w wyniku ekspozycji na bodźce językowe na odpowiednim etapie

rozwoju. W związku z tym procesem istnieje różnica w przetwarzaniu dźwięków przez użyt-

kowników różnych języków na poziomie aktywności ich populacji neuronalnych. Dźwięki nieo-

becne w języku ojczystym będą trudniejsze do przeanalizowania i sklasyfikowania przez osobę.

Celem badania było sprawdzenie czy istnieją różnice w przetwarzaniu francuskich fonemów

przez rodzimych użytkowników języka polskiego używając do tego sygnałów bioelektrycznych

mózgu - EEG. Przebadano 20 młodych, zdrowych osób obu płci, analizując amplitudę kompo-

nenty Mismatch Negativity - potencjałów wywołanych [1,2]. Badanym, podczas oglądania fil-

mu, prezentowano bodźce dźwiękowe – sylaby z francuskimi fonemami, nie występującymi w

języku polskim [3]. Dźwięki prezentowane były w kontraście do sylaby zawierającej samogło-

skę zbliżoną do polskiej, z którą tworzyły odpowiednio parę łatwą do różnicowania i parę trud-

ną. Wykazano różnice pomiędzy amplitudą komponenty MMN dla trudnej i łatwej pary [4,5].

Możliwym wyjaśnieniem tego fenomenu jest postrzeganie przez Polaków fonemów występują-

cych w trudnej parze, jako jednej kategorii fonologicznej. W języku francuskim, natomiast, są

to dwie odrębne kategorie [6].

Bibliografia

[1] Luck S.J., 2005, Introduction to the Event-Related Potential Technique, The MIT Press,

[Oxford].

[2] Luck S. J., Kappenmann E. S., 2012, The Oxford Handbook of Event-Related Potentials

Components, Oxford University Press , Oxford.

[3] Näätänen R., 2007, The mismatch negativity (MMN) in basic research of central auditory

processing: A review, Clinical Neurophysiology no. 118, p. 2544–2590.

12


Ucieleśnienie - podstawa rozumienia języka figuratywnego

Joanna Dołżycka, Jan Szczypiński

Instytut Filozofii, Wydział Humanistyczny

Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

[email protected]

Współcześnie, język pojmowany jest jako właściwy dla danej zbiorowości system znaków języ-

kowych, służący jej członkom do efektywnego porozumiewania. Jest to jedna z definicji bazo-

wych, wyznaczająca komunikatywność [1] jako główną cechę języka. Językoznawstwo kogni-

tywne szuka odpowiedzi zdecydowanie głębiej, niż tylko na płaszczyźnie uwzględniającej pro-

cesy komunikacyjne [2]. Szczególnie interesującym wariantem badanym na gruncie języko-

znawstwa są procesy wyjaśniające powstawanie i rozumienie języka figuratywnego. Daje on

możliwość nie tylko komunikacji, ale także wyrażania wartości estetycznych [3]. Metafora, na

przykład, daje możliwość przedstawienia pojęcia w sposób uwidaczniający jego cechy szczegól-

ne [4]. Odszyfrowanie jej wiąże się z uwzględnieniem reprezentacji mentalnych, właściwych

dla danej jednostki. Tematem wystąpienia jest przedstawienie koncepcji ucieleśnionych pod-

staw rekonstruowania znaczeń metafor związanych z ruchem [5].

Bibliografia: [1] Kita M., 1998, Wywiad prasowy: Język - gatunek - interakcja, Wydawnictwo

Uniwerstytetu Śląskiego, Katowice. [2] Stockwell P., 2006, Poetyka kognitywna: wprowadzenie, Towarzystwo

Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków. [3] Żelazny M., 2009, Estetyka filozoficzna, Wydawnictwo Naukowe

Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń. [4] Arystoteles, 1989, Poetyka, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław. [5] Koch C., 2012, Advances i Conscioussness Research vol. 84: Body

Memory,Metaphor and Movement, John Benjamins Publishing Co., [Amsterdam]

[4] Pulvermüller F., Shtyrov Y., 2006 , Language outside the focus of attention: The mismatch

negativity as a tool for studying higher cognitive processes, Progress in Neurobiology no. 79, p.

49–71.

[5] Winkler I. et al., 1999 , Brain responses reveal the learning of foreign language phonemes,

Psychophysiology no. 36, p. 698-642.

13


Problem treści stanów mentalnych w ujęciu eksternalizmu

i internalizmu na przykładzie neuronalnych korelatów

przeżyć religijnych

Maciej Dulewicz

Cognitive Science/Department of Philosophy

Jagiellonian University, Grodzka 52, Krakow, Poland.

[email protected]

Celem referatu jest analiza związków i filozoficznych implikacji w badaniach neurokognityw-

nych nad doświadczeniami religijnymi. Referat prezentuje zagadnienia z obszaru współczesnej

wiedzy neuronaukowej, filozoficznej i religioznawczej ze szczególnym uwzględnieniem proble-

mów związanych z treścią stanów mentalnych obecnych podczas różnego rodzaju przeżyć.

Osią problemu pomiędzy podejściem eksternalistycznym a internalistycznym jest kwestia wa-

runku koniecznego i wystarczającego do zaistnienia jakiegoś stanu mentalnego oraz zastosowa-

nia programu mikroredukcji. W swoim referacie postaram się odpowiedzieć na jedne z podsta-

wowych pytań: dlaczego ten stan intencjonalny posiada taką treść? Czy i w jaki sposób przeży-

cia religijne (PR) są stanami intencjonalnymi? Dlaczego PR odnoszą się do tego obiektu, do któ-

rego się odnoszą? Adekwatnym przykładem do problemu zastosowania mikroredukcji, jest

treść stanu intencjonalnego w PR. Doświadczenia związane nie tylko z PR, posiadają treści jakie

są następnie werbalizowane i przekształcane w opis. Na gruncie filozofii umysłu może to zostać

ujęte w dwóch różnych stanowiskach: eksternalizmie i internalizmie, różne będę także konse-

kwencje przyjęcia jednego z takich stanowisk. Czy wskazanie na korelację neuronalną może być

wyczerpującą eksplikacją stanu mentalnego, jego treści? Współczesne badania neuronaukowe

mogą prowadzić do owocnej współpracy pomiędzy filozofami, kognitywistami czy teologami.

Bibliografia

Azari, N. P., Birnbacher, D., (2001), The role of Cognition and feeling in religious experience,

„Zygon”, vol. 39, s. 901-917.

Schjoedt, U., (2009) The religious Brain: Ageneral Introduction to the Experimental

Neuroscience of Religion, „Method and Theory in the Study of Religion”, vol. 21, s. 310-339.

Sztajer, S., (2008) Naturalne podstawy religii w ujęciu religioznawsta kognitywnego, „Przegląd

Religioznawczy”, vol. 2.

Poczobut, R., (2011) Mind, Emergence, and the Limits of Neuroscientific Explanations, [w:] B.

14


Czy można zapomnieć swój pierwszy język? O zjawisku

atrycji języka z perspektywy psycholingwistycznej

Brożek, J. Mączka, W. P. Grygiel, Philosophy In Neuroscience, Wyd. Copernicus Center Press,

Kraków.

Joanna Durlik, Patrycja Kałamała, Zofia Wodniecka

Laboratorium Psychologii Języka i Dwujęzyczności, Instytut Psychologii

Uniwersytet Jagielloński, ul. Gołębia 24, Kraków, Polska

[email protected]

Jedna z czołowych badaczek zjawiska utraty (atrycji) języka, Monika Schmid, twierdzi, że każ-

dy człowiek mógłby opisać siebie samego jako "osobę tracącą język" (attriter) [1]. Rzeczywi-

ście, ze zjawiskiem utraty języka spotkał się zapewne każdy, kto w którymś momencie życia

uczył się drugiego języka, a następnie przestał go używać i zaczął zapominać wiele z opanowa-

nych wcześniej słów czy struktur gramatycznych. Wydaje się, że w podobny sposób można

stopniowo zapominać – czy też tracić – również swój pierwszy, ojczysty język, czego doświad-

czają na przykład osoby przebywające dłuższy czas w środowisku, w którym mówi się innym

językiem, a więc przede wszystkim emigranci. W naszym referacie spróbujemy omówić naj-

ważniejsze wnioski, płynące z prowadzonych od przeszło trzech dekad psycholingwistycznych

badań nad utratą pierwszego języka. Na początku przedstawimy pobieżny przegląd perspek-

tyw teoretycznych, z których można przyglądać się temu zjawisku. Skupimy się przede wszyst-

kim na cieszących się obecnie największa popularnością propozycjach, zgodnie z którymi utra-

ta języka wiąże się w dużo większym stopniu z brakiem kontaktu z pierwszym językiem niż z

intensywnym kontaktem z drugim [2,3]. Następnie pokażemy przykłady eksperymentalnych

metod, właściwych podejściu psycholingwistycznemu, za pomocą których można badać atry-

cję oraz metodologicznym trudnościom towarzyszącym tym badaniom. Skupimy się również

na czynnikach językowych (takich jak podobieństwo między pierwszym i drugim językiem) i

pozajęzykowych (takich jak status społeczny obu języków), które, zgodnie ze obecnym stanem

wiedzy, wyraźnie modulują proces utraty pierwszego języka. Na zakończenie zastanowimy się

nad społecznym znaczeniem badań nad utratą pierwszego języka we współczesnym świecie,

w którym wiele osób na stałe zmienia swoje środowisko językowe, oraz nad pytaniem, w ja-

kim stopniu można przywrócić raz zapomniany język.

15


Bibliografia

[1] Schmid, M S. and Scott J. 2014. Lexical first language attrition. Bilingualism: Language

and Cognition 17(4), 729-748.

[2] Schmid, M S., Köpke, B, Keijzer, M, and Weilemar, L. 2004 (eds). First Language

Attrition: Interdisciplinary Perspectives on Methodological Issues. Amsterdam/

Philadelphia: John Benjamins.

[3] Bot K de, 2001. ‘Language use as an interface between sociolinguistic and

psycholinguistic processes in language attrition and language shift.’ W Klatter-Folmer J

& Avermaet P van (eds.), Theories on maintenance and loss of minority languages.

Berlin: Waxmann. 65–81.

Językowy obraz cyfr w polskiej i niemieckiej frazeologii i

paremiologii

Triada: język – myślenie – świat jest niezwykle ważna w analizach kontrastywnych oraz poznaw-

czych. Zależności między rzeczywistością a kategoriami semantycznymi i ich strukturalizacjami

stanowią ważny przedmiot rozważań filozofów oraz językoznawców. Idea referatu pt.

„Językowy obraz cyfr w polskiej i niemieckiej frazeologii i paremiologii” zrodziła się w trakcie

badań związanych z planowaną pracą doktorską. Temat referatu zawęża rozważania do euro-

pejskiego kręgu kulturowego, koncentrując się na tradycji polskiej i niemieckiej. Punkt wyjścia

analizy konfrontatywnej niniejszego studium stanowi stwierdzenie, że językowy obraz świata

(JOS) to „zbiór prawidłowości zawartych w kategorialnych związkach gramatycznych

(fleksyjnych, słowotwórczych, składniowych) oraz w semantycznych strukturach leksyki, poka-

zujących swoiste dla danego języka sposoby widzenia poszczególnych składników świata oraz

ogólniejsze rozumienie organizacji świata, panujących w nim hierarchii i akceptowanych przez

społeczność językową wartości” (Tokarski 1993: 358). Językowy obraz cyfr zostanie zbadany na

podstawie materiału leksykograficznego. Autor rozważań ma na celu zaprezentowanie zagad-

nień teoretycznych oraz analizy materiału językowego jak również przedstawienie wniosków

dotyczących sposobu werbalizowana rzeczywistości w cyfrach arabskich. Nie ulega wątpliwości,

że różnorodność zjawisk opisywanych przy pomocy frazeologizmów i przysłów wskazuje na ol-

brzymi potencjał cyfr, które pozwalają na proste opisywanie często złożonej rzeczywistości oraz

pomagają w pojmowaniu, nazywaniu oraz klasyfikowaniu otaczającego nas świata.

16


Mariusz Frąckowiak

Wydział Filologiczny

Uniwersytet Opolski, pl. Kopernika 11, Opole, Polska

[email protected]

Bibliografia

Bartmiński, J. 1999, Językowy obraz świata, Wydawnictwo UMCS, Lublin.

Bartmiński, J. 2009, Stereotypy mieszkają w języku. Studia etnolingwistyczne,

Wydawnictwo UMCS, Lublin.

Chlebda, W. 2007, Frazeologia a językowe obrazy świata przełomu wieków, Wydawnictwo

Uniwersytetu Opolskiego, Opole.

Lewicki, A. M. 2009, Studia z polskiej frazeologii, Oficyna Wydawnicza LEKSEM, Łask.

Pajdzińska, A. 2006, Studia frazeologiczne, Oficyna Wydawnicza LEKSEM, Łask.

Tokarski, R., ‘Słownictwo jako interpretacja świata’, in J. Bartmiński, Encyklopedia kultury

polskiej XX wieku, t. 2. (Współczesny język polski), Wrocław, 358.

Wiktorowicz, J., Frączek, A. 2008, Wielki słownik polsko-niemiecki, Großwörterbuch Polnisch

-Deutsch, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Wiktorowicz, J., Frączek, A. 2010, Wielki słownik niemiecko-polski, Großwörterbuch Deutsch

-Polnisch, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

17


Analiza znaczenia w filozofii W.V.O. Quine'a i jego

kontrowersje

Ziemowit Gowin

Instytut Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego, Krakowskie Przedmieście 3, Warszawa

[email protected]

Za jeden z najważniejszych i najżywiej dyskutowanych problemów na gruncie filozofii języka z

pewnością należy uznać problem tego, czym jest znaczenie. Podczas swojego wystąpienia zaj-

mę się omówieniem i krytyką sceptycyzmu w odniesieniu do znaczenia w filozofii W.V.O. Qu-

ine'a. W części pierwszej przedstawię tezę o niezdeterminowaniu przekładu wyjaśniając m.in.

pojęcia znaczenia bodźcowego, radykalnego przekładu, zdań obserwowalnych/teoretycznych

oraz hipotez analitycznych, posługując się znanym przykładem z gavagai. Następnie przejdę do

omówienia drugiej drogi do niezdeterminowania przekładu, mianowicie idei, zgodnie z którą

dana teoria fizyczna jest niedookreślona (underdetermined) przez wszystkie możliwe obserwo-

walne świadectwa. Na koniec części pierwszej pokażę, w jaki sposób niezdeterminowanie prze-

kładu implikuje sceptycyzm znaczeniowy.

W części drugiej przystąpię do krytyki Quine'owskich argumentów i koncepcji. Przedstawię kry-

tyczne uwagi takich myślicieli, jak D. E. Bolton, A. C. Lambert, P. D. Shaw, a także R. Kirk.

Maszynowe tłumaczenie Polskiego Języka Migowego

(PJM). Projekt WiTKoM

Wirtualny Tłumacz Komunikacji Migowej WiTKoM to projekt realizowany przez konsorcjum

naukowe Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie oraz Spółki VoicePIN.com w latach 2013-

2015 jako grant Narodowego Centrum Badań i Rozwoju. Jednym z celów projektu jest wypra-

cowanie sposobów maszynowego tłumaczenia Polskiego Języka Migowego PJM na język

ogólnonarodowy oraz odwrotnie – języka ogólnonarodowego na PJM. Prelegenci –

współwykonawcy w projekcie WiTKoM – poruszą kwestie związane z samym Polskim Językiem

Migowym – jego korpusem, składnią, dostępnością materiałów źródłowych, jak również meto-

dami i narzędziami jego komputerowego przetwarzania – tzw. metodą transferu na poziomie

18


zależnościowym i sposobami definicji reguł maszynowego tłumaczenia. Przedstawią wyniki

swoich dotychczasowych prac, zestawiając je z wnioskami z badań prowadzonych przez auto-

rów zagranicznych, głównie z Hiszpanii. Określą kolejne wyzwania i kroki, które umożliwią

zastosowanie uczenia maszynowego i syntezę języka migowego.

Dorota Grądalska1, Krzysztof Wróbel2

1 Instytut Pedagogiki Uniwersytetu Jagiellońskiego, ul. Batorego 12, Kraków

2 Katedra Informatyki, Wydział Informatyki, Elektroniki i Telekomunikacji

Akademia Górniczo-Hutnicza, al. Mickiewicza 30, Kraków

Katedra Lingwistyki Komputerowej, Wydział Zarządzania i Komunikacji Społecznej

Uniwersytet Jagielloński, ul. Łojasiewicza 4, Kraków

[email protected]

Bibliografia

[1] Fabisiak S., Rutkowski P. (2010). „Polish Sign Language Verbs”. In eds. Bertinetto P.M. et

all., The Identification and Representation of Verbs Features, Pisa: Universita in Pisa, pp. 32

-37.

[2] Kay, M. (1984). "Functional unification grammar: A formalism for machine translation."

Proceedings of the 10th International Conference on Computational Linguistics and 22nd

annual meeting on Association for Computational Linguistics. Association for

Computational Linguistics.

[3] San-Segundo R. et al. (2008). "Speech to sign language translation system for Spanish."

Speech Communication 50.11, pp. 1009-1020.

[4] Świdziński M., Gałkowski T. (red.) (2003). Studia nad kompetencją językową i

komunikacyjną niesłyszących. Warszawa: Zakład Graficzny UW.

[5] Twardowska E. (red.) (2008). Stan badań nad Polskim Językiem Migowym. Łódź: PZG

[6] Waszczuk J. (2012). „Harnessing the CRF complexity with domain-specific constraints.

The case of morphosyntactic tagging of a highly inflected language”. Mumbai: COLING

[7] Wróblewska A., Woliński M. (2012). Preliminary experiments in Polish dependency

parsing." Security and Intelligent Information Systems. Springer Berlin Heidelberg, pp. 279-

292.

19


Pismo jako reprezentacja rzeczywistości.

Konceptualizacja wody i ognia zrekonstruowana na

podstawie analizy chińskich znaków

Pismo, często błędnie utożsamiane z językiem, jest system notacji języka, jego kodem ze-

wnętrznym. W piśmie alfabetycznym poszczególne znaki są przypisane określonym dźwię-

kom, zapisują wymowę, a nie treść semantyczną. Jednak w zapisach niealfabetycznych (np.

piktograficznych czy ideograficznych) znaczenie przekazywane jest przez grafię, a nie

dźwięk. W przypadku języka chińskiego można mówić o pewnym prymacie pisma nas mo-

wą, które jest wspólne dla użytkowników różnych dialektów języka chińskiego, jak również

dla użytkowników innych języków, niespokrewnionych z językiem chińskim, które uległy

wpływom kultury i języka chińskiego.

