�

Wstęp

i okolice

ALBUM -

PRZEWODNIK

Wstęp

�

Krakówi okolice

TEKST: RAFAŁ JABŁOŃSKI ZDJĘCIA: STANISŁAWA, JOLANTA I RAFAŁ

JABŁOŃSKI

Wstęp

�

Stradomska

Mio

dowaPodbrz

ezie

Brzozowa

Miodowa

Św. Sebastiana

Sukiennicza

Szeroka

Dajw

ór

Krakowska

J. Warszauera

Kupa

Izaaka Ciemna

Wąska

Św. Wawrzyńca

Skałeczna

Gazow

a

Józefa

Now

a

Bożego CiałaPaulińska

Św. Stanisław

aKs. A. Kordeckiego

E. Orzeszkow

ej

Św.

Katarzyny

Przemyska

Wiślisko

Ks. Blachnickiego

Michała Siedleckiego

Rzeszowska

Halicka

Węglowa

Bartosza

Jakuba

Estery

Bernardyńska

Św. Sebastiana

Św. G

ertr

udy

Wrzesińska

Św. ŁazarzaBonerowska

M. Zyblikiewicza Morsztynow

ska

Sołtyka

Kołątaja

M. Kopernika

Strzelecka

Topolowa

Kurkowa

Rako

wic

ka

A. Lubomirskiego

Lubicz

Paw

ia

Zaci

sze

St. Worcela

War

szaw

ska

Basztowa

Kurniki

Ogrodowa

Radziwiłłow

ska

M. Skłodowskiej

L. Zamenhofa

Dw

erni

ckie

go

J. Sarego

Dominikańska

Podzamcze

Grodzka

Senacka

Powiśle

Tarłowska

Wygoda

ZegadłowiczaFelicjanek

Al. Marsz. F. Focha

M. Stachowicza

TADEUSZA KOŚCIUSZKI

M. Borelow

skiegoJaskółcza

Tyniecka

M. B

ałuc

kieg

o

Zagrody

Szwedzka

Roln

a

Skwerowa

J. K

ilińs

kieg

o

MOST GRUNWALDZKI

MO

ST DĘBN

ICKI

Wasilewskiego

Różana

Barska

Smocza

Koletek

Zduń

ska

Sandomierska

Tatarska

Z. Dunin-Wąsowicza

J. Kałuży

K. Ujejskiego

Al. 3 Maja

Humberta

Wenecja Kapucyńska

N. Cybulskiego

Krupnicza

Skar

bow

a

Wł. Reymonta Czysta

J. Szujskiego

Dolnych M

łynów

Karmelicka

Podw

ale

Św. Anny

Szewska

Brac

ka

Św. J

ana

Św. Marka

Jagi

ello

ńska

Wiœ

lana

Szczepańska

Sław

kow

ska

Flor

iańs

ka

Szpi

taln

a

Św. K

rzyż

a

MikołajskaMAŁYRYNEKSienna

Św. Tomasza

P i jarska

J. Dunaj

ewsk

iego

A. A

snyka

Basztowa

Długa

Krót

ka

RYNEKKLEPARSKII. Paderewskiego

Sw. Filipa

Biskupia

Krowoderska

GarbarskaCzarnowjejska

J. Kochanowskiego

A. Grabowskiego

S. Batorego

J. Sobieskiego

Łobzowska

K. S

zym

anow

skie

go

Rajska

Retoryka

Marsz. J. PiłsudskiegoCzapskich

Jabłonowskich

Studencka

Krupnicza

Smoleńsk

Zwierzynieck

a

PoselskaF. Straszewskiego

STAROWIŚLNA

JÓZE

FA D

IETL

A

RYNEKGŁÓWNY

PlacSzczepañski

Reformacka

PLACWOLNICA

12

4

3

56

7

8

9

1013111214

1516

17

18

211920

22

2324

25

26

2728 29

30

31

3233

34

Stradomska

Mio

dowaPodbrz

ezie

Brzozowa

Miodowa

Św. Sebastiana

Sukiennicza

Szeroka

Dajw

ór

Krakowska

J. Warszauera

Kupa

Izaaka Ciemna

Wąska

Św. Wawrzyńca

Skałeczna

Gazow

a

Józefa

Now

a

Bożego CiałaPaulińska

Św. Stanisław

aKs. A. Kordeckiego

E. Orzeszkow

ej

Św.

Katarzyny

Przemyska

Wiślisko

Ks. Blachnickiego

Michała Siedleckiego

Rzeszowska

Halicka

Węglowa

Bartosza

Jakuba

Estery

Bernardyńska

Św. Sebastiana

Św. G

ertr

udy

Wrzesińska

Św. ŁazarzaBonerowska

M. Zyblikiewicza Morsztynow

ska

Sołtyka

Kołątaja

M. Kopernika

Strzelecka

Topolowa

Kurkowa

Rako

wic

ka

A. Lubomirskiego

Lubicz

Paw

ia

Zaci

sze

St. Worcela

War

szaw

ska

Basztowa

Kurniki

Ogrodowa

Radziwiłłow

ska

M. Skłodowskiej

L. Zamenhofa

Dw

erni

ckie

go

J. Sarego

Dominikańska

Podzamcze

Grodzka

Senacka

Powiśle

Tarłowska

Wygoda

ZegadłowiczaFelicjanek

Al. Marsz. F. Focha

M. Stachowicza

TADEUSZA KOŚCIUSZKI

M. Borelow

skiegoJaskółcza

Tyniecka

M. B

ałuc

kieg

o

Zagrody

Szwedzka

Roln

a

Skwerowa

J. K

ilińs

kieg

o

MOST GRUNWALDZKI

MO

ST DĘBN

ICKI

Wasilewskiego

Różana

Barska

Smocza

Koletek

Zduń

ska

Sandomierska

Tatarska

Z. Dunin-Wąsowicza

J. Kałuży

K. Ujejskiego

Al. 3 Maja

Humberta

Wenecja Kapucyńska

N. Cybulskiego

Krupnicza

Skar

bow

a

Wł. Reymonta Czysta

J. Szujskiego

Dolnych M

łynów

Karmelicka

Podw

ale

Św. Anny

Szewska

Brac

ka

Św. J

ana

Św. Marka

Jagi

ello

ńska

Wiœ

lana

Szczepańska

Sław

kow

ska

Flor

iańs

ka

Szpi

taln

a

Św. K

rzyż

a

MikołajskaMAŁYRYNEKSienna

Św. Tomasza

P i jarska

J. Dunaj

ewsk

iego

A. A

snyka

Basztowa

Długa

Krót

ka

RYNEKKLEPARSKII. Paderewskiego

Sw. Filipa

Biskupia

Krowoderska

GarbarskaCzarnowjejska

J. Kochanowskiego

A. Grabowskiego

S. Batorego

J. Sobieskiego

Łobzowska

K. S

zym

anow

skie

go

Rajska

Retoryka

Marsz. J. Piłsudskiego

Czapskich

Jabłonowskich

Studencka

Krupnicza

Smoleńsk

Zwierzynieck

a

PoselskaF. Straszewskiego

STAROWIŚLNA

JÓZE

FA D

IETL

A

RYNEKGŁÓWNY

PlacSzczepañski

Reformacka

PLACWOLNICA

12

4

3

56

7

8

9

1013111214

1516

17

18

211920

22

2324

25

26

2728 29

30

31

3233

34

Str. 4-9 HISTORIAStr. 10-13 LEGENDYStr. 14-17 ZNANI KRAKOWIANIEStr. 18-29 WAWELStr. 30-33 OKÓŁStr. 34-47 MIASTO LOKACYJNEStr. 48-49 STRADOMStr. 50-57 KAZIMIERZStr. 58-61 INNE DZIELNICEStr. 62-65 OKOLICE

1. Wawel. 2. Katedra. 3. Smok Wawelski. 4. Dom Dziekański 5. Kosćiół św. Andrzeja. 6. Kościół św. św. Piotra i Pawła. 7. Kościół franciszkanów. 8. Kościół dominikanów 9. Kościół św. Wojciecha. 10. Kościół mariacki. 11. Sukiennice. 12. Wieża ratusza. 13. Kościół św. Barbary. 14. Collegium Maius. 15. Collegium Novum.16. Pomnik Mikołaja Kopernika.17. Kościół św. Anny. 18. Teatr Stary. 19. Kościół pijarów. 20. Muzeum Czartoryskich. 21. Brama Floriańska. 22. Barbakan. 23. Teatr Polski. 24. Kościół św. Krzyża. 25. Kościół bernardynów. 26. Kościół misjonarzy. 27. Kościół św. Katarzyny. 28. Kościół na Skałce. 29. Ratusz kazimierski. 30. Kościół Bożego Ciała.31. Bożnica Tempel. 32. Synagoga Wysoka. 33. Synagoga Stara. 34. Cmentarz żydowski.

�

Początki Krakowa gubią się w mro­kach wieków. Według legendy zało­życielem grodu był książę Krak, który pokonał straszliwego smoka żyjącego w jaskini u podnóża Wawelu. Książę, za radą szewca Skuby, wypchał cielęcą skórę siarką i położył ją przed jaskinią smoka. Ten, myśląc, że to smakowity ką sek, połknął cielę, a siarka zaczęła palić go w żołądku. Smok długo pił wodę z Wisły, aby ugasić pragnienie, aż pękł. Według tradycji pozostałością z tamtych czasów jest kopiec Kraka, kryjący grób pierwszego władcy Kra­kowa.

Historyczne początki osady nad Wis­łą łączą się z kształ towaniem się pań­stwa polskiego. W IX wieku na wzgó-rzu wawelskim powstał gród obron ny strzegący okolicznych osad należących do plemienia Wiś lan, które pod koniec IX wieku uformowało własne państwo, będące częścią Pań stwa Wielkomoraw-skiego, a póź niej Czech. Ksią żę Polan Mieszko I prawdopodobnie w 977 roku podbił tereny zamieszkane przez Wiś­lan, a rzą dy objął tu w roku 981. Po jego śmierci na Wawelu osiadł jego syn Bolesław Chrobry. Konso lidacja ziem dokonana przez tego władcę przyczy-niła się do powstania państwa polskie­go w pełnym tego słowa znaczeniu. W tym czasie Kraków wysunął się na czoło miast sto łecznych w państwie. Pod koniec X wieku stał się siedzibą biskupa podlegają cego arcybiskupstwu

w Gnieź nie. Wyróżniło to Kraków na tle innych europejskich miast. Wnuk Bolesława Chrobrego, Kazimierz Odno­wiciel właśnie Kraków uznał za stolicę swego państwa. Tu urzędował również jego następca Bolesław Śmiały, który w roku 1079 zamordował biskupa Sta­nisława ze Szczepanowa, za co został z Krakowa wygnany. Po Bo le sławie rzą-dy objął Władysław Herman, który je dynie na krótko przeniósł siedzibę książęcą do Płocka. Kraków pozostał wtedy pierwszym ośrodkiem życia umy­słowego w Pol sce.