Pismo chińskie jest pismem ideograficzno-fonetycznym, co oznacza, że większość znaków

zbudowana jest z elementu fonetycznego, wskazującego przybliżoną wymowę, oraz ele-

mentu semantycznego, nazywanego kluczem semantycznym, który wskazuje znaczenie

danego znaku. Analiza kluczy semantycznych i znaków, które je zawierają pozwala odkryć

konceptualizację pojęć, wyrażonych danym kluczem. Analiza znaków, w których kluczami

semantycznymi są elementy o znaczeniu „woda” oraz „ogień” pozwoliła na zrekonstruowa-

nie konceptualizacji tych dwóch pojęć, utrwalonych w piśmie chińskim.

Katarzyna Grych

Zakład Japonistyki i Sinologii/Instytut Orientalistyki/Wydział

Filologiczny,

Uniwersytet Jagielloński, Gołebia 24, 31-007 Kraków

[email protected]

Bibliografia

[1] Harbaugh, R. (1998), Chinese Characters: A Genealogy and Dictionary (Zhongwen zipu),

Zhongwen.com/Yale University Press, Taipej.

[2] Künstler, M. J. (1970), Pismo chińskie, PWN, Warszawa.

[3] Künstler, M. J. (2000), Języki chińskie, Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa.

[4] Wang, Y. (red.) (2009), Hànzì bùshǒu rènzhī yǎ njiū, Shandong Daxue Chubanshe, Jinnan.

20


Różne modalności języka w praktyce psychoanalitycznej

Antoni Grzybowski

Instytut Psychologii, Uniwersytet Jagielloński ul. Gołębia 24

31-007, Kraków, Polska

[email protected]

U samych początków swojego istnienia psychoanaliza została określona przez jedną z pa-

cjentek jako “talking cure”. Podjęcie zagadnień związanych z językiem w kontekście teorii

praktyki stworzonej przez Freuda wydaje się być nieodzowne, co zdaje się potwierdzać tyl-

ko jej fundament – wypowiedź analizowanej osoby i odpowiedź psychoanalityka w formie

interpretacji lub milczenia. Szczególny akcent na związki psychoanalizy z językiem został

położony przez Jaquesa Lacana, wpływowego kontynuatora dzieła Freuda, który w relacji

tego, co psychoanaliza określa jako nieświadomość do struktur symbolicznych widział szan-

sę na formalizację jej dziedziny. Dla potrzeb referatu podejście do języka w psychoanalizie

freudowskiej i lacanowksiej zostanie przedstawione poprzez trzy modalności, w których

język w psychoanalizie może być tematyzowany: semantyczną, semiotyczną i strukturalną.

Rozpoznania dotyczące języka rozpatrywanego w trzech wymienionych modalnościach zo-

staną przełożone na konsekwencje jakie wywołuje on w podmiotowym doświadczeniu, a

także praktyczne implikacje dla techniki psychoanalitycznej, której fundament stanowi zaw-

sze jakiś sposób komunikacji z analizowaną osobą. W tym kontekście psychoanaliza rozu-

miana jako pewien rodzaj odważnej filozoficznej spekulacji, która jednak może do pewnego

stopnia weryfikować swoje tezy w praktyce, może stać się inspiracją dla badań kognitywi-

stycznych spełniających ściślejsze wymogi metodologiczne nad zagadnieniami takimi jak

związki języka z kształtowanem się tożsamości osobowej, funkcjonowaniem samoodniesie-

nia i występowaniem sumienia czy też sposobami posługiwania sie językiem w różnych za-

burzeniach psychicznych.

[5] Zajdler, E. (2008), ‘Pismo chińskie i klucze semantyczne jako nośnik znaczenia

leksykalnego’, w: Pawlak, N. (red.), Języki Azji i Afryki w komunikacji międzykulturowej,

Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, ss. 113–124.

[6] Zajdler, E. (2012), ‘Graficzna reprezentacja świata w piśmie chińskim’, w: Kardela, H.,

Muszyński, Z., Rajewski, M. (red.), Główne pojęcia kognitywistyki: empatia, obrazowanie,

kontekst, Wydawnictwo UMCS, Lublin, ss. 317-325.

[7] Zuo, M., Wang, J. (1998), Hànzì bùshǒu jiǎ ngjiě, Fujian Renmin Chubanshe, Fuzhou.

21


Język naturalny w komunikacji człowiek-technologie

kognitywne

Kontakty międzyludzkie opierają się w głównej mierze na poleceniach formułowanych w

języku naturalnym. Z kolei komunikacja człowiek-komputer bazuje na wydawaniu poleceń

w językach formalnych. Języki te generalnie przekazywane są za pomocą urządzeń wejścia

(np.: karty perforowane, klawiatura, mysz, ekrany dotykowe). Komunikacja za pomocą ję-

zyków formalnych skutecznie sprawdza się w odniesieniu do technologii informatycznych,

które charakteryzują się stacjonarnością i traktowane są w sposób narzędziowy. Rozwój

technologii informatycznych, ich miniaturyzacja oraz rosnąca mobilność urządzeń pociągają

za sobą nową funkcjonalność, jak wsparcie dla procesów poznawczych. Wzrost efektywno-

ści technologii w tym obszarze może zapewnić komunikacja człowiek-komputer oparta na

języku zbliżonym do naturalnego.

Użycie technologii w celu amplifikacji możliwości mentalnych, akcentowane jest w koncep-

cji wzmocnienia poznawczego (ang. cognitive enhancement). Według Bostroma i Sandber-

ga wzmocnienie poznawcze należy rozumieć jako sposoby rozszerzenia, intensyfikacji i

podniesienia zdolności umysłowych człowieka w tym procesów poznawczych, emocji czy

zmysłów, głównie za pomocą metod biotechnologicznych (neurofarmakologia, genetyka)

oraz szeroko pojętych metod informatycznych. Te drugie oparte są na wykorzystaniu tzw.

technologii kognitywnych – immersyjnych, augmentalnych, zminiaturyzowanych, mobil-

nych urządzeń, które mogą aktywnie wspierać procesy mentalne. Przykładami są: techno-

logie wearable, okulary rzeczywistości rozszerzonej, hełmy rzeczywistości wirtualnej czy

technologie implantowane. Problematycznym dla tego obszaru wydaje się zaprojektowanie

adekwatnych i efektywnych sposobów komunikacji z urządzeniem. Stosowane i badane

metody obejmują wykorzystanie m.in.: ruchu gałek ocznych, częstotliwości fal mózgowych

(EEG), gestów rąk i dłoni oraz komunikatów werbalnych (ang. voice commands) zbliżonych

do języka naturalnego.

W referacie, poza krótkim omówieniem wspomnianej teorii wzmocnienia poznawczego,

zostanie przedstawione: sposób wykorzystania komunikatów głosowych w obsłudze urzą-

dzeń takich jak technologie mobilne oraz okulary rzeczywistości rozszerzonej, budowa po-

leceń – syntaktyka języka komunikacji człowiek-komputer oraz analiza zalet użycia komend

głosowych i zarys ograniczeń.

22


Artur Gunia1,Małgorzata Dyderska2

1Zakład Kognitywistyki, Uniwersytet Jagielloński, ul. Gołebia 24,

31-007 Kraków, Polska

2Kierunek Kognitywistyka, Uniwersytet Jagielloński, ul. Gołebia

24, 31-007 Kraków, Polska

[email protected]

[email protected]

Jak lingwistyka kognitywna pomaga zrozumieć język

majańskich inskrypcji glificznych

Zrozumienie klasycznych inskrypcji majańskich to nadal jedno z największych wyzwań, jakie

stają przed lingwistą i tłumaczem. (1) Nie zostało do końca stwierdzone, do zapisu jakiego

języka czy jakich języków było używane pismo Majów. (2) Korpus dostępnych tekstów jest

ograniczony nie tylko ilościowo, ale i jakościowo. (3) Niedoprecyzowanie kodu językowego

powoduje, że – wobec braku ciągłości kulturowej między społeczeństwem klasycznym a

współczesnym – brakuje nam wiedzy encyklopedycznej koniecznej do pełnego zrozumienia

przekazu. (4) Dodatkowo zrozumienie i przekład tych tekstów utrudniają takie zjawiska

językowe jak różnice w kategoryzacji pojęć, odmienny wybór podstawowego poziomu ka-

tegoryzacji w zależności od znajomości realiów, czy odmienny wybór domen źródłowych w

metaforze pojęciowej i nośników metonimicznych w metonimii.

Niniejszy referat ma na celu pokazać, jak metodologia lingwistyki kognitywnej może zostać

wykorzystana do analizy tekstów w wymarłym języku, wytworzonych przez prawie zapo-

mnianą kulturę ponad tysiąc lat temu. Wychodząc od polisemii bada rozszerzenia seman-

tyczne, szuka dawnych metafor i metonimii oraz stara się odtworzyć sposób myślenia twór-

ców klasycznych inskrypcji majańskich, co docelowo może pomóc w ich odczytywaniu i

interpretacji.

Agnieszka Hamann

Wydział “Artes Liberales”

Uniwersytet Warszawski, Dobra 72, 00 -312 Warszawa, Polska

[email protected]

23


Bibliografia

Evans, Vyvyan and Melanie Green. 2006. Cognitive Linguistics – an Introduction. Edinburgh

University Press.

Johnson, Scott. 2013. Translating Maya Hieroglyphs. University of Oklahoma Press, Norman.

Kettunen, Harri, and Christophe Helmke. 2014. Introduction to Maya Hieroglyphs. XIX

European Maya Conference Bratislava 2014.

Kövecses, Zoltan. 2010. Metaphor – a Practical Introduction. 2nd ed. Oxford: Oxford

University Press.

Lakoff, George. 1987. Women, Fire and Dangerous Things: What Categories Reveal About the

Mind. Chicago: University of Chicago Press.

Taylor, John R. 1989. Linguistic Categorization. Prototypes in Linguistic Theory. Oxford: Oxford

Clarendon Press.

Wichmann, Søren (ed). 2004. The Linguistics of Maya Writing. Salt Lake City: University of

Utah Press.

Zwrot lingwistyczny a zwrot komunikacyjny w filozofii

We współczesnej filozofii istnieje pojęcie zwrotu lingwistycznego, które odzwierciedla

zmianę paradygmatu, jaka zaszła na początku XX wieku. Od tej pory problemy filozo-

ficzne relacji między podmiotem a światem zostały przeniesione na płaszczyznę lingwi-

styczną, według której podstawowe zagadnienia problemów filozoficznych sprowadzają

się do analiz praktyki językowej.

Przedstawicielem tego nurtu jest niemiecki filozof Karl-Otto Apel, który w swoich wnio-

skach poszedł jednak dalej, wyłamując się z tradycji filozofii języka i nadając swoim

przemyśleniom nową wówczas łatkę filozofii komunikacji, twierdząc, że „filozofia ko-

munikacji stała się Pierwszą Filozofią naszych dni“.

W moim wystąpieniu pragnę przedstawić zasadność dyscypliny jaką jest filozofia komu-

nikacji oraz wstępne zarysowanie jej potencjalnych granic, gdyż problematyka przez nią

podejmowana jest nieostra i wciąż otwarta. Spór ten jest o tyle istotny, że dotyczy filo-

zofii pierwszej, a więc tej, która konstytuuje problemy poruszane przez wszystkie dyscy-

pliny filozoficzne, a także innych nauk, odpowiada na pytania czy język można utożsa-

miać (i w jakim stopniu) z komunikacją, albo ściślej, wspólnotą komunikacyjną, która

wg Apla stanowi kryterium, względem którego (i wewnątrz której) zawierany zostaje –

dokonujący się w działaniach komunikacyjnych – konsensus co do społeczno-

obiektywnego, określonych pojęć.

24


Bibliografia

1) Wendland Michał (2011), Konstruktywizm komunikacyjny, Poznań, Wydawnictwo Naukowe

Instytutu Filozofii UAM

2) Kulczycki Emanuel (2012), Teoretyzowanie komunikacji, Poznań, Wydawnictwo Naukowe

Instytutu Filozofii UAM

3) Apel, Karl-Otto (1990), Komunikacja a etyka: perspektywa transcendentalno-pragmatyczna,

Wydawnictwo Naukowe UAM

Igor Holewiński

Instytut Filozofii

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu,

Wieniawskiego 1, 61-712 Poznań

igor.holewiń[email protected]

Sygnał mowy w ujęciu paralingwistycznym

i nielingwistycznym- przegląd badań prowadzonych

przez Zespół Przetwarzania Sygnałów AGH

Obok głównych nurtów technologii mowy, jakimi są automatyczne rozpoznawanie mo-

wy oraz rozpoznawanie mówcy, w ostatnich latach przybiera na znaczeniu również te-

matyka związana z informacją parajęzykową i pozajęzykową, jaką niesie sygnał mowy.

Cechy te, obejmujące komunikat niewerbalny przekazywany przez mówcę (od jego

stanu emocjonalnego i postawy względem rozmówcy, po cechy psychosocjologiczne

czy fizyczne mówcy) uzupełniają i wzbogacają przekazywane treści, a zarazem są źró-

dłem informacji zarówno o samym mówcy, jak i kontekście sytuacyjnym.

Zespół Przetwarzania Sygnałów, funkcjonujący w ramach Katedry Elektroniki AGH, pro-

wadzi prace nad systemem rozpoznawania mowy polskiej [1] oraz systemem biometrii

głosowej. Komplementarnie do nich prowadzone są badania nad prozodią i tembrem

głosu w kontekście językowym i pozajęzykowym. Niniejszy referat ma na celu dokona-

nie syntetycznego przeglądu tychże obszarów badawczych, z uwzględnieniem najważ-

niejszych wyników prac, ich zastosowań oraz wybranych zasobów baz nagrań (m.in.

korpus nagrań mowy emocjonalnej aktorów). Omówione zostaną:

25


Magdalena Igras, Bartosz Ziółko

Wydział Elektroniki, Informatyki i Telekomunikacji, Katedra Elektroniki

AGH w Krakowie, Al. A. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków, Polska

[email protected]

prace związane z automatycznym wykrywaniem emocji podstawowych w mowie;

badania nad akustycznymi korelatami ironii w języku polskim na tle wyników prac dla

innych języków;

badania ilościowe i jakościowe pauz wypełnionych i oddechowych;

metaforyczny opis barw głosu (realizowany w skali dyferencjału semantycznego, np.

głos jasny-ciemny, ciepły-zimny) w ujęciu akustycznym [2];

atrybuty przypisywane mówcy na podstawie jego głosu;

związek prozodii z językiem na przykładzie akcentu oraz interpunkcji [3].

Bibliografia

[1] Ziółko, M. i in., 2011, 'Automatic speech recognition system dedicated for Polish', Proceeedings of Interspeech 2011, Florence, s. 3315–3316.

[2] Majdak, M., Igras, M., 2015, 'Metafory głosu - analiza akustyczna', Prace Filologiczne (w druku).

[3] Igras, M., Ziółko, B., 2014, 'The role of acoustic features in marking accent and delimiting sentence boundaries in spoken Polish', Acta Physica Polonica A, 126(6), s. 1246–1257.

Adnotacje

Prace zostały sfinansowane częściowo ze środków Narodowego Centrum Badań i Rozwoju

przyznanych na podstawie decyzji numer 072/R/ID1/2013/03 i częściowo ze środków Narodo-

wego Centrum Nauki na podstawie decyzji numer DEC-2011/03/D/ST6/00914.

26


Ucieleśnienie w badaniach nad semantyką języka

naturalnego

Referat stanowi próbę przybliżenia koncepcji, które ‒ nawiązując do Neuronowej Teorii Języka

[1] ‒ wykorzystują poznanie ucieleśnione jako podstawową perspektywę epistemologiczną w

badaniach nad semantyką. W ramach ujęć tego typu znaczenie ‒ i sam proces jego konstytuow-

ania ‒ są nierozerwalnie powiązane z ludzką percepcją, działaniami i emocjami. Tekst niniejszy

rozpoczynam od prześledzenia przesłanek, na mocy możliwe jest połączenie trybów proceso-

wania języka z doświadczeniem. Powołuję się na wyniki badań, które dowodzą istnienia pew-

nych zbieżności pomiędzy aktywnością mózgu odpowiedzialną za wykonywanie określonych

czynności, a tą, która towarzyszy problematyzującym je wypowiedziom.

W ramach omawianej teorii znaczenie ‒ na podstawowym poziomie ‒ generowane jest przy

wykorzystaniu prostych struktur kognitywnych: uniwersalnych schematow organizujących na-

sze poznanie. Zasadniczym problemem badawczym, z ktorym należy się zmierzyć analizując

język pod kątem ucieleśnienia, jest analiza procesu przechodzenia od pojęć konkretnych (a więc

takich, ktore można połączyć z podstawowymi strukturami poznawczymi) do pojęć abstrakcyj-

nych. Teoria, ktorą pragnę zreferować [1,2], rolę mechanizmu umożliwiającego takie przejście

przypisuje metaforze. W języku metaforycznym pojęcia konkretne, ktorym łatwo przypisać ucie-

leśnione znaczenie, odpowiadają za powiązanie abstrakcyjnej struktury pojęciowej z doświad-

czeniem: tym samym metafora staje się figurą, ktora pozwala w sposob systematyczny modelo-

wać abstrakcyjne koncepcje za pomocą podstawowych schematow poznawczych.

Omowiona koncepcja semantyki stała się podstawą do wykształcenia założeń tzw. ucieleśnionej

gramatyki konstrukcyjnej (Embodied Construction Grammar) [3]. Formalizm ten dedykowany

jest między innymi probom ujęcia kompozycjonalności języka: według reprezentatow dyskuto-

wanego nurtu realizację tego postulatu badawczego umożliwia zaś legitymizacja perspektywy

analitycznej uprzywilejowującej koncepcję poznania ucieleśnionego.

Maria Janicka

Kognitywistyka, Wydział Filozoficzny Uniwesytetu Jagiellońskiego,

ul. Gołębia 24, 31-007 Krakow, Polska

[email protected]

Bibliografia

[1] Feldman, J. 2006, From molecule to metaphore: a neural theory of language, Massachusetts

Institute of Technology.

27


Rewolucja w lubieniu. "Lubię to" na Facebooku jako nowy

akt mowy

Rozwój technologii i wszechobecna wirtualna rzeczywistość nie pozostają bez wpływu na ko-

munikację międzyludzką. Media społecznościowe nie tylko służą do porozumiewania się na

dużą skalę, ale także stanowią przyczynę powstawania nowych form i aktów komunikacyjnych.

Głównym celem referatu jest opisanie lubienia na portalu Facebook jako aktu (genry) mowy w

ujęciu Anny Wierzbickiej [1] przy założeniu, że samo zjawisko ma charakter niejednorodny i

może wyrażać wiele intencji agensa.

Kolejny cel to próba ustalenia, jak bardzo akt lubienia na Facebooku różni się od prymarnej

czynności lubienia w świecie rzeczywistym i jakie są wykładniki językowe tych różnic.

W referacie zostanie również poruszona kwestia precyzji językowej w określaniu czynności mia-

nem „lubienia” w odniesieniu do innych funkcjonujących w polszczyźnie nazw dla tego aktu.

[2] Lakoff, G. 2012, 'Explaining Embodied Cognition Results', Topics in Cognitive Science, vol. 4,

pp.773–785.

[3] Feldman, J. 2010, 'Embodied language, best-fit analysis, and formal compositionality',

Physics of Life Reviews, vol. 7, pp.385–410.

Ewa Kaczmarz

Wydział Filologiczny Uniwersytetu Wrocławskiego

pl. Nankiera 15, 50 -996 Wrocław, Polska

[email protected]

Bibliografia

[1] A. Wierzbicka, 1983, „Genry mowy”, red. T. Dobrzyńska, E. Janus, Tekst i zdanie,

Ossolineum, Wrocław, s. 125–137.


28


Dwujęzyczność a kontrola poznawcza - zależność pozorna

czy rzeczywista?

Pogląd o większej efektywności kontroli poznawczej osób dwujęzycznych znajduje swoje za-

sadnienie zarówno w modelach teoretycznych (np. Green, 1998), jak i w wynikach badań em-

pirycznych [1]. Obecnie pojawia się coraz więcej publikacji, raportujących brak różnic pomię-

dzy grupami jedno- i dwujęzycznymi, przez co wpływ dwujęzyczności na efektywność kontroli

poznawczej poddawany jest coraz częściej w wątpliwość [2,4,5]. Wynika z tego, że nie zawsze

władanie dwoma językami przekłada się na efektywniejszą kontrolę poznawczą.

Dlaczego? Do tej pory korzyści z dwujęzyczności były najczęściej wyjaśniane w kontekście mo-

delu hamującej kontroli (inhibitory control model; Green, 1998), w którym regulacja dostępu

do obu języków realizowana jest właśnie przez mechanizm kontroli poznawczej. Model ten

zakłada, że sam fakt bycia dwujęzycznym implikuje korzyści na poziomie poznawczym. W 2013

roku zaproponowano nowatorski model kontroli języków (model adaptacyjnej kontroli; adap-

tive control hypothesis; Green, Abutalebi, 2013), który traktuje dwujęzyczność jako zmienną

ciągłą, podkreślając rolę kontekstów sytuacyjnych używania języków i ich związków z efektyw-

nością kontroli poznawczej.

Głównym celem prezentacji jest próba identyfikacji różnych związków pomiędzy dwujęzyczno-

ścią a kontrolą poznawczą na poziomie teoretycznym i w oparciu o dostępne dane empiryczne.

Model adaptacyjnej kontroli jest obiecującym wkładem teoretycznym w spór dotyczący rze-

czywistych korzyści wynikających z dwujęzyczności na poziomie kontroli poznawczej. Z uwagi

na rosnącą liczbę osób wielojęzycznych na świecie, zrozumienie konsekwencji, jakie niesie ze

sobą zjawisko dwujęzyczności, wydaje się szczególnie istotne.

Patrycja Kałamała, Joanna Durlik, Magdalena Senderecka, Zofia Wodniecka

Laboratorium “LangUsta”, Instytut Psychologii

Uniwersytet Jagielloński, ul. Gołębia 24,

31-007 Kraków, Polska

[email protected]

Bibliografia

[1] Bialystok, E., Craik, F. I. M., Green, D. W., Gollan, T. H. (2009). Bilingual minds. Psychological

Science in the Public Interest, 10, 89 – 129.

[2] de Bruin, A., Treccani, B., Della Sala, S. (2014). Cognitive Advantage in Bilingualism: An

Example of Publication Bias? Psychological Science, 1-9.

29


On a ona. Korpusowa analiza porównawcza wypowiedzi

kobiet i mężczyzn

Cele badań. Z dotychczasowych badań dotyczących języka mężczyzn i kobiet wyłania się teza,

że kobiecy styl wypowiedzi różni się od stylu męskiego [1]. Zgodnie ze stanem badań różnice te

ujawniają się na wielu poziomach, m.in. na poziomie leksykalnym, słowotwórczym i treścio-

wym [2]. Celem niniejszych badań jest porównanie wypowiedzi mężczyzn i kobiet pod wzglę-

dem leksyki.

Metody. W badaniach wzięło udział ośmioro respondentów: cztery kobiety i czterech męż-

czyzn. Materiał językowy pozyskano metodą wywiadu narracyjnego z użyciem fotografii jako

bodźca wspomagającego rozpoczęcie wypowiedzi. Wywiady zostały nagrane, przetranskrybo-

wane i przygotowane do analizy w programie Poliqarp. Uzyskano w ten sposób dwa korpusy:

kobiecy i męski. W analizie wzięto pod uwagę proporcje części mowy i frekwencję wyrazów.

Obliczono także wartość wskaźników bogactwa leksykalnego (Type-Token Ratio) oraz gęstości

leksykalnej (Lexical Density). Dane przeanalizowano metodami ilościowymi oraz jakościowymi.

Wnioski. Wyniki badań wskazują na większą emocjonalność języka kobiet. W ich wypowie-

dziach pojawiały się także leksykalne wykładniki niepewności. Kobiety przywoływały imiona

swoich partnerów częściej niż mężczyźni. Mężczyźni używali zdrobniałych wariantów imion

swoich partnerek, kobiety – pełnych form. Ponadto styl mężczyzn cechowało nieznacznie więk-

sze bogactwo leksykalne. Z kolei wypowiedzi kobiet były w większym stopniu werbalne niż wy-

powiedzi mężczyzn.

[3] Green, D. W., Abutalebi, J. (2013). Language control in bilinguals: The adaptive control

hypothesis. Journal of Cognitive Psychology, 10.

[4] Paap, K. R., Greenberg, Z. I. (2013). There is no coherent evidence for a bilingual advantage

in executive processing. Cognitive Psychology, 66, 232-258.

[5] Valian, V. (2015). Bilingualism and cognition. Bilingualism: Language and Cogniton, 18, 3-24.

Dagmara Kałkus

Instytut Filologii Polskiej,

Uniwersytet Wrocławski, pl. Nankiera 15, 50 –996 Wrocław

[email protected]

Bibliografia

[1] Wilkoń, A. 2000, Typologia odmian językowych współczesnej polszczyzny, Wydawnictwo

Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.

[2] Handke, K. 1994, ‘Język a determinanty płci’, Język a Kultura, t. 9, s. 15–29.

30


Czas w paradygmacie relatywizmu językowego –

przegląd literatury

Już w XIX wieku Humboldt pisał: „Myślimy tak jak mówimy i mówimy tak jak myślimy”. Zdanie

to w prosty sposób dociera do sedna teorii relatywizmu językowego stworzonej w prawie 100

lat po śmierci Humboldta. Język zniekształca poznanie nakładając na rzeczywistość swój system

kategorii. Obserwatorzy nie utworzą tego samego obrazu świata na podstawie obiektywnie

identycznych faktów fizycznych, jeżeli ich zaplecza językowe nie są podobne. W konsekwencji

nikt nie potrafi opisać rzeczywistości zupełnie obiektywnie, całkowicie bezstronnie – wszystkich

nas bowiem krępuje język, a właściwie zasady klasyfikacji i uporządkowania jakie wymusza. Jest

to szczególnie istotne kiedy rozważamy pojęcia abstrakcyjne, istniejące właściwie tylko dzięki

językowi, które nie posiadają materialnej formy mogącej być punktem odniesienia. Jednym z

takich pojęć jest właśnie czas. Referat przedstawia teorię Sapira-Whorfa oraz badania dotyczą-

ce postrzegania czasu jakie prowadzone były w tym paradygmacie – od najwcześniejszych, an-

tropologicznych spostrzeżeń dotyczących języka Hopi aż po współczesne analizy porównawcze

języka mandaryńskiego i angielskiego Lery Boroditsky. Ponadto omawiana jest rola metafor w

opisywaniu pojęć abstrakcyjnych, a w szczególności metafor przestrzennych w przedstawianiu

czasu.

Magdalena Kamińska

Wydział Psychologii

Uniwersytet Warszawski, Stawki 5/7, Warszawa 00-183

[email protected]

Bibliografia

[1] Whorf, B. L. 1982, Język myśl i rzeczywistość, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.

[2] Sapir, E. 1978, Kultura, język, osobowość, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.

[3] Gentner, D., Goldin-Meadow, S. 2003, Language in mind. Advances in the Study of Language

and Thought, Bradford Book, MIT.

[4] Boroditsky, L., Fuhrman, O., McCormick, K. 2011, “Do English and Mandarin speakers think

about time differently?”, Cognition, vol. 118, no. 1, p. 123-129.

[5] Fuhrman, O., McCormick, K., Chen, E., Jiang, H., Shu, D., Mao, S., Boroditsky, L. 2011, “How

linguistic and cultural forces shape conceptions of time: English and Mandarin time in 3D”,

Cognitive science, vol. 35, no.7, p. 1305-1328.

31


[6] Kosecki, K. 2008, Language, time, and biology: a cognitive perspective, Wydawnictwo

Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej we Włocławku, Włocławek.

[7] Lakoff, G. 1987, Women, fire, and dangerous things. What categories reveal about the mind,

The University of Chicago Press, Chicago.

Degeneracja w funkcjonowaniu języka w chorobie

Alzheimera

Choroba Alzheimera cechuje się postępującą degeneracją w obszarze funkcji poznawczych.

Jednym z elementów funkcjonowania, w którym można zaobserwować stopniowe zanikanie

sprawności są funkcje językowe. W ramach wystąpienia chciałbym pokazać stopniową degene-

rację w procesie komunikacji z osobą chorą na Alzheimera. W związku z tym zostanie podkre-

ślenie problemy z pragmatyką, semantyką czy syntaktyką jak również interpretacją komunika-

tów skierowanych do tych osób. Degeneracja tych poszczególnych aspektów zostanie ukazana

w toku rozwoju choroby od stadium łagodnych zaburzeń pamięci do etapu głębokich zaburzeń

poznawczych. Dodatkowo w celu ukazania kontrastu zostaną ukazane dysfunkcje w ramach

języka u osób w wieku senioralnym niecierpiących na zaburzenia neurodegeneracyjne.

Maksymilian Korczyk

Wydział Filozoficzny Instytut Psychologii, Uniwersytetu Jagiellońskiego

ul. Ingardena 6, 30 –060 Kraków, Polska

[email protected]

Bibliografia

[1] Cuetos, F., Samartino, T., Ellis, A., 2012, Age acquisition norms from elderly Spanish people:

characteristics and the prediction of word recognition performance in Alzheimer’s disease,

Psicològica, vol. 33, p. 59-76

[2] Halling, D.C., Humes, L.E., 2000, Factors affecting the recognition of reverberant speech by

elderly listeners, Journal of Speech, Language and Hearing Research, vol. 43, p. 414- 431.

[3] Makara- Studzińska, M., Gustaw, K., Kryś, K.,2012, Trudności w komunikacji z pacjentem z

chorobą Alzheimera, Psychiatria i Psychologia Kliniczna, vol. 12, no.1, p. 18- 25.

[4] Manuet, C., Cazals, Y., Gestreau, Ch., Borghgraef, P., Gielis, L., Dutschmann, M., Van

Leuven, F., Hilaire, G., 2011, Age- related impairment of ultrasonic vocalization in Tau. P 301L

mice: possible implication for progressive language disorders., PLoS ONE, vol.6, no. 10, p.1-12.


32


[5] Morelli, C., Altmann, L.J.P., Kendall, D., Fischler, I., Heilman, K.M., 2011, Effects of semantic

elaboration and typicality on picture naming in Alzheimer disease, Journal of Communication

Disorders, vol. 44, p. 413-428.

[6] Robonson, G., Rossor, M., Cipolotti, L.,1999, Selective sparing of verb naming in case of

severe Alzheimer’s disease. Cortex, vol. 35, no. 3, p. 443-445.

[7] Stuart-Hamilton, I, 2000, Psychologia starzenia się, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań,

Przekład: A. Błachnio.

[8] Waters, G., Caplan, D., 2005, The relation between age, processing speed, working memory

capacity and language comprehension, Memory, vol. 13, no. 4, 403 - 413.

[9] Williamson, D.J.G., Adair, J.C., Raymer, A.M., Heilman, K.M., 1998, Object and action naming

in Alzheimer’s Disease, Cortex, vol. 32, no.4, p. 601-610.

Stereotypizacja języka podczas realizacji dialogów do

filmu animowanego na przykładzie polskiej szkoły

animacji

Człowiek w sytuacjach życia codziennego spotyka się w wieloma modelami komunikacji

i różnorodnymi sposobami posługiwania się językiem. Wśród najważniejszych cech dystynktyw-

nych mówców możemy wyróżnić: dobór słownictwa, artykulację i barwę głosu. Naturalnym

jest, że użytkownicy języka pochodzący z podobnej grupy społecznej, czy środowiska będą

przejawiali podobne cechy w posługiwaniu się językiem. Możemy także zaobserwować, że oso-

by o określonej fizjonomii obdarzone są głosem o specyficznej barwie (osoby postawne mają

głęboki i silny głos, osoby o drobnej budowie wysoki i słaby itd.). Nie jest to ścisła zależność,

jednak jako odbiorcy, na podstawie wielu zaobserwowanych przypadków, tworzymy sobie

pewne trwałe skojarzenia [1]. Dlatego też jesteśmy zaskoczeni, gdy spotkamy kobietę obdarzo-

ną niskim głosem, młodego człowieka posługującego się słownictwem należącym do języka

dorosłych czy osobę publiczną mającą problemy z wymową. Stereotypowe wyobrażenia doty-

czące użycia języka, artykulacji i cech akustycznych głosu są wykorzystywane w filmie animo-

wanym. Specyficzna forma animacji – krótka i zwięzła fabuła oraz priorytet estetyki – powodu-

je, że jej bohaterowie muszą w sposób jak najbardziej efektywny i bezpośredni reprezentować

pewne cechy. Film animowany bazuje przede wszystkim na skojarzeniach i wyobraźni odbiorcy,

który sam musi zbudować kontekst dla bardzo krótkiej formy filmowej, którą ogląda. [2,3] Ste-

reotypizacja wypowiedzi postaci jest w tym wypadku sposobem na natychmiastowe odwołanie

się do wzroców, które widz już zna ze swojego otoczenia. Z drugiej strony odwrócenie stereoty-

powych wyobrażeń tworzy efekt zaskoczenia i ma wymiar humorystyczny. Celem referatu jest

zaprezentowanie na przykładzie polskiej szkoły animacji, w jaki sposób określone cechy ludzkiej

percepcji (tworzenie wzorców, modeli, ekonomia poznawcza) są wykorzystywane w dziedzinie

sztuki, jaką jest film animowany.

33


Magdalena Krzosek

Wydz. Inżynierii Mechanicznej i Robotyki, Inżynieria Akustyczna: Reżyseria Dźwięku

Wydz. Humanistyczny, Kulturoznawstwo: Komunikacja Wizualna i Projektowanie Graficzne

Akademia Górniczo – Hutnicza im. St. Staszica,

al. Mickiewicza 30, 30 –059 Kraków, Polska

[email protected]

Bibliografia

[1] Lindsay P.H., Norman D.A., 1991, Procesy przetwarzania informacji u człowieka,

Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

[2] Kossakowski A., 1977, Polski film animowany 1945-74, Zakład Narodowy im. Ossolińskich,

Wrocław

[3] Sitkiewicz P., 2011, Polska szkoła animacji, Słowo/Obraz/Terytoria, Gdańsk

Yerkish: język czy czary?

Zaprojektowany przez Ernsta von Glasersfelda Yerkish – system komunikacji oparty na tzw.

leksygramach (symbolach graficznych) – od początku lat 70. XX w. wykorzystywany był do ucze-

nia różnych gatunków małp człekokształtnych komunikacji. Każdy leksygram traktowany był

jako odpowiednik jakiegoś słowa lub zwrotu języka angielskiego [1].

Choć uczone Yerkish małpy osiągały dużą biegłość w formułowaniu własnych pragnień [2,3], ich

umiejętności z perspektywy komunikacji nie różniły się jednak zasadniczo od zdolności innych

małp uczonych komunikacji w innych podejściach (np. w języku migowym [4]). Dlatego autorzy

eksperymentu z Duanem Rumbaughem na czele musieli zmagać się z podobnymi zarzutami, jak

badacze korzystający z innych podejść [5]. Wiele zmieniło się wraz z dołączeniem do projektu

Susan Savage-Rumbaugh i zastosowaniem przez nią nowych metod szkoleń [6,7], pozwalają-

cych na osiągnięcie bardziej wiarygodnych wyników.

W referacie przedstawię historię uczenia małp Yerkish i zastanowię się, czy umiejętności naby-

wane przez naczelne różne od człowieka nazwać można zdolnościami komunikacyjnymi

(językowymi), czy raczej stanowią one przejaw ogólnej inteligencji, polegający na wywoływaniu

fizycznej zmiany w środowisku lub osiąganiu własnych celów (np. uzyskaniu dostępu do żywno-

34


ści) poprzez stosowanie odpowiedniej sekwencji leksygramów (co przypomina raczej „rzucanie

zaklęć” niż językową komunikację).

Łukasz Kwiatek

Uniwersytet Papieski Jana Pawła II, Wydział Filozoficzny, ul. Franciszkańska 1, 37 –004 Kraków

Centrum Kopernika Badań Interydyscyplinarnych, ul. Sławkowska 17, 31 –016 Kraków

[email protected]

Bibliografia

[1] von Glasersfeld, E. (1979), „The Yerkish Language for non-human primates”, „American

Journal of Computational Linguistics”, 1979 <online: http://clair.eecs.umich.edu/aan/

paper.php?paper_id=J79-1012#pdf>

[2] Rumbaugh D. (2013), With Apes in Mind. Emergents, Communication & Competence,

Marston Gate.

[3] Rumbaugh D., Washburn D. (2003), Intelligence of Apes and Other Rational Beings, Yale

University Press.

[4] Fouts R. (1997), Next of Kin. My Conversations With Chimpanzees, Harper.

[5] Sebeok T. (XI 1979), „Performing Animals”, „Psychology Today”.

[6] Savage-Rumbaugh S., Shanker S., Taylor T. (2001), Apes, Language and the Human Mind,

Osford University Press.

[7] Savage-Rumbaugh S. (1994), Lewin R., Kanzi. The Ape at the Brink of the Human Mind,

John Wiley & Sons, New York.

Dlaczego potencjalnie nieśmieszny tekst zaczyna bawić?