Widok Krakowa z „Civitas orbis terra-rum”, 1603- ok. 1605.

Wstęp

�

Na wzgórzu wawelskim obok ufun­dowanej przez Bolesława Chrobrego katedry i kilku pomniejszych romań­skich rotund powstał niewielki książę­cy zamek. U stóp Wawelu zaczęła two­rzyć się osada zwana Okołem, która wraz z przyległymi miejscowosciami rozwijała się intensywnie w kierunku pół nocnym. W XII wieku na terenie Krakowa istniało kilkadziesiąt kościo­łów, co w skali europejskiej było liczbą imponującą. Prawdopodobnie za cza­sów księcia Leszka Białego, w pier-wszej połowie XIII wieku miasto otrzy­mało przywilej lokacyjny z wyzna-czonym centralnym placem targowym

w pobliżu kościoła św. Andrzeja. Ten akt prawny był jedynie preludium do dużej lokacji przeprowadzonej w roku 1257 przez księcia Bolesława Wstydli-wego. Do konieczności uporządko wa ­nia i wytyczenia szerszych ram miasta przyczynił się najazd Tatarów w 1241 roku, którzy splą drowali i spalili Kra­ków. Zniszczeniu nie uległ wówczas tylko Wawel i kościół św. An drze ja. Lo kacja de facto wytyczyła nowe mia­sto, które jednak nie objęło Okołu i wie lu istniejących wtedy osad, m.in. póź niejszego Kazimierza czy Zwie-rzyńca. Regularna siatka ulic otoczyła rynek, który jest jednym z największych w Europie. Wkrótce rozpoczęto budo­wę wałów, a póź niej murów miejskich wraz z 47. basztami. Lokacja na prawie niemieckim przyczyniła się do osiedle­nia się w Krakowie ludności niemiec-kiej z terenów Śląska, gdzie najwcze­śniej takie prawo zostało przyjęte. Pow-stała w zwią zku z tym przewaga ludno­ści niemieckiej nad polską powodowała liczne konflikty. Za czasów księcia Wła-dysława Łokietka w 1312 roku wybuchł bunt prowadzony przez wójta Alberta przewodzącego ludności niemieckiej, sprzyjającej rządom czeskim w Kra­kowie. Stłu miony krwawo, przyczynił się do mocniejszego związku Krakowa z Polską. Z ksiąg miejskich wyrugowa­no język niemiec ki, wprowadzając łacinę, a ka tedrze wa welskiej w czasie koronacji króla Łokietka w 1320 roku nadano przywilej koronowania królów polskich, który obowią zywał do poło­wy XVIII wieku. Tu również w 1333 roku pochowano króla Łokietka. Od

Wstęp

�

tego czasu świą tynia stała się miejscem pochówku polskich władców. Katedra wawelska, która wtedy uzyskała swą dzisiejszą, gotycką formę, stała się dla Polaków miejscem gromadzenia wielu pamią tek narodowych.

Po śmierci Łokietka tron objął Ka zi­mierz Wielki, który doprowadził do pełnej stabilizacji kraju i wielce przysłu­żył się do rozwoju jego stolicy. W tym czasie w orbicie Krakowa pow stały no we miasta: Kazimierz i Kleparz - w przyszłości dzielnice. Zbudowano wiele monumentalnych zabytków ar chi­tek tury gotyckiej, takich jak kościół Ma riacki oraz św. Katarzyny i Bożego Ciała na Kazimierzu. Poza Krakowem powstały zamki obronne: Ojców, Lanc-korona i Skawina. W roku 1364 za zgo ­dą papieża Kazimierz Wielki założył w Krakowie pierwszą uczelnie, która była drugą po praskiej (1348 rok) szkołą wyższą w środkowej Europie.

Wraz ze śmiercią Kazimierza Wiel­kiego w 1370 roku odeszła z tronu pol­skiego dynastia Piastów. Po krótko-trwałych rządach węgierskich Ande­gawenów w 1286 roku, wraz ze ślubem Jadwigi i księcia litewskiego Jagiełły, nastą piła unia polsko-litewska. Stabili­zacja kraju, która przyszła wraz z poko­jem toruń skim kończącym wojny z Krzy żakami, oraz zdobycie Gdańska, a co za tym idzie dostępu do Morza Bałtyckiego przyczyniły się do rozwoju państwa i jego stolicy. W Krakowie wniesiono wiele wybitnych budowli, m.in. Sukiennice, Barbakan, Collegium Maius, wiele nowych kościołów i kla-sztorów. Okres panowania dwóch ostat-nich Jagiellonów: Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta, uważany jest za “złoty wiek” w dziejach Krakowa. Pow-stało wówczas wiele znakomitych dzieł architektury w nowym, renesansowym stylu. Wymienić tu moż na kaplicę

Widok Krakowa z 1493 roku.

Wstęp

�

Zy gmuntowską w katedrze na Wawelu i ar kadowy dziedziniec zamku.

Wraz ze śmiercią ostatniego z Ja giello­nów skończył się okres świetności mia­sta. Już Stefan Batory i jego żona Anna Jagiellonka rzadko przebywali w Kra­kowie. Punkt ciężkości życia publicz­nego powoli przesuwał się ku pół nocy, do Warszawy. Tam m.in. od 1569 roku obradował sejm Rzeczypospolitej. Spo-krewniony z Anną Jagiellonką Zygmunt III Waza zapoczątkował pochodzą cą ze Szwecji dynastię Wazów. Co prawda Zygmunt III początkowo zadomowił się na wzgórzu wawelskim, ale po zwy-cięskiej bitwie pod Smoleń skiem w 1611 roku powrócił do zamku w War­szawie. Kraków, mimo że oficjalnie pełnił funkcję stolicy aż do schyłku Rzeczypospolitej Obojga Narodów, powoli stawał się miastem prowincjo­nalnym. Ożywał jedynie w czasie

po grzebów lub koronacji i zwią zanych z nimi sejmów koronacyjnych.

Dynastyczna polityka Wazów m.in. doprowadziła do tragicznego w skut­kach dla Polski i Krakowa najazdu szwedz kiego zwanego Potopem. W 1655 roku król szwedzki Karol X Gustaw zajął ziemie Polski i Litwy. Kraków, mimo wysił ków hetmana Ste-fana Czarnieckiego, nie wytrzymał oblę­żenia. Szwedzi oprócz pobrania olbrzy-miej kontrybucji ograbili skarbce kościelne i biblioteki. Kiedy w 1657 roku do miasta wkroczył król Jan Kazimierz, domy stały w ruinie, a na ulicach leżały zwłoki zabitych podczas oblę żenia.

W 1763 roku wraz ze śmiercią Au gusta III dynastia Wazów przestała rządzić Polską. Wolna elekcja, zgodnie z wolą Katarzyny II, carycy Rosji, wybrała na króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Był to okres reform gospodarczych, ustrojowych i kultural­nych, ale niestety również czas klęsk Rzeczypospolitej. Konflikt między czę­

Przysięga Kościuszki na rynku Krakow­skim w 1794 roku.

Kościół Mariacki w XIX wieku.

Wstęp

�0

ścią szlachty a królem osłabił państwo, powodując w 1772 roku I rozbiór Pol-ski, w którym południowa część Mało­polski zaanektowana została przez Aus-trię. Kraków stał się miastem granicz­nym okrojonego przez zaborcę państwa polskiego. Austriacy czynili wszystko aby osłabić gospodarczo miasto, które do nich nie należało. Na lewym brzegu Wisły, na drodze do Wieliczki stworzy­li nowe konkurencyjne miasto - Pod-górze. Uprzywilejowane gospodarczo, powodowało upadek Krakowa.

Król Stanisław August rozpoczął re for mę państwa. W 1775 roku powoła­no w Krakowie Komisję Dobrego Po ­rządku, która miała zająć się reformą instytucji miejskich. W 1775 roku za sprawą Hugona Kołłątaja podjęto reor­ganizację Akademii Krakowskiej, która tkwiła w marazmie.

Niestety, czas reform przerwała pro­rosyjska konfederacja targowicka, doprowadzając w 1792 roku do II roz­bioru Polski. Rosjanie zajęli Kraków i okupowali go przez dwa lata, aż do zrywu powstań czego, który poprowa­dził Tadeusz Koś ciuszko. Jednak wol­ność nie trwała długo. Po zwycięskiej bitwie pod Racławicami nastąpiła klę­ska pod Szczekocinem. Droga na Kraków stała otworem. Po krótkiej walce miasto zajęli Prusacy. W 1795 roku dokonał się ostateczny rozbiór Polski, w którym Kraków przypadł Austrii. Jeszcze tego samego roku Prusacy zrabowali z katedry wawel­skiej insygnia królewskie, które z pre-medytacją zniszczono. Miało to wymo­wę symboliczną - pozbawiono naród

polski na zawsze władzy pań stwowej.Mimo braku państwowości dążenie

do niepodległego bytu w Polakach nigdy nie zamarło. Bastionem toż samoś­ci narodowej był właśnie Kraków, który poprzez nagromadzenie pamią tek naro­dowych zwią zanych ze świetnością na rodu stał się symbolem jego jed­ności.

W czasie wojen napoleoń skich miasto wcielono do Księ stwa Warszaw skiego, które miało być reaktywacją bytu naro­dowego. Trwało ono do klęski Napo­leona w 1813 roku. Kongres Wiedeń ski z 1815 roku powołał do życia Wolne Miasto Kraków, zwane również Rzeczy-pospolitą Krakowską, politycznie pod-porządkowane mocarstwom. W tym cza sie zaczęto wprowadzać różne zmia­

Trzy kopce krakowskie. Rycina z XVIII wieku.

Wstęp

��

ny. Zburzono średniowieczne mury, na miejscu których założono Planty. Usy-pano kopiec Kościuszki, dla upamięt­nienia bohaterskiego wodza, którego powstanie rozpoczęło się właśnie w Krakowie.