Kilka słów na temat wizualnych i werbalnych

elementów memów internetowych

Memy internetowe nie są często poddawane analizie językoznawczej. Definiowane w niniej-

szym referacie jako jednostki graficzne złożone z części wizualnej i werbalnej, memy cieszą się

olbrzymią popularnością wśród użytkowników Sieci. Zwracam uwagę na to, że bardzo często

jedynym zadaniem memu internetowego jest rozśmieszenie odbiorcy (i tylko takie memy zo-

stały poddane analizie, które wyniki są prezentowane w niniejszym referacie). W referacie zau-

ważam, że bardzo często element werbalny memu internetowego jest tekstem humorystycz-

nym z natury i posiada potencjał wywoływania reakcji humorystycznej także wtedy, kiedy jest

35


Arkadiusz Lorenc

Wydział Filologiczny

Uniwersytet Łódzki, ul. Pomorska 171/173, 90 –236 Łódź, Polska

[email protected]

prezentowany bez elementu werbalnego, uzupełniającego przekaz. Pokazuję jednak i szczegóło-

wo omawiam takie memy, których część werbalna nie posiada potencjału humorystycznego.

Poddaję je szczegółowej analizie i próbuję znaleźć odpowiedź na pytanie, dlaczego takie memy,

odbierane jako całość, mogą być uważane za zabawne. Odnoszę się przy tym do intersemiotycz-

nych związków słowa i obrazu, które w dużej mierze odpowiadają za potencjał humorystyczny

memu internetowego. Pokazuję także, w jaki sposób element graficzny memu internetowego

umożliwia pełne zrozumienie żartu, konieczne dla wywołania efektu humorystycznego.

Bibliografia

[1] Attardo, Salvatore. 1994. Linguistic theories of humour. New York: Mouton. [2] Dawkins, Richard. 1976. The Selfish Gene. New York: Oxford University Press. [3] Dynel, Marta. 2011. Blending the incongruity-resolution model and the conceptual integrationtheory : The case of blends in pictorial advertising. International Review of Pragmatics 3.1: 59-83. [4] Raskin, Victor. 1985. Semantic mechanisms of humour. Dordrecht: D. Reidel Publishing Company. [5] Suls, Jerry. 1972. A two-stage model for the appreciation of jokes and cartoons: An information processing analysis. In J. Goldstein and P. McGhee (eds.) The Psychology of Humour. New York: Academic Press. [6] Turner, Mark and Fauconnier, Gilles. 2002. The Way We Think. Conceptual Blending and the Mind's [7] Hidden Complexities. New York: Basic Books.Ziv, Avner. 1984. Personality and Sense of Humour. New York: Springer.

Jak powstaje pojęcie liczby? Język w tworzeniu

międzymodułowej reprezentacji

Celem wystąpienia jest próba odpowiedzi na pytanie: jak powstaje pojęcie liczby w ludzkim

umyśle i jaką rolę w tym procesie odgrywa język? Problem ten zostanie ujęty z perspektywy

wrodzonych zdolności „protomatematycznych” [1]. W tym podejściu badania prowadzone są w

ramach psychologii rozwojowej i poznawczej, wykorzystuje się też wyniki m.in. neuronauki

poznawczej, badań klinicznych, modelowania komputerowego, etiologii i psychologii porów-

nawczej oraz badań międzykulturowych.

Proponowane wyjaśnienie opiera się na wyodrębnieniu dwóch rdzennych systemów liczby


36


Bibliografia

[1] Hohol M., Brożek B. (2014), Umysł matematyczny, CC Press, Kraków, s. 7-59.

[2] Feingston et al. (2004), Core systems of numer, Trends Cogn Sci., 8, 7, s. 307-314. [3]

Spelke E. (2003), What Makes Us Smart? Core Knowledge and Natural Language, w: D. Genter,

S. Goldin-Meadow (eds.), Mind in Language, MIT Press, Cambridge Mass., s. 277-312.

[4] Gut A. (2009), O relacji między myślą a językiem, TN KUL, Lublin, s. 269-325.

Marcin Łysiak

Wydział Filozofii i Socjologii

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej

pl. Marii Curie-Skłodowskiej 4, 20 –031 Lublin, Polska

[email protected]

(core systems of numer) [1,2]. Są to wyspecjalizowane moduły o długiej ewolucyjnej historii,

wspólne dla wielu gatunków zwierząt, ludzkich niemowląt oraz dorosłych z różnych kultur.

Pierwszy z nich to „system dużych liczb” (ANS, Approximate Number System) odpowiedzialny

reprezentowanie dużych liczebności, ale tylko w sposób przybliżony. Drugi moduł to „system

małych liczb” (OTS, Object Tracking System) odpowiedzialny za śledzenie ograniczonej liczby

obiektów i pośrednio za precyzyjne reprezentowanie liczebności, ale jedynie w zakresie do

trzech lub czterech. Żaden z tych systemów, działając osobno, nie umożliwia jednak powstania

reprezentacji liczby, która byłaby dokładna dla dowolnie dużych zbiorów.

Elizabeth Spelke próbuje powiązać powstanie takiej reprezentacji z nabywaniem języka i prak-

tyką liczenia („recytowania” liczebników głównych w stałej kolejności). W świetle jej teorii języ-

kowa praktyka powoduje integrację danych na wyjściu obu rdzennych systemów liczby oraz

przekroczenie ich ograniczeń poprzez wytworzenie nowej, międzymodułowej reprezentacji

[3,4]. Chociaż teoria ta została do pewnego stopnia potwierdzona eksperymentalnie, to wciąż

dyskutowana jest relacja między różnymi aspektami języka i pojęcia liczby – niektóre składniki

pojęcia liczby mogą się rozwijać niezależnie od języka. Kwestionowana jest też przyczynowa

rola języka, a język bywa przedstawiany raczej jako rusztowanie niż fundament rozwijającego

się pojęcia liczby [4].

37


Łacina czy języki ojczyste? – filozoficzne tło sporu o język liturgii w Kościele rzymskokatolickim

W niniejszym wystąpieniu zostaną poruszone zagadnienia związane z filozofią języka oraz filo-

zofią religii. Główną kwestią, nad którą się zastanowimy będzie pytanie o rolę i znaczenie języ-

ka sacrum. Caillois [1] określa sacrum jako pewną kategorię wrażliwości, na której opiera się

postawa religijna, która narzuca wiernemu uczucie szczególnego poszanowania. Breitenbach

[2] rozróżnia język publiczny od języka sekretnego. Jej zdaniem język sekretny, czyli taki, który

w danym środowisku znany jest tylko wąskiej grupie wtajemniczonych osób ma duży wpływ na

religijność człowieka. Od połowy III wieku łacina stała się oficjalnym językiem Kościoła aż do

czasów Soboru Watykańskiego II. Wprowadzenie języków ojczystych miało ułatwić wiernym

rozumienie tekstu liturgii, jednak od tego czasu ilość osób biorących udział w nabożeństwach

drastycznie spadła [3]. Jenkins [4] twierdzi, że wraz ze zmianą języka liturgii z łaciny na języki

ojczyste nastąpiła desakralizacja Mszy. Podobnego zdania jest Dawidowski [5, s. 40], który

twierdzi że ,,Doświadczenie Tajemnicy wzbogaca doświadczenie wiary.” Teoria o potrzebie

istnienia tajemniczego języka sakralnego jest w pewien sposób zgodna z poglądem jaki repre-

zentuje Eliade [6], który z kategorią sacrum kojarzy doświadczenie czegoś innego, czegoś co nie

należy do tego świata. Kolejną kwestią wartą uwagi jest problem trafności tłumaczenia liturgii

łacińskiej na języki ojczyste. W przypadku katolickiej liturgii najbardziej kontrowersyjne stało

się tłumaczenie angielskie, gdzie np. formuła ,,pro multis” (za wielu), została przetłumaczona

jako ,,for all” (za wszystkich). Problematyczne jest też tłumaczenie filozoficznych pojęć takich

jak ,,consubstanciali” [7].

Anna Mandrela

Instytut Filozofii UJ, ul. Grodzka 52, 31-007 Kraków, Polska

[email protected]

Bibliografia

[1] Cailllois, R. 1995, Człowiek i sacrum, tłum. A. Tatarkiewicz i E. Burska, Oficyna

Wydawnicza Volumen, Warszawa.

[2] Breitenbach, S. 2008, Missionary Linguistics in East Asia: The origins of Religious

Language in the shaping of Christianity, Peter Lang, Frankfurt.

[3] Elvins, M.T. 1994, Towards a people's liturgy: the importance of language, Gracewing

Publishing, Leominster.

[4] Jenkins, J. 2009, Dlaczego Kościół powinien powrócić do Mszy łacińskiej? [online]

Prelekcja wygłoszona w Warszawie, 20.12.2009 [dostęp 4 listopad 2014] Dostępne z:

http://apologetyka.piusx.org.pl/text.php?id=14.

http://apologetyka.piusx.org.pl/text.php?id=14

38


[5] Dawidowski, T. 2006, Katecheza o Mszy świętej: Rozważania o liturgii Mszy św. w rycie

klasycznym rzymskim u progu Trzeciego Tysiąclecia chrześcijaństwa, Tridentina,

Warszawa.

[6] Eliade, M. 1993, Traktat o historii religii, tłum. J.W. Kowalski, KR, Łódź.

[7] Trautman, Donald W. 2010, “The Language of the New Missal in Light of the Constitution

on the Sacred Liturgy.” The Jurist vol. 70, pp. 455-472.

Język poezji a język filmu - rola reprezentacji mentalnych w procesach przetwarzania komunikatów językowych

Na granicy poezji i filmu istnieje hybryda - poetycki film fabularny. Połączenie to skłania do

stawiania pytań o granice między językiem poezji i językiem filmu. Jezykoznawca Bill R. Scalia

wykazał wartość aplikacyjną mechanizmów semiotyki poezji dla wyjaśniania procesów

"tworzenia znaczeń" w świadomości widzów filmów fabularnych [1]. Jest to szczególnie intere-

sujące w obliczu popularnej opinii o "nieprzekładalności" modeli werbalnych na obrazowe

(wiersz składa się z wyrazów, a złożony ze zdjęć film ukazuje rzeczywistość bez mediacji języka

werbalnego).

Celem referatu jest przedstawienie procesów poznawczych leżących u podstaw tworzenia i

rozumienia symboli poetyckich w filmach fabularnych. Ponieważ obrazy filmowe znajdują się

fizycznie poza umysłem, niezbędne są ich reprezentacje mentalne zastępujące je w procesach

przetwarzania informacji. Umysł ludzki działa na zasadzie systemu podwójnego kodowania [2],

to znaczy jest zdolny jest do reprezentowania obiektów w dwóch odmiennych subsystemach:

werbalnym, kodującym odzwierciedlane w umyśle obiekty w postaci symboli językowych

(powstają w ten sposób werbalne reprezentacje umysłowe, tj. logogeny) oraz niewerbalnym,

dzięki któremu możliwe jest tworzenie obrazów umysłowych ściśle odpowiadających odzwier-

ciedlanym obiektom (powstają w ten sposób imageny, tj. niewerbalne reprezentacje umysło-

we) [3]. Powiązanie imagenu z siecią semantyczną logogenu umożliwia tworzenie i odbiór wi-

zualnego symbolu filmowego. Wprowadzenie perspektywy psychologicznej pozwala na lepsze

zrozumienie, dlaczego mechanizmy poznawcze towarzyszące używaniu języka werbalnego i

obrazowego nie muszą pozostawać w opozycji do siebie, a zdjęcie w filmie może pełnić podob-

ną funkcję jak słowo w wierszu.

Opisane wyżej zagadnienia zostaną zilustrowane przykładami pochodzącymi z twórczości filmo-

wej Krzysztofa Kieślowskiego. Dyskutowane będą możliwości prowadzenia eksperymentalnych

badań naukowych mających na celu weryfikację proponowanego w wystąpieniu modelu.

39


Łukasz Roland Miciuk

Faculty of Social Sciences, Department of Psychology

The John Paull II Catholic University of Lublin, Al. Racławickie 14,

20-950 Lublin, Poland

[email protected]

Bibliografia

[1] Scalia, B.R. 2012, ‘Toward a Semiotics of Poetry and Film: Meaning-Making and Extra- Linguistic Signification’, Literature/Film Quarterly, vol. 40, no. (1), pp. 46-53. [2] Paivio, A. 1986, Mental representations. A dual coding approach, Oxford University Press, New York. [3] Nęcka, E. 2006, Psychologia poznawcza, PWN, Warszawa.

Związek dwujęzyczności z funkcjonowaniem emocjonalnym dorosłych

Projekt ma na celu sprawdzenie, czy osoby dorosłe, z którymi opiekunowie od wieku niemow-

lęcego porozumiewali się w dwóch odmiennych językach, różnią się poziomem inteligencji

emocjonalnej od osób, które drugiego języka zaczęły uczyć się w późniejszym okresie

i opanowały go na poziomie zaawansowanym. Zgodnie z modelem magnesu języka ojczystego

[1], dziecko między 6 a 12 miesiącem życia przyswaja język poprzez odwzorowywanie specy-

ficznych dla języka opiekuna informacji fonetycznych. Tworzy się w ten sposób zbiór efektów

magnesu, poprzedzający uczenie się słów. Rozwój zbiorów dwóch języków jest prawdopodob-

ny, gdy każdego z języków używa inny opiekun [2]. Może to jednak prowadzić do zaburzeń roz-

woju mowy [3], równocześnie podkreśla się wpływ dwujęzyczności między innymi na myślenie

kreatywne [4]. Postawiono pytanie, czy inteligencja emocjonalna, będąca ogółem zdolności

umożliwiających wykorzystywanie emocji przy rozwiązywaniu problemów [5] może lepiej roz-

wijać się dzięki wczesnemu bilingwizmowi? Plan badawczy zakłada trzy równoliczne grupy:

dwie dwujęzyczne oraz jedną, składającą się z osób posługujących się jednym językiem. Docelo-

wo będzie to około 300 obserwacji, rekrutowanych za pomocą metody kuli śnieżnej oraz ogło-

szenia. Znajomość języka oceniana będzie na postawie klasyfikacji przyjętej przez Radę Europy

[6]. Odpowiedzi na pytania badawcze zostaną opracowane na podstawie danych

z kwestionariusza Inteligencji Emocjonalnej INTE [5]. Za jego pomocą uzyskać można wynik

ogólny oraz dla dwóch czynników: zdolności rozpoznawania emocji i ich wykorzystywania.

40


Natalia Miętus

Psychologia, Wydział Stosowanych Nauk Społecznych

Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej, Szczęśliwicka 40,

02 –353 Warszawa, Polska

[email protected]

Bibliografia

1. Kuhl P. K. (2007), „Język, umysł i mózg: doświadczenie zmienia percepcję”, eds B.

Bokus, G. W. Shugar, Psychologia języka dziecka, GWP, Gdańsk, p. 40-48, .

2. Cieszyńska-Rożek (2013) „Zaburzenia rozwoju języka polskich dzieci za granicą”, Młoda

polska emigracja w UE jako przedmiot badań psychologicznych, socjologicznych i

kulturowych EuroEmigranci. PL, Kraków 23-24.04.2013 r.

3. Bertelle Loretta (2011) Dwujęzyczność w świetle najnowszych badań naukowych,

Lingwistyka Stosowana, no 4, p. 241- 249

4. Jaworowska, A., Matczak, A. (2008) Kwestionariusz Inteligencji Emocjonalnej INTE,

Shutte N. S., Malouff J.M., Hall L.E., Haggerty D.J., Cooper J.T., Golden C.J., Dornheim L.

Warszawa, Pracownia Testów Psychologicznych PTP

5. Council of Europe (2001) „Common European Framework of Refference for languages:

learning, teaching, assessment”, Language Policy Unit, Strasbourg

Tłumaczenie mowy: osiągnięcia i perspektywy w oparciu o międzynarodowy projekt USTAR

Tłumaczenie maszynowe mowy (speechtospeech machine translation) stanowi szczególny ro-

dzaj przekładu automatycznego jako odpowiednik tradycyjnego tłumaczenia symultanicznego.

Wymaga zastosowania nie tylko technologii tłumaczeniowych wykorzystywanych w przekładzie

tekstu, lecz również systemów służących do rozpoznawania i syntezy mowy. Na etapie rozpo-

znawania mowy wypowiedź jest przetwarzana na poziomie fonetycznym, leksykalnym i grama-

tycznym. Następnie przechodzi etap tłumaczenia maszynowego, w którego zakres wchodzi

konwersja słów na język wyjściowy i ewentualna zmiana szyku wyrazów, aby na końcowym

etapie syntezy mowy została dobrana odpowiednia forma fali dźwiękowej. Cały proces stanowi

zatem wyzwanie dla współczesnego językoznawstwa, sztucznej inteligencji oraz kognitywistyki.

Celem wystąpienia jest ukazanie dokonań oraz perspektyw w zakresie przekładu speechto-

41


spech w oparciu o projekt USTAR, angażujący obecnie 30 instytutów badawczych z 25 krajów.

W efekcie tej współpracy powstał i jest wciąż udoskonalany wielojęzyczny system tłumaczenia

mowy dostępny do użytku publicznego w formie aplikacji na urządzenia przenośne.

Magdalena Mus

Zakład Japonistyki i Sinologii

Uniwersytet Jagielloński, ul. Piłsudskiego 13, 31 –110 Kraków, Polska

Zakład Kognitywistyki

Uniwersytet Jagielloński, ul. Grodzka 52, 31 –044 Kraków, Polska

[email protected]

Bibliografia

[1] Bogucki, Ł. 2009, Tłumaczenie wspomagane komputerowo , Wydawnictwo Naukowe

PWN SA, Warszawa.

[2] Hori, Ch. 2012, ‘International Standardization of the NetworkBased SpeechtoSpeech

Translation Technologies and Expansion of the Standardization Technologies by the

International Research Collaborations’, Journal of NICT Special Issue on Knowledge

Creating Communication , vol.59, nos.3/4, pp.231237.

[3] Matsuda, S., Yasuda, K., Kawai, H. 2012, ‘VoiceTra Field Experiments’, Journal of NICT

Special Issue on Knowledge Creating Communication , vol.59, nos.3/4, pp.225229.

[4] Takezawa, T., Sumita, E., Sugaya, F., Yamamoto, H., Yamamoto, S. 2002, ‘Toward a

Broadcoverage Bilingual Corpus for Speech Translation of Travel Conversations in the

Real World’ LREC, pp. 147-152.

„Język” filmu a rozumienie opowiadania audiowizualnego (ujęcie kognitywistyczne)

Przedmiotem wystąpienie będą trzy projekty eksperymentów; pierwszy dotyczy wielokodowej

budowy filmu (m.in. dźwięk i obraz) oraz wpływu każdego z tych poziomów na proces rozumie-

nia i zapamiętywania informacji związanych z treścią fabuły. W eksperymencie planuje się dwie

grupy eksperymentalne i jedną kontrolną (w 2 pierwszych przypadkach – każda z grup ogląda

albo fragment filmu bez głosu, albo wyłącznie słucha warstwy dialogowej filmu bez obrazu);

grupa kontrolna ogląda film w oryginalnej wersji. W eksperymencie pierwszym będą brane pod

uwagę dodatkowe zmienne związane z właściwościami osób badanych (m.in. ich preferencje

42


Agnieszka Ogonowska

Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie

ul. Podchorążych 2, 30-084 Kraków, Polska

[email protected]

sensoryczne). Drugi eksperyment będzie związany z wielopoziomowym kodowaniem znaczeń w

filmie oraz rozpoznawaniem poszczególnych „warstw” znaczeniowych przez widzów na różnym

poziomie wieku oraz o różnym poziomie kompetencji filmowych. Eksperyment ten będzie opar-

ty na modelu badań poprzecznych. Trzeci eksperyment będzie dotyczył zależności między spo-

sobami kodowania znaczeń filmu w formie innych przekazów medialnych (np. rysunku, tekstu

pisanego, fotografii) a stopnień zapamiętywania informacji z fabuły. Wszystkie trzy ekspery-

menty przynoszą ważne implikacje dla psychologii edukacji i pamięci.

Bibliografia

Bordwell D., 1999, Pochwała kognitywizumu, tł. A. Helman,[w:] J. Ostaszewski, red.,

Kognitywna teoria filmu. Antologia przekładów, Zysk i S-ka: Poznań

Bruner J., 1978, Poza dostarczone informacje: studia z psychologii poznania, tł. B.

Mroziak, PWN: Warszawa

Deręgowski J.B.,1990, Oko i obraz. Studium psychologiczne, Warszawa

Dobrowolski R., 1992, Rozumienie tekstu [w:] M. Materskat, T. Tyszka, red., Psychologia

i poznanie, PWN: Warszawa

Francuz P., red., 2012, Komunikacja wizualna, Scholar: Warszawa

Francuz P., 2012, Neuropoznawcze podstawy komunikacji wizualnej, [w:] Tenże, red.,

Komunikacja wizualna, Scholar: Warszawa

Heath S., 1992, Język, obraz i dźwięk, tł. A. Helman, [w:] A. Helman, J. Ostaszewski, red.,

Film: Język-Rzeczywistość-Osoba, Sticker: Warszawa

Helman A., Ostaszewski J., red., 1992, Film: Język-Rzeczywistość- Osoba, PWN:

Warszawa

Jagodzińska M., 1991, Obraz w procesach poznania i uczenia się, PWN: Warszawa

Materska M., Tyszka T., red., 1992, Psychologia i poznanie, PWN: Warszawa

Ogonowska A., Skowronek B., 2005, „Język na nielegalu”, czyli wpływ multimediów na

komunikację werbalną młodego pokolenia. O nową metodologię badań [w:]

Język@multimedia, pod red. A. Dytman-Stasieńsko, J. Stasieńki, Wydawnictwo

Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji : Wrocław

Ogonowska A., 2007, Między reprezentacją a symulacją. Szkice z socjologii mediów,

mailto:Język@multimedia

43


Wydawnictwo Edukacyjne: Kraków

Ogonowska A., 2006, Widz realny jako obiekt voyeuryzmu telewizyjnego [w:] Tejże,

Voyeuryzm telewizyjny. Między ontologią telewizji a rzeczywistością telewidza,

Wydawnictwo Naukowe UP: Kraków

Ogonowska A., 2013, Współczesna edukacja medialna: teoria i rzeczywistość,

Wydawnictwo Naukowe UP: Kraków

Ostaszewski J., 1999, Film i poznanie, WUJ: Kraków

Ostaszewski J., 1999, Rozumienie opowiadania filmowego, WUJ: Kraków

Wuss P., 1992, Percepcja filmowa a wiedza prekognitywna widza. W stronę modelu

poznawczego formowania inwariantów w analizie filmowej, tł. J. Ostaszewski, [w:] A.

Helman, J. Ostaszewski, red., op. cit

Czułe słowa w bliskich związkach - różnice pomiędzy

językiem polskim a niemieckim

Nie znamy obecnie wpływu jaki wywiera używanie czułych słów przez bliskich partnerów na

funkcjonowanie ich związków oraz nie wiemy, czy istnieją różnice międzykulturowe związane z

tym zagadnieniem. Wiemy natomiast jakie są korelaty konstruktu inteligencji emocjonalnej w

modelu Mayer i Salovey1, łączącego się m.in. z wyrażaniem uczuć. Tak rozumiana inteligencja

emocjonalna jest skorelowana dodatnio z jakością związków międzyludzkich2 oraz ujemnie z

mniejszą satysfakcją ze swojego związku3.

Uczestnikom badania została zaprezentowana ankieta obejmująca pytania na skali nominal-

nej oraz pięciostopniowej skali przedziałowej. Grupę Polaków stanowiło 66 osób (44 kobiety,

22 mężczyzn) w wieku 18-33 lat (średnia wieku 21,7 lata; SD=2,7). Grupę Niemców stanowiło

32 osoby (25 kobiet, 7 mężczyzn) w wieku 19-34 lat (średnia wieku 23,47 lata; SD=3,52). Do

grupy badawczej nie włączono osób, które zadeklarowały, że nie pozostają obecnie w bliskim

związku.

Polacy istotnie częściej zgadzają się ze stwierdzeniem: „Uważam, że używanie czułych słów

w stosunku do mojego partnera / mojej partnerki poprawia z nim / nią relacje” (średnia=4.38)

w porównaniu do grupy niemieckiej (średnia 3.53; t=4.03, df-96, p<0,001). Polacy również czę-

ściej zgadzają się ze stwierdzeniem: "Kiedy jestem szczęśliwy mam większą ochotę na używanie

czułych słów w stosunku do mojego partnera / mojej partnerki" (średnia=4.5) w porównaniu

do grupy niemieckiej (średnia=3.94; t=2.72, df=96, p<0,05).

Wyniki badania wskazują na istnienie wielu różnic pomiędzy próbą polską a niemiecką, któ-

re mogą być związane z różnicami językowymi.

Badanie będzie musiało zostać w przyszłości powtórzone dla wykluczenia alternatywnych

przyczyn zmienności wyników: nieprawidłowego przetłumaczenia ankiety; różnic kulturowych

44


niezwiązanych z językiem. Przyszłe badania powinny także uwzględnić rolę inteligencji emocjo-

nalnej.

Wojciech Oronowicz 1, Joanna Nerko 1, Julia Pleszka 1, Bettina Begner 2

1 Instytut Psychologii, Uniwersytet Jagielloński, Ingardena 6, 30 –060 Kraków, Polska 2 Slavisches Institut, Universität zu Köln, Universitätsstraße 22a, Köln, Deutschland

[email protected]

Bibliografia

[1] Mayer, J.D., Salovey, P. (1997). What is emotional intelligence? Basic Books, New York.

[2] Ciarrochi, J.V., Chan, A.Y.C., Caputi, P. (2000). A critical evaluation of the emotional

intelligence construct. Personality and Individual differences, 28, 539-561.

[3] Brackett, M. A., Warner, R. M., Bosco, J.S. (2005). Emotional intelligence and relationship

quality among couples. Personal Relationships, 12, 197-212.

Jak umiejętność czytania dotykiem wpływa na mózg?

Organizacja funkcjonalna językowych obszarów mózgu

u osób niewidomych

Czytanie, jako umiejętność kulturowa nie posiada ewolucyjnie dedykowanego podłoża w mó-

zgu, co nie zmienia faktu, że istnieją odpowiadające tej umiejętności obszary mózgowe. Dzięki

temu, że nasz system poznawczy potrafi dostroić się do bodźców, które do niego napływają,

czytanie staje się umiejętnością automatyczną i mimowolną. Może więc służyć jako idealny

materiał w prowadzeniu badań nad złożonością procesów mózgowych, także ze względu na

potencjalnie multimodalny charakter bodźców.

Badania nad procesem czytania u osób widzących pokazują, że słowo widziane ma swoje szcze-

gólne miejsce w mózgu, które ulega aktywacji w momencie, gdy osoba badana to słowo widzi.

Ten obszar nazwany został Obszarem Wzrokowej Formy Słów (VWFA) i jest uważany za obszar

analizy ortograficznej słowa widzianego [2].

Najnowsze badania pokazały, że podczas czytania druku u osób widzących można zauważyć

gradient aktywacji obszaru VWFA – wraz ze wzrostem podobieństwa bodźca do prawdziwego

słowa, aktywność w VWFA zwiększała się i rozprzestrzeniała od części tylnej (bardziej potylicz-

nej) do przedniej (bardziej skroniowej) [3]. W tym obszarze występuje też efekt zmniejszonej

aktywacji w wyniku torowania bodźcami o podobnym wyglądzie (priming ortograficzny).

45


Eksperymenty z udziałem niewidomych pokazują, że podczas czytania alfabetem Braille’a,

VWFA jest także aktywny [1]. Oznaczać to może, że obszary mózgu podzielone są nie ze

względu na powierzchowny charakter bodźca jaki do nich dociera, ale ze względu na znaczenie

jakie niesie za sobą dany bodziec. Te i inne doniesienia wspierają pogląd, że mózg zorganizowa-

ny jest multimodalnie, czyli podzielony jest na systemy funkcjonalne.

Katarzyna Rączy1, Aleksandra Sadowska2

Instytut Psychologii

Uniwersytet Jagielloński, Ingardena 6, 30 –060 Kraków, Polska

[email protected], [email protected]

Bibliografia

[1] Reich, L., Szwed, M., Cohen, L., & Amedi, A. (2011). A Ventral Visual Stream Reading Center

Independent of Visual Experience. Current Biology, 21(5), 363–368.

[2] Szwed, M., Dehaene, S., Kleinschmidt, A., Eger, E., Valabrègue, R., Amadon, A., & Cohen, L.

(2011). Specialization for written words over objects in the visual cortex. NeuroImage, 56(1),

330–344.

[3] Vinckier, F., Dehaene, S., Jobert, A., Dubus, J. P., Sigman, M., & Cohen, L. (2007).

Hierarchical Coding of Letter Strings in the Ventral Stream: Dissecting the Inner Organization of

the Visual Word-Form System. Neuron, 55(1), 143–156.

Językowe podstawy kształtowania tożsamości prywatnej

i publicznej podmiotu mówiącego w języku japońskim

Referat podejmuje problematykę budowania tożsamości (prywatnej i publicznej) nadawcy ko-

munikatu językowego w paradygmacie językoznawstwa kognitywnego na przykładzie języka

japońskiego. Obszarem zainteresowań badaczki stały się zaimki osobowe, ponieważ, idąc za

myślą Benvenista, “ustanowienie podmiotowości w języku tworzy kategorię osoby”. Język ja-

poński jednak zaimków osobowych, w naszym rozumieniu, nie posiada. Są one zastępowane

przez inne formy gramatyczne, co znacząco wpływa na pragmatykę języka. Odniesienie do

„prywatnego ja” może zajść jedynie, gdy podmiot „mówi” lub „myśli” sam o sobie i do siebie.

„Ja publiczne” natomiast konstytuowane jest w zależności od tego, z kim nadawca rozmawia.

Ponadto bardzo rozbudowany system honoryfikatywny oraz specjalne kategorie wyrazów, słu-

żące do wywyższenia osoby odbiorcy lub podkeślenia uniżenia nadawcy, w specyficzny i zna-

46


czący sposób wpływają na to, jak kształtowany jest podmiot w języku, a co za tym idzie i w kul-

turze. Niniejszy referat stawia sobie za cel analizę tych zjawisk gramatycznych i podejmuje pró-

bę wyjaśnienia ich konsekwencji w kształtowaniu tożsamości Japończyków.

Anna Roszczyk

Zakład Kognitywistyki, Wydział Filozoficzny

Uniwersytet Jagielloński, ul. Grodzka 52, 31-044, Kraków, Polska

[email protected]

Bibliografia

[1] Wojciechowski, B.T. 2011, Nadawca i adresat w języku japońskim. W kręgu semiotyki

kulturowej i pragmatyki komunikacji, WUJ, Kraków.

[2] Wojciechowski, B.T. 2013, Dekodowanie ki. Językowa wizja świata wewnętrznego

człowieka w japońszczyźnie, WUJ, Kraków.

[3] Hirose, Y. 2000, “Public and private self as two aspects of the speaker: A contrastive study

of Japanese and English”, Journal of Pragmatics, vol. 32, no. 11, pp.1623–1656.

[4] Yamaguchi, T. 2015, “The historical development of person markers in Japanese: the roles

of linguistic signs”, Language Sciences, vol. 47, pp.117–128.

Afazja Broki średniego stopnia - studium przypadku

Istnieje wiele sposobów klasyfikacji afazji, takich jak te opracowane przez T.H. Weisenburga,

K.E. McBride’a lub opierające się na modelu Wernickiego-Lichtheima, wspominając tylko naj-

popularniejsze. Wraz z ową różnorodnością pojawia się wielość definicji, zależnych od przyjętej

perspektywy (neurologicznej, neurolingwistycznej bądź kognitywnej), co wskazuje na wielowy-

miarowość pojęcia afazji. Wbrew powyższym rozważaniom można powiedzieć, że większość

badaczy zgodziłaby się z tym, iż afazja (1) jest problemem z poziomu języka, (2) zawierającym

komponenty sensoryczne oraz ekspresywne, (3) z natury wielomodalnym oraz (4) spowodowa-

nym przez dysfunkcje centralnego układu nerwowego [1]. Jedynie studium przypadku pozwala

na pokazanie jasnego obrazu osobistego doświadczenia afazji przez pacjenta na szczegółowym

poziomie, odzwierciedlając naturę dekompozycji zdolności językowych ze względu na chorobę.

Pacjent P.S. (40 lat) w 2011 roku doświadczył udaru niedokrwiennego lewej półkuli, co dopro-

wadziło do niedowładu prawej strony ciała oraz afazję amnestyczną Broki, obecnie średniego

stopnia. Niniejsze studium przypadku zawiera ocenę neuropsychologiczną takich zdolności jak

mowa ekspresywna, rozumienie mowy, pisanie, czytanie, liczenie, praksja, różnicowanie i przy-

47


pominanie struktur rytmicznych, schemat ciała, orientacja przestrzenna, stereognozja, wyższe

funkcje wzrokowe, pamięć, a także funkcje wykonawcze.

Wojciech Sak1, Joanna Dreszer-Drogorób1,2, Monika Lewandowska1,2,3

1Instytut Filozofii Wydziału Humanistycznego,

Uniwersytet Mikołaja Kopernika, ul. Fosa Staromiejska 1a, 87 –100 Toruń, Polska

2Interdyscyplinarne Centrum Nowoczesnych Technologii,

Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Wileńska 4, 87 –100 Toruń, Polska

3Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu, ul. M. Mochnackiego 10, 02 –042 Warszawa, Polska

[email protected]

Bibliografia

[1] Martin, N., Thompson, C. K., & Worrall, L. (2008). Aphasia rehabilitation: The impairment

and its consequences. San Diego, CA: Plural Publishing

Czy mówimy tym samym językiem? Kognitywne teorie

urojeń o języku urojeniowym

Urojenia stanowią jeden z obszarów zainteresowania nie tylko psychiatrów, ale również od

stosunkowo niedawna, także filozofów i kognitywistów. Na pograniczu filozofii i psychiatrii

znajduje się filozofia psychiatrii, której zadaniem jest namysł nad psychiatrią, a w szczególności

jej definicją, specyfiką, założeniami oraz poszczególnymi jednostkami chorobowymi. Niniejszy

referat lokuje się w obrębie kognitywnego podejścia w filozofii psychiatrii.

Referat będzie zawierać przedstawienie dwóch głównych podejść w obrębie kognitywnych

teorii urojeń – oddolnego i odgórnego. Autorka przedstawi pobieżne każde z nich, po czym

dokładniej nakreśli problem języka osób z urojeniami. Przywoła wypowiedzi osób z urojeniami

monotematycznymi i politematycznymi (wcześniej wyjaśniając te pojęcia) i wskaże trudności w

rozumieniu tychże wypowiedzi. Ma to na celu pokazanie, że urojenia nie są jednolitym fenome-

nem, a analiza ich języka powinna przebiegać niezależnie dla urojeń mono- i politematycznych.

Autorka postara się również wyjaśnić jakie konsekwencje dla zrozumienia natury urojeń mogą

wyniknąć z badania języka osób z zaburzeniami myślenia. Wskaże również wnioski, które moż-

na wysnuć z takich analiz przydatne w rozważaniach z zakresu filozofii umysłu (głównie doty-

czących natury przekonań).

48


Adrianna Smurzyńska

Zakład Kognitywistyki Instytutu Filozofii, Uniwersytet Jagielloński

ul. Grodzka 52, 31 –044 Kraków, Polska

Instytut Psychologii, Uniwersytet Jagielloński

ul. Ingardena 6, 30 –060 Kraków, Polska

[email protected]

Czy zdolności muzyczne mają transfer na zdolności

językowe?

Trening muzyczny okazuje się skuteczą formą profilaktyki deficytów, jakie mogą pojawić się u

dzieci w wieku szkolnym w zakresie przetwarzania dźwięków mowy i posługiwania się językiem

[1,2,3]. Transfer efektów nie jest związany wyłącznie z wrodzonymi predyspozycjami, ale wyni-

ka z intensywnego treningu [1, 4, 5]. Zmiany spowodowane treningiem obserwuje się na pozio-

mie neuronalnym [4, 5], jako że te same struktury mózgowe zaangażowane są w przetwarzanie

akustyczne mowy i języka [2, 3, 6]. Oprócz podobieństw na poziomie percepcyjnym, do wspól-

nych cech muzyki i języka należy hierarchiczna organizacja oraz obecność reguł syntaktycznych

[7]. Pozytywne skutki treningu muzycznego przekładają się m. in. na poprawę czytania, litero-

wania, czy też na lepsze kojarzenie brzmienia słów z ich znaczeniem [8].

Niniejsza praca jest przeglądem badań dotyczących relacji między muzyką a językiem, ze szcze-

gólnym uwzględnieniem badań wykorzystujących metody neuroobrazowania (EEG/ERP, MEG,

ABR, MRI). Zaprezentowane zostaną możliwości oraz ograniczenia związane z trenigiem mu-

zycznym, którego skutki mogą przyczynić się do redukcji problemów w nauce w okresie szkol-

nym [1] a nawet do opóźnienia deterioracji funkcji językowych w okresie starzenia się [9].

Rafał Szewczyk1, Marta Ratomska2

1Wydział Filozoficzny, Instytut Psychologii, Zakład Psychologii Eksperymentalnej,

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, ul. Ingardena 6, 30 –060 Kraków, Polska

2Wydział Nauk Społecznych, Instytut Psychologii, Katedra Psychologii Eksperymentalnej,

Katolicki Uniwersytet Jana Pawła II w Lublinie al. Racławickie 14, 20 –950 Lublin, Polska

[email protected]

49


Bibliografia

[1] Besson, M., Schön, D., Moreno, S., Santos, A. i Magne, C. (2007). Influence of musical

expertise and musical training on pitch processing in music and language. Restorative

Neurology and Neuroscience, 25, 399–410.