W czasie powstania listopadowego z 1831 roku, które wybuchło w zaborze rosyjskim, Kraków dostarczał pow-stańcom broń, a potem stał się ośrod­kiem wszelkich ruchów spiskowych na terenie Polski. Zaborcy doskonale o tym wiedzieli. W 1833 roku zawarli tajne porozumienie, na mocy którego mogli zająć Kraków w przypadku ja kiegokolwiek zrywu powstańczego.

Kresem Rzeczypospolitej Krakow­skiej był rok 1864, w którym w Kra­kowie wybuchła rewolucja, trwa jąca

dziewięć dni. Miasto zostało wcielone do Austrii, a ludność represjonowana.

Raz jeszcze Kraków stał się miejscem rewolucji w czasie Wiosny Ludów w 1848 roku. Austriacy opuścili Kra­ków i schronili się na Wawelu. Po wpro­wadzeniu stanu wyjątkowego powróco­no do represji i wzmożonej germaniza­cji.

Nową cezurą był dla Polski, a tym samym dla Krakowa, rok 1914 - począ­tek I wojny światowej, która przywró­ciła niepodległy byt państwa polskiego. Kraków, położony na peryferiach kraju, pełnił nadal rolę centrum kultury i nau­ki. Podobnie było w okresie dwudzie­stolecia mię dzywojennego.

II wojna światowa przyniosła pięcio­letnią okupację, którą wypełniały aresz­towania, uliczne łapanki, wywozy do Rzeszy na roboty. Grabiono zabytki, m.in. ołtarz mariacki Wita Stwosza.

Podczas wyzwolenia w 1945 roku, Kraków uniknął większych zniszczeń. Nowy ład społeczny nie był akceptowa-ny przez większość mieszkań ców Krakowa. Miasto zapłaciło za to ska-zaniem na peryferyjność. W 1947 roku podjęto decyzję o budowie obok Kra­kowa olbrzymiego kombinatu meta-lurgicznego - Huty im. Lenina, która wkrótce przyczyniła się do ekologicz-nego wyniszczenia miasta i jego za bytków.

Wstęp

��

Smok WaWelSki W jaskini pod Wawelem mieszkał

groźny smok, który uprzykrzał życie mieszkańcom grodu krakowskiego. Im więcej jadł, tym większej od nich żądał daniny, aż w końcu zaczął polować na ludzi. Król Krak rozesłał po całym świecie giermków, którzy obwieścili, że każdy, kto zabije smoka, otrzyma wspaniałą nagrodę. Wielu było śmiał­ków, ale wszyscy zginęli w czeluściach smoczej jamy. W tym czasie w okoli­cach Wawelu żył młody szewczyk Skuba, który bystro przyglądał się zma­ganiom rycerzy. Postanowił znaleźć inny sposób na bestię. W skórze bara­niej zaszył smołę i siarkę i podrzucił pod jaskinię smoka. Smok, myśląc, że to smakowity kąsek, połknął barana. Jak po każdym obfitym posiłku odbiło mu się ogniem, ale wtedy zapaliła się siarka w brzuchu bestii. Smok pobiegł do Wisły z nadzieją, że ugasi wewnętrz­ny ogień. Tak długo pił wodę, aż pękł, a Skuba wykroił wiele butów ze smo­czej skóry.

Wanda co nie chciała Niemca

Wanda, córka króla Kraka, oprócz wielkiej urody słynęła ze sprawiedli­wości i niezwykłej mądrości. Pewnego razu na dwór królewski przybył młody książę niemiecki o imieniu Rydygier. Kiedy poznał Wandę zapałał do niej tak wielką miłością, że natychmiast oświad­czył się o jej rękę. Oznajmił również, że jeśli Wanda odrzuci jego propozycję zaślubin on ze swym wojskiem mie­czem najedzie Kraków. Wielka Rada królewska błagała księżniczkę, aby przyjęła zaloty niemieckiego księcia. Wanda chcąc uspokoić wszystkich wydała wielką ucztę na Wawelu. Kiedy nastała noc zeszła nad brzegi Wisły i rzuciła się w jej toń. Wszyscy krako­wianie rozpaczali po pięknej księżnicz­ce, a jej niedoszły mąż przebił się z żałości mieczem. Ciało księżniczki wypłynęło w oddalonej wówczas od Krakowa wsi Mogiła. Mieszkańcy Krakowa usypali tu, na pamiątkę tego zdarzenia, wysoki kopiec, który stoi do dziś.

Smok Wawelski

Kopiec Wandy.

Legendy

�3

dWie WieżeKościół mariacki stojący przy rynku

krakowskim ma dwie wieże. Wyższa zwana jest hejnalicą ponieważ roz­brzmiewa z niej hejnał krakowski, w niższej zaś wisi dzwon zwany Pół-zygmuntem. Do naszych czasów nie przetrwały żadne plany architektonicz­ne wyjaśniające różnice w wysokości wież. Wyjaśnia to natomiast legenda.

Za czasów panowania Zygmunta Wstydliwego (1243-1279) zlecono dobudowane do kościoła dwóch wież. Zadania tego podjęli się dwaj bracia. Kiedy jeden z nich zauważył, że jego wieża jest znacznie niższa zamordował brata, aby ten nie prześcignął go w pra­cach. Ze względu na to dramatyczne wydarzenie przerwano dalszą budowę wież, zachowując ich różne wysokości. Brat morderca nie mógł wytrzymać wyrzutów sumienia. W dzień poświę-cenia świątyni przebił nożem swoje serce i rzucił się ze szczytu wieży kościoła.

KraKoWsKie gołębiePrawie każdy turysta przybywający

do Krakowa pierwsze kroki kieruje na rynek krakowski. Tu, obok kwiaciarek i wspaniałych zabytków miasta, na pły­cie rynku, rozlokowały się rzesze gołę­bi, które turyści chętnie karmią. Według legendy gołębie te są zaczarowane.

Wydarzyło się to za czasów panowa­nia Henryka IV Prawego na krakow­skim tronie książęcym (XIII wiek). Władca ten zapragnął zjednoczyć zie­mie Polski i koronować się na króla, ale brakowało mu na to pieniędzy. Wtedy z pomocą przyszła czarownica, która zaczarowała książęcych rycerzy w gołę-bie. Pofrunęły one na kościół Mariacki i zaczęły wydziobywać kamyki, które upadając na ziemię, zamieniały się w złote monety. Henryk IV zebrał pie­niądze i dzięki nim wybrał się w daleką podróż do Rzymu po protekcję u papie­ża. Po drodze ucztując i bawiąc się stracił wszystkie pieniądze. Nie wrócił już nigdy do Krakowa, a jego rycerze na zawsze pozostali w postaci gołębi, które na krakowskim rynku oczekują swojego księcia.

Kościół Mariacki.

Gołębie na rynku.

Legendy

��

PaN TWardoWSki Jan Twardowski, według legendy, był

szlachcicem mieszkającym w Krakowie w XVI wieku. Przez niektórych uważa­ny jest za postać rzeczywistą. Parając się czarną magią, poszukiwaniem kamienia filozoficznego i uzdrawia­niem dostał się na dwór króla Zygmunta Augusta, który po śmierci ukochanej Barbary Radziwiłłówny zajął się misty­cyzmem. Twardowski podobno wywo­łał na seansie spirytystycznym ducha Barbary.

Aby posiąść wielką wiedzę w dziedzi­nie magii Twardowski zaprzysiągł duszę diabłu. W cyrografie, który pod­pisał własną krwią, zastrzegł jednak, że diabeł może zabrać jego dusze do pie­kła jedynie w Rzymie. Po wielu latach Twardowski znalazł się w przydrożnej karczmie o nazwie Rzym. Tam właśnie

diabeł porwał jego duszę i chciał upro­wadzić do piekła. Twardowski zaczął śpiewać religijną pieśń co wytrąciło z równowagi diabła. Upuścił on Twar-dowskiego tak nieszczęśliwie, ze za miast wylądować na ziemi znalazł się na księżycu i pozostaje tam do dziś.

hejnał MariacKiMelodia grana przez trębacza co

godzinę z Wieży Mariackiej kościoła NMP, znajdującego się na rynku kra­kowskim. Pierwsze wzmianki o hejnale pochodzą z 1392 roku, a był on hasłem do otwierania i zamykania bram miej­skich oraz sygnałem ostrzegawczym przy zbliżającym się zagrożeniu. Już od XVI wieku ustalono cogodzinne granie hejnału na cztery strony świata, a od 13 lutego 1838 roku wyznaczał dokładnie czas., dzięki wyliczeniom profesora Maksymiliana Weissa, dyrektora Obser-watorium Astronomicznego Uniwer-sytetu Jagiellońskiego w Krakowie.

Urywany niedokończony motyw melodii ma swą legendę. W czasie najazdu Tatarów, który miał miejsce w 1241 roku, trębacz zadął w trąbkę na alarm, dzięki czemu miasto zamknęło

Zjawa Barbary Radziwiłłówny. Woj­ciech Gerson 1886.

Hejnalista na wieży kościoła Mariac­kiego.

Legendy

�5

bramy. Wojownik tatarski, aby uciszyć trębacza, wypuścił śmiercionośną strza­łę, która przebiła gardło muzyka, prze­rywając w połowie melodię.

O wiarygodności legendy świadczy fakt, że w czasach najazdu kościół NMP był małą, romańską budowlą, która pozostawała poza murami Okołu, będącego podgrodziem dla Wawelu.

Pochód lajkoNikaPochód Lajkonika jest ludową zaba­

wą, która odbywa się co roku w Kra-kowie, w pierwszy czwartek po święcie Bożego Ciała. Tradycja wiąże go z najazdem tatarskim w 1287 roku. Według legendy krakowski flisak poko­nał pod bramą Krakowa tatarskiego wodza, przebrał się w jego orientalny strój i w asyście miejscowych muzy­ków zwanych Mlaskotami oraz braci flisackiej triumfalnie wjechał na koniu do Krakowa. W rzeczywistości tradycja ta pochodzi z początków XVIII wieku, choć bractwo krakowskich flisaków zwanych włóczkami istniało już w XIII

wieku. Zajmowali się oni spławianiem drewna do podkrakowskich kopalń: Wieliczki i Bochni.

Wielobarwny orszak wyrusza z dzie­dzińca klasztoru norbertanek na Zwie-rzyńcu, a kończy swój pochód na rynku krakowskim. Strój Lajkonika zaprojek­tował na początku wieku XX Stanisław Wyspiański, natomiast stroje orszaku Krystyna Zachwatowicz w 1997 roku.