[2] Jantzen, M. G., Howe, B. M., i Jantzen, K. J. (2014). Neurophysiological evidence that

musical training influences the recruitment of right hemispheric homologues for speech

perception. Frontiers in Psychology, 5, art. 171, 1-8.

[3] Patel, A. D. (2011). Why would musical training benefit the neural encoding of speech? The

OPERA hypothesis. Frontiers in Psychology, 2(June), 1–14.

[4] Hyde, K. L., Lerch, J., Norton, A., Forgeard, M., Winner, E., Evans, A. C., i Schlaug, G. (2009).

Musical training shapes structural brain development. The Journal of Neuroscience : The

Official Journal of the Society for Neuroscience, 29(10), 3019–3025.

[5] Moreno, S., Marques, C., Santos, A., Santos, M., Castro, S. L., i Besson, M. (2009). Musical

training influences linguistic abilities in 8-year-old children: More evidence for brain plasticity.

Cerebral Cortex, 19(3), 712–723.

[6] Hymers, M., Prendergast, G., Liu, C., Schulze, A., Young, M. L., Wastling, S. J., … Millman, R.

E. (2015). Neural mechanisms underlying song and speech perception can be differentiated

using an illusory percept. NeuroImage, 108, 225–233.

[7] Patel, A. D. (2003). Language, music, syntax and the brain. Nature Neuroscience, 6(7),

674-681.

[8] Kraus, N., i Chandrasekaran, B. (2010). Music training for the development of auditory

skills. Nature Reviews. Neuroscience, 11(AuguST), 599–605

[9] Bidelman, X. G. M., i Alain, C. (2015). Musical Training Orchestrates Coordinated

Neuroplasticity in Auditory Brainstem and Cortex to Counteract Age-Related Declines in

Categorical Vowel Perception. J Neurosci, 35(3), 1240–1249.

Przeklinanie jako instynkt

Wulgaryzmy, ze względu na łamanie językowego tabu, nie muszą być wymierzone w konkretną

osobę, by mogły być uznawane za agresję werbalną [1]. Przyczyny różnych form agresji tkwią w

instynktach, frustracji i procesach uczenia się [2]. Ludzie dysponują sprawnie działającym apa-

ratem emocjonalnym, natychmiast uruchamiającym odpowiednie działanie [3 za 4]. Koprolalia

jest często utożsamiana z zespołem Tourette’a, mimo, że tylko jeden na pięciu chorych na ten

zespół boryka się z tym problemem [5].U chorych na zespół Tourette’a wykazano cieńszą niż u

ludzi zdrowych korę przedczołową oraz somatosensoryczną [6]. Kora przedczołowa hamuje

aktywność jądra migdałowatego, co sugeruje, że u osób z koprolalią zaburzone są procesy po-

50


Beata Szostak

Instytut Psychologii, Uniwersytet Jagielloński

ul. Ingardena 6, 30-060 Kraków, Polska

[email protected]

znawcze, które mogłyby hamować emocjonalne reakcje. U chorych z otępieniem czołowo-

skroniowym (FTD) zaobserwowano częstsze używanie przekleństw niż u pacjentów cierpiących

na chorobę Alzhaimera, u których utrata komórek była bardziej równomierna [7]. Dane te mogą

być wskazówką, że przekleństwa mają duże znaczenie emocjonalne dla człowieka i mogą się

pojawiać w przypadku silnego dysonansu poznawczego, którego podmiot nie jest w stanie

sprawnie zredukować.

Bibliografia

[1] Pilecka, B.(2001).Agresja jako zjawisko psychologiczne. W: Robert Borkowski (red.),

Konflikty współczesnego świata, Wydawnictwa AGH, Kraków, 137-144.

[2] Różyło, A. (2012). Agresja werbalna. Próba klasyfikacji o inspiracji kognitywnej.

Pedagogika Katolicka nr 8, 201-210.

[3] Izard, C. E. (1977). Human Emotions, Plenum, New York

[4] Maruszewski, T., Doliński D., Łukaszewski, W. i Marszał Wiśniewska M.(2008).

Współdeterminowanie zachowania przez emocje i poznanie, W: Strelau, J. i Doliński, D.

(red.), Psychologia podręcznik akademicki. Tom I., GWP, Gdańsk, 571-587.

[5] Freeman, R. D., Zinner, S. H., Muller‐Vahl, K. R., Fast, D. K., Burd, L. J., Kano, Y.,

Rothenberger, A., Roessner, V.,Kerbeshian, J. i Stern, J. S. (2009). Coprophenomena in

Tourette syndrome. Developmental Medicine & Child Neurology, 51(3), 218-227.

[6] Neuner, I., Schneider, F., Shah, N., J.( 2013). Functional Neuroanatomy of Tics.

International Review of Neurobiology. Advances in the Neurochemistry and

Neuropharmacology of Tourette Syndrome, 112, 35-64.

[7] Ringman, J. M., Kwon, E., Flores, D. L., Rotko, C., Mendez, M. F., & Lu, P. (2010). The

Use of Profanity During Letter Fluency Tasks in Frontotemporal Dementia and

Alzheimer's Disease. Cognitive and behavioral neurology: official journal of the Society

for Behavioral and Cognitive Neurology, 23(3), 159.

51


Wpływ dwujęzyczności migowo - fonicznej na procesy

uwagi

Klaudia Tondos 1 , Justyna Kotowicz 2 , Dariusz Asanowicz, Zofia Wodniecka

1 Zakład kognitywistyki, Instytut Filozofii UJ, ul. Grodzka 52, 31 –044 Kraków, Polska

2 Instytut Pedagogiki Specjalnej UP, ul. Ingardena 4, 30 –060 Kraków, Polska

[email protected]

Badania na temat dwujęzyczności wskazują, że znajomość dwóch lub większej ilości języków

fonicznych ma pozytywny wpływ na efektywność procesów kontroli poznawczej i uwagi. Przy-

czyn tego zjawiska dopatruje się w fakcie, iż w umyśle osoby dwujęzycznej nieustannie aktyw-

ne są oba języki, co w sytuacji komunikacji wymaga selekcji i hamowania interferencji pomię-

dzy konkurującymi ze sobą językami. Przyczynia się to do ciągłego treningu procesów uwagi i

zwiększenia efektywności uwagi osób dwujęzycznych.

Szczególnym i jak dotąd wciąż słabo zbadanym przypadkiem dwujęzyczności jest dwujęzycz-

ność migowofoniczna, nazywana również dwujęzycznością dwumodalną. Obejmuje ona dwie

modalności: audytywną w przypadku języka fonicznego i wizualną w języku migowym. Osoba

posługująca się dwoma językami fonicznymi nie może wypowiedzieć równocześnie słów w obu

językach musi wybrać jeden z nich. Taka sytuacja nie ma miejsca w trakcie wypowiedzi osoby

dwujęzycznej dwumodalnie. Charakterystycznym zjawiskiem dla dwujęzyczności dwumodalnej

jest c odeblending, czyli jednoczesne produkowanie słów i znaków migowych. Prezentowany

referat będzie zawierał przegląd dotychczasowych badań nad wpływem dwujęzyczności dwu-

modalnej na procsy uwagi i kontroli poznawczej, ze szczególnym uwzględnieniem hamowania

oraz uwagi przestrzennej, która funkcjonuje w sposób specyficzny u osób posługujących się

językiem migowym. Przedstawimy również realizowany obecnie własny projekt badawczy po-

święcony wpływowi dwujęzyczności dwumodalnej osób słyszących mających niesłyszących

rodziców (ang. Child of Deaf Adult, CODA) na procesy uwagi.

Bibliografia

Emmorey K., Luk G., Pyers J. E., Bialystok E., 2008, ‘The Source of Enhanced Cognitive

Control in Bilinguals; Evidence From Bimodal Bilinguals’ P sychological Science 1 9(12)

1201–1206

Bialystok E., Craik F.I.M., Green D.W., Gollan T. H., 2009, ‘Bilingual Minds’ Psychological

Science 10(3) 89–129

Kroll J.F., Bobb S.C., Misra M., Guo T., 2008, ‘Language Selection in Bilingual Speech:

Evidence for Inhibitory Processes’ Acta Psychologica 128(3 ) 416–430.

52


Komunikowanie i wypowiedzi metaforyczne

a autyzm

Olga Tunkiewicz

Wydział Humanistyczny, Instytut Filozofii

Uniwersytet Szczeciński, ul. Krakowska, 71 –017 Szczecin, Polska

[email protected]

Komunikacja, zgodnie z ideą Grice'a, polega na wyrażaniu przez nadawcę i rozpoznawaniu

przez odbiorcę intencji komunikacyjnych, przy czym identyfikacja, o której mowa, polega na

przeprowadzeniu wnioskowania pragmatycznego. Proces komunikacji składa się z wielu czynni-

ków, które powinniśmy stosować, aby nasza komunikacja była jasna i przejrzysta, a odbiorca

nie miał problemu z odczytaniem naszej intencji. Należy podkreślić, że komunikat jest wypo-

wiedzią, która nie podlega ocenie jedynie z punktu widzenia prawdy i fałszu, ale także z

uwzględnieniem wspomnianej intencji nadawcy oraz stanu wiedzy odbiorcy i kontekstu.

W komunikowaniu pojawiają się oczywiście trudności, które są efektem działania m.in. takich

środków jak metafor. Istotą metafory, jako zjawiska kognitywnego jest rozumienie pewnego

rodzaju rzeczy w terminach innej rzeczy. Jest ona centralnym składnikiem codziennego posługi-

wania się językiem, a co więcej, wpływa na sposób postrzegania, myślenia i działania. Nawet

język codzienny przepełniony jest metaforami, jakimi posługujemy się niemal nieświadomie.

Jak to odnosi się do zaburzenia jakim jest autyzm? Otóż, zaburzenia komunikowania zajmują w

charakterystyce autyzmu bardzo istotne miejsce. Autyzm jako zaburzenie rozwojowe, powodu-

je trudności w komunikacji zarówno werbalnej, jak i niewerbalnej. Zaburzenia obejmują m.in.

zdolność intencjonalnej komunikacji i posługiwania się symbolami – gestami, słowami a także

przedmiotami, symbolizującymi zupełnie inne obiekty. Zaburzenia dotyczą najczęściej deficy-

tów pragmatycznych. Te zaburzenia sprowadzają się do nieumiejętności stosowania zasad,

które regulują relację między mówiącym i słuchającym, czyli do nieumiejętności interpretowa-

nia wypowiedzi na podstawie kontekstu i odczytywania metafor. Deficyty w komunikowaniu

się można zaobserwować w sferze wielu werbalnych jak i niewerbalnych zachowań, które służą

komunikowaniu się – gesty, intonację, melodię, rytm wypowiedzi, ekspresję mimiczną czy po-

stawę ciała, które to odgrywają ważną rolę w decydowaniu o efektywnym porozumiewaniu się

w określonym kontekście społecznym.

Podczas swojego wystąpienia przedstawię czym jest i jak powinien przebiegać proces efektyw-

nej komunikacji. Postaram się przybliżyć zaburzenie, jakim jest autyzm, oraz wykazać, dlaczego

odczytywanie metafor stanowi trudności w porozumiewaniu się osób ze spektrum autyzmu.


53


Czy języki formalne mogą służyć do opisu myślenia i

rozumowania?

Piotr Urbańczyk

Wydział Filozoficzny, Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie

ul. Kanonicza 9, 31-002 Kraków

Centrum Kopernika Badan Interdyscyplinarnych

ul. Sławkowska 17, 31-016 Kraków

[email protected]

Dziś próby przedstawienia procesów myślenia i rozumowania w terminach systemów formal-

nych kojarzy się najczęściej z tzw. podejściem normatywnym. Mimo, iż maja one długa i bogata

tradycje, na gruncie współczesnej kognitywistki podejście to taktuje się już raczej jako prze-

brzmiałe i niemodne1. O niepopularności takiego sposobu przedstawiania rzeczonych procesów

poznawczych świadczyć może choćby fakt, ze wydanym w 2012 roku podręczniku The Oxford

Handbook of Thinking and Reasoning [1] normatywnym teoriom myślenia i rozumowania po-

święcony jest zaledwie jeden [2] na czterdzieści rozdziałów a we współczesnej literaturze po-

dobne podejścia służą raczej jako przysłowiowy „chłopiec do bicia” lub przynajmniej jako

kontrprzykład lub tło do przedstawienia innego rodzaju teorii. W swoim wystąpieniu chciałbym

zaprezentować pewne problemy dotyczące stosowania narzędzi formalnych w normatywnych

teoriach myślenia i rozumowania. Należą do nich m.in. problem idealizacji, problem adekwat-

ności, istnienie rachunków logicznych sprzeczności, statyczny charakter rachunków logicznych,

problem oceny stopnia przekonania czy tez problem domkniętosci poznawczej zbioru przeko-

nań. Myślę, że nie ma przeszkód, by problemy te nazwane zostały „wewnętrznymi” problema-

mi takich teorii. Wynikają one bowiem z ich struktury i sposobu wyjaśniania w nich przyjętym.

Bibliografia

[1] Holyoak, K. J. and Morrison, R. G. (eds.) (2012) The Oxford Handbook of Thinking and

Reasoning, Oxford University Press.

[2] Chater, N. and Oaksford, M. (2012) Normative systems: Logic, probability and rational

choice. Holyoak, K. J. and Morrison, R. G. (eds.), The Oxford Handbook of Thinking and

Reasoning, Oxford University Press.

1Oczywiscie, jest ono częściowo obecne w obrębie tzw. komputacyjnego paradygmatu nauk

kognitywnych.

54


Muzyka a język – podobieństwa strukturalne i

funkcjonalne

Podobieństwa między muzyką a językiem były i są przedmiotem stosunkowo szerokiego zainte-

resowania. W potocznym odbiorze dominuje, niestety, podejście naiwne, reprezentowane

przez twierdzenia typu „muzyka to język emocji” oraz „muzyka jest językiem uniwersalnym”.

Pierwsze z nich może być uznane za prawdziwe jedynie przy mocno zawężonym rozumieniu tak

muzyki, jak i języka, drugie natomiast kompletnie ignoruje dokonania antropologii (w tym jej

gałęzi zajmujących się specyficznie interesującymi nas fenomenami).

Intuicja dotycząca strukturalnych podobieństw na dobre zagościła w nauce europejskiej dopie-

ro pod koniec XIX wieku, jakkolwiek w tradycjach starogreckiej, indyjskiej czy arabskiej była

obecna o wiele wcześniej (mam tu na myśli zwłaszcza teorie struktury czasowej). Przykładowo,

teoria Schenkerowska stanowi paralelę dla – jakkolwiek powstałej później – gramatyki genera-

tywnej Chomsky’ego. Tego typu podejścia mają jednak tę wadę, że dają się aplikować jedynie

do pewnego wycinka utworów zachodniej muzyki artystycznej. Być może szerszy zakres zjawisk

muzyki dałoby się objąć dzięki adaptacji koncepcji powstałych na gruncie językoznawstwa ko-

gnitywnego. Przykładowo, teoria prototypów koresponduje z odkryciami dotyczącymi percepcji

kategorialnej, obejmującej zjawiska wysokości i czasu trwania w muzyce (zob. Sloboda 2002, s.

29-38).

Analizowanie samej tylko struktury nie daje jednak pełnego obrazu zjawiska, jeśli nie jest do-

pełnione obserwacją faktycznego działania języka i muzyki. Wydaje się, że muzyka – podobnie

jak język - pełni funkcje kognitywną, społeczną i afektywną. Szczególnie ciekawe efekty daje

przeniesienie na zjawiska muzyczne teorii funkcji języka Romana Jakobsona. Podjął się tego

Tomaszewski (Tomaszewski 2000, s. 14), aczkolwiek wydaje się, że jego propozycję można roz-

szerzyć, tak, by można było objąć nią szerszy zakres zjawisk niż tylko wytwory kultury europej-

skiej.

Pewne światło na badane zagadnienie rzuca również kwestia akwizycji, tj. sposobu nabywania

umiejętności lingwistycznych i muzycznych – spontanicznego w wieku dziecinnym oraz świado-

mego w wieku dorosłym. Obserwuje się próby, by wprowadzić analogiczne do

„dwujęzyczności” pojęcie „dwumuzyczności”. Można wreszcie zadać prowokacyjne pytanie, czy

możliwy byłby przekład międzymuzyczny, oddający funkcje poszczególnych elementów w in-

nym muzycznym „języku”?

55


Natalia Wojnakowska

Międzywydziałowe Indywidualne Studia Humanistyczne, Uniwersytet Jagielloński

ul. Gołębia 24, 31 –007 Kraków, Polska

Wydział Twórczości, Interpretacji i Edukacji Muzycznej, Akademia Muzyczna w Krakowie

ul. św. Tomasza 43, 31 –027 Kraków, Polska

[email protected]

Rola wskazówek werbalnych w powstawaniu fałszywych

wspomnień u świadków

Dominika Zaremba, Gabriela Tokarczyk

Instytut Psychologii

Uniwersytet Jagielloński, Ingardena 6, 30 –060 Kraków, Poland

[email protected]

Istnieje wiele doniesień z badań, w których podkreśla się rolę języka w powstawaniu fałszy-

wych wspomnień i zniekształceń pamięciowych u świadków. Aktywność językowa wpływa na

modyfikację reprezentacji minionych epizodów, co ma kolosalne znaczenie dla psychologii ze-

znań świadków jak i psychologii sądowej w ogólności. Wpływ ma zarówno zdawanie relacji

werbalnej, rozmowa na temat zdarzenia, czytanie tekstu, jak również werbalne ostrzeżenia

(wskazówki) o możliwości wystąpienia dezinformacji. W naszym referacie zarysujemy współ-

czesny stan poglądów na temat roli języka w powstawania fałszywych wspomnień i wielkości

efektu dezinformacji w różnych warunkach eksperymentalnych. W zakresie zainteresowania

praktykujących biegłych sądowych jest szeroka wiedza na temat zjawiska, którą nasza metaa-

naliza oferuje. Zaznaczono możliwe do wprowadzenia poprawki metodologiczne i perspektywy

dla kolejnych badań w tym paradygmacie.

Bibliografia

Sloboda J.A., 2002, Umysł muzyczny, wyd. AM w Warszawie, Warszawa.

Tomaszewski M., 2000, Analiza integralna, wyd. AM w Krakowie, Kraków.


56


Bibliografia

[1] Blank, H. (1998). Memory States and Memory Tasks: An Integrative Framework for

Eyewitness Memory and Suggestibility. Memory, 6(5), 481-529.