SzoPki krakoWSkieTradycja jasełek, czyli przedstawień

narodzin Chrystusa, bierze początek w 1223 roku, kiedy św. Franciszek po raz pierwszy pokazał w Asyżu „żywe obrazy” ilustrujące to zdarzenie. Od tego czasu przedstawienia tego typu organizowane były głównie w kościo­łach zakonnych w całej Europie. Na przełomie XVIII i XIX wieku upo­wszechniła się, głównie w środowisku pracowników budowlanych, forma przenośna, która obnoszona była po domach. Ze względu na doświadczenia zawodowe twórców tłem dla jasełek stały się zabytkowe budowle krakow­skie.

Lajkonik.

Szopki.

Legendy

��

jan PaWeł ii (Karol Wojtyła) (1920-2005)

Polski duchowny katolicki, arcybi­skup krakowski, kardynał, a od 16 października 1978 roku papież. Urodził się 18 maja 1920 roku w Wadowicach położonych na Pogórzu Śląskim, w domu przy ulicy Kościelnej 7 (dawniej Rynek 2), w którym mieści się obecnie muzeum poświęcone jego pamięci. 20 czerwca 1920 roku został ochrzczony w miejscowym kościele parafialnym. Po ukończeniu gimnazjum w Wadowicach w 1938 roku Karol Wojtyła rozpoczął studia na wydziale polonistycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Napisał wtedy pierwsze prace literackie: „Balla-dy beskidzkie” i „Psałterz Dawidów”.

Bolesne doświadczenia wojenne przy­czyniły się do podjęcia decyzji o wstą­pieniu w 1942 roku do Metropolitarnego Seminarium Duchownego w Krakowie, które ukończył święceniami w 1946 roku. Po dwuletnich studiach teologicz­nych w Rzymie objął wikariat najpierw w Niegowici, potem w parafii św. Floriana w Krakowie. W 1958 roku Ka-rol Wojtyła został biskupem, w 1963 roku metropolitą krakowskim, a cztery lata później kardynałem. W 1978 roku po śmierci papieża Jana Pawła I Karol Wojtyła wyjechał do Rzymu na pogrzeb i konklawe. 16 października 1978 roku biały dym nad dachem Kaplicy Syk-styńskiej oznajmił wybór nowego papieża. Został nim po raz pierwszy Polak, kardynał Karol Wojtyła, który przybrał imię Jana Pawła II. Był to pierwszy od ponad czterystu lat papież, który nie był Włochem. Jego pontyfikat był jednym z najdłuższych w historii, trwał bowiem 27 lat. W czasie sprawo­wania posługi papieskiej Jan Paweł II odbył 102 pielgrzymki, w tym 7 do Polski, w związku z czym nazywany był papieżem pielgrzymem. Wydał 13 encyklik, 12 adhortacji apostolskich, 10 konstytucji, 37 listów apostolskich oraz Nowy Kodeks Prawa Kanonicznego Katechizm Kościoła katolickiego. Kano-nizował ponad 450 osób, a 1267 beaty­fikował.

Jan dłUgosZ herbu Wieniawa (1415-1480)

Jeden z najwybitniejszych historyków i kronikarzy Polski, działający począt­kowo na dworze biskupa krakowskiego

„Okno Papieskie” w Pałacu Biskupim w Krakowie.

Znani Krakowianie

��

Oleśnickiego, a po jego śmierci na dwo-rze króla Kazimierza Jagiellończyka. Długosz był m.in. wychowawcą jego synów. Działał również w dyplomacji polskiej.

Autor wielu dzieł historycznych, z których najsłynniejsze są Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Pol-skiego przedstawiające historię Polski od czasów prehistorycznych do 1480 roku. W skład tej pracy wchodzi Cho-rographia Regni Poloniae poświęcona opisowi ziem polskich.

WiT STWoSz (1448-1533)Jeden z najwybitniejszych przedstawi­

cieli rzeźby późnogotyckiej w Europie, na którego twórczość miał dominujący wpływ Mikołąj z Lejdy oraz sztuka Niderlandów. W 1477 roku został spro­wadzony do Krakowa dla wykonania

ołtarza głównego kościoła mariackie­go. Po skończeniu prac nad ołtarzem i wykonaniu kilku nagrobków, mi. in. króla Kazimierza Jagiellończyka w ka tedrze wawelskiej Stwosz powró­cił w 1496 roku do Norymbergi.

jaN maTejko (1838-1893)Najwybitniejszy przedstawiciel pol­

skiego malarstwa historycznego i bata­listycznego w XIX wieku, również zna­komity portrecista. Jako zdeklarowany patriota głównie tworzył obrazy z dzie­jów ojczystych, przedstawiające wyda­rzenia w formie syntetycznej, służące umacnianiu świadomości narodowej odbiorców. Duże, często panoramiczne, płótna przedstawiały dynamiczne, wie­lopostaciowe sceny ujmujące postacie pełne ekspresji i dramaturgii. Jego naj­słynniejsze prace to Hołd Pruski i Bitwa pod Grunwaldem.

Jan Długosz.

Wit Stwosz.

Znani Krakowianie

��

sTanisłaW WYsPiaŃsKi (1869-1907)

Polski pisarz, poeta, malarz i architekt działający w epoce Młodej Polski, pol­skiej odmianie modernizmu, zwany Czwartym Wieszczem Polskim. Jest twórcą dramatów narodowych, z któ­rych najsłynniejsze to Warszawianka, Wesele i Noc Listopadowa. W twórczo­ści plastycznej dominowały prace wykonywane pastelami. Były to głów­nie portrety rodziny, przyjaciół oraz pejzaże krakowskie. Wyspiański wyko­nał również wiele polichromii oraz witraży do kościołów Krakowa.

sTanisłaW LeM (1921-2006)Polski pisarz science-fiction i filozof,

najczęściej tłumaczony polski autor na świecie. Książki autora osiągnęły nakład około 30 milionów sztuk w 41 językach. Jego dzieła są traktatami naukowo-filozoficznymi odnoszącymi się do stanu współczesnego społeczeń­stwa realizowanymi poprzez tematykę

science-fiction. Doskonale obeznany z naukami ścisłymi opisywał etyczne problemy związane z rozwojem nauki, przyszłością człowieka i jego rolą we wszechświecie. Najbardziej znane pra-ce to Solaris i Opowieści o pilocie Pirxie.

TadeUsZ KanTor (1915–1990)Polski reżyser, malarz i scenograf

twórca eksperymentalnego teatru Cricot 2 założonego w Krakowie w 1955 roku i działającego w podziemiach Galerii Krzysztofory. Początkowo przedsta­wienia opierały się na twórczości Witkacego, później były autorskimi, scenicznymi dziełami Kantora. Wpro-wadzały na scenę eksperymenty z pogranicza happeningu, w których widownia była integralną częścią wido­wiska. Najbardziej znane dzieła to Wielopole, Wielopole oraz Umarła klasa.

Jan Matejko.

Stanisław Wyspiański.

Znani Krakowianie

��

WisłaWa sZYMborsKa (1923-2012)

Polska poetka, eseistka i krytyk lite­racki przez większość życia związana z Krakowem. Jej poezja operuje lapi­darnością i precyzją słowa. Dla rozwa­żań na tematy egzystencji człowieka często posługuje się ironią lub paradok­sem. W 1991 roku zdobyła nagrodę Goethego, a w 1996 roku uhonorowano ją literacką nagrodą Nobla. Napisała niewiele, około 250 wierszy, ale były one tłumaczone na 42 języki.

KrZYsZToF PenderecKi (ur. 1933)

Jeden z najbardziej znanych kompo­zytorów awangardowych Polski utoż­samiany z polską szkoła kompozytor­ską z lat 60-tych XX wieku. W swych dziełach w twórczy sposób rozwija technikę sonoryzmu, która polega na wykorzystaniu brzmień uzyskiwanych w niekonwencjonalny sposób z trady­cyjnych instrumentów. Pod koniec lat 70. XX wieku zmienił styl w kierunku

niemieckiej muzyki symfonicznej koń-ca XIX w. Najbardziej znane utwory to Pasja według św. Łukasza oraz Requiem dla Polski.

PioTr sKrZYnecKi (1930-1997)

Twórca, reżyser i kierownik arty­styczny kabaretu Piwnica Pod Baranami założonego w 1956 roku który istnieje do dziś w piwnicach Pałacu pod Ba-ranami, Rynek Główny 27. W kabare­cie prezentowano piosenki i krótkie formy sceniczne do których muzykę i teksty pisali znani artyści tacy jak: Zbigniew Preisner i Zygmunt Koniecz-ny. Występowali tu wielcy artyści sceny polskiej m. in.: Ewa Demarczyk, Marek Grechuta i Grzegorz Turnau.

Stanisław Lem.

Wisława Szymborska.

Znani Krakowianie

�0

Basztę Sandomierską wzniesiono w 2. ćwierci XV wieku.

Budynek Wikarówki, pierwotnie gotycki, przebudowany został dwu­krotnie: w 1522 roku oraz w 2. połowie XIX wieku.

Baszta Złodziejska powstała na Zamku Niższym za pano­wania króla Kazimierza Wiel­kiego w połowie XIV wieku.

Wielka jurajska jaskinia u stóp wzgórza wawelskiego, wypłukana przed wiekami przez fale morskie, wiązana jest z legendarnym smokiem z czasów króla Kraka. Przed jaskini¹ znajduje się rzeźba smoka wykonana w 1972 roku przez Bronisława Chromego.

Wawel

��

Główne wejście na Wawel prowadzi przez Bramę Herbową zbudowaną w 1921 roku i ozdobioną herbami ziem wchodzących niegdyś w skład Rze­czypospolitej Obojga Narodów.

Baszta Senatorska, zwana dawniej Lubranką zbudowana została w poło­wie XV wieku za czasów króla Kazi­mierza Jagielloń­czyka.

Wejście do zamku królew­skiego na Wawelu prowadzi przez dwupiętrowy budynek bramny.

Kościół archikatedralny św. sw. Stanisława Biskupa Męczennika i Wacława w dzisiej­szym kształcie powstał w XIV i XV wieku. Budowa pierwszej katedry rozpoczęła się po roku 1000.

Renesansowa przebudowa zamku roz­poczęta tu po koronowaniu władcy w 1507 roku, prowadzona była przez licznych artystów m.in: Franciszka Flo­rentczyka, Benedykta zw. Sandomie­rzaninem, Bartłomieja Berrecciego oraz Mateusza Włocha. Przed połową XVI wieku prace budowlane ukoń­czono.