[2] Chambers, K., Zaragoza, M. (2001). Intended and unintended effects of explicit warnings on

eyewitness suggestibility: Evidence from source identification tests. Memory & Cognition, 29

(8), 1120-1129.

[3] Greene, E., Flynn, M. S., Loftus, E. F. (1982). Inducing resistance to misleading information.

Journal Of Verbal Learning & Verbal Behavior, 21(2), 207-219.

[4] Loftus, E.F., Loftus, G.R. (1980). On the permanence of stored information in the human

brain. American Psychologist, 35, 409-420.

[5] McCloskey, M., Zaragoza, M. (1985). Misleading postevent information and memory for

events: Arguments and evidence against memory impairment hypotheses. Journal of

Experimental Psychology: General, 114(1), 1-16.

[6] Niedźwieńska, A. (2000). Fałszywe wspomnienia. Studia Psychologiczne 38, 11-37.

[7] Pezdek, K. (1977). Cross-modality semantic integration of sentence and picture memory.

Journal of Experimental Psychology: Human Learning and Memory, 3, 515- 524.

[8] Polczyk, R. (2007). Mechanizmy efektu dezinformacji w kontekście zeznań świadka

naocznego. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Bariery komunikacyjne w pracy z uczniem z zaburzeniami

zachowania

Tematyka referatu dotyczy kwestii związanych z pracą z uczniem o specjalnych potrzebach

edukacyjnych, konkretnie zaś z uczniem z zaburzeniami zachowania (z ADHD lub niedostosowa-

nym społecznie).

Zgodnie z zaleceniami zamieszczonymi w ministerialnym informatorze stwarzanie takim ucz-

niom prawidłowych warunków edukacyjnych powinno wiązać się m. in.

z „dostosowaniem sposobu komunikowania się z uczniem (np. mówienie z odpowiednim natę-

żeniem głosu, formułowanie wypowiedzi i pytań o prostej konstrukcji, powtarzanie pytań lub

instrukcji, udzielanie dodatkowych wyjaśnień, naprowadzanie pytaniami pomocniczymi, zwra-

canie się wprost do ucznia)(Ministerstwo Edukacji Narodowej, 2010: 10)”. Celem referatu jest

jednak nie tylko określenie sprzyjających dobrej komunikacji działań nauczyciela, lecz także

ukazanie potencjalnych barier, które mogą pojawić się w ramach interakcji

z uczniem.

Wystąpienie dotyczy barier komunikacyjnych, wskazywanych w odniesieniu do modelu komu-

nikacji autorstwa Romana Jakobsona (Jakobson, 1976) (a więc kontekstu, komunikatu, kontak-

57


Aleksandra Zok-Smoła

Katedra Dydaktyki Języka i Literatury Polskiej Uniwersytetu Śląskiego

Plac Sejmu Śląskiego 1, 40-032 Katowice, Polska

[email protected]

tu i kodu), a także koncepcji kodów: ograniczonego i rozwiniętego Basila Bernsteina (Bernstein,

1980: 95–115), przeniesionego na grunt polski przez Kazimierza Ożoga (Ożóg 2007: 180–199).

Zawiera próbę ukazania języka ucznia – na płaszczyźnie leksykalnej, składniowej, dotyka także

kwestii związanych z motywacją

i zaangażowaniem obydwu uczestników aktu komunikacyjnego – nauczyciela i ucznia.

Bibliografia

Edukacja skuteczna, przyjazna i nowoczesna. Jak organizować edukację uczniów z

zaburzeniami zachowania? Przewodnik. Warszawa 2010, s. 10. Dostęp w Internecie:

http://www.oke.krakow.pl/inf/filedata/files/Jak%20organizowa%E6%20edukacj%EA.pdf

[25.03.2015].

R. Jakobson: Poetyka w świetle językoznawstwa. W: Współczesna teoria badań literackich za

granicą. T. 2. Kraków 1976.

B. Bernstein: Socjolingwistyka a społeczne problemy kształcenia. W: Język i społeczeństwo.

Red. M. Głowiński. Warszawa 1980, s. 95–115.

K. Ożóg.: Polszczyzna przełomu XX i XXI wieku. Wybrane zagadnienia. Rzeszów 2007, s.180–

199

Zastosowanie kognitywizmu w badaniach

literaturoznawczych

Na wstępie zaznaczyć należy, że kognitywizm jest metodą interdyscyplinarną; nie jest czystą

metodą badań literaturoznawczych. Jednakże stawiam tezę, iż jest niezwykle przydatny w ba-

daniach literaturoznawczych, zwłaszcza poprzez poetykę kognitywną.

Indywidualny język autora, specyfikę jego literackiej wypowiedzi oraz sposób obrazowania

można przedstawić w kategoriach społecznego funkcjonowania języka i właściwych każdemu

człowiekowi mechanizmów poznawczych. Poetyka kognitywna ma zatem wymiar językoznaw-

czo-psychologiczny, jednak nie traci łączności z ogólną teorią poznania oraz teorią i filozofią

literatury, w wyniku czego umożliwia kompleksowy ogląd odbioru dzieła. Tekst literacki

http://www.oke.krakow.pl/inf/filedata/files/Jak%20organizowa%E6%20edukacj%EA.pdf

58


Marzena Żemejda-Zybura

Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Śląski

ul. Bankowa 11b, 40 –007 Katowice, Polska

Wydział Filologiczno – Historyczny, Akademia im. Jana Długosza

ul. Armii Krajowej 36a, 42 –200 Częstochowa, Polska

[email protected]

umieszczony zostaje w szerokim kontekście kulturowych, doświadczeniowych i tekstowych

uwarunkowań dotyczących realnych czytelników.

Poetyka kognitywna bada, w jaki sposób czytelnik rozumie i odbiera tekst literacki. Centralnym

zagadnieniem tej dyscypliny jest zatem naturalny proces czytania wyrażony za pomocą triady

autor – tekst – czytelnik. Narzędzia badawcze poetyka kognitywna czerpie z językoznawstwa

kognitywnego i psychologii poznawczej. Z tradycyjnie wyodrębnianych działów literaturoznaw-

stwa poetyka kognitywna łączy się natomiast najściślej ze stylistyką, przez co bywa określana

również jako „stylistyka kognitywna".

Jednym z podstawowych pojęć kognitywizmu jest interpretacja. Jerzy Bartmiński pisze: „Słowa

nie odwzorowują rzeczy „fotograficznie”, lecz raczej „portretują” mentalnie. Termin

„interpretacja” zachowuje równowagę pomiędzy epistemologicznym obiektywizmem (świat

istnieje i jest realnie poznawalny) a subiektywizmem (świat jest percypowany przez człowieka w

sposób swoisty), podkreśla zarazem aktywność ludzkiego poznania i języka w stosunku do świa-

ta”.

Bibliografia

[1] Stockwell P.,2006, Poetyka kognitywna, Kraków, s. 5.

[2] Habrajska G., Ślósarska J. (red.), 2006, Kognitywizm w poetyce I stylistyce, Kraków.

[3] Bartmiński J., 2006, Językowe podstawy obrazu świata, Lublin, s. 77.


59


Struggle in learning Chinese Characters by beginner

students

Katarzyna Bańka

University of Silesia, 12 Bankowa Street, Katowice, Poland

[email protected]

The Chinese preserved one of the most difficult writing systems, still in use, over the world.

The history of Chinese writing system dates back approximately five thousand years. The stri-

king information is, that it still remains close to the original version of the traditional writing

style. Many characters are still pictograms or photographic icons of their ancient representa-

tion. Even until now, the stroke order remains a crucial element of Chinese writing system,

which can be compared to our orthography (Zhou, 1998; Sun, Chaofen. 2006).

The aim of this presentation is to perform an introduction to the Chinese writing system, follo-

wed by the analysis of the acquisition process of the writing system. At first, the specificity of

the Chinese characters will be introduced followed by some examples. The author will compa-

re the unusual writing system to chosen Indo European languages writing systems. Next, the

process of learning characters will be examined, illustrating the constraints which the students

have to undergo in the process of characters‘ acquisition. The analysis is followed by examples

introducing some ambiguities, similarities, and other difficulties which the students struggle

with in the process of the acquisition.

References

[1] Bamford, K.W., Mizokawa, D.T., 1991. Additive-bilingual (immersion) education: Cognitive

and language development. Language Learning, 41, 413-429.

[2] Branner, D., 2006. China: Writing system. In: K. Brown (ed.) The Encyclopedia of

Language and Linguistics, 331-341. Amsterdam and London: Elsevier

[3] Chao, Y. R., 1930.A System of Tone Letters.LaMaitrephonetique, 45, 24-27.

[4] Chao, Y. R., 1968. A Grammar of Spoken Chinese. Berkeley & Los Angeles: University of

California Press.

[5] Chłopek, Z., 2011. Nabywanie Języków Trzecich i Kolejnych oraz Wielojęzyczność. Wrocław:

Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.

[6] Crump, C. A., 1995. Motivating students: A teacher’s challenge. Sooner Communication

Conference, Norman, Oklahoma.

60


[7] Dörnyei, Z., 1994. Understanding L2 motivation: On with the challenge! In: Byrnes, H. (eds.),

Mental representations of a bilingual mind. How does

being bilingual affect the assumptions of temporal

construal theory?

Agata Bednarek

Institute of Psychology

Jagiellonian University, 6 Ingardena Street, Kraków, Poland

Email: [email protected]

Bilingualism, the ability to communicate in two languages with different or equal fluency

levels, is a psycholinguistic phenomenon widely discussed by various scientific disciplines, such

as linguistics, psychology and cognitive science. This interest is fostered by the fact that spea-

king more than one language has a significant impact on both languages and the cognitive

functioning of the individual. Ellen Bialystok and Fergus Craik prove that regarding cognitive

and linguistic processing bilinguals experience both pros and cons of speaking two languages. A

different perspective was chosen by Zofia Wodniecka from Jagiellonian University who listed

numerous effects of processing information in second language in contrast to the native one.

Despite the abovementioned extensive research, the relation between bilingualism and con-

strual level theory, stating that the psychological distance changes the way people represent

future events, has not been deeply studied. Especially, temporal construal theory proposed by

Yaacov Trope and Nira Liberman is believed to be prone to language differences, since it

proves that people use more high-level (abstract) construals, rather than low-level (concrete)

construals to represent distant future event. It is proposed that the individuals’ fluency in the

second language as well as general cognitive effects of bilingualism might influence in turn the

rule of temporal construals.

The outlined problem is connected with famous linguistic relativity hypothesis. It is believed

that, by discovering the effect of bilingualism on temporal construal, the question of how lan-

guage influences thought might be addressed with another proof. A future detailed research is

proposed.

61


References

[1] Bialystok, E & Craik FIM 2010, ‘Cognitive and linguistic processing in the bilingual mind’,

Current Directions in Psychological Science, vol. 19, no. 19, pp. 19-23.

[2] Liberman, N, Sagristano, MD & Trope, Y 2002, ‘The effect of temporal distance on level of

mental construal’, Journal of Experimental Social Psychology, vol. 38, pp. 523-534

[2] Lucy, JA 1997, ‘Linguistic relativity’, Annual Review of Anthropology, vol. 26, pp. 291-312.

[3] Trope, Y & Liberman, N 2003, ‘Temporal construal’, Psychological Review, vol. 110, no. 3,

pp. 403-421.

[4] Wodniecka, Z 2003, Cognitive consequences of processing information in a second

language. Ph.D. thesis, Jagiellonian University.

Is There a Natural Language?

Hubert Bożek

Institute of Philosophy and Sociology

Pedagogical University of Cracow, 2 Podchorążych Street, Kraków, Poland

[email protected]

In my presentation I wish address some issues arising from the ‘natural-artificial’ division with

regards to (broadly understood ) language. I will argue that ‘natural language’ can at best be

understood as an umbrella term for manifold particular terms, denoting sets of utterances

(parol) linked by family resemblance (in Wittgensteinian sense). On this understanding, for any

language to be called ‘natural’ means to be a member of an orderly set, whose structural cha-

racteristics is rendered to a certain logical (or quasi-logical) system, which in itself is based on

2nd order language (langue). Consequently, my proposal should be understood as a revision of

the classical formal language theory, which places structural relations of terms (syntax) and

their meanings (meaning directives) within the 1st order language.

62


Cognitive aspects of the language in TV drama

Oskar Braszczyński

Inter-territorial College Studies in the Humanities and Social Sciences

University of Warsaw, 72 Dobra Street, Warsaw, Poland

[email protected]

Cognitive science stems from semiotics, because it is focused on the production of meanings.

Cognitive theory of television drama would be the theory of learning about the world of televi-

sion illusion at the crossroads with the illusion of theater. It seems important to investigate the

main objectives of this multidisciplinary analytical method - the methodology based on a broad

range of sciences - from the philosophy and neuroscience. This has led to the development of

dealing with cognitive analysis of the theater and film. Cognitive Science is also associated with

the concept of illusion and illusiveness, which is approaching the area of interest to psychoana-

lysis – another context highlighted in the presented argument.

The scheme of information processing was developed in 90s on the basis of cognitive analysis

of the film. Combined with the achievements of science in the context of the analysis of the

theater, it creates a promising model for the analysis of information processing in television

drama. It looks as follows: information in the form of stimuli received at the beginning of the

unprocessed form of the short-term memory, where it is representation. The next step is infor-

mation processing conducted by the central processing department - central processor that

acts selectively without being able to process all the information. The next step is the mental

representation of information - the creation of situational model. Then start Cognitive instan-

ce. The essence of the organization of the model is created by the links between the charac-

ters, actions and events place the extending to the fore. If the information is original television

drama characterized by conventional features, its mental representation in this model will be

situational. Accumulated knowledge resources play an active role in this process of the mea-

ning completion. However, situational model and knowledge resources are interdependent.

Knowledge completes the model but the resources are constantly being modified by experien-

ce of projection. Cognitive analysis is aimed at designing research into the process of reception

of TV theatre. It is also triggered by the need for the opposition to the ambiguous approach to

the study proposed on the basis of other methods (performative, hermeneutic). This ambiguity

stems from separation of affective and cognitive activity. Cognitive scientists have rejected this

natural condition and this has triggered rapid development in the field of cognitive linguistics,

which began to identify the importance of conceptualization. The presentation will use, inter

alia, linguistic relevance theory by Dan Sperber and Wilson Deirde. According to it, verbal com-

munication is only the initial stimulus that initiates complex processes leading to the under-

standing of the interpretation.

Summing up, information processing and creation of the meaning at the crossroads of theatre

and film languages – in TV drama – are main focus areas in the proposed presentation.


63


Specific language teaching techniques for handicapped

students

Anna Maria Brzostyńska

Institute of English in Sosnowiec

University of Silesia, 12 Bankowa Street, Katowice, Poland

[email protected]

Vygotsky (1993) said that “we dwell on the nuggets of illness and not on the mountains of he-

alth”. Many teachers notice only defects which are minuscule in comparison with the huge

areas of positives aspects that handicapped children possess. According to Vygotsky (1993) it

should be clear to every educator that a handicapped student is first of all a human being and,

on a second level, a special student: a blind student, a deaf-mute student or a student who is

mentally retarded.

Majewski (1983:39) claims that ‘word’ is as important to the blind as the eyesight to the able-

bodied people. A deaf-mute person will pay attention to the pictures, shapes. A person who is

mentally retarded needs special techniques that could encourage one to work.

The first part of presentation focuses on difficulties of teaching handicapped students and ro-

les that teacher may fulfill during the lesson. The second part of presentation analyses the

techniques of foreign language teaching for blind, deaf-mute and mentally retarded students.

The aim of the session is to present significant functions and examples of teaching techniques

for handicapped students to help them enjoy this complicated part of world.

References

1. Jaworska-Biskup K. 2010, Dlaczego warto uczyć dzieci niewidome języków obcych? Język

obcy jako kompensacyjne narzędzie w procesie poznawania świata i zdobywania wiedzy na

temat pojęć.

2. Komorowska H. 2002, Metodyka nauczania języków obcych. Fraszka Edukacyjna, Warszawa.

3. Majewski T. 1983, Psychologia niewidomych i niedowidzących. Państwowe Wydawnictwo

Naukowe, Warszawa.

4. Reiber R.W., Carton A.S. 1993, The collected works of L.S. Vygotsky. Volume 2. The

Fundamental of Defectology. Plenum Press, New York.

64


Visual metonymies and verbo-visual metaphors in the

artwork – Agora by Magdalena Abakanowicz

Dorota Dąbrowska

Centre for Foreign Language Teaching

Warsaw University, Krakowskie Przedmieście Street, Warsaw, Poland

[email protected]

The aim of the paper is to discuss some attempts at the identification of visual metonymies

and verbo-visual metaphors in the artwork – Agora by Magdalena Abakanowicz. Metaphor

and metonymy are the conceptual mechanisms commonly employed in art, however, their

clear understanding may often remain inconclusive. The cognitive devices which are employed

in the analysis allow to see the analysed artwork from a different perspective. It will be demon-

strated how employing the cognitive mechanisms such as metaphor and metonymy can pro-

vide new insights into the meaning of the artwork. The matter of the visual and verbo-visual

form of expression as a semantic channel of the artistic communication is brought out in the

paper through an examination of the missing body parts of the statues. It will also be discussed

how metonymy and image schemas affect the metaphorical reading of the artwork.

References

[1] Forceville, C. & Urios-Aparisi, U. 2009. Multimodal Metaphor. Mouton de Gruyter.

[2] Goatly, A. 2007. Washing the brain: Metaphor and hidden ideology. Amsterdam: John

Benjamins.

[3] Johnson, M. 1987. The Body in the Mind. The Bodily Basis of Meaning, Imagination, and

Reason. Chicago: University of Chicago Press.

[4] Kövecses, Z. 2000. Metaphor and Emotion: Language, Culture, and Body in Human Feeling.

Oxford. Oxford University Press.

[5] Lakoff, G. Johnson, M. 1980. Metaphors We Live By. Chicago: University of Chicago Press.

[6] Lakoff, G. Johnson, M. 1999. Philosophy in the Flesh: The Embodied Mind and Its

Challenge to Western Thought. New York.

[7] Kövecses, Z. 2002. Metaphor. A Practical Introduction. Oxford: Oxford University Press.

[8] Kövecses, Z. 2005. Metaphor in Culture. Universality and Variation. Cambridge University Press.

[9] Kwiatkowska, A. 2013. Interfaces, Interspaces. Image. Language. Cognition. Piotrków

Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie.

[10] Lakoff, G. Johnson, M. 1980. Metaphors We Live By. Chicago: University of Chicago Press.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Ö



65


How cognitive linguistics helps to understand the

language of Maya glyphic inscriptions

The understanding of Classic Maya inscriptions is still one of the ultimate challenges a linguist

and translator may face. (1) It has not been determined conclusively what the language(s) of

Maya writing was(were). (2) The corpus of available texts is seriously limited not only in terms

of quantity, but also limited to very specific genres. (3) In view of the disruption in cultural

transfer between the classic Maya society and its contemporary descendants, the underspecifi-

cation of the linguistic code means that we lack the encyclopaedic knowledge necessary to

understand the full message. (4) Additionally, the understanding and translation of the texts is

hampered by such linguistic phenomena as fuzziness of conceptual and linguistic categories,

differences in basic level categorisation due to differences in the knowledge of the environ-

ment, or different choices of source domains in conceptual metaphor and metonymic vehicles

in metonymy.