��

2

1

1-2. Pierwotnym znaczeniem słowa “wawel” było wzniesienie wśród mokradeł. Nazwa ta zatem odzwiercie­dlała położenie wapiennego wzgórza wśród mokradeł i rozlewisk Wisły. Wawel był starożytnym grodem wiślan - plemienia, które weszło w skład pań­stwa polskiego tworzonego przez Mieszka I. Już od IX wieku znajdowała się tu gęsto zabudowana siedziba ksią­żęca. Od czasów panowania Bolesława Chrobrego i Kazimierza Odnowiciela aż do XVII wieku (przeniesienie stolicy państwa do Warszawy) na Wawelu mie­ściło się centrum władzy państwowej. W późniejszych latach odbywały się tu monarsze uroczystości koronacyjne i pogrzebowe.

Wawel

�3

3

4

5

3. Główne wejście na Wawel prowadzi przez Bramę Herbową zbudowaną w 1921 roku i ozdobioną herbami ziem wchodzących niegdyś w skład Rze-czypospolitej Obojga Narodów.

4. Pomnik Tadeusza Kościuszki usta­wiono w 1921 roku na bastionie Wła-dysława IV. Jest to dzieło lwowskiego rzeźbiarza Leonarda Marconiego dokoń-czone po jego śmierci przez jego zięcia Antoniego Popiela.

5. Baszta Senatorska, zwana dawniej Lubranką zbudowana została w poło­wie XV wieku za czasów króla Kazi-mierza Jagiellończyka.

Wawel

��

2

1

1. Widok katedry i Wikarówki od stro­ny południowej. Na placu przed katedrą widoczne fundamenty średniowiecz-nych zabudowań Wawelu. Kościół ar-chikatedralny św. św. Stanisława Bis-kupa Męczennika i Wacława w dzisiej-szym kształcie powstał w XIV i XV wieku. Budowa pierwszej katedry roz­poczęła się po roku 1000.

2. Wnętrze katedry to trójnawowa bazylika nakryta sklepieniem krzyżo­wo-żebrowym i palmowym.

Wawel

�5

3

45

3. Na skrzyżowaniu nawy głównej i transeptu znajduje się konfesja św. Sta-nisława powstała w latach 1626-29 według projektu Jana Trevano.

4. W latach 1594-95 Anna Jagiellonka zleciła urządzenie kaplicy grobowej dla męża królowej Stefana Batorego. Prace powierzono Santiemu Gucciemu, który jest również autorem okazałego pomni­ka władcy.

5. Sarkofag króla Jana Olbrachta znaj­duje się w niszy, która jest najwcześ-niejszym renesansowym zabytkiem w Polsce. Wykonana ona została w latach 1502-05 przez Franciszka Florentczyka.

Wawel

��

3

21

1. Baldachimowy sarkofag króla Kazi-mierza III Wielkiego powstał po roku 1370 w warsztacie węgierskim.

2. Kaplica Zygmuntowska, najwybit-niejsze dzieło renesansu włoskiego w Polsce, powstała w latach 1519-33 według projektu Bartłomieja Berrec-ciego. Jest to mauzoleum ostatnich Jagiellonów. Pochowano w niej króla Zygmunta I Starego, Zygmunta II Augusta oraz Annę Jagiellonkę.

3. Baldachimowy nagrobek tumbowy króla Władysława Warneńczyka wyko-nał w 1906 roku Antoni Madeyski.

Wawel

��

4

5

6

4. Sarkofag królowej Jadwigi wykona­ny został z marmuru kararyjskiego przez Antoniego Madeyskiego w 1902 roku. Rzeźbiarz wzorował się na XV-wiecznym nagrobku Ilarii del Caretto z katedry w Lukce.

5. Nagrobek króla Kazimierza Jagielloń-czyka w kaplicy Świętokrzyskiej wyko­nany został w 1492 roku przez Wita Stwosza przy współpracy Jorga Hubera z Passawy.

6. Kaplica Świętokrzyska została ufun­dowana przez króla Kazimierza Ja-giellończyka oraz jego żonę Elżbietę Rakuszankę. Sklepienie i ściany zdobi polichromia wykonana około 1470 roku przez malarzy pochodzących ze Pskowa na Rusi.

Wawel

��

1

2

3

1-3. Renesansowa przebudowa zamku rozpoczęta tu po koronowaniu władcy w 1507 roku, prowadzona była przez licznych artystów m.in: Franciszka Flo-rentczyka, Benedykta zw. Sandomie-rzaninem, Bartłomieja Berrecciego oraz Mateusza Włocha. Przed połową XVI wieku prace budowlane ukończono.

Wawel

��

4

5

6

4. Na II piętrze w skrzydle wschodnim znajduje się Sala Poselska - miejsce obrad sejmu polskiego. Podstropowy fryz z 2. ćwierci XVI wieku przedsta­wia dzieje życia ludzkiego inspirowane tekstem antycznego pisarza greckiego Kebesa.

5. Salę Poselską nakrywa strop z kase­tonami wypełnionymi oryginalnymi głowami ludzkimi, wyrzeźbionymi w 2. ćwierci XVI wieku przez Jana Jandę i Sebastiana Tauerbacha z Wro-cławia. Ze 194 głów do dziś ocalało jedynie 30.

6. Sala Bitwy pod Orszą.

Wawel

30

1

21. Barokowa Sala pod Ptakami w skrzy­dle północnym II piętra rozpoczyna ciąg komnat urządzonych za czasów dynastii Wazów. 2. Pomiędzy Izbą Senatorską a Salą pod Ptakami znajduje się sień z bogato dekorowanym stropem kasetonowym.

Wawel

3�

4

3

3. Sypialnia Wazów znajduje się w Pa-wilonie Gotyckim.

4. Na I i II piętrze zachodniego skrzy-dła zamku mieści się ekspozycja “Wschód w zbiorach wawelskich”. Trzonem wystawy są orientalia zdobyte podczas odsieczy wiedeńskiej w 1683 roku, m.in. militaria oraz chorągwie tureckie. Można tu również obejrzeć bogaty zbiór namiotów wschodnich.

Wawel

3�

1

2

Przy tzw. Drodze Solnej, prowadzącej z Węgier do Wielkopolski, już w IX wieku istniała pod Wawelem drewniana osada, zamieszkana głównie przez rzemieślników i drużynę ksią-żęcą. Pierwotnie zabudowana domami drewnianymi i otoczona palisadą, z biegiem wieków stała się elitarną dzielnicą miasta obfitującą w okazałe rezydencje i kościoły.

1. Dom przy ul. Kanoniczej 23 nosi nazwę “Lisiej Jamy”. Nad portalem wejściowym znajduje się barokowy portret św. Iwona, patrona prawników.

2. Dom Dziekański (ul. Kanonicza 21) zbudowany został w 2. połowie XIV wieku dzięki kanonikowi Janowi z Brz-eska. W latach 1582-92 dokonano prze­budowy, w której uczestniczył wybitny architekt i rzeźbiarz Santi Gucci. Jest on autorem części krużganków okalają­cych dziedziniec wewnętrzny budyn-ku.

okół

33

4

3

5

3. Collegium Iuridicum (ul. Grodzka 53) Akademii Krakowskiej powstało na początku XV wieku dzięki zapisowi testamentowemu królowej Jadwigi.

4. Gotycka elewacja domu przy ul. Kanoniczej 8.

5. Kościół św. Andrzeja powstał w latach 1079-98 z fundacji Sieciecha, wszechwładnego palatyna księcia Wła-dysława Hermana. W 1200 roku kościół powiększono, nadając mu romańską, obronną formę, dzięki której jako jedy­ny przetrwał, najazd tatarski w 1241 roku. Wnętrze przekształcono około 1702 roku w duchu baroku.

okół

3�

1

21. Wczesnobarokowy kościół św. św. Piotra i Pawła powstał według projektu Giovanniego de Rosis w latach 1596-1605. Świątynia nawiązuje formą do kościoła Il Gesu w Rzymie. Wnętrze kościoła zdobi stiukowa dekoracja rzeźbiarska wykonana przez Giova-nniego Battistę Falkoniego, a ołtarz główny z obrazem Józefa Brodowskiego „Wręczenie kluczy św. Piotrowi” wyko­nany został według projektu Kacpra Bażanki w 735 roku.

2. Barokowy nagrobek biskupa Andrze-ja Trzebnickiego ustawiono w kościele św. św. Piotra i Pawła w latach 1695-96.

okół

35

3

4

3. Witraż “Bóg Ojciec”, dzieło Stan-isława Wyspiańskiego usytuowany jest nad chórem.

4. Kościół dla franciszkanów, sprowa­dzonych do Krakowa z Pragi, zbudo­wano w latach 1241-49 z fundacji księ­cia Henryka Pobożnego. W 1. połowie XV wieku kościół znacznie rozbudo­wano, przedłużając m.in. prezbiterium. Liczne przebudowy, następujące głów­nie po pożarach, prowadzono aż do 1912 roku.

okół

3�

ul. Św. Anny

ul. Szewska

ul. Szczepańska

ul. Wiślna

ul. Św. Jana

ul. Sławkow

ska

Rynek Główny

ul. Jagiellońska

Pośrodku rynku Głównego stoją Sukiennice. Są to hale z kramami powstałe w połowie XIV wieku. Obecny kształt zawdzięczają renesansowej przebudowie po pożarze w 1555 roku i neogotyckiej stylizacji z lat 1875­79. Dwa rzędy kramów utworzyły wewnętrzną uliczkę, zamkniętą ozdobnymi kratami dla ochrony przed kra­dzieżami.

W pałacu Pod Baranami (Rynek 27) działa od 1956 roku słynny kabaret “Piwnica pod Baranami”, którego twórcą był Piotr Skrzy­necki. Jego postać, odlana w brą­zie, ustawiona została przy stoliku jego ulubionej kawiarenki.

Głównym gmachem administracyjnym Krakowa był ratusz zbudowany na prze­łomie XIII i XIV wieku. W ciągu wieków często przekształcany, został ostatecznie rozebrany w latach 1817­20.

Collegium Maius jest najstarszym w Pol­sce budynkiem uniwersyteckim ufundowa­nym w 1400 roku przez Władysława II Jagiełłę. Późnogotycki budynek, wzniesiony prawdopodobnie przez mistrza Jana z Kolonii, zaprojektowano, korzystając z dorobku włoskich teoretyków budownict­wa.

Miasto Lokacyjne

3�

ul. Sienna

ul. Grodzka

ul. Bracka

ul. Floriańska

W tej kamienicy (Rynek 16) w 1364 roku Mikołaj Wierzynek wydał słynną ucztę królewską, podejmując gości króla Kazimierza Wielkiego.

Kościół Mariacki zbudowany został przed lokacją miasta jako kościół parafialny dla mieszczan krakowskich. Pierwotny kościół romań­ski przebudowano na przełomie XIII i XIV wieku w stylu gotyckim, Prace prowadzone były do 1446 roku.

Kościół św. Wojciecha należy do najstars­zych świątyń­ w Krakowie. Prawdopodobnie tutaj głosił kazania św. Wojciech udający się w 997 roku do Prus z wyprawą misyj­ną.

Przy placu Mariackim w latach 1338­­1402 postawiono, sumptem św. królowej Jadwigi, gotycki kościół św. Barbary. Według legendy cegły użyte do wznoszenia kościoła są pozo­stałością po budowie świątyni Mariackiej. Pier­wotnie kościół św. Barbary słuzył jako kaplica przy cmentarzu mariackim. Później przejęli go Jezuici, którzy są jego właścicielami do dziś

Kamienica Hetmań­ska (Rynek 17) należy do najstarszych w Krakowie. Pochodzi z 2. połowie XIV wieku. W przyziemiu zachowała się sala z gotyckim sklepieniem z dekoracyjnymi zwor­nikami.

3�

1

2 3

1. W 1257 roku książę Bolesław Wsty-dliwy dokonał wielkiej lokacji Kra-kowa. Wokół kwadratowego rynku o wymiarach ponad 200x200 m książę wytyczył geometryczną sieć ulic z jed­nakowej wielkości działkami. Były one na przestrzeni wieków zabudowywane coraz to okazalszymi budowlami. Na-dając miastu samorząd, sąd i przywileje handlowe, książę uczynił zeń samo­dzielną jednostkę prawną.

2-3. Sprowadzeni w 1222 roku z Bolonii dominikanie szybko rozpoczęli budowę swej pierwszej świątyni w Krakowie. Po pożarze w 1225 roku przystąpiono, około 1250 roku, do jej odbudowy. Pra-ce prowadzono w kilku etapach aż do XVIII wieku. Oryginalne wyposażenie trójnawowej bazyliki prawie doszczęt­nie spłonęło, dlatego większość przed­miotów pochodzi z XIX wieku.

Miasto Lokacyjne

3�

4

5

6

4. Szerokie schody prowadzą do kapli­cy św. Jacka, która około 1700 roku została przebudowana przez Baltazara Fontanę w stylu późnego baroku.

5. W prezbiterium, na północnej ścianie kościoła Dominikanów, znajduje się płyta Filipa Kallimacha, wykonana według projektu Wita Stwosza.

6. Od północy do kościoła Dominikanów przylegają zabudowania klasztorne. Wo- kół wirydarza skupione są gotyckie krużganki, których ściany, pochodzące z XIII wieku, pokryte zostały epitafia­mi krakowskich mieszczan.

Miasto Lokacyjne

�0

1

2

4

3

1. W tej kamienicy (Rynek 16) w 1364 roku Mikołaj Wierzynek wydał słynną ucztę królewską, podejmując gości króla Kazimierza Wielkiego.

2. Kamienica Hetmańska (Rynek 17) należy do najstarszych w Krakowie. Pochodzi z 2. połowie XIV wieku. W przyziemiu zachowała się sala z gotyckim sklepieniem z dekoracyjny­mi zwornikami.

3. Klasycystyczna fasada pałacu Po-tockich (Rynek 20) powstała w latach 1777­83.

4. W pałacu Pod Baranami (Rynek 27) działa od 1956 roku słynny kabaret “Piwnica pod Baranami”, którego twór-cą był Piotr Skrzynecki. Jego postać, odlana w brązie, ustawiona została przy stoliku jego ulubionej kawiarenki.

Miasto Lokacyjne

��

56

7

5. Kościół św. Wojciecha należy do najstarszych świątyń w Krakowie. Prawdopodobnie tutaj głosił kazania św. Wojciech udający się w 997 roku do Prus z wyprawą misyjną.

6. Głównym gmachem administracyj-nym Krakowa był ratusz zbudowany na przełomie XIII i XIV wieku. W ciągu wieków często przekształcany, został ostatecznie rozebrany w latach 1817-20.

7. W 1898 roku nastąpiło odsłonięcie pomnika Adama Mickiewicza, autor­stwa Teodora Rygiera. Część archi-tektoniczną zaprojektował Tadeusz Stry-jeński.

Miasto Lokacyjne

��

1

2

4

3

1-4. Pośrodku rynku Głównego stoją Sukiennice. Są to hale z kramami pow-stałe w połowie XIV wieku. Obecny kształt zawdzięczają renesansowej przebudowie po pożarze w 1555 roku i neogotyckiej stylizacji z lat 1875-79. Dwa rzędy kramów utworzyły wew-nętrzną uliczkę, zamkniętą ozdobnymi kratami dla ochrony przed kradzieżami. Na piętrze Sukiennic znajduje się Ga-leria Malarstwa Polskiego należąca do Muzeum Narodowego.

Miasto Lokacyjne

�3

5

6

7

5. Kościół Mariacki zbudowany został przed lokacją miasta jako kościół para­fialny dla mieszczan krakowskich. Pier-wotny kościół romański przebudowano na przełomie XIII i XIV wieku w stylu gotyckim, Prace prowadzone były do 1446 roku.

6. Najwybitniejsze dzieło w farze kra­kowskiej to poliptyk mariacki wykona­ny przez Wita Stwosza, mistrza przyby­łego do Krakowa z Norymbergi. Prace trwały, z przerwami, w latach 1477-89.

7. Figurka żaka krakowskiego, stojąca na środku Placu Mariackiego, jest kopią jednej z rzeźb z ołtarza Wita Stwosza.

Miasto Lokacyjne

��

1

2 1. Collegium Maius jest najstarszym w Polsce budynkiem uniwersyteckim ufundowanym w 1400 roku przez Wła-dysława II Jagiełłę. Późnogotycki budynek, wzniesiony prawdopodobnie przez mistrza Jana z Kolonii, zaprojek­towano, korzystając z dorobku wło­skich teoretyków budownictwa

2. W latach 1515-40, do gmachu Colle-gium Maius od południa dobudowano Librarię, czyli bibliotekę akademicką. Jej twórcą był mistrz Benedykt. Do pomieszczenia przykrytego gotyckim sklepieniem sieciowym i gwiaździsto-sieciowym prowadzi ozdobny, kamien­ny portal zwany Porta Aurea.

Miasto Lokacyjne

�5

4

3

5

3. Collegium Witkowskiego, czyli Co-llegium Physicum, wzniesione zo stało w latach 1908-11 na terenie dawnego ogrodu przy Collegium Maius. Neogo-tycki budynek, z elementami neoro-mańskimi i secesyjnymi jest dziełem G. Niewiadomskiego.

4. Pomnik przedstawiający Mikołaja Kopernika jako studenta Akademii Kra-kowskiej, w której studiował w latach 1491-95, stanął pierwotnie na dziedziń­cu Collegium Maius w 1900 roku. Jest on dziełem Cypriana Godebskiego. 5. Kościół św. Anny, pierwotnie gotyc­ki, w swym barokowym kształcie pow-stał dla uczczenia św. Jana Kantego, profesora Akademii Krakowskiej. Pro-jekt Tylmana z Gameren zaczęto reali­zować w 1689 roku. Dekorację wnętrz wykonał w latach 1695-1703 Baltazar Fontana przy pomocy malarzy Karola i Innocentego Montich oraz Karola Dankwarta.

Miasto Lokacyjne

��

1

2

3

1. Kościół św. Marka Ewangelisty (ul. Św. Marka 10) ufundowany w 1263 roku, w swoim dzisiejszym kształcie powstał w XIV i XV wieku. Barokowe wnętrze pochodzi z początku XVII wieku.

2-3. Barokowy kościół Pijarów (ul. Pijarska 2), zamykający od północy ul. św. Jana, powstał w latach 1718-28 zapewne według projektu Kacpra Ba-żan ki. Znakomita rokokowa fasada, dzieło Franciszka Placidiego, ozdobiła kościół nieco później - w latach 1759-61. Wnętrze świątyni pokrywa iluzjoni­styczna polichromia, wzorowana na malarstwie Andreę del Pozzy w kościele S. Ignazio w Rzymie. Jest ona dziełem Franciszka Ecksteina.

Miasto Lokacyjne

��

4

5

6

4-5. Muzeum Czartoryskich zawdzięcza swe istnienie Izabeli Czartoryskiej, która stworzyła najstarszą w Polsce kolekcję dzieł sztuki. Zabytki, pierwot­nie gromadzone w Puławach, w 1876 roku zostały umieszczone w Krakowie, w trzech kamienicach przy ul. św. Jana, połączonych z tzw. Klasztorkiem (u góry) przerzuconymi ponad ulicą prze­wiązkami (po lewej). Muzeum ma w swych zbiorach wiele wybitnych dzieł sztuki, wśród których do najcenniej-szych zaliczyć można “Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem” Rem-brandta oraz “Damę z gronostajem” Leonarda da Vinci.

6. Brama Floriańska - pierwszy raz wzmiankowana w 1307 roku - broniła wjazdu do miasta od najbardziej zagro­żonej, północnej strony. Pierwotnie jednopiętrowa, w XIV i XV wieku uzy­skała dzisiejszą formę czworokątnej wieży. Od strony miasta zdobi ją baro-kowa rzeźba św. Floriana w rokokowej oprawie.

Miasto Lokacyjne

��

1

2

3

1. Gotycki Barbakan zwany też ron­dlem, powstał w latach 1498-99 w związku z grożbą inwazji wołosko-tureckiej po klęsce króla Jana Olbrachta na Bukowinie. Jest on przykładem zmian w architekturze militarnej XV wieku spowodowanych rozwojem arty­lerii. Pierwotnie otoczony szeroką, głę­boką na 3,40 m fosą, połączony był z Bramą Floriańską długą szyją.

2. Cukiernia “Jama Michalika” (ul. Floriań ska 45), założona w 1895 roku, była miejscem spotkań artystów i litera-tów przełomu wieków. Zachowało się tu secesyjne wyposażenie wnętrza.