This paper aims to show how the methodology of cognitive linguistics may be utilised in the

analysis of texts in an extinct language, created by an almost forgotten culture over a thousand

years ago. Starting with polysemy, it investigates semantic extensions, searches for ancient

metaphors and metonymies, and attempts to recreate the patterns of thought of the creators

of Classic Maya inscriptions, which ultimately is expected to inform the decipherment and in-

terpretation.

References

Evans, Vyvyan and Melanie Green. 2006. Cognitive Linguistics – an Introduction.

Edinburgh University Press.

Johnson, Scott. 2013. Translating Maya Hieroglyphs. University of Oklahoma Press,

Norman.

Kettunen, Harri, and Christophe Helmke. 2014. Introduction to Maya Hieroglyphs.

XIX European Maya Conference Bratislava 2014.

Kövecses, Zoltan. 2010. Metaphor – a Practical Introduction. 2nd ed. Oxford: Oxford

University Press.

Lakoff, George. 1987. Women, Fire and Dangerous Things: What Categories Reveal

About the Mind. Chicago: University of Chicago Press.

Agnieszka Hamann

Faculty of “Artes Liberales”

University of Warsaw, 72 Dobra Street, Warsaw, Poland

[email protected]

66


Taylor, John R. 1989. Linguistic Categorization. Prototypes in Linguistic Theory.

Oxford: Oxford Clarendon Press.

Wichmann, Søren (ed). 2004. The Linguistics of Maya Writing. Salt Lake City:

University of Utah Press.

Communication through Moves in Repeated PDG

A pilot experiment was conducted with a version of a repeated Prisoner`s Dilemma Game

(PDG) where one can choose with whom to play in a group of three. For the study we made a

PC version of the game in which three players take turns in choosing with whom to play. The

idea behind is on a Netlog platform to build a condition where 2 artificial players can communi-

cate with each other through silent choices with whom and how to play. The study tries to cre-

ate "ostracism" (after the Cyberball of Zadro, Williams, Richardson, 2004) for the test person

by letting him/her watch the game without being able to participate. We tested the program

on a server that allowed an unlimited number of players to get involved at once. Respondents

were misguided to believe they play against humans. The test confirmed that ostracism raises

feelings largely related to the lack of communication. People often use it as a tool for collabo-

ration or punishment depending on how the individual responds to a threat. In the study the

players had no right to exchange any information with each other, and much of the conclu-

sions are based on their written feedback on the game.

TABLE 1: A screen from the platform of the test study.

67


Gergana Kuzmova1, Kostantin Dzekov2, Hristo Hristov3 and Maurice Grinberg4

1Psuchology and Cognitive science, Bulgarian University

Montevideo St., 21, Sofia, Bulgaria

2Cognitive Science, New Bulgarian University

Montevideo St., 21, Sofia, Bulgaria

3 Institute of Cognitive and Evolutionary Anthropology

University of Oxford, 64 Banbury Road, Oxford, United Kingdom

4Cognitive Science, New Bulgarian University

Montevideo St., 21), Sofia, Bulgaria

[email protected]

References

[1] Zadro, L., Williams, K. D., & Richardson, R. (2004). How low can you go? Ostracism by a

computer lowers belonging, control, self-esteem, and mean- ingful existence. Journal of

Experimental Social Psychology, 40, 560–567.

DIGGING INTO the role of space in our thinking

‘To DIG INTO a theory’ is an example of a conceptual metaphor (Lakoff, Johnson, 1980), in

which the concept included in the thinking domain (theory) is explained in terms of an other

concept belonging to the domain of space (to dig into). This type of relationship, according to

researchers such as Mark Johnson (1987) or Jean Mandler (2010), is a reflection of a much

deeper association between our thinking about the world and spatial information, where the

basic conceptualizations of space are the “building blocks” of more complex concepts. In the

proposed presentation I am going to discuss the connection between language, mind and

space and present the findings from studies investigating the relationship between space and:

understanding of time (Casasanto 2010), style of thinking (Meyers-Levi, Zhu, 2007) and emo-

tion conceptualization (own research).

Wiktor Lachowski

Faculty of Psychology, University of Warsaw,5/7 Stawki Street, Warsaw, Poland

[email protected]

68


References

[1] Casasanto, D. 2010, ‘Space for Thinking’, in editors V. Evans & P. Chilton, Language,

Cognition, and Space: State of the art and new directions, Equinox Publishing, London,

pp. 453-478.

[2] Johnson, M. 1987, The Body in the Mind: The Bodily Basis of Meaning, Imagination,

and Reason, University of Chicago Press, Chicago.

[3] Lakoff G, Johnson M. 1980, Metaphors we live by,. University of Chicago Press,

Chicago.

[4] Mandler, J. M. 2010, ‘The spatial foundations of the conceptual system’, Language

and Cognition, vol. 2, pp. 21-44.

[5] Meyers-Levy, J. and R. Zhu 2007, ‘The Influence of Ceiling Height: The Effect of

Priming on the Type of Processing People Use’, Journal of Consumer Research, vol. 34,

pp. 174-186.

The Influence of Emotional Cues on Visual Attention to

Face and Gestures in a Natural Social Setting

The recent turn in Cognitive Science towards examining social interactions in natural environ-

ment inclined us to conduct an exploratory study investigating social interactions in with parti-

cular emphasis on patterns of gaze fixations. We used three sets of head mounted video came-

ras, each tracking 1) the foveal movements and 2) view of the scene ahead, with open source

tracking system [1, 2] to detect eye fixations of the presenters and the players playing chara-

des. Two groups, each consisting of 1 presenter and 3 players, played a game including 6 key

words. Each word alternated in the condition assigned between groups. Two conditions were

introduced: 1) emotional, in which presenters were not limited in their performance in terms

of gestures or facial expressions, and 2) non-emotional, in which presenters were obliged not

to show any emotional facial expressions.

Our prediction was that players would look at gestures displayed by presenters more often and

longer in non-emotional condition due to lack of complex information normally available in

observing face. All recorded films were analysed with ELAN 4.8.1 [3]. We have observed certain

relationships between presenters’ strategy condition and players’ gaze fixation, e.g. fixations

were significantly longer on faces in both conditions. Due to very few naturalistic studies using

eye-tracking or real natural social interaction [4], our intention in this study was to contribute

to the emerging research framework.

69


Magdalena Matyjek and Maja Strzelczyk

Department of Cognitive Science

Jagiellonian University, 24 Gołębia Street, Krakow, Poland

[email protected]

References

[1] http://pupil-labs.com

[2] Kassner, M., Patera, W., and Bulling, A. 2014. Pupil: An Open Source Platform for Pervasive

Eye Tracking and Mobile Gaze-based Interaction. Technical Report [http://arxiv.org/

abs/1405.0006]

[3] Max Planck Institute for Psycholinguistics, The Language Archive, Nijmegen, The

Netherlands, http://tla.mpi.nl/tools/tla-tools/elan/

[4] Land, M. F. (2006). Eye movements and the control of actions in everyday life. Progress in

Retinal and Eye Research, 25(3), 296–324.

Speech first or gesture first? The chicken and egg

causality dilemma in language evolution

One of the most controversial questions in language evolution is whether at the basis of the

modern human communication system – natural human language there was speech or ges-

tures. The question though shares a property with language itself: recursion. It hides indeed at

its very beginning another question: did language originate gradually with evolution or sudden-

ly? Which includes another core question: should we consider language from a generative or

cognitive prospective? The chain of ifs and thens becomes more complex step after step, we

have to accept some implications in order to explore the speech vs. gestures question.

The question itself can be observed from various points of view. We can search for archaeolog-

ical and fossil evidence in order to investigate the anatomical features that provided the neces-

sary physical basis for language and the genetic features, as well as search for behavioral an-

swers [1]. But we can also try to find the answers starting from the modern distinction be-

tween two vocal paths: the one for vocalizations, which the human race shares with apes, and

the language brain centers. We can furthermore consider the implications given by the discov-

70


Valentina Oblak

MEi:CogSci – Middle European Interdisciplinary Master Programme in Cognitive Science

University of Ljubljana, Kongresni trg, 12, Ljubljana, Slovenija

[email protected]

ery of mirror neurons and the parallelisms between gestures understanding and language un-

derstanding, according to Rizzolatti's [2] and Arbib [3] hypotheses.

Giving a first quick overview of the centers for vocalizations, for gestures and the language cen-

ters in the brain, I will go rapidly through the concept of language evolution through the years,

arriving finally at the question “Which came first, speech or gestures?” Proposing pros and cons

for both on the basis of modern theories, archaeological evidence and historical facts. I suggest

that the hypotheses that support the gestural origins of language are more plausible, according

to several points I will analyze, starting with the fact that the vocalization system is still present

both in humans and primates, but it is very emotional and hard to control voluntarily [4], while

gestures are nowadays still part of the active use of language accompaining speech.

References

[1] Hauser M. D., Yang C., Berwick R. C., Tattersall I., Ryan M. J., Watumull J., Chomsky N.,

Lewontin R. C. 2014. 'The mystery of language evolution'. Frontiers in Psychology, vol.

5, article 401. doi: 10.3389/fpsyg.2014.00401.

[2] Rizzolatti G., Sinigaglia C. 2006, So quel che fai. Il cervello che agisce e i neuroni

specchio, Raffaello Cortina Editore, Milano.

[3] Arbib, A. M. 2012, How the brain got language: The Mirror System Hypothesis, Oxford

University Press, New York.

[4] Corballis, M. C. 2003, 'From mouth to hand: gestures, speech and the evolution of right-

handedness', Behav Brain Sci, vol. 26, no. 2, pp. 199-208.

Whose Text Is It Anyway? Autorship Attribution and

Cognitive Science

Texts' autorship attribution aims at identifying the author of a given piece of text basing on

similarity of stylometric features (quantitative descriptions of author's literary style) within all

writings of the same person; author's fingerprint. Stylometry-based authorship attribution is

usually done by computer algorithms for machine learning, but distinctions between literary

styles can be made by humans too. Although aspects of language processing of lower and

71


(presumably) similar complexity (e. g. translation and grammatical processing) are being exten-

sively investigated, not much research has been done to reveal the mechanisms of literary

styles differentiating. Therefore the new field opens up, and it should be explored especially by

cognitive scientists: aforementioned phenomenon involves higher cognitive functions and can

be easily modeled, what rarely goes together.

The first part of the talk comprises the history of autorship attribution illustrated with examples

such as W. Shakespeare's plays or 'The Federalist'. Further, commonly used classification meth-

ods and stylometric features (lexical, character, syntactic, semantic and application specific) are

presented. In the second part, problems (e. g. topic influence) and current developments in

autorship attribution are considered, as well as numerous realms of its applications, including

forensic science and plagiarism detection. The talk is concluded with propositions of experi-

ments aiming to investigate human perception of literary style. The procedures involve analysis

of subjects' performance in two autorship attribution tasks: one with authentic literary texts

and one with texts in which values of certain stylometric features

are set.

Marek Pędziwiatr

Department of Cognitive Science

Jagielloniam University, 24 Gołębia Street, Kraków, Poland

[email protected]

References

[1] Stamatatos, E. 2009, 'A survey of modern authorship attribution methods', Journal of

the American Society for Information Science and Technology, vol. 60, pp. 538–556.

[2] Jockers, M.L., Witten, D.M. 2010, 'A comparative study of machine learning methods

for authorship attribution', Literary and Linguistic Computing, 25(2), pp. 215–223.

[3] García, A.M. 2013, 'Brain activity during translation: A review of the neuroimaging

evidence as a testing ground for clinically-based hypotheses', Journal of

Neurolinguistics, vol. 26, no. 3, pp. 370–383.

[4] Koppel, M, Schler, J. Argamon, S. (2013), Authorship Attribution: What’s Easy and

What’s Hard?, Journal of Law and Policy, Vol. 21(2): pp. 317-332

72


„What comes to your mind when you think of blue?”. The

meaning and concepts related to colour terms in Polish

and Hungarian

Anna Sobczak

Faculty of Humanities, Doctoral School of Linguistics

Eötvös Loránd University, Múzeum krt. 4/A, Budapest, Hungary

[email protected]

Referring to the idea that language and worldview are inextricable, we can argue that there

is a connection between worldview and the use of colour terms in different languages. Accord-

ing to cognitive semantics, every language categorizes the world in its own way. By doing com-

parative research among languages we can notice differences in defining categories, category

boundaries and prototypes, therefore in the meaning and use of (in this case) colour terms as

well.

The aim of my study was to examine the use of Polish and Hungarian colour terms: red, yellow,

green and blue referring to Berlin and Kay's (1969) theory of universality of colour terms. Berlin

and Kay’s publication on colour terms (1969) has been discussed, reconsidered and criticized in

many papers. For example, Wierzbicka (1996: 289–294) proposed to use the concept of

"universals of seeing" instead of "colour universals" and she emphasised the importance of the

environment and the culture in the human description of seeing and colour conceptualization.

I carried out a survey-based empirical research (one survey in Polish and one in Hungarian

were available online) in order to consider hypothetical similarities and differences between

the use of colour terms by native speakers in both languages. In my research I analysed

the answers of 58 Polish and 78 Hungarian interviewees. I was searching for the answer

(among others) to the question of what meaning and concepts are related to colour terms

in Polish and Hungarian. I expected to find in the first place similarities connected with the fact

that Hungary and Poland belong to the same cultural region, but also differences which arise

from the cultural background.

References

[1] Berlin, B. and Kay, P. (1969) Basic color terms: Their universality and evolution. Berkeley: University of California Press.

[2] Wierzbicka, A. (1996) The Meaning of Colour Terms and the Universals of Seeing. In Wierzbicka, A. Semantics: Primes and universals. Oxford–New York: Oxford University Press.


73


‘How to express myself nicely?’– Language Ideologies

Behind Obscenities

Gergely Szabó

Faculty of Humanities

Eötvös Loránd University, Múzeum Boulevard 4., Budapest, Hungary

[email protected]

The presentation examines language ideologies [1] that are explicated or presented implicitly

[2] in metalinguistic discourses about Hungarian obscenities. Language ideologies can be de-

fined as systems of beliefs that appear in discursive practices, have impact on our language

behavior and linguistic activity, and determine and ground our attitudes towards others’ lan-

guage use [3]. I interpret obscenity as a stylistic choice in the socio-cognitive theoretical frame

of style [4]. The research qualitatively examined the phenomenon in question in three commu-

nities with members of the same age group but with different sociocultural background.

The relevance of my question and its approach from this theoretical stance is based on the fact

that what we judge as obscene is influenced by an ideologically conceptualized normative

point of view. This is that point of view which prompts us to define obscenity’s prototypical

category, what includes lexemes and constructions which may appears to be improper, in-

sulting or impolite, indecent even, for a participant of a given discourse.

The examined communities are composed of young adults who belong together because of

their educational institution and their specialization – the sample consists of three groups: law

students, electrotechnicians and nurses. In datagathering I applied the method of survey and

group interview. The surveys included attitude research mostly, while interview questions ex-

amined language ideologies [5].

The presentation focuses mainly on the results of the interviews, which are sorted to these

main categories: linguistic ideologies of language decay, language ideologies connected to

standardization [6], indexicality and ideologies drawing up the ’beauty’ of Hungarian language.

The aim of my presentation is – in addition to the demonstration of language ideologies relat-

ed to Hungarian obscenities – to point out some particular functional mechanisms of ideolo-

gies.

74


References

[1] Woolard, K. A., Schieffelin, B. B., 1998, ‘Language Ideology’, Annual Review of

Anthropology, vol. 23., 55–82.

[2] Tsitsipis, L. D., 2003, ‘Implicit linguistic ideology of the erasure of Arvanitika (Greek-

Albanian) discourse’, Journal of Pragmatics, vol. 35., no. 4., 539–558.

[3] Gal, S., 2002, ‘Language Ideologies and Linguistic Diversity: Where Culture Meets Power.’,

eds. Keresztes, Maticsák, A magyarnyelvidegenben, University of Debrecen, Debrecen, 197–

204.

[4] Tolcsvai Nagy, G., 2005, A cognitive theory of style, P. Lang, Frankfurt am Main.

[5] Laihonen, P., 2008, ‘Language ideologies in interviews: A conversation analysis approach’,

Journal of Sociolinguistics, vol. 12., no. 5., 668–693.

[6] Milroy, J., 2001, ‘Language ideologies and consequences of standardization’, Journal of

Sociolinguistics, vol. 5., no. 4., 530–555.

Talk: Problems with the translation of ethical concepts in

the light of linguistic relativism hypothesis

The paper analyzes the issue of linguistic relativity hypothesis in relation to ethical concepts

and their strong link to the cultural context. It focuses on the works of E. Sapir and

B.L. Whorf, as well as the work of A. Wierzbicka, the author of the Natural Semantic Meta-

language (NSM), which is now one of the tools of cognitive linguistics. NSM was created in the

pursuit of building a meta-language, which would refer to the core of all existing languages

and resolve the problems of adequate translation. Ethical concepts are not of much interests

of the researchers mentioned above, as Sapir referred generally to syntax and lexicon, Whorf

concentrated mostly on grammar categories, and Wierzbicka devoted much of her works to

emotions and their differences in connection with particular cultures. Yet, ethical concepts

seem to be the part of lexicon that most forcefully proves the connection of language and cul-

ture. The thesis of this paper is that it is impossible to approximate these concepts by cre-

ating definitions with reference to basic concepts of human thought introduced by Wierzbicka.

Therefore this paper is a polemics against Wierzbicka, who claims that it is possible to ex-

plain the meaning of vocabulary by using the semantic meta-language without losing the

meaning of the concepts. In order to prove the difficulties with rendering the meaning of ethi-

cal concepts, whether using the synonyms or definitions of NSM, the author of the talk will

present some basic ethical concepts from various cultural areas, which will show that using

the NSM inevitably deprives these concepts of large parts of their connotations, and therefore

75


Weronika Wojtanowska

Faculty of Philosophy, Pontifical University of John Paul II in Cracow

9 Kanonicza Street, Kraków, Poland

[email protected]

using the NSM is even less adequate and satisfying than approximate meaning used in other,

natural languages.

Książka abstraktów - StRuNa.edu.pl · Ewa Ratuszyńska Dorota Rydzik Justyna Pałczyńska...

Documents

Transcript of Książka abstraktów - StRuNa.edu.pl · Ewa Ratuszyńska Dorota Rydzik Justyna Pałczyńska...