3. Teatr im. Juliusza Słowackiego (plac św. Ducha 1) powstał w latach 1891-93 na miejscu szpitala i kościoła zakonu duchaków. Konkurs na projekt wygrał architekt Jan Zawiejski, który, nadając budowli styl głównie neorenesansowy wzorował się na paryskiej operze.

Miasto Lokacyjne

��

4

5

6

7

4. Gotycki kościół św. Krzyża (ul. Św. Krzyża 23) rozpoczęto budować, w miejscu wcześniejszej świątyni, dla zakonu duchaków po 1300 roku. Wtedy to powstało prostokątne prezbiterium z dzikiego kamienia. W 1. połowie XIV wieku wzniesiono korpus i wieżę.

5. Obok kościoła znajduje się wczesno­gotycka plebania, która jest najstarszym w Krakowie budynkiem mieszkalnym.

6-7. Planty - park malowniczo okalają-cy historyczne centrum miasta powsta­ły na miejscu murów obronnych zbu­rzonych, głównie w latach 1810-14.

Miasto Lokacyjne

50

1

2

3

Osiedle położone na południe od Wawelu już we wczesnym średniowie­czu zwane było Stradomiem. Od 1335 roku osada ta oddzielała Kraków od nowo powstałego Kazimierza. Poło-żenie na terenach zalewowych Wisły nie sprzyjało rozwojowi Stradomia. Dopiero po 1655 roku wzniesiono tu bogate pałace i kościoły, a większość kamienic pochodzi z XIX wieku.

1-2. Powstanie kościoła i klasztoru Ber-nardynów na Stradomiu (ul. Bernar-dyńska 2) wiąże się z pobytem w Kra-kowie w 1453 roku kaznodziei św. Jana Kapistrana. Jego żarliwe kazania spo-wodowały wstąpienie do zakonu ber­nardynów kilkudziesięciu mieszczan krakowskich, którzy rozpoczęli budowę kościoła.

stradom

5�

4

5

6

3. Hotel Saski (ul. Sławkowska 3) powstał w latach 20. XX wieku z połą­czenia oberży „Pod Królem Węgier-skim” oraz kościoła i klasztoru bernar­dynów.

4-6. Barokowy kościół Misjonarzy (ul. Stradomska 4), sprowadzonych do Kra-kowa w 1682 roku, powstał w latach 1719-28 według projektu Kacpra Ba-żanki. Architektura świątyni nawiązuje do dzieł wybitnych twórców włoskiego baroku Gianlorenza Berniniego i Piotra z Cortony. Barokowe wyposażenie wnę-trza doświetlone zostało umieszczonymi na ścianach lustrami. Polichromię skle­pienia kościoła Misjonarzy wykonano w latach 1862-63 według projektu Izy-dora Jabłońskiego.

stradom

5�

1

2

Miasto Kazimierz, założone przez króla Kazimierza Wielkiego aktem lokacyjnym z 1335 roku, powstało na miejscu osad skupionych wokół kościo­łów: św. Michała na Skałce, św. Jakuba i św. Wawrzyńca. Otoczone przez odno­gi Wisły miasto miało własny rynek i ratusz. Pod koniec XV wieku, za cza­sów króla Jana Olbrachta, do specjalnie wytyczonej na terenie Kazimierza dzielnicy przesiedlono krakowskich żydów.

1-2. Według kronikarza Jana Długosza kościół św. Katarzyny (ul. Augustiańska 7) został ufundowany przez króla Kazimierza Wielkiego jako akt pokuty za zamordowanie księdza Marcina Baryczki. Budowa gotyckiej świątyni prawdopodobnie rozpoczęła się w roku 1343 i prowadzona była do początku XVI wieku.

Kazimierz

53

4

3

5

3-4. Miejsce zwane Skałką łączy się z tragiczną śmiercią św. Stanisława z rąk króla Bolesława Śmiałego w 1079 roku. Już zapewne w XI wieku istniała tu romańska rotunda, przebudowana w XIV wieku w stylu gotyckim. W 1733 roku kościół rozebrano i rozpoczęto budowę nowej, barokowej świątyni według planów Antoniego Müntzera.

5. W podziemiach kościoła na Skałce znajduje się Krypta Zasłużonych będą­ca panteonem narodowym poświęco­nym zasłuzonym dla kultury polskiej. W 1880 roku, w 400. rocznicę śmierci, pochowano tu ponownie Jana Długosza. Póżniej chowano tu innych zasłużonych m.in.: poetę Wincentego Pola, Sta-nisława Wyspiańskiego, malarza Jacka Malczewskiego i ostatnio poetę Czes-ława Miłosza.

Kazimierz

5�

1

2

3

1.-2. Ratusz kazimierski w dzisiejszym, renesansowym kształcie pochodzi z 1623 roku. We wnętrzach mieści się obecnie Muzeum Etnograficzne.

3. Plac Wolnica, którego nazwa pocho­dzi od wolnego handlu, który odbywał się tu raz w tygodniu w soboty, założo­ny został tuż po lokacji miasta jako rynek główny Kazimierza. Pierwotnie wielkości rynku Krakowskiego w 1800 roku został, po włączeniu Kazimierza do Krakowa, zmniejszony do dzisiej­szej formy. Na środku placu w 1970 roku ustawiono fontannę z trzema graj­kami, rzeźbę Brosnisława Chromego.

Kazimierz

55

4

5

6

4. Późnobarokowy kościół Bonifratrów (ul. Krakowska 48), wzniesiony w latach 1741-58 przez Franciszka Pla-cidiego zachwyca wspaniałą, falującą fasadą.

5. Dom Esterki (ul. Krakowska 46) jest domem mieszkalnym stojącym pier­wotnie przy południowej pierzei rynku kazimierskiego, zbudowanym w XIV wieku. Nazwa nawiązuje do legendy o oblubienicy króla Kazimierza Wiel-kiego żydówce Esterce, o której wspo­mina Jan Długosz w Rocznikach Kró-lestwa Polskiego. 6. Gotycki kościół farny Bożego Ciała (ul. Bożego Ciała 25) wzniesiono z fundacji króla Kazimierza Wielkiego, w miejscu porzucenia monstrancji z hos-tią, skradzionej przez złoczyńców z kościoła Wszystkich Świętych. Prace trwały od 1340 roku do połowy XV wieku. Przy budowie uczestniczyli muratorzy z rodziny Czipserów. Wnęt-rze świątyni jest wybitnym przykładem barokowej snycerki z XVII i XVIII wieku.

Kazimierz

5�

ul. Jakuba

ul. Kupa

ul. Esteryul. M

iodowa

ul. Józef

a

ul. Izaa

ka

ul. J

. War

szau

era

ul. Szeroka

Barokową bożnicę Izaaka Jakubowicza (ul. Jakuba 22) zbudowano w latach 1638-44, po uzyskaniu zgody króla Władysława IV oraz biskupa krakowskiego. Bu-downiczym prawdopodobnie był włoski architekt Gio-vanni Trevano.. W okresie międzywojennym istniał tu targ rybny.

Bożnica Kupa ( ul. J. Warszauera 8) wzniesiona została w 1. połowie XVII wieku na potrzeby szpitala dla ubogich. W latach 1830-34 nastąpiła jej przebu-dowa.

Do bożnicy Remuh przylega najstarszy w Pol-sce cmentarz żydowski (kirkut), na którym Żydów grzebano od 2. połowy XVI wieku. Za-chowały się tu renesansowe stelle (macewy) z unikatową symboliką i Ściana Płaczu.

Miasto Żydowskie

5�

ul. Jakuba

ul. Szeroka

ul. Dajwór

ul. Ciem

na

ul. Józef

a

ul. Wąska

pl. Bawół

ul. Na P

rzejśc

iu

ul. Święte

go Waw

rzyńca

ul. Izaa

ka

ul. Szeroka

Przy ul. Szerrokiej 6 znajduje się Mykwa Wiel-ka, czyli rytualna łaźnia, zbudowana dla gminy żydowskiej w 1567 roku. Do basenu prowadzi 40 kamiennych stopni, a ściany pierwotnie wy-łożone były drewnem cedrowym.

Bożnica Wysoka (ul. Józefa 38), zbu-dowana w latach 1556-63, nazwę zaw-dzięcza sali modlitwy umieszczonej na pierwszym piętrze. Ścianę zewnętrzną zdobi bogaty, późnorenesansowy por-tal.

Synagoga Stara (ul. Szeroka 24) jest najstarszą zachowaną synagogą na terenie Krakowa i pochodzi z przełomu wieków XV i XVI. Do światyni pro-wadził przedsionek, czyli polisz.

Bożnica Remuh (ul. Szeroka 40), ufundowana w 1553 roku, służy do dziś Żydom ortodoksyjnym. Wewnątrz znajduje się dekoracyjna bima i rene-sansowy aron hakodesz.

Przy wschodniej pierzei ul. Szerokiej (nr. 16) znajduje się barokowa synagoga ufundowana w 1620 roku przez kupca Wolfa Poppera.

5�

1

2

3

Przebywanie ludności żydowskiej na terenie Kazimierza udokumentowane jest już w 1485 roku, ale powstanie odrębnego miasta żydowskiego datuje się na rok 1495. Wtedy, po pożarze stolicy, król Jan Olbracht nakazał opu­ścić Żydom Kraków i osiedlić się na terenie Kazimierza w getcie otoczonym murem.

1-2. Neoromańska synagoga Tempel (ul. Miodowa 24) powstała w latach 1860-62 i jest jedną z dwóch czynnych świątyń Żydowskich na Kazimierzu. Wewnątrz niej zachowało się bogate wyposażenie.

3. Barokową bożnicę Izaaka Jaku-bowicza (ul. Jakuba 22) zbudowano w latach 1638-44, po uzyskaniu zgody króla Władysława IV oraz biskupa kra­kowskiego.

Miasto Żydowskie

5�

4

5

6

7

4. Bożnica Wysoka (ul. Józefa 38), zbudowana w latach 1556-63, nazwę zawdzięcza sali modlitwy umieszczo­nej na pierwszym piętrze. Ścianę zewnę-trzną zdobi bogaty, późnorenesansowy portal.

5. Przy ul. Józefa 12 znajduje się malow-niczy zaułek.

6. Synagoga Stara (ul. Szeroka 24) jest najstarszą zachowaną synagogą na tere­nie Krakowa i pochodzi z przełomu wieków XV i XVI. Do światyni prowa­dził przedsionek, czyli polisz.

7. Bożnica Remuh (ul. Szeroka 40), ufundowana w 1553 roku, służy do dziś Żydom ortodoksyjnym. Wewnątrz znaj­duje się dekoracyjna bima i renesanso­wy aron hakodesz. Do bożnicy Remuh przylega najstarszy w Polsce cmentarz żydowski (kirkut), na którym Żydów grzebano od 2. połowy XVI wieku. Za-chowały się tu renesansowe stelle (macewy) z unikatową symboliką i Ściana Płaczu.

Miasto Żydowskie

�0

1

43

2

1. Kopiec Krakusa jest legendarnym grobem króla Kraka. Usypany został prawdopodobnie w VII--VIII wieku wokół drewnianego słupa z promieni­ście rozstawionymi ścianami z wikliny.

2. Sanktuarium Bożego Miłosierdzia w Łagiewnikach jest sanktuarium piel­grzymkowym związanym z działal-nością św. siostry Faustyny Kowalskiej. Znajduje się tu jej grób oraz łaskami słynący obraz Jezusa Miłosiernego namalowany według wizji świętej.

3-4. Zakład Wyrobów emaliowanych powstał w Krakowie w 1938 roku przy ul. Lipowej 4. Po wkroczeniu wojsk niemieckich do miasta nowym dyrekto­rem fabryki został sudecki Niemiec i członek NSDAP Oskar Schindler. Przy produkcji menażek i łusek do pocisków pracowali Żydzi skoszarowa­li w przyległym do zakładu obozie, filii obozu w Płaszowie. Po likwidacji w 1944 roku obozu płaszowskiego Oskar Schindler uzyskał zgodę na przeniesie­nie fabryki w Sudety. Powstała wów­czas tzw. “lista Schindlera”, na którą oprócz robotników wpisywano Żydów, których w ten sposób uratowano od zagłady.

Inne Dzielnice

��

5

6

7

5. Dworzec Główny PKP powstał w latach 1844-47 według projektu wro­cławskiego architekta Piotra Rosen-bauma w stylu neogotyckim. W roku 1910 budynek odnowiono, niszcząc neogotycki kostium.

6. Pomnik króla Władysława Jagiełły, zwany Pomnikiem Grunwaldzkim, pow-stał w 1910 roku w 500. rocznicę bitwy pod Grunwaldem. Ufundował go znany kompozytor i pianista Ignacy Jan Pa-derewski.

7. Kościół św. Floriana (ul. Warszawska 1) powstał w miejscu, gdzie według legendy zatrzymały się wozy przywo­żące relikwie św. Floriana do Krakowa. Pierwotny gmach stanął w latach 1185-1216. Obecny barokowy kształt świą-tynia otrzymała w latach 1677-84.

Inne Dzielnice

��

1

2

3

1. Barokowy kościół Karmelitów (ul. Karmelicka 19) zbudowano przed 1679 rokiem na zgliszczach wcześniejszej świątyni. Elewacja nawiązuje do fasady rzymskiego kościoła Il Gesù. Od strony południowej do kościoła przylega kapli-ca Matki Boskiej Piaskowej, wykonana przez Giovanniego Trevano. Na murze, pod koniec XV wieku, nieznany zakon­nik namalował cudowny wizerunek Matki Boskiej Piaskowej, zwaną “Panią Krakowa”.

2. Gmach Towarzystwa Gimnasty-cznego “Sokół” (ul. Piłsudskiego 27) powstał w roku 1889. Głównym celem tej organizacji było rozbudzanie świa­domości narodowej polskiej młodzieży pozostającej pod jarzmem okupanta w czasie rozbiorów oraz ćwiczenie sprawności fizycznej jej członków.

3. W Krakowie znajduje się wiele przy­kładów budynków secesyjnych wzoro­wanych na podobnych obiektach wie­deńskich, ponieważ miasto było w tym okresie częścią monarchii aystro-węgier-skiej. Przykładem może być Dom Pod Śpiewającą Żabą (ul. Retoryka 1) to dzieło Teodora Talowskiego z lat 1889-90.

Inne Dzielnice

�3

4

5

6

7

4. Kopiec Kościuszki usypano w latach 1820-23 dla upamiętnienia wodza pow-stania z roku 1794. Przed kopcem znaj­duje się kaplica Błogosławionej Bro-nisławy, która według tradycji miała tu pustelnię.

5. Kościół i klasztor Kamedułów pow-stały w latach 1604-30 na Srebrnej Górze na Bielanach, w miejscu dosko-nale dopasowanym do pustelniczej reguły mnichów. Żyją oni w eremach, odizolowani od świata. Kobietom na teren klasztoru wstęp jest surowo wzbro-niony z wyjątkiem 12 wyznaczonych dni świątecznych. Kościół o manie-rystycznej fasadzie projektu Andrei Spezzy zawiera głównie barokowe wyposażenie wnętrza.

6-7.Opactwo Benedyktynów w Tyńcu powstało na skalistym, wyniosłym brze-gu Wisły już w 2. połowie XI wieku. W XV wieku na gruzach budowli romańskiej wzniesiono gotycki kościół i klasztor, które w początku XVII wieku przebudowano w stylu barokowym.

Inne Dzielnice

��

1

2

4

3

1. Ojcowski Park Narodowy obejmuje doliny malowniczych rzek Prądnika i Sąspówki, głęboko wciętych w juraj-skie skały. Teren obfituje w formy skalne o fantastycznych kształtach: iglice, baszty, bramy, maczugi (il. 4 słynna Maczuga Herkulesa) i jaski-nie.

2. Zamek w Pieskowej Skale w dolinie Prądnika zbudował w XIV wieku Kazimierz Wielki. W latach 1542-44 rodzina Szafrańców przekształciła budowlę w stylu renesansowym, na wzór zamku wawelskiego. Prace prowa-dzone były przez włoskiego architekta Mikołaja Castiglione.

3. W 1940 roku w Oświęcimiu hitle­rowcy założyli największy na terenie Polski obóz zagłady – Auschwitz. Łącznie zginęło tu około 4 milionów ludzi. Początkowo przeznaczony był dla Polaków, ale później Niemcy zwo­zili tu ludzi z całej Europy, a od 1942 roku obóz stał się miejscem ekstermi­nacji Żydów. W Auschwitz zginął

okolice

�5

5

6

7

8

zakonnik św. Maksymilian Kolbe, odda-jąc życie za innego więźnia. W daw­nych barakach Auschwitz zobaczyć można stałą ekspozycję ukazującą dzie­je obozu.

4. Wadowice są miejscem urodzin papieża Jana Pawła II. Karol Wojtyła spędził tu swoje dzieciństwo, aż do ukończenia gimnazjum w 1938 roku. Tu znajduje się jego dom rodzinny przy ulicy Kościelnej 7, a w późnobaroko­wej bazylice Ofiarowania NMP z lat 1792-98 przyszły papież został ochrz-czony w 1920 roku.

5­6. Sanktuarium w Kalwarii Zebrzy-dowskiej ufundowane zostało w 1600 roku przez Mikołaja Zebrzydowskiego na górze Żarek. Obok kościoła i kla-sztoru Bernardynów powstała najwię-ksza w Polsce kalwaria z zespołem kaplic rozsianych po okolicznych wzgó-rzach.

7. Kopalnia soli w Wieliczce znajduje się na Liście Światowego Dziedzictwa Kulturalnego UNESCO. Najstarszy szyb powstał w 1280 roku.

8. Zamek w Niepołomicach powstał za sprawą Kazimierza Wielkiego w poło­wie XIV wieku. W latach 1550-71 przekształcono go na renesansową kró-lewską rezydencję myśliwską z kwa-dratowym dziedzińcem. W roku 1637 dziedziniec ten otoczono murowanymi krużgankami.

okolice

Komisariat POLICJI Ul. Szeroka 37, tel. 12 615291461 Ul. Lubicz, tel. 12 6152915 Straż Miejska Miasta Kraków,

tel. 12 4110045 Całodobowa informacja medyczna,

tel. 12 6612240 Pogotowie ratunkowe całodobowe

Rynek Podgórski 2, tel. 12 6565999 Infomacja Numerów,. tel. 118913 Międzynarodowe Biuro Numerów.

tel. 118912 Biuro zleceń. tel. 9497 Biuro Rzeczy Znalezionych.

tel. 12 6169289 BIURA INFORMACJI

TURYSTYCZNEJRynek główny 13, tel. 12 433 73 10Ul. Pawia 8, tel. 12 422 60 91Ul. Wiślana 5/8, tel. 12 429 15 43

KOMUNIKACJALotnisko Kraków Balice Airport

tel. 801-055-000, 12 295-58-00PKS Kraków

tel. 300300120, 701374445PKP Kraków

tel. 12 4219436Informacja MPK - 9150

•

•

•

•

••

••

•

•

•

•

•

MUZEA:MUZEUM NARODOWE

Gmach Główny tel. 12 2955637

Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach tel. 12 4244600

Muzeum Książąt Czartoryskich, ul. św. Jana 19, tel. 12 4225566

Dom Jana Matejki, ul. Floriańska 41 tel. 12 422 59 26

Zamek Królewski na Wawelu Wawel 5, tel (12) 4225155

Muzeum Wyspiańskiego ul.Szczepańska 11, tel. 12 2955500

Muzeum Archeologii ul. Poselska 3, tel. 12 4227100

Centrum Sztuki i Techniki Japońskiej „Manggha” ul. M.Konopnickiej 26, tel. 12 2672703

Muzeum Etnograficzne im. Seweryna Udzieli w Krakowie ul. Krakowska 46, tel. 12 4306023

Muzeum Żydowskiej Historii pl. Wolnica 1, Tel. 22 4710300

Apteka „Pod Orłem” pl. Bohaterow Getta 18, Tel. 12 6565625

Fabryka Schindlera ul. Lipowa 4 tel. 12 2571017

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

inForMaTor TUrYsTYcZnY

Zdjęcia: Stanisława, Jolanta i Rafał JabłoscyTekst: Rafał i Paweł Jabłońscy

Opracowanie graficzne: Rafał i Paweł JabłońscyStrona I okładki: Kościół Mariacki.

Zdjęcia z Banku Zdjęć Jabłońskich Tel. kom.: +48 602 324 409; www.fotojablonski.pl e-mail: archiwum@fotojablonski.pl

Druk: Perfekt S.A., Warszawaisbn 978-83-61511-80-9

Wydawnictwo FESTINA Warszawa Tel./Fax. +48 (22) 842-54-53, tel. kom.: +48 602 324 409e-mail: wydawnictwo@festina.org.pl, www.festina.org.pl

© Copyright by Wydawnictwo Festina ©Warszawa